ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (2.208-2.266)

Τὸν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·

«Εὐρύμαχ᾽ ἠδὲ καὶ ἄλλοι, ὅσοι μνηστῆρες ἀγαυοί,
210 ταῦτα μὲν οὐχ ὑμέας ἔτι λίσσομαι οὐδ᾽ ἀγορεύω·
ἤδη γὰρ τὰ ἴσασι θεοὶ καὶ πάντες Ἀχαιοί.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι δότε νῆα θοὴν καὶ εἴκοσ᾽ ἑταίρους,
οἵ κέ μοι ἔνθα καὶ ἔνθα διαπρήσσωσι κέλευθον.
εἶμι γὰρ ἐς Σπάρτην τε καὶ ἐς Πύλον ἠμαθόεντα,
215 νόστον πευσόμενος πατρὸς δὴν οἰχομένοιο,
ἤν τίς μοι εἴπῃσι βροτῶν, ἢ ὄσσαν ἀκούσω
ἐκ Διός, ἥ τε μάλιστα φέρει κλέος ἀνθρώποισιν.
εἰ μέν κεν πατρὸς βίοτον καὶ νόστον ἀκούσω,
ἦ τ᾽ ἄν, τρυχόμενός περ ἔτι τλαίην ἐνιαυτόν·
220 εἰ δέ κε τεθνηῶτος ἀκούσω μηδ᾽ ἔτ᾽ ἐόντος,
νοστήσας δὴ ἔπειτα φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν
σῆμά τέ οἱ χεύω καὶ ἐπὶ κτέρεα κτερεΐξω
πολλὰ μάλ᾽, ὅσσα ἔοικε, καὶ ἀνέρι μητέρα δώσω.»
Ἦ τοι ὅ γ᾽ ὣς εἰπὼν κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετο, τοῖσι δ᾽ ἀνέστη
225 Μέντωρ, ὅς ῥ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος ἦεν ἑταῖρος,
καί οἱ ἰὼν ἐν νηυσὶν ἐπέτρεπεν οἶκον ἅπαντα,
πείθεσθαί τε γέροντι καὶ ἔμπεδα πάντα φυλάσσειν·
ὅ σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπε·
«Κέκλυτε δὴ νῦν μευ, Ἰθακήσιοι, ὅττι κεν εἴπω·
230 μή τις ἔτι πρόφρων ἀγανὸς καὶ ἤπιος ἔστω
σκηπτοῦχος βασιλεύς, μηδὲ φρεσὶν αἴσιμα εἰδώς,
ἀλλ᾽ αἰεὶ χαλεπός τ᾽ εἴη καὶ αἴσυλα ῥέζοι,
ὡς οὔ τις μέμνηται Ὀδυσσῆος θείοιο
λαῶν οἷσιν ἄνασσε, πατὴρ δ᾽ ὣς ἤπιος ἦεν.
235 ἀλλ᾽ ἦ τοι μνηστῆρας ἀγήνορας οὔ τι μεγαίρω
ἔρδειν ἔργα βίαια κακορραφίῃσι νόοιο·
σφὰς γὰρ παρθέμενοι κεφαλὰς κατέδουσι βιαίως
οἶκον Ὀδυσσῆος, τὸν δ᾽ οὐκέτι φασὶ νέεσθαι.
νῦν δ᾽ ἄλλῳ δήμῳ νεμεσίζομαι, οἷον ἅπαντες
240 ἧσθ᾽ ἄνεῳ ἀτὰρ οὔ τι καθαπτόμενοι ἐπέεσσι
παύρους μνηστῆρας κατερύκετε πολλοὶ ἐόντες.»
Τὸν δ᾽ Εὐηνορίδης Ληόκριτος ἀντίον ηὔδα·
«Μέντορ ἀταρτηρέ, φρένας ἠλεέ, ποῖον ἔειπες
ἡμέας ὀτρύνων καταπαυέμεν. ἀργαλέον δὲ
245 ἀνδράσι καὶ πλεόνεσσι μαχήσασθαι περὶ δαιτί.
εἴ περ γάρ κ᾽ Ὀδυσεὺς Ἰθακήσιος αὐτὸς ἐπελθὼν
δαινυμένους κατὰ δῶμα ἑὸν μνηστῆρας ἀγαυοὺς
ἐξελάσαι μεγάροιο μενοινήσει᾽ ἐνὶ θυμῷ,
οὔ κέν οἱ κεχάροιτο γυνή, μάλα περ χατέουσα,
250 ἐλθόντ᾽, ἀλλά κεν αὐτοῦ ἀεικέα πότμον ἐπίσποι,
εἰ πλεόνεσσι μάχοιτο· σὺ δ᾽ οὐ κατὰ μοῖραν ἔειπες.
ἀλλ᾽ ἄγε, λαοὶ μὲν σκίδνασθ᾽ ἐπὶ ἔργα ἕκαστος,
τούτῳ δ᾽ ὀτρυνέει Μέντωρ ὁδὸν ἠδ᾽ Ἁλιθέρσης,
οἵ τέ οἱ ἐξ ἀρχῆς πατρώϊοί εἰσιν ἑταῖροι.
255 ἀλλ᾽, ὀΐω, καὶ δηθὰ καθήμενος ἀγγελιάων
πεύσεται εἰν Ἰθάκῃ, τελέει δ᾽ ὁδὸν οὔ ποτε ταύτην.»
Ὣς ἄρ᾽ ἐφώνησεν, λῦσεν δ᾽ ἀγορὴν αἰψηρήν.
οἱ μὲν ἄρ᾽ ἐσκίδναντο ἑὰ πρὸς δώμαθ᾽ ἕκαστος,
μνηστῆρες δ᾽ ἐς δώματ᾽ ἴσαν θείου Ὀδυσῆος.
260 Τηλέμαχος δ᾽ ἀπάνευθε κιὼν ἐπὶ θῖνα θαλάσσης,
χεῖρας νιψάμενος πολιῆς ἁλός, εὔχετ᾽ Ἀθήνῃ·
«Κλῦθί μοι, ὃ χθιζὸς θεὸς ἤλυθες ἡμέτερον δῶ
καί μ᾽ ἐν νηῒ κέλευσας ἐπ᾽ ἠεροειδέα πόντον,
νόστον πευσόμενον πατρὸς δὴν οἰχομένοιο,
26 5ἔρχεσθαι· τὰ δὲ πάντα διατρίβουσιν Ἀχαιοί,
μνηστῆρες δὲ μάλιστα, κακῶς ὑπερηνορέοντες.»

***

Ο φρόνιμος Τηλέμαχος αντιμιλώντας αποκρίθηκε:
«Ευρύμαχε κι οι άλλοι υπόλοιποι λαμπροί μνηστήρες,
210 δεν θα παρακαλέσω πια σ᾽ αυτά επιμένοντας,
γιατί τα ξέρουν οι θεοί κι οι Ιθακήσιοι όλοι.
Ένα μονάχα σας ζητώ, δώστε μου γρήγορο καράβι κι είκοσι συντρόφους,
που θα μου ανοίξουνε τον δρόμο, να πάω και να γυρίσω·
γιατί θα πορευτώ στη Σπάρτη, στην Πύλο με τις αμμουδιές,
κάτι να μάθω για τον νόστο του πατέρα μου, που λείπει τόσα χρόνια,
ανίσως κάποιος μου τον πει, ή και στ᾽ αφτιά μου φτάσει η φήμη
του Διός, που φέρνει στους ανθρώπους τα καλά μηνύματα.
Αν ακουστεί πως ζει ο πατέρας μου και θα γυρίσει,
τότε, μ᾽ όλο το βάρος της καρδιάς μου, θα κάνω υπομονή κι αυτόν τον χρόνο.
220 Αν όμως μάθω πως είναι πια νεκρός, πως χάθηκε και πάει,
γυρίζω αμέσως στη γλυκιά πατρίδα,
για χάρη του θα υψώσω τύμβο, θα προσφέρω νεκρώσιμες τιμές,
πολλές όσες του πρέπουν — ύστερα υπόσχομαι να δώσω τη μητέρα μου
σε κάποιον άλλο.»
Μ᾽ αυτά τα λόγια κάθησε ο Τηλέμαχος, κι ανασηκώθηκε στη μέση
ο Μέντωρ, του άψογου Οδυσσέα σύντροφος πιστός —
σ᾽ αυτόν εκείνος, με τα καράβια ξεκινώντας, το σπιτικό τού ανέθεσε,
ν᾽ ακούν όλοι τον γέροντα Λαέρτη, κι εκείνος να φροντίζει
το πώς θα μείνουν τα πάντα ανέπαφα.
Τότε λοιπόν καλόγνωμος πήρε τον λόγο και τους είπε:
«Τώρα ακούστε με, Ιθακήσιοι, ό,τι κι αν έχω να σας πω:
230 στο μέλλον λέω άλλος πια δεν θα βρεθεί καλός κι ευγενικός
σκηπτρούχος βασιλεύς, που μέσα του το δίκιο να πρεσβεύει·
θα ᾽ναι για πάντα αλύγιστος, δοσμένος στ᾽ ανίερα έργα·
αφού κανείς δεν τον θυμάται, λησμονήθηκεν εκείνος
που κυβερνούσε τον λαό του σαν πατέρας,
τίμιος και γλυκός, ο θείος Οδυσσεύς.
Όχι, δεν στρέφεται η οργή μου τόσο στους αγέρωχους μνηστήρες,
που βίαια πράττουν, δόλια σκέφτονται —
αυτοί παίζουνε το κεφάλι τους, ρημάζοντας του Οδυσσέα το σπίτι,
λέγοντας δεν γυρίζει πια·
όσο με τον υπόλοιπο λαό αγανακτώ, μ᾽ όλους εσάς
240 που αμίλητοι μου κάθεστε, που δεν ελέγχετε λίγους μνηστήρες με τα λόγια σας,
που δεν τους αντιστέκεστε, εσείς πολλοί.»
Τότε αποκρίθηκε ο γιος του Ευήνορα Ληόκριτος:
«Μέντορα ελαφρόμυαλε, βλαμμένε· τι λόγος πάλι αυτός που λες,
να μας κρατήσουν! Μα είναι κάπως δύσκολο
για φαγοπότι να τα βάλουνε μαζί μας — δεν είμαστε ένας και δυο.
Ακόμη κι αν αυτοπροσώπως γύριζε ο ιθακήσιος Οδυσσέας,
αν μες στο σπίτι του τους έβρισκε να τρωγοπίνουν οι περήφανοι μνηστήρες,
αν μελετούσε ο νους του να τους πετάξει έξω απ᾽ το παλάτι,
λέω και πάλι η γυναίκα του, μ᾽ όλη της τη λαχτάρα, δεν θα χαιρόταν για πολύ
τον γυρισμό του· εδώ επιτόπου αυτός θα ᾽βρισκε
250 τέλος άσχημο, μάχη αν άνοιγε με περισσότερους —
δεν μας τα λες λοιπόν καλά.
Αλλά προτείνω τώρα· σκορπιστείτε, κόσμε, καθένας στη δουλειά του.
Όσο για το ταξίδι του, ας του παρασταθούν ο Μέντωρ, ο Αλιθέρσης,
ήσαν που ήσαν εξαρχής οι φίλοι του πατέρα του.
Είμαι ωστόσο αυτής της γνώμης· εδώ θα μείνει, στην Ιθάκη,
πολύν καιρό θα κάθεται προσμένοντας μηνύματα —
όχι, δεν πρόκειται να φέρει σε πέρας το ταξίδι του.»
Έτσι τους μίλησε, κι απότομα λύει τη συνέλευση.
Εκείνοι τότε σκορπιστήκαν, πήγε ο καθένας σπίτι του,
αλλά οι μνηστήρες τράβηξαν ίσα προς το παλάτι του θεϊκού Οδυσσέα.
260 Μόνος του ο Τηλέμαχος αποχωρίστηκε, και κατεβαίνει στο ακρογιάλι,
τα χέρια του ένιψε με το νερό της αφρισμένης θάλασσας,
κι ύστερα ευχήθηκε στην Αθηνά:
«Επάκουσέ με, εσύ που χθες ήλθες θεά στο σπιτικό μας,
που με παρακινούσες μ᾽ ένα καράβι να ανοιχτώ στο θυμωμένο πέλαγο,
να μάθω για τον νόστο του πατέρα μου, που τόσα χρόνια λείπει,
ανίσως επιστρέφει. Αλλά τα εμποδίζουν όλα τώρα οι Αχαιοί,
και πιο πολύ οι μνηστήρες, οι κακοί αλαζόνες.»

Οι άνθρωποι με πάθη είναι πάντα πιο ενδιαφέροντες

Πάθη, έξεις, εθισμός: Λέξεις που άλλους τους έλκουν κι άλλους τους απωθούν. Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι για τους οποίους κάποιες αυταπόδεικτα βλαβερές συνήθειες γίνονται η εύκολη αγχολυτική λύση-καταφύγιο τα προβλήματά τους. Πριν όμως ρίξουμε το βλέμμα στην κορυφή του παγόβουνου και κρίνουμε όσα εκεί είναι ορατά, ας κάνουμε μια προσπάθεια να δούμε και τι συμβαίνει στις παρυφές του.

Αρχικά, να ξεκαθαρίσουμε ότι όσο κι αν κάποιες λέξεις χρησιμοποιούνται ως συνώνυμες έχουν και κάποιες ουσιαστικές διαφορές. Πιο συγκεκριμένα, ο εθισμός περιλαμβάνει την επιθυμία για μια συγκεκριμένη ουσία, χωρίς να μπορεί να ελεγχθεί η χρήση της, παρά τα αρνητικά προβλήματα που είναι γνωστό ότι δημιουργεί. Η εξάρτηση είναι μια ορολογία που καταδεικνύει άτομα που έχουν αιτιώδη σχέση με μια ουσία κι από την επαναλαμβανόμενη χρήση της αρχίζουν να εμφανίζουν συμπτώματα όπως: απόσυρση από άλλα ενδιαφέροντα -ίσως και την κοινωνική ζωή- απώλεια ελέγχου για τη χρήση, ανησυχία μέχρι να εξασφαλίσουν τη χρήση, αδιαφορία για άλλες δραστηριότητες. Για κατάχρηση χρεώνονται τ’ άτομα, όταν χρησιμοποιούν υπερβολικά μια ουσία σε τακτική βάση παρά τις αρνητικές τις συνέπειες, αλλά δεν εμφανίζουν σημάδια εξάρτησης απ’ αυτήν.

Στην προσπάθεια να εξηγηθούν τα αίτια των εξαρτήσεων, οι οποίες μεταβάλλονται μέσα στην κοινωνική, καταναλωτική και τεχνολογική συνάφεια των κοινωνιών μας, αφού π.χ. πριν από μερικά χρόνια δε θα μιλούσαμε για εξάρτηση από το διαδίκτυο, εκπονούνται διάφορες έρευνες. Και πάλι αναρωτιέται κανείς αν μπορεί μία έρευνα, μια μελέτη περίπτωσης να αναδείξει όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτών των ανθρώπων οι οποίοι έχουν καταφύγιο έναν εθισμό. Σίγουρα θα διαπιστώσει ότι δεν είναι απλές περιπτώσεις, κάτι τους διαφοροποιεί, ενώ έχουν πλούσιο συναισθηματικό κόσμο κι ας φαίνεται να έχουν κατανικηθεί.

Το πάθος που τους ελέγχει είναι κι ο χάρτης του ψυχικού τους κόσμου. Το σίγουρο είναι ότι θα διακρίνεις ευαισθησία, αμφισβήτηση στα στερεότυπα, θυμό, σύγχυση, καταπίεση, ανωριμότητα κάποιες φορές, αδυναμία επιβολής, χαμηλή αυταξία, κραυγή για προσοχή, για φροντίδα, γι’ αγάπη, συναισθηματική πείνα η οποία δεν είναι και σίγουρο ότι πλέον πιστεύει ο ίδιος ότι μπορεί να ικανοποιηθεί, ίσως και μια καταραμένα αυξημένη συναισθηματική ευφυΐα που δεν μπορεί να τιθασευτεί από κοινωνικούς κανόνες. Δεν μπορεί να μπει σε καλούπια επιβίωσης, ή success stories τύπου American Dream.

Είναι μια δήλωση: «κάνω επαναστατική πράξη την απόκλισή μου, χαλάω τη μαγειρεμένη μανέστρα που θέλουν να με ταΐσουν για το καλό μου.» Το καλό όμως του καθενός ποιος το ξέρει τελικά; Συσσωρευμένα αθεράπευτα τραύματα, επανάσταση με αποστολή αυτοκτονίας κι έντονη ενοχικότητα που όσο επικρίνεται αυτός που επέτρεψε τον εθισμό του, τόσο βουλιάζει σ’ αυτόν. Και στην τελική, ποιος έχει το δικαίωμα να γίνει θεραπευτής του άλλου, αν ο ίδιος δε θέλει να θεραπευτεί; Μήπως οι ίδιοι έγιναν σωτήρες ιφιγενειακά θυσιαζόμενοι για άλλους; Μήπως ο σωτήρας είναι η πηγή του προβλήματος κι όχι η λύση;

Το θέμα δεν είναι να καταστέλλει κανείς το σύμπτωμα αλλά τον πυρήνα που το πυροδοτεί. Μπορεί λοιπόν οι άνθρωποι με πάθη να είναι αυτοκαταστροφικοί, αλλά σίγουρα έχουν έναν πολύ ενδιαφέροντα ψυχικό κόσμο. Κι αν υπάρχει πιθανότητα να κινητοποιηθούν οι ίδιοι για την αποκοπή της βλαβερής τους συνήθειας θα είναι μια επιλογή που οι ίδιοι πρέπει να κάνουν για τον εαυτό τους.

Πώς μαθαίνουν τα παιδιά την ηθική;

Η ηθική των παιδιών περιλαμβάνει κάποιες αξίες όπως η ειλικρίνεια, ο σεβασμός και η ευθύνη ως προς τους άλλους. Πώς λοιπόν μπορεί κανείς να διδάξει στα παιδιά του τις παραπάνω αξίες;

Ηθική ταυτότητα

Δεν πρέπει μόνο να διδάσκουμε στα παιδιά μας συγκεκριμένες αξίες, αλλά πρέπει να τα δεσμεύουμε και ως προς αυτές. Πρέπει να ζητάμε από τα παιδιά να βοηθούν με τις δουλειές του σπιτιού, να είναι ευγενικά με εμάς και τους οικείους μας και να τους εξηγούμε γιατί είναι για εμάς σημαντικές αυτές οι αξίες.

Αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων

Ένα παιδί μπορεί να μπει στην ομάδα της τάξης που θα κοροϊδέψει τον καινούργιο μαθητή, για να μη γίνει το ίδιο αντικείμενο χλεύης από την ίδια ομάδα παιδιών. Αυτό είναι ένα παράδειγμα για το πώς το παιδί εγκαταλείπει την ηθική του προκειμένου να αποφύγει ένα δυσάρεστο συναίσθημα.

Είναι λοιπόν σημαντικό να το προλάβουμε αυτό, διδάσκοντας στα παιδιά μας την ηθική και την αξία της. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί δε θα νιώσει ντροπή ή θυμό προκειμένου να συμμετάσχει για παράδειγμα στον εκφοβισμό ενός άλλου παιδιού. Το βοηθάμε να προλάβει τα παραπάνω συναισθήματα, να τα αναγνωρίσει και να μην το παρασύρουν σε πράξεις που δε συμφωνούν με την ηθική του.

Ηθικά διλήμματα

Τα παιδιά θ’ αντιμετωπίζουν συχνά ηθικά διλήμματα. Πρέπει λοιπόν να τα προετοιμάσουμε γι’ αυτά. Ένα παιδί μπορεί να μην ξέρει, για παράδειγμα, τι να κάνει στην περίπτωση που κάποιος συμμαθητής του και καλός του φίλος αντιγράψει από το διαγώνισμά του και πάρει εξίσου κάλο βαθμό.

Πρέπει λοιπόν να τα βοηθήσουμε να σκέφτονται πολυδιάστατα και ν’ αναλογίζονται τι συνέπειες έχουν οι πράξεις και η στάση τους στα μικροσυστήματα που συμμετέχουν.

Ψυχολογική ανθεκτικότητα

Το να μάθει ένα παιδί να υπερασπίζεται τα πιστεύω του ή ν’ αναλαμβάνει τις ευθύνες του προς τους άλλους, μπορεί και να το δυσκολέψει σε κάποιες περιπτώσεις. Πρέπει λοιπόν να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να χτίσουν έναν ανθεκτικό και ώριμο εαυτό που θ’ ανταπεξέλθει στις δυσκολίες που θ’ αντιμετωπίσει.

Βέβαια ο αμεσότερος τρόπος για να διδάξει ο γονιός στο παιδί του την ηθική είναι ν’ αποτελεί ο ίδιος ένα ηθικό παράδειγμα γι’ αυτό. Έτσι περνάει στα παιδιά του ένα ηχηρό μήνυμα. Στην αντίθετη περίπτωση, τα παιδιά συγχίζονται καθώς βλέπουν τις παραινέσεις των σημαντικότερων γι’ αυτά προσώπων να μη συμφωνούν με τις πράξεις τους.

Oδηγίες ζωής για τους ανθρώπους με εσωτερικό πλούτο

Συγκεκριμένα, η ατονία του πνεύματος συνδέεται σταθερά με την ατονία της αισθαντικότητας και της διεγερσιμότητας, ένα ποιόν που καθιστά κάποιον λιγότερο δεκτικό για πόνους και θλίψεις κάθε είδους κι έντασης.

Από την άλλη πλευρά, ακριβώς απ' αυτήν την ατονία του πνεύματος προέρχεται εκείνη η εσωτερική κενότητα που αποτυπώνεται σε αμέτρητα πρόσωπα και που προδίδεται από την διαρκώς ζωηρή προσοχή για όλα, ακόμη και για τα πιο ασήμαντα συμβάντα του εξωτερικού κόσμου, κενότητα που αποτελεί την πηγή της ανίας και ποθεί διακαώς να θέσει σε κίνηση το πνεύμα και το θυμικό με οποιοδήποτε μεσοαστών δε εκλογή του μέσου δεν είναι καθόλου απαιτητική, όπως πιστοποιείται από την ευτέλεια των διασκεδάσεων στις όποιες οι άνθρωποι καταφεύγουν, ομοίως δε από το είδος της κοινωνικότητας και των συζητήσεων τους κι εξίσου και από το πλήθος των ανθρώπων που στέκονται στην πόρτα τους η στο παράθυρό τους χαζεύοντας.

Απ' αυτήν την κενότητα, εκπηγάζει η μανία για συντροφιά, διασκέδαση, ψυχαγωγία και πολυτέλεια κάθε είδους, η όποια παρασύρει πολλούς στην σπατάλη και κατόπιν στην ένδεια.

Από τούτο το παραστράτημα, τίποτε δεν προφυλάσσει καλύτερα απ' ότι ο εσωτερικός πλούτος, ο πλούτος του πνεύματος, καθώς αυτός αφήνει τόσο λιγότερο χώρο στην ανία όσο περισσότερο έκτακτος είναι.

Η αστείρευτη μάλιστα ικμάδα των σκέψεων, το παιχνίδισμά τους το διαρκώς ανανεούμενο από τα ποικίλα φαινόμενα του εσωτερικού κι εξωτερικού κόσμου, η δύναμη και η ορμή για νέους και διαφορετικούς πάντα συνδυασμούς σκέψεων τοποθετούν το εκτατό μυαλό, εξαιρουμένων στιγμών χαλάρωσης, εκτός της επικράτειας της ανίας.

Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, η υψηλή ευφυΐα έχει ως άμεση προϋπόθεση της μία αυξημένη ευαισθησία και ως ρίζα της μία σφοδρή βούληση, άρα και πάθος. Από την σύζευξη της με τις ιδιότητες αυτές, προκύπτει μία πολύ μεγαλύτερη ένταση όλων των συγκινήσεων και μία αυξημένη ευαισθησία για τους ψυχικούς, ακόμη και για τους σωματικούς πόνους, καθώς μάλιστα και μία μεγαλύτερη επίσης ανυπομονησία σχετικά με όλα τα εμπόδια και προσκόμματα- στην δε επίταση των χαρακτηριστικών αυτών συνεισφέρει τα μέγιστα η οφειλόμενη στην ισχυρή φαντασία ζωηρότητα όλων των νοητικών παραστάσεων, ακόμη και των αποκρουστικών.

Τα λεχθέντα -τηρουμένων των αναλογιών- ισχύουν για όλες τις διαβαθμίσεις πού καλύπτουν το αχανές διάστημα ανάμεσα στον πιο αποχαυνωμένο ηλίθιο και στην πιο έκτακτη μεγαλοφυΐα.

Κατά συνέπεια, ο καθένας βρίσκεται, αντικειμενικά όπως επίσης και υποκειμενικά, τόσο κοντά στην μία πηγή των δεινών τού ανθρώπινου βίου όσο μακριά βρίσκεται από την άλλη- κι επομένως, η φυσική του ροπή τον καθοδηγεί απ' αυτή την άποψη να προσαρμόζει το αντικειμενικό στο υποκειμενικό, να λαμβάνει, άρα, τις μεγαλύτερες προφυλάξεις κατά της πηγής εκείνης των δεινών στην οποία είναι περισσότερο επιρρεπής.

Ό άνθρωπος με πλούσιο πνεύμα πασχίζει προφανώς γι' αναλγησία, αταραξία, ηρεμία και σχόλη, επιζητεί άρα έναν βίο ήσυχο, ολιγαρκή, όμως απαρακώλυτο και, κατά συνέπεια, αφού γνωρίσει αρκετά αυτούς πού καλούνται «άνθρωποι», θα επιλέξει τον αποτραβηγμένο βίο, και μάλιστα, σε περίπτωση ιδιαίτερης ευφυΐας, την μοναχικότητα- και τούτο επειδή, βέβαια, όσο περισσότερα έχει κανείς καθ' εαυτόν τόσο λιγότερα χρειάζεται έξωθεν και τόσο λιγότερα μπορούν να σημαίνουν οι άλλοι γι' αυτόν. Για τον λόγο τούτο, τα έκτακτα πνευματικά χαρίσματα οδηγούν στην αντικοινωνικότητα.

Εάν η ποιότητα της συντροφιάς μπορούσε να υποκατασταθεί από την ποσότητά της, τότε θ' άξιζε τον κόπο να ζει κανείς σ' ευρύ κοινωνικό κύκλο. Όμως, δυστυχώς, ένας σωρός εκατό ελεεινών παλιάτσων δεν ισοδυναμεί μ' έναν γνωστικό άνθρωπο.

Ό άνθρωπος, αντίθετα, του άλλου άκρου, μόλις η ένδεια του επιτρέψει να πάρει μία ανάσα, θ' αναζητήσει πάση θυσία διασκέδαση και συντροφιά αρκούμενος σ' οτιδήποτε και μη αποφεύγοντας τίποτε άλλο περισσότερο απ' ότι τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς στην μοναχικότητα, ως την κατάσταση εκείνη στην όποια ο καθένας έχει αποσυρθεί στον εαυτό του, γίνεται εμφανές τι έχει ο καθένας καθ' εαυτόν και τότε ο περιβεβλημένος με πορφυρά βλάξ βαριαναστενάζει υπό το αφόρητο βάρος της ατομικότητας του, ενώ ο υπερχαρισματικός γεμίζει και ζωντανεύει με το πνεύμα του και το πιο έρημο και πληκτικό μέρος·.

Για τον λόγο αυτόν, είναι αληθής η ρήση του Σενέκα: "κάθε ηλιθιότητα υποφέρει από υπερκορεσμό για τον εαυτό της" όπως, επίσης, αληθεύει και το απόφθεγμα του Ιησού Σειράχ: ο βίος του μωρού είναι δεινότερος από τον θάνατο.

Συνολικά, λοιπόν, καταλήγει κανείς στην διαπίστωση ότι ο βαθμός κοινωνικότητας κάθε ανθρώπου βρίσκεται σε ευθεία αναλογική σχέση με το πόσο πνευματικά ενδεής και γενικά φαύλος είναι, καθώς στην ζωή δεν έχει κανείς και πολλές επιλογές πέραν από εκείνη μεταξύ μοναχικότητας και φαυλότητας

Το νόημα της ζωής

Αμφιβάλλω για το αν κανένας μπορεί να απαντήσει αυτή την ερώτηση σε γενικούς όρους.

Γιατί, το νόημα της ζωής, διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, από μέρα σε μέρα κι από ώρα σε ώρα.

Οπότε, αυτό που μετράει δεν είναι το νόημα της ζωής γενικά, αλλά το συγκεκριμένο νόημα της ζωής ενός ατόμου την συγκεκριμένη στιγμή.

Το να θέσεις το ερώτημα γενικά μπορεί να συγκριθεί με το να ρωτάς έναν μεγάλο παίκτη του σκακιού: «Πες μου, master, ποια είναι η καλύτερη κίνηση στον κόσμο;»

Πολύ απλά, δεν υπάρχει η καλύτερη κίνηση, ούτε καν μια απλά καλή, εκτός από μια συγκεκριμένη κατάσταση σε ένα παιχνίδι και η συγκεκριμένη προσωπικότητα του αντιπάλου.

Το ίδιο ισχύει για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Δεν θα πρέπει να ψάχνουμε για ένα αφηρημένο νόημα της ζωής.

Ο καθένας έχει το δικό του κάλεσμα ή αποστολή στη ζωή, για να φέρει εις πέρας μια συγκεκριμένη εντολή που απαιτεί εκπλήρωση.

Ερωτικός Λόγος

Εδώ κι εκεί υπάρχουν φύλλα πάνω στα δέντρα.

Κι εγώ μένω συχνά σκεφτικός μπροστά τους.

Ατενίζω ένα φύλλο και εναποθέτω σ’ αυτό την ελπίδα μου.

Όταν ο άνεμος παίζει μαζί του, τρέμει όλο μου το είναι, κι αν τύχει να πέσει, τότε καταρρέει, αλίμονο, μαζί του και η ελπίδα μου.

Για να μπορώ να ανακρίνω το πεπρωμένο, μου χρειάζεται μια διαζευκτική ερώτηση (Μ’ αγαπά/ Δε μ’ αγαπά), ένα αντικείμενο επιδεκτικό μιας απλής παραλλαγής (Θα πέσει/ Δεν θα πέσει), και μια εξωτερική δύναμη (θεότητα, τύχη, άνεμος) που σημαδεύει τον έναν από τους πόλους της παραλλαγής αυτής.

Θέτω πάντα την ίδια ερώτηση (θ’ αγαπηθώ;) και η ερώτηση αυτή είναι διαζευκτική: ή όλα ή τίποτε.

Δεν δέχομαι ότι τα πράγματα ωριμάζουν, ότι ξεφεύγουν από το δέον του πόθου.

Δεν είμαι διαλεκτικός. Η διαλεκτική θα έλεγε: το φύλλο δεν θα πέσει τώρα, θα πέσει ύστερα, στο μεταξύ, όμως, εσείς θα έχετε αλλάξει και δε θα θέτετε πια αυτή την ερώτηση.

(Από κάθε συμβουλάτορά μου, όποιος κι αν είναι, προσμένω να μου πει: «Το πρόσωπο που αγαπάς σ’ αγαπά κι αυτό και θα σου το πει απόψε».)

Μερικές φορές το άγχος είναι τόσο έντονο, τόσο πνιγηρό (μιας κι αυτή είναι η ετυμολογική προέλευση της λέξης) -ένα άγχος αναμονής, λόγου χάρη- ώστε είναι πια ανάγκη να κάνω κάτι. Αυτό το «κάτι» είναι φυσικά (και παλαιόθεν) μια ευχή: αν (γυρίσεις…) τότε (θα εκπληρωθεί η ευχή μου).

Ιάπωνες επιστήμονες δημιούργησαν ζωντανό ανθρώπινο δέρμα για ρομπότ

Ένα ακόμη βήμα για τη δημιουργία ανθρωποειδών ρομπότ που θα μοιάζουν στους ανθρώπους όσο γίνεται περισσότερο, έκαναν Ιάπωνες ερευνητές με τη δημιουργία ζωντανού ανθρώπινου δέρματος για ρομπότ.

Παρουσίασαν ένα ρομποτικό δάχτυλο που έχει υφή μαλακού δέρματος, το οποίο επίσης απωθεί το νερό και διαθέτει ιδιότητες αυτο-αποκατάστασης των βλαβών του. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Σότζι Τακεούτσι του Πανεπιστημίου του Τόκιο, πρωτοπόρο στη βιο-υβριδική ρομποτική (διασταύρωση ρομποτικής και εμβιομηχανικής που συνδυάζει βιολογικά και τεχνητά υλικά), έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό για νέα υλικά «Matter».

Το σύνηθες δέρμα σιλικόνης για ρομπότ μπορεί μεν να μιμηθεί την ανθρώπινη εμφάνιση, αλλά όχι με λεπτομέρειες όπως οι ρυτίδες, ούτε έχει τις ίδιες λειτουργίες με το ανθρώπινο. Η πρωτοτυπία είναι ότι το νέο δέρμα αναπτύσσεται επιτόπου πάνω στο ρομπότ, αντί να δημιουργείται ξεχωριστά, να κόβεται στα μέτρα του ρομπότ και μετά να προσαρμόζεται πάνω του.

Με τη νέα καινοτόμο μέθοδο, το ρομποτικό δάχτυλο βυθίζεται σε έναν κύλινδρο με ένα διάλυμα κολλαγόνου και ανθρώπινων δερματικών ινοβλαστών, των δύο βασικών συστατικών που δημιουργούν τους συνδετικούς ιστούς του ανθρώπινου δέρματος. Το μίγμα αυτό προσαρμόζεται πάνω στο ρομπότ και αποτελεί τη βάση για ένα επόμενο στρώμα επιδερμικών ανθρωπίνων κερατινοκυττάρων που προσκολλώνται σε αυτό, αποτελώντας έως το 90% του εξωτερικού στρώματος και προσδίδοντας έτσι μια αίσθηση φυσικού δέρματος στο ρομποτικό χέρι.

Το νέο δέρμα είναι αρκετά ελαστικό, ώστε να μετακινείται καθώς το ρομποτικό δάχτυλο διπλώνει και τεντώνεται. Μπορεί ακόμη και να αυτο-επιδιορθωθεί με ένα επίθεμα κολλαγόνου. Είναι πάντως πιο ασθενές από ένα φυσικό ανθρώπινο δέρμα και δεν μπορεί να επιβιώσει για πολύ χρόνο, χωρίς συνεχή παροχή θρεπτικών συστατικών και τη διατήρηση της υγρασίας του.

Ο Τακεούτσι δήλωσε: «Νομίζω πως το ζωντανό δέρμα θα αποτελέσει την τελική λύση στο να προσδώσει στα ρομπότ την εμφάνιση και την αφή των έμβιων όντων, καθώς αποτελείται από ακριβώς το ίδιο υλικό που καλύπτει τα σώματα των ζώων». «Στο μέλλον», πρόσθεσε, «θα αναπτύξουμε πιο εξελιγμένες εκδοχές του δέρματος, που θα περιλαμβάνουν αισθητήρια νευρικά κύτταρα, θύλακες τριχών και ιδρωτοποιούς αδένες. Επίσης θα προσπαθήσουμε να καλύψουμε μεγαλύτερες επιφάνειες».

Ο Ιάπωνας ρομποτιστής πιστεύει ότι με αυτόν τον τρόπο τα ανθρωποειδή ρομπότ θα είναι σε θέση να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους με πιο φυσικό τρόπο σε διάφορους ρόλους, όπως έχει οραματιστεί και η επιστημονική φαντασία. Μερικοί άλλοι ειδικοί αμφιβάλλουν πάντως περί αυτού, θεωρώντας ακριβώς ότι η μεγάλη εξωτερική ομοιότητα μιας μηχανής με τους ανθρώπους θα προκαλεί μια ενστικτώδη αποστροφή και αρνητικές αντιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση, απέχει πολύ ακόμη η στιγμή που απολύτως ανθρωπόμορφα ρομπότ θα περπατούν ανάμεσα μας.

Γιατί κάποιοι μισούν σε τέτοιο βαθμό τον ευεργέτη τους ώστε να επιθυμούν να τον βλάψουν;

Ο Λα Ροσφουκό περιέγραφε τρεις συμπεριφορές που εκδηλώνονται απέναντι στην ευεργεσία. Κάποιοι είναι ευγνώμονες, παρατηρεί ο Γάλλος στοχαστής του 17ου αιώνα, κάποιοι άλλοι είναι αχάριστοι και, τέλος, κάποιοι κάνουν συνειδητά κακό στον ευεργέτη τους ακριβώς επειδή τους ευεργέτησε. Αν οι δύο πρώτες συμπεριφορές είναι συνήθεις, η τρίτη, πιο σπάνια, παρουσιάζει φιλοσοφικό και πολιτικό ενδιαφέρον.

Μπορεί κάποιος να μην αναγνωρίσει την οφειλή του απέναντι στον ευεργέτη του, να μην ανταποδώσει ή να μη θεωρήσει καν ότι έχει ευεργετηθεί. Αλλά γιατί να τον μισήσει σε τέτοιο βαθμό που να προσπαθήσει να τον βλάψει; Γιατί κάποιοι εκλαμβάνουν την καλοσύνη ως προσβολή; Τι είναι αυτό που αντί να κινητοποιήσει μέσα τους τη συμπάθεια και την ευγνωμοσύνη κινητοποιεί τον φθόνο και το μίσος; Ο Λα Ροσφουκό απαντά: η αλαζονεία και η φιλαυτία.

Η λογική της ευεργεσίας, και πολύ περισσότερο της αγαθοεργίας, προϋποθέτει την υλική, κοινωνική ή και ηθική απόσταση ανάμεσα στον ευεργέτη και στον ευεργετούμενο. Η ευεργεσία, όταν δεν είναι απλή εξυπηρέτηση ή χάρη, έχει τη ρίζα της στη γενναιοδωρία, εκπορεύεται από το είναι του ανθρώπου του ικανού για μεγάλα και σημαντικά έργα, τα οποία ελάχιστοι είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν. Προϋποθέτει, εν ολίγοις, ανωτερότητα και ασυμμετρία, κάτι που αποδέχεται ο ευεργετούμενος όταν εκφράζει την ευγνωμοσύνη του. Επομένως, το συναίσθημα αυτό είναι η έμμεση αναγνώριση της ανωτερότητας του άλλου και της άνισης σχέσης ανάμεσα στον γενναιόδωρο και στον αποδέκτη της γενναιοδωρίας. Αυτήν ακριβώς την ανισότητα απορρίπτουν με βδελυγμία όσοι φθονούν και μισούν τον ευεργέτη τους, αποζητώντας την ταπείνωσή του με σκοπό την αποκατάσταση της ισότιμης σχέσης ανάμεσα στους δύο.

Ο δημοκρατικός άνθρωπος, έγραφε ο Τοκβίλ, διακατέχεται από άσβεστο πάθος για ισότητα. Ο εξισωτισμός, χαρακτηριστικό της δημοκρατικής εποχής, βρίσκεται στον αντίποδα της ευγνωμοσύνης, η οποία, θα έλεγε κανείς, είναι ένα βλαβερό συναίσθημα για τη δημοκρατία, εφόσον μέσα της επιβιώνει ο σπόρος της ανισότητας. Σε μια πραγματική δημοκρατία, η αγαθοεργία των πλουσίων, αντί να οδηγήσει στην ευγνωμοσύνη των φτωχών και στην κοινωνική ειρήνη, θα προκαλούσε επανάσταση. Στη δημοκρατική κοινωνία, το ευγενές αυτό συναίσθημα διαποτίζεται αναγκαστικά από το αγοραίο πνεύμα. Γράφει ο Λα Ροσφουκό: «Η ευγνωμοσύνη λειτουργεί όπως η καλή πίστη των εμπόρων: συντηρεί το εμπόριο. Και δεν πληρώνουμε, επειδή είναι δίκαιο να ξεχρεώσουμε, αλλά για να βρούμε πιο εύκολα ανθρώπους για να μας δανείσουν».

Να δίνετε πάντα τον καλύτερο εαυτό σας

Να δίνετε πάντα τον καλύτερο εαυτό σας, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Να μην ξεχνάτε, όμως, ότι ο καλύτερος εαυτός σας δεν θα είναι ποτέ ο ίδιος από τη μια στιγμή στην άλλη.

Τα πάντα γύρω μας αλλάζουν διαρκώς, οπότε ο καλύτερος εαυτός σας μπορεί τη μια να είναι πραγματικά καλός και την άλλη όχι και τόσο.

Όταν ξυπνάτε το πρωί αναζωογονημένοι και γεμάτοι ενέργεια, ο καλύτερος εαυτός σας θα είναι πολύ καλύτερος απ’ ότι το απόγευμα που θα γυρίζετε κουρασμένοι από τη δουλειά.

Ο καλύτερος εαυτός σας θα είναι πολύ καλύτερος όταν είστε υγιείς παρά όταν είστε άρρωστοι, όταν είστε νηφάλιοι παρά όταν είστε μεθυσμένοι.

Ο καλύτερος εαυτός σας θα εξαρτάται άμεσα από το αν νιώθετε χαρούμενοι και αισιόδοξοι ή αναστατωμένοι, θυμωμένοι, πληγωμένοι.

Ο καλύτερος εαυτός σας μπορεί να αλλάζει από ώρα σε ώρα και από μέρα σε μέρα, ανάλογα με τις διαθέσεις σας.

Θα αλλάζει, επίσης, με την πάροδο του χρόνου.

Αποκτώντας σιγά-σιγά τη συνήθεια των τεσσάρων καινούριων συμφωνιών, ο καλύτερος εαυτός σας θα γίνεται ολοένα καλύτερος απ’ ό,τι υπήρξε στο παρελθόν.

Παρ’ όλα αυτά, εσείς θα πρέπει να εξακολουθήσετε να δίνετε τον καλύτερο εαυτό σας — ούτε λιγότερο αλλά ούτε και περισσότερο απ’ αυτό.

Αν κοπιάσετε για να δώσετε κάτι παραπάνω απ’ αυτό που μπορείτε, θα σπαταλήσετε πολύτιμη ενέργεια και στο τέλος ο καλύτερος εαυτός σας δεν θα αρκεί.

Όταν το παρακάνετε, εξαντλείτε το σώμα σας και, καθώς θα πηγαίνετε ενάντια στον εαυτό σας, θα χρειάζεστε περισσότερο χρόνο για να πραγματοποιήσετε το σκοπό σας.

Αν πάλι κάνετε λιγότερες προσπάθειες από όσες μπορείτε να κάνετε, υποβάλετε τον εαυτό σας σε απογοητεύσεις, τύψεις και ενοχές.

Να κάνετε πάντα ό,τι καλύτερο μπορείτε σε οποιαδήποτε περίσταση της ζωής σας.

Δεν έχει σημασία αν είστε κουρασμένοι ή άρρωστοι — εάν δώσετε τον καλύτερο εαυτό σας, τότε δεν πρόκειται ποτέ να τον κρίνετε.

Και όταν δεν κρίνετε τον εαυτό σας, δεν τον υποβάλλετε και σε τύψεις, ενοχές ή τάσεις αυτοτιμωρίας.

Κάνοντας πάντα το καλύτερο δυνατό, θα απαλλαγείτε από ένα ισχυρό ξόρκι που σας βαραίνει.

Συμπόσιο: Τι είναι ο έρωτας;

Ο νεαρός ποιητής Αγάθωνας κέρδισε το βραβείο στα Λήναια το έτος 416 π.Χ., επί άρχοντος Ευφήμου. Την επόμενη μέρα όμως κάλεσε σε συμπόσιο όλους τους εξέχοντες άνδρες της αριστοκρατικής τάξης της Αθήνας, επειδή την προηγούμενη μέρα δεν είχαν μπορέσει να παρευρεθούν στην γιορτή.

Στο συμπόσιο πήραν μέρος ο Αριστόδημος, ο Φαίδρος, ο Αγάθωνας, ο γιατρός Ερυξίμαχος, ο Παυσανίας, ο Αριστοφάνης, ο Αλκιβιάδης και αργότερα ο Σωκράτης, ο οποίος αρχικά δίσταζε να παρευρεθεί και περίμενε έξω από την πόρτα ακούγοντας τα λεγόμενα. Η πρώτη μας επαφή με τον Σωκράτη γίνεται στο ενδιάμεσο του κειμένου, τη στιγμή που αυτός εμφανίζεται στο συμπόσιο. Οι παρευρισκόμενοι αποφασίζουν να περάσουν τη βραδιά όχι με άγριο φαγοπότι, αλλά όμορφα και διαλεκτικά, συζητώντας γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα. Το θέμα του συμποσίου είναι λοιπόν η αναζήτηση της υφής του έρωτα: «τι είναι ο έρωτας;»

Δομή του έργου

Σχεδόν ολόκληρος ο διάλογος είναι σε μορφή αφήγησης από τον Απολλόδωρο στον Εταίρο, έναν φίλο του στον δρόμο για την Αθήνα. Ο Απολλόδωρος άκουσε τη συζήτηση από τον Αριστόδημο, ο οποίος συμμετείχε στο συμπόσιο, και πιθανότατα ο Πλάτωνας έλαβε γνώση των λεγομένων από τον αδερφό του ή από τον ακατονόμαστο φίλο.

• Η συζήτηση αρχίζει με τον λόγο του Φαίδρου, που υποστηρίζει, ότι ο Έρωτας είναι ένας από τις αρχαιότερες θεότητες. Ενώ ένας πιστός φίλος είναι η μεγαλύτερη ευτυχία, ο έρωτας είναι αυτός που μας κάνει να κάνουμε τις ηρωικότερες πράξεις.

• Ο Παυσανίας φέρνει τον έρωτα σε σχέση με την θεά Αφροδίτη, και υποστηρίζει ότι όπως η Αφροδίτη έχει δύο φύσεις, την ανθρώπινη και την θεϊκή, έτσι και ο έρωτας έχει δύο μορφές. Ο σαρκικός έρωτας αποσκοπεί στην απλή ικανοποίηση, ενώ ο ανώτερος έρωτας επιφέρει την παντοτινή ένωση με τον αγαπημένο ή την αγαπημένη.

• Ο γιατρός Ερυξίμαχος από ιατρικής άποψης βλέπει τον έρωτα σαν μια συγκυρία τεσσάρων ερωτικών δυνάμεων που κατοικούν μέσα στο ανθρώπινο σώμα: η ζέστη, το κρύο, η πίκρα και η γλύκα.

• Ο Αριστοφάνης επιχειρεί να αποδείξει την δύναμη του έρωτα με τον μύθο των σφαιρικών ανθρώπων, που ήταν ερμαφρόδιτοι. Είχαν τόσο μεγάλη δύναμη, που οι θεοί τους έκοψαν στην μέση και από τότε το ένα μισό αναζητάει το άλλο.

• Ο Αγάθων με μεγάλη ρητορική ικανότητα και με την βοήθεια λογικών αποδείξεων λέει πως ο έρωτας είναι ένας θεός που είναι αιώνια νεαρός, τρυφερός, πανέμορφος, δίκαιος, σώφρων, τολμηρός και σοφός. Προς τιμή του τραγουδάει και έναν ύμνο.

• Εκείνη την στιγμή παρουσιάζεται ο Σωκράτης, ο οποίος λέει ότι δεν ξέρει να πει τίποτα. Η ιέρεια Διοτίμα όμως του ανέθεσε να μεταφέρει ότι ο έρωτας είναι ένας δαίμονας, που μεσολαβεί μεταξύ των θνητών και των αθανάτων.

• Ξαφνικά εμφανίζεται ο Αλκιβιάδης, πολύ μεθυσμένος και με την μορφή ενός Διόνυσου. Όλοι οι παρευρισκόμενοι θέλουν να τους κάνει παρέα, αλλά ο Αλκιβιάδης στρέφεται μόνο στον Σωκράτη και τον επαινεί.

Η συζήτηση συνεχίζεται όλη τη νύχτα, και με άφθονο φαγητό και κρασί. Μόνον ο Σωκράτης παραμένει νηφάλιος, αν και πίνει περισσότερο από τους άλλους. Την επόμενη μέρα θα ξεκινήσει πρωί-πρωί για να κάνει τις καθημερινές του απασχολίες, μαζί με τον μαθητή του, τον Αριστόδημο.

Τα χρέη της σχέσης: όταν κάνω θυσίες αλλά περιμένω κάτι ως αντάλλαγμα

Όλοι ξέρουμε τι είναι τα χρέη: δεσμεύσεις πληρωμής μεταξύ δύο οντοτήτων που πρέπει να εκπληρωθούν. Ωστόσο, λίγοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι υπάρχουν και χρέη στις σχέσεις, ιδίως μεταξύ των ζευγαριών. Σήμερα, ίσως ανακαλύψετε πως έχετε κι εσείς ορισμένα χρέη που εκκρεμούν και πρέπει να λύσετε.

Τα χρέη στις σχέσεις εμφανίζονται όταν παραιτούμαστε από κάτι που είναι σημαντικό για εμάς για χάρη της σχέσης. Αυτά τα χρέη αντιπροσωπεύουν αληθινές θυσίες. Ωστόσο, λόγω αυτών των σπουδαίων πράξεων, περιμένουμε συγκεκριμένα πράγματα από το άλλο άτομο ως αντάλλαγμα. Έτσι, συνάπτουμε «συμβόλαια» που δεν παρατηρεί κανείς.

Η παγίδα των χρεών μιας σχέσης

Τα χρέη μιας σχέσης είναι παγίδες που σχεδόν ποτέ δεν παρατηρούμε. Προκύπτουν εξαιτίας της έλλειψης άμεσης ή ειλικρινούς επικοινωνίας στην σχέση. Αντί να εκφράζουμε το πόσο δύσκολο είναι να δεχτούμε μια κατάσταση που δεν μας αρέσει, παραμένουμε σιωπηλοί.

Συνεπώς, δημιουργείται ένα σιωπηλό χρέος που δεν γνωρίζει το άλλο άτομο. Τι συμβαίνει τότε; Οι αλληλοκατηγορίες ξεκινούν.

Ας υποθέσουμε για παράδειγμα πως ο σύντροφος σας βρήκε δουλειά σεμια άλλη χώρα. Είναι μια απίστευτη ευκαιρία και αποφασίζετε να πάτε μαζί του. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψετε την δουλειά σας και να ελπίζετε ότι θα βρείτε κάποια άλλη στην χώρα που θα πάτε. Ωστόσο, όσο περνά ο καιρός αρχίζετε να κατηγορείτε τον σύντροφο σας επειδή δεν μπορείτε να βρείτε μια και ζείτε μακριά από την οικογένεια σας.

Επιπλέον, αυτό που θα πρέπει να αντιμετωπίσετε περισσότερο είναι η θυσία που κάνατε για να επιτρέψετε στον σύντροφο σας να αναπτυχθεί επαγγελματικά ενώ εσείς αφήσατε τα πάντα, συμπεριλαμβανομένου και της επαγγελματικής σας καριέρας. Έτσι, θέλετε το άλλο άτομο να σας ανταμείψει για την θυσία σας. Όμως, με αυτόν τον τρόπο συνάπτετε ακόμα ένα συμβόλαιο χρέους.

Χρέος της σχέσης ή συναισθηματικός εκφοβισμός;

Τα χρέη μιας σχέσης μπορούν να υπάρχουν μεταξύ συντρόφων, φίλων ή ακόμα και μελών της οικογένειας. Μερικές φορές, καταλήγουν να γίνονται στην πραγματικότητα συναισθηματικοί εκφοβισμοί. Απαιτούμε αυτό που πιστεύουμε ότι μας αξίζει. Θυσιάζουμε τον εαυτό μας και δίνουμε χωρίς όρια. Ωστόσο, στο τέλος, θέλουμε απλώς μια απεριόριστη αποζημίωση γι' αυτό.

Είναι συνηθισμένο να νομίζουμε ότι αν δώσουμε κάτι για μια σχέση, θα ανταμειφθεί με κάποιο τρόπο. Σε κάθε σχέση, πρέπει να υπάρχει συνεχώς μια αλληλεπίδραση, να δίνουμε και να παίρνουμε. Ωστόσο, αυτό δεν έχει καμία σχέση με το πώς αντιλαμβανόμαστε τα χρέη μιας σχέσης.

Αυτός ο τύπος χρέους δημιουργείται ως ευκαιρία για να κάνουμε το άλλο άτομο να δει πόσο νοιαζόμαστε και ταυτόχρονα να ζητήσουμε και να λάβουμε αυτό που πιστεύουμε ότι μας αποζημιώνει για την μεγάλη θυσία μας. Θέλουμε να ασκούμε έναν έλεγχο που δεν έχουμε. Τότε ξεκινά ο εκφοβισμός.

Αλλά πώς μπορούμε να το αποφύγουμε αυτό; Η αλήθεια είναι ότι η κατάσταση αυτή μπορεί όντως να αποφευχθεί. Πρώτα απ΄ όλα, πρέπει να καταλάβουμε αμέσως ότι αν και μπορεί να φαίνεται ψυχρό, πρέπει να πούμε στο άλλο άτομο ότι περιμένουμε κάτι για τις προσπάθειες μας. Αν συνειδητοποιήσετε ότι δεν παίρνετε ούτε δείγμα από αυτό που περιμένετε είναι καλύτερο να μην κάνετε αυτή την θυσία.

Είναι επίσης απαραίτητο να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά στις θυσίες που κάνουν οι άλλοι για εμάς. Επιπλέον, ξεκαθαρίστε ποια πράγματα δεν είστε διατεθειμένοι να ανεχτείτε και ποιες απαιτήσεις δεν θα δεχτείτε.

Σχεδόν όλοι μας έχουμε δημιουργήσει χρέη σε σχέσεις, χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Αυτά τα χρέη καταστρέφουν τους δεσμούς μας, προκαλούν επίπονες ρήξεις και δημιουργούν εχθρότητες. Πρέπει να αρχίσουμε να ξεπληρώνουμε όλα αυτά τα χρέη και να μάθουμε πώς να μην τα δημιουργούμε εξ αρχής.

Τα συναισθήματα του ανθρώπου καθορίζουν την μοίρα του

Είναι πλέον δεδομένο ότι οι ανθρώπινες σχέσεις, είτε είναι ερωτικές, συντροφικές, φιλικές είτε επαγγελματικές, γίνονται όλο και δυσκολότερες με την πάροδο του χρόνου. Ο ενθουσιασμός της νεανικής ηλικίας έχει περάσει ανεπιστρεπτί, το πάθος σπανίζει, σχεδόν οι μισοί γάμοι οδεύουν στο διαζύγιο, η οικονομική ύφεση έχει επηρεάσει την καθημερινότητα και η ψηφιακή εποχή έχει αλλοτριώσει την συναισθηματική επαφή, με περισσότερο πληγέντες όσους ανήκουν στην ηλιακή ομάδα 40-60 ετών.

Ξεκινήσαμε την ζωή μας μέσα σε ένα στενό οικογενειακό περιβάλλον. Για κάποιους η οικογένεια ήταν ένα κουκούλι, γεμάτο αγάπη, στοργή, προστασία και ελευθερία για προσωπική ανάπτυξη, ακόμα και αν ζήσαν φτωχικά. Για κάποιους άλλους όμως, η οικογένεια ήταν σκληρή, απαιτητική, απολυταρχική, «αγαπούσε» μόνο το υπάκουο παιδί και αυτό υπό προϋποθέσεις, ενώ σε ακόμα χειρότερες περιπτώσεις η οικογένεια ήταν ο δυνάστης της παιδικής ψυχής. Εκεί λοιπόν ξεκίνησαν οι πρώτες συναισθηματικές απογοητεύσεις της ζωής. Είτε από την απώλεια των αγαπημένων προσώπων της οικογένειας, είτε από την «απώλεια» της παιδικής αθωότητας μέσα στην τοξική οικογένεια. Μεγαλώνοντας, στο περιβάλλον αυτό προστέθηκαν φίλοι, δάσκαλοι, έρωτες, συμφοιτητές και αργότερα συνεργάτες, γείτονες και πάει λέγοντας…

Μέσα σε αυτή την πορεία των ετών, ο καθένας έζησε πολλές χαρές: το πρώτο φλερτ, μια πρωτιά στο σχολείο, την επιτυχία στην σχολή της επιλογής του… αλλά και πολλές λύπες: την προδοσία ενός φίλου, την αποτυχία σε ένα αγώνισμα ή την ανεργία…

Ο εγκέφαλος παίζει ένα παράδοξο παιχνίδι. Έχει τη δύναμη αφενός να αναπολεί τις καλές στιγμές παροδικά και αφετέρου να βασανίζει το άτομο με τις συναισθηματικές δυσκολίες που έχει περάσει, χαράσσοντας τες βαθιά στη μνήμη και στην καρδιά, για μέρες ή και χρόνια.

Από τις νευροεπιστήμες γνωρίζουμε πως μια ομάδα νευρώνων, η αμυγδαλή που βρίσκεται κοντά στο εγκεφαλικό στέλεχος και θεωρείται μέρος του πρωτόγονου εγκεφάλου, εξειδικεύεται στα συναισθηματικά ζητήματα. Αποτελεί την έδρα κάθε πάθους και αν απομονωθεί από τον υπόλοιπο εγκέφαλο προκαλεί μια εντυπωσιακή ανικανότητα αντίληψης της συναισθηματικής αξίας των γεγονότων της ζωής, δηλαδή προκαλεί συναισθηματική τύφλωση. Η αμυγδαλή λειτουργεί ως αποθήκη συναισθηματικής και συγκινησιακής μνήμης που μπορεί να πάρει τον έλεγχο των πράξεων μας, πριν ακόμα ο σκεπτόμενος εγκέφαλος καταλήξει σε μιαν απόφαση, προκαλώντας παρορμητικές αντιδράσεις που υπερισχύουν της λογικής.

…Και κάπως έτσι τα συναισθήματα του κάθε ανθρώπου γίνονται η μοίρα του…

Μεγαλώνοντας λοιπόν, ο καθένας κουβαλά στην αμυγδαλή του όλα τα συναισθήματα που έχει βιώσει: απογοητεύσεις, εσωτερικά κίνητρα, παρορμήσεις, αχαλιναγώγητα ένστικτα, φοβίες από εμπειρίες και γεγονότα του παρελθόντος. Συναισθήματα που εξουσιάζουν όποιον αδυνατεί να τα αναγνωρίσει στο συνειδητό επίπεδο.

Τα χρόνια περνούν και ξαφνικά συνειδητοποιείς πως βαδίζεις προς το δεύτερο μισό αιώνα της ζωής σου, έχοντας κάνει παρορμητικά λάθη με μικρό ή μεγάλο κόστος. Κοιτάς στο παρελθόν και σκέπτεσαι όλες τις περιπτώσεις όπου θα μπορούσες να έχεις πράξει διαφορετικά ώστε σήμερα να είσαι περισσότερο ωφελημένος. Σίγουρα σκέφτεσαι κάτι που έκανες ή δεν έκανες, που είπες ή δεν είπες, που εγκατέλειψες ή δεν εγκατέλειψες ενώ έπρεπε… γιατί η αμυγδαλή σου αποφάσισε για εσένα πριν από εσένα!

Όμως αυτά ανήκουν στο χθες και το πιθανότερο είναι να μην μπορείς πλέον να τα αλλάξεις. Μπορείς όμως να αλλάξεις τον τρόπο που αντιδράς στον κατακλυσμό των συναισθημάτων σου σήμερα, ώστε να μην συνεχίσουν να ορίζουν τη ζωή σου και αύριο.

Ένα πρωταρχικό βήμα σε αυτή την αλλαγή αποτελεί η αυτοεπίγνωση. Η αναγνώριση ενός συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται. Οφείλουμε στον αυτό μας να αναγνωρίσουμε τι νιώθουμε, να το ονομάσουμε και έπειτα να σκεφτούμε γιατί νιώθουμε έτσι και από αυτό πηγάζει. Με βάση τον Coleman, οι άνθρωποι που νιώθουν πιο σίγουροι με τα συναισθήματα τους διευθύνουν καλύτερα τη ζωή τους γιατί έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των αποφάσεων που λαμβάνουν για τον εαυτό τους, από τον ποιο θα επιλέξουν για σύντροφο μέχρι ποιο επάγγελμα θα ασκήσουν.

Το δεύτερο βήμα είναι ο αυτοέλεγχος. Η χειραγώγηση των παρορμητικών συναισθημάτων και ο έλεγχος των αντιδράσεων. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές για αυτό, η ευκολότερη ίσως είναι να μετρήσει κανείς ως το 10 παίρνοντας ήρεμες και βαθιές ανάσες και έπειτα αφού σκεφτεί λογικά να λάβει την απόφαση. Ένας άλλος τρόπος είναι το time-out, δηλαδή όταν αρχίσει ο κατακλυσμός των αρνητικών συναισθημάτων, ο αναστατωμένος ομιλητής ζητά τη διακοπή της συζήτησης μέχρι να ηρεμήσει. Μιλώντας ειλικρινά για το πως νιώθει, ζητά χρόνο για να χαλιναγωγήσει τα παρορμητικά του συναισθήματα και έπειτα θα επανέλθει.

Δεν είναι ντροπή, ούτε αγενές να πει κάποιος στον συνομιλητή του «συγγνώμη, αλλά δεν είμαι σε θέση να κάνω αυτή την κουβέντα τώρα, χρειάζομαι λίγο χρόνο να ηρεμήσω, να σκεφτώ λογικά και να αντιμετωπίσω το πρόβλημα αντικειμενικά». Αντιθέτως είναι μια ώριμη πράξη που δείχνει πως σεβόμαστε τον εαυτό μας και τον συνομιλητή μας γιατί επιθυμούμε έναν εποικοδομητικό διάλογο μακριά από παρορμήσεις και προκαταλήψεις.

Το τρίτο βήμα αποτελεί η αναζήτηση κινήτρων για τον εαυτό μας. Με απλά λόγια να αναλογιστούμε για ποιον λόγο πρέπει να καταστείλουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα. Πρόκειται για την αιώνια μάχη μεταξύ της παρόρμησης και της καταστολής της, του Εκείνο και του Εγώ, της επιθυμίας και του αυτοελέγχου, της ικανοποίησης και της υπομονής. Οι άνθρωποι που έχουν την ικανότητα της αυτοκυριαρχίας, της καθυπόταξης της ανυπομονησίας, της χαλιναγώγησης της παρορμητικότητας και γενικά τον έλεγχο των αρνητικών συναισθημάτων τους τείνουν να είναι πιο αποτελεσματικού και παραγωγικοί σε ότι και αν κάνουν.

Η ικανότητα να αναστείλουμε αυτά τα ένστικτα και να βρούμε κίνητρα για τον εαυτό μας, έχουν την ρίζα τους στην πρώιμη παιδική ηλικία, από τότε που μπορέσαμε ή όχι να αντισταθούμε στη δεύτερη καραμέλα και συνεχίζουν να παρεμβαίνουν στην ζωή μας ως σήμερα, από το να διατηρήσουμε μια δίαιτα μέχρι να διακόψουμε το κάπνισμα. Ο μόνος τρόπος για να επιτύχουμε σε αυτό το βήμα, είναι η προσήλωση στον στόχο της ανταμοιβής, δηλαδή στην εξυπηρέτηση του απώτερου σκοπού που δεν είναι άλλος από το προσωπικό όφελος και την πνευματική ανάπτυξη.

Η ενσυναίσθηση είναι το τέταρτο βήμα της αλλαγής και αποτελεί την αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων. Αυτό που λέμε, να έρθουμε στη θέση του άλλου και να καταλάβουμε πως νιώθει την παρούσα στιγμή. Τα ενσυναισθαντικά άτομα, έχουν αναπτυγμένη δεκτικότητα και προσαρμοστικότητα που τα κάνει καλύτερους συντρόφους και επιτυχημένους επαγγελματίες στον τομέα των ανθρωπιστικών επαγγελμάτων. Για να αναπτύξει κάποιος –που δεν έχει γεννηθεί με αυτήν- την ενσυναίσθησή δεν είναι κάτι εύκολο. Απαιτεί πολλή μελέτη και προσωπική προσπάθεια μέσα από διάφορες τεχνικές. Στο εμπόριο υπάρχουν αρκετά βιβλία για αυτό το σκοπό, όπως υπάρχουν και αρκετά βίντεο στο διαδίκτυο.

Το πέμπτο και τελευταίο βήμα είναι η ικανότητα να αναπτύξει κανείς υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Το να μπορεί κάποιος να συσχετίζεται με ώριμο και υγιή τρόπο με τους συνανθρώπους του, να μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματα τους, να διαθέτει κοινωνική παιδεία και επάρκεια, ευγένεια χαρακτήρα και καλοσύνη. Όσοι κατέχουν την τέχνη των διαπροσωπικών σχέσεων, διαπρέπουν σε ότι αφορά την ομαλή αλληλεπίδραση με τους άλλους και λάμπουν πάντα στο κοινωνικό στερέωμα. Από την άλλη, όσοι στερούνται αυτής οδηγούνται σε πολλαπλές αποτυχημένες σχέσεις, συχνά καταλήγουν μόνοι και χαρακτηρίζονται ως αναίσθητοι ή τοξικοί Αυτές οι δεξιότητες ωριμάζουν με την ηλικία αλλά και καλλιεργούνται.

Το κλειδί για αυτές είναι να μαθαίνει κανείς από τα λάθη του και να δοκιμάζει διαφορετικές λύσεις από τις πεπατημένες. Όπως λέει ο λαός «εκεί που φοβάσαι να πας θα βρεις την λύση». Στο εμπόριο υπάρχουν βιβλία που μπορούν να βοηθήσουν τον ενδιαφερόμενο στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων.

Εν κατακλείδι, όποιος μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματα του μπορεί να καθορίσει την πορεία της ζωής του. Αν προσπαθήσεις να κυριαρχήσεις στους ανθρώπους έχει ήδη ηττηθεί. Για να βγεις κερδισμένος πρέπει να κυριαρχήσεις στα αρνητικά σου συναισθήματα και στις παρορμητικές τους αντιδράσεις.

Όταν δείχνετε ευτυχισμένοι μπροστά σε ζηλιάρηδες ανθρώπους μπορεί να είναι επικίνδυνο

Δεν υπάρχει συνταγή για την ευτυχία, επειδή ο καθένας αναζητάει διαφορετικά πράγματα για να νιώσει ευτυχισμένος. Επομένως εναπόκειται σε εσάς μόνο να ανακαλύψετε τι αναζωογονεί τη ψυχή σας και κάνει τη ζωή σας πιο ενδιαφέρουσα. Ωστόσο υπάρχει ένα πράγμα που πρέπει να προσέχετε και είναι ο ζηλιάρης άνθρωπος.

Δεν θέλουν όλοι οι άνθρωποι να σας βλέπουν ευτυχισμένους. Και η αλήθεια είναι πως υπάρχουν πολύ λίγοι που βιώνουν πραγματική χαρά όταν συνειδητοποιήσουν πως κάποιος άλλος καταφέρνει αυτά που δεν έχουν καταφέρει ακόμα εκείνοι. Η πιο συνηθισμένη αντίδραση των ανθρώπων είναι να μειωθεί η ευτυχία του άλλου, γιατί έτσι καλύπτονται και οι δικές τους ανασφάλειες.

Ακόμα και ανάμεσα σε φίλους και συγγενείς υπάρχουν σχέσεις που βασίζονται στο φθόνο. Συχνά οι άνθρωποι που αγαπάτε περισσότερο και πιστεύετε ότι θέλουν το καλό σας είναι εκείνοι που ζηλεύουν τα επιτεύγματά σας και μεταδίδουν αρνητική ενέργεια.

Η ζήλεια είναι καταστροφική τόσο για εκείνους που τη νιώθουν όσο και για εκείνους που επηρεάζονται από αυτή.

Για να απαλλαγείτε από τους ζηλιάρηδες ανθρώπους πρέπει να μάθετε να τους ανακαλύπτετε. Γιατί όσο και εάν σας φαίνεται περίεργο, δεν είναι πάντα εύκολο να καταλάβετε όσους σας ζηλεύουν, αφού πολλοί από αυτούς το κρύβουν καλά. Όταν όμως τους ανακαλύψετε βγάλτε τους εντελώς από τη ζωή σας, αλλά με σύνεση ώστε οι συνέπειες να μην σας επηρεάσουν.

Εάν από την άλλη μεριά εντοπίσετε έναν ζηλιάρη αλλά δεν μπορείτε να τον εξαλείψετε από τη ζωή σας, αλλάξτε κάποια δικά σας χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα μην του δείχνετε πόσο ευτυχισμένοι είστε. Όταν δεν γνωρίζει πράγματα για εσάς, δεν μπορεί και να σας βλάψει.

Οι ζηλιάρηδες άνθρωποι δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής ούτε μπορούν να προσανατολιστούν και συνεπώς έχουν αρνητικές συμπεριφορές όπως ο φθόνος.

Είναι λοιπόν σημαντικό να απαλλαγείτε από τις σχέσεις που δεν σας αφήνουν να εξελιχθείτε και να φτάσετε στην πραγματική ευτυχία.

Αλλά ο εγκέφαλος δεν είναι το ίδιο ελεύθερος να ερευνήσει μέσα του, τον εαυτό του

Ο εγκέφαλος, που βρίσκεται μέσα στο κρανίο, είναι το πιο εκπληκτικό ανθρώπινο όργανο. Έχει αποκτήσει τρομερές γνώσεις, σχεδόν για τα πάντα. Έχει εφεύρει τα πιο απίστευτα πράγματα, όπως το κομπιούτερ, τα μέσα γρήγορης τηλεπικοινωνίας και τα εργαλεία του πολέμου. Και είναι εντελώς ελεύθερος να ερευνήσει, να εφεύρει, να ψάξει. Αρχίζει με βάση τη γνώση και συσσωρεύει όλο και περισσότερες γνώσεις. Αν κάποια θεωρία δεν δουλεύει, εγκαταλείπεται. Αλλά ο εγκέφαλος δεν είναι το ίδιο ελεύθερος να ερευνήσει μέσα του, τον εαυτό του. Είναι διαμορφωμένος, πλασμένος, προγραμματισμένος να είναι ινδουιστής, μουσουλμάνος, βουδιστής. Ινδός, Αμερικάνος, Γάλλος, Ρώσος και λοιπά. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, όπως ένα κομπιούτερ, είναι προγραμματισμένος για το ότι πρέπει να υπάρχουν πόλεμοι, ότι ανήκεις σε κάποια ομάδα, ότι οι ρίζες σου βρίσκονται στο τάδε μέρος της Γης και λοιπά. Όλοι μας είμαστε προγραμματισμένοι από την παράδοση, από την αδιάκοπη επανάληψη που κάνουν οι εφημερίδες, τα περιοδικά και η τηλεόραση, από τα χιλιάδες χρόνια εξωτερικής πίεσης. Ο εγκέφαλος είναι ελεύθερος προς μια κατεύθυνση: προς τον κόσμο της τεχνολογίας. Αλλά αυτός ακριβώς ο εγκέφαλος που είναι τόσο εκπληκτικά ικανός, είναι περιορισμένος από την ίδια του την ιδιοτέλεια. Ο εγκέφαλος μας -που είναι εξαιρετικά ελεύθερος προς μια κατεύθυνση – ψυχολογικά είναι ανάπηρος. Είναι δυνατόν, λοιπόν, ο ανθρώπινος εγκέφαλος να είναι ελεύθερος από όλα, έτσι ώστε να έχει τρομακτική ενέργεια;

Όχι για να κάνει περισσότερες απάτες, όχι για να έχει περισσότερη εξουσία ή χρήματα -παρόλο που πρέπει κανείς να έχει κάποια χρήματα-, αλλά για να βρει έναν τρόπο ζωής όπου δεν υπάρχει φόβος, δεν υπάρχει μοναξιά και θλίψη, και να ερευνήσει βαθιά τη φύση του θανάτου, του διαλογισμού και της αλήθειας. Είναι δυνατόν για τον ανθρώπινο εγκέφαλο, που διαμορφώνεται εδώ και χιλιάδες χρόνια, να είναι εντελώς ελεύθερος; Ή μήπως οι άνθρωποι πρέπει να είναι για πάντα σκλάβοι και να μη γνωρίζουν την ελευθερία; Όχι την “ελευθερία” με την αφηρημένη έννοια, αλλά την ελευθερία από την ψυχολογική σύγκρουση, γιατί ζούμε μέσα σ’ αυτή τη σύγκρουση. Εκείνο που είναι γεγονός για όλους τους ανθρώπους-από την παιδική ηλικία μέχρι να πεθάνουν- είναι ότι όντας ανασφαλείς θέλουν ασφάλεια- είναι αυτός ο αδιάκοπος αγώνας αναζήτησης ψυχολογικής ασφάλειας που ποτέ δεν βρίσκουν και που τους δημιουργεί εσωτερική σύγκρουση.

Είναι, λοιπόν, δυνατόν για τους ανθρώπους στον σύγχρονο κόσμο, με όλες τους τις πολυπλοκότητες, να ζήσουν χωρίς τη σκιά της σύγκρουσης; Γιατί η σύγκρουση παραμορφώνει τον εγκέφαλο, μειώνει τις ικανότητες και την ενέργειά του κι έτσι γρήγορα ο εγκέφαλος φθείρεται. Μπορείτε, καθώς μεγαλώνετε, να παρατηρήσετε μέσα σας αυτή την αδιάκοπη σύγκρουση.

Τι είναι σύγκρουση; Σας παρακαλώ, μην περιμένετε εμένα να σας πω την απάντηση. Κάντε αυτή την ερώτηση στον εαυτό σας και δώστε όλο σας τον νου στο να βρείτε ποια είναι η φύση της σύγκρουσης. Σύγκρουση υπάρχει σίγουρα όταν υπάρχει διττότητα: “εγώ” και “εσύ”, η γυναίκα μου- ή ο άντρας μου- ως κάτι το χωριστό από μένα- ο διαχωρισμός σε διαλογιζόμενο και διαλογισμό. Όσο, λοιπόν, θα υπάρχει διαίρεση ανάμεσα σε εθνικότητες, ανάμεσα σε θρησκείες, ανάμεσα σε ανθρώπους, ανάμεσα στο ιδανικό και στο πραγματικό, ανάμεσα σε “εκείνο που είναι γεγονός’ και στο “πώς θα έπρεπε να είναι” δεν μπορεί παρά να υπάρχει σύγκρουση. Αυτό είναι νόμος. Όπου υπάρχει διαχωρισμός, η αίσθηση της διαίρεσης- Άραβας και Εβραίος, ινδουιστής και μουσουλμάνος, πατέρας και γιος και λοιπά-, δεν μπορεί παρά να υπάρχει σύγκρουση. Αυτό είναι γεγονός.

Ποιος έχει δημιουργήσει αυτή τη διαίρεση ανάμεσα σε “εκείνο που είναι γεγονός” και στο “πώς θα έπρεπε να είναι”; Και τη διαίρεση ανάμεσα στον αποκαλούμενο “Θεό” -αν υπάρχει τέτοια οντότητα- και στον εαυτό σας; Όπως και τη διαίρεση ανάμεσα στην επιθυμία σας για γαλήνη και στο να είστε σε σύγκρουση; Αυτή είναι η αληθινή πραγματικότητα της καθημερινή μας ζωής. Και ο ομιλητής αναρωτιέται – όπως θα έπρεπε να αναρωτιέστε κι εσείς: Ποιος έχει δημιουργήσει αυτή τη διαίρεση- όχι μόνο εξωτερικά, αλλά και εσωτερικά; Σας παρακαλώ, κάντε στον εαυτό σας αυτή την ερώτηση. Ποιος είναι υπεύθυνος για όλο αυτό το χάος που υπάρχει στον κόσμο, την ατέλειωτη πάλη ανάμεσα στους ανθρώπους και μέσα τους, τη μοναξιά, την απελπισία, τον ατέλειωτο πόνο και μια αίσθηση θλίψης, από την οποία ο άνθρωπος μοιάζει να μην έχει ξεφύγει ποτέ; Ποιος είναι υπεύθυνος για όλο αυτό; Έτσι, πρέπει κανείς να ερευνήσει σε βάθος όχι μόνο γιατί τα ανθρώπινα πλάσματα ζούνε σε αδιάκοπη σύγκρουση και θλίψη και γιατί αναζητάνε ασφάλεια, αλλά επίσης και τη φύση της δικαιοσύνης.

Υπάρχει καθόλου δικαιοσύνη στον κόσμο; Ο ένας είναι έξυπνος και ο άλλος δεν είναι. Ο ένας έχει όλα τα προνόμια και ο άλλος δεν έχει το παραμικρό. Ο ένας ζει σε αρχοντικό σπίτι και ο άλλος σε καλύβα έχοντας με δυσκολία ένα γεύμα την ημέρα. Υπάρχει, λοιπόν, καθόλου δικαιοσύνη; Δεν είναι σημαντικό να το βρει κανείς από μόνος του; Για να κατανοήσεις τη φύση της δικαιοσύνης και για να βρεις αν υπάρχει καθόλου δικαιοσύνη, πρέπει να ερευνήσεις πολύ πολύ βαθιά τη φύση της θλίψης και το αν είναι δυνατόν να μην υπάρχει καθόλου ιδιοτέλεια. Και επίσης, θα πρέπει να ερευνήσουμε σε βάθος τι είναι ελευθερία και τι είναι καλοσύνη.

Οι κοινωνίες στις οποίες ζούμε έχουν δημιουργηθεί από κάθε ανθρώπινο πλάσμα, με την απληστία του, τον φθόνο του, την επιθετικότητά του και την αναζήτησή του για ασφάλεια. Εμείς έχουμε δημιουργήσει την κοινωνία στην οποία ζούμε κι έχουμε γίνει μετά και σκλάβοι αυτής της κοινωνίας. Το καταλαβαίνετε όλο αυτό; Εμείς οι άνθρωποι, μέσα από φόβο, μέσα από μοναξιά και την αναζήτηση ασφάλειας- χωρίς ποτέ να κατανοούμε τι είναι ανασφάλεια, αλλά θέλοντας πάντα ασφάλεια-, έχουμε δημιουργήσει τον πολιτισμό μας, την κοινωνία μας, τις θρησκείες μας, τους θεούς μας.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΚΑΤ' ΑΦΟΒΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΔΗΜ 27.60–69

Ἐπίλογος: Η περιουσία του Δημοσθένη κατασπαταλήθηκε από τους επιτρόπους – Έκκληση για απόδοση δικαιοσύνης

Ο Δημοσθένης απαρίθμησε στην πίστιν τα περιουσιακά στοιχεία που άφησε πίσω του ο πατέρας του (βλ. και ΔΗΜ 27.1–3), αναφέρθηκε αναλυτικά στους όρους της διαθήκης και τις υποχρεώσεις στις οποίες δεν ανταποκρίθηκαν οι κηδεμόνες–επίτροποί του, ανέτρεψε τον ισχυρισμό των αντιδίκων ότι ο ίδιος καρπώθηκε μεγάλο χρηματικό ποσό που είχε κρύψει ο πατέρας του και επέμεινε στο γεγονός ότι η οικογένειά του στερήθηκε πολλά έσοδα, όταν ο Άφοβος επέλεξε να μην εκμισθώσει το σπίτι τους.

[60] Τοσαύτης τοίνυν οὐσίας μοι καταλειφθείσης ὅσην ἐξ
ἀρχῆς ἠκούσατε, καὶ τοῦ τρίτου μέρους πρόσοδον αὐτῆς
φερούσης πεντήκοντα μνᾶς, ἐξὸν τούτοις τοῖς ἀπληστοτάτοις
χρημάτων, καὶ εἰ μὴ μισθοῦν τὸν οἶκον ἐβούλοντο, ἀπὸ μὲν
τούτων τῶν προσιόντων, ἐῶντας ὥσπερ εἶχεν κατὰ χώραν,
ἡμᾶς τε τρέφειν καὶ τὰ πρὸς τὴν πόλιν διοικεῖν, καὶ ὅσ’ ἐξ
αὐτῶν περιεγίγνετο, ταῦτα προσπεριποιεῖν, [61] τὴν δ’ ἄλλην
οὐσίαν ἐνεργὸν ποιήσασιν, οὖσαν ταύτης διπλασίαν, αὑτοῖς
τε, εἰ χρημάτων ἐπεθύμουν, μέτρι’ ἐξ αὐτῶν λαβεῖν, ἐμοί τε
σὺν τοῖς ἀρχαίοις τὸν οἶκον ἐκ τῶν προσόδων μείζω ποιῆσαι,
τούτων μὲν οὐδὲν ἐποιήσαν, ἐπιδόμενοι δ’ ἀλλήλοις τὰ
πλείστου ἄξια τῶν ἀνδραπόδων, τὰ δὲ παντάπασιν ἀφανί-
σαντες, ἐμοῦ μὲν ἀνεῖλον καὶ τὴν ὑπάρχουσαν πρόσοδον,
σφίσι δ’ αὐτοῖς οὐ μικρὰν ἐκ τῶν ἐμῶν κατεσκευάσαντο.
[62] λαβόντες δὲ καὶ τἆλλ’ αἰσχρῶς οὑτωσὶ πάντα, πλέον ἢ τὰ
ἡμίσεα τῶν χρημάτων μηδὲ καταλειφθῆναι κοινῇ πάντες
ἀμφισβητοῦσιν, ὡς πεντεταλάντου δὲ μόνον τῆς οὐσίας οὔ-
σης ἐκ τοσαύτης τοὺς λόγους ἀπενηνόχασιν, οὐ πρόσοδον
μὲν ἐξ αὐτῶν οὐκ ἀποφαίνοντες, τὰ δὲ κεφάλαια φανερὰ
ἀποδεικνύντες, ἀλλ’ αὐτὰ τὰ ἀρχαῖ’ οὕτως ἀναιδῶς ἀνηλῶ-
σθαι φάσκοντες. καὶ οὐδ’ αἰσχύνονται ταῦτα τολμῶντες.
[63] καίτοι τί ποτ’ ἂν ἔπαθον ὑπ’ αὐτῶν, εἰ πλείω χρόνον ἐπε-
τροπεύθην; οὐκ ἂν ἔχοιεν εἰπεῖν. ὅπου γὰρ δέκ’ ἐτῶν
διαγενομένων παρὰ μὲν τῶν οὕτω μικρὰ κεκόμισμαι, τῷ δὲ
καὶ πρὸς ὀφείλων ἐγγέγραμμαι, πῶς οὐκ ἄξιον διαγανακτεῖν;
δῆλον δὲ παντάπασιν· εἰ κατελείφθην μὲν ἐνιαύσιος, ἓξ ἔτη
δὲ πρὸς ἐπετροπεύθην ὑπ’ αὐτῶν, οὐδ’ ἂν τὰ μικρὰ ταῦτα
παρ’ αὐτῶν ἀπέλαβον. εἰ γὰρ ἐκεῖν’ ἀνήλωται ὀρθῶς, οὐδὲν
ἂν τῶν νῦν παραδοθέντων ἐξήρκεσεν εἰς ἕκτον ἔτος, ἀλλ’ ἢ
παρ’ αὑτῶν ἄν μ’ ἔτρεφον ἢ τῷ λιμῷ περιεῖδον ἀπολόμενον.
[64] καίτοι πῶς οὐ δεινόν, εἰ ἕτεροι μὲν οἶκοι ταλαντιαῖοι καὶ
διτάλαντοι καταλειφθέντες ἐκ τοῦ μισθωθῆναι διπλάσιοι καὶ
τριπλάσιοι γεγόνασιν, ὥστ’ ἀξιοῦσθαι λῃτουργεῖν, ὁ δ’ ἐμὸς
τριηραρχεῖν εἰθισμένος καὶ μεγάλας εἰσφορὰς εἰσφέρειν μηδὲ
μικρὰς δυνήσεται διὰ τὰς τούτων ἀναισχυντίας; τίνας δ’
οὗτοι λελοίπασιν ὑπερβολὰς εἰπεῖν; οἳ καὶ τὴν διαθήκην
ἠφανίκασιν ὡς λήσοντες, καὶ τὰς μὲν σφετέρας αὐτῶν οὐσίας
ἐκ τῶν ἐπικαρπιῶν διῳκήκασι καὶ τἀρχαῖα τῶν ὑπαρχόντων
ἐκ τῶν ἐμῶν πολλῷ μείζω πεποιήκασι, τῆς δ’ ἐμῆς οὐσίας,
ὥσπερ τὰ μέγισθ’ ὑφ’ ἡμῶν ἀδικηθέντες, ὅλον τὸ κεφάλαιον
ἀνῃρήκασι; [65] καὶ ὑμεῖς μὲν οὐδὲ τῶν εἰς ὑμᾶς ἁμαρτανόντων
ὅταν τινὸς καταψηφίσησθε, οὐ πάντα τὰ ὄντ’ ἀφείλεσθε,
ἀλλ’ ἢ γυναῖκας ἢ παιδί’ αὐτῶν ἐλεήσαντες μέρος τι κἀκεί-
νοις ὑπελίπετε· οὗτοι δὲ τοσοῦτον διαφέρουσιν ὑμῶν, ὥστε
καὶ δωρεὰς παρ’ ἡμῶν προσλαβόντες ἵνα δικαίως ἐπιτροπεύ-
σωσι, τοιαῦτ’ εἰς ἡμᾶς ὑβρίκασι. καὶ οὐδ’ ᾐσχύνθησαν, εἰ
μὴ ἠλέησαν, τὴν ἐμὴν ἀδελφήν, εἰ δυοῖν ταλάντοιν ὑπὸ τοῦ
πατρὸς ἀξιωθεῖσα, μηδενὸς τεύξεται τῶν προσηκόντων, ἀλλ’
ὥσπερ ἔχθιστοί τινες, ἀλλ’ οὐ φίλοι καὶ συγγενεῖς κατα-
λειφθέντες οὐδὲν τῆς οἰκειότητος ἐφρόντισαν. [66] ἀλλ’ ἐγὼ μὲν
ὁ πάντων ταλαιπωρότατος πρὸς ἀμφότερ’ ἀπορῶ, ταύτην θ’
ὅπως ἐκδῶ καὶ τἆλλ’ ὁπόθεν διοικῶ. προσεπίκειται δ’ ἡ
πόλις ἀξιοῦσ’ εἰσφέρειν, δικαίως· οὐσίαν γὰρ ἱκανὴν πρὸς
ταῦτα κατέλιπέν μοι ὁ πατήρ. τὰ δὲ χρήματα τὰ κατα-
λειφθένθ’ οὗτοι πάντ’ εἰλήφασιν. [67] καὶ νῦν κομίσασθαι τἀ-
μαυτοῦ ζητῶν εἰς κίνδυνον καθέστηκα τὸν μέγιστον. ἂν γὰρ
ἀποφύγῃ μ’ οὗτος, ὃ μὴ γένοιτο, τὴν ἐπωβελίαν ὀφλήσω
μνᾶς ἑκατόν. καὶ τούτῳ μέν, ἐὰν καταψηφίσησθε, τιμητόν,
κοὐκ ἐκ τῶν ἑαυτοῦ χρημάτων, ἀλλ’ ἐκ τῶν ἐμῶν ποιήσεται
τὴν ἔκτεισιν· ἐμοὶ δ’ ἀτίμητον τοῦτ’ ἔστιν, ὥστ’ οὐ μόνον
ἔσομαι τῶν πατρῴων ἀπεστερημένος, ἀλλὰ καὶ πρὸς ἠτιμω-
μένος, ἂν μὴ νῦν ἡμᾶς ὑμεῖς ἐλεήσητε. [68] δέομαι οὖν ὑμῶν,
ὦ ἄνδρες δικασταί, καὶ ἱκετεύω καὶ ἀντιβολῶ, μνησθέντας
καὶ τῶν νόμων καὶ τῶν ὅρκων οὓς ὀμόσαντες δικάζετε, βοη-
θῆσαι ἡμῖν τὰ δίκαια, καὶ μὴ περὶ πλείονος τὰς τούτου
δεήσεις ἢ τὰς ἡμετέρας ποιήσασθαι. δίκαιοι δ’ ἔστ’ ἐλεεῖν
οὐ τοὺς ἀδίκους τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ τοὺς παραλόγως δυσ-
τυχοῦντας, οὐδὲ τοὺς ὠμῶς οὕτως τἀλλότρι’ ἀποστεροῦντας,
ἀλλ’ ἡμᾶς τοὺς πολὺν χρόνον ὧν ὁ πατὴρ ἡμῖν κατέλιπεν
στερομένους καὶ πρὸς ὑπὸ τούτων ὑβριζομένους καὶ νῦν περὶ
ἀτιμίας κινδυνεύοντας. [69] μέγα δ’ ἂν οἶμαι στενάξαι τὸν πατέρ’
ἡμῶν, εἰ αἴσθοιτο τῶν προικῶν καὶ τῶν δωρεῶν ὧν αὐτὸς
τούτοις ἔδωκεν, ὑπὲρ τούτων τῆς ἐπωβελίας τὸν αὑτοῦ υἱὸν
ἐμὲ κινδυνεύοντα, καὶ ἄλλους μέν τινας ἤδη τῶν πολιτῶν
οὐ μόνον συγγενῶν, ἀλλὰ καὶ φίλων ἀνδρῶν ἀπορούντων
θυγατέρας παρὰ σφῶν αὐτῶν ἐκδόντας, Ἄφοβον δὲ μηδ’ ἣν
ἔλαβεν προῖκ’ ἐθέλοντ’ ἀποδοῦναι, καὶ ταῦτ’ ἔτει δεκάτῳ.

***
[60] Αφού λοιπόν μου εκληροδοτήθη περιουσία τόση, όσην εξ αρχής ηκούσατε, και της οποίας το τρίτον μέρος απέδιδεν εισόδημα πεντήκοντα μνας, ενώ ήτο δυνατόν εις τούτους, παρά την ακόρεστον φιλοχρηματίαν των, και εάν δεν ήθελον να μισθώσουν την οικίαν, από των εισοδημάτων τούτων, αφήνοντες ανέπαφον την αρχικήν περιουσίαν, και να παρέχουν εις ημάς διατροφήν και τας υποχρεώσεις προς την πόλιν να καταβάλλουν και όσα εξ αυτών θα επερίσσευον να τα προσθέτουν εις την αρχικήν περιουσίαν, [61] την δε υπόλοιπον περιουσίαν να καταστήσουν παραγωγικήν, η οποία ήτο διπλασία ταύτης (του ενός τρίτου), και εάν ήθελον χρήματα, να ελάμβανον και αυτοί, αλλ' εν μέτρω, εις εμέ δε με τα εισοδήματα να επηύξανον την αρχικήν περιουσίαν μου, ενώ ηδύναντο να κάμουν όλα αυτά, όμως τίποτε από αυτά δεν έκαμαν, αλλά επώλησαν προς αλλήλους τους μεγαλυτέρας αξίας δούλους μας, άλλους εξηφάνισαν όλως διόλου, από εμέ δε αφήρεσαν και τα πραγματικά μου εισοδήματα, δι' αυτούς τους ιδίους όμως ουχί μικράν περιουσίαν εδημιούργησαν εκ της ιδικής μου περιουσίας.

[62] Αφού δε ήρπασαν και όλα τα άλλα τόσον αισχρώς, αμφισβητούν όλοι από κοινού ότι κατελείφθη πλέον του ημίσεος της περιουσίας, ισχυριζόμενοι δε ότι η περιουσία του αποθανόντος ήτο μόνον πέντε τάλαντα, παρουσίασαν τους λογαριασμούς των ορμώμενοι εκ τοσούτου ποσού, μη εμφανίζοντες μεν και αυτών ακόμη τα εισοδήματα, αναγνωρίζοντες δε τα αρχικά κεφάλαια, αλλά ισχυριζόμενοι αναιδώς ότι και αυτά κατηναλώθησαν. Και δεν αισχύνονται να προβάλλουν τοιούτους ισχυρισμούς.

[63] Και όμως τι θα είχον πάθει εκ μέρους των, εάν ήθελον επιτροπευθή υπ' αυτών επί περισσότερον χρόνον; Δεν θα ηδύναντο να είπουν. Αφού δηλαδή μετά πάροδον δέκα ετών από αυτούς μεν λαμβάνω τόσον ολίγα, αυτός δε (ο Άφοβος) με παρουσιάζει και ως οφειλέτην του, πώς δεν πρέπει να αγανακτήση τις; Διότι είναι εις όλους φανερόν ότι, εάν έμενον ορφανός ενός έτους, και επετροπευόμην υπ' αυτών επί έξ έτη ακόμη, δεν θα ελάμβανον παρ'αυτών ουδέ τα ολίγα ταύτα. Διότι εάν αι γενόμεναι δαπάναι είναι ορθαί, τα σήμερον εις εμέ παραδοθέντα επ' ουδενί λόγω θα επήρκουν δι' έξ έτη και ή αυτοί εξ ιδίων των θα με έτρεφον ή θα με άφηναν να αποθάνω εκ της πείνης.

[64] Και όμως πώς δεν είναι φοβερόν, εάν άλλαι μεν περιουσίαι αξίας, όταν κατελείφθησαν, ενός ταλάντου ή δύο μόνον ταλάντων, διά της εκμισθώσεως εδιπλασιάσθησαν και ετριπλασιάσθησαν κατά την αξίαν, ώστε να κρίνωνται άξιαι να υποβάλλωνται εις λειτουργίας, ενώ η ιδική μου περιουσία η οποία ήτο συνηθισμένη να εξοπλίζη τριήρεις και να συνεισφέρη μεγάλας εισφοράς εις την πόλιν, να μη δύναται να εισφέρη ουδέ τας ελαχίστας εξ αιτίας της αναισχυντίας τούτων; Διότι ποίας υπερβολικάς μεθόδους δεν παρέλειψαν ούτοι να μεταχειρισθούν; Διότι ούτοι και την διαθήκην εξηφάνισαν διά να κρύψουν τας παρανομίας των, και τας μεν ιδικάς των περιουσίας επηύξησαν εκ της καρπώσεως της ιδικής μου, και τα αρχικά κεφάλαιά των έκαμαν πολύ μεγαλύτερα διά της ιδικής μου περιουσίας, τουναντίον δε αφήρπασαν ολόκληρον το ποσόν της περιουσίας μας, ωσάν να είχον υποστή εκ μέρους μας τας μεγαλυτέρας αδικίας.

[65] Και σεις μεν, ω Αθηναίοι, όταν τις διαπράξη κάποιο έγκλημα και παρουσιασθή ενώπιόν σας και τον καταδικάσετε, δεν αφαιρείτε από αυτόν όλην του την περιουσίαν, αλλά ευσπλαγχνιζόμενοι ή τας γυναίκας ή τα παιδιά αυτών αφήνετε κάτι και δι' εκείνα· ούτοι δε τόσον διαφέρουν από σας ώστε, καίτοι εδέχθησαν και δωρεάς παρ' ημών, διά να ασκήσουν δικαίως τα καθήκοντά των ως επιτρόπων, τοιαύτην υβριστικήν συμπεριφοράν έδειξαν προς ημάς. Και δεν εντράπηκαν, διότι δεν ευσπλαγχνίσθησαν την αδελφήν μου, η οποία κριθείσα αξία δύο ταλάντων υπό του πατρός μου δεν θα λάβη ουδέν των ανηκόντων εις αυτήν, αλλ' ωσάν να είχομεν παραδοθή εις τους χειροτέρους εχθρούς μας και ουχί εις φίλους και συγγενείς, καθόλου δεν εφρόντισαν διά την συγγένειαν.

[66] Εγώ δε ο πλέον κατατρεγμένος εξ όλων των ανθρώπων ευρίσκομαι εις δύσκολον θέσιν διά δύο λόγους, διότι δεν γνωρίζω πώς να υπανδρεύσω την αδελφήν μου και πώς να διακανονίσω τα άλλα ζητήματα. Πιέζομαι επί πλέον από την πόλιν, η οποία αξιοί να καταβάλω τας εισφοράς, και δικαίως, διότι ο πατήρ μου μού άφησεν αρκετήν περιουσίαν προς εκπλήρωσιν των υποχρεώσεων τούτων, αλλ' ολόκληρον την κληροδοτηθείσαν περιουσίαν ούτοι διήρπασαν.

[67] Σήμερον δε ζητών να λάβω την περιουσίαν μου διατρέχω μέγιστον κίνδυνον· διότι, αν ούτος εξέλθη κερδισμένος, ο μη γένοιτο, οφείλω να καταβάλω την επωβελίαν, δηλαδή εκατόν μνας. Και εάν μεν καταδικάσετε τούτον, το ποσόν της καταδίκης θα ορισθή διά της αποφάσεώς σας και θα υποχρεωθή να πληρώση ουχί εκ των χρημάτων του, αλλ' εκ των ιδικών μου, ενώ δι' εμέ το ποσόν δεν θα καθορισθή διά της αποφάσεως, αλλ' είναι καθωρισμένον εκ του νόμου (δηλαδή η επωβελία), ώστε όχι μόνον θα χάσω την πατρικήν μου περιουσίαν, αλλ' επί πλέον θα είμαι και ατιμασμένος, αν και τώρα σεις δεν συγκινηθήτε δι' εμέ.

[68] Σας παρακαλώ λοιπόν, ω άνδρες δικασταί, και σας ικετεύω, λαμβάνοντες υπ' όψιν τους νόμους και ενθυμούμενοι τους όρκους τους οποίους ωρκίσθητε διά να δικάσετε, να με βοηθήσετε διά να εύρω το δίκαιον, και να μη θεωρήσετε μεγαλυτέρας αξίας τας παρακλήσεις τούτου από τα ιδικάς μου.

Είναι δε δίκαιον να ελεήτε ουχί τους αδίκους ανθρώπους, αλλά τους αδίκως δυστυχούντας, ούτε εκείνους οι οποίοι κατά τρόπον τόσον σκληρόν αποστερούν τους άλλους της περιουσίας των, αλλ' ημάς, οι οποίοι επί πολύν χρόνον εστερήθημεν εκείνων, τα οποία μας άφησεν ο πατήρ μας, και επί πλέον δεχόμεθα και τας προσβολάς τούτων και τώρα διατρέχομεν τον κίνδυνον της ατιμίας.

[69] Νομίζω δε ότι ο πατήρ μας ήθελεν εκβάλει μέγαν αναστεναγμόν, εάν ήθελεν αισθανθή ότι αι προίκες και αι δωρεαί, τας οποίας εκείνος έδωσεν εις αυτούς, έχουν φέρει εμέ, τον υιόν αυτού, εις τον κίνδυνον της πληρωμής υπέρ τούτων (των επιτρόπων) της επωβελίας και ότι, ενώ άλλοι τινές εκ των πολιτών έχουν προικοδοτήσει οι ίδιοι τας θυγατέρας ου μόνον των συγγενών, αλλά και των φίλων των, όταν ητύχησαν, ο Άφοβος δεν θέλει να αποδώση την προίκα, την οποίαν έλαβε και κατακρατεί από δεκαετίας.