ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἠλέκτρα (310-340)

310 ΧΟ. φέρ᾽ εἰπέ, πότερον ὄντος Αἰγίσθου πέλας
λέγεις τάδ᾽ ἡμῖν, ἢ βεβῶτος ἐκ δόμων;
ΗΛ. ἦ κάρτα. μὴ δόκει μ᾽ ἄν, εἴπερ ἦν πέλας,
θυραῖον οἰχνεῖν· νῦν δ᾽ ἀγροῖσι τυγχάνει.
ΧΟ. ἦ δὴ ἂν ἐγὼ θαρσοῦσα μᾶλλον ἐς λόγους
315 τοὺς σοὺς ἱκοίμην, εἴπερ ὧδε ταῦτ᾽ ἔχει.
ΗΛ. ὡς νῦν ἀπόντος ἱστόρει· τί σοι φίλον;
ΧΟ. καὶ δή σ᾽ ἐρωτῶ, τοῦ κασιγνήτου τί φής,
ἥξοντος, ἢ μέλλοντος; εἰδέναι θέλω.
ΗΛ. φησίν γε· φάσκων δ᾽ οὐδὲν ὧν λέγει ποεῖ.
320 ΧΟ. φιλεῖ γὰρ ὀκνεῖν πρᾶγμ᾽ ἀνὴρ πράσσων μέγα.
ΗΛ. καὶ μὴν ἔγωγ᾽ ἔσωσ᾽ ἐκεῖνον οὐκ ὄκνῳ.
ΧΟ. θάρσει· πέφυκεν ἐσθλός, ὥστ᾽ ἀρκεῖν φίλοις.
ΗΛ. πέποιθ᾽, ἐπεί τἂν οὐ μακρὰν ἔζων ἐγώ.
ΧΟ. μὴ νῦν ἔτ᾽ εἴπῃς μηδέν· ὡς δόμων ὁρῶ
325 τὴν σὴν ὅμαιμον, ἐκ πατρὸς ταὐτοῦ φύσιν,
Χρυσόθεμιν, ἔκ τε μητρός, ἐντάφια χεροῖν
φέρουσαν, οἷα τοῖς κάτω νομίζεται.
ΧΡΥΣΟΘΕΜΙΣ
τίν᾽ αὖ σὺ τήνδε πρὸς θυρῶνος ἐξόδοις
ἐλθοῦσα φωνεῖς, ὦ κασιγνήτη, φάτιν,
330 κοὐδ᾽ ἐν χρόνῳ μακρῷ διδαχθῆναι θέλεις
θυμῷ ματαίῳ μὴ χαρίζεσθαι κενά;
καίτοι τοσοῦτόν γ᾽ οἶδα κἀμαυτήν, ὅτι
ἀλγῶ ᾽πὶ τοῖς παροῦσιν· ὥστ᾽ ἄν, εἰ σθένος
λάβοιμι, δηλώσαιμ᾽ ἂν οἷ᾽ αὐτοῖς φρονῶ.
335 νῦν δ᾽ ἐν κακοῖς μοι πλεῖν ὑφειμένῃ δοκεῖ,
καὶ μὴ δοκεῖν μὲν δρᾶν τι, πημαίνειν δὲ μή.
τοιαῦτα δ᾽ ἄλλα καὶ σὲ βούλομαι ποεῖν.
καίτοι τὸ μὲν δίκαιον, οὐχ ᾗ ᾽γὼ λέγω,
ἀλλ᾽ ᾗ σὺ κρίνεις. εἰ δ᾽ ἐλευθέραν με δεῖ
340 ζῆν, τῶν κρατούντων ἐστὶ πάντ᾽ ἀκουστέα.

***

310 ΧΟΡ. Μα δε μας λες, έτσι που εδώ μιλούμε,
ο Αίγιστος είναι μέσα ή λείπει κάπου;
ΗΛΕ. Και βέβαια λείπει·γιατί μην πιστέψεις
πως θα ᾽βγαινα έξω από την πόρτ᾽ αν ήταν
εδώ· βρίσκεται τώρα στα χωράφια.
ΧΟΡ. Τότε λοιπόν πιο ελεύθερα μπορούσα
μαζί σου ν᾽ ανοιχτώ για όσα μας είπες.
ΗΛΕ. Μα ναι· σίγουρη πια, λέγε ό,τι θέλεις.
ΧΟΡ. Νά, θα ᾽θελα να μάθω: ο αδερφός σου
είναι για νά ᾽ρθει, ή θεν᾽ αργήσει ακόμα;
ΗΛΕ. Όλο το λέει· μα ό,τι λέει δεν κάνει.
320 ΧΟΡ. Πάντα του αργεί κανείς σ᾽ έργα μεγάλα.
ΗΛΕ. Όχι κι εγώ, σαν ήταν να τον σώσω.
ΧΟΡ. Έχε θάρρος· είναι φύση γενναία
και δε θ᾽ αφήσει ο Ορέστης τους δικούς του.
ΗΛΕ. Ναι, το πιστεύω· αλλιώς, θα ζούσ᾽ ακόμα;
ΧΟΡ. Μη λες πια τώρα τίποτα· γιατί
βγαίνει από μέσα, βλέπω, η αδερφή σου
κι αίμα σου από πατέρα και μητέρα,
η Χρυσόθεμη, μ᾽ εντάφια στα χέρια
που ορίζει ο νόμος για τους πεθαμένους.
ΧΡΥΣΟΘΕΜΗ
Τί ᾽ναι αυτά πάλι που ήρθες, αδερφή μου,
στην εξώθυρα εμπρός και ξεφωνίζεις;
330 Τόσος καιρός, και δε θέλεις ακόμα
να μάθεις να μην παραδίνεσ᾽ έτσι
του κάκου στο ανωφέλευτό σου πάθος;
Βέβαια κι εγώ το ξέρω τί υποφέρω
απ᾽ αυτή την κατάσταση, κι αν είχα
τη δύναμη, θα το ᾽δειχνα ποιά τρέφω
αισθήματα γι᾽ αυτούς μες στην καρδιά μου·
μα τώρα, μες στη δυστυχία, το παίρνω
απόφαση να πλέω με τα πανιά
κατεβασμένα και να μην πιστεύω
πως βλάφτω, ενώ τίποτα δεν τους κάνω.
Έτσι και συ θέλω να κάνεις· αν και
δεν είναι όπως το λέγω εγώ το δίκιο,
μα όπως το κρίνεις συ· κι όμως, αν θέλω
ελεύθερη να ζω, πρέπει στα πάντα
340 να υπακούω σ᾽ αυτούς που εξουσιάζουν.

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία: 5. Ελληνορωμαϊκή εποχή (31 π.Χ.-330 μ.Χ.)

5.2. Κοινωνία

Όταν ένα ένα τα βασίλεια των Διαδόχων ενσωματώθηκαν στη ρωμαϊκή επικράτεια, άλλο δεν έγινε ουσιαστικά από το να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο η ήδη τεράστια έκταση του ενιαίου ανθρωπογεωγραφικού χώρου. Αντίστοιχα κλιμακώθηκαν και τα κοινωνικά φαινόμενα που μας ενδιαφέρουν.

Με την τελική επικράτηση των Ρωμαίων και τη συρρίκνωση ή κατάργηση όσων δημοκρατικών θεσμών λειτουργούσαν ακόμη, τα φτωχότερα τμήματα των κατακτημένων ελληνικών πληθυσμών δέχτηκαν μεγάλο πλήγμα. Οι μηχανισμοί που είχαν οικοδομηθεί στη διάρκεια αιώνων για την προστασία των συμφερόντων τους δε λειτουργούσαν πια. Οι ανώτερες και ευπορότερες τάξεις αντιθέτως εδραίωσαν τα κοινωνικά και τα οικονομικά τους προνόμια.

Η διακίνηση των πληθυσμών ήταν ελεύθερη σε ολόκληρη την αυτοκρατορία· οι συναλλαγές διευκολύνονταν από το ενιαίο νόμισμα, και οι κάθε λογής επιχειρήσεις, εμπορικές, τραπεζικές, βιοτεχνικές κλπ., μπορούσαν να αποδώσουν αφάνταστα πλούτη. Αμέτρητα πλούτη είχαν συσσωρευτεί και στον αυτοκρατορικό οίκο και στα χέρια των ρωμαίων αξιωματούχων που εκμεταλλεύονταν τη βαριά φορολογία, τις έκτακτες εισφορές, τα πρόστιμα κλπ.

Η κοινωνική ζωή επικεντρωνόταν στις επιβλητικές δημόσιες πανηγυρικές εκδηλώσεις. Με ιδιαίτερη φροντίδα τις οργάνωναν, σε μεγάλη κλίμακα και δίχως να υπολογίζουν έξοδα, οι αυτοκράτορες, οι τοπικοί διοικητές και άλλοι αξιωματούχοι, θέλοντας να κερδίσουν και να συντηρήσουν την εύνοια του λαϊκού πλήθους, που την εποχή εκείνη λέγεται ότι άλλο δε ζητούσε παρά «άρτον και θεάματα».

Οι θρησκευτικές γιορτές κρατούσαν, όπως πάντα, τη θέση τους· όμως ο βασικός χώρος των εκδηλώσεων είχε μετακινηθεί από τους ιερούς περιβόλους στα στάδια, όπου δε διεξάγονταν μόνο αθλητικοί αγώνες και ιπποδρομίες αλλά και αγώνες μονομάχων, θηριομαχίες και άλλα παρόμοια.[1] Αυτά τα ρωμαϊκά θεάματα, που ενθουσίαζαν τους θεατές τόσο ώστε «όλα να τα ξεχνούν και να μη ντρέπονται να κάνουν ό,τι τους κατέβαινε» (Δίων Χρυσόστομος 32.41), υιοθετήθηκαν και από τους Έλληνες, που συχνά, για να μπορούν να τα παρουσιάζουν, μετάπλαθαν τα παραδοσιακά θεατρικά τους οικοδομήματα.

Στα φαινόμενα που είχαν ξεκινήσει στην Ελληνιστική και συνεχίστηκαν εντονότερα στην Ελληνορωμαϊκή εποχή ανήκει ο θρησκευτικός συγκρητισμός:[2] ανακατώνονταν και επιδρούσαν η μια πάνω στην άλλη οι ποικίλες θρησκείες των λαών της αυτοκρατορίας, τόσο στο ιδεολογικό-δογματικό, όσο και στο πρακτικό-λατρευτικό επίπεδο. Πρώτο παράδειγμα οι ίδιοι οι Ρωμαίοι, που είχαν ενσωματώσει στη θρησκεία τους πλήθος ξένα στοιχεία, όχι μόνο ελληνικά αλλά και ανατολίτικα.

Στα θρησκευτικά θέματα οι Ρωμαίοι ήταν, όπως και θα το περιμέναμε, ανεξίθρησκοι: όχι μόνο ανέχονταν αλλά και υποστήριζαν τις διάφορες εθνικές θρησκείες με τις ποικίλες λατρευτικές εκδηλώσεις τους· και αν ορισμένες υποτελείς πολιτείες αποφάσιζαν να αφιερώσουν ναούς στον Δία του Καπιτωλίου ή και στη θεά Ρώμη, αυτό δε συνέβαινε γιατί το απαιτούσαν οι κατακτητές, αλλά γιατί οι τοπικοί άρχοντες επιθυμούσαν με αυτό τον τρόπο να κερδίσουν την εύνοια της ρωμαϊκής εξουσίας.[3] Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελούσε η λατρεία των αυτοκρατόρων, που ακολουθώντας ελληνιστικά πρότυπα αποθεώνονταν άλλοι μετά άλλοι και πριν από τον θάνατό τους.

Σημαντική εξάπλωση είχαν και στην Ελληνορωμαϊκή εποχή οι μυστηριακές λατρείες, τόσο οι ελληνικές, όπως της Δήμητρας στα Ελευσίνια, όπου επιδίωξαν να μυηθούν και έγιναν δεκτοί πολλοί αυτοκράτορες, όσο και άλλων λαών, όπως τα μυστήρια του ιρανικού θεού Μίθρα και της αιγυπτιακής Ίσιδας, που ταυτιζόταν πότε με τη Δήμητρα πότε με τη θεά Τύχη. Παράλληλα, αφθονούσαν (και έκαναν χρυσές δουλειές) οι λογής λογής μάντεις, αστρολόγοι και θαυματοποιοί που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εκμεταλλεύονταν τη δεισιδαιμονία τόσο του πλήθους όσο και των ανώτερων κοινωνικών τάξεων.

Ως αντίδραση στη θρησκευτική ακαταστασία και τη γενικότερη ιδεολογική σύγχυση μιας κοινωνίας όπου δυσχερὴς ὁ βίος καὶ μεστὸς ἀπάτης, πονηρίας, λύπης, μυρίων ἄλλων κακῶν (Δίων Χρυσόστομος 32.15), αναπτύχτηκαν και γρήγορα κέρδισαν έδαφος θρησκευτικά κινήματα με μονοθεϊστικές αντιλήψεις και έντονο πνευματικό-φιλοσοφικό περιεχόμενο, όπως ο Ορφισμός στην εξελιγμένη μορφή του, ο Ερμητισμός, και πάνω απ᾽ όλα ο Χριστιανισμός, που η διδασκαλία του διαδόθηκε με διωγμούς ταχύτατα και η επίσημη αναγνώρισή του, όταν έγινε, σηματοδότησε τη μετάβαση στην επόμενη, βυζαντινή εποχή.

Η ακτινοβολία και διάδοση των ελληνικών γραμμάτων και της ελληνικής τέχνης συνεχίστηκαν και στα ελληνορωμαϊκά χρόνια, εντονότερες, καθώς στον γλωσσικό και πολιτισμικό εξελληνισμό συμμετείχαν τώρα όχι μόνο οι κατακτημένοι λαοί αλλά και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι. Θα δούμε, άλλωστε, στην ελληνική γραμματεία της εποχής να διακρίνονται και αρκετοί ελληνίζοντες ξένοι, όπως ο Λουκιανός, ο Φίλων ο Ιουδαίος, ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος και άλλοι, που παραμερίζοντας τη γλώσσα τους προτίμησαν να συγγράψουν στα ελληνικά.
-----------------------------
1. Αντίστοιχα και στην αρχιτεκτονική η προσοχή συγκεντρώθηκε στους χώρους της άθλησης και των θεαμάτων περισσότερο παρά στους χώρους της λατρείας.

2. Η λέξη παράγεται από το ρήμα συγκεράννυμι, που σημαίνει «βάζω μαζί και ανακατεύω».

3. Ένας τέτοιος ναός, του Αυγούστου και της Ρώμης, είχε χτιστεί και πάνω στην Ακρόπολη, ακριβώς μπροστά στον Παρθενώνα.

Πώς ν’ αποφύγετε τη διάσπαση προσοχής σ’ έναν κόσμο που την ενισχύει

Η διάσπαση της προσοχής είναι η κατάρα της σύγχρονης εποχής. Η προσοχή μας διασπάται συνεχώς από τα κινητά τηλεφώνα και την οθόνη του υπολογιστή μας, τα παιδιά, τους συναδέλφους. Είναι πραγματικά δύσκολο να επικεντρωθεί κάποιος σε μια δουλειά – ή σε ένα άτομο – για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Αν μη τι άλλο, ο κόσμος γίνεται ολοένα και περισσότερο ένα μέρος που δεν μας αφήνει να συγκεντρωθούμε. Η τεχνολογία εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο. Αν πάντως ελπίζετε ότι οι εταιρείες τεχνολογίας θα αλλάξουν τις μεθόδους τους και το αφεντικό σας τελικά θα μάθει να σέβεται το χρόνο σας, μάλλον θα χρειαστεί να περιμένετε περισσότερο απ’ όσο είστε διατεθειμένοι. Καλύτερα λοιπόν να εξοπλιστείτε με εφόδια για να διαχειριστείτε τη διάσπαση της προσοχής σας με στρατηγικές που μπορείτε να εφαρμόσετε άμεσα. Εξάλλου,

ΠΑΡ’ ΟΛΟ ΠΟΥ ΟΙ ΠΕΡΙΣΠΑΣΜΟΙ ΔΕΝ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ Σ’ ΕΣΑΣ, Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΕΥΘΥΝΗ.

Τι σημαίνει διάσπαση προσοχής και γιατί είναι επιβλαβής;

Ας δούμε αρχικά τον ορισμό της διάσπασης της προσοχής. Διάσπαση της προσοχής είναι «η διαδικασία διακοπής της προσοχής» και «ένα ερέθισμα ή μια εργασία που αποσπά την προσοχή μας από την εργασία που προηγουμένως είχε τραβήξει το ενδιαφέρον μας». Με άλλα λόγια, οι περισπασμοί μας απομακρύνουν από αυτό που θέλουμε να κάνουμε, είτε πρόκειται να ολοκληρώσουμε μια εργασία στο σπίτι ή στη δουλειά, ν’ απολαύσουμε το χρόνο με ένα αγαπημένο μας πρόσωπο ή να κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί.

Σε περίπτωση που η διάσπαση της προσοχής μάς γίνει συνήθεια, δεν θα μπορούμε να παραμείνουμε εστιασμένοι ώστε να έχουμε δημιουργικότητα στην επαγγελματική και προσωπική μας ζωή. Ακόμα χειρότερα, αν απομακρυνόμαστε συνεχώς από τους φίλους και την οικογένειά μας εξαιτίας των περισπασμών, θα χάσουμε την ευκαιρία να καλλιεργούμε τις σχέσεις μας τις οποίες έχουμε ανάγκη για την καλή μας ψυχολογική κατάσταση.

Μήπως αναγνωρίζετε κάποιον από τους παρακάτω επιβλαβείς περισπασμούς;

• Κοιτάζετε τις ειδοποιήσεις που εμφανίζονται στο κινητό σας – ακόμη κι όταν μιλάτε με την οικογένεια, τους φίλους ή τους συναδέλφους σας.
• Διακόπτετε μια εργασία στην οποία έχετε συγκεντρωθεί για να ελέγξετε την ηλεκτρονική αλληλογραφία σας.
• Κουβεντιάζετε με συναδέλφους που έρχονται στο γραφείο σας ενώ είχατε στόχο να συγκεντρωθείτε στην εργασία σας.
• Σκρολάρετε στην αρχική σελίδα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ενώ έχετε αποφασίσει να διαβάσετε ένα βιβλίο.

Ποιο είναι το αντίθετο της διάσπασης της προσοχής;

Αν δεν θέλετε να διασπάται η προσοχή σας, μάλλον θέλετε το αντίθετο. Αλλά αν ψάξετε να βρείτε το «αντώνυμο της διάσπασης», θα διαπιστώσετε ότι δεν υπάρχει ακριβώς το αντίθετο. Το λεξικό Merriam-Webster προτείνει διάφορα «κοντινά αντώνυμα», όπως διαβεβαίωση, βεβαιότητα, εμπιστοσύνη και σιγουριά. Αυτό βέβαια δεν θα σας βοηθήσει πραγματικά όταν ο στόχος σας είναι να αποφύγετε τη διάσπαση της προσοχής – και να κατευθυνθείτε προς τα πού; Θα πρότεινα να υιοθετήσουμε τον όρο «έλξη» (traction) ως το αντίθετο της διάσπασης (distraction).

Έλξη είναι οποιαδήποτε ενέργεια μας κινεί προς εκείνο που πραγματικά θέλουμε. Οποιαδήποτε ενέργεια, όπως η ανάληψη ενός μεγάλου έργου, ο επαρκής ύπνος ή η σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή, ο χρόνος που αφιερώνουμε στον διαλογισμό ή την προσευχή ή ο χρόνος που περνάμε με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, αποτελούν μορφές έλξης. Έλξη είναι κάθε ενέργεια που κάνετε σκόπιμα – είναι το να κάνετε αυτό που λέτε ότι θα κάνετε.

Τι προκαλεί διάσπαση της προσοχής;

Όλη η ανθρώπινη συμπεριφορά προκαλείται είτε από εξωτερικά είτε από εσωτερικά ερεθίσματα.

Τα εξωτερικά ερεθίσματα είναι στοιχεία από το περιβάλλον που μας λένε τι να πράξουμε στη συνέχεια. Τέτοια είναι οι ήχοι από το κινητό προκειμένου να ελέγξουμε το email μας, να απαντήσουμε σε ένα μήνυμα ή να δούμε μια ειδοποίηση. Την προσοχή μας μπορεί να διασπάσει και κάποιο άτομο, όπως η διακοπή από έναν συνάδελφο όταν έχουμε ήδη συγκεντρωθεί να κάνουμε μια δουλειά. Ακόμα κι ένα αντικείμενο μπορεί να αποτελέσει εξωτερικό ερέθισμα: η τηλεόραση μοιάζει να σας παροτρύνει να την ανοίξετε και μόνο με την απλή παρουσία της.

Τα εσωτερικά ερεθίσματα είναι στοιχεία που προέρχονται από μέσα μας. Όταν πεινάμε μας προκαλείται η επιθυμία να φάμε κάτι, όταν νιώθουμε κρύο βάζουμε ένα πουλόβερ. Όταν νιώθουμε αγχωμένοι ή μόνοι, μπορεί να πάρουμε τηλέφωνο έναν φίλο μας για να μας τονώσει. Τα εσωτερικά ερεθίσματα είναι αρνητικά συναισθήματα.

Δεδομένου ότι όλες οι συμπεριφορές οφείλονται είτε σε εξωτερικούς είτε σε εσωτερικούς παράγοντες, τόσο οι ενέργειες που σκοπεύουμε να κάνουμε (έλξη) όσο και αυτές που μας απομακρύνουν από τον στόχο (διάσπαση προσοχής), προέρχονται από την ίδια πηγή.

Πώς θα αντιμετωπίσετε τη διάσπαση προσοχής

Για να ξεπεράσετε τους περισπασμούς, πρέπει να καταλάβετε τι είναι εκείνο που καθοδηγεί τις συμπεριφορές σας – για ποιο λόγο κοιτάτε παρορμητικά το τηλέφωνό σας ή διαβάζετε ένα ακόμη email.

Η βασική αιτία της συμπεριφοράς μας είναι η επιθυμία να αποφύγουμε τη δυσφορία. Ακόμα κι όταν πιστεύουμε ότι αναζητούμε ευχαρίστηση, στην πραγματικότητα καθοδηγούμαστε από την επιθυμία να απελευθερωθούμε από το βάσανο του να θέλουμε κάτι.

Η αλήθεια είναι ότι ασχολούμαστε υπερβολικά με τα βιντεοπαιχνίδια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα κινητά μας τηλέφωνα όχι μόνο για την ευχαρίστηση που μας προσφέρουν, αλλά κι επειδή μας απαλλάσσουν από την ψυχική δυσφορία.

Η διάσπαση της προσοχής λοιπόν είναι μια ανθυγιεινή απόδραση από τα αρνητικά συναισθήματα. Μόλις καταφέρετε να αναγνωρίσετε τον ρόλο που παίζουν στη ζωή σας εσωτερικοί παράγοντες όπως η πλήξη, η μοναξιά, η ανασφάλεια, η κόπωση και η αβεβαιότητα, θα μπορέσετε να αποφασίσετε πώς να ανταποκριθείτε με πιο θετικό τρόπο. Δεν μπορείτε να ελέγξετε το πώς αισθάνεστε, αλλά μπορείτε να μάθετε να ελέγχετε το πώς θα αντιδράτε στον τρόπο που αισθάνεστε.

Για αρχή, αλλάξτε τον τρόπο σκέψης σας απέναντι σε αυτά τα αρνητικά συναισθήματα που οδηγούν στη διάσπαση της προσοχής σας.

Μελέτες δείχνουν ότι το να μην υποχωρούμε σε μια έντονη επιθυμία είναι πιθανό να μας γυρίσει μπούμερανγκ. Αν αντισταθούμε σε κάποια λαχτάρα ή παρόρμησή μας, υπάρχει η πιθανότητα να αρχίσουμε να την αναμασάμε ξανά και ξανά με αποτέλεσμα η επιθυμία μας να γίνει ακόμα πιο έντονη. Όταν τελικά ενδώσουμε, η ανακούφιση από την ένταση της επιθυμίας αυξάνει το αίσθημα της ανταμοιβής δημιουργώντας έτσι μια κακή συνήθεια. Ευτυχώς όμως υπάρχουν πιο έξυπνοι τρόποι αντιμετώπισης αυτής της δυσφορίας.

Ο Δρ. Jonathan Bricker από το Αντικαρκινικό Ερευνητικό Κέντρο «Fred Hutchinson» στο Σιάτλ έχει δημιουργήσει κάποια βήματα που μπορούμε ν ακολουθούμε όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι μ’ έναν πειρασμό που διασπά την προσοχή μας. Οι τεχνικές του βοηθούν τους ασθενείς να μειώσουν τους κινδύνους για την υγεία τους μέσω της αλλαγής της συμπεριφοράς.

• Αντιληφθείτε το συναίσθημα ή τη σκέψη πίσω από την επιθυμία σας: όταν διαπιστώσετε ότι η προσοχή σας αρχίζει να διασπάται, εντοπίστε το εσωτερικό ερέθισμα που το προκαλεί. Νιώθετε αγχωμένοι, νευρικοί ή μήπως ότι δεν είστε αρκετά ικανοί να αναλάβετε την εργασία που κάνετε;
• Καταγράψτε το: Ο Bricker προτείνει να καταγράψετε αυτό το συναίσθημα καθώς και την ώρα αλλά και το τι κάνατε όταν νιώσατε αυτό το εσωτερικό ερέθισμα. Η διατήρηση αρχείου περισπασμών θα σας βοηθήσει να συνδέσετε τις συμπεριφορές σας με τα εσωτερικά ερεθίσματα. Όσο καλύτερα παρατηρήσετε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που προηγούνται από συγκεκριμένες συμπεριφορές, τόσο καλύτερα θα τα διαχειρίζεστε με την πάροδο του χρόνου.
• Διερευνήστε την αίσθηση που σας προκαλεί: Ο Bricker προτείνει να διερευνήσετε την αίσθηση που προηγείται από τη διάσπαση της προσοχής. Νιώθετε πεταλούδες στο στομάχι σας; Μήπως ένα σφίξιμο στο στήθος; Ο Bricker συνιστά να παραμείνετε σε αυτή την αίσθηση πριν ακολουθήσετε την παρόρμησή σας και να δοκιμάσετε τη μέθοδο «φύλλα σε ρυάκι». Φανταστείτε ότι βρίσκεστε δίπλα σε ένα ρυάκι, το οποίο ρέει απαλά. Τοποθετήστε κάθε σκέψη και αρνητικό συναίσθημα που υπάρχει στο μυαλό σας σε ένα φύλλο και παρακολουθήστε το να απομακρύνεται.

Το να αποφύγετε τη διάσπαση της προσοχής δεν αποτελεί κάποια μυστηριώδη φόρμουλα. Ουσιαστικά αποτελεί κάτι απλό, αν ακολουθήσετε τα παρακάτω βήματα: έλεγχο των εσωτερικών σας ερεθισμάτων, αφιέρωση χρόνου για έλξη προς εκείνο που πραγματικά θέλετε, διαχείριση των εξωτερικών ερεθισμάτων και δέσμευση αποτροπής της διάσπασης της προσοχής. Όλα αυτά είναι τα ισχυρά εργαλεία που θα αναδιαμορφώσουν τη ζωή σας.

Πώς τα λάθη των γονιών επηρεάζουν την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του παιδιού

Ας το παραδεχτούμε, η ανατροφή των παιδιών από όλους τους γονείς είναι μια δύσκολη απαιτητική «δουλειά». Και τα ερωτήματα είναι πάντα πολλά. Πώς να είσαι καλύτερος, πώς να μεγαλώσεις σωστές αυτόνομες και δυνατές προσωπικότητες. Αλλά εκτός από μια καθημερινή ασταμάτητη εργασία είναι και ένας αγώνας εξουσίας, όπου κάθε λέξη που λέμε μπορεί να στραφεί εναντίον μας.

Αν αναγνωρίσετε λοιπόν τις παρακάτω συμπεριφορές στα παιδιά σας, είναι ξεκάθαρο σημάδι ότι κάποιο λάθος σας έχει ξεφύγει. Μήπως πρέπει να αναθεωρήσετε;

1. Εάν το παιδί σας σας ενοχλεί επίτηδες, είναι επειδή δεν είστε αρκετά στοργικοί.

2. Εάν το παιδί σας λέει ψέματα, αυτό σημαίνει πως αντιδράσατε υπερβολικά σε λάθη του παρελθόντος.

3. Εάν το παιδί σας έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση, αυτό συμβαίνει επειδή το συμβουλεύετε περισσότερο από ό,τι το ενθαρρύνετε.

4. Εάν το παιδί σας δεν υπερασπίζεται τον εαυτό του, αυτό συμβαίνει γιατί από μικρή ηλικία το πειθαρχείτε συχνά δημοσίως.

5. Ακόμα και τα πάντα να αγοράσετε στο παιδί σας, αν δεν το αφήνετε να τα επιλέξει, δεν θα τα νιώσει ποτέ δικά του.

6. Εάν το παιδί σας είναι δειλό, είναι επειδή το βοηθάτε πολύ νωρίς. Μην αφαιρείτε κάθε εμπόδιο από το μονοπάτι του.

7. Εάν το παιδί σας ζηλεύει, αυτό ίσως έχει προκληθεί από το ότι το συγκρίνετε συνεχώς με άλλους.

8. Εάν το παιδί σας νευριάζει γρήγορα, ο λόγος πιθανώς είναι πως δεν το επιβραβεύετε αρκετά. Έτσι, προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή κάνοντας σκανταλιές.

9. Εάν το παιδί σας δεν σέβεται τα συναισθήματα των άλλων, ο λόγος μπορεί να είναι πως πάντα του επιβάλλετε πράγματα, χωρίς να νοιάζεστε για τα συναισθήματά του.

10. Εάν το παιδί σας είναι αγενές, αυτό ίσως οφείλεται σε εσάς ή σε άλλους ανθρώπους που ζουν στο ίδιο σπίτι.

Πού «κρύβονται» τα καταπιεσμένα συναισθήματα όταν δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα νιώσει πραγματικά;

Συχνά, φαίνεται σαν να είμαστε τα παιχνίδια των συναισθημάτων, ιδιαίτερα των ισχυρών. Καταλαμβάνουν το σώμα και το μυαλό μας και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ενεργήσουμε σύμφωνα με αυτά ή να περιμένουμε να περάσουν, και η αναμονή μπορεί να είναι δύσκολη.

Άλλες φορές, όμως, είμαστε σε θέση να καταπιέζουμε τα συναισθήματα. Δεν είναι μόνο ότι δεν ενεργούμε με βάση αυτά, αλλά δεν αφήνουμε και τον εαυτό μας να τα βιώσει. Είναι σαν τα συναισθήματα να μας χτυπούν την πόρτα και εμείς να αρνούμαστε να τα αφήσουμε να μπουν.

Τι σημαίνει να μην επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει κάτι; Πού πάνε τα συναισθήματα σε τέτοιες περιπτώσεις; Πώς μπορούν να επιστρέψουν εκδικητικά μετά από χρόνια;

Προσοχή και σώμα

Μπορούμε να αλλάξουμε τον χαρακτήρα των ψυχικών μας καταστάσεων ανακατευθύνοντας την προσοχή μας. Για παράδειγμα, τα μικρά παιδιά συχνά ανακαλύπτουν ότι μπορούν να εξουδετερώσουν τον φόβο τους για το σκοτάδι μιλώντας ή τραγουδώντας. Πώς βοηθά αυτό;

Η απάντηση, νομίζω, είναι ότι τα παιδιά εστιάζουν στον ήχο της δικής τους φωνής, και αυτό στρέφει το νους τους μακριά από το αντικείμενο των φόβων τους. Δεν μπορούν ταυτόχρονα να μιλούν ή να τραγουδούν και να φαντάζονται τέρατα να βγαίνουν από την ντουλάπα – αυτό θα ήταν πολύ ψυχικά επιβαρυντικό.

Παρομοίως, οι άνθρωποι που υποβάλλονται σε μια επώδυνη ιατρική διαδικασία μπορεί να βιώσουν λιγότερο πόνο αν επικεντρωθούν στη σκέψη κάτι ευχάριστου, όπως το πρόσωπο που αγαπούν περισσότερο. Μέρος αυτού που σημαίνει να μην επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώθει κάποιο συναίσθημα είναι να μην εστιάζουμε στο αντικείμενο αυτού του συναισθήματος και αντ’ αυτού να δίνουμε προσοχή σε κάτι άλλο.

Μπορούμε επίσης να κάνουμε το αντίθετο και να ενδώσουμε πλήρως σε ένα συναίσθημα, χρησιμοποιώντας ακόμη και εξωτερικά «βοηθήματα», όπως όταν οι άνθρωποι ακούνε θλιβερή μουσική για να ενισχύσουν το κατά τ’ άλλα δυσάρεστο συναίσθημα. Φαίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις σα να συγκεντρώνουμε μικρά κομμάτια θλίψης που είναι διασκορπισμένα στο σώμα μας, προκειμένου να δημιουργήσουμε μια ενιαία και συγκλονιστική κατάσταση.

Είναι σημαντικό ότι μπορούμε να προσκαλέσουμε ή να αποδιώξουμε τα συναισθήματα, ανάλογα και με τις δραστηριότητες του σώματος που είτε ευνοούν είτε είναι ασύμβατες με το συγκεκριμένο συναίσθημα. Έτσι, αν κάνουμε σπριντ ή κολύμπι, δυσκολεύουμε ή καθιστούμε αδύνατο για τον εαυτό μας να θρηνήσει ή να εκραγεί.

Ο ρόλος της ερμηνείας

Μπορούμε επίσης να μπλοκάρουμε εν μέρει την εμπειρία ενός συναισθήματος με το να το ονομάσουμε λανθασμένα. Μερικές φορές, ερμηνεύουμε τη θλίψη ως θυμό, επειδή θεωρούμε ότι η θλίψη είναι αδυναμία και έκθεση ενώ ο θυμός διαφυλάσσει την αξιοπρέπειά μας. Μπορεί, αντίθετα, να ερμηνεύσουμε τον θυμό ως θλίψη, ειδικά όταν θεωρούμε τον θυμό ακατάλληλο και ανήθικο.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει κάτι, αλλά όχι ακριβώς αυτό που πηγάζει από τα βάθη της ψυχής μας. Οι προσπάθειές μας να απελευθερωθούμε από ένα συναίσθημα στερώντας του το οξυγόνο που είναι η προσοχή μας ή αλλιώς αφήνοντας να περάσει το πιο αποδεκτό ξαδέλφι αυτού του συναισθήματος μπορεί να πετύχει, ιδίως αν το συναίσθημα θα ήταν ούτως ή άλλως βραχύβιο. Αν, ανακατευθύνοντας την προσοχή σας στο δείπνο που θα έχετε απόψε με τους φίλους σας, αποφύγετε μια έκρηξη θυμού ενώ μιλάτε στο τηλέφωνο με έναν μη εξυπηρετικό υπάλληλο, δεν θα νιώσετε ξανά θυμό αργότερα.

Άλλες φορές, ωστόσο, ιδίως όταν τα συναισθήματα είναι ισχυρά και βαθιά, η εκτροπή μπορεί να λειτουργήσει μόνο για λίγο πριν ανοίξουν οι ασκοί του Αιόλου. Τι συμβαίνει με τα συναισθήματα που εκτρέπονται ή καταστέλλονται προσωρινά;

Ασυνείδητο συναίσθημα

Παραμένουν μαζί μας. Όπως έχουμε ασυνείδητες σκέψεις, μπορούμε να έχουμε ασυνείδητα συναισθήματα και συναισθηματικές διεργασίες. Είναι, φυσικά, δύσκολο να πούμε ποια είναι αυτά, αφού είναι ασυνείδητα. Μπορούμε όμως να συμπεράνουμε ότι υπάρχουν.

Για παράδειγμα, μπορεί να συνειδητοποιήσετε μια μέρα ότι η προσκόλλησή σας σε ένα πρόσωπο, ένα μέρος, μια δουλειά ή μια θρησκεία είτε έχει αποδυναμωθεί είτε έχει γίνει ισχυρότερη. Σε κάθε περίπτωση, δεν αισθάνεστε πλέον όπως παλιά. Αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη κι αν δεν το σκεφτήκατε ποτέ συνειδητά.

Όμως, η μέρα κατά την οποία συνειδητοποιείτε ότι η στάση σας έχει αλλάξει, πιθανόν να μην είναι η ημέρα κατά την οποία άλλαξε. Πράγματι, αν δεν σκεφτήκατε συνειδητά το θέμα, τότε η μετάβαση πιθανότατα δεν συνέβη καθόλου μέσα σε μια μέρα. Ήταν σε εξέλιξη για αρκετό καιρό.

Πώς όμως έγινε αυτό; Δεν έχετε καμία ανάμνηση. Όλα έλαβαν χώρα έξω από τη συνείδησή σας και χωρίς την ενεργό συμμετοχή σας. Πρέπει να συμπεράνουμε ότι συνέβη ασυνείδητα. Με τον ίδιο τρόπο, μπορεί να κουβαλούσατε αγάπη, μίσος ή αδιαφορία για χρόνια χωρίς να το γνωρίζετε.

Μπορούμε μόνο να φανταστούμε ότι τα συναισθήματα που προσπαθούμε να καταπιέσουμε και δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει συνεχίζουν να υπάρχουν μέσα μας με αυτόν ακριβώς τον τρόπο: πέρα από την επίγνωσή μας. Σε αυτή την κατάσταση, μπορεί να εξελιχθούν και να αλλάξουν, ή μπορεί και όχι.

Όταν τα συναισθήματα, ιδιαίτερα τα αρνητικά, φτάσουν βαθιά στον πυρήνα της ύπαρξής μας, μπορεί να μην είναι δυνατόν να αποκαταστήσουμε την εσωτερική αρμονία χωρίς να υποκύψουμε σε αυτά. Φυσικά, από εδώ δεν προκύπτει ότι πρέπει να το κάνουμε αμέσως. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους η αναβολή της θλίψης ή της ενόχλησης μπορεί να είναι κατάλληλη. Σε περίοδο πολέμου, για παράδειγμα, μπορεί να αποτελεί στρατηγική επιβίωσης.

Όμως, κάποια στιγμή θα χρειαστεί να τα νιώσουμε· σε διαφορετική περίπτωση, είναι πολύ πιθανό να μετατραπούν σε σωματικά συμπτώματα και χρόνιες ασθένειες.

EDMUND HUSSERL: Η Επιστήμη της συνείδησης

Ο Καρτέσιος (Ντεκάρτ) αναζήτησε να θεμελιώσει τη γνώση και να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της Επιστήμης στις πρώτες αναμφισβήτητες παρατηρήσεις που μπορούμε να κάνουμε. Για να φτάσει να βρει την αναμφισβήτητη 100% βεβαιότητα, ξεκίνησε, (με τη λογική των σκεπτικιστών να αμφισβητεί το σύνολο των πληροφοριών και των γνώσεων που αποκτήθηκαν από την εμπειρία με οποιοδήποτε τρόπο. Έτσι έφτασε στην πιο φανερή αλήθεια που απόμεινε και αυτό ήταν το γεγονός ότι υπάρχουμε (σκέφτομαι και αμφιβάλλω, άρα υπάρχω). Ο Καρτέσιος παρατήρησε ότι η πιο φανερή αλήθεια δεν χρειαζόταν πολλές σκέψεις και ιδιαίτερη ανάλυση για να είναι αξιόπιστη. Η παρατήρηση αυτή και η απλή έκφρασή της στην οποία κατέληξε με προσωρινή αμφισβήτηση για όλα, είχε από μόνη της άμεση βεβαιότητα (πρόδηλη αλήθεια). Μάλιστα, από αυτή τη δυνατότητα να είμαστε βέβαιοι για ορισμένες αλήθειες χωρίς ιδιαίτερη ανάλυση και μακρόσυρτους συλλογισμούς, ο Καρτέσιος συμπέρανε ότι υπάρχει ένας εγγυητής” που μας έχει εξασφαλίσει έναν λογικό κόσμο, έναν κόσμο που δεν μας εξαπατά και αντιθέτως μπορούμε να γνωρίζουμε τον εξωτερικό κόσμο με τη λογική σκέψη και με έμφυτες ιδέες, επάνω στις οποίες μπορούμε και βασίζουμε την Επιστήμη (ορθολογισμός).

Ο Edmund Husserl (Έντμουντ Χούσερλ, 1859-1938) δεν απομακρύνθηκε πολύ από αυτή τη συγκεκριμένη διαπίστωση του Καρτέσιου. Ακολούθησε την ορθολογική ερμηνεία που θεμελίωσε ο Καρτέσιος και ανέπτυξε μία φιλοσοφική θεωρία όπου η κεντρική άποψη, κάτω από άλλους όρους της έκφρασης, είναι η παρατήρηση της άμεσης επαφής” που έχει η συνείδηση με τον εαυτό της (προθετικότητα) και την οποία αυτή διατηρεί ανεξάρτητα από το όποιο περιεχόμενό της. Η έμφαση που έδωσε στην άμεση σχέση της συνείδησης με τον εαυτό της και η υποβάθμιση του κόσμου σε τυχαίο φαινόμενο, αυτές, με απλά λόγια αποτελούν τις κεντρικές ιδέες όλης της φιλοσοφίας του και τροφοδότησαν τις φιλοσοφικές προσπάθειες που χαρακτηρίζουμε με τον όρο “υπαρξισμό”.

Ο Edmund Husserl ήταν επικριτικός στους εμπειριστές και στους σκεπτικιστές φιλόσοφους (στον Λοκ, στον Χιουμ, στον Μπέρκλεϊ, μερικοί όπως ο ίδιος αναφέρει) οι οποίοι ξεκινούσαν με το δεδομένο ότι ήδη κατέχουμε αντικειμενική γνώση, γνώση των αντικειμένων όπως την αποκτάμε από τις αισθήσεις, χωρίς όμως να εξηγούν πως το πλήθος των πληροφορίες οργανώνεται και συσχετίζεται από διαδικασίες ψυχολογικές και λογικές, ένα γνωστό ζήτημα στη φιλοσοφία, από την αρχαιότητα. Κάπου εδώ, ο Husserl βρήκε το περιθώριο για να αναπτύξει τις δικές του σκέψεις, που μοιάζουν να έγιναν από αντίδραση στην ξέφρενη ανάπτυξη των επιστημών και στην εφαρμογή μιας ουδέτερης (αποστασιοποιημένος) λογικής στην περιγραφή των πραγμάτων.

Έτσι ο Husserl αξίωσε τη δημιουργία μίας Πρώτης Φιλοσοφίας, η οποία θα ήταν η Επιστήμη της συνείδησης και της σχέσης της με τον κόσμο (ο οποίος υπάρχει σαν πλήθος φαινομένων) και κατ’ επέκταση θα ήταν η Επιστήμη που “ενοποιεί” αν όχι θεμελιώνει το σύνολο των επιστημών, Αυτός ήταν ο προορισμός της Φιλοσοφίας. Διότι, κάθε εμπειρία, η γνώση των πραγμάτων και η επιστημονική αλήθεια εξαρτώνται από το υποκείμενο της γνωστικής διαδικασίας (που είναι ο άνθρωπος) και από την τάση της συνείδησης να αποδίδει το δικό της ξεχωριστό νόημα στο περιεχόμενο της εμπειρίας. Δηλαδή, είναι απαραίτητο πρώτα να γνωρίσουμε το υποκείμενο και τον τρόπο που λειτουργεί με τη συνείδηση του και αυτό για να το επιτύχουμε, χρειάζεται ο “καθαρισμός της συνείδησης από τα ιδιαίτερα ψυχολογικά γνωρίσματα και από το τυχαίο περιεχόμενο του φυσικού και του κοινωνικού κόσμου. Σε κατάσταση φυσικών και κοινωνικών περιορισμών και εξαναγκασμός, ο άνθρωπος δεν μπορεί να σκεφτεί και να κατανοήσει τον εαυτό του. Χρειάζεται να γίνει η αποδέσμευση από τον κόσμο των φαινομένων, που ονομάζουμε φυσική και κοινωνική πραγματικότητα και η απαλλαγή της συνείδησης από το φορτίο των εμπειριών. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται μια νέα και “καθαρή” προσέγγιση της πραγματικότητας. Με αυτή τη μέθοδο (της φαινομενολογικής αναγωγής) αποκαλύπτεται αμέσως η συνείδηση στον εαυτό της και η δική της ροπή να δίνει νόημα και ύπαρξη στα φαινόμενα.

Για τον Husserl η ουσία των πραγμάτων δεν είναι τα τυχαία φαινόμενα και οι σκέψεις που η νόηση συγκροτεί γι' αυτά, αλλά είναι η άμεση αποκάλυψη της συνείδησης στον εαυτό της Η συνείδηση είναι βέβαιη για τον εαυτό της και για τα βήματά της ανεξάρτητα από τη σύνδεσή τους με τα φαινόμενα, ενώ με τα φαινόμενα δεν παύει να στρέφεται στον εαυτό της. Η ” Πρώτη Φιλοσοφία” που μπορούμε να απο καλέσουμε και “φαινομενολογία” έχει για αντικείμενο αυτήν την ουσία κι όχι τα γεγονότα, σε αντίθεση με την Επιστήμη και συγκρούεται με τον εμπειρισμό, το θετικισμό και με την αποστασιοποιημένη λογική. Από την άλλη υποβαθμίζει το ρόλο της επιστημονικής προσέγγισης και την λογική σαν ξένες λειτουργίες της συνείδησης, που την αποξενώνουν από τον εαυτό της και της εμφανίζουν ένα κόσμο σαν άσχετο από την ίδια τη συνείδηση. Επίσης, η ανθρώπινη συνείδηση και ψυχή παρουσιάζονται στη θεωρία του σαν μεταφυσικές αρχές που υπάρχουν πριν από κάθε εμπειρία, που είναι όπως είναι ανεξάρτητα από τις σχέσεις τους με τον εξωτερικό κόσμο και θα μπορούσαν να απομείνουν χωρίς καμία πληροφορία και γνώση. Ο Husserl τελικά, δεν πρόσφερε στη φιλοσοφία νέες άγνωστες απόψεις ούτε τις σκέψεις που οδηγούν τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα σε νέες λύσεις, Δεν γινόμαστε σοφότεροι για τα ηθικά ζητήματα, ούτε διαβάζουμε μια νέα άποψη για τη δημιουργία των πραγμάτων και κυρίως μάς προβληματίζει για το πόσο πρέπει να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις μας και για το νόημα της λογικής και για τα όρια στη χρησιμότητα της Επιστήμης. 

Όπως πολλοί σύγχρονοί του, επεξεργάστηκε τις προηγούμενες φιλοσοφικές παρατηρήσεις και τις γνωστές αντιπαραθέσεις. Τόνισε ιδιαίτερα μερικές από αυτές τις παρατηρήσεις, τις αναδιατύπωσε, τις συμπλήρωσε με περισσότερες σκέψεις και συνετέλεσε στην καλύτερη αφομοίωσή τους με το δυσνόητο τρόπο που συνήθως επιλέγουν οι φιλόσοφοι, δεν θα μπορούσαν να εκφραστούν με απλούστερο λεξιλόγιο και για τα πράγματα με το πιο ιδιαίτερο όνομά τους.

A. SCHOPENHAUER: Ο καθένας βλέπει τον εαυτό του σαν κέντρο του κόσμου

Ο εγωισμός, εκ φύσεως, δεν γνωρίζει όρια: ο άνθρωπος έχει μία και μοναδική απόλυτη επιθυμία, να συντηρήσει την ύπαρξή του, ν’ απαλλαγεί από κάθε πόνο, ακόμη κι από την παραμικρή στέρηση – αυτό που θέλει είναι η μεγαλύτερη δυνατή καλοπέραση, η κατοχή όλων των απολαύσεων που μπορεί να φανταστεί και τις οποίες σκαρφίζεται τρόπους να ποικίλλει και ν’ αναπτύσσει χωρίς σταματημό. Κάθε εμπόδιο που υψώνεται ανάμεσα στον εγωισμό του και τις επιθυμίες του του χαλάει τη διάθεση, προκαλεί την οργή του, το μίσος του: είναι ένας εχθρός που πρέπει να συντρίψει. Θα ήθελε όσο γίνεται ν’ απολαύσει τα πάντα, να αποκτήσει τα πάντα. Μην μπορώντας κάτι τέτοιο, τουλάχιστον θα ήθελε να δέσποζε πάνω σε όλα. «Όλα για μένα, τίποτε για τους άλλους» είναι το σύνθημά του.

Ο εγωισμός έχει κολοσσιαίες διαστάσεις, το σύμπαν ολόκληρο δεν φτάνει για να τον χωρέσει. Διότι, αν έδινε κανείς στον καθένα τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα στον αφανισμό του σύμπαντος και στην προσωπική του απώλεια, δεν χρειάζεται να πω ποια θα ήταν η απάντησή του. Ο καθένας βλέπει τον εαυτό του σαν το κέντρο του κόσμο, ανάγει το καθετί στον εαυτό του- μέχρι και τις μεγαλύτερες αναστατώσεις των αυτοκρατοριών τις βλέπει πρώτα απ’ όλα από την άποψη του προσωπικού του συμφέροντος, όσο μηδαμινό, όσο μακρινό μπορεί να είναι αυτό. Υπάρχει πιο χτυπητή αντίθεση; Από τη μια μεριά, αυτό το ανώτερο, αποκλειστικό ενδιαφέρον που ο καθένας δείχνει για τον εαυτό του κι από την άλλη, αυτό το αδιάφορο βλέμμα που ρίχνει σε όλους τους άλλους ανθρώπους. Είναι μάλιστα και κωμική αυτή η πεποίθηση τόσων ανθρώπων, οι οποίοι ενεργούν σαν να υπάρχουν πραγματικά μόνο αυτοί και σαν οι όμοιοι τους να είναι απλώς μάταιες σκιές, καθαρά φαντάσματα.

Το κράτος, αυτό το αριστούργημα του ευφυούς και υστερόβουλου εγωισμού, αυτό το άθροισμα όλων των ατομικών εγωισμών, έχει εναποθέσει τα δικαιώματα του καθενός στα χέρια μιας δύναμης απείρως ανώτερης από τη δύναμη του ατόμου, η οποία και εξαναγκάζει το τελευταίο αυτό να σέβεται τα δικαιώματα των άλλων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξουδετερώθηκε ο υπέρμετρος εγωισμός σχεδόν όλων, η κακία πολλών και η αγριότητα ορισμένων: ο καταναγκασμός τους κρατάει δέσμιους, αλλά από την κατάσταση αυτή προκύπτει μια απατηλή φαινομενικότητα. Ευθύς ως η προστατευτική δύναμη του κράτους παραλύσει ή πάψει να υπάρχει, όπως συμβαίνει συχνά, βλέπει κανείς να κάνουν θριαμβευτικά την επανεμφάνισή τους οι πιο άπληστες ορέξεις, η πιο άθλια φιλαργυρία, η πιο συγκεκαλυμμένη δολιότητα, η κακία, η κακοπιστία των ανθρώπων και τότε οπισθοχωρούμε, βάζουμε τις φωνές, σαν να πέφτουμε πάνω σε ένα τέρας ακόμα άγνωστο ωστόσο, χωρίς τον εξαναγκασμό των νόμων, χωρίς την ανάγκη που έχει κανείς να τον τιμούν και να τον υπολογίζουν οι άλλοι, όλα αυτά τα πάθη θα θριάμβευαν κάθε μέρα. 

Θα πρέπει να διαβάσει κανείς τα πρακτικά των μεγάλων δικών, την ιστορία των περιόδων αναρχίας για να δει τι υπάρχει στο βάθος του ανθρώπου, τι αξίζει η ηθική του! Τα χιλιάδες άτομα που βρίσκονται εδώ μπροστά στα μάτια μας, υποχρεωμένα αμοιβαίως να σέβονται την ειρήνη, κατά βάθος είναι τίγρεις και λύκοι, που ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό φίμωτρο τους εμποδίζει να δαγκώσουν. Φανταστείτε ότι καταργείται η δημόσια εξουσία, ότι βγαίνει το φίμωτρο: θα κάνατε πίσω από τρόμο μπροστά στο θέαμα που θα προσφερόταν στα μάτια σας, θέαμα που ο καθένας εύκολα μπορεί να φανταστεί· δεν είναι αλήθεια άραγε ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, θα ομολογούσατε πόσο λίγη σημασία αποδίδετε στη θρησκεία, στη συνείδηση, στην έμφυτη ηθική, όποια κι αν είναι η θεμελίωσή τους; Σ’ αυτή την περίπτωση, ωστόσο, απέναντι σε εγωιστικά αισθήματα αντίθετα προς κάθε ηθικό κανόνα, αχαλίνωτα, θα βλέπατε επίσης να αποκαλύπτεται το πραγματικό ηθικό ένστικτο μέσα στον άνθρωπο.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Έχουμε ανάγκη να αποδράσουμε από την καταπίεση των πεποιθήσεών μας

ΟΛΟΙ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΠΩΣ ήταν να είμαστε έφηβοι, μπουχτισμένοι από τις ταπεινώσεις της παιδικής ηλικίας. Θέλαμε να ξεφύγουμε από τους γονείς μας, θέλαμε να δραπετεύσουμε από τη φυλακή του σπιτιού και της οικογένειας. Ίσως κάποιοι από εσάς που διαβάζετε αυτό το βιβλίο να είστε ακόμα έφηβοι, όμως ακόμα και στην ενήλικη ζωή οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την παρόρμηση να ξεφύγουν από κάτι. Ακόμα και σε μεγάλη ηλικία θέλουμε να ασκήσουμε την ανεξαρτησία μας. Αυτή η παρόρμηση να είμαστε ελεύθεροι είναι φυσιολογική, όμως ποιος μας εμποδίζει στ’ αλήθεια;

Ανεξαρτήτως του πόσο άδικες φαίνονται οι εξωτερικές συνθήκες, τα συναισθήματα της καταπίεσης ξεκινούν από εμάς. Μας περνούν από το μυαλό κάποιες δυσάρεστες ιδέες για τον εαυτό μας. Συντηρούμε παράλογους φόβους και δημιουργούμε αυθαίρετες δεισιδαιμονίες. Λέμε στον εαυτό μας ότι δεν μπορούμε, ότι δεν θα έπρεπε· και άλλα πολλά. Απαιτούμε κάποιου είδους μεταμέλεια όταν περνάμε πολύ καλά. Τιμωρούμε τον εαυτό μας όταν παραβαίνουμε άγραφους νόμους. Επιβάλλουμε στον εαυτό μας ποινές ακόμα και όταν αγαπάμε.

Η καταπίεση υπάρχει. Υπάρχουν στον κόσμο αληθινοί φυλακισμένοι και πραγματικές φυλακές, όμως οι περισσότεροι άνθρωποι καταπιέζονται από τις ίδιες τους, τις ιστορίες και τους φόβους τους. Οδηγούνται στην απελπισία από πεποιθήσεις που αρνούνται να εγκαταλείψουν. Βασανίζονται από φωνές που μόνο εκείνοι μπορούν να ακούσουν. Κανένας δεν μπορεί να πει τι είναι αυτό που απαιτείτε από τον εαυτό σας εκτός από εσάς. Κανένας δεν σκέφτεται τρόπους για να σας τιμωρήσει εκτός από εσάς. Αφουγκραστείτε, λοιπόν, τον εαυτό σας. Ακούστε πώς λέτε στους ανθρώπους ότι δεν κάνετε αυτό ή ότι δεν τρώτε εκείνο ή ότι δεν είστε αυτό το είδος ανθρώπου. Αφουγκραστείτε τις σκέψεις σας και ακούστε πώς πειθαναγκάζετε τον εαυτό σας. Ορισμένες φορές ίσως ακούγεστε σαν τον πατέρα σας ή σαν τη μητέρα σας ἡ τον καθηγητή των μαθηματικών σας στο πανεπιστήμιο. Κυρίως ακούγεστε σαν εκείνον τον χαρακτήρα που επινοήσατε για να κρατήσετε τον εαυτό σας υπό έλεγχο. Ακούγεστε σαν το εγώ.

Μια δυνατή επιθυμία για ελευθερία συνήθως ξεκινά στην εφηβεία. Αργά ή γρήγορα όλα τα παιδιά αρχίζουν να νιώθουν περιορισμένα και λίγο καταπιεσμένα. Οι γονείς προσπαθούν να διαπλάσουν και να προστατέψουν τα παιδιά τους, όμως τα παιδιά φτάνουν σε ένα σημείο που δυσανασχετούν μαζί τους γι’ αυτό. Επαναστατούν, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι βλάπτουν τον εαυτό τους στην πορεία. Η κοινωνία μπαίνει κι αυτή στη μέση, όμως τα παιδιά χάνουν την υπομονή τους με τους κανόνες της. Η απόδραση από όλα αυτά ακούγεται ελκυστική, όμως οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να τους δοθεί η ελευθερία. Αυτό δεν θα συμβεί. Η ελευθερία που μετράει πραγματικά είναι η ελευθερία που παραχωρούμε στον εαυτό μας.

Η τυραννία ξεκινάει από εμάς. Ποιος φτιάχνει τους κανόνες, Ποιος τους επιβάλλει; Ποιος μπορεί να αναθεωρήσει τους κανόνες; Ο καθένας από εμάς μπορεί να καταργήσει τους ίδιους του τους νόμους και να μεταρρυθμίσει το προσωπικό του σύστημα δικαιοσύνης. Μπορούμε να αποδράσουμε από τη φυλακή ανά πάσα στιγμή.

Όπως έχετε πιθανότατα καταλάβει μέχρι τώρα, το εγώ μπορεί να γίνει καλύτερο όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων. Το εγώ μπορεί να γίνει καλύτερος διαχειριστής» ή το εγώ μπορεί να παραμερίσει και να γίνει φίλος. Αν υπάρχει η επιθυμία, το εγώ μπορεί να γίνει διπλωμάτης και ειρηνοποιός. Μακροπρόθεσμα, το εγώ μπορεί να γίνει ο σωτήρας που ψάχνατε.

Ο ψεύτης ζει με τον φόβο ότι θα χάσει τον έλεγχο των πραγμάτων

Ο ψεύτης ζει με τον φόβο ότι θα χάσει τον έλεγχο των πραγμάτων. Δεν θέλει ούτε και μπορεί να έχει μια προσωπική σχέση χωρίς να τη χειραγωγεί, καθώς το να είναι τρωτός απέναντι σε ένα άλλο πρόσωπο ισοδυναμεί για τον ίδιο με απώλεια του ελέγχου.

Ο ψεύτης έχει πολλούς φίλους, ζει όμως μια ζωή μεγάλης μοναξιάς. Συχνά υποφέρει από αμνησία. Η αμνησία είναι η σιωπή του υποσυνείδητου. Το να ψεύδεται κανείς σταθερά, έχοντάς το ως έναν τρόπο ζωής, σημαίνει ότι χάνει κάθε επαφή με το υποσυνείδητο. Είναι σα να παίρνει υπνωτικά χάπια, που βέβαια φέρνουν ύπνο αλλά εξαλείφουν τη ζωή.

Το υποσυνείδητο θέλει αλήθεια και σταματάει να μιλάει σε όσους θέλουν κάτι άλλο πιο πολύ από την αλήθεια.

Δεν υπάρχει τίποτε απλό ή εύκολο σχετικά με αυτή την ιδέα. Δεν υπάρχει «η αλήθεια», «μια αλήθεια: η αλήθεια δεν είναι ένα πράγμα ή ένα σύστημα. Είναι μία αυξανόμενη πολυπλοκότητα.

Το μοτίβο ενός χαλιού είναι μια επιφάνεια. Αν κοιτάξουμε όμως προσεκτικά, ή όταν μάθουμε να υφαίνουμε, μαθαίνουμε να διακρίνουμε τις μέχρι εκείνη τη στιγμή αόρατες μικροσκοπικές μπλεγμένες κλωστές στο συνολικό μοτίβο, τους κόμπους στην κάτω πλευρά του χαλιού. Να γιατί η προσπάθεια να μιλάει κανείς με ειλικρίνεια είναι τόσο σημαντική.

Τα ψέματα συνήθως είναι προσπάθειες που αποσκοπούν να κάνουν το καθετί απλούστερο -για τον ψεύτη- απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα ή θα έπρεπε να είναι.

Το υποσυνείδητο θέλει αλήθεια, όπως και το σώμα. Η πολυπλοκότητα και ο πλούτος των ονείρων προέρχονται από την πολυπλοκότητα και τον πλούτο του υποσυνείδητου που αγωνίζεται να πραγματοποιήσει αυτή την επιθυμία.

Οι δυνατότητες που υπάρχουν ανάμεσα σε δύο ανθρώπους ή μεταξύ μιας ομάδας ανθρώπων, είναι ένα είδος αλχημείας. Είναι, οι δυνατότητες αυτές, το πιο ενδιαφέρον πράγμα στη ζωή. Ο ψεύτης είναι κάποιος που χάνει συνεχώς από τα μάτια του αυτές τις δυνατότητες. Όταν οι σχέσεις καθορίζονται από τη χειραγώγηση, από την ανάγκη για έλεγχο, μπορεί να έχουν ένα θλιβερό στοιχείο δράματος με συχνούς διαπληκτισμούς, όμως παύουν να έχουν ενδιαφέρον. Είναι μονότονα επαναλαμβανόμενες, καθώς το σοκ των ανθρώπινων δυνατοτήτων έχει πάψει να αντηχεί μέσα από αυτές.

Το ψέμα είναι ο συντομότερος δρόμος στην προσωπικότητα του άλλου. Αντίθετα, η ειλικρίνεια δεν είναι κάτι που πηγάζει λάμποντας από μόνο του, πρέπει να δημιουργηθεί με προσπάθεια μεταξύ των ανθρώπων.

Η ειλικρίνεια, παντού και πάντοτε, σημαίνει αυξημένη πολυπλοκότητα. Όμως είναι μια κίνηση σε εξέλιξη.

Η αυλή, ανάλογα με τη χαμηλή ή υψηλή κοινωνική μας θέση, θα μας αθωώσει ή θα μας ενοχοποιήσει

Ο οργισμένος Ουρανός έστειλε μια φοβερή επιδημία στη Γη, που ονομαζόταν πανούκλα, για να τιμωρήσει τον αμαρτωλό κόσμο. Η μολυσματική αυτή ασθένεια που προέρχεται από τον Αχέροντα έπληξε όλα τα ζώα. Δεν πέθαναν όλα, αλλά τα περισσότερα κείτονταν ετοιμοθάνατα,

Και κανένα δεν προσπαθούσε να βρει τροφή για να ταΐσει τις φλόγες της ζωής του που τρεμόπαιζαν. Δεν ορέγονταν καμιά τροφή. Δεν περιπλανιόνταν πια ούτε λύκοι ούτε αλεπούδες σε αναζήτηση άκακης και αβοήθητης λείας. Και τα περιστέρια δεν συντρόφευαν τα περιστέρια, γιατί η αγάπη και η χαρά είχαν χαθεί.

Το Λιοντάρι ανέβηκε στο βήμα και άρχισε να λέει:

«Αγαπητοί φίλοι, δεν αμφιβάλλω πως ο σκοπός του ουρανού είναι να δυστυχήσουμε εμείς οι αμαρτωλοί. Γι’ αυτό όποιος από εμάς έχει αμαρτήσει περισσότερο ας γίνει το θύμα των εκδικητικών στρατιών του ουρανού και ας εξασφαλίσει τη σωτηρία όλων μας. Κι αυτό επειδή ιστορία μας διδάσκει ότι σε τέτοιες κρίσιμες περιπτώσεις πρέπει να κάνουμε θυσίες. Ας εξετάσουμε τη συνείδησή μας χωρίς αυταπάτες και με αυστηρότητα. Όπως ανακαλώ στη μνήμη, για να κατασιγάσω τη λαιμαργία μου έφαγα πολλά αρνιά που δεν μου είχαν κάνει κανένα κακό και ακόμη είναι γνωστό ότι δοκίμασα και πίτα του Βοσκού. Ωστόσο πιστεύω ότι και άλλοι θα πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με τα αμαρτήματά τους. Το δίκαιο είναι να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βρούμε τον πιο ένοχο»

«Μεγαλειότατε, είστε έξοχος βασιλιάς», ξεκίνησε να λέει η Αλεπού. «Τέτοιου ηθικοί ενδοιασμοί δείχνουν μεγάλη ευαισθησία. Μα την πίστη μου, είναι αμάρτημα να τρώει κανείς αρνιά που είναι τόσο πρόστυχα και κοινά; Όχι, μεγαλειότατε, δεν είναι αμάρτημα να καταβροχθιζοντας από κάποιον σαν κι εσάς. Όσο για τους βοσκούς, τους άξιζε ό,τι χειρότερο τους συνέβη, μια και συνωμοτούν για το πώς θα μας βλάψουν, πίσω από την πλάτη μας. Μόνο στα όνειρά τους θα μας εξουσιάσουν».

Έτσι μίλησε η Αλεπού και ακούστηκαν κολακευτικές ζητωκραυγές, ενώ κανείς δεν τολμούσε να κατευθύνει ψυχρά βλέμματα στην Τίγρη, στην Αρκούδα και σε άλλες υψηλότητες, διότι θα διέπραττε ασυγχώρητη παράβαση. Συμφωνούσαν όλοι πως καθεμία, άσχετα από ποια άτιμη ράτσα προερχόταν, ήταν πραγματικά αγία.

Μετά μίλησε ο Γάιδαρος:

«Θυμάμαι πως μια φορά διέσχισα το λιβάδι και καθώς πεινούσα λιγάκι δεν αμφιβάλλω ότι κάποιος δαίμονας λαιμαργίας με κατέλαβε κι έφαγα ένα σωρό από το άφθονο γρασίδι που φύτρωνε εκεί. Κανονικά δεν είχα δικαίωμα να κάνω κάτι τέτοιο».

Μεγάλη κατακραυγή έπεσε πάνω στο Γάιδαρο.

Ένας διαβασμένος Λύκος επέμεινε ότι ήταν άξιο της περιφρόνησής τους ένα τέτοιο καταραμένο ζώο που ήταν υπεύθυνο για την αντίξοη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν όλοι τους. Έκριναν πως δεν του άξιζε τίποτα καλύτερο από τον απαγχονισμό. Τι αμαρτία να στερήσει το γρασίδι από το νόμιμο κάτοχό του!

Έμαθε λοιπόν ότι μόνο ο θάνατός του μπορούσε να εξαλειφθεί ένα τέτοιο στυγερό αμάρτημα. Η αυλή, ανάλογα με τη χαμηλή ή υψηλή κοινωνική μας θέση, θα μας αθωώσει ή θα μας ενοχοποιήσει αντίστοιχα.

ΠΛΑΤΩΝ: Δικαιοσύνη και αδικία

Tο παρακάτω κείμενο είναι από το πρώτο βιβλίο της Πολιτείας, ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Πλάτωνα, που χωρίζεται σε 10 βιβλία.

Tο πρώτο βιβλίο, σε αντίθεση με τα άλλα, μοιάζει πολύ με τους πρώιμους πλατωνικούς διαλόγους (Απολογία, Kρίτων) και είναι διάλογος του Σωκράτη κυρίως με τον σοφιστή Θρασύμαχο. Eδώ ο Σωκράτης επισκέπτεται τον Πειραιά, για να παρακολουθήσει τη θρησκευτική τελετή μιας ξένης θεάς, και πείθεται να επισκεφθεί το σπίτι του Κέφαλου, ενός ηλικιωμένου πλούσιου μετοίκου από τις Συρακούσες. Συνομιλεί με αυτόν, τον γιο του Πολέμαρχο και τον σοφιστή Θρασύμαχο και ο καθένας παρουσιάζει τις δικές του απόψεις για τη δικαιοσύνη. Οι συνομιλητές οδηγούνται σε σύγχυση από τις συνεχείς ερωτήσεις του Σωκράτη.

Ο Σωκράτης συνομιλεί με τον Θρασύμαχο γύρω από την έννοια της δικαιοσύνης. O Θρασύμαχος εξυμνεί την αδικία. Yποστηρίζει ότι «δικαιοσύνη είναι το δίκαιο του ισχυρότερου» και ότι όλοι μας θα αδικούσαμε αν είχαμε την ευκαιρία.

[Σωκράτης:] Σε ρωτώ λοιπόν ό,τι σε ρώτησα και πρωτύτερα, για να συνεχίσουμε τη διερεύνησή μας γύρω στη δικαιοσύνη. Τι είναι και πώς σχετίζεται με την αδικία. Γιατί ακούστηκε εδώ ότι η αδικία είναι κάτι πιο δυνατό και πιο αποτελεσματικό από τη δικαιοσύνη. Τώρα όμως, είπα, αν συμβαίνει η δικαιοσύνη να είναι σοφία και αρετή, εύκολα, φαντάζομαι, θα γίνει φανερό ότι είναι και κάτι πιο δυνατό από την αδικία, αφού η αδικία είναι άγνοια δε θέλω όμως, Θρασύμαχε, να δούμε το πράγμα με αυτόν τον απλό και επίπεδο τρόπο αλλά να το εξετάσουμε κάπως έτσι: Θα δεχόσουν ως δεδομένο ότι μια πολιτεία μπορεί να είναι άδικη και να επιχειρεί, παραβαίνοντας το δίκαιο, να υποδουλώσει άλλες πολιτείες και να το κατορθώνει και πολλές να τις κρατάει υπόδουλες; Αν δουλειά της αδικίας είναι να σπέρνει παντού το μίσος, όπου κι αν εμφανίζεται, σε ελεύθερους ή σε δούλους, άραγε δε θα τους κάνει να μισούν ο ένας τον άλλο και να ‘χουν διχόνοια και να μην μπορούν να πράξουν κάτι από κοινού; Κι όταν εισχωρήσει σε δύο άτομα; Δε θα ‘ρθει διχόνοια ανάμεσά τους; Δε θα ‘χουν διαφορές, δε θα μισηθούν, δε θα γίνουν εχθροί και μεταξύ τους και με τους δίκαιους ανθρώπους; Κι αν η αδικία, θαυμάσιέ μου άνθρωπε, εισχωρήσει σε ένα άτομο, άραγε θα χάσει τη δύναμή της ή θα την διατηρήσει αμείωτη;
(Πλάτων, Πολιτεία, A, 351a- d-352a)

Το φάρμακο παραμένει το ίδιο: Ξύπνα!

Έχεις προσπαθήσει να μην είσαι θυμωμένος, αυτό είναι κάτι που το έχεις αποφασίσει πάρα πολλές φορές, όμως εξακολουθεί να συμβαίνει. Έχεις προσπαθήσει να μην είσαι άπληστος, όμως πέφτεις στην παγίδα ξανά και ξανά. Έχεις προσπαθήσει κάθε είδους πράγμα για να αλλάξεις τη ζωή σου, μα δεν φαίνεται να συμβαίνει ποτέ τίποτα. Εσύ παραμένεις ο ίδιος.

Κι εδώ εγώ λέω ότι υπάρχει ένα απλό κλειδί – η επίγνωση.

Εσύ όμως δεν μπορείς να το πιστέψεις. Πώς μπορεί η επίγνωση να βοηθήσει, απλώς και μόνο η επίγνωση, όταν τίποτε άλλο δεν έχει μπορέσει ποτέ να βοηθήσει;

Τα κλειδιά είναι πάντοτε πολύ μικρά. Τα κλειδιά δεν είναι μεγάλα αντικείμενα.

Ένα μικρό κλειδί μπορεί να ανοίξει μια μεγάλη κλειδαριά.

Όταν οι άνθρωποι ρωτούσαν τον Βούδα, “τι θα πρέπει να κάνω για να μην είμαι θυμωμένος ή τι θα πρέπει να κάνω για να μην είμαι άπληστος ή τι θα πρέπει να κάνω ή να μην κάνω για να μην έχω τέτοια εμμονή με το σεξ ή το φαγητό;” η απάντησή του ήταν πάντοτε η ίδια: Έχε επίγνωση.

Φέρε επίγνωση στη ζωή σου.

Ο μαθητής του, ο Ανάντα, ακούγοντας ξανά και ξανά κάθε είδους ανθρώπους, με διαφορετικά προβλήματα και τη συνταγή του γιατρού να παραμένει ίδια, μπερδεύτηκε και ρώτησε τον Βούδα: “Οι άνθρωποι φέρνουν κάθε είδους αρρώστιες. Άλλος φέρνει απληστία, άλλος φέρνει το σεξ, άλλος φέρνει το φαγητό, άλλος φέρνει κάτι άλλο. Η συνταγή σου όμως παραμένει πάντοτε ίδια!”

Και ο Βούδας είπε: “Οι αρρώστιες τους είναι διαφορετικές, όπως ακριβώς οι άνθρωποι ονειρεύονται διαφορετικά όνειρα”.

Αν δύο χιλιάδες άνθρωποι κοιμούνται, θα έχουν δύο χιλιάδες όνειρα.

Αν όμως έρθεις σ’ εμένα και με ρωτήσεις πώς να απαλλαγείς από αυτό το όνειρο, το φάρμακο παραμένει το ίδιο: Ξύπνα!

Δεν πρόκειται να είναι κάτι διαφορετικό. Μπορείς να το ονομάσεις εγρήγορση, μπορείς να το ονομάσεις επίγνωση, μπορείς να το ονομάσεις παρατήρηση, μπορείς να το ονομάσεις ενθύμηση, μπορείς να το ονομάσεις διαύγεια, μπορείς να το ονομάσεις διαλογισμό.

Αυτά είναι διαφορετικά ονόματα για το ίδιο φάρμακο.

Kαι οι δύο πλευρές φαίνονται να έχουν δίκιο εξίσου

[Οι Πυρρωνιστές] κράτησαν για τον εαυτό τους ένα θαυμαστό στρατηγικό πλεονέκτημα, αφού απάλλαξαν τον εαυτό τους από τη φροντίδα της αυτοάμυνας. Δεν τους νοιάζει ποιος τους επιτίθεται, αρκεί κάποιος να τους επιτίθεται: κάνουν τη δουλειά τους με οτιδήποτε. Αν νικήσουν, το επιχείρημά σας χωλαίνει· αν νικήσετε, το δικό τους χωλαίνει. Αν χάσουν, επαληθεύουν πως υπάρχει άγνοια· εσείς το επαληθεύετε. Αν αποδείξουν πως τίποτα δεν καθίσταται μέρος της γνώσης, όλα είναι μια χαρά· αν δεν καταφέρουν να το αποδείξουν, πάλι όλα είναι μια χαρά. Έτσι λοιπόν βρίσκοντας για κάθε πράγμα αιτίες εξίσου ισχυρές υπέρ και κατά, είναι πιο εύκολο ν’ αναβάλλει κανείς την κρίση του υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς.

Και επιδεικνύουν πως είναι πολύ πιο έτοιμοι να βρουν πως οτιδήποτε είναι λανθασμένο παρά αληθινό, [να αποδείξουν] τι δεν είναι, παρά τι είναι και [να εκφράσουν] τι δεν πιστεύουν, παρά τι πιστεύουν.

Οι τυπικές εκφράσεις τους είναι: “δεν ορίζω τίποτα· δεν είναι περισσότερο έτσι από ό,τι είναι αλλιώς· δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο· δεν το καταλαβαίνω· και οι δύο πλευρές φαίνονται να έχουν δίκιο εξίσου· είναι εξίσου σωστό να μιλάει κανείς και υπέρ και κατά”. (ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)

Τίποτα σε αυτούς τους ανθρώπους δεν φαίνεται αληθινό, που δεν μπορεί επίσης να φαίνεται ψεύτικο. Η ιερή τους λέξη είναι ἐπέχω, πάει να πει “κρατώ σε εκκρεμότητα, δεν κινούμαι [προς τη μια ή την άλλη πλευρά]”. Αυτές οι εκφράσεις, καθώς και άλλες παρόμοιες είναι επωδοί τους, έτσι που το αποτέλεσμά τους είναι μια καθαρή, ολοκληρωτική και πλήρης αιώρηση κρίσης, σε διαρκή αναβολή. Κάνουν χρήση της λογικής τους για να ρωτούν και να διαλέγονται, όχι όμως για να καταλήγουν σε επιλογές και αποφάσεις. Αν κανείς βάλει με το νου του μιαν αέναη ομολογία άγνοιας, μια δυνατότητα κρίσης δίχως κλίση και δίχως τάση [προς τη μια πλευρά ή την άλλη], για οποιοδήποτε θέμα και αν πρόκειται, τότε μπορεί να αντιληφθεί τι είναι ο Πυρρωνισμός.

Σε ότι αφορά τις πράξεις της ζωής, συμμορφώνονται με τον κοινό κανόνα. Θεωρούν πρέπουσα την αποδοχή των φυσικών τάσεων και την υποταγή τους σε αυτές, την παρακίνηση και τον καταναγκασμό των παθών, τους ορισμούς των νόμων και των εθίμων, καθώς και [τη διδασκαλία] των παραδοσιακών τεχνών. (ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)

Γιατί ο Θεός δεν θέλει να γνωρίζουμε, αλλά να χρησιμοποιούμε αυτά τα πράγματα. (ΚΙΚΕΡΩΝ)

Αφήνουν τις καθημερινές πράξεις τους να οδηγούνται από αυτά τα πράγματα, δίχως να επιβεβαιώνουν τίποτα ούτε να προσκολλώνται σε τίποτα. Τα κατά φαντασία, τα ανύπαρκτα και ψεύτικα προνόμια που ο άνθρωπος ιδιοποιήθηκε, ισχυριζόμενος ότι έτσι κηδεμονεύει, τακτοποιεί και ορίζει την αλήθεια, ο Πύρρων καλή τη πίστει τα απαρνήθηκε και τα εγκατέλειψε.

Ωστόσο δεν υπάρχει φιλοσοφική σχολή που να μην είναι υποχρεωμένη να επιτρέψει στο σοφό της (αν θέλει να ζήσει) να αποδεχτεί αρκετά πράγματα, που δεν είναι σε θέση να κατανοήσει ούτε να αντιληφθεί ούτε να αποδεχτεί.

Νιώθει τις προτροπές των αισθήσεών του, τις υπαγορεύσεις του πνεύματός του. Έστω κι αν δεν βρίσκει καθόλου μέσα του αυτό το ιδιαίτερο και μοναδικό ίχνος [του δικαιώματος] να κρίνει, έστω κι αν αντιλαμβάνεται πως δεν πρέπει να δεσμεύει τη συγκατάθεσή του σε τίποτα, δεδομένου ότι κάποιο ψέμα μπορεί να έχει κάθε ομοιότητα με την αλήθεια, δεν παραλείπει να επιτελεί πλήρως και με άνεση τα καθήκοντα της ζωής του. Πόσοι τομείς γνώσης υπάρχουν που επαγγέλλονται ότι στηρίζονται σε εικασίες μάλλον παρά σε γνώσεις και που, επειδή αδυνατούν να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα, ακολουθούν μόνο και μόνο ότι φαίνεται πιθανό;

Υπάρχει, λένε [οι Πυρρωνιστές], και η αλήθεια και το ψέμα. Υπάρχει μέσα μας τρόπος να τα αναζητήσουμε, όχι όμως να τα εξακριβώσουμε τελεσιδίκως: δεν διαθέτουμε καμία λυδία λίθο. Θα είμαστε σε καλύτερη κατάσταση αν εγκαταλείπαμε τα ερωτήματά μας και πλάθαμε τον εαυτό μας σύμφωνα με τη φυσική τάξη του κόσμου.

Μια ψυχή απαλλαγμένη από την προκατάληψη έχει πετύχει θαυμαστή πρόοδο προς την πνευματική ηρεμία.

Ένας από τους ουσιαστικούς παράγοντες που διατηρούν έναν άνθρωπο νέο είναι το να διαθέτει μυαλό δραστήριο

Υπάρχει πολλή σοφία στο κλασικό ρητό «νους υγιής εν σώματι υγιεί»: μας υπενθυμίζει ότι τόσο το μυαλό όσο και το σώμα είναι σημαντικά και η υγεία του ενός εξαρτάται από την υγεία του άλλου. Έχει ευρέως αποδειχτεί ότι ένας από τους ουσιαστικούς παράγοντες που διατηρούν έναν άνθρωπο νέο είναι και το να διαθέτει μυαλό δραστήριο, ευέλικτο και ικανό να συνεχίσει να μαθαίνει.

Το νεανικό μυαλό ωθεί τον άνθρωπο να αναζητήσει έναν υγιεινό τρόπο ζωής που θα καθυστερήσει
τη γήρανση.

Όπως η έλλειψη φυσικής άσκησης εξασθενεί το σώμα και επηρεάζει τη διάθεση, έτσι και η έλλειψη νοητικής άσκησης επηρεάζει αρνητικά τον άνθρωπο, αφού προκαλεί απώλεια νευρώνων και νευρωνικών συνάψεων και ως εκ τούτου τη μείωση της ικανότητας αντίδρασης.

Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική η γυμναστική για τον εγκέφαλο.

Ένας πρωτοπόρος υπέρμαχος της νοητικής άσκησης είναι ο νευροεπιστήμονας Σλόμο Μπρέζνιτζ, ο οποίος υποστηρίζει πως ο εγκέφαλος έχει ανάγκη από πολλά ερεθίσματα για να διατηρείται σε φόρμα:

«Υπάρχει μια αντίφαση ανάμεσα σε αυτό που είναι καλό για τον άνθρωπο και σε εκείνο που του αρέσει να κάνει. Γιατί στους ανθρώπους, προπαντός στους ηλικιωμένους, τους αρέσει να κάνουν τα πράγματα όπως τα έκαναν πάντα. Το πρόβλημα είναι πως, όταν ο εγκέφαλος διεκπεραιώνει πολύ ισχυρές συνήθειες, δε χρειάζεται πια να σκεφτεί. Όλα γίνονται αυτόματα, με μεγάλη ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, ακόμα και με τρόπο πιο επωφελή. Γιατί ο εγκέφαλος έχει την τάση να γαντζώνεται στις συνήθειες και ο μόνος τρόπος για να βγαίνει από αυτές είναι να έρχεται αντιμέτωπος με την καινούρια πληροφορία» διαβεβαίωνε ο Μπρέζνιτζ σε μια συνέντευξή του στην εκπομπή Ρέδες του Εδουάρ Πουνσέτ.

Έτσι, εισάγοντας καινούριες πληροφορίες, ο εγκέφαλος δημιουργεί νέες συνάψεις και αναζωογονείται. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να εκτίθεται κανείς στην αλλαγή, ακόμα κι αν αυξάνει το επίπεδο άγχους του, βγαίνοντας από την περιοχή άνεσής του.

Τα αποτελέσματα της νοητικής εκγύμνασης είναι επιστημονικά αποδεδειγμένα. Ο Μπρέζνιτζ τα θεωρεί ευεργετικά σε διάφορα επίπεδα: «Αρχίζεις να γυμνάζεις το μυαλό και το κάνεις μέσω μιας ασχολίας με την οποία έρχεσαι αντιμέτωπος για πρώτη φορά. Και σου φαίνεται πολύ δύσκολη, αλλά καθώς τώρα τη μαθαίνεις, η εκγύμναση λειτουργεί. Και τη δεύτερη φορά αντιλαμβάνεσαι ότι σου βγαίνει πιο εύκολα, ποτέ πιο δύσκολα, γιατί την κάνεις κάθε φορά και καλύτερα. Ο αντίκτυπος που έχει στην ψυχική κατάσταση του ατόμου είναι αφάνταστος. Πρόκειται για μια μεταμόρφωση που δεν έχει να κάνει μόνο με τα αποτελέσματα που πετυχαίνει κανείς, αλλά και με την αντίληψη που έχει ο ίδιος για τον εαυτό του».

Η προαναφερθείσα «νοητική εκγύμναση» του Μπρέζνιτζ μπορεί να ακούγεται κάπως περίπλοκη, όμως, απλώς αλληλεπιδρώντας κοινωνικά με άλλα ενήλικα άτομα, για παράδειγμα μέσα από κάποιο παιχνίδι, αποφεύγουμε την κατάθλιψη στην οποία μπορεί να μας οδηγήσει η μοναξιά και μας προμηθεύει καινούρια ερεθίσματα.

Από τα είκοσι και μετά οι νευρώνες αρχίζουν να γερνούν, αλλά η διαδικασία αυτή επιβραδύνεται με την πνευματική εργασία, την περιέργεια και την όρεξη για μάθηση. Το να έρχεται κανείς αντιμέτωπος με νέες καταστάσεις, να μαθαίνει κάτι καινούριο κάθε μέρα, να παίζει και να αλληλεπιδρά με άλλα πρόσωπα φαίνεται ότι είναι ζωτικής σημασίας για τη νοητική αντιγήρανση. Όσο θετικότερη είναι η στάση μας σε αυτό, τόσο μεγαλύτερα θα είναι τα οφέλη για το μυαλό μας.

Το μυαλό έχει αποφασιστική επιρροή πάνω στο σώμα, όπως και στην ταχύτητα γήρανσής του. Και γι’ αυτό οι περισσότεροι γιατροί συγκλίνουν στο ότι το μυστικό της νεότητας του σώματος βρίσκεται στη διατήρηση του μυαλού νεανικού και δραστήριου, όπως κάνουν οι αιωνόβιοι Ιάπωνες, και σε μια μαχητική στάση απέναντι στις δυσκολίες που μπορεί να συναντήσουμε στην πορεία της ζωής μας.

Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Γεσίβα κατέληξε ότι οι μακρόβιοι άνθρωποι επιδεικνύουν δύο κοινές και καθοριστικές στάσεις ζωής: τον θετικισμό και μια υψηλή συναισθηματική εκφραστικότητα. Συνεπώς, όσοι δέχονται τις προκλήσεις κρατώντας καλή στάση και μπορούν να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους, έχουν κερδίσει κατά πολύ το πέρασμα στη μακροζωία.

Μια στωική στάση —η ηρεμία απέναντι στις δυσκολίες— επίσης ενισχύει την επιμήκυνση της νεότητας, μια και μειώνει τα επίπεδα άγχους και στρες και σταθεροποιεί τη διάθεση. Αυτό αντικατοπτρίζεται στο μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής που έχουν κάποιοι λαοί, οι οποίοι ακολουθούν έναν οργανωμένο και μετρημένο τρόπο ζωής.

Άλλη στάση ζωής εξαιρετικά αντιγηραντική είναι μακριά από τον ηδονισμό και την ικανοποίηση των καπρίτσιων και των παρορμήσεων της στιγμής.

Η υποχώρηση σε πειρασμούς, ιδιαίτερα σε διατροφικούς, οδηγεί σε κακή σίτιση η οποία εξασθενεί τον οργανισμό.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των μακρόβιοι, πολύ διαδεδομένο μεταξύ τους, είναι η υγιεινή και μετρημένη διατροφή, όπως θα δούμε ξαναγυρνώντας στην Οκινάουα, καθώς και η αποφυγή των βλαβερών για τον οργανισμό ουσιών.

Τα άτομα που έχουν διατηρηθεί δραστήρια τόσο σωματικά όσο και πνευματικά κατά την ωριμότητά τους, φτάνουν συνήθως σε πιο ήπια και ευχάριστα γηρατειά, με τον οργανισμό τους καλύτερα προετοιμασμένο να παλέψει με τις αδιαθεσίες και τις ασθένειες.

Γι’ αυτό, όταν μιλάμε για αιωνόβιους ή υπεραιωνόβιους —για ανθρώπους 110 ετών ή και παραπάνω—, βλέπουμε συχνά ένα κοινό χαρακτηριστικό: άντρες και γυναίκες με μια ζωή γεμάτη, αλλά και σκληρή σε πολλές περιπτώσεις, που όμως ξέρουν να αντιμετωπίζουν με μια θετική στάση τα εμπόδια και να μην αφήνονται να νικηθούν από αυτά.

Ο Αλεξάντερ Ίμιτς, ο οποίος έφτασε να είναι ο γηραιότερος άντρας στον κόσμο σε ηλικία 111 ετών, πίστευε ξεκάθαρα πως είχε καλά γονίδια, αλλά και υπήρχαν και άλλα σημαντικά πράγματα για να ζήσει πολύ: «Το είδος ζωής που ζει χάνεις είναι το ίδιο ή και περισσότερο σημαντικό για τη μακροβιότητα» δήλωσε σε κάποια συνέντευξη μετά την εγγραφή του στο Βιβλίο Γκίνες 2014.

Ένα ποίημα για να ζούμε πολύ

Ο καθηγητής Ρομπέρτο Αμπάδιε Σοριάνο αφιέρωσε τα χρόνια του στη διδασκαλία παιδιών και στη σύνταξη των επίσημων αναγνωστικών της Ουρουγουάης. Στα 92 του, όταν ζούσε στο Σανατόριο Ιμπάσα στο Μοντεβιδέο, έγραψε ένα ποίημα που συνοψίζει τα μυστικά για τη μακροζωία.

Ο γιατρός Χόρχε δε Πάουλα, ο οποίος κούραρε τον καθηγητή κατά την εκεί παραμονή του, το δημοσιοποίησε λίγο καιρό μετά:

Οργανωμένη, υγιεινή ζωή
και πάντα μετρημένο το φαΐ
στα γιατρικά να μην το παρακάνεις
μ ’ όλα τα μέσα αυτό που θες να ψάχνεις
να μην ταράζεσαι για τίποτα
άσκηση και διασκέδαση μετά
ποτέ σου μη σε πιάσουνε για κάτι
περιορισμός λίγος, συναναστροφή
πολλή, και ασχολία διαρκή.

Μαθαίνοντας αυτό το ποίημα και εφαρμόζοντας το στον δικό μας τρόπο ζωής, μπορούμε να γίνουμε ένας από αυτούς τους μακρόβιους ανθρώπους που απολαμβάνουν μια ζωή πλήρη και μακροχρόνια.

Πλάτων, Συμπόσιον: ο λόγος του Αριστοφάνη

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ (189a – 193d)

Πρόκειται ίσως για το τμήμα του διαλόγου το πιο οικείο στο πλατύ αναγνωστικό κοινό, και για ένα από τα γνωστότερα χωρία του Πλάτωνα. Σημασία έχει να μην παρανοηθεί ο σκοπός του, που είναι απλά χιουμοριστικός και δραματουργικός. Ας σημειωθεί ότι η εισαγωγή του λόγου είναι κωμική, τελείως αριστοφανική, και ο ποιητής μας αναγγέλλει απερίφραστα την πρόθεσή του να φανεί πιστός στο επάγγελμά του και να είναι «αστείος». Ο λόγος του μπορεί να συνοψιστεί σε λίγα λόγια.

Στην αρχή ο άνθρωπος ήταν ένα ον «σφαιρικό», με τέσσερα χέρια, τέσσερα πόδια και δύο πρόσωπα που κοίταζαν προς αντίθετες κατευθύνσεις αλλά ενωμένα στην κορυφή, σχημάτιζαν ένα κεφάλι. Τα όντα αυτά ήταν ενός από τα εξής τρία «φύλα» (αν είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί η λέξη): αρσενικό-αρσενικό, θηλυκό-θηλυκό και αρσενικό-θηλυκό. Το πρώτο φύλο προερχόταν από τον ήλιο, το δεύτερο από τη γη και το τρίτο από τη σελήνη – «αστέρα» και ταυτόχρονα «γη». Ως τότε όμως δεν υπήρχε ακόμα ούτε σαρκικός έρωτας ούτε η συναφής αναπαραγωγή. Αυτή γινόταν κυριολεκτικά με γονιμοποίηση του εδάφους. Τα όντα αυτά ήταν κυρίαρχα και ισχυρά αρκετά ώστε να απειλούν τον ουρανό με επίθεση ή πολιορκία, όπως μαθαίνουμε από τις παλιές παραδόσεις για τους «γίγαντες». Ως μέσο ασφάλειας ο Δίας τα έκοψε στη μέση από πάνω ως κάτω, έτσι που ο τρόπος αναπαραγωγής τους να είναι στο μέλλον σαρκικός. Από τότε ο άνθρωπος αποτελεί μόνο το ήμισυ ενός ολόκληρου όντος· και κάθε τέτοιο ήμισυ περιφέρεται με την παθιασμένη επιθυμία να ξαναβρεί το συμπλήρωμά του και να ξανασμίξει μαζί του. «Έρωτα» λοιπόν ονομάζουμε αυτόν τον πόθο συνένωσης με το χαμένο ήμισυ του αρχικού εαυτού μας· και κανένας δεν μπορεί βρει την ευτυχία όσο ο πόθος αυτός μένει ανεκπλήρωτος. Η κοινή έγγαμη αγάπη άντρα και γυναίκας αποτελεί την εκ νέου συνένωση των δύω ημίσεων ενός από τα αρχικά αρσενικοθήλυκα όντα, ενώ κάθε παθιασμένος δεσμός δύο προσώπων του ιδίου φύλου είναι εκ νέου συνένωση των ημίσεων ενός αρσενικού-αρσενικού ή θηλυκού-θηλυκού όντως, ανάλογα με την περίπτωση. Αν επιμείνουμε στην άθρησκη συμπεριφορά μας, υπάρχει κίνδυνος να μας διαιρέσει και πάλι ο Δίας, αφήνοντας μας να πηδάμε μονοπόδαροι ή να περπατάμε μονόχειρες και μισοπρόσωποι.

Ο θαυμασμός μας για τον πλούσιας φαντασίας αυτό λόγο δεν πρέπει να μας κάνει να παραβλέψουμε ότι, όπως προανέφερα, πρόκειται κυρίως για κωμωδία, που όμως δεν κρύβει το πραγματικό νόημα του διαλόγου. Ο Πλάτων, που φροντίζει να μας υπενθυμίσει ότι ο ομιλητής είναι επαγγελματίας γελωτοποιός, είναι πολύ άρτιος δραματουργός ώστε να προβεί σε τέτοια παρατήρηση χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, ή να μειώσει προκαταβολικά την εντύπωση του λόγου του ήρωά του, του Σωκράτη δημιουργώντας δύο κέντρα βαρύτητας. Σίγουρα, κάτω από τη θυμηδία του Αριστοφάνη του υπάρχουν στοιχεία σοβαρότητας, όπως άλλωστε υπήρχαν πάντα και στα πιο ξεκαρδιστικά αστεία του ίδιου του Αριστοφάνη. Η περιγραφή που δίνει ο Αριστοφάνης για την ερωτόπληκτη κατάσταση του όντως που ψάχνει να βρει το χαμένο του «ήμισυ» κρύβει πραγματική τρυφερότητα και ειλικρινή εκτίμηση της ανιδιοτελούς αφοσίωσης στον σύντροφο που αποτελεί τον «δεύτερο εαυτό» μας. Ο Αριστοφάνης, σαν τον Παυσανία, υποβιβάζει τον Έρωτα των αντρών για τις γυναίκες στο πιο χαμηλό επίπεδο, επειδή δήθεν η γυναίκα αποτελεί το «ασθενέστερο δοχείο», το γήινο συστατικό της αρχικής μας σύνθεσης (απορρίπτοντας έτσι τη σωκρατική και πλατωνική αρχή ότι «η αρετή του άντρα και της γυναίκας είναι ίδια»), και θέλει να αποδείξει την άποψη του με τον ισχυρισμό (192a) ότι όσοι είναι ευάλωτοι στα γυναικεία θέλγητρα δείχνονται κατώτεροι στην «πολιτική».

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (2.18.3-2.19.6)

[2.18.3] Ὡς δὲ ταῦτα ὅμως ἐκράτησε, χῶμα ἔγνω χωννύναι ἐκ τῆς ἠπείρου ὡς ἐπὶ τὴν πόλιν. ἔστι δὲ πορθμὸς τεναγώδης τὸ χωρίον καὶ τὰ μὲν πρὸς τῇ ἠπείρῳ τῆς θαλάσσης βραχέα καὶ πηλώδη αὐτοῦ, τὰ δὲ πρὸς αὐτῇ τῇ πόλει, ἵνα τὸ βαθύτατον τοῦ διάπλου, τριῶν μάλιστα ὀργυιῶν τὸ βάθος. ἀλλὰ λίθων τε πολλῶν ἀφθονία ἦν καὶ ὕλης, ἥντινα τοῖς λίθοις ἄνωθεν ἐπεφόρουν, χάρακές τε οὐ χαλεπῶς κατεπήγνυντο ἐν τῷ πηλῷ καὶ αὐτὸς ὁ πηλὸς ξύνδεσμος τοῖς λίθοις ἐς τὸ ἐπιμένειν ἐγίγνετο. [2.18.4] καὶ προθυμία τῶν τε Μακεδόνων ἐς τὸ ἔργον καὶ Ἀλεξάνδρου πολλὴ ἦν παρόντος τε καὶ αὐτοῦ ἕκαστα ἐξηγουμένου καὶ τὰ μὲν λόγῳ ἐπαίροντος, τὰ δὲ καὶ χρήμασι τούς τι ἐκπρεπέστερον κατ᾽ ἀρετὴν πονουμένους ἐπικουφίζοντος. ἀλλ᾽ ἔστε μὲν τὸ πρὸς τῇ ἠπείρῳ ἐχώννυτο, οὐ χαλεπῶς προὐχώρει τὸ ἔργον, ἐπὶ βάθος τε ὀλίγον χωννύμενον καὶ οὐδενὸς ἐξείργοντος. [2.18.5] ὡς δὲ τῷ τε βαθυτέρῳ ἤδη ἐπέλαζον καὶ ἅμα τῇ πόλει αὐτῇ ἐγγὺς ἐγίγνοντο, ἀπό τε τῶν τειχῶν ὑψηλῶν ὄντων βαλλόμενοι ἐκακοπάθουν, ἅτε καὶ ἐπ᾽ ἐργασίᾳ μᾶλλόν τι ἢ ὡς ἐς μάχην ἀκριβῶς ἐσταλμένοι, καὶ ταῖς τριήρεσιν ἄλλῃ καὶ ἄλλῃ τοῦ χώματος ἐπιπλέοντες οἱ Τύριοι, ἅτε δὴ θαλασσοκρατοῦντες ἔτι, ἄπορον πολλαχῇ τὴν πρόσχωσιν τοῖς Μακεδόσιν ἐποίουν. [2.18.6] καὶ οἱ Μακεδόνες πύργους ἐπ᾽ ἄκρου τοῦ χώματος, ὅ τι περ προκεχωρήκει αὐτοῖς ἐπὶ πολὺ τῆς θαλάσσης, ἐπέστησαν δύο καὶ μηχανὰς ἐπὶ τοῖς πύργοις. προκαλύμματα δὲ δέρρεις καὶ διφθέραι αὐτοῖς ἦσαν, ὡς μήτε πυρφόροις βέλεσιν ἀπὸ τοῦ τείχους βάλλεσθαι, τοῖς τε ἐργαζομένοις προβολὴν ἐν τῷ αὐτῷ εἶναι πρὸς τὰ τοξεύματα· ἅμα τε ὅσοι προσπλέοντες τῶν Τυρίων ἔβλαπτον τοὺς χωννύντας, ἀπὸ τῶν πύργων βαλλόμενοι οὐ χαλεπῶς ἀνασταλήσεσθαι ἔμελλον.

[2.19.1] Οἱ δὲ Τύριοι πρὸς ταῦτα ἀντιμηχανῶνται τοιόνδε. ναῦν ἱππαγωγὸν κλημάτων τε ξηρῶν καὶ ἄλλης ὕλης εὐφλέκτου ἐμπλήσαντες δύο ἱστοὺς ἐπὶ τῇ πρώρᾳ καταπηγνύουσι καὶ ἐν κύκλῳ περιφράσσουσιν ἐς ὅσον μακρότατον, ὡς φορυτόν τε ταύτῃ καὶ δᾷδας ὅσας πλείστας δέξασθαι· πρὸς δὲ πίσσαν τε καὶ θεῖον καὶ ὅσα ἄλλα ἐς τὸ παρακαλέσαι μεγάλην φλόγα ἐπὶ ταύτῃ ἐπεφόρησαν. [2.19.2] παρέτειναν δὲ καὶ κεραίαν διπλῆν ἐπὶ τοῖς ἱστοῖς ἀμφοτέροις, καὶ ἀπὸ ταύτης ἐξήρτησαν ἐν λέβησιν ὅσα ἐπιχυθέντα ἢ ἐπιβληθέντα ἐπὶ μέγα τὴν φλόγα ἐξάψειν ἔμελλεν, ἕρματά τε ἐς τὴν πρύμναν ἐνέθεσαν, τοῦ ἐξᾶραι ἐς ὕψος τὴν πρῶραν πιεζομένης κατὰ πρύμναν τῆς νεώς. [2.19.3] ἔπειτα ἄνεμον τηρήσαντες ὡς ἐπὶ τὸ χῶμα ἐπιφέροντα ἐξάψαντες τριήρεσι τὴν ναῦν κατ᾽ οὐρὰν εἷλκον. ὡς δὲ ἐπέλαζον ἤδη τῷ τε χώματι καὶ τοῖς πύργοις, πῦρ ἐμβαλόντες ἐς τὴν ὕλην καὶ ὡς βιαιότατα ἅμα ταῖς τριήρεσιν ἐπανελκύσαντες τὴν ναῦν ἐνσείουσιν ἄκρῳ τῷ χώματι· αὐτοὶ δὲ οἱ ἐν τῇ νηῒ καιομένῃ ἤδη ἐξενήξαντο οὐ χαλεπῶς. [2.19.4] καὶ ἐν τούτῳ ἥ τε φλὸξ πολλὴ ἐνέπιπτε τοῖς πύργοις καὶ αἱ κεραῖαι περικλασθεῖσαι ἐξέχεαν ἐς τὸ πῦρ ὅσα ἐς ἔξαψιν τῆς φλογὸς παρεσκευασμένα ἦν. οἱ δ᾽ ἀπὸ τῶν τριήρων πλησίον τοῦ χώματος ἀνακωχεύοντες ἐτόξευον ἐς τοὺς πύργους, ὡς μὴ ἀσφαλὲς εἶναι πελάσαι ὅσοι σβεστήριόν τι τῇ φλογὶ ἐπέφερον. [2.19.5] καὶ ἐν τούτῳ κατεχομένων ἤδη ἐκ τοῦ πυρὸς τῶν πύργων ἐκδραμόντες ἐκ τῆς πόλεως πολλοὶ καὶ ἐς κελήτια ἐμβάντες ἄλλῃ καὶ ἄλλῃ ἐποκείλαντες τοῦ χώματος τόν τε χάρακα οὐ χαλεπῶς διέσπασαν τὸν πρὸ αὐτοῦ προβεβλημένον καὶ τὰς μηχανὰς ξυμπάσας κατέφλεξαν, ὅσας μὴ τὸ ἀπὸ τῆς νεὼς πῦρ ἐπέσχεν. [2.19.6] Ἀλέξανδρος δὲ τό τε χῶμα ἀπὸ τῆς ἠπείρου ἀρξαμένους πλατύτερον χωννύναι, ὡς πλείονας δέξασθαι πύργους, καὶ τοὺς μηχανοποιοὺς μηχανὰς ἄλλας κατασκευάζειν ἐκέλευσεν. ὡς δὲ ταῦτα παρεσκευάζετο, αὐτὸς τούς τε ὑπασπιστὰς ἀναλαβὼν καὶ τοὺς Ἀγριᾶνας ἐπὶ Σιδῶνος ἐστάλη, ὡς ἀθροίσων ἐκεῖ ὅσαι ἤδη ἦσαν αὐτῷ τριήρεις, ὅτι ἀπορώτερα τὰ τῆς πολιορκίας ἐφαίνετο θαλασσοκρατούντων τῶν Τυρίων.

***

[2.18.3] Επειδή όμως επικράτησαν οι απόψεις του, αποφάσισε ο Αλέξανδρος να κατασκευάσει έναν μώλο από τη στεριά ως την πόλη. Στη θέση αυτή σχηματίζεται ένας αβαθής πορθμός, του οποίου τα μέρη που πλησιάζουν προς την ξηρά είναι ρηχά και λασπώδη, ενώ τα μέρη που είναι κοντά στην ίδια την πόλη, όπου είναι και το βαθύτερο μέρος της θαλάσσιας διόδου, έχουν βάθος τριών περίπου οργυιών. Υπήρχαν όμως εδώ άφθονες πέτρες και πολλά ξύλα, που τα στοίβαζαν επάνω στις πέτρες· με ευκολία επίσης έμπηγαν πασσάλους στον πηλό, χρησιμοποιώντας συγχρόνως τον ίδιο τον πηλό για να συνδέει και να συγκρατεί τις πέτρες. [2.18.4] Για την κατασκευή του έργου και οι Μακεδόνες έδειξαν μεγάλη προθυμία και ο Αλέξανδρος, που παρευρισκόταν ο ίδιος εκεί και έδινε οδηγίες για όλα, άλλοτε παρακινώντας με λόγους και άλλοτε ανακουφίζοντας με χρηματικές παροχές όσους κοπίαζαν περισσότερο και διακρίνονταν για την εργατικότητά τους. Όσο η πρόσχωση γινόταν προς το μέρος της ξηράς, το έργο προχωρούσε με ευκολία, επειδή το βάθος ήταν μικρό και τίποτε δεν τους εμπόδιζε. [2.18.5] Όταν όμως άρχισαν να προχωρούν προς τα βαθύτερα μέρη της θάλασσας και να πλησιάζουν συνάμα προς την πόλη, επειδή τους χτυπούσαν από τα τείχη που ήταν ψηλά, άρχισαν να υποφέρουν, γιατί είχαν σταλεί μάλλον για δουλειά παρά για μάχη, και γιατί οι Τύριοι, που εξουσίαζαν τότε ακόμη τη θάλασσα, έπλεαν με τα πολεμικά πλοία τους πότε στο ένα μέρος του μόλου και πότε στο άλλο και ματαίωναν την πρόσχωση των Μακεδόνων σε πολλά σημεία. [2.18.6] Τότε οι Μακεδόνες κατασκεύασαν δύο πύργους στο άκρο του μόλου, που είχε τώρα προχωρήσει πολύ προς τη θάλασσα, και τοποθέτησαν μηχανές επάνω σε αυτούς. Χρησιμοποίησαν για προκαλύμματα προβιές και δέρματα για να μην τους ρίχνουν πυρακτωμένα βέλη από το τείχος και συνάμα για να προφυλάγονται οι εργαζόμενοι από τα τόξα· συγχρόνως όσοι Τύριοι επιχειρούσαν πλησιάζοντας με τα πλοία τους να βλάψουν αυτούς που κατασκεύαζαν τον μόλο, θα αποκρούονταν εύκολα με τα βλήματα που δέχονταν από τους πύργους.
[2.19.1] Για αντιπερισπασμό οι Τύριοι επινόησαν το εξής: γέμισαν με ξερά κλήματα και άλλα εύφλεκτα ξύλα ένα πλοίο μεταφοράς αλόγων, έμπηξαν στην πλώρη του δυο κατάρτια, το περίφραξαν κυκλικά σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση, ώστε να χωρέσουν εκεί όσο περισσότερα γίνεται φρύγανα και δαδιά· έριξαν ακόμη στην πλώρη πίσσα και θειάφι καθώς και όλα τα άλλα υλικά που μπορούσαν να προκαλέσουν δυνατή φλόγα. [2.19.2] Ύστερα τοποθέτησαν στο κάθε κατάρτι από μια διπλή κεραία και από αυτήν κρέμασαν σε καζάνια υλικά, που θα δυνάμωναν πολύ τη φλόγα, αν χύνονταν ή ρίχνονταν επάνω της· κατόπιν τοποθέτησαν στην πρύμνη του πλοίου σαβούρα, ώστε να σηκωθεί ψηλά η πλώρη του, αν το τραβούσαν από την πρύμνη. [2.19.3] Έπειτα περίμεναν, ώσπου να πετύχουν άνεμο που να φυσά προς τον μόλο, και, αφού συνέδεσαν το πυρπολικό με άλλα πολεμικά πλοία, το έσυραν από την πρύμνη. Μόλις πλησίασαν στον μόλο και στους πύργους, έβαλαν φωτιά στα εύφλεκτα υλικά και με τα πολεμικά πλοία τους τράβηξαν το πυρπολικό όσο πιο δυνατά μπορούσαν προς τα πάνω και το έριξαν στην άκρη του μόλου. Το πλήρωμα του πλοίου, που τώρα πια καιόταν, με ευκολία κολύμπησε προς την ξηρά. [2.19.4] Στο μεταξύ άρχισε να πέφτει πάνω στους πύργους η δυνατή φλόγα και οι κεραίες που έσπασαν τροφοδότησαν τη φωτιά με όσα είχαν προετοιμαστεί για το δυνάμωμα της φλόγας. Εξάλλου οι Τύριοι, που ήταν μέσα στα πολεμικά πλοία, σταμάτησαν κοντά στον μόλο και άρχισαν να ρίχνουν βέλη στους πύργους, ώστε να μην πλησιάζουν με ασφάλεια όσοι επιχειρούσαν να σβήσουν με κατάλληλα μέσα τη φωτιά. [2.19.5] Τη στιγμή ακριβώς αυτή που μαινόταν πια η φωτιά στους πύργους εξόρμησαν από την πόλη πολλοί, επιβιβάστηκαν σε γρήγορα πλοιάρια και, αράζοντας σε διάφορα σημεία του μόλου, κατέστρεψαν με ευκολία το οχύρωμα, που είχε τοποθετηθεί μπροστά στον μόλο, και κατέκαυσαν όλες τις μηχανές, που η φωτιά του πυρπολικού δεν είχε καταστρέψει. [2.19.6] Ο Αλέξανδρος όμως διέταξε τους άνδρες του να πλατύνουν τον μόλο αρχίζοντας από τη στεριά, ώστε να χωρέσει περισσότερους πύργους, και τους μηχανικούς του να κατασκευάσουν άλλες μηχανές. Και ενώ ετοιμάζονταν αυτά, πήρε μαζί του τους υπασπιστές και τους Αγριάνες και ξεκίνησε για τη Σιδώνα, για να συγκεντρώσει όσα πλοία του ήταν ήδη εκεί, επειδή η πολιορκία φαινόταν πιο δύσκολη όσο κυριαρχούσαν στη θάλασσα οι Τύριοι.