ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Αἴας (36-90)

ΑΘ. ἔγνων, Ὀδυσσεῦ, καὶ πάλαι φύλαξ ἔβην
τῇ σῇ πρόθυμος εἰς ὁδὸν κυναγίᾳ.
ΟΔ. ἦ καί, φίλη δέσποινα, πρὸς καιρὸν πονῶ;
ΑΘ. ὡς ἔστιν ἀνδρὸς τοῦδε τἄργα ταῦτά σοι.
40 ΟΔ. καὶ πρὸς τί δυσλόγιστον ὧδ᾽ ᾖξεν χέρα;
ΑΘ. χόλῳ βαρυνθεὶς τῶν Ἀχιλλείων ὅπλων.
ΟΔ. τί δῆτα ποίμναις τήνδ᾽ ἐπεμπίπτει βάσιν;
ΑΘ. δοκῶν ἐν ὑμῖν χεῖρα χραίνεσθαι φόνῳ.
ΟΔ. ἦ καὶ τὸ βούλευμ᾽ ὡς ἐπ᾽ Ἀργείοις τόδ᾽ ἦν;
45 ΑΘ. κἂν ἐξέπραξεν, εἰ κατημέλησ᾽ ἐγώ.
ΟΔ. ποίαισι τόλμαις ταῖσδε καὶ φρενῶν θράσει;
ΑΘ. νύκτωρ ἐφ᾽ ὑμᾶς δόλιος ὁρμᾶται μόνος.
ΟΔ. ἦ καὶ παρέστη κἀπὶ τέρμ᾽ ἀφίκετο;
ΑΘ. καὶ δὴ ᾽πὶ δισσαῖς ἦν στρατηγίσιν πύλαις.
50 ΟΔ. καὶ πῶς ἐπέσχε χεῖρα μαιμῶσαν φόνου;
ΑΘ. ἐγώ σφ᾽ ἀπείργω, δυσφόρους ἐπ᾽ ὄμμασι
γνώμας βαλοῦσα, τῆς ἀνηκέστου χαρᾶς,
καὶ πρός τε ποίμνας ἐκτρέπω σύμμικτά τε
λείας ἄδαστα βουκόλων φρουρήματα·
55 ἔνθ᾽ ἐσπεσὼν ἔκειρε πολύκερων φόνον
κύκλῳ ῥαχίζων, κἀδόκει μὲν ἔσθ᾽ ὅτε
δισσοὺς Ἀτρείδας αὐτόχειρ κτείνειν ἔχων,
ὅτ᾽ ἄλλοτ᾽ ἄλλον ἐμπίτνων στρατηλατῶν.
ἐγὼ δὲ φοιτῶντ᾽ ἄνδρα μανιάσιν νόσοις
60 ὤτρυνον, εἰσέβαλλον εἰς ἕρκη κακά.
κἄπειτ᾽ ἐπειδὴ τοῦδ᾽ ἐλώφησεν φόνου,
τοὺς ζῶντας αὖ δεσμοῖσι συνδήσας βοῶν
ποίμνας τε πάσας ἐς δόμους κομίζεται,
ὡς ἄνδρας, οὐχ ὡς εὔκερων ἄγραν ἔχων.
65 καὶ νῦν κατ᾽ οἴκους συνδέτους αἰκίζεται.
δείξω δὲ καὶ σοὶ τήνδε περιφανῆ νόσον,
ὡς πᾶσιν Ἀργείοισιν εἰσιδὼν θροῇς.
θαρσῶν δὲ μίμνε μηδὲ συμφορὰν δέχου
τὸν ἄνδρ᾽· ἐγὼ γὰρ ὀμμάτων ἀποστρόφους
70 αὐγὰς ἀπείρξω σὴν πρόσοψιν εἰσιδεῖν.
οὗτος, σὲ τὸν τὰς αἰχμαλωτίδας χέρας
δεσμοῖς ἀπευθύνοντα προσμολεῖν καλῶ·
Αἴαντα φωνῶ· στεῖχε δωμάτων πάρος.
ΟΔ. τί δρᾷς, Ἀθάνα; μηδαμῶς σφ᾽ ἔξω κάλει.
75 ΑΘ. οὐ σῖγ᾽ ἀνέξῃ μηδὲ δειλίαν ἀρῇ;
ΟΔ. μὴ πρὸς θεῶν· ἀλλ᾽ ἔνδον ἀρκείτω μένων.
ΑΘ. τί μὴ γένηται; πρόσθεν οὐκ ἀνὴρ ὅδ᾽ ἦν;
ΟΔ. ἐχθρός γε τῷδε τἀνδρὶ καὶ τανῦν ἔτι.
ΑΘ. οὔκουν γέλως ἥδιστος εἰς ἐχθροὺς γελᾶν;
80 ΟΔ. ἐμοὶ μὲν ἀρκεῖ τοῦτον ἐν δόμοις μένειν.
ΑΘ. μεμηνότ᾽ ἄνδρα περιφανῶς ὀκνεῖς ἰδεῖν;
ΟΔ. φρονοῦντα γάρ νιν οὐκ ἂν ἐξέστην ὄκνῳ.
ΑΘ. ἀλλ᾽ οὐδὲ νῦν σε μὴ παρόντ᾽ ἴδῃ πέλας.
ΟΔ. πῶς, εἴπερ ὀφθαλμοῖς γε τοῖς αὐτοῖς ὁρᾷ;
85 ΑΘ. ἐγὼ σκοτώσω βλέφαρα καὶ δεδορκότα.
ΟΔ. γένοιτο μέντἂν πᾶν θεοῦ τεχνωμένου.
ΑΘ. σίγα νυν ἑστὼς καὶ μέν᾽ ὡς κυρεῖς ἔχων.
ΟΔ. μένοιμ᾽ ἄν· ἤθελον δ᾽ ἂν ἐκτὸς ὢν τυχεῖν.
ΑΘ. ὦ οὗτος, Αἶας, δεύτερόν σε προσκαλῶ.
90 τί βαιὸν οὕτως ἐντρέπῃ τῆς συμμάχου;

***
ΑΘ. Το ξέρω, Οδυσσέα, κι είμαι από ώρα εδώ,
πρόθυμος οδηγός σου στο κυνήγι.
ΟΔ. Πες τώρα εσύ, δέσποινα της καρδιάς μου·
πάει ο κόπος μου χαμένος;
ΑΘ. Σίγουρα όχι, πέτυχες πράγματι τον ένοχο
αυτής της πράξης.
40 ΟΔ. Ποιός λόγος όμως κίνησε τόσο παράλογα το χέρι του;
ΑΘ. Τον θόλωσε η εκδίκηση για του Αχιλλέα τα όπλα.
ΟΔ. Και τί τον έκανε να πέσει πάνω στα κοπάδια;
ΑΘ. Η ιδέα του πως βάφει στο αίμα σας το χέρι του.
ΟΔ. Κι ήταν αυτή η φονική επίθεση για τους Αργίτες;
ΑΘ. Που θα την έφερνε σε πέρας, αν αμελούσα εγώ.
ΟΔ. Πού βρήκε όμως τόση τόλμη για μιαν απόφαση παράτολμη;
ΑΘ. Όρμησε μόνος μες στη νύχτα με δόλο καταπάνω σας.
ΟΔ. Πράγματι κόντεψε στον τελικό του στόχο;
ΑΘ. Δίδυμες πύλες άγγιξε των δύο στρατηγών.
50 ΟΔ. Και πώς συγκράτησε το χέρι του που λιμπιζόταν αίμα;
ΑΘ. Εγώ του βγήκα εμπόδιο, με παραισθήσεις ξέφρενης
παραφοράς σκοτίζοντας τα μάτια του,
και τον παρέσυρα προς τα κοπάδια, λεία ακόμη αμοίραστη
κι ανάκατη, που οι βοσκοί τη φύλαγαν.
Χύθηκε τότε πάνω τους κι έκανε θραύση, σφάζοντας
κεφάλια κερασφόρα ολόγυρα, τη μια νομίζοντας
ότι πετσόκοβε τους δυο Ατρείδες με τα χέρια του,
την άλλη πως μακέλευε κανέναν άλλον στρατηγό.
Στο πλάι εγώ, παρόξυνα τη φονική μανία του,
60 βαθύτερα μέσα να πέσει στη σκοτεινή παγίδα.
Μετά, όταν χόρτασε μ᾽ αυτό το μακελειό,
όσα απ᾽ τα βόδια είχαν μείνει ζωντανά, τα δένει
μεταξύ τους, κι ευθύς, με τ᾽ άλλο ποίμνιο μαζί,
τα μπάζει στη σκηνή, σάμπως να είχε αιχμαλωτίσει
άντρες, όχι κοπάδι κερασφόρο.
Εκεί, δεμένα πια, τώρα τα βασανίζει.
Θα σου τη δείξω εγώ την ξέφρενη παραφορά του,
κι αφού τη δουν τα μάτια σου, μετά τη φανερώνεις
σ᾽ όλους τους Αργίτες.
Θάρρος προς το παρόν, μείνε εδώ, και μη σε πιάνει
πανικός, νομίζοντας πως θα σε βλάψει.
Αναλαμβάνω εγώ το βλέμμα του να διαστρέψω,
70 να μην μπορεί να δει το πρόσωπό σου.
—Εσένα, εσένα προσκαλώ, που με σχοινιά πιστάγκωνα
των αιχμαλώτων έδεσες τα χέρια· με τ᾽ όνομά σου,
Αίαντα, σε προσφωνώ να ᾽ρθεις· βγες έξω
από το στέκι σου, μπροστά προχώρησε.
ΟΔ. Τί πας να κάνεις, Αθηνά! Μην τον φωνάζεις έξω.
ΑΘ. Σταμάτα, μη μιλάς, μη δείχνεσαι δειλός.
ΟΔ. Όχι, για τον θεό· μέσα καλύτερα να μείνει.
ΑΘ. Μα τί φοβάσαι πως θα γίνει· δεν ήταν άνθρωπος κι αυτός;
ΟΔ. Υπήρξε εχθρός, και παραμένει εχθρός.
ΑΘ. Και δεν σου φέρνει τώρα απόλαυση ο περίγελός του;
80 ΟΔ. Μου φτάνει να τον ξέρω μέσα στη σκηνή του.
ΑΘ. Διστάζεις μήπως ν᾽ αντικρίσεις έναν παράφορο τρελό;
ΟΔ. Αν ήταν στα καλά του, σίγουρα δεν θα δίσταζα.
ΑΘ. Τώρα ωστόσο, ας είσαι πλάι του, τα μάτια του
δεν θα σε δουν.
ΟΔ. Πώς είναι όμως δυνατό, όσο έχει ακόμη ανοιχτά
τα βλέφαρά του ;
ΑΘ. Εγώ κι ολάνοιχτα θα τ᾽ αμαυρώσω.
ΟΔ. Φαίνεται όλα γίνονται, όταν στη μέση μπαίνει ένας θεός.
ΑΘ. Σώπασε τώρα, μείνε ακίνητος.
ΟΔ. Εντάξει μένω· θα προτιμούσα όμως να ᾽μαι εκτός.
ΑΘ. Αίαντα, δεύτερη φορά εσένα προσφωνώ·
90 τόσο λοιπόν δεν καταδέχεσαι τη σύμμαχό σου;

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Προς τα νέα ελληνικά

12.7 Γλωσσικές αλλαγές, νέες επαφές

Παρά τα μεγάλα κενά που υπάρχουν στις πληροφορίες που διαθέτουμε για τις ομιλούμενες μορφές γλώσσας μέχρι τον 12ο αιώνα, το πιθανότερο είναι ότι στην περίοδο αυτή διαμορφώνεται η νέα ελληνική γλώσσα. Στην περίοδο αυτή λ.χ. εμφανίζεται ο περιφραστικός μέλλοντας με βάση το ρήμα θέλω. Στην περίοδο αυτή επίσης «χάνονται» τα φωνήεντα πριν από την τονισμένη συλλαβή: το ημέρα γίνεται μέρα, το ωσάν σαν, το ερωτώ ρωτώ, το οσπίτιον σπίτι.

Στην περίοδο αυτή, αλλά και στην επόμενη (μέχρι το 1453), ιστορικά γεγονότα θα φέρουν την ελληνική γλώσσα σε επαφή με την αραβική (οι Άραβες ήδη τον 7ο αιώνα καταλαμβάνουν σημαντικά τμήματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), τις σλαβικές γλώσσες, τις νεολατινικές γλώσσες (Γάλλοι, Ιταλοί, Ισπανοί καταλαμβάνουν σημαντικά τμήματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας· το 1204 καταλαμβάνεται η ίδια η Κωνσταντινούπολη για 60 χρόνια), την τουρκική (καθώς οι Τούρκοι απειλούν συνεχώς, ήδη από τον 11ο αιώνα μ.Χ., τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, για να την διαλύσουν το 1453 με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης).

Η επαφή, βέβαια, με την τουρκική θα γίνει εντονότερη την εποχή της Τουρκοκρατίας (που λήγει με την κατάκτηση της ανεξαρτησίας το 1830). Πληθώρα λέξεων τουρκικής προέλευσης θα μπουν στην ελληνική γλώσσα: σεντούκι, γιακάς, πιλάφι, χαλβάς, μπόι, τουφέκι, γλέντι, μεράκι, κέφι κλπ.

Σχήματα, Σκέψεις και Δράσεις

Αναρωτιέσαι γιατί συνεχίζεις να συμπεριφέρεσαι με αυτό τον δυσλειτουργικό τρόπο. Ίσως χρησιμοποίησες το πρώτο σχήμα που ήταν διαθέσιμο στο μυαλό σου, αντί για κάποιο άλλο πιο ωφέλιμο.

Μοτίβα σκέψεων

Τα σχήματα είναι συγκεκριμένα μοτίβα σκέψεων, νοητικά πλαίσια σύνθεσης πληροφορίας σε σχέση με τα ερεθίσματα που δέχεσαι. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την τάση να ομαδοποιεί τις εισερχόμενες πληροφορίες έτσι ώστε να μη χρειάζεται κάθε φορά να εξετάζει κάποιο ερέθισμα ως νέο.

Για παράδειγμα, κάθε φορά που αντικρίζεις μια γάτα την εντάσσεις στην ομάδα «γάτα» που περιέχει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που συναντάς. Μπορεί να δεις ένα κουνέλι που θα είναι στην ομάδα «κουνέλι» και να το εντάξεις επιπλέον στην ομάδα «ζώα» με τα χαρακτηριστικά της ευρύτερης ομάδας.

Τα σχήματα στη θεωρία του Piaget

Αυτός είναι και ο τρόπος μάθησης των παιδιών σύμφωνα με τον Piaget ο οποίος μιλά για δύο διαδικασίες δημιουργίας σχημάτων.

Η πρώτη είναι η αφομοίωση - όταν κάτι νέο συμπεριλαμβάνεται σε ένα υπάρχον σχήμα.

Η δεύτερη είναι η συμμόρφωση - όταν υπάρχοντα σχήματα τροποποιούνται για την ενσωμάτωση ή την προσαρμογή τους σε νέες εμπειρίες.

Τα σχήματα είναι αναπαραστάσεις του νου που κάνουν πιο εύκολες τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις και είναι ιδιαιτέρως χρήσιμα. Ωστόσο, μερικές φορές είναι και εκείνα που ωθούν στις δυσλειτουργικές συμπεριφορές.

Πλαισίωση εικόνας με σχήματα

Αν δεις την εικόνα μιας νοσηλεύτριας, ποιες σκέψεις θα σου έρθουν στο νου; Πώς έχεις πλαισιώσει αυτή την εικόνα;

Το ότι κάποια σχήματα είναι δυσλειτουργικά έχει να κάνει με τις συνθήκες κατά τις οποίες ενεργοποιούνται.

Για παράδειγμα, ένα σχήμα ανταγωνισμού είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στους αθλητικούς χώρους αλλά δημιουργεί προβλήματα στις συντροφικές και φιλικές σχέσεις.

Επίσης, μπορεί για παράδειγμα το σχήμα της νοσηλεύτριας να μη σου φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο στην αλληλεπίδραση με κάποιο άλλο πρόσωπο.

Επιπλέον, λανθασμένες πεποιθήσεις δημιουργούν σχήματα μη λειτουργικά σε πλήθος περιπτώσεων.

Σε κάθε περίπτωση ανακαλείς το σχήμα που είναι πιο εύκολα προσβάσιμο. Ωστόσο, έχει αποδειχθεί πως και ένα οποιοδήποτε επιλεγμένο σχήμα μπορεί να γίνει εύκολα προσβάσιμο.

Η μελέτη των Higgins, Rholes και Jones για τα σχήματα

Χαρακτηριστική είναι η μελέτη των Higgins, Rholes και Jones κατά την οποία παρουσίασαν στους συμμετέχοντες δύο διαφορετικά λεξιλόγια που περιείχαν εκτός των άλλων λέξεις σχετικές με δύο διαφορετικές έννοιες:

είτε με την έννοια ριψοκίνδυνος (ριψοκίνδυνος, βιβλίο, λαγός, απρόσεκτος, πιγκουίνος, γράμμα, παράτολμος, δίσκος, πινακίδα, απερίσκεπτος, επιταγή, ημερολόγιο, επικίνδυνος, υπολογιστής, κερί, ανεύθυνος κ.λπ)

είτε με την έννοια περιπετειώδης (περιπετειώδης, βιβλίο, λαγός, αυτοπεποίθηση, πιγκουίνος, γράμμα, τολμηρός, δίσκος, πινακίδα, θαρραλέος, ταξιδιώτης, επιταγή, ημερολόγιο, ελεύθερο πνεύμα κ.λπ).

Στην ομάδα παρουσιάστηκε ως μια άσκηση αποστήθισης.

Στη συνέχεια δόθηκε στους συμμετέχοντες το περιεχόμενο ενός κειμένου που αφορούσε στη διφορούμενη περιγραφή των δύο εννοιών.

Το κείμενο ήταν κάπως έτσι:

«Ο Donald σκαρφάλωσε στο όρος McKinney, έπλευσε στα ορμητικά νερά με ένα μικρό σκάφος, πήρε μέρος σε ένα ριψοκίνδυνο αγώνα αυτοκινήτων και οδήγησε ένα αεριωθούμενο σκάφος -χωρίς να γνωρίζει και πολλά για τα σκάφη.»

Κατά την ανάγνωση μπορούσε να ερμηνευθεί και με τους δύο τρόπους.

Έπειτα ρώτησαν τους συμμετέχοντες κατά πόσο τους άρεσε ο Donald. Αν κάποιος τον έβλεπε σαν παράτολμο ή ριψοκίνδυνο δε θα ήταν και τόσο ενθουσιασμένος με το χαρακτήρα του. Αντίθετα, αν τον έβλεπε ως θαρραλέο, ελεύθερο πνεύμα ή περιπετειώδη σίγουρα θα του ήταν ελκυστικός ως χαρακτήρας.

Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά και είχαν να κάνουν με τις λέξεις που είχαν καταφέρει να αποστηθίσουν οι συμμετέχοντες. Όσοι είχαν αποστηθίσει περισσότερες λέξεις που είχαν σχέση με την περιπέτεια και το θάρρος απάντησαν πως ο Donald τους άρεσε πολύ, σε αντίθεση με εκείνους που είχαν αποστηθίσει μεγαλύτερο ποσοστό λέξεων που είχαν σχέση με τον παράλογο κίνδυνο.

Βλέπεις, τώρα, πώς αλλάζει ο τρόπος που ερμηνεύεις τα πράγματα; Μόνο και μόνο με μερικές πρωταρχικές σκέψεις που προέρχονται από σχήματα που έχεις εύκαιρα και πρόσφατα στο μυαλό σου.

Επίδραση της σκέψης στη συμπεριφορά υπό τη λειτουργία των σχημάτων

Σε μια παρόμοια μελέτη (1996) των Bargh, Chen και Barrows σχετικά με την επίδραση της σκέψης στη συμπεριφορά κάτω από τη λειτουργία των σχημάτων, ζήτησαν από δύο ομάδες συμμετεχόντων να δημιουργήσουν προτάσεις μέσα από μια λίστα λέξεων με ανασχηματισμό.

Οι προτάσεις της πρώτης ομάδας περιείχαν λέξεις (όπως σοφία, σύνταξη, ρυτίδα, μοναξιά κλπ) που παρέπεμπαν στους ηλικιωμένους, ενώ της δεύτερης ομάδας περιείχαν ουδέτερες λέξεις.

Αυτό που έκαναν οι ερευνητές ήταν, μετά το τέλος του τεστ, να παρατηρήσουν το χρόνο που έκαναν οι συμμετέχοντες να αφήσουν το κτίριο, δηλαδή το χρόνο που τους πήρε να φτάσουν μέχρι την έξοδο.

Σε σύγκριση με την ομάδα που είχε ουδέτερες λέξεις στο τεστ, εκείνη που είχε λέξεις που παρέπεμπαν σε σχήματα ηλικιωμένων κινήθηκε αργότερα προς την έξοδο.

Είναι φανερό πως όταν ένα σχήμα έρχεται στο νου επηρεάζει τις αποφάσεις, τις κινήσεις, τις δράσεις σου, τη συμπεριφορά σου, τις επιλογές σου.

Σκέψου πόσες φορές λειτούργησες με ένα συγκεκριμένο μοτίβο επιλέγοντας ένα συγκεκριμένο σχήμα που ήταν εύκολα προσβάσιμο λόγω πρόσφατης χρήσης του. Θα μπορούσε να είναι κάτι, όπως το να περίμενες πως κάποιος θα είναι φιλικός, επειδή είχες πρόσφατα συναντήσει κάποιον φίλο.

Το σχήμα που είχες πρόσφατο ήταν εκείνο του φίλου. Μπορεί να σου φάνηκε φιλικός κάποιος άγνωστος γιατί σου θύμισε κάποιον φίλο ή να κόλλησε ένα τραγούδι στο νου σου γιατί άκουσες κάποιο διαφημιστικό μήνυμα που το περιείχε.

Η επίδραση των σχημάτων στην αυτοεκτίμηση

Τέλος, σου αναφέρω πως σύμφωνα με τον Dijksterhuis (2004), το αίσθημα της ευεξίας ή της αυτοεκτίμησης μπορεί επίσης να επηρεαστεί από τα εν λόγω σχήματα. Διερεύνησε πως η σιωπηρή αυτοεκτίμηση θα μπορούσε να βελτιωθεί με την υποσυνείδητη σχέση του εαυτού και των θετικών πρώτων.

Διαπίστωσε πως όταν οι λέξεις των εσωτερικών διαλόγων είχαν θετική οπτική, τα άτομα είχαν υψηλότερη αυτοεκτίμηση.

Τι θα έλεγες να ξεσκονίσεις, να επανεξετάσεις, να δημιουργήσεις, ακόμα, νέα σχήματα, πιο λειτουργικά και να τα τοποθετήσεις στα πρόσφατα και εύκολα προσβάσιμα «αρχεία» του εγκεφάλου σου;

Σεξουαλική απιστία και ψυχική απάτη

Σεξουαλική απιστία. Ψυχική απάτη. Έχουν πραγματικά διαφορά; Πότε "μπαίνουν" ανάμεσα στο ζευγάρι; Όταν μέσα στη συμβίωση υιοθετούνται συμπεριφορές από τους συντρόφους όπως η γκρίνια, η αλληλοχρέωση, η αδιαφορία, η έλλειψη συναισθηματικής επαφής, η παραμέληση της εικόνας τους, η σεξουαλική αποφυγή και η αποστροφή, τότε, η σεξουαλική εικόνα ενός γάμου χάνει σημαντικά τον ρόλο της, με αποτέλεσμα ο σύντροφος να αναζητά τη σεξουαλική επαφή και τη συναισθηματική επένδυση έξω από το γάμο.

Η σεξουαλική απιστία η οποία έχει ευκαιριακό και περιστασιακό χαρακτήρα, συνήθως βιώνεται διαφορετικά, τόσο από το άτομο που προβαίνει σε αυτή, όσο και από το σύντροφο που το μαθαίνει, σε σχέση με την απιστία που συμβαίνει σταθερά και επαναλαμβανόμενα, η οποία εκλαμβάνεται ως ψυχική απάτη.

Η ψυχική απάτη δεν έχει χαρακτηριστικό στοιχείο τη σεξουαλική φυγή κάποιου ανθρώπου από τη μόνιμη σχέση και το γάμο του, αλλά επενδύεται σε συναισθηματικές ανάγκες, τα «θέλω» του και τις επιθυμίες του σε βαθύτερο ψυχικό επίπεδο από ότι εκείνο της σεξουαλικής απιστίας.

Στη γυναίκα η σεξουαλική απιστία δεν είναι τόσο επιφανειακή, παρορμητική και σαρκική. Είναι όμως αλήθεια ότι η γυναίκα ψάχνει το συναίσθημα, τον άνθρωπο που θα της δείξει ενδιαφέρον, που θα ασχοληθεί μαζί της, που θα την ακούσει, που θα την φλερτάρει και θα τη γοητεύσει, που θα της δείξει ότι είναι μοναδική έστω και για λίγο, στο χρονικό διάστημα που είναι μαζί.

Αντίθετα στον άνδρα, συνήθως κυριαρχεί τόσο η αναζήτηση της ηδονής μέσα από τη σαρκική ικανοποίηση, όσο και το κυνήγι της αυτοεπιβεβαίωσης μέσα από την επικύρωση της σεξουαλικής του ταυτότητας ως ικανού επιβήτορα.

Πολύ συχνά ένα σεξουαλικό πρόβλημα που υπάρχει στη σχέση ή στο γάμο, οδηγεί συνήθως τον άντρα σε μία τέτοια συμπεριφορά, προκειμένου να επιβεβαιώσει τον ανδρισμό του και να ελέγξει κατά πόσο το πρόβλημα παρουσιάζεται με κάποια άλλη σεξουαλική σύντροφο.

Νίτσε: Όλοι θέλουν να ανεβούν στο θρόνο, αυτό είναι η τρέλα τους –λες και η ευτυχία κάθεται στο θρόνο

Υπάρχουν κάπου ακόμη λαοί και αγέλες, όχι όμως σε μας, αδελφοί: σε μας υπάρχουν κράτη.

Κράτος; Τι είναι αυτό; Εντάξει λοιπόν! Ανοίξτε τώρα τα αφτιά σας, γιατί θα σας πω ό,τι έχω να σας πω για τον θάνατο των λαών.

Κράτος λέγεται το πιο ψυχρό απ' όλα τα ψυχρά τέρατα. Και ψυχρά επίσης ψεύδεται και τούτο το ψέμα βγαίνει σερνόμενο από το στόμα του: 'εγώ, το κράτος, είμαι ο λαός'.

Ψέμα είναι αυτό! Δημιουργοί ήταν εκείνοι που δημιούργησαν τους λαούς και που κρέμασαν μια πίστη και μια αγάπη πάνω απ' αυτούς: έτσι υπηρέτησαν τη ζωή.

Καταστροφείς είναι εκείνοι που στήνουν παγίδες για τους πολλούς και ονομάζονται κράτος: κρεμούν από πάνω τους ένα σπαθί κι εκατό ορέξεις.

Όπου υπάρχει ακόμη λαός, δεν καταλαβαίνει το κράτος και το μισεί σαν κακό μάτι και σαν αμαρτία απέναντι στα ήθη και τα δικαιώματα.

Αυτό το σημάδι σας δίνω: κάθε λαός μιλά τη γλώσσα του σχετικά με το καλό και το κακό: ο γείτονάς του δεν την καταλαβαίνει. Η γλώσσα του, επινοήθηκε μέσα στα ήθη και στα δικαιώματα.

Αλλά το κράτος ψεύδεται σε όλες τις γλώσσες του καλού και του κακού· και ό,τι και να πει, ψεύδεται -και επίσης ό,τι έχει, το έχει κλέψει.

Όλα είναι ψεύτικα στο κράτος· με κλεμμένα δόντια δαγκώνει, το δαγκανιάρικο. Ψεύτικα είναι και τα σπλάχνα του. Σύγχυση των γλωσσών του καλού και του κακού: αυτό το σημάδι σάς δίνω ως σημάδι του κράτους. Αληθινά, τη θέληση για θάνατο δείχνει αυτό το σημάδι! Αληθινά, γνέφει στους κήρυκες του θανάτου!

Γεννιούνται υπερβολικά πολλοί άνθρωποι: για τους περιττούς εφευρέθηκε το κράτος!

Δείτε λοιπόν πώς τους προσελκύει, αυτούς τους υπερβολικά πολλούς! Πώς τους καταβροχθίζει και τους μασά και τους ξαναμασά!

Πάνω στη γη δεν υπάρχει τίποτε μεγαλύτερο από μένα: εγώ είμαι το δάχτυλο του θεού, αυτό που βάζει τάξη' -έτσι ουρλιάζει το τέρας. Και δεν πέφτουν στα γόνατα μόνον εκείνοι που έχουν μακριά αφτιά και κοντή όραση!

Αχ, και σε σας επίσης, μεγάλες ψυχές, ψιθυρίζει τα ζοφερά ψέματά του! Αχ, μαντεύει τις πλούσιες καρδιές, που πρόθυμα σπαταλιούνται!

Ναι, ακόμη και σας σάς μαντεύει, νικητές του παλιού θεού! Κουραστήκατε στον αγώνα και τώρα η κούραση σας υπηρετεί το νέο είδωλο!

Ήρωες και αξιοσέβαστους ανθρώπους θα ήθελε να έχει γύρω του το νέο είδωλο! Αρέσκεται να λιάζεται στο ηλιόφως των καλών συνειδήσεων -το ψυχρό τέρας!

Θέλει να σας τα δώσει όλα, αν εσείς το λατρέψετε, το νέο είδωλο: επίσης αγοράζει τη λάμψη της αρετής σας και το βλέμμα των περήφανων ματιών σας.

Θέλει να σας βάλει δόλωμα στους υπεράριθμους! Ναι, ένα διαβολικό τέχνασμα εφευρέθηκε εδώ, ένα άλογο του θανάτου, που βροντά κάτω από τα φανταχτερά στολίδια των θεϊκών τιμών.

Ναι, ένας θάνατος για τους πολλούς εφευρέθηκε εδώ, που καυχιέται πως είναι ζωή: αληθινά, μια εγκάρδια υπηρεσία στους κήρυκες του θανάτου!

Κράτος ονομάζω αυτό, όπου όλοι πίνουν δηλητήριο, καλοί και κακοί: κράτος, όπου όλοι χάνουν τον εαυτό τους, καλοί και κακοί: κράτος, όπου η αργή αυτοκτονία όλων -ονομάζεται "ζωή".

Δείτε λοιπόν αυτούς τους περιττούς! Κλέβουν τα έργα των εφευρετών και τους θησαυρούς των σοφών: πνευματική καλλιέργεια ονομάζουν την κλεψιά τους -κι όλα τα κάνουν αρρώστια και αποτυχία!

Δείτε λοιπόν αυτούς τους περιττούς! Άρρωστοι είναι πάντα, ξερνούν τη χολή τους και το ονομάζουν αυτό εφημερίδα. Κατασπαράζουν ο ένας τον άλλο και δεν μπορούν καν να τον χωνέψουν.

Δείτε λοιπόν αυτούς τους περιττούς! Πλούτη αποκτούν και όμως γίνονται όλο και πιο φτωχοί. Δύναμη θέλουν και προπαντός τον μοχλό της δύναμης, πολύ χρήμα -αυτοί οι ανίκανοι!

Δείτε πώς σκαρφαλώνουν, αυτοί οι ευκίνητοι πίθηκοι! Σκαρφαλώνουν ο ένας πάνω στον άλλο κι έτσι παρασύρονται στη λάσπη και στο βυθό.

Όλοι θέλουν να ανεβούν στο θρόνο: αυτό είναι η τρέλα τους –λες και η ευτυχία κάθεται στο θρόνο! Συχνά κάθεται η λάσπη στο θρόνο - και επίσης συχνά ο θρόνος πάνω στη λάσπη.

Τρελοί είναι όλοι τους για μένα και πίθηκοι που σκαρφαλώνουν και υπερβολικά θερμόαιμοι. Άσχημα μου μυρίζει το είδωλο σας, το ψυχρό τέρας: άσχημα μου μυρίζουν όλοι αυτοί μαζί, οι ειδωλολάτρες.

Αδέλφια μου, θέλετε λοιπόν να πνιγείτε μέσα στις αναθυμιάσεις των στομάτων και των ορέξεων τους: καλύτερα να σπάσετε τα παράθυρα και να πηδήσετε έξω, στον καθαρό αέρα!

Απομακρυνθείτε λοιπόν από την άσχημη μυρωδιά! Μακριά από την ειδωλολατρία των περιττών!

Απομακρυνθείτε λοιπόν από την άσχημη μυρωδιά! Μακριά από τον αχνό αυτών των ανθρωποθυσιών!

Για τις μεγάλες ψυχές, η γη είναι ακόμη ελεύθερη. Άδειες είναι ακόμη πολλές θέσεις για ερημίτες, μόνους ή δυο δυο, τις οποίες περιβάλλει η μυρωδιά ήσυχων θαλασσών.

Για τις μεγάλες ψυχές, ελεύθερη είναι ακόμη μια ελεύθερη ζωή. Αληθινά, όποιος κατέχει λίγα, κατέχεται εξίσου λίγο: ευλογημένη να είναι η μικρή φτώχεια!

Εκεί που σταματά το κράτος, εκεί αρχίζει ο άνθρωπος, εκείνος που δεν είναι περιττός: εκεί αρχίζει το τραγούδι του απαραίτητου, η μοναδική και αναντικατάστατη μελωδία.

Εκεί όπου σταματά το κράτος -κοιτάξτε λοιπόν, αδελφοί μου! Δεν τα βλέπετε, το ουράνιο τόξο και το γεφύρι του υπεράνθρωπου;

Νίτσε, Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα

Μα έλα που φοβάμαι

«Φοβάμαι να αγαπήσω, να εμπιστευτώ, να αφεθώ, να μοιραστώ, να πλησιάσω, να έρθω κοντά, να νιώσω, να..., να..., να... φοβάμαι να ζήσω».

Κι ενώ ως ενός ορισμένου σημείου ο ρόλος του φόβου είναι χρήσιμος και προστατευτικός (αλίμονο αν αγαπούσαμε, εμπιστευόμασταν και αφηνόμασταν αδιακρίτως σε όποιον γνωρίζαμε χωρίς να υπάρξει προηγουμένως το απαραίτητο φιλτράρισμα), όταν ξεπερνάει το σημείο αυτό, τότε εύκολα μετατρέπεται από προστασία σε εμπόδιο.

Ο στόχος δεν είναι να μη φοβηθούμε ποτέ, το φόβο τον χρειαζόμαστε στο κατάλληλο μέτρο. Στόχος είναι να μάθουμε να τον διαχειριζόμαστε, να μη τον αφήνουμε να μας κατακλύζει, να μας κρατάει πίσω και να μας περιορίζει.

Γιατί φοβάμαι;

Από τη μια πλευρά τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου, από την άλλη ο συνδυασμός τους με τις εμπειρίες που έχει βιώσει ο καθένας επηρεάζουν τον τρόπο που κανείς σκέφτεται, αισθάνεται και εν τέλει συμπεριφέρεται. Καθορίζουν λοιπόν το πώς αξιολογούμε το φόβο και πώς εκτιμούμε τις ενδείξεις και τα σημάδια που τον προκαλούν, στο κατά πόσο τον ενισχύουμε, τον γενικεύουμε κι εγκλωβιζόμαστε σ' αυτόν ή αντίθετα στο κατά πόσο προσπαθούμε να τον ξεπεράσουμε τολμώντας και δοκιμάζοντας.

Τι όμως πραγματικά φοβάμαι;

Κατ' ουσίαν ο κοινός παρονομαστής σ' όλα τα παραπάνω είναι πως φοβάμαι να απορριφθώ.

Φοβάμαι να δεσμευτώ, γιατί (φοβάμαι) αν αποκαλυφθώ στον άλλον, αν τον αφήσω να με δει όπως είμαι χωρίς μάσκες και κοστούμια, αν του φανερωθώ με τις αδυναμίες, την τρωτότητα και ευαλωτότητά μου, τότε (φοβάμαι ότι) θα την «πατήσω», θα απογοητευτώ, θα πληγωθώ, θα πονέσω, καθώς (φοβάμαι πως) ο άλλος δε θα με θέλει πια, θα με αφήσει, θα με απορρίψει.

Οπότε δίνω τη λύση στο φόβο μου κι αποφασίζω να κρατήσω αποστάσεις ασφαλείας, να «παίξω» μέχρι το σημείο που αντέχω, ως εκεί που δε μου κοστίζει, ρισκάρω όσο ξέρω ότι δεν έχω τίποτα να χάσω κι όταν το όριο αυτό πλησιάζει να ξεπεραστεί, τότε μαζεύομαι και κουμπώνω. Όταν έρχομαι κοντά, όταν νιώθω πως απειλούμαι από την εγγύτητα και την οικειότητα, όταν οι όροι αλλάζουν, τότε φροντίζω να δημιουργήσω απόσταση, τότε αλλάζω το τροπάρι και κλειδώνω, αφήνω τον άλλον πριν με αφήσει, τον προλαβαίνω πριν να με προλάβει, τον απορρίπτω προτού με απορρίψει κι έτσι δεν πληγώνομαι, δεν απογοητεύομαι, δεν πονάω, δε στεναχωριέμαι, τότε με προστατεύω κι αποφεύγω τόσο το συναισθηματικό δέσιμο από τη μία, όσο και το συναισθηματικό πόνο ως εκ τούτου. Και μ' αυτό τον τρόπο συμβαίνει το εξής οξύμωρο «Φοβάμαι το τέλος της σχέσης, άρα δεν επενδύω (υιοθετώντας όποια στάση και συμπεριφορά βολεύουν για να το πετύχω), γεγονός που οδηγεί στο τέλος της σχέσης». Αφού αληθινή σχέση σημαίνει πλησίασμα, οικειότητα, αποκάλυψη, δέσμευση.

Μπορούμε λοιπόν να κρατήσουμε το φόβο μας και να καθίσουμε στην άκρη ή μπορούμε να τον ξεπεράσουμε. Ευτυχώς ή δυστυχώς, βεβαιώσεις και εγγυήσεις ότι όλα θα είναι εύκολα και χωρίς πόνο δεν υπάρχουν. Πέφτουμε, κλαίμε, σηκωνόμαστε, προχωράμε, συνεχίζουμε και πηγαίνουμε μπροστά, εκτός αν προτιμούμε να μείνουμε πίσω... Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο η ζωή συνεχίζεται...εμείς επιλέγουμε το πώς...

Πότε δεν είναι αργά. Να είσαι σίγουρος πως ακόμη προλαβαίνεις

Κάποτε κάποιος μου είχε πει “ο χρόνος παιδί μου είναι χρήμα, γι’ αυτό εκμεταλλεύσου τον”

Ομολογώ πως πέρασαν αρκετά χρόνια προτού αντιληφθώ το νόημα αυτής της φράσης.
Ο χρόνος σκέφτηκα..
Τι είναι ο χρόνος..;
Και πως μπορούμε να τον εκμεταλλευτούμε..;

Καταρχάς όλοι μας λόγο της σκληρής καθημερινότητας ιδίως τα τελευταία χρόνια τρέχουμε ακατάπαυστα πίσω από τον χρόνο !
Να προλάβω να πάω στην δουλειά ..
Να τρέξω να πληρώσω τους λογαριασμούς..
Να πάω σουπερμάρκετ..
Και πόσα αλλά ακόμη.!

Το πρώτο πράγμα λοιπόν για να “μεταφράσουμε” την φράση που σας προείπα είναι να σταματήσουμε να τρέχουμε πίσω από τα δευτερόλεπτα, τα λεπτά, τις ώρες, τις μέρες, τους μήνες, τα χρόνια.!
Δείτε και μόνοι σας πόσα πρέπει να κυνηγήσετε..!
Ας απλουστεύσουμε λοιπόν την ζωή μας, και ας σκεφτούμε πως το να τρέχουμε πίσω από τον χρόνο μόνο φθορά θα μας προκαλέσει..!

Οπότε ήρθε η ώρα να συμφιλιωθούμε με αυτό και να προχωρήσουμε στο δεύτερο σκέλος της φράσης που σας είπα στην αρχή ..!
Εκμεταλλεύσου τον χρόνο ..
Κάν’ τον σύμμαχο και όχι εχθρό σου ..!

Και κάπου εδώ ερχόμαστε στην επικεφαλίδα του κειμένου αυτού που διαβάζεις…!

Πότε δεν είναι αργά…!
Για να αγαπήσεις την ζωή..!
Για να σκεφτείς θετικά…!
Για να απλουστεύσεις την καθημερινότητα σου..!
Για να νιώσεις..!
Να αγαπήσεις..!
Να συγχωρήσεις..!
Να ξεχάσεις..!
Για να μάθεις..!
Για να δώσεις ένα φιλί..!
Για να ερωτευτείς..!
Για να μάθεις πως είναι να αγαπάς αληθινά χωρίς να περιμένεις κάτι από τον διπλανό σου..!
Για μυρίσεις τα αρώματα που σου προσφέρει η ζωή..!
Για να βάλεις τα δικά σου χρώματα…!
Για να ρουφήξεις το κάθε δευτερόλεπτο που σου προσφέρει…!
Για να αγαπήσεις τον εαυτό σου..
Για να αγνοήσεις όσους σε πλήγωσαν..!
Για να σταματήσεις να ζητάς απαντήσεις από το παρελθόν.!
Για να ζήσεις τώρα.!
Για να γνωρίσεις καινούργια πράγματα..!
Για να κόψεις κάθε κακή συνήθεια..!
Για να δημιουργήσεις την δική σου ζωή..!

Τελικά κατάλαβα την συμβουλή που δέχθηκα και με αυτό μου το κείμενο θέλω την μοιραστώ μαζί σου..!

Σήκω λοιπόν και ζήσε όπως εσύ θέλεις..!

Να είσαι σίγουρος πως ακόμη προλαβαίνεις..!

Γονείς: Τα παιδιά ΔΕΝ ήρθαν σε αυτό τον κόσμο για να ικανοποιήσουν τη δική σας ματαιοδοξία

Τα παιδιά δεν είναι αξεσουάρ, ούτε σκέτα φερέφωνα των επιθυμιών των γονιών τους. Έρχονται δια μέσου των γονιών τους, αλλά η ζωή τους είναι δική τους. Είναι υπάρξεις ξεχωριστές που θα έχουν τη δική τους μοναδική πορεία μέσα στη ζωή.

Είναι παράλογο κάποιος να φέρνει ένα παιδί στον κόσμο επειδή λαχταράει να δει ότι πετυχαίνει τα δικά του όνειρα που έμειναν απραγματοποίητα ή ημιτελή. Ένα παιδί έρχεται στον κόσμο από αγάπη και μυείται στην ελεύθερη βούληση και την αυτονομία.

Με λυπεί να βλέπω παιδιά τόσο μικρής ηλικίας , όταν δεν έχουν και ιδιαίτερο ταλέντο στο αντικείμενο που διαγωνίζονται, να γίνονται βορά σε μία ανάλγητη τηλεοπτική αρένα απλά και μόνο για να τραφεί η ματαιοδοξία των γονιών τους. Το κοριτσάκι έξι ετών που τραγουδάει, το κοριτσάκι μοντέλο των οκτώ ετών που η αθωότητα και αγνή ομορφιά της παιδικότητες κρύβεται κάτω από βαψίματα και ρίμελ. Παιδιά που υποβάλλονται από τόσο μικρή ηλικία να αποδείξουν ότι κάτι είναι, χάνοντας το βασικότερο: την ομορφιά της παιδικότητας.

Όλοι ξέρουμε ότι η τηλεόραση είναι σκληρή και , πολλές φορές, δε λυγίζει ούτε ευαισθητοποιείται απέναντι σε ένα τόσο μικρό παιδί. Ένα παιδάκι μπορεί εύκολα να ζαλιστεί τόσο πολύ από τα φώτα της δημοσιότητας , αλλά και να πληγωθεί οικτρά όταν αυτά σβήσουν ή το αντιμετωπίσουν ειρωνικά και απορριπτικά.

Γονείς, τα παιδιά δεν είναι αξεσουάρ. Δεν ήρθαν σε αυτό τον κόσμο για να ικανοποιήσουν τη δική σας ματαιοδοξία, αλλά για να ζήσουν ελεύθερα. Προστατεύστε τα από άσκοπες προβολές και δοκιμασίες. Μην εξαναγκάζετε τα παιδιά σας να χάσουν την παιδικότητά τους, αλλά να τη ζήσουν με όλο τους το είναι.

Θέλει κουράγιο να είμαστε ο αληθινός εαυτός μας

Δημιουργούμε το μονοπάτι για τον καλύτερο μας εαυτό, μέσων των συναισθημάτων μας. Η μη παραδοχή τους, προκαλεί πόνο στην καρδιά μας. Όσο μαζεύουμε μέσα μας συναισθήματα, ανάγκες, επιθυμίες, σκέψεις και δεν δίνουμε χώρο να βγουν, να φύγουν έξω από μας, γίνονται φορτία και τα κουβαλάμε. Σκεφτείτε, πόσες φορές ερχόμενοι απ’ την υπεραγορά, πόνεσαν και μάτωσαν τα χέρια μας απ΄ το πολύ βάρος, που κρατήσαμε. Αν το κάναμε αυτό κάθε μέρα; Τα χέρια μας θα γέμιζαν πληγές. Έτσι γεμίζει και το μέσα μας κι ένας τρόπος έκφρασης, είναι ο πανικός, η διαστρέβλωση των καταστάσεων, τα παράπονα και αργότερα η θλίψη. Πόσο συναισθηματικό βάρος μπορεί να κουβαλάει ένας άνθρωπος, χωρίς να λυγίζει; Κρατάμε τα συναισθήματα μας, τόσο βαθιά στα έγκατα του είναι μας, μη τυχόν και πέσουν σε λάθος χέρια και ρημάξουν την καρδιά μας. Μα πως μπορούμε να υπάρχουμε αρμονικά, χωρίς να τα εκδηλώνουμε; Γενναιότητα είναι, να αποδέχεσαι την ευαλωτότητα σου.

Η αναγνώριση των συναισθημάτων μας, των αναγκών μας, η μάθηση προς τον αληθινό μας εαυτό, είναι το κλειδί για την αυθεντικότητα μας. Τα συναισθήματα θέλουν τροφή και φροντίδα για να μεγαλώνουν και μας δείχνουν τον δρόμο για το τι πραγματικά έχει ανάγκη η ψυχή μας. Όσο κατανοούμε τον εαυτό μας, τόσο κατανοούμε τους άλλους και αυτό θέλει κουράγιο. Όταν συμπεριφερόμαστε σε εμάς με κατανόηση , συμπόνια, θάρρος και δύναμη τότε το δίνουμε πίσω σε οτιδήποτε αναπνέει.

Δεν υπάρχει ομορφότερο πράγμα απ’ το μοίρασμα. Να λέμε την ιστορία μας εκεί που θα έχει νόημα για εμάς, εκεί που θα μας καταλάβουν και θα μας συναισθανθούν, θα μας στηρίξουν, αλλιώς τι σημασία έχει; Χάνει την υπόσταση της. Το μοίρασμα είναι θεραπευτικό εργαλείο της καρδιάς, του σώματος και του νου. Μοιράζομαι θα πει, συμμερίζομαι και περπατάω δίπλα σου, σέβομαι και ακούω όσα αισθάνεσαι και αυτό μας φέρνει κοντά, μας ενώνει. Φοβόμαστε να βγάλουμε προς τα έξω τον εαυτό μας, μα αν μοιραστεί, χάνει αρκετή απ’ την δύναμη του. Ο φόβος είναι απλά ένα συναίσθημα, δεν μας αυτό- προσδιορίζει, όσο κι αν φαίνεται ανίκητος. Υπάρχει εκεί για να μας σπρώξει σε κάτι διαφορετικό, να μας δείξει πως χρειάζεται να δούμε τα πράγματα από μια διαφορετική ματιά. Κραυγή είναι ο φόβος, μας ζητάει να εισακουστεί. Η αγάπη, η φροντίδα, η κατανόηση, η υποστήριξη, τα όμορφα συναισθήματα, η έκφραση των συναισθημάτων μας και η ευγνωμοσύνη, μειώνουν τον φόβο, καθησυχάζουν το θηρίο μέσα μας.

Έχουμε πάντοτε την επιλογή πως θα αντιδράσουμε, πως θα συμπεριφερθούμε, πως θα διαχειριστούμε τα συναισθήματα μας και αυτό μας καθορίζει σαν ανθρώπινα όντα. Οι επιλογές μας είναι που θα ορίσουν την πορεία μας, γι΄ αυτό και είναι τόσο σημαντικό να είναι ολοκληρωτικά δικές μας και μ΄ αυτόν τον τρόπο, αναλαμβάνουμε την ευθύνη του εαυτού μας. Είμαστε υπεύθυνοι για ό,τι μας συμβαίνει και είναι υπέροχο, γιατί μπορούμε να παρέμβουμε και να αλλάξουμε αυτό που δεν βοηθάει την εξέλιξη μας. Οτιδήποτε δεν μας εξυπηρετεί πια, να φύγει.

Αναλαμβάνοντας την ευθύνη του εαυτού μας, αναλαμβάνουμε τα ηνία της ζωής μας, η μιζέρια εξαφανίζεται και νιώθουμε θετική ενέργεια να ρέει μέσα μας.

Τα καλύτερα παραμύθια είναι γραμμένα με το μελάνι της καρδιάς και μεγαλώνοντας, αντιλαμβανόμαστε πως μέσα σε όλη εκείνη την φαντασία τους, υπάρχει κρυμμένη πολύ βαθιά ριζωμένη η αλήθεια. Γι’ αυτό μην τα αφήνεις να σβήσουν από μέσα σου, μα περισσότερο να αναζητάς ανθρώπους να στα διηγούνται, γίνονται ακόμη πιο αληθινά.

Αν αφεθούμε στην αλήθεια μας, αποκτάμε επίγνωση και αντίληψη, για το που βαδίζουμε. Είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, γιατί έτσι εμπιστευόμαστε τις ικανότητες μας, ξέρουμε πως μπορούμε να ανταπεξέλθουμε και μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τα όποια εμπόδια συναντάμε στον δρόμο μας. Νιώθουμε μια ασφάλεια να διεκδικήσουμε αυτό που μας αξίζει, να τολμήσουμε και να δημιουργήσουμε τους στόχους μας. Ανεβαίνει η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση μας αναγνωρίζοντας τις νίκες μας, τις ήττες μας, τα όσα καταφέραμε, τα όσα αφήσαμε πίσω και είμαστε ακόμη εδώ! Τίποτα δεν χάνεται, όταν το έχεις ήδη βιώσει, όταν το έχεις ήδη γευτεί.

Όλα θα γίνουν, όσο εμείς πιστεύουμε σ’ αυτά που έρχονται. Με θάρρος και πίστη, προχωράμε, όσο κι αν φοβόμαστε, εξάλλου πως αλλιώς θα γινόταν; Φτάσαμε ως εδώ, είμαστε ακόμα ζωντανοί και μας άντεξε το σχοινί, έμεινε το χειροκρότημα. Μας αξίζει!

Ο άνθρωπος δεν έχει γνώση

Είναι άραγε στο χέρι του ανθρώπου να βρει αυτό που ψάχνει; Αυτή η αναζήτηση της αλήθειας στην οποία ο άνθρωπος έχει εμπλακεί εδώ και τόσους αιώνες, τον πλούτισε μήπως με κάποια νέα ισχύ ή κάποια σταθερή αλήθεια; Τώρα επιτέλους είναι η ώρα να δούμε αυτό το ζήτημα.

Πιστεύω πως ο άνθρωπος θα μου ομολογήσει, αν μιλήσει με καθαρή συνείδηση, ότι όλη κι όλη η ωφέλεια που αποκόμισε από μια τόσο μακρόχρονη αναζήτηση, είναι πως έμαθε να αναγνωρίζει την αδυναμία του. Την αμάθεια, που από φυσικού υπήρχε μέσα μας, με την μακρόχρονη μελέτη, την επιβεβαιώσαμε και την αποδείξαμε. Συνέβη στους πραγματικά μορφωμένους ανθρώπους αυτό που συμβαίνει στα στάχυα· όλο και ψηλώνουν, όλο και τραβούν κατά πάνω, με το κεφάλι όρθιο και περήφανο, όσο είναι άδεια· όμως, όταν είναι γεμάτα και φουσκωμένα από ώριμα σπυριά, αρχίζουν να γέρνουν και να χαμηλώνουν τις κεραίες (ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ).

Κατά τον ίδιο τρόπο, καθώς οι άνθρωποι προσπάθησαν και βυθομέτρησαν τα πάντα, δίχως να έχουν βρει (σε αυτόν το σωρό γνώσης και αποθήκευσης τόσων ποικίλων πραγμάτων) τίποτα ογκώδες και σταθερό και τίποτε άλλο εκτός από ματαιότητα, αποτίναξαν την οίησή τους και αναγνώρισαν τη φυσική τους κατάσταση.

Η μομφή που ο Βέλλειος αποδίσει στον Κόττα και στον Κικέρωνα είναι ότι είχαν μάθει από τον φιλόσοφο Φίλωνα πως δεν είχαν μάθει τίποτα.

Ο Φερεκύδης, ένας των επτά σοφών, γράφοντας στον Θαλή την ώρα που έβγαινε η πνοή του, λέει: “Έδωσα εντολή στους δικούς μου, αφού με θάψουν, να σου φέρουν τα κείμενά μου· αν ικανοποιούν τόσο εσένα όσο και τους άλλους σοφούς, δημοσίευσέ τα· αν όχι, εξαφάνισέ τα· δεν περιέχουν καμία βεβαιότητα που να ικανοποιεί εμένα τον ίδιο. Έτσι, δεν επαγγέλλομαι ότι γνωρίζω την αλήθεια και ότι την έφτασα. Περισσότερο αποκαλύπτω τα πράγματα, παρά τα ανακαλύπτω” (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΗΣ, ΦΕΡΕΚΥΔΗΣ).

Ο σοφότερος άνθρωπος που υπήρξε ποτέ ο Σωκράτης, όταν ρωτήθηκε τι ήξερε, απάντησε ότι ένα πράγμα ήξερε, ότι δεν ήξερε τίποτα. Επιβεβαίωνε με αυτό τον τρόπο το λεγόμενο ότι το μεγαλύτερο κομμάτι αυτού που ξέρουμε είναι μικρότερο από το ελαχιστότατο κομμάτι αυτών που αγνοούμε.

Με λίγα λόγια, αυτά ακριβώς που νομίζουμε ότι ξέρουμε είναι ένα κομμάτι, πολύ μικρό μάλιστα, της άγνοιάς μας.

Ξέρουμε τα πάντα στο όνειρό μας, λέει ο Πλάτων, και τα αγνοούμε στην πραγματικότητα.

Όλοι σχεδόν οι Αρχαίοι είπαν πως τίποτα δεν μπορούμε να καταλάβουμε, τίποτα ν’ αντιληφθούμε, τίποτα να μάθουμε: οι αισθήσεις μας είναι περιορισμένες, η νόηση μας αδύναμη, ο βίος μας βραχύς. (ΚΙΚΕΡΩΝ)

Για τον ίδιο τον Κικέρωνα, που στη μάθηση όφειλε όλη του την αξία, ο Βαλέριος λέει ότι στα γεράματά του είχε αρχίσει να μην έχει σε εκτίμηση τα γράμματα. Και όσον καιρό ασχολιόταν με το γράψιμο, το έκανε δίχως καμία δέσμευση έναντι καμίας φιλοσοφικής σχολής, ακολουθώντας ό,τι του φαινόταν πιθανό, πότε στη μια σχολή, πότε στην άλλη, παραμένοντας όμως διαρκώς υπό [τον περιορισμό] της αμφιβολίας [που δίδασκε η Πλατωνική] Ακαδημία: Πρέπει να μιλήσω, έτσι όμως που σε τίποτα να μην είμαι κατηγορηματικός· θα ψάξω τα πάντα, αμφιβάλλοντας για τα περισσότερα και δυσπιστώντας έναντι του εαυτού μου. (ΚΙΚΕΡΩΝ)

Θα μου ήταν πανεύκολη υπόθεση να περιοριζόμουν να εξετάσω τον άνθρωπο στη συνηθισμένη του κατάσταση και χονδρικά. Θα ήμουν δικαιολογημένος να το κάμω, σεβόμενος τον κανόνα του ανθρώπου, που κρίνει τη αλήθεια όχι από το βάρος των ψήφων, αλλά από τον αριθμό.  Ας αφήσουμε λοιπόν στην άκρη τον λαό.

Που ροχαλίζει ξυπνητός
που η ζωή του νεκρή είναι, ας ζει κι ας βλέπει,
(ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ)

που δεν έχει συνείδηση του εαυτού του, που διόλου δεν κρίνει τον εαυτό του, που αφήνει σε απραξία τις περισσότερες φυσικές του ιδιότητες. Θέλω να πάρω τον άνθρωπο στο ανώτατο επίπεδό του. Ας εξετάσουμε αυτόν το μικρό αριθμό έξοχων και διαλεκτών ανθρώπων, που προικισμένοι με όμορφα και ξεχωριστά φυσικά προσόντα, τα όξυναν και τα ενίσχυσαν ακόμα περισσότερο με φροντίδα, μελέτη και τέχνη και τα ανέβασαν στο ψηλότερο σημείο σοφίας που μπορεί να φτάσουν. Δούλεψαν τις ψυχές τους με τρόπους που τις κρατούν ανοιχτές από κάθε πλευρά προς κάθε κατεύθυνση, τις στήριξαν με τη συνδρομή κάθε εξωτερικής βοήθειας που τους ταίριαζε και τις πλούτισαν και στόλισαν με όλα όσα μπόρεσαν να δανειστούν προς όφελός τους, από τα μέσα και τα έξω του κόσμου. Σε αυτούς τους ανθρώπους βρίσκεται η ύψιστη μορφή της ανθρώπινης φύσης. Αυτοί τακτοποίησαν τον κόσμο με θεσμούς και νόμους, αυτοί δίδαξαν τον κόσμο με τις τέχνες και τις επιστήμες τους και τον δίδαξαν επιπλέον με το παράδειγμα της θαυμαστής ηθικής τους ακεραιότητας. Δεν θα λάβω υπόψη μου άλλο από τη μαρτυρία και εμπειρία τέτοιων ανθρώπων. Ας δούμε ως που έφτασαν και σε ποια συμπεράσματα κατέληξαν. Τις ασθένειες και μειονεξίες που θα βρούμε σε τέτοια ομήγυρη, ο κόσμος θα μπορεί με παρρησία να ομολογήσει πως είναι δικές του.

Όποιος κάτι ψάχνει, καταλήγει στο σημείο να λέει πως το βρήκε ή πως δεν μπορεί να βρεθεί ή πως ακόμα το αναζητάει. (ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)

Όλη η φιλοσοφία χωρίζεται σε αυτά τα τρία είδη. Σκοπός της είναι να ψάξει για την αλήθεια, την γνώση, τη βεβαιότητα. Οι Περιπατητικοί, οι Επικούρειοι, οι Στωικοί και άλλοι νόμισαν πως την βρήκαν. Αυτοί θεμελίωσαν τις επιστήμες που έχουμε αποδεχτεί και ανέπτυξαν τη γνώση τους στο βαθμό της βεβαιότητας. Ο Κλιτόμαχος, ο Καρνεάδης και οι φιλόσοφοι της Ακαδημίας απελπίστηκαν κατά την αναζήτησή τους και έκριναν πως η αλήθεια δεν μπορούσε να γίνει αντιληπτή με τις δυνάμεις που διαθέτει ο άνθρωπος. Η κατάληξή τους είναι [η αναγνώριση] της ανθρώπινης αδυναμίας και άγνοιας. Αυτή η σχολή είχε τους περισσότερους οπαδούς και τους ευγενέστερους θιασώτες.

Ο Πύρρων και οι άλλοι Σκεπτικοί ή Επέχοντες, που τα δόγματά τους αρκετοί αρχαίοι θεώρησαν πως προέρχονται από τον Όμηρο, τους Επτά Σοφούς, τον Αρχίλοχο, τον Ευριπίδη και στους οποίους συγκαταλέγουν τον Ζήνωνα, τον Δημόκριτο, τον Ξενοφάνη, λένε πως ακόμα αναζητούν την αλήθεια. Αυτοί κρίνουν πως οι φιλόσοφοι που νομίζουν ότι τη βρήκαν, λαθεύονται από άκρη σε άκρη. Και προχωρώντας περισσότερο προσθέτουν ότι η δεύτερη κατηγορία, δηλαδή οι φιλόσοφοι που είναι σχεδόν βέβαιοι πως οι ανθρώπινες δυνάμεις δεν είναι ικανές να φτάσουν την αλήθεια, πάσχουν από αναισχυντία και ματαιοδοξία. Γιατί ο καθορισμός του μέτρου της δύναμής μας, της γνώσης και κρίσης της δυσκολίας των πραγμάτων είναι σπουδαία και υπέρτατη γνώση, για την οποία αμφιβάλλουν πως ο άνθρωπος είναι ικανός.

Όποιος νομίζει πως τίποτα δεν ξέρουμε, αγνοεί επίσης αν ξέρουμε αρκετά για να υποστηρίξουμε πως τίποτα δεν ξέρουμε. (ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ)

Η άγνοια που γνωρίζει τον εαυτό της, κρίνει τον εαυτό της και καταδικάζει τον εαυτό της, δεν είναι ολοσχερής άγνοια: για να είναι ολοσχερής άγνοια, πρέπει να μην ξέρει τον ίδιο της τον εαυτό. Κατά συνέπεια, οι δεδηλωμένες αρχές των Πυρρωνιστών είναι να ταρακουνούν κάθε πεποίθηση, να αμφιβάλλουν περί των πάντων και να ψάχνουν, δίχως να είναι βέβαιοι για τίποτα, δίχως να εγγυώνται τίποτα.

Αυτή λοιπόν η κριτική θέση [των Πυρρωνιστών], ολόισα και άκαμπτη, καθώς δέχεται τα πάντα δίχως να προσεταιρίζεται τίποτα και σε τίποτα να μη συναινεί, τους οδηγεί στην Αταραξία, που είναι ειρηνικός και ήρεμος κανόνας ζωής, απαλλαγμένης από τους κλυδωνισμούς που δεχόμαστε εξαιτίας του αποτυπώματος που επιβάλλουν οι γνώμες και της γνώσης της πραγματικότητας, που νομίζουμε ότι έχουμε. (ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)

Από αυτή [την εντύπωση] γεννιούνται ο φόβος, η φιλαργυρία, ο φθόνος, τα υπερβολικά πάθη, η φιλοδοξία, η υπερηφάνεια, η δεισιδαιμονία, η αγάπη του νεωτερισμού, η ανταρσία, η ανυπακοή, η ξεροκεφαλιά και τα περισσότερα από τα σωματικά κακά. Έτσι, οι Πυρρωνιστές απαλλάσσονται μάλιστα από τη φανατική άμιλλα υποστήριξης των δογμάτων τους, δεδομένου ότι συζητούν με πολύ μαλακό τρόπο και διόλου δεν φοβούνται την αντίκρουση των λόγων τους. Όταν λένε πως τα βαριά πράγματα πηγαίνουν κατά κάτω, θα ένιωθαν μεγάλη λύπη, αν κάποιος τους πίστευε· και ψάχνουν την αντιλογία για να δημιουργήσουν την αμφιβολία και τον κριτικό μετεωρισμό, που είναι ο σκοπός τους. Δεν προβάλλουν τις προτάσεις τους παρά για να καταπολεμήσουν εκείνες που νομίζουν ότι πιστεύουμε. Αν δεχτείτε την πρότασή τους, εξίσου πρόθυμα θα διαλέξουν να υποστηρίξουν την αντίθετη: όλα τους είναι ένα· δεν έχουν καμία προτίμηση. Αν καθορίζετε πως το χιόνι είναι μαύρο, επιχειρηματολογούν αντιστρόφως πως είναι άσπρο. Αν λέτε πως δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, είναι δουλειά τους να υποστηρίξουν πως είναι και τα δύο. (ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)

Αν με σίγουρη κρίση επιμένετε πως δεν ξέρετε τίποτα από αυτά, θα σας ισχυριστούν ότι τα ξέρετε. Μάλιστα! Και αν βεβαιώνετε πως η αμφιβολία σας είναι αξίωμα, θα φροντίσουν να αντιπαραβάλλουν ότι δεν αμφιβάλλετε ή πως δεν μπορείτε να κρίνετε και να ορίσετε πως αμφιβάλλετε. Και ωθώντας την αμφιβολία στα άκρα σείονται τα ίδια της τα θεμέλια, όποτε ξεχωρίζουν και αποδεσμεύονται από αρκετές άλλες [φιλοσοφικές] θεωρίες, ακόμα και από εκείνες που διδάσκου ποικιλοτρόπως την αμφιβολία και την άγνοια.

Τόσο πιο ελεύθεροι κι ανεξάρτητοι, όσο η δύναμή τους για κρίση είναι ακέραια. Δεν είναι πλεονέκτημα να βρίσκεται κανείς αποδεσμευμένος από την ανάγκη που βάζει χαλινό στους άλλους; Δεν αξίζει περισσότερο να κρατιέσαι σε εκκρεμότητα παρά να μπερδεύεσαι στα τόσα σφάλματα που δημιούργησε η ανθρώπινη φαντασία; Δεν αξίζει περισσότερο να μεταθέτεις σε ένα απροσδιόριστο μέλλον στη προσκόλλησή σου στα πράγματα παρά να ανακατεύεσαι σε φατρίες που ερίζουν και στασιάζουν; “- Τι θα έπρεπε να διαλέξω; – Ότι σας αρέσει, αρκεί να διαλέξετε!” Να μια ανόητη απάντηση, στην οποία ωστόσο φαίνεται πως καταλήγει κάθε είδος δογματισμού και η οποία μας απαγορεύει να μην ξέρουμε ό,τι δεν ξέρουμε.

Όλοι οι άνθρωποι είναι καλλιτέχνες — όλοι

Όλοι οι άνθρωποι είναι καλλιτέχνες — όλοι. Όλα τα σύμβολα, όλες οι λέξεις, είναι μικρά έργα τέχνης. Από τη δική μου σκοπιά, το μεγαλύτερο μας δημιούργημα είναι η χρήση της γλώσσας, αφού μας επιτρέπει να δημιουργούμε μια ολόκληρη πραγματικότητα μέσα στο νου μας. Η εικονική πραγματικότητα που δημιουργούμε θα μπορούσε να είναι μια καθαρή αντανάκλαση της αλήθειας ή μια διαστρεβλωμένη έκφρασή της. Αλλά όπως και να έχει, είναι τέχνη. Το δημιούργημά μας μπορεί να είναι ο προσωπικός μας παράδεισος ή η προσωπική μας κόλαση. Αλλά είναι τέχνη. Εντούτοις, μέσα από την επίγνωσή μας για το τι είναι αληθινό και τι εικονικό, μπορούμε να καταφέρουμε αμέτρητα πράγματα. Η αλήθεια παράγει αυτοκυριαρχία και κάνει τη ζωή μας εύκολη. Η διαστρέβλωση της αλήθειας συχνά προκαλεί περιττές τριβές και πόνο. Η επίγνωση είναι ο παράγοντας που κάνει τη διαφορά.

Ο άνθρωπος γεννιέται με επίγνωση. Γεννιόμαστε φτιαγμένοι για να αντιλαμβανόμαστε την αλήθεια. Ωστόσο, συσσωρεύουμε γνώσεις και μαθαίνουμε να αρνούμαστε όσα αντιλαμβανόμαστε. Εξασκούμαστε στην άμβλυνση της επίγνωσης και τελικά κατακτάμε στην εντέλεια αυτή την τέχνη! Ο κόσμος είναι μαγικός και εμείς μαθαίνουμε να εξασκούμε τη μαγεία μας ενάντια στον εαυτό μας, ενάντια στη δημιουργία, ενάντια στον ίδιο τον άνθρωπο. Επίγνωση σημαίνει αντίληψη της αλήθειας. Όταν αντιλαμβανόμαστε την αλήθεια, βλέπουμε τα πάντα έτσι όπως είναι, όχι έτσι όπως πιστεύουμε πως είναι, ούτε έτσι όπως θα θέλαμε να είναι. Η επίγνωση ανοίγει την πόρτα για εκατομμύρια πιθανότητες, και αν ξέρουμε πως είμαστε καλλιτέχνες της ζωής μας, μπορούμε να επιλέξουμε μία από αυτές.

Τα χαρακτηριστικά των Διαταραχών Προσωπικότητας

Ανάλογα με το είδος και τα χαρακτηριστικά τους έχουν αναγνωριστεί δέκα Διαταραχές Προσωπικότητας οι οποίες ομαδοποιούνται σε τρεις ευρύτερες ομάδες σύμφωνα με τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των πασχόντων, αν και δεν έχει λείψει η κριτική για την ισχύ και την εγκυρότητα αυτού του μοντέλου:

1. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται εκείνοι που μπορούν να χαρακτηριστούν «περίεργοι» ή «εκκεντρικοί». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι οι: α) η παρανοειδής, β) η σχιζοειδής και γ) η σχιζότυπη.

2. Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνονται όσοι μπορούν να χαρακτηριστούν «δραματικοί» ή «συναισθηματικοί». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι α) η αντικοινωνική, β) η ιστριονική, γ) η ναρκισσιστική και δ) η οριακή.

3. Στην τρίτη ομάδα περιλαμβάνονται άνθρωποι που μπορούν να χαρακτηριστούν «αγχώδεις» ή «φοβισμένοι». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι α) η ιδεοψυχαναγκαστική, β) η αποφευκτική και γ) η εξαρτητική

1. Περίεργοι ή Εκκεντρικοί

α) Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας

Οι άνθρωποι με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας παρουσιάζονται συνήθως ψυχροί και απόμακροι. Οι εσωτερικές τους συγκρούσεις προβάλλονται προς τα έξω αντί να επιλυθούν με αποτέλεσμα να διακρίνουν υστερόβουλες προθέσεις και σκοπιμότητες πίσω από τη συμπεριφορά των άλλων. Η καχυποψία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό τους, γεγονός που μπορεί να τους κάνει επιθετικούς και εύθικτους. Συχνά η επιθετική συμπεριφορά τους τους κάνει απωθητικούς με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι στρεβλές πεποιθήσεις τους για την υποτιθέμενη εχθρότητα και τη μοχθηρία των υπολοίπων. Ο μηχανισμός αυτός τους δυσκολεύει να αντιληφθούν με ποιο τρόπο συμβάλλουν οι ίδιοι στις διενέξεις στις οποίες εμπλέκονται. Τα παραπάνω ενισχύουν την τάση τους για απομόνωση. Συχνά όταν εργάζονται μόνοι τους είναι ιδιαιτέρως ευσυνείδητοι και αποδοτικοί. Τα διαγνωστικά κριτήρια που διακρίνουν άτομα με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• θεωρούν ότι οι άλλοι τους χλευάζουν ή προσπαθούν να τους εξαπατήσουν και να τους εκμεταλλευτούν εσκεμμένα
• αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως πολύ σημαντικό και ξεχωριστό
• είναι εξαιρετικά δύσκολα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις
• δεν εκμυστηρεύονται εύκολα καθώς θεωρούν πως ό,τι πουν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους
• διακρίνουν μειωτικά ή απειλητικά σχόλια σε φευγαλέες και ουδέτερες παρατηρήσεις των άλλων
• ελέγχουν συχνά την αξιοπιστία και την καλή πίστη των φίλων, των οικείων και των συναδέλφων τους στην εργασία
• είναι μνησίκακα και δεν συγχωρούν
• είναι συχνά εξαιρετικά καχύποπτα με το σύντροφό τους και κάνουν σκηνές ζηλοτυπίας
• γίνονται εύκολα εχθρικά και πολύ επιθετικά όταν έρχονται αντιμέτωπα με πράξεις ή σχόλια που εκλαμβάνουν ως προσβολές εναντίον του χαρακτήρα ή της αξιοπρέπειάς τους

β) Σχιζοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή μιλούν ελάχιστα, είναι συνήθως μοναχικά και χωρίς κοινωνικές σχέσεις. Προς τα έξω εμφανίζονται απόμακρα και ψυχρά. Γενικότερα η εικόνα που δίνουν είναι αυτή της εσωστρέφειας και της συστολής. Οι σκέψεις τους περιστρέφονται γύρω από τα αισθήματα και τις φαντασιώσεις τους, οι οποίες αποτελούν και τον μηχανισμό άμυνας του εγώ τους. Γενικότερα όσοι πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας είναι στην πραγματικότητα δυσλειτουργικοί στον τρόπο που σχετίζονται με τους άλλους. Στον γενικό πληθυσμό, η διαταραχή εμφανίζεται συχνότερα στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Τα συνηθέστερα συμπτώματα-κριτήρια που συσχετίζονται με τους πάσχοντες από Σχιζοειδή διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• επιδίδονται και απολαμβάνουν ελάχιστες δραστηριότητες ή απέχουν τελείως από οποιαδήποτε δραστηριότητα
• όταν επιλέγουν κάποια δραστηριότητα φροντίζουν να είναι μοναχική και να μην περιλαμβάνει άλλους
• δεν ευχαριστιούνται τη συναναστροφή τρίτων ακόμη και αν πρόκειται για μέλη της οικογένειάς τους
• το ενδιαφέρον τους για σεξουαλικές εμπειρίες είναι μειωμένο ή ανύπαρκτο.
• είναι μονήρεις χωρίς στενούς φίλους και συνήθως συναναστρέφονται αποκλειστικά συγγενείς πρώτου βαθμού
• η κριτική ή ο έπαινος τους είναι αδιάφορος
• το συναίσθημά τους είναι επίπεδο και εμφανίζονται συναισθηματικά ψυχροί και απόμακροι χωρίς να μπορούν να εκφράσουν τρυφερότητα, μίσος, οργή ή αγάπη
• δεν μπορούν να δώσουν ή να εισπράξουν αγάπη
• αδιαφορούν για τις κοινωνικές συμβάσεις
• επικοινωνούν με παράξενο τρόπο και είναι άκαμπτοι

Έχει παρατηρηθεί ότι ένα ποσοστό όσων πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας θα αναπτύξει σχιζοφρένεια.

γ) Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν ιδιαίτερα παράδοξη σκέψη. Αντιλαμβάνονται τα πράγματα με ιδιόρρυθμο τρόπο και επικοινωνούν με εκκεντρικότητα ενώ ρέπουν προς την απόσυρση και την κοινωνική και συναισθηματική απομόνωση. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό τους είναι οι παρανοϊκές τους σκέψεις. Παρά το γεγονός ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους είναι συμβατά με συμπτωματολογία σχιζοφρένειας δεν αναπτύσσουν την πάθηση. Θεωρείται μάλιστα ότι η διαταραχή αποτελεί πρόδρομη φάση της σχιζοφρένειας, αλλά λειτουργεί ως εμπόδιο που αναχαιτίζει την εισβολή σχιζοφρενικών συμπτωμάτων. Υπολογίζεται ότι οι πάσχοντες αποτελούν το 3% του γενικού πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται προκειμένου να βεβαιωθεί ότι το άτομο πάσχει από Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• έχουν ιδέες αυτοαναφοράς ή συσχέτισης που δίνουν την αίσθηση στο άτομο ότι αποτελεί το επίκεντρο γεγονότων στον περίγυρό τους, τα οποία αποκτούν ιδιαίτερη σημασία για τον άτομο. Ο πάσχων, π.χ., μπορεί να πιστεύει ότι κάτι που ακούει στο ραδιόφωνο αναφέρεται προσωπικά σε αυτόν.
• πιστεύουν ότι διαθέτουν ιδιαίτερες υπερδυνάμεις (ικανότητα να προβλέπουν ή να επηρεάζουν το μέλλον, τηλεπάθεια, ικανότητα να διαβάζουν τη σκέψη των άλλων, κτλ.) που δεν είναι σύμφωνες με το κοινωνικοπολιτισμικό τους περιβάλλον
• συχνά έχουν παράδοξες αντιληπτικές αισθητηριακές εμπειρίες στις οποίες περιλαμβάνονται και σωματικές παραισθήσεις
• παρουσιάζουν εκκεντρικότητα στην αντίληψη, την ομιλία, την εμφάνιση και τη συμπεριφορά
• ο τρόπος σκέψης και ομιλίας τους διακρίνεται από παραδοξότητα, μπορεί να είναι ασαφής, υπεραναλυτικός, μεταφορικός, στερεοτυπικός ή φευγαλέος και αόριστος
• είναι ιδιαιτέρως καχύποπτα και η σκέψη τους έχει παρανοειδή χαρακτηριστικά
• η εν γένει συμπεριφορά και η εμφάνισή τους είναι εκκεντρική και ιδιόρρυθμη
• συναισθηματικά είναι άτομα ψυχρά και απόμακρα και προτιμούν την κοινωνική απόσυρση
• δεν έχουν στενούς φίλους και κατά κύριο λόγο επικοινωνούν και συναναστρέφονται με συγγενείς πρώτου βαθμού 
• όταν συναναστρέφονται άλλους το κοινωνικό τους άγχος κορυφώνεται, αν και αυτό συσχετίζεται περισσότερο με τον παρανοειδή τρόπο σκέψης τους παρά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, όπως συμβαίνει στους κοινωνιοφοβικούς — η οικειότητα δεν περιορίζει το άγχος τους.

2. Δραματικοί ή Συναισθηματικοί

α) Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας (παλαιότερες ονομασίες, Ψυχοπαθητική ή Κοινωνιοπαθητική Διαταραχή)

Τα άτομα που πάσχουν από αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζουν πλήρη έλλειψη ενσυναίσθησης, πλήρη δηλαδή ανικανότητα να ταυτιστούν συναισθηματικά με την ψυχική διάθεση των άλλων, αλλά και να αντιληφθούν να κατανοήσουν τη θέση, τις σκέψεις και τη συναισθηματική κατάσταση όσων προσεγγίζουν. Για την ακρίβεια αδιαφορούν τελείως για όλα τα παραπάνω, και δεν διστάζουν να γίνουν χειριστικοί προκειμένου να εκμεταλλευτούν και να εξαπατήσουν με σκοπό το προσωπικό τους όφελος και την προσωπική τους ικανοποίηση χωρίς να αισθάνονται τύψεις ή ενοχές. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι γίνονται επιθετικοί και αντιπαραθετικοί χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες, ενώ τους είναι πολύ εύκολο να καταφύγουν στη βία. Η ματαίωση ή η τιμωρία δεν συμβάλλει στη μεταβολή της συμπεριφοράς τους. Ως εκ τούτου, δεν είναι παράδοξο ότι η παραβατικότητα, η ανευθυνότητα και η αδιαφορία για τους κανόνες αποτελούν κοινό τους χαρακτηριστικό. Συχνά καταφεύγουν στην παρανομία, συμπεριφορά που τους οδηγεί στη φυλακή. Υπολογίζεται ότι το 40% όσων είναι κρατούμενοι πάσχουν από αντικοινωνική διαταραχή. Κατά μέσο όρο ζουν λιγότερο από τον γενικό πληθυσμό εξαιτίας τόσο της παραβατικής συμπεριφοράς τους όσο και των εξαρτήσεων που συχνά αναπτύσσουν. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η διαταραχή είναι συχνότερη στους άνδρες (3%) απ’ ό,τι στις γυναίκες (1%) κι ότι εμφανίζεται στατιστικά συχνότερα μεταξύ των κατώτερων στρωμάτων στους αγροτικούς πληθυσμούς. Οι βασικές πυρηνικές τους αντιλήψεις περιλαμβάνουν απόψεις όπως:

• οι άνθρωποι αποτελούν λεία
• ο καλύτερος τρόπος να επιτευχθεί ένας στόχος είναι η βία και η πονηριά
• η ζωή είναι μια ζούγκλα στην οποία μόνο ο ισχυρότερος επιβιώνει
• αν δεν εξαπατήσω εγώ πρώτος τους άλλους, θα το κάνουν αυτοί
• έχω υποστεί πολλές αδικίες, επομένως έχω δικαίωμα να πάρω αυτό που μου αναλογεί με οποιονδήποτε τρόπο
• ο καθένας οφείλει να φροντίζει για τον εαυτό του· αν δεν μπορεί είναι πρόβλημά του

Τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση των ατόμων που πάσχουν από Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• αδιαφορία για τα κοινωνικά θέσμια και συμπεριφορές που οδηγούν σε αυξημένη παραβατικότητα, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην παρανομία και στη σύλληψη
• απάτη, πλαστοπροσωπία, ψέματα με σκοπό το προσωπικό κέρδος και/ή την ευχαρίστηση
• παρορμητικότητα
• αδυναμία υλοποίησης στόχων
• απερίσκεπτη και περιφρονητική αδιαφορία για την ασφάλεια τόσο των ίδιων όσο και των άλλων
• αδυναμία διατήρησης σταθερής εργασίας και εκπλήρωσης οικονομικών υποχρεώσεων με αποτέλεσμα τη σταθερή ασυνέπεια
• απουσία τύψεων και ενοχών
• αδιαφορία και εκλογίκευση όταν πληγώνουν, εξαπατούν, ή κακοποιούν τους άλλους

β) Ιστριονική Διαταραχή Συμπεριφοράς (Υστερική/Δραματική Διαταραχή Προσωπικότητας)

Τα άτομα που πάσχουν από Ιστριονική Διαταραχή Συμπεριφοράς είναι ιδιαιτέρως θεατρικά και υπερβολικά στη συμπεριφορά τους. Αποζητούν συνεχώς την προσοχή και θέλουν να βρίσκονται στο επίκεντρο των συζητήσεων και των συναναστροφών, ενώ αισθάνονται έντονη δυσφορία όταν δεν το επιτυγχάνουν. Η ομιλία τους χαρακτηρίζεται από εντυπωσιοθηρία, αλλά σπανίως ακριβολογούν, καθώς μιλούν συνήθως με γενικότητες και αόριστα. Η σεξουαλική τους συμπεριφορά είναι συχνά προκλητική αν και σκοπό τους έχουν συνήθως να σαγηνεύσουν παρά να αποπλανήσουν. Απώτερος στόχος είναι να γίνουν συμπαθή προκειμένου να εξασφαλίσουν την προστασία των άλλων ή να εξαρτηθούν από αυτούς. Συχνά δείχνουν υποχόνδρια αλλά υπερβάλλουν ως προς την πραγματική ή τη φανταστική συμπτωματολογία τους προσπαθώντας να αποσπάσουν περισσότερη προσοχή. Αναπτύσσουν εύκολα κοινωνικότητα, αλλά οι σχέσεις τους είναι επιφανειακές και ασταθείς. Η δίψα τους για αδιάκοπη προσοχή είναι επίμονη και καταλήγει να γίνεται κουραστική και φορτική. Τα κριτήρια διάγνωσης ενός ατόμου με Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα εξής:

• αισθάνονται αμήχανα όταν δεν αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής
• τα αισθήματά τους μεταβάλλονται απότομα με επιδεικτικό τρόπο, αλλά παραμένουν ρηχά
• φροντίζουν ιδιαίτερα την εξωτερική τους εμφάνιση για να τραβήξουν την προσοχή των άλλων
• καταφεύγουν συχνά στη σεξουαλική σαγήνη όταν αλληλεπιδρούν με τρίτους
• η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από υπερβολή, θεατρικότητα και εκδραματισμό με ιδιαίτερα έντονη έκφραση ρηχών συναισθημάτων
• η γνώμη των άλλων και οι περιστάσεις μπορούν να τα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό
• συχνά θεωρούν τις σχέσεις τους στενότερες απ’ όσο πραγματικά είναι

Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν επικαλούνται αυτοκτονικό ιδεασμό (επιθυμία δηλαδή να αυτοκτονήσουν) είναι φρόνιμο να λαμβάνονται σοβαρά οι προθέσεις που εκφράζουν.

γ) Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν υπερτονισμένη την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας, έχουν δηλαδή ψευδαισθήσεις μεγαλείου. Παρουσιάζουν έντονη ευαισθησία στην αποτυχία ή την παραμικρή κριτική, η οποία μπορεί να τους οδηγήσει σε ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα οργής ή και κατάθλιψη. Δεν διστάζουν να γίνουν χειριστικά προκειμένου να πετύχουν τον στόχο τους και στερούνται ενσυναίσθησης γεγονός που σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση να αισθανθούν αγάπη. Προς τα έξω συχνά παρουσιάζονται σαγηνευτικά και δυναμικά, ενώ δεν είναι σπάνιο να παρουσιάζουν εξαιρετική επιτυχία σε αυτά με τα οποία καταπιάνονται. Κατά βάθος όμως η μειονεξία, την οποία κρύβουν επιμελώς, είναι το συναίσθημα που τους διακρίνει. Ως προς τον συναισθηματικό τους κόσμο αυτός είναι ρηχός, καθώς συχνά μιμούνται παρά βιώνουν πραγματικά συναισθήματα. Τρέφονται από τον θαυμασμό των άλλων και το γεγονός ότι θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους από τους υπόλοιπους τους κάνει συχνά να αναπτύσσουν πολύ έντονο αυτονόητο δικαίωμα. Θεωρούν δηλαδή ότι δικαιούνται ιδιαίτερης μεταχείρισης, ακόμη και αν αυτό δεν δικαιολογείται από τα πράγματα. Αν και είναι εγωκεντρικοί και υπερόπτες μπορούν συχνά να κρύβουν χειριστικά αυτή την πλευρά τους και να παρουσιάζονται γοητευτικοί. Τα χαρακτηριστικά και τα διαγνωστικά συμπτώματα των ατόμων που πάσχουν από ναρκισσιστική διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• έχουν συχνές φαντασιώσεις επιτυχίας, ευφυΐας, ομορφιάς, εξιδανικευμένης αγάπης, εξουσίας
• πιστεύουν ότι είναι μοναδικά και γι’ αυτό πρέπει να συναναστρέφονται με άτομα υψηλού γοήτρου, που είναι και τα μόνα που
• μπορούν να τους καταλάβουν, ή να συνδέονται με θεσμούς που προσδίδουν κύρος
• αποζητούν συνεχώς τον θαυμασμό
• απαιτούν ιδιαίτερη μεταχείριση και δεν θεωρούν ότι οι κοινωνικές ή άλλες συμβάσεις πρέπει να ισχύουν γι’ αυτούς
• γίνονται χειριστικά και εκμεταλλεύονται τους άλλους προκειμένου να πετύχουν τους σκοπούς τους
• δεν διαθέτουν ενσυναίσθηση, δεν μπορούν δηλαδή να ταυτιστούν και να συντονιστούν με τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων
• έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους και παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτουν τα αντίστοιχα προσόντα αναμένουν την αναγνώριση της σπουδαιότητάς τους από τους άλλους
• φθονούν ή πιστεύουν ότι και τα ίδια αποτελούν αντικείμενο φθόνου
• μπορούν να γίνουν υπερόπτικά και αλαζόνικά

δ) Οριακή ή Μεθοριακή ή Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Οριακή Διαταραχή προσωπικότητας είναι εσωτερικά και εξωτερικά ασταθή με έντονη παρορμητικότητα. Η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους μεταβάλλεται συνέχεια και με έντονα δραματικό τρόπο από το ένα άκρο στο άλλο και το ίδιο συμβαίνει με τη διάθεσή και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται (ερωτικά ή φιλικά) με τους άλλους. Οι σχέσεις τους με τρίτους κινείται συνέχεια ανάμεσα στην εξιδανίκευση και τη δαιμονοποίηση, ενώ κάνουν τα πάντα για να αποφύγουν την εγκατάλειψη. Η φευγαλέα έστω σκέψη ότι θα επέλθει χωρισμός ή εγκατάλειψη μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες αλλαγές στην εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους και να επηρεάσουν τη συμπεριφορά και τις γνωσιακές τους δομές. Και η παραμικρή αλλαγή στο περιβάλλον μπορεί να έχει πολύ βαθύ αντίκτυπο πάνω τους καθώς βιώνουν δραματικό άγχος εγκατάλειψης και αναντίστοιχη και ανεξέλεγκτη οργή στον αβάσταχτο φόβο ότι θα μείνουν μόνα. Οι απέλπιδες προσπάθειές τους να αποφύγουν ακόμη και την παροδική έστω μοναξιά μπορεί να τα οδηγήσει σε παρορμητικές πράξεις όπως η αυτοκτονικότητα και οι αυτοτραυματισμοί. Έχει παρατηρηθεί ότι η οριακότητα ως χαρακτηριστικό των πασχόντων μειώνεται με την πάροδο των χρόνων, αν και κάνει την εμφάνισή της νωρίς στην ενήλικη ζωή. Κοινή διαταραχή που εμφανίζεται μεταξύ των οριακών είναι η κατάθλιψη, αν και δεν λείπουν προβλήματα, όπως η εξάρτηση από ουσίες, οι διατροφικές διαταραχές κ.ά. Αν αισθανθούν ότι οι φροντιστές τους ή τα άτομα που έχουν εξιδανικεύσει τα εγκαταλείπουν αισθάνονται μοναξιά και ακραία εγκατάλειψη και η ψυχική τους διάθεση αλλάζει με δραματικό τρόπο. Στις περιπτώσεις αυτές μπορούν να παρουσιάσουν ακόμη και ψυχωτισμό, παράνοια και ψευδαισθήσεις. Τα διαγνωστικά κριτήρια που επιτρέπουν την ανίχνευση της οριακότητας στα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• απέλπιδες προσπάθειες να αποφύγουν μια πραγματική ή εικαζόμενη εγκατάλειψη
• ασταθείς και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από εξιδανίκευση και δαιμονοποίηση του άλλου προσώπου
• διαταραγμένο αίσθημα ταυτότητας με εξαιρετικά και μόνιμα ασταθή εικόνα ή αίσθηση του εαυτού
• παρορμητικότητα σε δύο τουλάχιστον τομείς που είναι εν δυνάμει επιβλαβείς για το ίδιο το άτομο (π.χ. επικίνδυνη οδήγηση, υπερφαγία, σεξουαλική ελευθεριότητα, κατάχρηση ουσιών, κτλ.)
• επαναλαμβανόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά, αυτοτραυματισμοί
• συναισθηματική αστάθεια που οφείλεται σε δραματικές μεταπτώσεις της διάθεσης
• χρόνια αίσθηση εσωτερικού κενού
• ανεξέλεγκτη, αναντίστοιχη οργή ή δυσκολία ελέγχου του θυμού
• βραχύχρονος, παρανοϊκός ιδεασμός που προκαλείται από στρεσογόνες καταστάσεις με διασχιστικά συμπτώματα

3. Αγχώδεις ή Φοβισμένοι

α) Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Καταρχάς η διαταραχή εμφανίζεται δύο φορές συχνότερα στον ανδρικό πληθυσμό σε σχέση με τον γυναικείο. Το ιδεοψυχαναγκαστικό άτομο έχει ανάγκη από εγγυήσεις και βεβαιότητα και εμφανίζει εμμονή με τη σχολαστικότητα. Είναι λεπτολόγο και μπορεί να ασχοληθεί σε παραλυτικό βαθμό με λεπτομέρειες, ενώ αγαπά ιδιαίτερα την πειθαρχία, τη μεθοδικότητα και την τάξη. Αν και τα παραπάνω μοιάζουν και μπορούν όντως να έχουν προσαρμοστική αξία, στα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή αποτελούν εμπόδιο για την ολοκλήρωση υποχρεώσεων και προκαλούν σοβαρά προβλήματα στην εργασία αλλά και τη διαπροσωπική τους ζωή: η εμμονική τους ενασχόληση με τις λεπτομέρειες τούς κάνει συχνά να «βλέπουν το δέντρο, αλλά να χάνουν το δάσος». Δεν διαθέτουν ευελιξία, αποζητούν τον έλεγχο και συχνά δεν είναι αποτελεσματικά. Δεν είναι ασύνηθες να είναι μονίμως απασχολημένα γιατί πρέπει να ολοκληρώσουν «στην εντέλεια μια εργασία» με αποτέλεσμα να καταλήγουν με ελάχιστο ελεύθερο προσωπικό χρόνο. Η τελειοθηρία τους τους κάνει να αισθάνονται άβολα με καταστάσεις που είναι απρόβλεπτες και ιδιαίτερα όταν πρέπει να βασιστούν σε άλλους. Ταυτόχρονα η αφοσίωσή τους στην δουλειά και την παραγωγικότητα αποβαίνει εις βάρος της προσωπικής ευχαρίστησης και της καλλιέργειας φιλικών σχέσεων. Διακρίνονται από ακαμψία σε ζητήματα ηθικής ή αξιακών συστημάτων, και εμφανίζονται εξίσου ανελαστικά σε ό,τι έχει να κάνει με την απόδοσή τους. Τα διαγνωστικά κριτήρια που αποκαλύπτουν την ύπαρξη της Ιδεοψυναγκαστικής Διαταραχής Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• το άτομο απασχολείται σε υπερβολικό βαθμό με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες, τάξη, οργάνωση ή προγράμματα, σε βαθμό που ο αρχικός σκοπός της εργασίας χάνει τη σημασία του
• αδυνατεί να ολοκληρώσει εργασίες εξαιτίας των υψηλών απαιτήσεων που έχει θέσει στον εαυτό του
• είναι υπέρμετρα αφοσιωμένο στη δουλειά και την παραγωγικότητα εις βάρος της προσωπικής ευχαρίστησης και των φιλικών συναναστροφών
• είναι καθ’ υπερβολήν ευσυνείδητο, άκαμπτο και προσεκτικό σε ηθικά, δεοντολογικά και αξιακά ζητήματα
• αποφεύγει να ξεφορτωθεί φθαρμένα ή άχρηστα αντικείμενα ακόμη κι αν δεν έχουν καμία συναισθηματική αξία
• διστάζει να κάνει καταμερισμό εργασιών σε άλλους ή να συνεργαστεί με άλλα άτομα εκτός και αν συμμορφωθούν απόλυτα με τον τρόπο που κάνει τα πράγματα
• οικονομικά είναι ιδιαίτερα φειδωλό τόσο σε σχέση με τον εαυτό του όσο και σε σχέση με τους άλλους: τα χρήματα πρέπει να αποταμιεύονται για μελλοντικές δυσκολίες
• εμφανίζει έλλειψη ευελιξίας και ισχυρογνωμοσύνη

β) Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας

Οι πάσχοντες από Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στην απόρριψη και αποφεύγουν να ξεκινήσουν νέες ασχολίες ή σχέσεις επειδή φοβούνται την απογοήτευση. Διακρίνονται από αίσθηση προσωπικής ανεπάρκειας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση και είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στην αρνητική κριτική. Η ανάγκη τους για αποδοχή και φροντίδα είναι μεγάλη με αποτέλεσμα η μοναξιά να τους προκαλεί ιδιαίτερη δυσφορία και θλίψη. Η τάση τους να αποφεύγουν νέες καταστάσεις έχει ως αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στη συναναστροφή με τους άλλους. Συχνά υποβάλλουν όσους επιθυμούν να συναναστραφούν σε δοκιμασίες προκειμένου να βεβαιωθούν ότι είναι αποδεκτά. Η διαπροσωπική εγγύτητα τους είναι δύσκολη αν και μπορούν να κάνουν ερωτικές σχέσεις όταν αισθανθούν ότι γίνονται αποδεκτά χωρίς καμία κριτική διάθεση. Γενικότερα η Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας θυμίζει από πολλές απόψεις την Κοινωνική Φοβία. Το ποσοστό εμφάνισής της στον γενικό πληθυσμό είναι μεγάλο καθώς κυμαίνεται μεταξύ 1-10% και η έναρξη της διαταραχής γίνεται αντιληπτή στην αρχή της ενήλικης ζωής. Τα χαρακτηριστικά των ατόμων με Αποφευκτική Διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• αποφυγή επαγγελματικών δραστηριοτήτων που απαιτούν επαφή με άλλους εξαιτίας του φόβου τους ότι θα γίνουν αντικείμενα κριτικής, χλεύης, η απόρριψης
• αποθυμία να συναναστραφούν άλλους αν δεν είναι βέβαια ότι θα γίνουν αρεστά
• περιορισμοί στις στενές σχέσεις επειδή φοβούνται ότι θα γελοιοποιηθούν
• σε κοινωνικές περιστάσεις τους απασχολεί πολύ αν θα γίνουν αντικείμενα κριτικής ή απόρριψης
• αισθάνονται αναστολές σε διαπροσωπικές καταστάσεις εξαιτίας του αισθήματος προσωπικής ανεπάρκειας
• θεωρούν τον εαυτό τους κοινωνικά αδέξιο, απωθητικό ή κατώτερο από τους υπόλοιπους
• διστάζουν ιδιαίτερα να αναλάβουν προσωπικά ρίσκα ή να ξεκινήσουν νέες ασχολίες γιατί μπορεί να έρθουν σε δύσκολη θέση που θα τους προκαλέσει ντροπή

γ) Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πασχουν από Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας δεν διαθέτουν αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση και αισθάνονται ανίκανα να φροντίσουν τον εαυτό τους. Τους είναι πολύ δύσκολο να πάρουν αποφάσεις ακόμη και για απλά καθημερινά πράγματα χωρίς να ζητήσουν τη συμβουλή των άλλων, ενώ συχνά δεν ξέρουν πώς και τι να κάνουν. Κοινό χαρακτηριστικό που τους διακρίνει είναι ότι αφήνουν αυτούς από τους οποίους έχουν εξαρτηθεί να παίρνουν αποφάσεις για τους ίδιους σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους, ενώ παραμερίζουν τις δικές τους ανάγκες για να ικανοποιήσουν τους άλλους από φόβο μην εγκαταλειφθούν. Αποφεύγουν τις αντιπαραθέσεις και γίνονται υποτακτικά για τον ίδιο λόγο κάνοντας πράγματα που μπορεί να είναι και αντίθετα με τις πεποιθήσεις ή τις ανάγκες τους, ενώ πληγώνονται πολύ εύκολα από την κριτική. Η συμπεριφορά τους έχει σκοπό την εξασφάλιση της φροντίδας — ανάγκη η οποία αναδύεται από τη βαθιά εδραιωμένη πεποίθηση ότι μόνα τους είναι ανίκανα να σταθούν στα πόδια τους και να φροντίσουν τον εαυτό τους χωρίς τη βοήθεια και τη συμπαράσταση των άλλων. Αποτέλεσμα είναι ότι δεν εκφράζουν συχνά τον θυμό τους από φόβο μην αποξενώσουν αυτούς από τους οποίους εξαρτώνται. Συχνά δυσκολεύονται να ξεκινήσουν καινούργια πράγματα ή να πράξουν ανεξάρτητα καθώς θεωρούν ότι χρειάζονται τη βοήθεια άλλων για να το καταφέρουν. Αν μια σχέση τελειώσει αποζητούν αμέσως να βρουν καινούργιο σύντροφο για να εξαρτηθούν, καθώς τους είναι αδιανόητο να λειτουργήσουν μόνα τους και να φροντίσουν τον εαυτό τους. Κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με Εξαρτητική Διαταραχή Συμπεριφοράς είναι τα ακόλουθα:

• δυσκολεύονται να πάρουν καθημερινές αποφάσεις χωρίς υπερβολικές διαβεβαιώσεις και συμβουλές από τους άλλους
• αποζητούν από τους άλλους να αναλάβουν την ευθύνη για όλες τις σημαντικές όψεις της ζωής τους
• δυσκολεύονται να εκφράσουν τη διαφωνία τους εξαιτίας του φόβου ότι θα χάσουν την υποστήριξη ή την έγκρισή των άλλων
• δυσκολεύονται να αρχίσουν καινούργια πράγματα ή να πράξουν αυτόβουλα εξαιτίας της έλλειψης πίστης στην κρίση ή τις ικανότητές τους
• καταβάλλουν υπερβολική προσπάθεια προκειμένου να εξασφαλίσουν τη φροντίδα και την υποστήριξη αυτών από τους οποίους εξαρτώνται σε βαθμό που προθυμοποιούνται να κάνουν πράγματα που τους είναι δυσάρεστα
• αισθάνονται πολύ άβολα ή ανήμπορα όταν είναι μόνα τους εξαιτίας υπέρμετρων φόβων ότι δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους
• αποζητούν πολύ γρήγορα νέους ερωτικούς συντρόφους μετά τη λήξη μιας σχέσης ως πηγή φροντίδας και υποστήριξης
• τους απασχολεί σε μεγάλο βαθμό ο ανυπόστατος φόβος ότι θα μείνουν μόνα τους και δεν θα μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους.

Περισσότεροι από 5.000 τόνοι εξωγήινης σκόνης φτάνουν στη Γη σε ένα χρόνο

Η Γη δέχεται καθημερινά μεγάλες ποσότητες εξωγήινης σκόνης, όμως είναι πολύ δύσκολο να διαπιστώσουμε την ποσότητα αυτή, αφού οι μικρομετεωρίτες δεν είναι μεγαλύτεροι από ένα χιλιοστό.

Μία διεθνής ομάδα ερευνητών όμως στην Ανταρκτική, μετά από δύο δεκαετίες συλλογής δειγμάτων κατάφεραν να υπολογίσουν πως στη Γη φτάνουν περίπου 5.200 τόνοι μικρομετεωριτών μικρότεροι των 0.7mm (700 μικρόμετρα) κάθε χρονιά και είναι μάλιστα η μεγαλύτερη πηγή εξωγήινου υλικού που φτάνει στην επιφάνεια της Γης.

Για την ελαχιστοποίηση της γήινης σκόνης στις μετρήσεις, η ομάδα στράφηκε στον σταθμό Concordia στην Ανταρκτική, όπου η γήινη σκόνη είναι σχεδόν ανύπαρκτη και η συγκέντρωση χιονιού είναι χαμηλή, επιτρέποντάς τους να το λιώσουν για να μάθουν το ρυθμό πτώσης μικρομετεωριτών στην περιοχή.

Σε έξι αποστολές στην πάροδο 20 ετών, οι ερευνητές αναγνώρισαν 1.280 μικρομετεωρίτες και 808 σφαιρίδια διαστημικών βράχων με μικρότερη μάζα των 350 μικρογραμμαρίων. Επεκτείνοντας τους υπολογισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο και υποθέτοντας πως η βροχή διανέμεται ομοιόμορφα, στην επιφάνεια της Γης φτάνουν 1.600 τόνοι μικρομετεωριτών και 3.600 τόνοι κοσμικών σφαιριδίων.

Τα χαμηλότερης πυκνότητας σωματίδια δείχνουν προέλευση από κομήτη ενώ υψηλότερης πυκνότητας και λιγότερο πορώδη προέρχονται από μετεωρίτες. Περίπου το 80% λοιπόν της σκόνης που φτάνει στη Γη προέρχεται από κομήτες οι οποίοι περνούν κοντά από τη Γη στο διαστημικό ταξίδι τους.

Η σημασία του πειράματος είναι πως θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα το ρόλο της κοσμικής σκόνης στην έλευση μορίων νερού και άνθρακα στη Γη, στις αρχές του Ηλιακού συστήματος.

Η αθανασία της ψυχής στον Πλάτωνα: 2. Η θεωρία της ανάμνησης

[Μένων 80d - 86c, Φαίδων 72e - 77b]

Αν η ψυχή ενσαρκώνεται αλλεπάλληλα σε πλήθος σωμάτων και στο διάστημα μεταξύ κάθε ενσάρκωσης περιπλανιέται, χωρισμένη από το σώμα, σ’ έναν άλλο κόσμο ή και σε τούτο τον κόσμο, τότε «δεν υπάρχει τίποτε που να μην το έχει μάθει» (Μέν. 81c). Γι’ αυτό είναι δυνατόν να μπορεί η ψυχή να θυμηθεί ό,τι είδε κατά την περιπλάνησή της. Όλοι μας ξέρουμε τη διαδικασία της ανάμνησης: Έχουμε μάθει πρωτύτερα κάτι, αλλά το έχουμε ξεχάσει· ξαφνικά μας έρχεται πάλι στο νου. Το να θυμηθούμε ξανά κάτι μπορεί να έχει διάφορες αιτίες: Αντιλαμβανόμαστε κάτι που είχε σχέση με αυτό που κάποτε είχαμε παρατηρήσει αλλά είχαμε λησμονήσει. Μπορούμε, όταν δούμε ένα συγκεκριμένο βιβλίο, να θυμηθούμε έναν άνθρωπο στον οποίο ανήκε το βιβλίο· ή διαβάζουμε μια ιστορία και θυμόμαστε ότι οι ίδιοι έχουμε ζήσει το περιστατικό που περιγράφεται· ή και αλλιώς: Βλέπουμε μια εικόνα και θυμόμαστε το πρόσωπο που απεικονίζεται. Με τα λόγια του Πλάτωνα: Η ανάμνηση μπορεί να έχει αφετηρία όμοια και ανόμοια πράγματα (Φαίδ. 74a). Με την ανάμνηση ο Πλάτων εξηγεί κάθε μάθηση και κάθε γνώση.

Η μάθηση και η γνώση με τη κυριολεκτική τους έννοια δεν έχουν καμιά σχέση με εμπειρικά γεγονότα· η γνώση στρέφεται προς το αμετάβλητο ον. Ο Πλάτων επιχειρεί με τη θεωρία της ανάμνησης να δώσει λύση στο μέχρι σήμερα αναπάντητο ζήτημα πως φθάνει ο άνθρωπος στη γνώση ενός πράγματος, το οποίο δεν καθίσταται αντικείμενο της εμπειρίας. Από πού γνωρίζουμε τι είναι το καλό, το δίκαιο; Από πού γνωρίζουμε τα μαθηματικά αντικείμενα; 

Μια πρώτη απάντηση δίνεται στον Μένωνα. Τίθεται το ερώτημα περί αρετής. Μετά από μερικές αποτυχημένες προσπάθειες ορισμού της, ο συνομιλητής του Σωκράτη φθάνει σε αμηχανία και είναι της γνώμης πως ό,τι είναι άγνωστο δεν μπορεί να διερευνηθεί· δεν μπορούμε να διερευνήσουμε ούτε αυτό που γνωρίζουμε ούτε αυτό που δεν γνωρίζουμε. Γιατί ό,τι γνωρίζουμε δεν χρειάζεται πια να διερευνηθεί και ό,τι δεν γνωρίζουμε δεν μπορούμε να το διερευνήσουμε, αφού δεν γνωρίζουμε τι πρέπει να διερευνήσουμε. Απεναντίας ο Σωκράτης θέλει προφανώς να αποδείξει ότι το άγνωστο μπορεί κάλλιστα να διερευνηθεί. Και αυτό το δείχνει θέτοντας στο νεαρό δούλο του Μένωνα το πρόβλημα να κατασκευάσει ένα τετράγωνο με διπλάσια επιφάνεια από ένα δεδομένο τετράγωνο. Ο δούλος νομίζει στην αρχή ότι ξέρει πως μπορεί να λυθεί το πρόβλημα, μετά από λίγο όμως φθάνει στη διαπίστωση ότι δεν ξέρει, αλλά νομίζει ότι ξέρει. Μετά οδηγείται στη σωστή λύση. Ποιο είναι το όφελος απ’ αυτό για την ανάμνηση; (1) Ο νεαρός δούλος δεν διδάχθηκε ποτέ μαθηματικά, δεν μπορεί επομένως να έφθασε στη λύση χάρη στις σχολικές του γνώσεις. (2) Νομίζει στην αρχή ότι ξέρει, μετά όμως αντιλαμβάνεται την άγνοιά του. Εδώ τίθεται σε ενέργεια η ανάμνηση: Ο δούλος, καθοδηγημένος από τις ερωτήσεις του Σωκράτη, βρίσκει τελικά το σωστό. (3) Σε κάποια χρονική στιγμή απόκτησε μια γνώση –στην περίπτωση αυτή τη γνώση των μαθηματικών αντικειμένων – που τη λησμόνησε και που με τις ερωτήσεις αφυπνίστηκε πλέον μέσα του. Επειδή δεν ήταν δυνατόν να έχει αποκτήσει τη γνώση αυτή από τα παιδικά του χρόνια, ως μόνη δυνατότητα απομένει να την απόκτησε σε κάποιο άλλο χρόνο, δηλαδή πριν από την τωρινή του ζωή. Η θεωρία της ανάμνησης μπορεί επομένως να είναι επιχείρημα για την προΰπαρξη της ψυχής: Επειδή η ψυχή προϋπάρχει, κατέχει πάντοτε γνώσεις· κατά την είσοδό της στο σώμα λησμόνησε τα πάντα· μέσω ερωτήσεων ή διά του συνειρμού η γνώση ενεργοποιείται ξανά.

«Γνώση» μπορεί μεν να σημαίνει μια επιμέρους βέβαιη γνώση. Τον Πλάτωνα όμως δεν τον ενδιαφέρουν οι διάφορες βέβαιες γνώσεις που ενδεχομένως δεν βρίσκονται σε καμία συνάρτηση μεταξύ τους. Επιστήμη, φρόνησις ή νόησις σημαίνουν ένα σύνολο γνώσεων που βρίσκονται σε αιτιολογική συνάρτηση μεταξύ τους. Επειδή στην επιστήμην συλλαμβάνουμε το ον όπως αποκαλύπτεται στη σκέψη μας, μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε παραπέρα ως εξής: Αν η επιστήμη είναι ένα σύνολο γνώσεων που βρίσκονται σε συνάρτηση μεταξύ τους, τότε και τα αντικείμενα της επιστήμης βρίσκονται σε μια τέτοια συνάρτηση μεταξύ τους. Αν υπάρχει μια τέτοια συνάρτηση μέσα σε ό,τι συγκροτεί την φύσιν (Μέν. 81c-d), τότε δεν χρειάζεται παρά να ξαναθυμηθεί κανείς ένα μόνο για να μπορέσει να βρει όλα τα’ άλλα (Μέν. 81c-d). Αυτό σημαίνει το εξής: Φθάνουμε στη γνώση με το να ξαναθυμηθούμε κάποια από τις γνώσεις που φέρει εντός της ασυνείδητα η ψυχή. Μετά όμως όλες τις άλλες γνώσεις δεν τις βρίσκουμε με την ανάμνηση, αλλά με τη ερευνητική αναζήτηση.

Τώρα μπορούμε να συνοψίσουμε όσα μάθαμε στον Μένωνα για την ανάμνησιν: Με την ανάμνηση δεν δίνεται εξήγηση για το πώς αποκτούμε γνώση των εμπειρικών καταστάσεων. Και τούτο γιατί, πρώτον, μπορούμε να αποδείξουμε ότι τις εμπειρικές καταστάσεις τις προσλαμβάνουμε δια της αντίληψης και, δεύτερον, γιατί δεν υπάρχει γνώση για την περιοχή του εμπειρικού (αλληγορία της γραμμής!) αλλά μόνο γνώμη. Η ανάμνηση κάνει μάλλον κατανοητό το πώς φτάνουμε στην επιστήμην, δηλαδή πως αποκτούμε γνώση για κάτι που δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της αισθητηριακής αντίληψης. Όλοι βεβαίως νομίζουμε στην αρχή ότι ξέρουμε κάτι. Κατά τη συζήτηση όμως ή και όταν οι ίδιοι θέτουμε ακριβείς ερωτοαποκρίσεις στον εαυτό μας, σε λίγο καταλαβαίνουμε ότι δεν ξέρουμε τίποτα. Η κατανόηση της ίδιας μας της άγνοιας είναι η ουσιαστική προϋπόθεση για να μπορέσουμε να ξαναθυμηθούμε. Μόνο όποιος κατανοήσει την άγνοιά είναι έτοιμος να μάθει. Η αρχαία ελληνική λέξη για το «μαθαίνω» είναι το ρήμα μανθάνειν. Η λέξη αυτή μπορεί φυσικά να χρησιμοποιηθεί και για να δηλώσει τη γνώση εμπειρικά επαληθεύσιμων γεγονότων. Στην πλατωνική θεωρία της αναμνήσεως όμως μανθάνειν σημαίνει: φθάνω στη γνώση, αίρομαι πάνω από τα αντικείμενα της αντίληψης και προχωρώ προς το αμετάβλητο ον. Μια τέτοια ώθηση, το να ξαναθυμάται κανείς κάτι, μπορεί να εκκινεί από το ανόμοιο, το όμοιο ή και από τη φιλοσοφική συζήτηση. Η σκέψη συνειδητοποιεί αίφνης μια κατάσταση η οποία δεν μπορεί να επαληθευτεί με ακρίβεια στην εμπειρία, είναι όμως άκρως προφανής. Αυτή η μία προφανής κατάσταση παραπέμπει αμέσως σε κάτι άλλο, με το οποίο εκείνη βρίσκεται σε αναγκαία συνάρτηση. Έτσι, από εδώ και πέρα αποκαλύπτεται το όλο πεδίο της γνώσης. Σ’ αυτό ακριβώς θέλει να επιστήσει την προσοχή μας ο Πλάτων: Όποιος έχει προχωρήσει σ’ ένα αντικείμενο της γνώσης και ερευνά παραπέρα φθάνει από το ένα αυτό αντικείμενο σ’ ολόκληρο το σύστημα που συσχετίζεται μ’ αυτό.

Στον Μένωνα βέβαια η θεωρία των ιδεών δεν έχει διαμορφωθεί ακόμη. Διακρίνουμε όμως καθαρά από πού προέρχεται, δηλαδή από την αναζήτηση του αμετάβλητου όντος, που μόνο αυτό μπορεί να είναι το αντικείμενο της επιστήμης. Στον Φαίδωνα από τη θεωρία της αναμνήσεως σχηματίζεται μια μερική απόδειξη της αθανασίας της ψυχής.

Στον Φαίδωνα γίνεται εισαγωγικά μια σύντομη αναφορά στον Μένωνα: Στα μαθηματικά φαίνεται ξεκάθαρα ότι μάθηση ίσον ανάμνηση· γιατί στα μαθηματικά χρησιμοποιεί κανείς σχήματα, με τα οποία θέλει να κάνει προσιτή στη σκέψη τη μη εμπειρική κατάσταση. Ενώ όμως στον Μένωνα ο Σωκράτης ξεκινά από μυθικές παραστάσεις και προλογίζει τη θεωρία της ανάμνησης με ένα χωρίο από τον Πίνδαρο, στον Φαίδωνα ακολουθείται αυστηρά επιστημονική πορεία. Η ανάμνηση βασίζεται στον συνειρμό. Οι νόμοι του συνειρμού είναι (1) ο νόμος της ομοιότητας, (2) ο νόμος της αντίθεσης και (3) ο νόμος της γειτνίασης σε χώρο και χρόνο, δηλαδή ο νόμος της συνάφειας. Ιδού σχετικά παραδείγματα για κάθε περίπτωση: Βλέπουμε ένα όργανο και θυμόμαστε εκείνον που στον οποίο ανήκει το όργανο. Η εικόνα ενός ανθρώπου μπορεί να ξυπνήσει μέσα μου την ανάμνηση ενός τελείου διαφορετικού πράγματος, π.χ., την ανάμνηση ενός γαϊδάρου. Η θέα μιας φωτογραφίας, π.χ., μου θυμίζει εκείνον που εικονίζεται στη φωτογραφία.

Για την ανάμνησιν που οδηγεί στη γνώση των ουσιών σημαντικός είναι ο συνειρμικός νόμος της ομοιότητας. Όταν ξαναθυμάται κανείς βάσει της ομοιότητας, σκέφτεται τι συμβαίνει όσον αφορά την ομοιότητα, αν το ένα υστερεί ή όχι του άλλου, δηλαδή αν η εικόνα είναι περισσότερο ή λιγότερο όμοια με αυτό που απεικονίζει. Εδώ πρέπει να θυμόμαστε ότι η ανάμνησις πρέπει να οδηγεί σε γνώση, δηλαδή στη γνώση των αμετάβλητων ουσιών. Λέμε, λ.χ., ότι δύο αντικείμενα είναι ίσα μεταξύ τους, ότι δύο πέτρες λ.χ. είναι ίσες μεταξύ τους, ότι δύο πράγματα είναι εξίσου ωραία ή και εξίσου αγαθά. Αλλά τέτοιου είδους αποφάνσεις είναι σχετικές. Αν κοιτάξουμε λεπτομερέστερα, ανακαλύπτουμε διαφορές· και όσον αφορά κατηγορήματα όπως «ωραίος» και «αγαθός», γνωρίζουμε ότι ειδικά σ’ αυτή την περίπτωση οι κρίσεις για την ισότητα (εξίσου ωραίος, εξίσου αγαθός) διαφέρουν πολύ. Δύο αντικείμενα μπορούν στον ένα να φαίνονται εξίσου ωραία, στον άλλο όχι εξίσου ωραία. Μια τέτοια διαφορά στην εκτίμηση δείχνει ότι τα υποτιθέμενα ως ίσα πράγματα επιτρέπουν στην ισότητά τους ένα «περισσότερο» ή «λιγότερο», αλλά ποτέ δεν είναι τελείως ίσα. Τα πράγματα του εμπειρικού μας κόσμου είναι πάντοτε μόνο κατά προσέγγιση ίσα.

Πως μπορούμε όμως να μιλάμε γενικά για περισσότερο ή λιγότερο αγαθό, περισσότερο ή λιγότερο ωραίο, περισσότερο ή λιγότερο μεγάλο, αν εδώ πρόκειται πάντοτε μόνο για προσεγγίσεις; Όπου όμως υπάρχει ένα «περισσότερο» ή «λιγότερο», εκεί πρέπει να υπάρχει και ένα «απόλυτο», στο παράδειγμά μας η απόλυτη ισότητα. Αυτό το απόλυτο –αν μείνουμε στο παράδειγμά μας: το καθαυτό ίσο, το καθαυτό αγαθό, και το καθαυτό ωραίο- δεν μπορεί, ως απόλυτο, να επιδέχεται κανένα «περισσότερο» ή «λιγότερο». Το καθαυτό ίσο δεν είναι σε σχέση με κάτι άλλο περισσότερο ή λιγότερο ίσο, αλλά είναι πάντοτε αυτό που είναι: το απόλυτο ίσο. Το ίδιο ισχύει και για όλα, για το αγαθό, για το ωραίο και για όλα τα είδη. Γνώση του απόλυτα ίσου, αγαθού και ωραίου δεν μπορούμε όμως να έχουμε από τα πράγματα που χαρακτηρίζουμε ως περισσότερο ή λιγότερο ίσα, αγαθά και ωραία· γιατί στα πράγματα αυτά υπερισχύει η διαφορά. Ό,τι αναγνωρίζουμε με την αισθητηριακή εμπειρία ως ίσο τείνει μεν προς το ίσο καθαυτό, αλλά ποτέ δεν το φθάνει. Συνεπώς, τη γνώση του απόλυτου, που δεν επιδέχεται κανένα «περισσότερο» ή «λιγότερο», πρέπει από κάπου αλλού να την έχουμε. Δεν μπορούμε να την έχουμε αποκτήσει από την εμπειρία, την αισθητηριακή εμπειρία. Επειδή όμως όσο ζούμε, δηλαδή με την πλατωνική ορολογία: όσο η ψυχή είναι στο σώμα, είμαστε δέσμιοι της αισθητηριακής εμπειρίας, πρέπει να έχουμε αποκτήσει τη γνώση του αμετάβλητου όντος, του καθαυτού ίσου, αγαθού και ωραίου και όλων των ειδών σε κάποια χρονική στιγμή που η σκέψη μας δεν είχε συσκοτιστεί από την εμπειρία, αλλά μπορούσε να δει τις ίδιες τις ουσίες. Τούτο όμως μπορεί να έχει συμβεί μόνο πριν από την είσοδο της ψυχής στο σώμα.

Εδώ προκύπτουν δύο δυνατότητες. Είτε η ψυχή κατά την είσοδό της στο σώμα παρέμεινε κάτοχος της γνώσης της είτε λησμόνησε όλα όσα είχε αντικρύσει στην προηγούμενη ύπαρξή της μόλις εισήλθε στο σώμα. Αν η ψυχή είχε διατηρήσει τη γνώση όταν συνδέθηκε με το σώμα, θα έπρεπε να κατέχουμε τη γνώση των ιδεών από τα πρώτα μας χρόνια. Αυτό όμως προφανώς δεν συμβαίνει. Απομένει λοιπόν μόνο η δεύτερη δυνατότητα. Η ψυχή κατά την είσοδό της στο σώμα, δηλαδή κατά τη γέννηση, λησμόνησε όλα όσα είχε δει και είχε μάθει στην προηγούμενη ύπαρξη. Βάσει του συνειρμικού νόμου της ομοιότητας, ακριβέστερα της ομοιότητας στην οποία είναι προσμιγμένη πάρα πολλή ανομοιότητα, θυμάται την προηγούμενη γνώση της, τις ιδέες που είχε δει. Όταν έχει ανακτήσει τη γνώση αυτή, είναι σε θέση να κρίνει τα πράγματα του εμπειρικού κόσμου στο φως αυτής της γνώσης.

Η θεωρία της αναμνήσεως επιτυγχάνει άρα δύο πράγματα:

(1) Απαντά στο ερώτημα από πού κατέχουμε τη γνώση των άφθαρτων όντων, που δεν γίνονται ποτέ αντικείμενο της αισθητηριακής εμπειρίας. Κάθε αναγκαία και γενικής ισχύος γνώση, κάθε γνώση δηλαδή που ο Καντ ονομάζει a priori γνώση, την αποκτά η ψυχή με το να θυμάται ό,τι αντίκρισε πριν από την είσοδό της στο σώμα. 

(2) Η προΰπαρξη της ψυχής είναι αδιάσπαστα συνδεδεμένη με το είναι των ιδεών. Το ότι υπάρχουν αμετάβλητα όντα προκύπτει κατ’ ανάγκην από το γεγονός ότι κατέχουμε αναγκαίες και γενικής ισχύος γνώσεις. Αλλά απ’ αυτό προκύπτει πάλι ότι η ψυχή είναι προϋπάρχουσα (πρβ. επίσης Φαίδρος 249b6: μετεμψύχωση· η ψυχή μπορεί να δει την αλήθειαν).

Η θεωρία της αναμνήσεως παρουσιάζεται στον Φαίδωνα επειδή θα αποτελέσει επιχείρημα για την αθανασία της ψυχής (73a). Εν τούτοις αποδεικνύει μόνο την προΰπαρξη της ψυχής. Γι’ αυτό είναι προσωρινά δικαιολογημένη η αντίρρηση (Σιμμίας, Φαίδ. 77b) ότι η ψυχή μπορεί κάλλιστα να είναι προϋπάρχουσα, αλλά όταν χωρίζεται από το σώμα μπορεί να εξαφανίζεται και έτσι να βρίσκει το τέλος της. Για να ανασκευάσει την αντίρρηση αυτή, ο Πλάτων συνδέει την απόδειξη της αναμνήσεως με το προηγούμενο επιχείρημα, ότι δηλαδή όλα γεννιούνται από το αντίθετό τους και άρα το ζωντανό γίνεται από το νεκρό και το νεκρό γίνεται από το ζωντανό. Το επιχείρημα της αναμνήσεως δείχνει ότι η ψυχή έχει ύπαρξη προτού εισέλθει στο σώμα, ότι άρα το ζωντανό γίνεται από το «νεκρό». Συνδεδεμένη με τη θεωρία της ανακύκλησης στη φύση, η ύπαρξη της ψυχής εξασφαλίζεται κάθε φορά για το χρονικό διάστημα που είναι χωρισμένη από το σώμα. Στην προΰπαρξη της ψυχής έχει προστεθεί η κατοπινή της ύπαρξη. Μοιάζει άρα να υφίσταται η απόδειξη της αθανασίας της ψυχής.

Εν τούτοις ο Πλάτων δεν φαίνεται ικανοποιημένος με την απόδειξη αυτή. Η ιδέα της ανακύκλησης στη φύση προέρχεται από τον Ηράκλειτο, η θεωρία της μετεμψύχωσης υποστηρίζεται και σε πυθαγορικούς κύκλους. Και οι δύο αυτές θεωρίες, συνδεδεμένες με την ανάμνησιν, δημιουργούν ένα επιχείρημα, στο οποίο ο Πλάτων δεν προσδίδει μεγάλη αποδεικτική ισχύ. Μέσω της θεωρίας της αναμνήσεως συνέδεσε μεν την ψυχή με τον κόσμο των ιδεών, πλην όμως δεν έχει αποδειχθεί ότι η ψυχή είναι τέτοιας υφής που να μην μπορεί καθόλου να διαλυθεί. Η λαϊκή πίστη φανταζόταν και φαντάζεται την ψυχή σαν ένα σωματικό δημιούργημα, αλλά λόγω της σωματικότητας του είναι συγγενές προς αυτό. Αν όμως η ψυχή είναι κάτι σωματικό, τότε υπάρχει το ενδεχόμενο να διασπάται στα συστατικά της στοιχεία όταν εγκαταλείπει το σώμα. Θα έπρεπε τότε να πεθαίνει με το σώμα ή και λίγο μετά από αυτό.

ΛΟΓΓΟΣ: Τὰ κατὰ Δάφνιν καὶ Χλόην (4.11.1-4.13.5)

[4.11.1] Ὁ μὲν δὴ Ἄστυλος ἐπῄνει ταῦτα καὶ περὶ θήραν εἶχε λαγῶν, οἷα πλούσιος νεανίσκος καὶ τρυφῶν ἀεὶ καὶ ἀφιγμένος εἰς τὸν ἀγρὸν εἰς ἀπόλαυσιν ξένης ἡδονῆς. [4.11.2] Ὁ δὲ Γνάθων, οἷα μαθὼν ἐσθίειν ἄνθρωπος καὶ πίνειν εἰς μέθην καὶ λαγνεύειν μετὰ τὴν μέθην καὶ οὐδὲν ἄλλο ὢν ἢ γνάθος καὶ γαστὴρ καὶ τὰ ὑπὸ γαστέρα, οὐ παρέργως εἶδε τὸν Δάφνιν τὰ δῶρα κομίσαντα, ἀλλὰ καὶ φύσει παιδεραστὴς ὢν καὶ κάλλος οἷον οὐδὲ ἐπὶ τῆς πόλεως εὑρών, ἐπιθέσθαι διέγνω τῷ Δάφνιδι καὶ πείσειν ᾤετο ῥᾳδίως ὡς αἰπόλον. [4.11.3] Γνοὺς δὲ ταῦτα θήρας μὲν οὐκ ἐκοινώνει τῷ Ἀστύλῳ, κατιὼν δὲ ἵνα ἔνεμεν ὁ Δάφνις, λόγῳ μὲν τῶν αἰγῶν, τὸ δ᾽ ἀληθὲς Δάφνιδος ἐγίνετο θεατής· μαλθάσσων δὲ αὐτὸν τάς τε αἶγας ἐπῄνει καὶ συρίσαι τὸ αἰπολικὸν ἠξίωσε καὶ ἔφη ταχέως ἐλεύθερον θήσειν τὸ πᾶν δυνάμενος.

[4.12.1] Ὡς δὲ εἶδε χειροήθη, νύκτωρ λοχήσας ἐκ τῆς νομῆς ἐλαύνοντα τὰς αἶγας πρῶτον μὲν ἐφίλησε προσδραμών, εἶτα ὄπισθεν παρασχεῖν ‹ἐδεῖτο› τοιοῦτον οἷον αἱ αἶγες τοῖς τράγοις. [4.12.2] Τοῦ δὲ βραδέως νοήσαντος καὶ λέγοντος ὡς αἶγας μὲν βαίνειν τράγους καλόν, τράγον δὲ οὐπώποτέ τις εἶδε βαίνοντα τράγον, οὐδὲ κριὸν ἀντὶ τῶν ὀΐων κριόν, οὐδὲ ἀλεκτρυόνας ἀντὶ τῶν ἀλεκτορίδων ἀλεκτρυόνας, οἷός τε ἦν ὁ Γνάθων βιάζεσθαι τὰς χεῖρας προσφέρων· [4.12.3] ὁ δὲ μεθύοντα ἄνθρωπον καὶ ἑστῶτα μόλις παρωσάμενος ἔσφηλεν εἰς τὴν γῆν καὶ ὥσπερ σκύλαξ ἀποδραμὼν κείμενον κατέλιπεν, ἀνδρὸς οὐ παιδὸς ἐς χειραγωγίαν δεόμενον· καὶ οὐκέτι προσίετο ὅλως, ἀλλὰ ἄλλοτε ἄλλῃ τὰς αἶγας ἔνεμεν, ἐκεῖνον μὲν φεύγων, Χλόην δὲ τηρῶν, [4.12.4] Οὐδὲ ὁ Γνάθων ἔτι περιειργάζετο, καταμαθὼν ὡς οὐ μόνον καλός, ἀλλὰ καὶ ἰσχυρός ἐστιν· ἐπετήρει δὲ καιρὸν διαλεχθῆναι περὶ αὐτοῦ τῷ Ἀστύλῳ καὶ ἤλπιζε δῶρον αὐτὸν ἕξειν παρὰ τοῦ νεανίσκου πολλὰ καὶ μεγάλα χαρίζεσθαι θέλοντος.
[4.13.1] Τότε μὲν οὖν οὐκ ἠδυνήθη· προσῄει γὰρ ὁ Διονυσοφάνης ἅμα τῇ Κλεαρίστῃ, καὶ ἦν θόρυβος πολὺς κτηνῶν, οἰκετῶν, ἀνδρῶν, γυναικῶν· μετὰ δὲ τοῦτο συνέταττε λόγον καὶ ἐρωτικὸν καὶ μακρόν. [4.13.2] Ἦν δὲ ὁ Διονυσοφάνης μεσαιπόλιος μὲν ἤδη, μέγας δὲ καὶ καλὸς καὶ μειρακίοις ἁμιλλᾶσθαι δυνάμενος· ἀλλὰ καὶ πλούσιος ἐν ὀλίγοις καὶ χρηστὸς ὡς οὐδεὶς ἕτερος. [4.13.3] Οὗτος ἐλθὼν τῇ πρώτῃ μὲν ἡμέρᾳ θεοῖς ἔθυσεν, ὅσοι προεστᾶσιν ἀγροικίας, Δήμητρι καὶ Διονύσῳ καὶ Πανὶ καὶ Νύμφαις, καὶ κοινὸν πᾶσι τοῖς παροῦσιν ἔστησε κρατῆρα· ταῖς δὲ ἄλλαις ἡμέραις ἐπεσκόπει τὰ τοῦ Λάμωνος ἔργα. [4.13.4] Καὶ ὁρῶν τὰ μὲν πεδία ἐν αὔλακι, τὰς δὲ ἀμπέλους ἐν κλήματι, τὸν δὲ παράδεισον ἐν κάλλει —περὶ γὰρ τῶν ἀνθῶν Ἄστυλος τὴν αἰτίαν ἀνελάμβανεν— ἥδετο περιττῶς καὶ τὸν Λάμωνα ἐπῄνει καὶ ἐλεύθερον ἀφήσειν ἐπηγγέλλετο. [4.13.5] Κατῆλθε μετὰ ταῦτα καὶ εἰς τὸ αἰπόλιον τάς τε αἶγας ὀψόμενος καὶ τὸν νέμοντα.

***

[4.11.1] Ο Άστυλος τον ευχαρίστησε γι᾽ αυτά και βγήκε να κυνηγήσει λαγούς· πλουσιόπαιδο συνηθισμένο στην πολυτέλεια, είχε έρθει στην εξοχή για να γνωρίσει καινούριες απολαύσεις. [4.11.2] Ο Γνάθων, αντίθετα, ήταν άνθρωπος που ήξερε μόνο να τρώει, να πίνει ώσπου να μεθύσει και κατόπιν ν᾽ αποζητάει ερωτικές ηδονές — κοντολογίς δεν ήταν παρά μασέλα, κοιλιά και τα παρακάτω απ᾽ την κοιλιά. Του ᾽κανε εντύπωση ο Δάφνης σαν έφερε τα πεσκέσια, και καθώς του άρεσαν από φυσικού του τ᾽ αγόρια και συναντούσε εδώ ομορφιά που μήτε στην πόλη δεν έβρισκε, αποφάσισε να ριχτεί του Δάφνη, πιστεύοντας ότι εύκολα θα κατάφερνε ένα γιδοβοσκό. [4.11.3] Έχοντας τέτοιο σκοπό, δεν πήγε στο κυνήγι με τον Άστυλο παρά κατέβηκε εκεί όπου έβοσκε ο Δάφνης, τάχα να δει τις γίδες, στ᾽ αλήθεια όμως ν᾽ ατενίσει τον ίδιο. Για να τον καλοπιάσει του είπε καλά λόγια για τις γίδες, του γύρεψε να παίξει στη φλογέρα του γιδάρικο σκοπό και είπε ότι θα χρησιμοποιούσε την επιρροή του, που ήταν απεριόριστη, για να τον κάνει γρήγορα ελεύθερο πολίτη.
[4.12.1] Νομίζοντας ότι τον είχε πια του χεριού του, ο Γνάθων παραμόνεψε το βράδυ που ο Δάφνης γύριζε πίσω με τις γίδες από τη βοσκή, έτρεξε κοντά του κι αφού τον φίλησε, του ζήτησε να του δοθεί πισώπλατα — όπως οι γίδες στους τράγους. [4.12.2] Ο Δάφνης όμως αργούσε να καταλάβει κι έλεγε ότι καλά να πηδάνε οι τράγοι τις γίδες, αλλά κανένας ποτέ δεν είδε τράγο να πηδάει τράγο, ούτε κριάρι να πηδάει αντί για προβατίνα άλλο κριάρι, ούτε και πετεινό, αντί για κότα, άλλον πετεινό. Τότε ο Γνάθων έφτασε στο σημείο ν᾽ απλώσει χέρι για να τον καταφέρει με το ζόρι, [4.12.3] αλλά καθώς ήταν μεθυσμένος και με δυσκολία στεκόταν όρθιος, με μια σπρωξιά τον έριξε ο Δάφνης καταγής και το ᾽βαλε στα πόδια σα σκυλάκι, παρατώντας τον κατάχαμα· άλλωστε θα χρειαζόταν πια άντρας, κι όχι παιδί, για να τον βοηθήσει να περπατήσει. Ύστερα απ᾽ αυτό ο Δάφνης μήτε που τον πλησίαζε· έβοσκε τις γίδες σ᾽ άλλο μέρος κάθε φορά, αποφεύγοντας εκείνον κι έχοντας το νου του στη Χλόη. [4.12.4] Ο Γνάθων ωστόσο δεν είχε σκοπό να επαναλάβει το πείραμα, μιας κι είχε διαπιστώσει ότι ο Δάφνης δεν ήταν μονάχα ωραίος αλλά και χεροδύναμος· περίμενε ευκαιρία να μιλήσει γι᾽ αυτόν στον Άστυλο, με την ελπίδα ότι τούτος —που ήταν πολύ ανοιχτοχέρης— θα του τον έκανε δώρο.
[4.13.1] Η ευκαιρία δεν του παρουσιάστηκεν αμέσως, γιατί με τον ερχομό του Διονυσοφάνη και της Κλεαρίστης χαλούσε ο κόσμος από ζώα, υπηρέτες, άντρες και γυναίκες· κατόπι ωστόσο κάθισε κι έγραψε ένα φλύαρο ερωτικό κείμενο. [4.13.2] Ο Διονυσοφάνης ήταν ένας μεσόκοπος πια, αλλά ψηλός και γεροδεμένος άντρας που μπορούσε να συναγωνιστεί και νέους· πλούσιος όσο λίγοι, ήταν κι ενάρετος όσο κανένας άλλος. [4.13.3] Την πρώτη μέρα που έφτασε έκανε θυσία στους προστάτες θεούς των χωρικών —τη Δήμητρα, τον Διόνυσο, τον Πάνα και τις Νύμφες— και κέρασε όλο τον κόσμο κρασί από το ίδιο κανάτι. Τις επόμενες μέρες επιθεώρησε τη δουλειά του Λάμωνος. [4.13.4] Βλέποντας τα χωράφια οργωμένα, τ᾽ αμπέλια φουντωτά και τον κήπο στις ομορφιές του (για τα λουλούδια είχε αναλάβει την ευθύνη ο Άστυλος) ευχαριστήθηκε πολύ, συγχάρηκε τον Λάμωνα και του υποσχέθηκε ότι θα τον κάνει ελεύθερο. [4.13.5] Ύστερα ανέβηκε και στη γιδοβοσκή, να δει και τις γίδες και το βοσκό τους.