ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (1340-1393)

1340 ΗΡ. οἴμοι· πάρεργα ‹. . .› τάδ᾽ ἔστ᾽ ἐμῶν κακῶν·
ἐγὼ δὲ τοὺς θεοὺς οὔτε λέκτρ᾽ ἃ μὴ θέμις
στέργειν νομίζω δεσμά τ᾽ ἐξάπτειν χεροῖν
οὔτ᾽ ἠξίωσα πώποτ᾽ οὔτε πείσομαι
οὐδ᾽ ἄλλον ἄλλου δεσπότην πεφυκέναι.
1345 δεῖται γὰρ ὁ θεός, εἴπερ ἔστ᾽ ὀρθῶς θεός,
οὐδενός· ἀοιδῶν οἵδε δύστηνοι λόγοι.
ἐσκεψάμην δὲ καίπερ ἐν κακοῖσιν ὢν
μὴ δειλίαν ὄφλω τιν᾽ ἐκλιπὼν φάος·
ταῖς συμφοραῖς γὰρ ὅστις οὐχ ὑφίσταται
1350 οὐδ᾽ ἀνδρὸς ἂν δύναιθ᾽ ὑποστῆναι βέλος.
ἐγκαρτερήσω βίοτον· εἶμι δ᾽ ἐς πόλιν
τὴν σήν, χάριν τε μυρίαν δώρων ἔχω.
ἀτὰρ πόνων δὴ μυρίων ἐγευσάμην,
ὧν οὔτ᾽ ἀπεῖπον οὐδέν᾽ οὔτ᾽ ἀπ᾽ ὀμμάτων
1355 ἔσταξα πηγάς, οὐδ᾽ ἂν ὠιόμην ποτὲ
ἐς τοῦθ᾽ ἱκέσθαι, δάκρυ᾽ ἀπ᾽ ὀμμάτων βαλεῖν.
νῦν δ᾽, ὡς ἔοικε, τῆι τύχηι δουλευτέον.
εἶἑν· γεραιέ, τὰς ἐμὰς φυγὰς ὁρᾶις,
ὁρᾶις δὲ παίδων ὄντα μ᾽ αὐθέντην ἐμῶν.
1360 δὸς τούσδε τύμβωι καὶ περίστειλον νεκροὺς
δακρύοισι τιμῶν (ἐμὲ γὰρ οὐκ ἐᾶι νόμος)
πρὸς στέρν᾽ ἐρείσας μητρὶ δούς τ᾽ ἐς ἀγκάλας,
κοινωνίαν δύστηνον, ἣν ἐγὼ τάλας
διώλεσ᾽ ἄκων. γῆι δ᾽ ἐπὴν κρύψηις νεκροὺς
1365 οἴκει πόλιν τήνδ᾽ ἀθλίως μὲν ἀλλ᾽ ὅμως
[ψυχὴν βιάζου τἀμὰ συμφέρειν κακά].
ὦ τέκν᾽, ὁ φύσας καὶ τεκὼν ὑμᾶς πατὴρ
ἀπώλεσ᾽, οὐδ᾽ ὤνασθε τῶν ἐμῶν καλῶν,
ἁγὼ παρεσκεύαζον ἐκμοχθῶν βίου
1370 εὔκλειαν ὑμῖν, πατρὸς ἀπόλαυσιν καλήν.
σέ τ᾽ οὐχ ὁμοίως, ὦ τάλαιν᾽, ἀπώλεσα
ὥσπερ σὺ τἀμὰ λέκτρ᾽ ἔσωιζες ἀσφαλῶς,
μακρὰς διαντλοῦσ᾽ ἐν δόμοις οἰκουρίας.
οἴμοι δάμαρτος καὶ τέκνων, οἴμοι δ᾽ ἐμοῦ,
1375 ὡς ἀθλίως πέπραγα κἀποζεύγνυμαι
τέκνων γυναικός τ᾽. ὦ λυγραὶ φιλημάτων
τέρψεις, λυγραὶ δὲ τῶνδ᾽ ὅπλων κοινωνίαι.
ἀμηχανῶ γὰρ πότερ᾽ ἔχω τάδ᾽ ἢ μεθῶ,
ἃ πλευρὰ τἀμὰ προσπίτνοντ᾽ ἐρεῖ τάδε·
1380 Ἡμῖν τέκν᾽ εἷλες καὶ δάμαρθ᾽· ἡμᾶς ἔχεις
παιδοκτόνους σούς. εἶτ᾽ ἐγὼ τάδ᾽ ὠλέναις
οἴσω; τί φάσκων; ἀλλὰ γυμνωθεὶς ὅπλων
ξὺν οἷς τὰ κάλλιστ᾽ ἐξέπραξ᾽ ἐν Ἑλλάδι
ἐχθροῖς ἐμαυτὸν ὑποβαλὼν αἰσχρῶς θάνω;
1385 οὐ λειπτέον τάδ᾽, ἀθλίως δὲ σωστέον.
ἕν μοί τι, Θησεῦ, σύγκαμ᾽· ἀγρίου κυνὸς
κόμιστρ᾽ ἐς Ἄργος συγκατάστησον μολών,
λύπηι τι παίδων μὴ πάθω μονούμενος.
ὦ γαῖα Κάδμου πᾶς τε Θηβαῖος λεώς,
1390 κείρασθε, συμπενθήσατ᾽, ἔλθετ᾽ ἐς τάφον
παίδων. ἅπαντας δ᾽ ἑνὶ λόγωι πενθήσετε
νεκρούς τε κἀμέ· πάντες ἐξολώλαμεν
Ἥρας μιᾶι πληγέντες ἄθλιοι τύχηι.

***
1340 ΗΡΑ. Αλί! είναι αυτά σου ασήμαντα στις δυστυχιές μου.
Εγώ όμως δεν πιστεύω οι θεοί άνομους γάμους
να στέργουν· κι ότι δένουν σε δεσμά τα χέρια
των άλλων, ούτε το είπα κι ούτε θα με πείσουν,
κι ότι ο ένας είναι τ᾽ αλλουνού φυσικά αφέντης.
Γιατί κανέν᾽ ανάγκη ο θεός δεν έχει, αν είναι
αλήθεια θεός· των αοιδών τα λόγια είν᾽ άθλια.
Κι εγώ, αν και βρίσκομαι σε τέτοιες δυστυχίες,
σκέφθηκα μην αφήνοντας το φως με πάρουν
δειλόν, γιατί όποιος τα κακά δεν τα υποφέρει
1350 δεν θα μπορούσε να σταθεί ενάντια σε βέλος,
τον θάνατο υπομένοντας· και λοιπόν θά ᾽ρθω
στην πόλη σου χρωστώντας μύριων δώρων χάρη.
γιατί και μύριους γεύτηκα πόνους ως τώρα:
κανέναν δεν αρνήθηκα κι ούτε απ᾽ τα μάτια
έχυσα δάκρυα κι ούτε πίστεψα ποτές μου
να φτάσω σε σημείο εγώ να χύσω δάκρυα.
Μα τώρα πρέπει να γενώ δούλος της τύχης.
Ω! βλέπεις τώρα, γέροντα, τον φευγωμό μου
και βλέπεις με των τέκνων μου φονιά τον ίδιο,
1360 θάψε τα, νεκροστόλιστα, με πικρά δάκρυα
τίμα τα, γιατί εμένα ο νόμος δεν μ᾽ αφήνει·
κι ακούμπησέ τα στης μητέρας των τα στήθη
σε συντροφιά σπαραχτική, που ο ίδιος ο μαύρος
τη σκότωσ᾽ άθελα. Κι αφού τους παραχώσεις,
κάθου στην πόλη αυτή, άθλια μεν, μα τί να γίνει!
Ο που σας έσπειρε κι εγέννησε, ω παιδιά μου,
σας σκότωσε προτού προφθάστε να χαρείτε
όσα εγώ σας ετοίμαζα καλά με κόπους,
1370 δόξα ζωής κι απόλαυση του πατρός τίμια.
Και σένα, ω δύστυχη, σε σκότωσ᾽ άδικα, όχι
όπως εσύ την κλίνην μου τίμια εκρατούσες,
μακριά κλεισίματα υπομένοντας στο σπίτι.
Αλί σ᾽ εμέ, στα τέκνα μου και στην καλή μου!
πόσο δυστύχησα και ξεζεμένος είμαι
από γυναίκα και παιδιά· ω φιλιών ολέθριες
γλυκάδες, και των όπλων μου συντροφιά ολέθρια!
Αμηχανώ, να τα κρατήσω ή να τα ρίξω,
που τα πλευρά μου εγγίζοντας τέτοια θα λένε·
1380 «μ᾽ εμάς τ᾽ αθώα παιδάκια σου και την καλή σου
σκότωσες· και κρατείς εμάς τα παιδοφόνα».
Κι έπειτα εγώ στα χέρια μου θενα τα φέρνω;
τί λέγοντας; μα γυμνωμένος απ᾽ τα όπλα,
οπού μ᾽ αυτά κατόρθωσα τα πιο καλά έργα,
στους εχθρούς δινόμενος αισχρά ν᾽ αποθάνω;
δεν πρέπει να τ᾽ αφήσω, μα άθλια θα τα πάρω.
Μια χάρη κάνε μου, ω Θησέα· μαζί μου στο Άργος
έλα την αμοιβή να πάρω του Κερβέρου,
μην πάθω τίποτε απ᾽ τη λύπη μου μονάχος.
Ω γη του Κάδμου και λαέ των Θηβαίων, όλοι
1390 κουρευτείτε, πενθήσατε, στον τάφο ελάτε
των παιδιών μου κι όλους μ᾽ ένα κλάμα κλάψτε,
και τους νεκρούς κι εμένα· ωιμέ, χαθήκαμε όλοι
με μια της Ήρας όμοια τύχη χτυπημένοι!

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της ώριμης κλασικής εποχής

5.2.4. Ο Πολύκλειτος και ο Κανών

Λίγο νεότερος από τον Αθηναίο Φειδία ήταν ο δεύτερος κορυφαίος γλύπτης του 5ου αιώνα π.Χ., ο Πολύκλειτος που καταγόταν από το Άργος. Πολύ λίγα μας είναι γνωστά για τη ζωή και τη σταδιοδρομία του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, διαθέτουμε όμως μαρτυρίες για τα σημαντικότερα έργα του, μερικά από τα οποία τα γνωρίζουμε και από αντίγραφα των ρωμαϊκών χρόνων. Μια άλλη ενδιαφέρουσα πληροφορία είναι ότι ο Πολύκλειτος είχε γράψει ένα βιβλίο με τον τίτλο Κανών, στο οποίο εξηγούσε τις αρχές της τέχνης του και ασχολούνταν συστηματικά με το πρόβλημα των σωστών αναλογιών του ανθρώπινου σώματος και των μελών του. Το σύγγραμμα του Πολυκλείτου δεν σώθηκε, γνωρίζουμε όμως από αντίγραφα των ρωμαϊκών χρόνων ένα έργο του, στο οποίο είχε εφαρμόσει με ακρίβεια το σύστημα των αναλογιών που περιέγραφε. Το έργο αυτό είναι ένα άγαλμα γυμνού αγένειου νέου άνδρα, που κρατούσε πιθανότατα στο αριστερό του χέρι ένα δόρυ και γι᾽ αυτό ονομάζεται Δορυφόρος. Το καλύτερα σωζόμενο αντίγραφο προέρχεται από το θέατρο της Πομπηίας και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νεάπολης. Είναι πολύ πιθανό ότι το πρωτότυπο άγαλμα, που ήταν οπωσδήποτε χάλκινο, εικόνιζε έναν νεαρό ήρωα της μυθολογίας (π.χ. τον Αχιλλέα ή τον Θησέα), τον οποίο δεν μπορούμε να ταυτίσουμε με ασφάλεια. Το άγαλμα είναι αξιοσημείωτο για το στήσιμό του. Το άνετο σκέλος είναι έντομα λυγισμένο στο γόνατο και η κνήμη πηγαίνει προς τα πίσω και πλάγια, ενώ το πόδι πατάει στο έδαφος μόνο με τις άκρες των δαχτύλων. Η στάση αυτή κάνει τη λεκάνη να κλίνει προς την πλευρά του άνετου σκέλους, ενώ οι ώμοι έχουν αντίθετη κλίση. Με τον τρόπο αυτό το άγαλμα έχει ισορροπημένη δομή, αλλά δείχνει ταυτόχρονο κινημένο. Μπορεί δηλαδή ο θεατής, ανάλογα με την οπτική γωνία από την οποία βλέπει το έργο, να θεωρήσει ότι ο νέος στέκεται χαλαρά η περπατάει αργά. Έτσι ο Πολύκλειτος δημιούργησε ένα μοτίβο στήριξης που του επέτρεπε να προσαρμόζει μιαν αυστηρά δομημένη μορφή σε διαφορετικά συμφραζόμενα, χωρίς να είναι υποχρεωμένος να την τροποποιεί πολύ και να αλλάζει τις αναλογίες της.

 

Ο Δορυφόρος του Πολυκλείτου χρονολογείται γύρω στο 450 π.Χ και είχε αμέσως σημαντική επιρροή στην τέχνη. Ήδη στη ζωφόρο του Παρθενώνα συναντούμε κάποιες μορφές που απηχούν σαφώς τις αναλογίες και το στήσιμο του Δορυφόρου, δηλαδή τον πολυκλείτειο κανόνα. Ένα άλλο άγαλμα με όμοια τεχνοτροπία και αναλογίες, που αποδίδεται και αυτό στον Πολύκλειτο, είναι ο Διαδούμενος. Και αυτό το έργο ήταν χάλκινο, μας είναι όμως γνωστό από μαρμάρινα αντίγραφα, το καλύτερο από τα οποία βρέθηκε στη Δήλο και φυλάσσεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Εικονίζεται ένας νεαρός αθλητής, αγένιος όπως ο Δορυφόρος, που μετά τη νίκη του δένει μια ταινία γύρω από το κεφάλι του. Παρ᾽ όλες τις ομοιότητες στη δομή του σώματος και στην απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών (για παράδειγμα, του στήθους και των κοιλιακών μυών), ο Διαδούμενος είναι μεταγενέστερη δημιουργία και χρονολογείται πιθανότατα στη δεκαετία 430-420 π.Χ. Το αντίγραφο από τη Δήλο χρονολογείται γύρω στο 100 π.Χ. Δεν είναι τυχαίο ότι ο εικονιζόμενος είναι αθλητής· ο Πολύκλειτος φημιζόταν ως δημιουργός αγαλμάτων νικητών σε αθλητικούς αγώνες και ξέρουμε ότι κάποια από τα έργα του εικόνιζαν περίφημους ολυμπιονίκες. Ο Πολύκλειτος είχε επίσης μαθητές, αρκετοί από τους οποίους διέπρεψαν με τη σειρά τους στην κατασκευή ανδριάντων αθλητών. Έτσι μπορούμε να μιλούμε για «πολυκλείτεια σχολή» στη γλυπτική του δεύτερου μισού του 5ου και των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ.

 

Είδαμε ότι ο Πολύκλειτος ήταν πιο πολύ γνωστός για τα αγάλματα νέων ανδρών (κυρίως αθλητών) που είχε κατασκευάσει. Σύμφωνα όμως με τη μαρτυρία του περιηγητή Παυσανία (Ελλάδος περιήγησις 2.2.4, 6.6.2), έργο του ήταν επίσης το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Ήρας στον ναό της στο Ηραίον, το μεγάλο ιερό της θεάς κοντά στο Άργος. Ο παλαιός ναός της Ήρας καταστράφηκε από πυρκαγιά το 423 π.Χ. και το άγαλμα του Πολυκλείτου έγινε για τον καινούργιο ναό, που κατασκευάστηκε στην τελευταία εικοσαετία του 5ου αιώνα π.Χ. Μια δυσκολία που δημιουργεί αυτή η πληροφορία είναι η σκέψη ότι ο Πολύκλειτος, γλύπτης, όπως είδαμε, ήδη γνωστός στα μέσα του 5ου αιώνα, πρέπει να ήταν πολύ ηλικιωμένος (αν ζούσε ακόμη) όταν χτιζόταν ο νέος ναός της Ήρας για να αναλάβει και να ολοκληρώσει ένα τέτοιο έργο. Γι᾽ αυτό ορισμένοι αρχαιολόγοι υπέθεσαν ότι το άγαλμα της Ήρας το κατασκεύασε ένας γιος του Πολυκλείτου που είχε το ίδιο όνομα με τον πατέρα του. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, ο γλύπτης να επέβλεψε τη δημιουργία αυτού του τόσο σπουδαίου για την πατρίδα του αγάλματος σε μεγάλη ηλικία. Για το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Ήρας ο περιηγητής Παυσανίας μας λέει ότι ήταν καθιστό σε θρόνο, φορούσε στεφάνι με απεικονίσεις των Ωρών (προσωποποιήσεων των εποχών του έτους) και κρατούσε στο ένα χέρι ρόδι και στο άλλο σκήπτρο.

Αλήθεια και Σύμβολα

Η Αλήθεια, σαν Βίωση της Πραγματικότητας, σαν Συμβάν, σαν Γεγονός, είναι πέραν όλων των περιγραφών, πέραν όλων των συμβόλων, όλων των λέξεων. Στην πραγματικότητα υπάρχει (καθιερώνεται κι αναγνωρίζεται και γίνεται αποδεκτή) μια τελείως αυθαίρετη σχέση ανάμεσα στην Εμπειρία της Πραγματικότητας και ένα εξωτερικό σύμβολο, μια εξωτερική δραστηριότητα, ή λόγο, ή πράξη. Οι πραγματικά πνευματικοί άνθρωποι Βιώνουν την Πραγματικότητα και Κατανοούν ότι η Αλήθεια (σαν Εμπειρία που είναι, σαν Γεγονός) δεν μεταδίδεται. Ό,τι κι αν πουν δε θα είναι η Αλήθεια αλλά μόνο η περιγραφή της Αλήθειας, δηλαδή μια δραστηριότητα σε ένα τελείως διαφορετικό αντιληπτικό επίπεδο, αυτό της διανόησης. Από την άλλη μεριά οι άνθρωποι που δεν Βιώνουν την Πραγματικότητα αλλά έχουν θεωρίες για την Αλήθεια (φιλοσοφίες, θεολογίες, θρησκευτικές δραστηριότητες, κλπ.) θεωρούν Αλήθεια όχι την Πραγματική Αλήθεια αλλά την περιγραφή της. Παραμένοντας όμως στο σχετικό επίπεδο της δυαδικότητας, του διαχωρισμού, της μονομερούς αντίληψης μέσα από το εγώ, μιας «θέσης», ό,τι κι αν υποστηρίξουν θα είναι μια θέση ανάμεσα σε άλλες παρόμοιες και διαφορετικές. Όσο κι αν αγωνίζονται να αναγάγουν μια σχετική διανοητική θέση σε απόλυτη αλήθεια απλά αποδεικνύουν την άγνοια και την εμμονή τους.
Το ότι η αλήθεια Είναι πέραν όλων των περιγραφών και όλων των συμβόλων ή συμβολικών πράξεων μπορεί να αποδειχτεί. Αλλά βέβαια οι αμαθείς θα εξακολουθούν να θεωρούν μια διανοητική αλήθεια σαν αλήθεια και να χρησιμοποιούν τα (αυθαίρετα) σύμβολα και τις συμβολικές πράξεις σαν να έχουν πραγματικό περιεχόμενο.

Για να το εξηγήσουμε και να το κατανοήσουμε αυτό θα πάρουμε ένα παράδειγμα από την Παγκόσμια Θρησκευτική Παράδοση. Αφορά τον Βούδα, τον Φωτισμένο.

Λένε, διηγούνται στα Κείμενα και στην βουδιστική παράδοση, ότι κάποτε ο Βούδας καθόταν μαζί με τους μαθητές του κι όλοι περίμεναν (και σε κάθε ευκαιρία το περίμεναν) να τους αποκαλύψει την Υπέρτατη αλήθεια, για το Ασαμσκρίτα, δηλαδή την Αδημιούργητη Πραγματικότητα, το Νιρβάνα, την Φώτιση, την Τελείωση. Λένε πως ο Βούδας απλά σήκωσε ένα λουλούδι. Αυτή ήταν η Διδασκαλία του. Στην βουδιστική τέχνη έχουν αναπαραστήσει χιλιάδες φορές τον Βούδα να σηκώνει ένα λουλούδι. Αυτή ήταν η διδασκαλία; Τί ήθελε να πει; Λένε ότι μόνο ο Κασυάπα κατάλαβε. Αλλά τι κατάλαβε ο Κασυάπα; Το τι καταλαβαίνει κάποιος εξαρτάται από την πνευματική του εξέλιξη και την διανοητική του κατάσταση. Κι ο Κασυάπα θα μπορούσε να καταλάβει πολλά, ανάλογα με το πνευματικό του επίπεδο. Λένε ότι κατάλαβε την Αλήθεια. Αλλά ποια είναι η Αλήθεια; Λένε ότι ο Βούδας μετέδωσε κάτι, κάποιο μήνυμα κι ότι μόνο ο Κασυάπα κατάλαβε. Αλλά το Μήνυμα που μετέδωσε ο Βούδας σηκώνοντας το λουλούδι, η Αλήθεια που Κατανόησε ο Κασυάπα, έχουν καμιά σχέση με το σήκωμα του λουλουδιού; Συνδέονται πραγματικά ή η σχέση τους είναι τελείως αυθαίρετη και στην ουσία δεν έχουν καμία σχέση; Στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς αυτό το τελευταίο.

Ο Βούδας ήθελε να πει πως η Αλήθεια Είναι τελείως πέρα από όλες τις εξωτερικές δραστηριότητες και πρέπει να την Δούμε Άμεσα, εμείς οι ίδιοι μέσα μας. Δεν μεταδίδεται με εξωτερικές πράξεις και σύμβολα. Θα μπορούσε, αντί να σηκώσει το λουλούδι, να σηκωθεί να φύγει, ή να κάνει οτιδήποτε άλλο, ή να πει «γιατί είστε ανόητοι»; Η Πραγματικότητα Είναι τελείως έξω από όλα αυτά και η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στην Υπόδειξη της Πραγματικότητας και την εξωτερική πράξη είναι τελείως αυθαίρετη. Δεν πρέπει να μένουμε στην πράξη. Τι σημαίνει λοιπόν το σήκωμα του λουλουδιού; Απολύτως τίποτα, Μετέδωσε κάτι; Όχι. Τι ήταν λοιπόν το σήκωμα του λουλουδιού; Ήταν μια απλή ανθρώπινη εξωτερική πράξη, το σήκωμα του λουλουδιού, τίποτα περισσότερο. Απλά οι άνθρωποι πρέπει να Δουν Αλλού. Κι αυτό που μετέδωσε ο Βούδας ήταν ακριβώς η προτροπή να Κοιτάξουν οι μαθητές Αλλού. Αλλά μόνο ο Κασυάπα το έκανε και για τον Κασυάπα το σήκωμα του λουλουδιού ήταν απλά το σήκωμα ενός λουλουδιού, δεν βρισκόταν εκεί το Μήνυμα. Όμως κάποιοι άλλοι έμειναν στην εξωτερική πράξη και προσπάθησαν να δουν τι σημαίνει αυτό. Ακόμα μέχρι σήμερα υπάρχουν κάποιοι που νομίζουν ότι τ σήκωμα του λουλουδιού μετέδωσε κάτι.
Δείτε τώρα την παγίδα, πως η Γνήσια Εμπειρία του Βούδα, η Γνήσια Διδασκαλία του που λίγοι Κατανοούν, μπορεί να παρεξηγηθεί. Στην Ιστορία του Τσαν (Ζεν στην Ιαπωνία) υπήρξαν πολλοί φωτισμένοι άνθρωποι. Υπήρχαν άνθρωποι που είχαν Γνήσια Εμπειρία κι άνθρωποι που συνελάμβαναν διανοητικά την Αλήθεια. Θυμηθείτε το παράδειγμα του Χούι-Νεγκ και του ανταγωνιστή του στο Μοναστήρι, με την σύνταξη των ποιημάτων για την Αλήθεια (και τον Νου). Όταν ρωτούσαν ένα Δάσκαλο τι είναι Αλήθεια, τι είναι Βούδας, τι είναι Ντάρμα, αν ήταν γνήσιος δάσκαλος μπορούσε να βγάλει τον μαθητή από την διανοητική διαδικασία. Υπήρχαν όμως κι άνθρωποι που πίστευαν πως φωτίστηκαν απλά μιμούμενοι τον Βούδα, κάνοντας κάποια χειρονομία ή κάποια πράξη. Οι άνθρωποι αυτοί δεν Βίωναν την Πραγματικότητα κι έκαναν μια σχετιζόμενη αυθαίρετη πράξη, έκαναν απλά μια αυθαίρετη πράξη νομίζοντας ότι αυτό είναι η Αλήθεια, αυτό είναι η Διδασκαλία, αυτός είναι ο ορθός τρόπος μετάδοσης της Αλήθειας. Ασφαλώς δεν μπορούμε να περιμένουμε τίποτα από μια εξωτερική πράξη που έτσι κι αλλιώς είναι μια εξωτερική πράξη. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι που δεν Βιώνουν την Αλήθεια και δεν Κατανοούν βοηθούν κανένα; Οι γνήσιοι δάσκαλοι ξεχωρίζουν από την αποτελεσματικότητά τους, όχι από το όνομα, την φήμη, τους μαθητές. Οι γνήσιοι δάσκαλοι δεν έχουν μαθητές γιατί καθένας είναι δάσκαλος του εαυτού του. Κι οι γνήσιοι δάσκαλοι αυτό αποκαλύπτουν στους μαθητές τους που γρήγορα παίρνουν τον δικό τους δρόμο.

Τελικά όμως τι κατάλαβαν οι άνθρωποι; Τι καθιέρωσαν; Και τι διδάσκουν χρόνια τώρα; Τι μαθαίνουν στα παιδιά τους; Λένε, αν όντως πιστεύεις κι αν όντως δέχεσαι σαν αλήθεια ότι η θεία μετάληψη είναι Θεία Κοινωνία, Ένωση με τον Θεό, τότε συμβαίνει. Έτσι όμως δεν λειτουργεί η Πραγματικότητα αλλά η παιδιάστικη μαγική σκέψη. Παρόλο που καταναλώθηκαν εκατομμύρια τόνοι άρτου και οίνου οι χριστιανοί δεν έγιναν καλύτεροι, δεν Ενώθηκαν με τον Θεό και δεν κέρδισαν την Σωτηρία. Συνεχίζουν την εξωτερική υλική ζωή τους, κάνουν πολέμους, αδικούν, αντιμάχονται και η κοινωνία τους πηγαίνει συνεχώς στο χειρότερο. Αλλά ας πούμε ότι αυτοί δεν είναι γνήσιοι χριστιανοί. Που είναι λοιπόν οι γνήσιοι χριστιανοί; Είναι αυτοί που συχνάζουν στις εκκλησίες; Οι ιερείς; Οι μοναχοί; Όλοι αυτοί Ανυψώθηκαν στον Θεό; Ενώθηκαν με τον Θεό; Έφτασαν στην Θέωση; Ξεπέρασαν το εγώ; Την απάντηση την γνωρίζουμε όλοι. Καθώς λέει ο Σαίξπηρ, «Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανίας». Τι το συζητάμε;

Τελικά βλέπουμε πως η Αλήθεια Είναι Άλλος Διαφορετικός Υπαρξιακός Χώρος που δεν έχει σχέση με την διανόηση, την περιγραφή, τις εξωτερικές πράξεις, τα σύμβολα. Τι είναι λοιπόν ο Αληθινός Βουδισμός; Βουδισμός Είναι Νιρβάνα, Βίωση της Πραγματικότητας, εξάλειψη της προσωπικής ύπαρξης. Δεν είναι θεωρίες, σχολές, διαφωνίες κι όλα αυτά που κάνουν οι άνθρωποι μέσα στην ιστορία. Τι είναι Αληθινός Χριστιανισμός; Είναι Ένωση με τον Θεό, Θέωση, Συμβάν. Όλα τα άλλα, θεολογίες, ορθοδοξίες, καθολικισμοί, προτεσταντισμοί, όλα είναι ανθρώπινες κακοδοξίες.

Αλλά, είπαμε και στην αρχή, τι κι αν εμείς τα λέμε; Και ποιος μας δίνει σημασία; Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να ψάχνουν την αλήθεια έξω, με εξωτερικά μέσα. Δεν μπορούν να κατανοήσουν ότι η Αλήθεια Είναι Αυτοί οι Ίδιοι, η Αληθινή Φύση που είναι θαμμένη μέσα τους, κάτω από σκέψεις και γνώσεις κι εμπειρίες και δραστηριότητες και πράξεις. Κάποτε θα ξυπνήσουν.

Ο θαμπωμένος καθρέφτης της Αυτοεκτίμησης

Σε τελική ανάλυση, αυτογνωσία είναι η ικανότητα να βλέπουμε ξεκάθαρα τον προορισμό, αφού απεκδύσουμε την προσωπικότητα από τις ιδιότητες και τους κοινωνικούς ρόλους με τους οποίους την περιτυλίξαμε ασφυκτικά όλα αυτά τα χρόνια.

Κι έτσι συνυπάρχουν δύο είδη αυτοεκτίμησης:

Η συγχρονική, που τις ρίζες της έχει στο πρόσκαιρο, στο εφήμερο, στο επιφανειακό, σε όλες εκείνες τις νοηματοδοτήσεις που προκρίνουμε και ενστερνιζόμαστε ως ενήλικες, μέσω των συσχετίσεών μας με πρόσωπα, με ομάδες και με την κοινωνία εν γένει.

Και εκείνη η στέρεα, η διαχρονική, η επώδυνη, που καθορίζει την ιστορικότητά μας, ξεχωρίζει το ουσιώδες από το περιστασιακό, αναδεικνύει το μόνιμο και αποτελεί τον απολογισμό μιας ζωής και την καταμέτρηση μιας πορείας.

Αν λοιπόν σταθείτε μπροστά σε τούτο τον αδέκαστο καθρέφτη της ψυχής, αρχικά, χνωτισμένο θα τον βρείτε και σκυθρωπό από τις ασθμαίνουσες ανάσες της καθημερινότητας, από τα πλαστά δεδομένα με τα οποία μας εμποτίζουν οι αισθήσεις, η επιστήμη, η λογική, οι συμβάσεις και οι συμβιβασμοί, και με δυσκολία θα διακρίνετε το είδωλό σας.

Μη φοβηθείτε. Ακολουθήστε τη μουσική της πρώτης ποίησης, πάρτε με τρεμάμενα χέρια το καθάριο πανί της καρδιάς και καθαγιάσετε το γυαλί με τη φροντίδα και τη σπουδή και την ορμή που κάποτε σας ενέπνευσε ή σας έτρεψε σε φυγή.

Οι επιλογές που απορρίψατε, θα επαναστατήσουν ενάντιά σας και θα σας παρουσιάσουν όσα θα μπορούσατε να γίνετε, αλλά αρνηθήκατε, όλους τους ευτυχισμένους επιλόγους που δε θα βιώσετε, όλα τα σενάρια που δε θα γράψετε ποτέ στο μυθιστόρημα της ζωής σας. Είναι ο δυνητικός εαυτός, που φέρνει τις παραισθήσεις.

Οι άνθρωποι που αφήσατε να λιγοστέψουν χωρίς να προφέρετε το ακριβό «σ' αγαπώ», θα απαγγείλουν την ετυμηγορία, οι ερινύες θα σπεύσουν να σας καταδικάσουν.

Μη λιποταχτήσετε.

Τα συναισθήματα, ο συνήγορός σας και η αξία της αυτογνωσίας, ο αρωγός σας.

Το έκτρωμα που βλέπετε στο αντιφέγγισμα του καθρέφτη, δεν είστε εσείς, αλλά η έπαρση και η ματαιοδοξία ενός θνητού που προκαλεί το αθάνατο.

Με σταθερή κίνηση αφαιρέστε τον κονιορτό της ζωής, που σας παρασύρει όπου εκείνη θέλει, και μην τρομάξετε από την έξαφνη ακινησία. Αναστοχασμός είναι, και περισυλλογή και ενσυναίσθηση.

Αποβάλετε σιγά - σιγά την τέφρα των ιδανικών που θυσιάσατε, τη νοσηρή νοτιά της κοινωνικής παραζάλης, τα ιζήματα των στερεοτύπων και των δοξασιών, τα κατακάθια των επίπλαστων ιδιοτήτων και αφεθείτε στη θωπεία και την αυθεντικότητα του παιδικού εαυτού, που πεισματικά θα σας ρωτήσει γιατί τον αγνοήσατε.

Μιλήστε, όχι απολογητικά, ούτε ψιθυριστά, αλλά με σθένος και βεβαιότητα και πείτε του με τη δύναμη την αναζωογονητική της νέας πορείας προς το διηνεκές και της απρόσμενης αποκάλυψης:

Πως τελικά αυτοεκτίμηση είναι η αναμέτρηση του ανθρώπου με το πεπρωμένο του, η δύναμη να αντιπαλεύεις και να απειλείς τον ανένδοτο θάνατο με το εύθραυστο ακόντιο της καρδιάς, αλλά με την πίστη πως η ψυχή τελικά και η αγάπη θα ζεστάνει τη μοναξιά και την ψύχρα του αιώνιου.

Πάρτε το παιδί που πια εναργώς διακρίνετε μες στον καθρέφτη και αγκαλιάστε το με τη στοργή της μητέρας που γνωρίζει πως θα το χάσει.

Κρυφτό... το αντίθετο της ελευθερίας σου

Χαθήκαμε στη στροφή παίζοντας κρυφτό. Το παιχνίδι που από μικρά διδαχτήκαμε: Να κρυβόμαστε καλά από τον εαυτό μας. Χάσαμε, όμως. Μας βρήκε ο χρόνος και μας νίκησε, μας έκανε κομμάτια. Κι όταν κάτι γίνει κομμάτια, όσο προσεκτικά και αν το κολλήσεις, την αρχική του λάμψη δεν την ξαναποκτάει ποτέ. Αυτό που έμαθα, είναι ότι ποτέ δεν φταίει μόνο ο ένας. Μαζί δεν παίξαμε κρυφτό; Μαζί δεν χάσαμε; Οπότε μαζί θα μοιραστούμε και την ήττα.

Όχι δεν γράφω για να απολογηθώ. Ποτέ δεν απολογούμαι. Η απολογία σκοτώνει τη μοναδικότητα της στιγμής, την φθείρει και την αφανίζει αργά. Και εμένα οι στιγμές μου υπήρξαν όλες μοναδικές, άλλες ποτισμένες με την γλύκα του χαμόγελου και άλλες από την αλμύρα των δακρύων. Μα δεν βαριέσαι; Αυτό είναι η ζωή αιώνες τώρα, μια συνταγή με δάκρυα και σάλιο. Ποιοι είμαστε εμείς που θα την αλλάξουμε;

Αυτό που με πονάει πιο πολύ από όλα είναι ότι ενώ ήξερα πως είναι καλύτερο να λείπεις παρά να περισσεύεις, εγώ επέμενα να μοιράζω φιλιά και αγκαλιές αχρείαστες. Για ρεζέρβα έλεγα, αν ποτέ χρειαστούν… Τουλάχιστον με παρηγορεί το γεγονός ότι ποτέ δεν φόρτωσα το περίσσευμα μου στη ράχη κάποιου άλλου. Ολομόναχος το κουβαλούσα και το κουβαλάω ακόμα. Ενώ εσύ είχες γύρω σου, τους αγαπημένους σου ανθρώπους, που σου έπλεκαν το εγκώμιο, ξεχνώντας πως αυτό το πλεκτό, που κάποτε σε ζέσταινε και σε γέμιζε χαρά, θα ξεχειλώσει, θα φθαρεί και θα απομείνει μια χούφτα τριμμένο μαλλί να σου θυμίζει το κίβδηλο των ιδεατών πραγμάτων, που με τόση μανία επεδίωκες να συλλέξεις.

Σιχάθηκα την ανάσα μου κολλημένη σε παγωμένα ρολόγια. Τους νυχτερινούς ψιθύρους της ψυχής, η οποία πάσχιζε επίμονα να ξεσχίσει το κορμί μου για να λυτρωθεί, να πετάξει επιτέλους ελεύθερη. Ακριβό ουσιαστικό η ελευθερία, μάτια μου. Δεν πουλιέται, δεν χαρίζεται, δεν αποκτάται. Ή γεννιέσαι ελεύθερος ή σκλάβος του εαυτού σου, θυμήσου εσύ μου το ‘μαθες. Όπως επίσης και τον φόβο, από σένα τον έμαθα. Από σένα, που μήνες στο κρεβάτι ξάπλωνες και έλεγες ότι κάποτε θα πεθάνεις, οπότε δεν έχει νόημα να ζεις το τώρα. Μικρό μου άμυαλο, με μια σου αγκαλιά κόβεις το φόβο μαχαίρι. Απλά, άργησες, άργησες πολύ.

Αν είχα εφτά ψυχές, οχτώ φορές θα πέθαινα για σένα. Κανένας ποιητής δεν σκέφτηκε να το γράψει αυτό και καμία γάτα δεν απόμεινε στη γη να ζει την έβδομη ψυχή της. Όλοι σε αυτό τον πλανήτη θα πεθάνουμε. Όλοι. Όσους γνωρίσαμε, όσους αγαπήσαμε και με όσους ζήσαμε, όλοι θα φύγουν και μείς μαζί. Ας το σκεφτόταν αυτό ο άνθρωπος και θα άλλαζε τη ζωή του. Δεν θα κρυβόταν από τα αγγίγματα και τις αγκαλιές, αλλά θα έτρεμε μην φύγει η μέρα και θα έβγαινε ξυπόλυτος στο δρόμο. Θα ρουφούσε το νέκταρ από το αγιόκλημα και θα χαμογελούσε στον ήλιο. Θα φυλούσε τους ζητιάνους και θα τους έκανε ευτυχισμένους. Μα δεν το κάνει. Προτιμά να πεθαίνει καθημερινά και να σκοτώνει και εμάς μαζί του.

Με αυτό το ραβασάκι σε αποχαιρετώ. Αυτό και τέλος. Μπορεί να είναι και περιττό αλλά είπαμε, συνήθισα στο περίσσευμα, την έλλειψη δεν τη μπορώ.

Κόλαση είναι να σκοτώνεις τις στιγμές, που άλλοι σου χάρισαν απλόχερα, για να μπορείς μετά να τις ονειρεύεσαι. Και χειρότεροι εφιάλτες από αυτά τα όνειρα πουθενά δεν υπήρξαν. Μόνο πρόσεξε, στους φλογερούς δρόμους που θα βγεις για να κρυφτείς, μην σε πατήσει το μαύρο λεωφορείο του έρωτα. Θα γεμίσουν τα μυαλά σου αστέρια και θα είναι δύσκολο να τα αφαιρέσεις μετά. Θα επιστρέφουν ως κοφτερές αναμνήσεις και θα ζητούν από το αίμα σου, θα αγαπούν στο αίμα σου, θα ανθίζουν στο αίμα σου, μα θα είναι πάντα άνθη ματωμένα. Κρύψου τώρα, θα μετράει ο χρόνος για μας. Μέχρι να μας νικήσει ξανά, άφησέ τον να μετράει…

Βγες, γέλασε, μέθυσε, κλάψε, κάνε τρέλες. Ζήσε…

Βίωσε έντονα και αυθεντικά  κάθε συναίσθημά σου. Πάρε τα ηνία της ζωής σου στα χέρια σου και μην περιμένεις τίποτα από κανέναν. Μην προσμένεις το νόημα της ζωής σου από ξένες υπάρξεις. Να μην αρκείσαι στο λίγο. Σου αξίζει το μέγιστο. Μην επαναπαύεσαι στα μέτρια και χλιαρά. Να ψάχνεις πάντα τα πιο έντονα και τα πιο δυνατά.

Μη χαραμίζεις τη ζωή σου κάνοντας απολογισμούς.  Μη σπαταλάς τις ώρες σου μετρώντας απώλειες. Πάψε να υπολογίζεις  χαρές και λύπες. Μην ψηλαφίζεις αποτυπώματα που άφησαν στην ψυχή σου όσοι αγάπησες. Μη μένεις κολλημένος σε ανθρώπους και καταστάσεις. Προχώρησε στα καλύτερα που σε περιμένουν. Να μην αφήνεις ανοιχτούς λογαριασμούς με το παρελθόν σου. Καταστρέφεις το μέλλον σου. Και μην αθροίζεις όλες τις πληγές σου κάθε φορά που μία καινούργια αιμορραγεί. Να μάθεις να μην κρατάς λογαριασμούς στις ανθρώπινες σχέσεις. Να μην προσθέτεις αυτούς που έρχονται και να μην αφαιρείς αυτούς που φεύγουν από τη  ζωή σου. Δεν επιδέχονται μέτρο τα συναισθήματα. Δε μετριέται ο πόνος  και η στεναχώρια με αριθμούς. Δεν υπολογίζονται με την ποσότητα τα όμορφα και τα ωραία. Δε  ζυγίζονται  οι δυσκολίες και τα βάσανα. Δεν έχουν ένταση οι χαρές και οι λύπες.

Μη βάζεις τη ζωή σου στην αναμονή. Βγες μέχρι το ξημέρωμα. Κάνε βόλτες μέχρι το χάραμα. Συνάντησε φίλους παλιούς και αγαπημένους. Κάνε καινούργιες συμπάθειες και γνώρισε νέους ανθρώπους. Γύρισε στα σοκάκια της γης και διασκέδασε το ταξίδι σου. Να γελάς μέσα από την καρδιά σου. Να κλαις ολονυχτίς και να αφήνεις την ανατολή του ήλιου να στεγνώνει τα δάκρυά σου. Να τραγουδάς στα έρημα δρομάκια τη μοναξιά σου. Μέθυσε τους πόνους σου και γλέντησέ τους. Αλήτευσε τα δύσκολά σου και κέρασέ τους από τον τσαμπουκά σου. Φώναξε με όλο σου το ‘’είναι’’ και εκτόνωσε το θυμό σου. Μην καταπιέζεις τα συναισθήματά σου και μην τα πνίγεις. Ζήσε έντονα την κάθε στιγμή σου. Στύψε την τρέλα σου μέχρι τις τελευταίες σταγόνες της και απόλαυσε τη δροσερή της γεύση. Γιατί, όλα ανατρέπονται σε αυτό τον κόσμο και όλα αναθεωρούνται. Άνθρωποι, σκέψεις, συναισθήματα, χαρακτήρες, καταστάσεις ζωής, όλα αλλάζουν μάτια μου.

Μία σύντομη βόλτα στη γειτονιά του κόσμου η ζωή μας, γι’ αυτό άδραξε τις μέρες. Ζήσε στα άκρα. Μη φοβάσαι τις δυσκολίες της. Αντιμετώπισέ τις. Μη σε τρομάζει ο αγώνας επιβίωσης. Κέρδισέ τον. Μη δειλιάζεις μπροστά στα εμπόδια. Υπερπήδησέ τα. Μη σταματάς μπροστά στις δυσκολίες. Ξεπέρασέ τις. Μην αναλώνεις και μη σκορπίζεις τον εαυτό σου. Προστάτευσέ τον. Και μην περιμένεις τις ευκαιρίες, δημιούργησε τις.

Πάψε να στεναχωριέσαι γι’ αυτά που πέρασαν. Μην κλαις γι’ αυτά που δεν έγιναν. Μην περιμένεις πια αυτούς που δε γύρισαν. Μη μεμψιμοιρείς για όσα έζησες. Σταμάτα να απαριθμείς όσα έδωσες, πόσα πήρες και πόσα άξιζες. Μην ψάχνεις αιτίες και αφορμές για τις λάθος σου επιλογές.

Ζήσε… Μπες στο βαγόνι της ζωής σου και απόλαυσε το ταξίδι, γιατί δεν έχει εισιτήριο επιστροφής και δεν εξαργυρώνονται τα ναύλα.

Ευτυχία… Είδα κι έπαθα να μην έχω την ανάγκη της

Έχω πολλά ράμματα για τη γούνα αυτής της μεγαλοκυρίας που λέγεται ευτυχία.

Μου έχει σπάσει τα νεύρα με όσα ισχυρίζεται απολογούμενη που με έστησε.

Ότι τάχα ήρθε, αλλά εγώ είχα το νου μου σε τούτο και σε κείνο, ενώ εκείνη με περίμενε σε τούτο και σε κείνο, κι όπως μου τα προσδιόρισε, με περίμενε σε πράγματα αδύνατα να συμβούν, εκεί ακριβώς δηλαδή που είχα το νου μου.

Κι αυτός ήτανε, λέει, ο λόγος που την προσπέρασα.

Άλλοτε πάλι, επιμένει πως ήρθε, στάθηκε λέει έξω από κάτι ιστορίες, στις οποίες εγώ είχα ήδη μπεί μέσα, είχε τη διάθεση να πηδήξει από το παράθυρο και να μπεί, αλλά ήταν τόσο υπερυψωμένη η δυσπιστία μου που δεν το τόλμησε.

Άλλη δικαιολογία, τραβηγμένη από τα μαλλιά, πως εγώ χτύπησα πολύ σιγά την πόρτα της και δε με άκουσε ή ότι χτύπησα πολύ δυνατά την πόρτα της, φοβήθηκε και δεν μου άνοιξε, και τι ψεύτρα, Θεέ μου, ότι χτύπησα λάθος τη διπλανή της πόρτα και βλέποντάς με να καθυστερώ, συμπέρανε ότι το λάθος μου βγήκε σε καλό και δεν ήθελε να το διακόψει.

Μου έχει απαριθμήσει μία μία τις στιγμές με το όνομά τους, που την περιείχαν, λέει, αλλά εγώ θυμάμαι μόνο τι φόβο είχα μην τις χάσω.

Βλέπεις; μου λέει η κουτοπόνηρη, αν δεν ήμουνα εγώ εκεί μέσα, σ” αυτές τις στιγμές, γιατί θα φοβόσουν μην τις χάσεις, τι σ’ ένοιαζε; Άρα ήρθα.

Αμέτρητες οι φορές που είπαμε να συναντηθούμε σε κάποιο φωτεινό μέρος, είτε στις κάποιες έξι των απογευμάτων είτε στις κάποιες οκτώ των δειλινών που έχουνε πιο φρόνιμο φως, κι εγώ να περιμένω, να την περιμένω με τις ώρες και πού να φανεί.

Και με τι θράσος να εμφανίζεται μετά στα όνειρά μου, να μου ζητάει συγνώμη που δεν ήρθε, γιατί είχε χάσει κάποιον δικό της κι ήτανε στις μαύρες της, ή και μου επιτίθεται πως ενώ ήρθε, ενώ περίμενε εκεί μέσα με στις ώρες της αναμονής μου, εγώ δεν την αναγνώρισα και δεν φταίει αυτή.

Είδα κι έπαθα να μην έχω την ανάγκη της. Και τώρα που παλεύοντας τα κατάφερα, έρχεται και μου δίνει συγχαρητήρια, πως αυτό ακριβώς, ότι δεν έχω την ανάγκη της, αυτό είναι ευτυχία.

Άπιαστη σου λέω.

Στα Βήματα του Σαμάνου

Ο ψυχολόγος Alberto Villoldo, ταξίδεψε προ τινός στο Περού για να κάνει έρευνες σχετικά με το τροπικό φυτό Ayahuasca που οι Ινδιάνοι αποκαλούν “Κλήμα του Θανάτου”. Το συγκεκριμένο αναρριχητικό φυτό χρησιμοποιείται εδώ και χιλιάδες χρόνια από τους εκεί Σαμάνους για να τους οδηγήσει “σε μέρη δύναμης και αρχέγονης γνώσης”. 

Σε μία ανάλογη με εκείνη του Κάρλος Καστανέντα μαθήτευση δίπλα σ’ έναν ινδιάνο Σαμάνο που ονομαζόταν Δον Χικαράμ, ο Α. Villoldo μυήθηκε στη Σαμανική κοσμοθέαση. Αποτέλεσμά της το βιβλίο του “The Four Wilds” («Οι Τέσσερις Άνεμοι») που κυκλοφόρησαν οι εκδόσεις Harper & Row. Οι προσωπικές παρατηρήσεις του Villoldo που δημοσιεύουμε, θα βοηθήσουν τον αναγνώστη σε πλησιέστερη προσέγγιση εκείνου του συγκλονιστικού κόσμου, που κρύβει πίσω της η πανάρχαια παράδοση των Σαμάνων, την οποία οι ευρωπαίοι εθνολόγοι και ιεραπόστολοι εξέλαβαν λαθεμένα σαν… «Ινδιάνικη Θρησκεία»

Αν ρίξουμε μία ματιά στους καιρούς που η ανθρωπότητα κατάφερε κάποια μεγάλα εξελικτικά άλματα θα δούμε πως όλοι τους ήταν καιροί που την απειλούσαν με πιθανό αφανισμό. Όταν όλα πάνε καλά, δεν υπάρχει φυσικά καμία ανάγκη για αλλαγή. Μόνο μπροστά στην άμεση απειλή αφανισμού της η ανθρωπότητα καταφέρνει να υπερβεί τον προηγούμενο εαυτό της και σε μία τέτοια απειλή βρισκόμαστε ξανά μπροστά σήμερα.

Έτσι αρκετοί υποχρεωνόμαστε να επανανακαλύψουμε τα ξεχασμένα νευραλγικά μας κλειδιά για να πραγματοποιήσουμε το απαραίτητο “πέρασμά” μας προς τον χωροχρόνο που μας αποκάλυψαν πολλές φορές στο παρελθόν μας προικισμένοι medicine men (αυτό που χυδαία λέμε «μάγοι της φυλής») και οι οραματιστές.

Πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια ο ανθρώπινος εγκέφαλος σχεδόν διπλασιάσθηκε σε μέγεθος και ο ίδιος απέκτησε ένα ολοκαίνουργιο νευρικό κομπιούτερ που ακόμα και σήμερα ελάχιστες από τις λειτουργίες του έχει καταφέρει να κατανοήσει. Η κατανόηση κι αφύπνιση κάποιων απαραβίαστων από την μεγάλη μάζα τμημάτων του μυαλού απετέλεσε για χιλιετίες την κατευθυντήρια δύναμη πίσω από τους προφήτες, τους οραματιστές, τις επιστημονικές διάνοιες και τους μεγάλους «medicine» άντρες και γυναίκες. Με παραβιασμένο ένα τέτοιο κομμάτι του, ο ανθρώπινος εγκέφαλος ποτέ του δεν ξαναγυρίζει στις καθιερωμένες αντιλήψεις περί χώρου και χρόνου.

Κάποιες μάλιστα ζορισμένες από τους καίριους χρόνους που διανύουμε ανάλογες παραβιάσεις στον εγκέφαλο του σύγχρονου ανθρώπου, στο μέτρο που αυτός αδυνατεί να κατανοήσει τις δυνατότητές του, τελικά στρέφονται εναντίον του, δημιουργώντας ψυχοσωματικές αρρώστιες κι ανωμαλίες. Ωστόσο την ίδια στιγμή άσχετα από τις δικές μας ικανότητες να τις κατανοήσουμε, μας προσφέρουνε δυνάμεις αυτο-θεραπείας και υπεύθυνης επιλογής των προσωπικών μας “πεπρωμένων”.

Πάνω από κάθε τι άλλο όμως μας προσφέρουν την δυνατότητα ν’ αντιληφθούμε ολικά αυτό που αποτελεί την ανθρώπινη γνώση μέσα από τα media και μέσα από την παρατήρηση της φύσης. Ο Σαμανισμός δεν είναι παρά ένας πανάρχαιος χάρτης θετικού χειρισμού όλων εκείνων των -φανερών και κρυμμένων – νοητικών μας δυνατοτήτων.

Ο Σαμανισμός πρώτα και κύρια προσφέρει μία πολύ διαφορετική μυθολογία σχετικά με την προέλευσή μας καθεαυτή. Πιο βασική του επέμβαση στην “δυτική” μας μυθολογία και κοσμοθεώρηση, είναι η απροκάλυπτη καταγγελία του γνωστού μύθου που μας παρουσιάζει έκπτωτους από την φύση και τελείως ξένους, αν όχι εχθρικούς προς αυτήν.

Η ιουδαιοχριστιανική μυθολογία δεν είναι απελευθερωτική, αλλά εξιλεωτική. Απ’ ό,τι τουλάχιστον ξέρω, είναι η μοναδική μυθολογία που παρουσιάζει τους ανθρώπους της να εξορίζονται από τον παράδεισο και να υποχρεώνονται να αποκτήσουν το δικαίωμα επιστροφής τους μόνο μέσα από μετάνοιες, ταπεινώσεις και βάσανα.

Η Οικολογία που εμείς την ανακαλύψαμε μόνο πολύ απελπιστικά πρόσφατα, έρχεται από μόνη της και απόλυτα φυσικά στον Ινδιάνο και τον Σαμάνο γιατί ποτέ τους δεν εκδιώχθηκαν έξω από αυτό που τελικά είναι ο Παράδεισος. Δεν είναι κάτι που πρέπει να κοπιάσεις για να το βρεις, κάτι που πρέπει να το πράξεις. Είναι κάτι που το ζεις. Είναι το ινδιάνικο ιδανικό του “να βαδίζεις με ομορφιά” επάνω στη Γη.

Η γνωριμία μου με τους περουβιανούς Σαμάνους με πέρασε από μία μυθολογία ολοκληρωτικής απελευθέρωσης. Ένας από τους βασικούς λόγους που η Εκκλησία και το Κράτος επί αιώνες κατεδίωξαν τον Σαμανισμό, είναι το γεγονός ότι αποκαλύπτει αυτός ένα όραμα Απόλυτης Ελευθερίας. Προτείνει μία άμεση Μετάληψη του Θείου, αλλά και την δυνατότητα του ατόμου να μεταβάλει την μοίρα του.

Ο Σαμανισμός δεν είναι religion, δηλαδή θρησκεία (1).

Δεν υπάρχει μέσα σ’ αυτόν κανένας ιδρυτής Χριστός ή Βούδας, κανένας που να βγαίνει και να φωνάζει “Ακολουθείστε με!” Ο Σαμανισμός απαιτεί από τον καθένα μας, να περπατήσει μοναχός του, στο δικό του μονοπάτι και τα βήματά του να 'χουν προσωπικό κουράγιο, συμπάθεια για τους άλλους και ένα τίμιο Όραμα που να καλύπτει το Σύμπαν ολόκληρο. Σε υποχρεώνει να μάθεις πώς να διδάσκεσαι από τη Φύση. Σε διδάσκει πώς να συναντάς άμεσα την δύναμη, πώς να την αγκαλιάζεις και πώς να την διεκδικείς.

Οδηγός κι εργαλείο του Σαμάνου είναι ο “Θεραπευτικός Τροχός”.

Αντιπροσωπεύει τα τέσσερα βήματα του ανθρώπου προς την δύναμη και τη γνώση. Η κάθε του κατεύθυνση έχει κι έναν συγκεκριμένο τομέα με τον οποίο σχετίζεται και τον οποίο φυσικά αντιπροσωπεύει. Ο Νότος είναι ο τομέας του Φιδιού. Το Μονοπάτι του Θεραπευτή. Η δουλειά εδώ είναι η απόρριψη του παρελθόντος σου. Απαλλάσσεται απ’ το παρελθόν σου, όπως ακριβώς το Φίδι απαλλάσσεται απ’ το φιδοτόμαρό του. Μονομιάς. Για τον Σαμάνο, αυτό είναι μία πράξη δύναμης. Αφήνεις ξοπίσω σου, όχι μόνο τον πόνο του παρελθόντος σου, αλλά και τις χαρές του.

Συγχωρείς εκείνους που σε βλάψανε και συμπονάς εκείνους που έβλαψες εσύ.

Η ψυχολογία, προσπαθεί ν’ απελευθερώσει τα άτομα από το παρελθόν τους ανατέμνοντας τις τραυματικές εμπειρίες της ζωής τους. Ο Σαμανισμός, απαιτεί απ’ αυτά να εκδιώξουν μονομιάς όλα τα πνεύματα του παρελθόντος που στοιχειώνουν το Είναι τους. Και μιλώντας για πνεύματα, δεν μιλάμε μόνο για ανθρώπους νεκρούς, αλλά για ανθρώπους που μπορεί κάλλιστα να είναι εν ζωή, αλλά κατά τον α ή β τρόπο να έχεις παγιδέψει κάποια κομμάτια σου μέσα στην ψυχική τους επικράτεια.

Η επόμενη κατεύθυνση είναι η Δύση.

Ο Δρόμος του Πολεμιστή. Συμβολίζει κι αντιπροσωπεύεται από τον Ιαγουάρο και είναι ο τομέας της πανουργίας, της αρπαγής και της ηρεμιστικής αυτοπεποίθησης. Εστιάζεται στην δυνατότητα να χτυπάς στιγμιαία κι άμεσα. Όταν διδασκόμουν επάνω σε αυτό το μονοπάτι, ο σε αυτό Σαμάνος δάσκαλος μου Δον Ραμόν, μου ζήτησε να περπατήσω μέσα στην ζούγκλα του Αμαζονίου δίχως να κάνω τους ήχους της να βουβαθούνε.

Στην πρώτη μου προσπάθεια, με τα πρώτα κιόλας βήματά μου, οι παπαγάλοι σταμάτησαν να στριγκλίζουν και σύντομα σώπασαν οριστικά. Ο Ραμόν μου ‘πε πως αυτό έγινε γιατί τα ζώα, μυρίσανε τη βία που εγώ έκρυβα μέσα μου. Αυτός αντίθετα περπάτησε μέσα στη ζούγκλα και ο θόρυβος της δεν διακόπηκε ούτε στιγμή. Τα ζώα δεν κατάλαβαν ποτέ την εκεί παρουσία του.

Του ’πα πως ίσως ο λόγος ήταν ότι το κορμί του μύριζε σαν την ζούγκλα και πως αν κι εγώ μύριζα παρόμοια, πιθανόν τα ζώα να μη μ’ αντιλαμβάνονταν επίσης. Αργότερα συναντήσαμε δύο ινδιάνους κυνηγούς, που λειώνανε κοντά σ’ ένα ποτάμι το λίπος απ’ τα θηράματά τους. Τους ζήτησα λίγο υγρό λίπος κι έτριψα μ’ αυτό το κορμί μου. Τα ρουθούνια μου δεν άντεχαν την βρώμα. Ξαναμπήκα στη ζούγκλα. Το πρώτο και δεύτερο βήμα μου, ήταν πετυχημένα. Τα ζώα φάνηκε να μην καταλαβαίνουνε τίποτα. Όμως με το τρίτο βήμα μου, κάθε ήχος -και κυριολεκτώ σε αυτό- σταμάτησε οριστικά. Μου χρειάστηκε προσπάθεια πέντε ολόκληρων χρόνων για να πετύχω ό,τι έκανε ο Δον Ραμόν. Πέντε ολόκληρα χρόνια.

Το τρίτο σημείο του “Θεραπευτικού Τροχού” είναι ο Βορράς, που σηματοδοτεί τον Δρόμο της Κυριαρχίας και της Υπεροχής.

Συμβολίζεται από τον Άσπρο Βούβαλο, από τη Χιονολεοπάρδαλη και από τον Δράκοντα. Στον τομέα αυτό, ο Σαμάνος κατανοεί τις λειτουργίες της Γης και τ’ Ουρανού κι αποκτάει την Δύναμη να χειρίζεται τις δυνάμεις της Φύσης και την ικανότητα να επηρεάζει το συλλογικό μας πεπρωμένο. Ο περίφημος Rolling Thunder, ο μάγος-θεραπευτής της φυλής των βορειοαμερικανών Ινδιάνων Σοσόνι, θα μείνει στην ιστορία για την αναμφισβήτητη ικανότητά του να επηρεάζει τον καιρό. Τον είχα δει παλιά, να προκαλεί από το τίποτα μια ολόκληρη καταιγίδα, στο μέσον μίας μεγάλης ξηρασίας.

Η κάθετη από Βορρά προς Νότο διάμετρος του “Θεραπευτικού Κύκλου” αποφεύγεται από τους Σαμάνους. Είναι επικίνδυνη και πολλές φορές οδηγεί στην κατάχρηση της δύναμης και την μανία για εξουσία.

Η Ανατολή, τέλος, αντιπροσωπεύει την κατεύθυνση και τον τομέα της θεραπευτικής μέσα από την Δύναμη του Οράματος. Δίνει έμφαση στο πιθανό και το πραγματοποιήσιμο. Συμβολίζεται από τον Αετό και διδάσκει στον Σαμάνο την χρήση του Οράματος. Το Όραμα είναι πολυτιμότερο από την Όραση, είναι μία δύναμη δημιουργίας και σχηματισμού ενός μέλλοντος που επιθυμούμε εμείς.

Η οριζόντια τέλος από Ανατολή προς Δύση διάμετρος του “Κύκλου” είναι η πορεία της κατανόησης, της συμπόνοιας και του Οράματος. Είναι ο Ορίζοντας που εκεί ακριβώς κινείται και δρά ο Σαμάνος. Επιτρέπει τον χειρισμό της Δύναμης, αλλά ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται κι από συμπόνοια κι αρωγή. Στα γραπτά τού Κάρλος Καστανέντα βλέπουμε, ότι αυτή η διάσταση απουσιάζει σχεδόν καθολικά.
Ο δάσκαλός του, ο Δον Χουάν, είναι περισσότερο Μάγος παρά Σαμάνος. Σε καμμία από τις σελίδες τού Καστανέντα δε συναντάμε πρόθεση θεραπευτική. Εκτιμώ τα γραπτά του, είναι καλός αφηγητής, ωστόσο όμως εκείνα που περιγράφει τελικά, δεν είναι Σαμανισμός. Ο Δον Χουάν είναι ένας Μάγος, δηλαδή ένας άνθρωπος που μπορεί να συγκεντρώνει, να συσσωρεύει και να χειρίζεται τη Δύναμη.

Ο Σαμανισμός χειρίζεται την Δύναμη μόνο για να θεραπεύει και να βοηθά.

Ο ρόλος του Σαμάνου είναι σύνθετος και μοιράζεται ανάμεσα σε τέσσερις μικρότερους ρόλους: Θεραπευτής, Μάγος, Ιερέας-Μεσολαβητής και τέλος Μυθοπλάστης. Οι δικοί μας ιερείς, επαλαμβάνουν απαράλλακτα τις παλιές ιστορίες και διαιωνίζουν την ίδια συμπαγή «κυρίαρχη μυθολογία», ενώ ο Σαμάνος προσπαθεί πάντα να μας συνδέσει απευθείας με την Γνώση που κρύβεται επιδέξια πίσω από τον όποιο μύθο.

Πολιτισμοί που θέλουνε τον ιερέα να κάθεται στην κορυφή μιας αυστηρής κοινωνικής ιεραρχίας κρατώντας φιλάρεσκα τη γνώση στα χέρια του και μακριά από τον λαό, δεν μπορούν φυσικά να ανεχθούν τη Σαμανιστική αντίληψη και λειτουργία. Εκεί είναι και που ξεκινούν την προσπάθεια για αφανισμό των Σαμάνων. Θα βρείτε ακόμα Σαμάνους στην Βόρεια Αμερική σήμερα, ωστόσο οι πιο ανέγγιχτοι απ’ αυτούς θα βρεθούν μόνον στον Αμαζόνιο και στις νοτιοαμερικάνικες οροσειρές, όπως οι Άνδεις. (2)

Οι ιερείς των Θρησκειών της πεπατημένης, ενδιαφέρονται περισσότερο για “απαντήσεις”. Ο Σαμάνος αντίθετα, ενδιαφέρεται περισσότερο να σε προκαλέσει να κάνεις ερωτήσεις που θα σ’ οδηγήσουν σε παράδοξα και δυαδικότητες. Θέλει να σε κάνει να μάθεις, πώς μπορείς να δραπετεύσεις από τον μονοχρονικό Χρόνο, τον γραμμικό Χρόνο, που μοιάζει μεν γραμμικός, πλην όμως ξεδιπλώνεται προς τα εμπρός πατώντας πάνω στον ίδιο του τον εαυτό. Στις περισσότερες μη – ιουδαιοχριστιανικές κουλτούρες, βλέπουμε συχνά το Χρόνο και την Ιστορία να επαναλαμβάνονται.

Κι εάν μπορέσεις να κατανοήσεις τους κύκλους της Ιστορίας, τότε προβλέπεις και το μέλλον της. Αν έχεις κατανοήσει τις εποχές, τότε γνωρίζεις πάρα πολύ καλά πως η άνοιξη πάντα διαδέχεται και θα διαδέχεται τον χειμώνα και πως αυτός ο κάθε χειμώνας, είναι η εποχή που τα πάντα αναδιπλώνονται. Άπαξ και συντονισθείς με την περιοδικότητα της Φύσης, αρχίζεις ταυτόχρονα να κατανοείς την ύπαρξη των δυνατοτήτων δραπέτευσης από τον συμβατικό Χρόνο στον Ονειρόχρονο. Εκεί δεν θα κουβαλήσεις μαζί σου το Εγώ σου, αλλά μόνο τις Προθέσεις σου.

Η “προσωπικότητα” δεν σημαίνει εκεί τίποτε απολύτως.

Η περί χρόνου αντίληψη του Σαμάνου, δεν είναι γραμμική. Τρομερό ενδιαφέρον έχει ο τρόπος που ο Σαμάνος αντικρίζει το μέλλον. Πιστεύει πως αυτό είναι που μπορεί να επηρεασθεί, σε βαθμό ανάλογο με την “Θεωρία του Χάους”, που μας δηλώνει πως μια καταιγίδα που σαρώνει το Τέξας, υπάρχει πιθανότητα να προκλήθηκε ουσιαστικά κάποιες μέρες πριν από μία ασήμαντη πεταλούδα που φτερούγιζε αθόρυβα στο Πεκίνο.

Ο Σαμάνος μας διδάσκει πως οφείλουμε να ζήσουμε τις ζωές μας, με ψυχική δύναμη, αξιοπρέπεια και τιμή. Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να φαντασθούμε τον εαυτό μας κατά δέκα χρόνια γηραιότερο να αναρωτιέται: Τι είναι εκείνο που θα ‘θελα να είχα προσπαθήσει –προσπαθήσει, όχι πετύχει- αυτά τα δέκα χρόνια που πέρασαν; Τι θα με είχε κάνει να γίνω εκείνο που πάντοτε ήθελα;

Οι Σαμάνοι διδάσκουν πως όλοι μας έχουμε από ένα μέλλον, μα μόνο μερικοί άνθρωποι έχουν έναν προορισμό. Δηλαδή κάτι που πρέπει να επιτελέσουν. Και διδάσκουν επίσης ότι για να γίνει αυτό, πρέπει να ξεχάσουμε οριστικά τις μυθολογίες που μας θέλουν εκπέσαντες τάχα κακούργους και εξόριστους εξαθλιωμένους ανθρώπους, διωγμένους από κάποιον αόριστο παράδεισο, και να υιοθετήσουμε υγιείς μυθολογίες που θέλουν “να συνεχίσουμε να περπατάμε με ομορφιά επάνω στην Γη”.

Και πως για να γίνει αυτό, πρέπει να ζήσουμε τις ζωές μας με Μεγαλείο και με Οράματα, συμφιλιωμένοι παράλληλα με τη συνειδητοποίηση ότι κάθε άλλος άνθρωπος δεν είναι υποχρεωμένος να σκέφτεται και να αντιλαμβάνεται όμοια με εμάς. Μιλάμε για μία Εσωτερική και Προσωπική μας Οικολογία. Αυτή είναι και η μοναδική πρακτική του Σαμανισμού.
--------------------
Σημειώσεις:
(1) Σύμφωνα με το «Collins English Dictionary» η λέξη «religion» προέρχεται από το λατινικό «religio» που σημαίνει τρόμο για το υπερφυσικό με περαιτέρω συγγένεια προς τα «religare» και «ligare» που και τα δύο εκφράζουν δέσιμο, δέσμευση.
(2) Οι τελευταίοι αυτοί αυθεντικοί Σαμάνοι υπάρχει περίπτωση να μην γνωρίσουν καν την αυγή της επόμενης χιλιετίας, αφού στις ημέρες μας εξολοθρεύονται συστηματικά μαζί με ολόκληρες σχεδόν τις φυλές τους, είτε στα πλαίσια εθνοκαθάρσεων των διαφόρων παραστρατιωτικών, είτε από τις «εκπολιτιστικές» μπουλντόζες των καπιταλιστών «αναβαθμιστών» του Αμαζονίου.

Οι πραγματικά αισιόδοξοι άνθρωποι

Η αισιοδοξία είναι στάση ζωής. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκουν οι άνθρωποι που δε νοιάζονται αν το ποτήρι τους είναι μισοάδειο ή μισογεμάτο αλλά χαίρονται που κρατάνε το ποτήρι κι αναζητούν τρόπους να το γεμίσουν.

Αντιλαμβάνονται τον κόσμο ως μέρος με πολλά θετικά στοιχεία και τη ζωή ως ευτύχημα. Τα εμπόδια τα κάνουν ευκαιρίες, τις απογοητεύσεις, χαρές, τις αποτυχίες τις ντύνουν με ελπίδα για να γίνουν επιτυχίες.

Κάποιοι τους χαρακτηρίζουν ψυχή της παρέας, άλλοι εμπνευστές, άλλοι ανθρώπους με θετική ενέργεια, με ζωντάνια. Σπάνε τη σιωπή με χιούμορ και τη μιζέρια με μουσική. Φορτίζουν τη δυστυχία με χαρούμενη διάθεση και παίρνουν τη λύπη με μια αγκαλιά. Είναι αυτοί οι άνθρωποι που φαίνεται πως το πρώτο ρουχαλάκι που τους φόρεσαν ήταν το χαμόγελο.

Έχουν συμβουλές να μοιράσουν κι ας τα έκαναν μαντάρα στη δική τους ζωή. Αν δεν έχουν συμβουλές, έχουν αισιόδοξο πνεύμα να μεταδώσουν. Έχουν χιούμορ που δεν είναι πάντα πετυχημένο αλλά δεν παύει να είναι χιούμορ. Είναι πομπός θετικότητας για τους φίλους, τους γνωστούς ή τους αγνώστους ή τους τυχαία περαστικούς. Λόγω του μοναδικού χαρακτήρα και της όμορφης προσωπικότητάς τους ανέπτυξαν πλούσιες διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις.

Κουμπώνουν σε κάθε παρέα είτε τη γουστάρουν είτε όχι. Δίνουν σε όλους χαμόγελα σωρό κι αν φύγουν έχουν ακόμα χαμόγελα να δώσουν κι αλλού. Δεν περιμένουν τα σαββατοκύριακα και τις διακοπές για να διασκεδάσουν. Διασκεδάζουν την κάθε στιγμή με κέφι, κερνάνε πρόθυμα, χορεύουν εύκολα, τραγουδάνε σχεδόν παντού, σφυρίζουν χαρούμενα καθώς περπατούν, δε μουτρώνουν αν δεν τους κάνεις τα χατίρια κι είναι ευγενικοί στην ψυχή.

Δεν κρατάνε κακία και συγχωρούν εύκολα. Δεν εμπλέκονται σε συγκρούσεις, διαφωνίες, μικροπρέπειες και μηρυκασμούς για να μην αναλώσουν το χρόνο τους σε κάτι ασήμαντο ή μικρό όταν μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν στα καλύτερα και τα σημαντικά. Έχουν καταλάβει ότι η ματαιοδοξία, η απάθεια κι ο αρνητισμός δε λύνει τα προβλήματα μα δημιουργεί κι άλλα.

Δεν τους πάνε όλα καλά στη ζωή και δεν έχουν πετύχει σε όλες τους τις προσπάθειες. Δεν έχουν απαραίτητα ψηλό εισόδημα και παραμυθένια οικογενειακή ζωή. Έχουν γκρεμοτσακιστεί σε φιλίες κι έχουν πονέσει σε έρωτες. Έχουν θυμώσει με ατυχίες κι έχουν απογοητευτεί από ανθρώπους. Μα κάνουν κάτι απλό για να τα ξεπεράσουν. Σηκώνονται, σκουπίζουν τη σκόνη απ’ τα γόνατα και χαμογελούν στον εχθρό. Δεν κλαψουρίζουν, δε μιζεριάζουν, δε μένουν στάσιμοι, δε μοιρολατρούν.

Ο αληθινά αισιόδοξος άνθρωπος δεν εγκαταλείπει τα όπλα μα παλεύει με την προοπτική ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν. Όλοι οι άνθρωποι έχουν συναντήσει ή θα συναντήσουν εμπόδια. Δεν υπάρχει facecontrol για τους απαισιόδοξους. Οι αισιόδοξοι όμως, έχουν πείσμα να αγωνιστούν ξανά μετά την κατρακύλα και διαθέτουν αυτοπεποίθηση ότι θα τα καταφέρουν.

Έχουν ένα ιδιαίτερο τρόπο να ερμηνεύουν την αποτυχία ως δεύτερη ευκαιρία να πετύχουν την επόμενη φορά. Θεωρούν τις αναποδιές ως δεδομένα της καθημερινότητας που χρειάζεται να αντιμετωπίζονται με προσπάθεια και καλή καρδιά. Αντί να κοιτάνε με αρνητισμό τα λάθη του κόσμου ρίχνουν ματιά στα θετικά του και τα κάνουν τρόπο ζωής. Αναγνωρίζουν τις δυνατότητές τους αλλά και τις αδυναμίες τους, μα πιστεύουν ένα κλικ παραπάνω στις πρώτες. Υποδέχονται τις αλλαγές στη ζωή τους επιλέγοντας τις θετικές πλευρές αυτών κι είναι ανοιχτοί να μάθουν μέσα απ’ τα λάθη τους, να βελτιώσουν και να βελτιωθούν.

Η αισιοδοξία με επιμονή λειτουργεί σαν κινητήρια δύναμη για την επιτυχία. Το πρωί σηκώνονται μόλις ακούσουν το ξυπνητήρι χωρίς να κατσουφιάσουν για το πόσα πράγματα έχουν να κάνουν μες στη μέρα αλλά για το πόσα έχουν να ανακαλύψουν ακόμα. Είναι δημιουργικοί στη δουλειά τους κι αξιοποιούν κάθε κατάσταση επιλέγοντας να εστιάσουν σε μια θετική έκβαση παρά να προκαταβάλουν ένα αρνητικό αποτέλεσμα.

Κτίζουν όνειρα χωρίς να φοβούνται τι θα χάσουν αλλά σκεπτόμενοι τι θα κερδίσουν. Δεν τους νοιάζει αν δεν τα καταφέρουν, τους αρκεί να προσπαθήσουν. Ζουν το παρόν και κάνουν ό,τι θα τους γεμίσει με διάθεση, ακόμα κι αν είναι να φάνε παγωτό μες στο χειμώνα ή να πάνε ψάρεμα όταν οι άλλοι κοιμούνται. Δε λένε ποτέ πως η ζωή τους αδίκησε μα πως αυτοί την αδίκησαν που δεν την εκτίμησαν κάποιες φορές. Κάθε μέρα που ξημερώνει φέρνει νέες ευκαιρίες και κάθε αύριο ίσως είναι καλύτερο απ’ το χθες.

Αισιόδοξοι άνθρωποι είναι όσοι βλέπουν φως στο τούνελ κι ας κάηκε το ρεύμα, όσοι βλέπουν καλλιεργήσιμη μια καμένη γη κι όσοι ζούνε στο υπόστεγο μα παρ’ όλα αυτά μπορούν να κοιτάνε ακόμα το φεγγάρι.

Σκόρπισα το Κακό, την αδικία… Αν αυτό ονομάζεται νίκη, τι είναι ήττα;»

Στη σανσκριτική το όνομα Ασόκα σημαίνει χαρά: στερητικό άλφα και «σόκα» (θλίψη). Ο Ασόκα ήταν Ινδός αυτοκράτορας που έμεινε στον θρόνο από το 269 π.Χ. μέχρι τον θάνατό του το 232 π.Χ. Ο παππούς του είχε ιδρύσει τη δυναστεία Μαουρύα την οποία ενίσχυσε, άθελα της, η στρατιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου καταστρέφοντας τις τοπικές συμμαχίες της κοιλάδας του Ινδού ποταμού. Ο Ασόκα, ο αποκαλούμενος Μέγας (Ασόκα Βαρντάνα), υπήρξε ένθερμος οπαδός του βουδισμού και ένας από τους μεγαλύτερους ιεραποστόλους του. Η αυτοκρατορία του εκτεινόταν από την αρχαία ανατολική Περσία μέχρι τα εδάφη της σύγχρονης Μιανμάρ (Βιρμανία) και περιελάμβανε το σημερινό Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το άλλοτε Βελουχιστάν, την κεντρική και βόρεια Ινδία και το Μπαγκλαντές. Πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του Ασόκα ήταν η Παταλιπούτρα (η σύγχρονη Πάτνα), όπως αναφέρεται σχετικά στα δύο σπουδαία ινδικά έπη Ραμαγιάνα και Μαχαμπαράτα και στα θρησκευτικά κείμενα, τα λεγάμενα Πουράνας.

Οι αναφορές για τη ζωή και το έργο του Ασόκα βασίζονται στις πολυάριθμες επιγραφές νόμων και διαταγμάτων που μοίραζε ο ίδιος σε διάφορα σημεία της αυτοκρατορίας του, είτε σε περίτεχνους στύλους είτε σε γρανιτένιους βράχους. Οι επιγραμματικές εντολές που άφησε πίσω του ονομάζονται σήμερα Έδικτα του Ασόκα, ή Ήδικτα του Ασόκα, εκ του λατινικού «edictum», ή, απλούστερα, Διατάγματα του Ασόκα: πρόκειται για μια συλλογή 33 εντολών που συμπυκνώνουν την πίστη του Ασόκα στη βουδιστική έννοια ντάρμα (dharma: «δικαιοσύνη, ευσέβεια, φυσικός νόμος»).

Το ντάρμα είχε απήχηση στον δυτικό κόσμο και σε διάφορες περιόδους της πολιτικής και καλλιτεχνικής ιστορίας έγινε μόδα. Οι μπίτνικς —ιδιαίτερα ο Τζακ Κέρουακ— και, λίγο αργότερα, οι χίπις επανανακάλυψαν τις ανατολικές φιλοσοφίες, ιδιαίτερα τα διδάγματα του Ασόκα περί λιτού βίου και εσωτερικού ταξιδιού. «Ήθελα ένα σακίδιο γεμάτο με ό,τι ήταν απαραίτητο για τον ύπνο, καταφύγιο, φαγητό, μαγείρεμα» γράφει ο Τζακ Κέρουακ στο βιβλίο του Οι αλήτες του Ντάρμα (1958), «στην ουσία, μια πλήρη κουζίνα και κρεβατοκάμαρα στην πλάτη μου. Ήθελα να πάω κάπου, να βρω την απόλυτη μοναξιά, να μελετήσω το απόλυτο κενό του μυαλού μου, να είμαι εντελώς ουδέτερος για οποιαδήποτε ιδέα. Σκόπευα να έχω μάλιστα σαν μοναδική μου δραστηριότητα την προσευχή, να προσεύχομαι για όλα τα ζωντανά πλάσματα- αυτή μου φαινόταν η μοναδική αξιοπρεπής δραστηριότητα που είχε απομείνει στον κόσμο. Να κάθεσαι σε κάποια όχθη ποταμού ή στην έρημο ή στα βουνά, ή σε κάποια καλύβα στο Μεξικό ή σε ξύλινη παράγκα στα βουνά Αντίροντακ, να ξεκουράζεσαι, να είσαι ευγενικός και καλός, να μην κάνεις τίποτε άλλο από το να εξασκείς αυτό που οι Κινέζοι αποκαλούν “κάνω τίποτα”». Ο Βρετανός φιλόσοφος και ερμηνευτής των ανατολικών θρησκειών Allan Watts (1915-1973), που εγκαταστάθηκε στην Καλιφόρνια, ενσωμάτωσε τη φιλοσοφία του Ασόκα στην αντικουλτούρα, ιδιαίτερα στο λεγόμενο Human Potential Movement, σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να ζει ευτυχισμένος, δημιουργικός και «πλήρης». Ο Watts και οι φίλοι του, όπως Gary Snyder, ήταν από τους πρώτους στη Δύση που αμφισβήτησαν την ιδέα της συνεχούς «προόδου» και πρότειναν τη δημιουργία μικρών αγροτικών κοινοτήτων στις οποίες θα έβρισκαν καταφύγιο οι καλλιτέχνες και οι εκκεντρικοί.

Το στοίχημα της ζωής είναι, για τον Ασόκα, να επιτύχουμε μια συμπεριφορά που να εναρμονίζεται με τη φυσική τάξη. Σύμφωνα με τις «νταρμικές» θρησκείες —τον ινδουισμό (Σανατάνα Ντάρμα), τον βουδισμό (Μπούντα Ντάρμα), τον ζαϊνισμό (Τζαΐν Ντάρμα) και τον σιχισμό, τα πλάσματα που ζουν σε αρμονία με το ντάρμα προχωρούν ταχύτερα προς την ατομική απελευθέρωση. Θα πείτε, δικαιολογημένα, πως, παρά τα κηρύγματα περί αρμονίας και νιρβάνας, στις ινδουιστικές και βουδιστικές χώρες εκτυλίσσονται πολυαίμακτοι πόλεμοι, συγκρούσεις και καταπίεση. Το σύστημα που βασίζεται στις κάστες —τους ιερείς η βραχμάνους, τους αριστοκράτες πολεμιστές και τους καλλιεργητές, στους οποίους προστέθηκαν αργότερα οι χειρώνακτες, δηλαδή οι κατακτημένοι ντόπιοι λαοί— φαίνεται άδικο στα μάτια των Δυτικών. Αλλά η επιθυμία για ελευθερία και δημοκρατία δεν είναι έμφυτη: πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι καθαίρονται μέσω των απαγορεύσεων. Σύμφωνα λοιπόν με το σύστημα των καστών, το άτομο ανήκει, εκ γενετής, σε κάποια κάστα και δεν υπάρχει καμιά ευκαιρία κοινωνικής κινητικότητας. Οι κάστες εντάσσονται στην ιδέα του ντάρμα, εφόσον ως ντάρμα ορίζεται επίσης το σύνολο των κανόνων της κάθε κάστας. Στο βάθος του κόσμου υποτίθεται πως βρίσκεται μια θεϊκή πραγματικότητα, ενώ ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι το εξωτερικό-επιφανειακό στρώμα αυτής της θεϊκής πραγματικότητας. Έτσι, ο κόσμος χωρίζεται σε δυο μέρη: α) τη θεμελιώδη πραγματικότητα και β) τον φαινόμενο κόσμο.

Αν και αναφέρεται ο Βούδας, τα διατάγματα του Ασόκα εστιάζουν περισσότερο στις κοινωνικές και ηθικές εντολές παρά στις θρησκευτικές πρακτικές. Ο Ασόκα θέλησε να παραμείνει απλός στο μήνυμά του για τον κοινό άνθρωπο: η φιλοσοφία του συνίσταται στον σεβασμό έναντι των πρεσβυτέρων, στη γενναιοδωρία, στην προστασία της ζωής όλων των πλασμάτων. Υπό αυτή την έννοια, ο Ασόκα είναι ο μεγάλος πρόγονος της οικολογίας, της μετριοπάθειας, της ανεξιθρησκίας, του αυτοελέγχου, της καθαρότητας της καρδιάς, της ευγνωμοσύνης για το δώρο της ζωής και της φιλοσοφίας του Ζεν.

Οι βουδιστικοί θρύλοι αναφέρουν ότι ο Ασόκα, προτού ωριμάσει και ασπαστεί τον βουδισμό, ήταν άγριος και αιμοδιψής: κατακτώντας τα εδάφη της Καλίνγκα -περιοχή που υπερηφανευόταν για το μοναρχικό αλλά κοινοβουλευτικό της πολίτευμα— προκάλεσε τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Μια μέρα μετά το τέλος των μαχών ο Ασόκα περιόδευσε στην Καλίνγκα, ανάμεσα στα πτώματα — και αρρώστησε από το θέαμα. «Αν αυτό ονομάζεται νίκη, τι είναι ήττα;» ομολόγησε δημοσίως. «Σκόρπισα το Κακό, την αδικία…» Ο φονικός πόλεμος οδήγησε τον Ασόκα σε εσωτερική μετάλλαξη που δεν άφησε ανεπηρέαστο το ύφος της εξουσίας του. Στον Ασόκα οφείλουμε ένα μοντέλο διακυβέρνησης που συνδυάζει τον βουδισμό με το κράτος, υποκαθιστώντας την ελέω Θεού βασιλεία. Ο Ασόκα προσπάθησε να νομιμοποιήσει την εξουσία του όχι μέσω της αναγωγής σε κάποια θεϊκή πηγή, αλλά κερδίζοντας την έγκριση της βουδιστικής μοναστικής κοινότητας. Στην εξωτερική του πολιτική διακήρυξε τις φιλειρηνικές του προθέσεις διαβεβαιώνοντας τους γείτονές του για την καλή θέληση και το μήνυμα του ντάρμα. «Λίγες αμαρτίες και πολλές καλές πράξεις» ήταν το σύνθημά του, ενώ δεν έκανε ποτέ θρησκευτικό κήρυγμα σε κανέναν: για τον βουδισμό μιλούσε μόνο στους ομοθρήσκους του.

Ο Τζορτζ Χάρρισον, ένα από τα μέλη των Beatles, βρήκε στις ανατολικές φιλοσοφίες το νόημα της ζωής καθώς και μια πηγή έμπνευσης για τη μουσική του. Εγκατέλειψε τους πειραματισμούς με το LSD και αφοσιώθηκε στον διαλογισμό: η μεγάλη του επιτυχία «My Sweet Lord» —που περιλαμβανόταν στο τριπλό του άλμπουμ All Things Must Pass του 1970— ήταν μια έκκληση για θρησκευτική μετριοπάθεια, μια αναζήτηση της θεότητας που υπερβαίνει τις εκκλησίες, τα δόγματα και τις αιρέσεις. Αυτό ήταν το δίδαγμα του Ασόκα: στα διατάγματά του ο Ινδός βασιλιάς υποστήριζε, όπως υπαινιχθήκαμε, όλες τις μεγάλες θρησκείες της εποχής του —τον βουδισμό, τον βραχμανισμό, τον ζαϊνισμό—, επιζητώντας μια ολιστική ηθική φιλοσοφία μη βίας, συγχώρεσης και ειρήνης. Ο Ασόκα τόνιζε την ανάγκη για σεβασμό όλων των θρησκειών, για αρμονία στις σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών, εργαζομένων και εργοδοτών, μαθητών και δασκάλων. Επίσης, απαγορεύοντας τη σφαγή και την κατανάλωση βοοειδών, και περιορίζοντας την αλιεία, θεμελίωσε τη χορτοφαγία και τα δικαιώματα των ζώων. (Στις δυτικές χώρες η φιλοζωία με τη σύγχρονη έννοια της —κατοικίδια, χορτοφαγία, απαγόρευση βασανισμού ζώων κτλ.— χρονολογείται από τα μέσα του 19ου αιώνα.)

Ο Βρετανός συγγραφέας Η. G. Wells (1866-1946) -γνωστός, μεταξύ άλλων, για το σύντομο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας Η μηχανή του χρόνου— έγραφε για τον Ασόκα στο βιβλίο του The Outline of History: «Ανάμεσα στις χιλιάδες των βασιλιάδων, των μοναρχών, των πριγκίπων της ιστορίας, το όνομα του Ασόκα λάμπει, σχεδόν μόνο, σαν αστέρι». Έκτοτε πολλές διασημότητες βρήκαν στον Ασόκα ένα πρότυπο: η τραγουδίστρια της σόουλ Τίνα Τέρνερ, ο μουσικός της τζαζ Χέρμπι Χάνκοκ, η ηθοποιός Γκόλντι Χον, ο Ρίτσαρντ Γκιρ και η Σάρον Στόουν (η τελευταία φαίνεται να χρησιμοποιεί την ανατολική φιλοσοφία σαν διαφημιστικό κόλπο, αλλά ποτέ δεν ξέρεις).

Μετά τον θάνατο του Ασόκα η αυτοκρατορία κατακερματίστηκε σε αντιμαχόμενες περιοχές, ενώ εισέβαλαν στην Ινδία πληθυσμοί εκτοπισμένοι από τις συγκρούσεις μεταξύ Κινέζων και Μογγόλων στις στέπες. To 2001 ο Ινδός σκηνοθέτης Santosh Sivan γύρισε μια επική ταινία για τη ζωή του Ασόκα, που, μολονότι προϊόν του Bollywood, διατηρεί κάποια ιστορική ακρίβεια.

Ο Ασόκα είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ, καθώς υπογραμμίζει: «Όποιος επαινεί τη δική του θρησκεία δείχνοντας υπερβολική αφοσίωση και καταδικάζοντας όσους δεν την ασπάζονται, στην πραγματικότητα την υπονομεύει. Η επαφή ανάμεσα στις θρησκείες είναι κάτι καλό: πρέπει να ακούμε και να σεβόμαστε τις γνώμες των άλλων». Ενδιαφέρον έχει ένα πολύ σύντομο δοκίμιο του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, με τίτλο «Μορφές ενός θρύλου», γύρω από τον Βούδα, τον πνευματικό δάσκαλο Σιντάρτα και τον Ασόκα.

SENECA: Εκείνο που βλάπτει είναι η υπερβολή της ηδονής

Όποιος έχει κάνει βήματα προς την αρετή έχει δώσει δείγματα του ευγενικού του χαρακτήρα· όποιος όμως ακολουθεί την ηδονή φαίνεται απονευρωμένος, συντριμμένος, εκθηλυμένος, επιρρεπής προς την ακολασία, εκτός πια αν κάποιος του μάθει να ξεχωρίζει τις ηδονές, έτσι ώστε να ξέρει ποιες από αυτές βρίσκονται μέσα στα όρια των φυσικών επιθυμιών και ποιες ορμούν ασυγκράτητες μπροστά και, όσο περισσότερο τις ικανοποιείς, τόσο πιο ακόρεστες γίνονται. Έλα λοιπόν, άφησε την αρετή να σου δείξει το δρόμο, και τότε κάθε σου βήμα θα είναι ασφαλές. Εκείνο επίσης που βλάπτει εξίσου είναι η υπερβολή της ηδονής· στην περίπτωση όμως της αρετής δεν υπάρχει φόβος κάποιας υπερβολής, μια και το μέτρο είναι στοιχείο αυτής της ίδιας της αρετής. Δεν υπάρχει αγαθό που να δοκιμάζεται από το δικό του μέγεθος. Και πέρα απ’ αυτό, ποιος καλύτερος οδηγός υπάρχει από τον λόγο σε πλάσματα προικισμένα με φύση λογική; Αν τώρα αυτός ο συνδυασμός αρετής και ηδονής σε ευχαριστεί, αν σε ευχαριστεί να επιδιώκεις μια ευτυχισμένη ζωή έχοντας τέτοια συνοδεία, άφησε τουλάχιστον την αρετή να προηγείται και την ηδονή να έπεται και να παρακολουθεί το σώμα σαν σκιά του. Το να παραδώσεις την αρετή, την πιο υπέροχη δέσποινα, στην υπηρεσία της ηδονής μαρτυρεί άνθρωπο που τίποτε μεγάλο δεν κλείνει μέσα του.

Ας πηγαίνει μπροστά η αρετή, αυτή ας κρατεί τη σημαία. Φυσικά, θα είναι μαζί μας και η ηδονή, αλλά εμείς θα είμαστε τα αφεντικά της, εμείς θα την ελέγχουμε. Μπορεί σε κάποια υπόδειξή της να μας πείθει, ουδέποτε όμως θα μας εξαναγκάζει. Εκείνοι πάντως που παραδίνουν τα ηνία στην ηδονή στερούνται και τις δύο- γιατί και την αρετή χάνουν και στην ηδονή δεν κυριαρχούν αλλά, αντίθετα, εκείνη είναι που τους κάνει ό,τι θέλει και ή υποφέρουν από την έλλειψή της ή πνίγονται από την πληθωρική της παρουσία, δυστυχείς αν τους εγκαταλείψει, ακόμη δυστυχέστεροι αν τους κατακυριεύσει. Μοιάζουν, πράγματι, με τους ναύτες που τους έχουν κατακλύσει τα νερά γύρω από τις Σύρτεις, και τη μια τούς αφήνουν στη στεγνή αμμουδιά, την άλλη τούς σκεπάζουν με το αφρισμένο κύμα. Αυτό έρχεται ως αποτέλεσμα της ολοκληρωτικής έλλειψης αυτοελέγχου και της υπερβολικής αφοσίωσης σε ένα μόνο πράγμα· γιατί, αν κάποιος επιδιώκει το κακό αντί για το καλό, η επιτυχία του γίνεται επικίνδυνη. Όπως συμβαίνει όταν κυνηγάμε άγρια θηρία με κόπο και με κίνδυνο και, ακόμη και μετά τη σύλληψή τους, η κατοχή τους καταλήγει να είναι πολύ δύσκολη -αφού συχνά ξεσκίζουν τα αφεντικά τους-, έτσι συμβαίνει και με τις μεγάλες απολαύσεις: εξελίσσονται σε μεγάλο κακό και από αιχμάλωτες γίνονται κυρίαρχες. Όσο μάλιστα πιο πολλές και μεγάλες είναι αυτές οι απολαύσεις, τόσο πιο χαμηλά πέφτει και τόσο πιο πολλών δούλος γίνεται εκείνος που το πλήθος ονομάζει ευτυχή. Εγώ τουλάχιστον θα ήθελα να είμαι όσο γίνεται πιο μακριά από τέτοιες καταστάσεις. Όπως συμβαίνει μ’ εκείνον που, στην προσπάθειά του να παρακολουθήσει τα ίχνη των θηρίων μέχρι τις φωλιές τους -επειδή το νομίζει μεγάλη του επιτυχία,

με τη θηλιά τα άγρια θηρία να τ’ αρπάζει
και
με σκυλιά το ισκιερό το δάσος να το ζώνει,

ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει τα ίχνη τους- αφήνει στην άκρη σημαντικότερα πράγματα και αναβάλλει πολλά από τα καθήκοντα του, έτσι και εκείνος που επιδιώκει την ηδονή μεταθέτει τα πάντα και, πριν απ’ όλα, αψηφά την ελευθερία του, κι αυτό το κάνει υπακούοντας στην κοιλιά του και μόνο. Δεν αγοράζει όμως ηδονές για τον εαυτό του, αλλά πουλάει τον εαυτό του στις ηδονές.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Για μια ευτυχισμένη ζωή

Βλέπετε τους ανθρώπους να υποφέρουν για κάτι ασήμαντο που δεν είναι καν πραγματικό

Σύμφωνα με τους Τολτέκους, όσα πιστεύουμε για τον εαυτό μας και όλα όσα γνωρίζουμε για τον κόσμο είναι ένα όνειρο. Αν ανατρέξετε σε οποιαδήποτε θρησκευτική περιγραφή της κόλασης, είναι ίδια με την ανθρώπινη κοινωνία, με τον τρόπο που ονειρευόμαστε. Η κόλαση είναι ένας τόπος βασάνων, φόβου, πολέμου και βίας, επίκρισης και αδικίας, ένας τόπος παντοτινής τιμωρίας. Οι άνθρωποι συγκρούονται μεταξύ τους σαν να είναι αρπακτικά της ζούγκλας – άνθρωποι γεμάτοι επικρίσεις, ενοχές και συναισθηματικό δηλητήριο – φθόνο, θυμό, μίσος, λύπη, πόνο. Δημιουργούμε όλους αυτούς τους μικρούς δαίμονες στο μυαλό μας γιατί έχουμε μάθει με το όνειρό μας να φέρνουμε την κόλαση στη ζωή μας.

Καθένας μας δημιουργεί ένα προσωπικό όνειρο, όμως όλοι μαζί δημιουργούμε ένα συλλογικό, εξωτερικό όνειρο, το όνειρο της ανθρωπότητας. Το εξωτερικό Όνειρο, ή το Όνειρο του Πλανήτη, είναι το συλλογικό όνειρο δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Το μεγάλο Όνειρο περιλαμβάνει όλους τους κοινωνικούς κανόνες, τους νόμους, τις θρησκείες, τις διάφορες κουλτούρες και τους τρόπους ύπαρξης. Όλες αυτές οι πληροφορίες που βρίσκονται αποθηκευμένες στο μυαλό μας είναι σαν χιλιάδες φωνές που μας μιλούν ταυτόχρονα. Οι Τολτέκοι το αποκαλούν μιτότε.

Ο πραγματικός μας εαυτός είναι αγνή αγάπη· είμαστε Ζωή. Ο πραγματικός μας εαυτός δεν έχει καμία σχέση με το Όνειρο, αλλά το μιτότε δεν μας αφήνει να δούμε την πραγματική μας φύση. Όταν δείτε το Όνειρο από αυτή την οπτική και αν έχετε συνείδηση της πραγματικής σας φύσης, θα καταφέρετε να διακρίνετε την ανόητη συμπεριφορά των ανθρώπων, που, πλέον, θα σας φαίνεται αστείο. Αυτό που για άλλους είναι ένα τρομερό δράμα, για σας γίνεται κωμωδία. Βλέπετε τους ανθρώπους να υποφέρουν για κάτι ασήμαντο που δεν είναι καν πραγματικό. Αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή. Γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε σε αυτή την κοινωνία, και μαθαίνουμε να είμαστε σαν όλους τους άλλους και συναγωνιζόμαστε στην ανοησία.

Φανταστείτε ότι επισκέπτεστε έναν πλανήτη όπου όλοι έχουν διαφορετικό συναισθηματικό νου. Συμπεριφέρονται πάντα με χαρά, αγάπη και γαλήνη. Τώρα φανταστείτε ότι μια μέρα ξυπνάτε και βρίσκεστε εδώ, σε αυτόν τον πλανήτη, και δεν έχετε πια συναισθηματικές πληγές. Δεν φοβάστε να είστε ο εαυτός σας. Ό,τι κι αν πει κάποιος για σας, ό,τι κι αν κάνει, δεν το παίρνετε προσωπικά και δεν σας πληγώνει. Δεν χρειάζεται να προστατεύετε πια τον εαυτό σας. Δεν φοβάστε να αγαπήσετε, να μοιραστείτε, να ανοίξετε την καρδιά σας. Όμως, κανείς άλλος δεν είναι σαν εσάς. Πώς μπορείτε να αλληλεπιδράτε με άτομα που είναι συναισθηματικά πληγωμένα και γεμάτα φόβο;

Πώς από τα 24 γράμματα του αλφαβήτου θεμελιώθηκαν όλες οι επιστήμες;

Πέρα από τις αμέτρητες ελληνικές λέξεις όμως που μπορεί να συναντήσει κανείς σε ένα ξενόγλωσσο ακαδημαϊκό βιβλίο, με αντίστοιχη συχνότητα εμφανίζονται και μεμονωμένα γράμματα, ως επιστημονικά σύμβολα.

Δείτε πως χρησιμοποιείται κάθε ένα από τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, σαν επιστημονικός συμβολισμός:

Α: Η γνωστότερη χρήση του πρώτου γράμματος του ελληνικού αλφαβήτου συναντάται στα «σωματίδια α». Τα «alpha particles», όπως αναφέρονται στα αγγλόφωνα επιστημονικά συγγράμματα, δημιουργούνται από την σύζευξη δύο πρωτονίων και δύο νετρονίων. Ένα σωματίδιο τέτοιου είδους «παράγεται» από μια διαδικασία που ονομάζεται «διάσπαση α» ή «alpha decay»

 

Β: Αντίστοιχα με το «α», το βήτα χρησιμοποιείται για να ονοματίσει ένα άλλο είδος σωματιδίων. Τα «σωματίδια β» δημιουργούνται από την πυρηνική αντίδραση «beta decay». Από αυτήν την διαδικασία έχουν προκύψει και οι ονομασίες των «ακτίνων β» και της ομώνυμης ραδιενέργειας.

Γ: Οι «ακτίνες γ» είναι ιδιαίτερα γνωστές στον... κόσμο της φυσικής. Αποτελούν τις ακτίνες με τη μεγαλύτερη συχνότητα και ενέργεια, από όλο το φάσμα. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες λόγω των τεραστίων ποσών ηλεκτρομαγνητικής ραδιενέργειας που «μεταφέρουν». Όπως και στις προηγούμενες δύο περιπτώσεις, οι «ακτίνες γ» είναι αποτέλεσμα της «διάσπασης γ».

Δ: Το γράμμα αυτό διαφοροποιείται από τα προηγούμενα, τα οποία σχετίζονταν με την ακτινοβολία και την ραδιενέργεια. Το «δ» είναι ένα πιο... μαθηματικό σύμβολο, αφού παριστάνει μια μικρή μεταβολή ποσότητας. Για παράδειγμα ο συμβολισμός δt, όπου t είναι ο χρόνος, μεταφράζεται σε ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα. Από εκεί προκύπτει και η γνωστή φράση «σε χρόνο ντετέ».

Ε: Ένα αυστηρά μαθηματικό σύμβολο. Το γράμμα «ε» χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια αριθμητική ποσότητα που μπορεί να γίνει αυθαίρετα μικρή. Στον κλάδο της «Ανάλυσης» των μαθηματικών, το «ε» συναντάται σχεδόν σε κάθε σελίδα ακαδημαϊκού συγγράμματος.

Ζ: Παλιότερα το γράμμα «ζ» ονομάτιζε ένα συγκεκριμένο είδος σωματιδίων, που τελικώς αποδείχθηκε πως δεν υπάρχουν καθόλου. Ο μαθηματικός Μπέρναρντ Ρίμαν όμως, φρόντισε να δώσει άλλο ρόλο στο συγκεκριμένο γράμμα, με την γνωστή «συνάρτηση ζήτα». Μια συνάρτηση με μεγάλη σημασία για τον τομέα της Θεωρίας Αριθμών και για την μελέτη των πρώτων αριθμών.

Η: Ακόμα ένα γράμμα που χρησιμοποιήθηκε για να συμβολίσει κάποιο υποατομικό σωματίδιο. Το όγδοο και βαρύτερο μέλος της οκτάδας των μεσονίων χωρίς σπιν, που ανακαλύφθηκε το 1961, βαπτίστηκε «σωματίδιο η» από τον Μάρεϊ Γκέλμαν.

Θ: Το όγδοο γράμμα της αλφαβήτου είναι συνυφασμένο με την τριγωνομετρία και πιο συγκεκριμένα με τις γωνίες των τριγώνων. Ο καθένας το έχει χρησιμοποιήσει κατά την διάρκεια των μαθητικών του χρόνων.

Ι: Είναι ίσως το πιο αδικημένο γράμμα αφού το πασίγνωστο i, η φανταστική μονάδα, του έχει... κλέψει όλη την δόξα. Σε σπάνιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται για να περιγράψει κάποια φαινόμενα στα βαρυτικά κύματα.

Κ: Ανάμεσα στα άστρα του αστερισμού Canis Major βρίσκεται και το «άστρο Κάπα». Μπορεί να μην είναι τόσο «τιμημένο» όσο τα υπόλοιπα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, όμως βρίσκει εφαρμογή στον χώρο της αστρονομίας.

Λ: Το «λ» συναντάται πολύ συχνά στα βιβλία φυσικής αφού συμβολίζει το μήκος κύματος, ένα από τα βασικότερα μεγέθη στην μελέτη των κυμάτων.

Μ: Θα μπορούσε να θεωρηθεί αντίθετο με το γράμμα... «e». Αυτό διότι το «μ» χρησιμοποιείται για το συμβολισμό των μιονίων. Τα μιόνια είναι σωματίδια παρόμοια με τα ηλεκτρόνια, που συμβολίζονται με e, μόνο που έχουν αντίθετο φορτίο.

Ν: Τα τρία είδη νετρινίων συμβολίζονται με το ίδιο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου, με διαφορετικό εκθέτη. Είναι αφόρτιστα και πολύ ελαφριά σωματίδια τα οποία συναντώνται στα ακαδημαϊκά βιβλία ως νe, νμ και ντ.

Ξ: Ένα από τα πιο «δύσκολα» γράμματα, όσον αφορά την γραφή του. Το μικρό γράμμα «ξ» δεν έχει ακόμα βρει το ρόλο του στον επιστημονικό κόσμο. Ωστόσο, ο Ρίμαν φρόντισε να εισάγει το «Ξ» στον χώρο των επιστημών με την «εξίσωση Ξ», που είναι παρόμοια με την «εξίσωση Ζ».

Ο: Δεν παρουσιάζει καμία απολύτως διαφορά με το αντίστοιχο γράμμα του λατινικού αλφάβητου και για αυτό το λόγο έχει περιορισμένη χρήση. Ωστόσο, συναντάται συχνά στον τομέα της αστρονομίας, όπως για παράδειγμα στο αστρικό σύστημα Όμικρον στον αστερισμό της Ανδρομέδας.

Π: Το πιο φημισμένο γράμμα από τα 24 που απαρτίζουν το ελληνικό αλφάβητο. Το «π» δηλώνει το λόγο της περιφέρειας ενός κύκλου προς τη διάμετρό του. Εκτός αυτού, ονοματίζει και ένα σημαντικό μεσόνιο. Το κεφαλαίο «Π» συμβολίζει την έννοια του γινομένου στα μαθηματικά.

Ρ: Ένα ακόμα γράμμα με σημαντική χρήση στον χώρο της επιστήμης. Το «ρ» χρησιμοποιείται για να εκφράσει την πυκνότητα μιας ουσίας, ή ενός υλικού.

Σ: Χρησιμοποιείται από μαθηματικούς και φυσικούς, με διαφορετικό όμως τρόπο. Στα μαθηματικά το κεφαλαίο «Σ» συμβολίζει το άθροισμα συγκεκριμένων όρων. Στην φυσική, συμβολίζει το «σπιν» ενός σωματιδίου.

Τ: Αποτελεί τα βαρύτερο από τα τρία λεπτόνια. Άλλο ένα γράμμα που συμβολίζει κάποιο υποατομικό σωματίδιο. Σπανιότερα συναντάται και για να εκφράσει την έννοια του χρόνου, με το αγγλικό «t» όμως να έχει επικρατήσει διεθνώς.

Υ: Το ύψιλον δηλώνει το σωματίδιο που αποτελείται από ένα μπλε κουάρκ και το αντικουάρκ του. Ανακαλύφθηκε το 1977 από τον Leon Lederman κατά λάθος.

Φ: Είναι το... αναπληρωματικό γράμμα το «θ». Αν χρειαστεί να συμβολίσουμε δύο γωνίες, τότε η δεύτερη θα ονομαστεί «φ», αφού η πρώτη θα έχει συμβολιστεί με «θ».

Χ: Ο πολύ γνωστός... «άγνωστος Χ». Το «Χ» χρησιμοποιείται για να συμβολίσει την άγνωστη, ή ανυπολόγιστη ποσότητα. Από τα πιο χαρακτηριστικά σύμβολα στα μαθηματικά.

Ψ: Ένα γράμμα με πολύ εξειδικευμένη χρήση. Συναντάται στις κυματοσυναρτήσεις στην κβαντομηχανική καθώς και στην «εξίσωση Σρέντινγκερ».

Ω: Το τελευταίο, αλλά και εύηχο, γράμμα της αλφαβήτου έχει χρησιμοποιηθεί όσο λίγα. Το «ω» είναι ένα μεσόνιο αλλά και το σύμβολο της κυκλικής συχνότητας. Με κεφαλαίο «Ω» συμβολίζεται ο λόγος της μέσης πυκνότητας μάζας του σύμπαντος προς την κρίσιμη τιμή της.

Αριστοτέλης: Δημοκρατία ή φαυλοκρατία;

Αριστοτέλης: 384-322 π.Χ.

Δίκαιο και εκφυλισμένο πολίτευμα: Διαλεκτική άρχειν και άρχεσθαι

§1

Η πολιτική σκέψη του Αριστοτέλη, ακόμη και χωρίς αναγωγές στους σύγχρονους καιρούς, είναι από μόνη της ικανή να δώσει ριζικές απαντήσεις στα σημερινά αδιέξοδα που έχει δημιουργήσει η κατά συρροή εγκληματική δράση της πολιτικής φαυλοκρατίας στο όνομα της δημοκρατίας. Είναι ικανή, αποφαίνεται ο Χέγκελ, επειδή είναι πιο ιδεαλιστική συγκριτικά με τον Πλάτωνα· ιδεαλιστική με το νόημα της προσήλωσης στην εμπειρική πραγματικότητα. Αυτή η φαυλοκρατία έχει ιδιοποιηθεί την αρχή της λαϊκής βούλησης και υπονομεύει συστηματικά το κύρος του νόμου (Πολιτικά 1291b κ.εξ.). Ο Αριστοτέλης τη συνταυτίζει με τους δημαγωγούς, με αυτούς δηλ. που σήμερα αποκαλούμε πολιτικούς απατεώνες, οι οποίοι παραπλανούν το λαό με μικρο-παραχωρήσεις, αδιαφορώντας πλήρως για τη μακροπρόθεσμη ευημερία της πολιτείας. Πώς εμπειρώμεθα στις ημέρες μας αυτή την παραπλάνηση; Θεωρητικά γίνεται πολύς λόγος για δημοκρατία και για τη συνταγματική της κατοχύρωση σε συνάρτηση με το γεγονός ότι διασφαλίζεται, υποτίθεται, η «κυριαρχία» του «λαού» και ανατροφοδοτείται από καθορισμένες εκάστοτε συμμετοχικές του πράξεις, όπως για παράδειγμα, η συμμετοχή του στο να εκλέγει εκείνους που θα τον εκπροσωπήσουν στα διάφορα πολιτικά, νομοθετικά, εκτελεστικά όργανα εξουσίας. Οι εκάστοτε «εκπρόσωποι» όμως, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, αποδεικνύονται εν έργω εκπρόσωποι των συμφερόντων του φίλαυτου εαυτού τους και όχι του πάσχοντος πολίτη· βέβαια δεν κουράζονται διόλου να επικαλούνται τη «δημοκρατία» και το συμφέρον του λαού, ειδικά όταν χρειάζεται να νομοθετούν ενάντια στην ουσία της δημοκρατίας και στο συμφέρον των πολλών. Γι’ αυτό και η εκπροσώπηση ή η αντιπροσώπευση δεν παραπέμπει υποχρεωτικά ή ουσιαστικά στη λαϊκή κυριαρχία παρά στην υπονόμευσή της: κρατά την ευρεία μάζα του λαού μακριά από την ουσιαστική της συμμετοχή στις διάφορες πολιτικές αποφάσεις και κατ’ επέκταση μακριά από μια αντίστοιχη πολιτική παιδεία.

§2

Το αποτέλεσμα είναι: αυτή η μάζα να μετατρέπεται, όχι σπάνια, σε όχλο κομματικο-γραφειοκρατικών γενίτσαρων –και άβουλων ψηφοφόρων– που στραγγαλίζουν εν τη γενέσει του καθετί το δημιουργικό και απελευθερωτικό για την από-οχλοποίηση πρωτίστως των ίδιων. Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα γενιτσαρισμού ανδρώνονται, κατά κανόνα, και οι ίδιοι οι πολιτικοί «εκπρόσωποι», γιατί, αν δεν ήταν και οι ίδιοι γενίτσαροι, δεν θα πολιτικολογούσαν ανοήτως για λογαριασμό τρίτων. Η εν λόγω εκπροσώπηση ή αντιπροσώπευση λειτουργεί, εν πολλοίς, αλλοτριωτικά για την κοινωνία και εκφυλιστικά για το πολίτευμα. Χαρακτηριστικά είναι, ως προς το θέμα, τα λόγια του Χέγκελ από τη Φαινομενολογία του πνεύματος (§588):

«όπου ο Εαυτός είναι παρών δι’ αντιπροσώπευσης …εκεί αυτός δεν είναι [=υπάρχει] πραγματικά· όπου είναι δι’ εκπροσώπου, αυτός δεν είναι [=υπάρχει]».

Πώς κατανοεί ο Αριστοτέλης τη δημοκρατία; Την κατανοεί στο πλαίσιο κατάταξης των πολιτευμάτων με τα εξής κριτήρια: 1. Ο αριθμός των ασκούντων την εξουσία: αν οι κυβερνώντες είναι πολλοί, τότε έχουμε τη λεγόμενη «πολιτεία» ή τη δημοκρατία. Αν είναι ένας, τότε το πολίτευμα είναι μοναρχία ή τυραννίδα, ενώ αν είναι λίγοι, έχουμε ολιγαρχία. 2. Κατά πόσο το πολίτευμα ωφελεί όλους ή μόνο τους κυβερνώντες. Με βάση αυτό το κριτήριο, η δημοκρατία λογίζεται εκφυλισμένο πολίτευμα της «πολιτείας». Σύμφωνα με το αριθμητικό κριτήριο ταξινόμησης,

«δημοκρατία υπάρχει, όταν κατέχουν την εξουσία οι φτωχοί και ολιγαρχία, όταν πολιτικά κυρίαρχοι είναι οι πλούσιοι. Συμβαίνει ασφαλώς οι πρώτοι να είναι πολλοί και οι δεύτεροι λίγοι. Οι ελεύθεροι δηλαδή είναι πολλοί και οι πλούσιοι λίγοι» (Πολιτικά 1290b).

§3

Ι. Η «πολιτεία», με βάση το ποιοτικό κριτήριο, είναι το δίκαιο πολίτευμα, δηλαδή εκείνος ο τύπος δημοκρατίας, που ενδιαφέρεται για το συνολικό συμφέρον της πολιτείας, ήτοι της πόλης/κράτους, και δεν περιορίζεται στο μερικό συμφέρον των κυβερνώντων, ακόμη κι αν αυτοί είναι οι φτωχοί. Ο εκφυλισμένος τύπος ή μορφή δημοκρατίας προσδιορίζεται ποσοτικά μόνο ως εξουσία των πολλών και είναι, ως τέτοια ποσότητα, ευθέως αντίθετη προς την εξουσία των λίγων. Το ποσοτικό κριτήριο όμως δεν αρκεί, γιατί ο καταπιεστικός χαρακτήρας της εξουσίας ως τέτοιας παραμένει, άρα η ισότητα, με το νόημα της ποσοτικής ισοπέδωσης, δεν αποτελεί εγγενές στοιχείο του πολιτεύματος, αλλά επιβάλλεται –εάν επιβάλλεται– βίαια.

ΙΙ. Ο Αριστοτέλης συγχρόνως αναφέρει και το στοιχείο της ελευθερίας: οι πολλοί υποτίθεται ότι δύνανται να συμμετέχουν στην εξουσία, να άρχουν, γιατί είναι ελεύθεροι. Τούτο υποδηλώνει πως, εάν η έννοια της ελευθερίας κατανοείται στην ποιοτική της έκφανση ως άμεση πραγμάτωση της πολιτικής αρετής, τότε οι «ελεύθεροι» έρχονται στην εξουσία, έχοντας γνώση και επίγνωση τι είναι δίκαιο και άδικο, αγαθό και κακό, τουτέστι ως αληθώς πνευματικές και ανιδιοτελείς προσωπικότητες και όχι ως εξουσιομανείς πεινασμένοι-κλεπτοκράτες ή ασυνάρτητοι πλιατσικολόγοι, σαν τους αγράμματους καθεστωτικούς του παρόντος διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος. Οι πραγματικά ελεύθεροι άρχοντες δεν εμφορούνται από εγωιστικούς υπολογισμούς, μας λέει ο Αριστοτέλης, ούτε από αγελαία ένστικτα αλλά από την ευαισθησία της πνευματικότητάς τους, για να πραγματώσουν την ως άνω πολιτική αρετή.

ΙΙΙ. Θεμελιώδη συστατικά της τελευταίας, μεταξύ άλλων, είναι:
η ουσιαστική συμμετοχή του πολίτη στην άσκηση της εξουσίας –όχι η απατηλή εκπροσώπηση–, η αίσθηση του δικαίου που εκπορεύεται από την αντίστοιχη φιλοσοφικο-πολιτική παιδεία, η απουσία βαναυσότητας, αμοραλισμού, αγελαίας συμπεριφοράς και πάνω από όλα η εφαρμογή της αρχής:

«ο πολίτης να μην άρχεται από καμιά εξουσία, ή, αν αυτό δεν είναι δυνατόν, ο καθένας να άρχεται με τη σειρά του» (Πολιτικά 1317a).

Ετούτη η τελευταία αρχή απαντά σε όλα τα αινίγματα του σημερινού πολιτικού αδιεξόδου της Ελλάδας. Πιο ειδικά: οι βασικοί εκπρόσωποι του σύγχρονου πολιτικαντισμού –που συνήθως άρχει– φροντίζουν ή να διαιωνίζουν την εξουσία τους – κυρίως αν είναι διεφθαρμένοι– ή να πλουτίζουν δια της εξουσίας και να αποσύρονται για να απολαύσουν τον πλούτο τους. Η οντολογική τους αγωνία είναι να αποφεύγουν να άρχονται. Όμως η αριστοτελική αρχή είναι αμείλικτη:

«όλοι οι άρχοντες να εκλέγονται από όλους του πολίτες· όλοι να γίνονται άρχοντες του καθενός και ο καθένας άρχοντας όλων» (ό.π.).

Εάν στοιχειωδώς ίσχυαν αυτές οι αρχές στη σημερινή ελλαδική πολιτικο-κοινωνική φαυλότητα, δεν θα υπήρχαν οι ατέλειωτες κοιλάδες των δακρύων.

ΠΛΑΤΩΝ: Μενέξενος (246a-247e)

Καὶ τὰ μὲν δὴ ἔργα ταῦτα τῶν ἀνδρῶν τῶν ἐνθάδε κειμένων καὶ τῶν ἄλλων ὅσοι ὑπὲρ τῆς πόλεως τετελευτήκασι, πολλὰ μὲν τὰ εἰρημένα καὶ καλά, πολὺ δ᾽ ἔτι πλείω καὶ καλλίω τὰ [246b] ὑπολειπόμενα· πολλαὶ γὰρ ἂν ἡμέραι καὶ νύκτες οὐχ ἱκαναὶ γένοιντο τῷ τὰ πάντα μέλλοντι περαίνειν. τούτων οὖν χρὴ μεμνημένους τοῖς τούτων ἐκγόνοις πάντ᾽ ἄνδρα παρακελεύεσθαι, ὥσπερ ἐν πολέμῳ, μὴ λείπειν τὴν τάξιν τὴν τῶν προγόνων μηδ᾽ εἰς τοὐπίσω ἀναχωρεῖν εἴκοντας κάκῃ. ἐγὼ μὲν οὖν καὶ αὐτός, ὦ παῖδες ἀνδρῶν ἀγαθῶν, νῦν τε παρακελεύομαι καὶ ἐν τῷ λοιπῷ χρόνῳ, ὅπου ἄν τῳ ἐντυγχάνω [246c] ὑμῶν, καὶ ἀναμνήσω καὶ διακελεύσομαι προθυμεῖσθαι εἶναι ὡς ἀρίστους· ἐν δὲ τῷ παρόντι δίκαιός εἰμι εἰπεῖν ἃ οἱ πατέρες ἡμῖν ἐπέσκηπτον ἀπαγγέλλειν τοῖς ἀεὶ λειπομένοις, εἴ τι πάσχοιεν, ἡνίκα κινδυνεύσειν ἔμελλον. φράσω δὲ ὑμῖν ἅ τε αὐτῶν ἤκουσα ἐκείνων καὶ οἷα νῦν ἡδέως ἂν εἴποιεν ὑμῖν λαβόντες δύναμιν, τεκμαιρόμενος ἐξ ὧν τότε ἔλεγον. ἀλλὰ νομίζειν χρὴ αὐτῶν ἀκούειν ἐκείνων ἃ ἂν ἀπαγγέλλω· ἔλεγον δὲ τάδε—
[246d] Ὦ παῖδες, ὅτι μέν ἐστε πατέρων ἀγαθῶν, αὐτὸ μηνύει τὸ νῦν παρόν· ἡμῖν δὲ ἐξὸν ζῆν μὴ καλῶς, καλῶς αἱρούμεθα μᾶλλον τελευτᾶν, πρὶν ὑμᾶς τε καὶ τοὺς ἔπειτα εἰς ὀνείδη καταστῆσαι καὶ πρὶν τοὺς ἡμετέρους πατέρας καὶ πᾶν τὸ πρόσθεν γένος αἰσχῦναι, ἡγούμενοι τῷ τοὺς αὑτοῦ αἰσχύναντι ἀβίωτον εἶναι, καὶ τῷ τοιούτῳ οὔτε τινὰ ἀνθρώπων οὔτε θεῶν φίλον εἶναι οὔτ᾽ ἐπὶ γῆς οὔθ᾽ ὑπὸ γῆς τελευτήσαντι. χρὴ οὖν μεμνημένους τῶν ἡμετέρων λόγων, ἐάν τι καὶ ἄλλο [246e] ἀσκῆτε, ἀσκεῖν μετ᾽ ἀρετῆς, εἰδότας ὅτι τούτου λειπόμενα πάντα καὶ κτήματα καὶ ἐπιτηδεύματα αἰσχρὰ καὶ κακά. οὔτε γὰρ πλοῦτος κάλλος φέρει τῷ κεκτημένῳ μετ᾽ ἀνανδρίας —ἄλλῳ γὰρ ὁ τοιοῦτος πλουτεῖ καὶ οὐχ ἑαυτῷ— οὔτε σώματος κάλλος καὶ ἰσχὺς δειλῷ καὶ κακῷ συνοικοῦντα πρέποντα φαίνεται ἀλλ᾽ ἀπρεπῆ, καὶ ἐπιφανέστερον ποιεῖ τὸν ἔχοντα καὶ ἐκφαίνει τὴν δειλίαν· πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη [247a] δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται. ὧν ἕνεκα καὶ πρῶτον καὶ ὕστατον καὶ διὰ παντὸς πᾶσαν πάντως προθυμίαν πειρᾶσθε ἔχειν ὅπως μάλιστα μὲν ὑπερβαλεῖσθε καὶ ἡμᾶς καὶ τοὺς πρόσθεν εὐκλείᾳ· εἰ δὲ μή, ἴστε ὡς ἡμῖν, ἂν μὲν νικῶμεν ὑμᾶς ἀρετῇ, ἡ νίκη αἰσχύνην φέρει, ἡ δὲ ἧττα, ἐὰν ἡττώμεθα, εὐδαιμονίαν. μάλιστα δ᾽ ἂν νικῴμεθα καὶ ὑμεῖς νικῴητε, εἰ παρασκευάσαισθε τῇ τῶν [247b] προγόνων δόξῃ μὴ καταχρησόμενοι μηδ᾽ ἀναλώσοντες αὐτήν, γνόντες ὅτι ἀνδρὶ οἰομένῳ τὶ εἶναι οὐκ ἔστιν αἴσχιον οὐδὲν ἢ παρέχειν ἑαυτὸν τιμώμενον μὴ δι᾽ ἑαυτὸν ἀλλὰ διὰ δόξαν προγόνων. εἶναι μὲν γὰρ τιμὰς γονέων ἐκγόνοις καλὸς θησαυρὸς καὶ μεγαλοπρεπής· χρῆσθαι δὲ καὶ χρημάτων καὶ τιμῶν θησαυρῷ, καὶ μὴ τοῖς ἐκγόνοις παραδιδόναι, αἰσχρὸν καὶ ἄνανδρον, ἀπορίᾳ ἰδίων αὑτοῦ κτημάτων τε καὶ εὐδοξιῶν. [247c] καὶ ἐὰν μὲν ταῦτα ἐπιτηδεύσητε, φίλοι παρὰ φίλους ἡμᾶς ἀφίξεσθε, ὅταν ὑμᾶς ἡ προσήκουσα μοῖρα κομίσῃ· ἀμελήσαντας δὲ ὑμᾶς καὶ κακισθέντας οὐδεὶς εὐμενῶς ὑποδέξεται. τοῖς μὲν οὖν παισὶ ταῦτ᾽ εἰρήσθω.
Πατέρας δὲ ἡμῶν, οἷς εἰσί, καὶ μητέρας ἀεὶ χρὴ παραμυθεῖσθαι ὡς ῥᾷστα φέρειν τὴν συμφοράν, ἐὰν ἄρα συμβῇ γενέσθαι, καὶ μὴ συνοδύρεσθαι —οὐ γὰρ τοῦ λυπήσοντος [247d] προσδεήσονται· ἱκανὴ γὰρ ἔσται καὶ ἡ γενομένη τύχη τοῦτο πορίζειν— ἀλλ᾽ ἰωμένους καὶ πραΰνοντας ἀναμιμνῄσκειν αὐτοὺς ὅτι ὧν ηὔχοντο τὰ μέγιστα αὐτοῖς οἱ θεοὶ ἐπήκοοι γεγόνασιν. οὐ γὰρ ἀθανάτους σφίσι παῖδας ηὔχοντο γενέσθαι ἀλλ᾽ ἀγαθοὺς καὶ εὐκλεεῖς, ὧν ἔτυχον, μεγίστων ἀγαθῶν ὄντων· πάντα δὲ οὐ ῥᾴδιον θνητῷ ἀνδρὶ κατὰ νοῦν ἐν τῷ ἑαυτοῦ βίῳ ἐκβαίνειν. καὶ φέροντες μὲν ἀνδρείως τὰς συμφορὰς δόξουσι τῷ ὄντι ἀνδρείων παίδων πατέρες εἶναι [247e] καὶ αὐτοὶ τοιοῦτοι, ὑπείκοντες δὲ ὑποψίαν παρέξουσιν ἢ μὴ ἡμέτεροι εἶναι ἢ ἡμῶν τοὺς ἐπαινοῦντας καταψεύδεσθαι· χρὴ δὲ οὐδέτερα τούτων, ἀλλ᾽ ἐκείνους μάλιστα ἡμῶν ἐπαινέτας εἶναι ἔργῳ, παρέχοντας αὑτοὺς φαινομένους τῷ ὄντι πατέρας ὄντας ἄνδρας ἀνδρῶν.

***
Αυτά λοιπόν είναι τα ηρωικά έργα των αντρών ετούτων που κείτονται στη γης αυτήνε εδώ ως και όλων των άλλων που έδωσαν τη ζωή τους για την πολιτεία μας. Πολλά και ωραία στ᾽ αληθινά είναι τα έργα αυτά που εμνημόνευσα ήδη στο λύγο μου, περισσότερα όμως και ακόμα ωραιότερα είναι όσα [246b] αναγκάστηκα να παραλείψω, γιατί πολλές ημέρες και πολλές νύχτες δε θα ᾽φταναν σ᾽ εκείνον που θα έμελλε να ιστορήσει όπως πρέπει όλα τα πολεμικά έργα των ηρώων μας. Τα έργα αυτά φέρνοντας καθένας μας στη μνήμη του οφείλει να παρακινεί στο μέλλον τους απογόνους των ηρώων της πολιτείας μας να μην εγκαταλείπουν, όπως στον πόλεμο, και στην ειρηνική ζωή την τάξη της παράδοσης των προγόνων τους (στους ηρωικούς αγώνες της πατρίδας τους για τη λευτεριά και τη δόξα της Ελλάδας) και να μην υποχωρούν ούτ᾽ ένα βήμα προς τα πίσω τρομοκρατημένοι από φόβο και αναντρία. Εγώ λοιπόν, παιδιά των ηρώων της πατρίδας μας, και τώρα σας παραινώ και στο μέλλον, όπου κι αν τύχει [246c] και σας συναντήσω, και θα σας υπενθυμίζω και θα σας εξορκίζω να βάλετε όλες σας τις προσπάθειες μ᾽ όλες τις δυνάμεις σας για να αναδείχνεστε όσο μπορείτε αντρειότατοι και ηρωικότατοι και αντάξιοι των πατέρων σας. Τη στιγμή όμως ετούτη έχω υπέρτατο χρέος να σας μεταδώσω όσα οι πατέρες σας μας έδωσαν την παραγγελιά, όταν εφεύγανε για τον πόλεμο για ν᾽ αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο του θανάτου, να διαμηνύσουμε στους δικούς τους που θ᾽ άφηναν πίσω τους, αν τύχαινε κι επέθαιναν στον πόλεμο. Και θα σας πω κι αυτά που εγώ ο ίδιος άκουσα τότε με τα ίδια τ᾽ αυτιά μου απ᾽ το ίδιο το στόμα τους κι εκείνα που θα ᾽λεγαν κι οι ίδιοι με χαρά τους σήμερα σ᾽ εσάς, αν είχαν τη δύναμη να ξανάρθουνε στον κόσμο, συμπεραίνοντάς τα με τη σκέψη μου απ᾽ όσα έλεγαν τότε. Αλλ᾽ εσείς οφείλετε τώρα να βάλετε μέσα σας και να πιστέψετε με τη φαντασία σας πως ακούτε απ᾽ το ίδιο το στόμα των πατέρων σας όσα θα σας πω. Κι ακούστε τώρα πώς μιλούσαν οι πατέρες σας:
[246d] «Παιδιά μας, η σημερινή πανηγυρική ετούτη τελετή φανερώνει κι επιβεβαιώνει καλύτερα από κάθε άλλο τι πως είστε βλαστάρια αντρειωμένων και ηρωικών πατέρων. Αν και στο χέρι μας είναι να ζήσουμε μιαν άδοξη και χωρίς καμιά λάμψη κι ομορφιά ζωή, μολαταύτα κάλλιο έχουμε να πεθάνουμε μ᾽ ένα ωραίο θάνατο, προτού και σάς ντροπιάσουμε και τους απογόνους σας και προτού ατιμάσουμε και τους πατέρες μας κι όλους τους προγόνους μας, γιατί πιστεύουμε πως είναι βίος αβίωτος ο βίος εκείνου που ντροπιάζει κι ατιμάζει τη γενιά του και πως ένα τέτοιο υποκείμενο δεν έχει ποτέ κανένα φίλο στον κόσμο, ούτε ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους, ούτε ανάμεσα στους θεούς, ούτε απάνω στη γη κι ούτε κάτω απ᾽ τη γη ύστερ᾽ από το θάνατό του. Πρέπει λοιπόν να θυμάστε ολοένα τους λόγους μας, κι ό,τι κι αν [246e] κάνετε στη ζωή σας να το κάνετε πάντα με αρετή, βέβαιοι, πως δίχως την αρετή όλα τα πλούτη όλου του κόσμου κι όλα τα έργα είναι αισχρά και απαίσια. Γιατί ούτε ο πλούτος φέρνει τιμή σ᾽ εκείνον που τον αποχτά άναντρα —γιατί γι᾽ άλλον ο άνθρωπος αυτός πλουταίνει κι όχι για τον εαυτό του— κι ούτε του κορμιού η ομορφιά και η ρώμη ταιριάζουν και δίνουν αξία στον άναντρο και τον κακό, όταν υπάρχουν και τα δυο σ᾽ έναν τέτοιον άνθρωπο, απεναντίας είναι παράταιρα στη ζωή του, γιατί τον εκθέτουνε πιο πολύ στην κοινωνία και κάνουνε ολοφάνερη σ᾽ όλο τον κόσμο την αναντρία του. Κι αυτή η επιστήμη, άμα χωρίζεται [247a] από τη δικαιοσύνη και τις άλλες αρετές, αποκαλύπτεται ως πανουργία κι όχι ως σοφία. Οι λόγοι αυτοί επιβάλλουν ν᾽ αγωνίζεστε μ᾽ όλες τις δυνάμεις σας σε κάθε στιγμή, και στην αρχή και στο τέλος της ζωής σας και σ᾽ όλη τη ζωή σας, για να ξεπεράσετε σε δόξα όσο μπορείτε πιο πολύ κι εμάς κι όλους τους προγόνους μας· ειδεμή πρέπει να γνωρίζετε πολύ καλά πως, αν σας νικάμε στο άθλημα της αρετής, η νίκη μας αυτή μάς φέρνει ντροπή, η ήττα μας όμως, αν νικηθούμε από εσάς, μας φέρνει ευδαιμονία. Και μάλιστα θα ήταν τελεία η ήττα μας και η δική σας νίκη, εάν επασκίζατε κι αγωνιζόσαστε σ᾽ όλη τη ζωή σας [247b] να μην κάνετε κατάχρηση και σπατάλη της δόξας των προγόνων σας, με την πεποίθηση ότι για έναν άνθρωπο που πιστεύει πως έχει κάποια οντότητα και αξία στη ζωή τίποτα δεν είναι πιο αισχρό από το να φαίνεται πως οι τιμές που του γίνονται από την κοινωνία δεν του γίνονται για τη δική του αξία, αλλά για τη δόξα των προγόνων του. Στ᾽ αληθινά είναι ωραίος και μεγαλόπρεπος θησαυρός για τα παιδιά να τιμάει η κοινωνία τους γονιούς τους, αλλά το να κατασπαταλάει κανείς ένα θησαυρό από πλούτη και τιμές και να μην τονε παραδίνει στους απογόνους του, γιατί ο ίδιος δεν έχει καμιά δημιουργική αξία και δεν έχει κατορθώσει τίποτα στη ζωή του και δεν έχει δικούς του τίτλους για να τον τιμάει ο κόσμος, είναι αισχρό και άναντρο. [247c] Κι αν ζήσετε μια τέτοια ζωή, θα ᾽ρθετε κοντά μας και θα σας δεχτούμε στην αγκαλιά μας σα φίλοι που ξαναβρίσκουν και υποδέχονται φίλους, όταν η κοινή μοίρα όλου του κόσμου σας φέρει εδώ πέρα· αν όμως αμελήσετε και δειχτείτε άναντροι στη ζωή σας, κανείς δε θα σας υποδεχτεί καλόκαρδα. Αυτά έχουμε να ειπούμε στα παιδιά μας.»
«Όσο για τους πατέρες μας και τις μητέρες μας, αν βρίσκονται ακόμα στη ζωή, πρέπει να τους παρηγοράμε και να τους δίνουμε θάρρος για να υπομένουν όσο το δυνατό πιο υποφερτά τη συφορά τους, αν γίνει και τους έρθει το κακό, και να μη θρηνολογάμε μαζί τους —γιατί δε θα ᾽χουν καμιά ανάγκη [247d] από τους θρήνους και τα μοιρολόγια των άλλων για να αιστάνονται πιο βαθιά τον πόνο τους· θ᾽ αρκεί γι᾽ αυτούς η ίδια η συφορά, που θα τους έχει βρει— αλλά να πασκίσουμε απεναντίας να τους γιατρεύουμε και να καταπραΰνουμε τον πόνο, θυμίζοντάς τους πως οι θεοί έχουν εισακούσει τις πιο μύχιες ευχές τους. Γιατί δεν ευχόντουσαν βέβαια στους θεούς να γίνουν τα παιδιά τους αθάνατα, αλλά ν᾽ αναδειχτούν ήρωες στη ζωή και να δοξαστούνε, και τ᾽ αγαθά αυτά, που είναι απάνω απ᾽ όλα τ᾽ αγαθά όλου του κόσμου, τους τα ᾽δωσαν περίσσια οι θεοί· έπειτα δεν είναι δα και τόσο εύκολο και βολετό σε θνητόν άντρα όλα να του πάνε στη ζωή καταπώς βούλεται κι εύχεται στο βάθος της ψυχής του. Κι αν υπομένουν με γενναία καρδιά τις συφορές τους, θα δείξουν με τον τρόπο αυτό σ᾽ όλο τον κόσμο, πως είναι στ᾽ αληθινά πατέρες ηρώων [247e] και πως κι οι ίδιοι είναι ήρωες όπως και τα παιδιά τους· αν όμως αφήσουν τον εαυτό τους να λυγίσει κάτω απ᾽ το βάρος της συφοράς τους, θα δώσουν λαβή στον κόσμο να υποψιαστεί ή πως δεν είναι πράγματι πατέρες μας ή πως όσοι μας εγκωμιάζουν δεν κάνουν τίποτ᾽ άλλο παρά ν᾽ αραδιάζουν του κόσμου τα ψέματα. Δεν πρέπει όμως ούτε το ᾽να ούτε τ᾽ άλλο να γίνει, αλλά πρέπει απεναντίας εκείνοι να μας εγκωμιάζουν με τα έργα τους στη ζωή τους, αποδείχνοντας έμπραχτα με τη διαγωγή τους αυτή πως είναι οι ίδιοι στ᾽ αληθινά ήρωες και πατέρες ηρώων.»