ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (1014-1043)

ΧΟ. ὁ ξεῖνος, ὦναξ, χρηστός· αἱ δὲ συμφοραὶ

1015 αὐτοῦ πανώλεις, ἄξιαι δ᾽ ἀμυναθεῖν.
ΘΗ. ἅλις λόγων· ὡς οἱ μὲν ἐξειργασμένοι
σπεύδουσιν, ἡμεῖς δ᾽ οἱ παθόντες ἕσταμεν.
ΚΡ. τί δῆτ᾽ ἀμαυρῷ φωτὶ προστάσσεις ποεῖν;
ΘΗ. ὁδοῦ κατάρχειν τῆς ἐκεῖ, πομπὸν δ᾽ ἐμὲ
1020 χωρεῖν, ἵν᾽, εἰ μὲν ἐν τόποισι τοῖσδ᾽ ἔχεις
τὰς παῖδας ἡμῖν, αὐτὸς ἐκδείξῃς ἐμοί·
εἰ δ᾽ ἐγκρατεῖς φεύγουσιν, οὐδὲν δεῖ πονεῖν·
ἄλλοι γὰρ οἱ σπεύδοντες, οὓς οὐ μή ποτε
χώρας φυγόντες τῆσδ᾽ ἐπεύξωνται θεοῖς.
1025 ἀλλ᾽ ἐξυφηγοῦ· γνῶθι δ᾽ ὡς ἔχων ἔχῃ
καί σ᾽ εἷλε θηρῶνθ᾽ ἡ τύχη· τὰ γὰρ δόλῳ
τῷ μὴ δικαίῳ κτήματ᾽ οὐχὶ σῴζεται.
κοὐκ ἄλλον ἕξεις εἰς τόδ᾽· ὡς ἔξοιδά σε
οὐ ψιλὸν οὐδ᾽ ἄσκευον ἐς τοσήνδ᾽ ὕβριν
1030 ἥκοντα τόλμης τῆς παρεστώσης τανῦν,
ἀλλ᾽ ἔσθ᾽ ὅτῳ σὺ πιστὸς ὢν ἔδρας τάδε·
ἃ δεῖ μ᾽ ἀθρῆσαι, μηδὲ τήνδε τὴν πόλιν
ἑνὸς ποῆσαι φωτὸς ἀσθενεστέραν.
νοεῖς τι τούτων, ἢ μάτην τὰ νῦν τέ σοι
1035 δοκεῖ λελέχθαι χὤτε ταῦτ᾽ ἐμηχανῶ;
ΚΡ. οὐδὲν σὺ μεμπτόν, ἐνθάδ᾽ ὤν, ἐρεῖς ἐμοί·
οἴκοι δὲ χἠμεῖς εἰσόμεσθ᾽ ἃ χρὴ ποεῖν.
ΘΗ. χωρῶν ἀπείλει νῦν· σὺ δ᾽ ἡμίν, Οἰδίπους,
ἕκηλος αὐτοῦ μίμνε, πιστωθεὶς ὅτι,
1040 ἢν μὴ θάνω ᾽γὼ πρόσθεν, οὐχὶ παύσομαι
πρὶν ἄν σε τῶν σῶν κύριον στήσω τέκνων.
ΟΙ. ὄναιο, Θησεῦ, τοῦ τε γενναίου χάριν
καὶ τῆς πρὸς ἡμᾶς ἐνδίκου προμηθίας.

***

ΧΟ. Καλός ο ξένος, βασιλιά, οι συμφορές όμως
1015 τον ρήμαξαν, γι᾽ αυτό του αξίζει συμπαράσταση.
ΘΗ. Φτάνουν τα λόγια πια. Αυτοί που κάναν το κακό
σπεύδουν να φύγουν, κι εμείς καθόμαστε.
ΚΡ. Και τί προστάζεις ένας άνθρωπος αδύναμος να κάνει;
ΘΗ. Τον δρόμο πάρε τον σωστό, κι ακολουθώ εγώ,
1020 θέλω τον τόπο να μου δείξεις μόνος σου, όπου φαντάζομαι
κρατείς τις κόρες. Αν όμως πήραν οι φρουροί τους δρόμο,
εσύ δεν έχεις τίποτε να κάνεις, άλλοι στο μεταξύ τρέχουν
ξωπίσω τους, και δεν υπάρχει ελπίδα να γλιτώσουν,
να ευχαριστήσουν τους θεούς που ξέφυγαν από τη χώρα αυτή.
1025 Εμπρός, λοιπόν, οδήγησέ με. Κι έχε τον νου σου·
πρώτα κρατούσες, τώρα κρατιέσαι, η τύχη από θηρευτή
σ᾽ έπιασε θήραμα.
Δεν σώζεται ποτέ ό,τι απόκτησε ο άδικος με δόλο,
κι εσύ δεν πρόκειται σε τούτο να ᾽χεις άλλον βοηθό.
Το ξέρω κι είμαι βέβαιος, γυμνός δεν έφτασες μήτε απαράσκευος
1030 ανέβηκες σ᾽ αυτήν την αλαζονική σου τόλμη που δείχνεις τώρα,
κάποιον θα εμπιστεύτηκες κι έκανες ό,τι κάνεις.
Πρέπει λοιπόν κι εγώ να ᾽χω τα μάτια μου ανοιχτά,
να μην αφήσω πόλη ολόκληρη ν᾽ αποδειχτεί κατώτερη
από έναν μόνον άντρα.
Πιάνεις το νόημα; Μήπως τα λόγια μου σου φαίνονται και τώρα
1035 ανόητα, όπως και πριν, τότε που έστηνες τη μηχανή σου;
ΚΡ. Μ᾽ εσένα εδώ μπροστά, δεν έχω τίποτε στα λόγια σου να ψέξω·
όταν όμως κι εμείς βρεθούμε στην πατρίδα,
τότε θα ξέρουμε το τί μας πρέπει.
ΘΗ. Προχώρα τώρα, μαζί κι οι απειλές σου. Αλλά κι εσύ
ήρεμος μείνε εδώ, Οιδίποδα,
έχε μου εμπιστοσύνη· εκτός κι αν με προλάβει
1040 ο θάνατος· αλλιώς δεν πρόκειται να σταματήσω,
προτού σε καταστήσω κύριο πάλι των δυο σου κοριτσιών.
ΟΙ. Κάθε καλό, Θησέα. Σου πρέπει ευγνωμοσύνη,
γιατί μας χάρισες τη γενναιοφροσύνη σου, κι ακόμη
δίκαιη τη φροντίδα σου.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 9. Ιλιάδα

9.2. Οὖλος Ὄνειρος

Ανάλογα με την έκτασή της η Ιλιάδα εξελίσσεται στον περιορισμένο χρόνο πενήντα δύο ημερών, από τις οποίες οι δραστήριες, μάχιμες ημέρες της είναι μόλις τέσσερις, τέσσερις και οι άγρυπνες νύχτες της. Αυτή η χρονική συμπύκνωση συνεπάγεται έντονη δραματοποίηση του έπους, όπου ο μύθος του υποτάσσεται σε διαδοχικές πλοκές, οι οποίες αναστέλλουν προσώρας την πρόοδό του, σάμπως να επιδιώκουν την ανατροπή του, την απομυθοποίησή του. Και ασφαλώς δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τις περιπλοκές αυτές τις εγκαινιάζει ο ίδιος ο Δίας στην αρχή της δεύτερης ραψωδίας.

Όλοι οι άλλοι ολύμπιοι θεοί, στο τέλος της πρώτης ραψωδίας, πηγαίνουν να κοιμηθούν, αφού έχουν στο μεταξύ στεφανώσει το θεϊκό συμπόσιό τους με άσβεστο γέλιο, νέκταρ και μουσική ευφροσύνη. Μόνος ο Δίας παραμένει ξάγρυπνος. Τον βασανίζει η σκέψη πώς, εκπληρώνοντας την υπόσχεσή του στη Θέτιδα, θα στριμώξει τους Αχαιούς στα καράβια τους με πολλές απώλειες, αποκαθιστώντας έτσι την πληγωμένη τιμή του Αχιλλέα. Τελικώς παίρνει την απόφαση να στείλει στον ενύπνιο Αγαμέμνονα τον οὖλον Ὄνειρον (πρόκειται για προσωποποίηση του παραπλανητικού ονείρου) ταχυδρόμο μιας πλαστής εντολής: πως έφτασε δήθεν η ώρα να αλωθεί η Τροία· πως οφείλει να συναγείρει ο Αγαμέμνων τον στρατό στην άμεση αυτή και νικηφόρα επίθεση, που θα οδηγήσει τους Τρώες στον αφανισμό.

Απροσδόκητος ελιγμός του Δία, όπου το μαύρο αντιστρέφεται σε άσπρο, αφού η αποφασισμένη ήττα των Αχαιών παραμορφώνεται σε επικείμενη νίκη. Η παραμόρφωση όμως αυτή δημιουργεί εμπλοκή στον ιλιαδικό μύθο και πόλεμο, εφόσον η άλωση της Τροίας δεν προβλέπεται καν να πραγματοποιηθεί στο αφηγηματικό πλαίσιο της Ιλιάδας. Οπότε προκύπτει το κρίσιμο ερώτημα: γιατί επιλέγει, λαθραία μάλιστα, ο ποιητής της Ιλιάδας την απάτη αυτή και την κατοχυρώνει με το κύρος του Δία; Ή για να το πούμε αλλιώς: τι εξυπηρετεί η θεϊκή παραπλάνηση, η οποία υπολογίζει ίσως και στην ευπιστία του Αγαμέμνονα;

Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι απαραίτητο ζητούμενο στη φάση αυτή είναι να αρχίσει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ο ιλιαδικός πόλεμος (μεγάθεμα αναφαίρετο σε κάθε ηρωικό έπος), ο οποίος έχει μπλοκαριστεί με τα δυσάρεστα δρώμενα της πρώτης ραψωδίας, που έχουν προκαλέσει, προσωρινή έστω, αδράνεια και αθυμία στο στρατόπεδο των Αχαιών. Αυτό τον στόχο λοιπόν έχει στον νου του ο ποιητής· με την παραπλανητική διαβεβαίωση του Δία ότι επίκειται η άλωση της Τροίας, ο αποθαρρημένος στρατός θα αναθαρρήσει, ώστε να ξεκινήσει ο ιλιαδικός πόλεμος. Πίσω ωστόσο από την αισιόδοξη αυτή εκδοχή, κρύβεται η σκόπιμη απόφαση του Δία να εμπλέξει τους Αχαιούς σε ανισόρροπο αγώνα υπέρ των Τρώων. Οπότε περιμένουμε να δούμε τι θα προκύψει από την συμπαράταξη της πραγματικής και της πλαστής βουλής του Δία. Η συνέχεια ωστόσο της αφήγησης περιπλέκει περισσότερο το συγκεκριμένο πρόβλημα αντί να το λύνει.

Αναστατωμένος από το θεϊκό όνειρο ο Αγαμέμνων δοκιμάζει να ζυγίσει το νόημά του. Αποφασίζει λοιπόν να συγκαλέσει, μόλις ξημερώσει, συνέλευση όλου του στρατού. Προηγουμένως ενημερώνει τον Νέστορα και τους άλλους σεβάσμιους γέροντες των Αχαιών για την ενύπνια επίσκεψη του οὔλου Ὀνείρου, επαναλαμβάνοντας επί λέξει το ονειρικό μήνυμά του. Στη συνέλευση της πανστρατιάς αγορεύει πρώτος ο Αγαμέμνων. Κρατώντας το βασιλικό σκήπτρο στο χέρι, ο αρχηγός του στρατού, εντελώς απροσδόκητα, μπλοφάρει, σαν να ζήλεψε τον τακτικό ελιγμό του Δία. Αντιστρέφει δηλαδή το πλαστό μήνυμα του θεού για νικηφόρα έφοδο σε παραδοχή πλαστής εκστρατευτικής αποτυχίας: δεν πρόκειται, λέει, να αλωθεί η Τροία, παρά την επίπονη εννεάχρονη πολιορκία της, εξαιτίας της αμετάκλητης άρνησης του Δία· καιρός λοιπόν να μπούνε όλοι οι Αχαιοί στα καράβια, να γυρίσουν πίσω, καθένας στην πατρίδα του, προτού να είναι πολύ αργά.

Αυτά αγορεύει ο Αγαμέμνων, ελπίζοντας πως θα ερεθίσει έτσι τη φιλοτιμία του στρατού, πως θα εξάψει το αγωνιστικό μένος των πολεμιστών. Συμβαίνει όμως το αντίθετο. Αγνοώντας την πραγματική του πρόθεση, το μέγα πλήθος του στρατού το βάζει στα πόδια· σαν σίφουνας ορμούν όλοι προς τα καράβια, πρόθυμοι και έτοιμοι για τον επαίσχυντο νόστο. Και η φυγομαχία αυτή θα είχε πραγματοποιηθεί, αν την τελευταία στιγμή δεν παρενέβαινε η Ήρα, που ξεσηκώνει την Αθηνά, και εκείνη τον Οδυσσέα, για να την αποτρέψει. Έργο που κατορθώνει ο έμπειρος γιος του Λαέρτη, χρησιμοποιώντας, εκτός από επιχειρήματα, και ρόπαλο. Μετά το γεύμα εντεταλμένοι κήρυκες καλούν τους πολεμιστές να οπλιστούν και να συνταχθούν, έτοιμοι για την αποφασιστική μάχη. Η ένοπλη σύνταξη περιγράφεται με τρόπο εντυπωσιακό και εικονογραφείται με τέσσερις λαμπρές παρομοιώσεις.

Συμπέρασμα: η εύστοχη παραπλάνηση του Δία προκαλεί την άστοχη παραπλάνηση του Αγαμέμνονα, εμπλέκοντας το έπος σε πιθανό αδιέξοδο, εμποδίζοντας ακόμη και τη συνέχισή του. Πρόκειται ασφαλώς για επιλογή του ποιητή, όπου η πλοκή αντιστέκεται στον παραδοσιακό μύθο, δοκιμάζοντας την αντοχή του. Την επιλογή αυτή καλείται να καλύψει με το κύρος του ο Δίας. Επομένως θεός και ραψωδός εδώ όχι μόνο συνεργάζονται αλλά σχεδόν συνωμοτούν. Παραμένει ωστόσο μετέωρο το ερώτημα αν, πότε και πώς θα πραγματοποιηθεί η απόφαση του Δία για οριακή ήττα των Αχαιών. Πάντως όχι αμέσως, γιατί τότε ο ιλιαδικός πόλεμος θα είχε εντελώς άδοξη αρχή. Γι᾽ αυτό η πρόβλεψη της ήττας προς το παρόν αναβάλλεται, και αντ᾽ αυτής προβάλλεται ενδιαμέσως η μάχιμη υπεροχή των Αχαιών, που θα κρατήσει έως και την έκτη ραψωδία. Στο μεταξύ ο Δίας αναλαμβάνει ρόλο επόπτη και διαιτητή.

Οι τοξικοί άνθρωποι σκοτώνουν. Κυριολεκτικά

Tις συνέπειες της συναναστροφής με γκρινιάρηδες, μονίμως θυμωμένους ανθρώπους, με κόσμο που ποτέ δεν έχει μία καλή κουβέντα να πει για κανέναν, τις γνωρίζουν όλοι.

Ο αρνητισμός, η απαισιοδοξία, η πίστη στο ότι κάτι κακό θα συμβεί, μπορεί να καταβάλλει ακόμη και τον πιο δυνατό χαρακτήρα, μπορεί να χαλάσει τη μέρα ενός ολόκληρου γραφείου, μπορεί να σκεπάσει την πόλη...

Υπερβολικό; Σύμφωνα με νέες ιατρικές μελέτες η συναναστροφή με τοξικούς ανθρώπους δεν σκοτώνει απλώς την καλή μας διάθεση και την ακμαία ψυχολογία μας. Άνθρωποι που γεννήθηκαν... θυμωμένοι, πικρόχολοι, εχθρικοί και κυνικοί δεν επηρεάζουν μόνο την ψυχή, αλλά επί της ουσίας και την καλή υγεία και τη φυσική μας κατάσταση.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα με τίτλο "Συναισθηματική επιμόλυνση και προεκτάσεις της στην υγεία", η οποία εκπονήθηκε από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Οχάιο σε συνεργασία με επιστημονικούς συμβούλους του Πανεπιστημίου της Χαβάης, η συστηματική έκθεση υγιών, εξωστρεφών ανθρώπων σε περιβάλλον στο οποίο ενυπάρχουν αγχώδεις, οργισμένες, εχθρικές προσωπικότητες, επιδρά με τέτοια ένταση που δεν επιβαρύνει μόνο τον ψυχισμό, αλλά και βασικά όργανα του ανθρώπινου σώματος, όπως η καρδιά.

Σύμφωνα με την κλινική ψυχολόγο Elaine Hatfield - η οποία στην έρευνα εφάρμοσε τη μέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων- η έκθεση σε αρνητικά συναισθήματα σε πρώτη φάση κάνει το υγιές άτομο να διακρίνει πιο εύκολα την αρνητική πλευρά των πραγμάτων και στη συνέχεια να φοβάται, να άγχεται, να περιμένει την κακή εκδοχή της όποιας κατάστασης.

Όσο αντιχριστιανικό κι αν ακούγεται, καλό είναι να εξορίσετε από τη ζωή σας αυτόν τον τύπο ανθρώπων.

Μπορεί να είναι το ίδιο βλαβεροί και για τον εαυτό τους, το θέμα, όμως, είναι να αποτραπεί μία μη αναστρέψιμη ζημιά στη δική σας υγεία.

Σε δεύτερο χρόνο, τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν καρδιολόγοι.

"Πάρτε ως παράδειγμα τον θυμό", λέει η καρδιολόγος Cynthia Thaik, "με το να βρίσκεστε για πολύ καιρό στον ίδιο χώρο με έναν άνθρωπο, ο οποίος σας προκαλεί διαρκώς, σας βάζει στη διαδικασία από τη μία να ξοδεύετε πνευματική ενέργεια, ώστε να τον αντιμετωπίσετε, από την άλλη και προκειμένου να βρίσκεστε σε ετοιμότητα για το επόμενο 'χτύπημα' του, βάζετε όλο σας το σώμα σε κατάσταση συναγερμού. Για την ακρίβεια, φτάνετε το σώμα σας, πολύ συχνά μέσα στη μέρα σε κατάσταση υψηλής αρτηριακής πίεσης, που με τη σειρά της ευθύνεται για πονοκεφάλους, αίσθημα κόπωσης ή ακόμη και άγχους. Αυτή η διαρκής εναλλαγή, από μία φυσιολογική κατάσταση σε μία κατάσταση εκτάκτου ανάγκης φθείρει σταδιακά, αλλά σταθερά το ανοσοποιητικό σας σύστημα. Σκεφτείτε σαν να συμβαίνει κάτι που σας θέτει σε επιφυλακή και το σώμα σας καλείται να αντιμετωπίσει τις συνέπειες περίπου 6 ώρες αργότερα. Όλα αυτά τα στοιχεία συνδυαστικά ευθύνονται για το αυξημένο ποσοστό καρδιαγγειακών παθήσεων, αλλά και για τα εμφράγματα, ιδιαιτέρως αυξημένα στις γυναίκες την τελευταία δεκαετία", εξηγεί η γιατρός.

Το ίδιο επιβλαβής θεωρείται από τους επιστήμονες και ο κυνισμός. Σύμφωνα με έρευνα που εκπονήθηκε το 2020 και δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση "Neurology", οι κυνικοί αυτής της ζωής, αποδείχθηκαν και οι πιο εκτεθειμένοι στην άνοια, καθώς και στις καρδιακές παθήσεις.

Αν όλα αυτά δεν είναι ήδη τρομακτικά, ακριβώς επειδή περιγράφονται ως συνέπειες μετά από μερικά χρόνια, η Hatfield έχει κάτι ακόμη πιο τρομακτικό να προσθέσει.

"Όσο περισσότερο χρόνο περνάτε με ανθρώπους γεμάτους αρνητισμό, τόσο τείνεται να τους μοιάζετε. Βάσει της εμπειρίας μας στις προσωπικές συνεντεύξεις, διαπιστώσαμε ότι υγιή άτομα, μετά από συστηματική συναναστροφή με τέτοιες προσωπικότητες εμφάνιζαν τις εξής αλλαγές: μιμούνταν τις γκριμάτσες των τοξικών φίλων τους, τη στάση του σώματος τους -επικριτική και φιλύποπτη, συνήθως- ακόμη και τον τόνο και τη χροιά της φωνής τους. Το σημαντικότερο, όμως, ήταν ότι σταδιακά υιοθετούσαν το μοτίβο συμπεριφοράς τους", τονίζει.

Μικρή επισήμανση: αυτό δεν συμβαίνει επειδή είμαστε "κακοί" άνθρωποι. Συμβαίνει λόγω της ενσυναίσθησης, που μας διακρίνει ως είδος και επειδή ίσως να κατανοούμε, γιατί κάποιος συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο, τείνουμε να συμπάσχουμε. "Αν κάποιος είναι κακοδιάθετος και υπάρχει σοβαρός λόγος γι' αυτό, τείνουμε να τον συναισθανόμαστε", τονίζει η ψυχολόγος.

Σε κάθε περίπτωση κι όσο αντικοινωνικό κι αν ακούγεται, καλό είναι να εξορίσετε από τη ζωή σας αυτόν τον τύπο ανθρώπων. Μπορεί να είναι το ίδιο βλαβεροί και για τον εαυτό τους, το θέμα, όμως, είναι να αποτραπεί μία μη αναστρέψιμη ζημιά στη δική σας υγεία, καταλήγουν οι ειδικοί.

Μας έκαναν να πιστέψουμε πως η αληθινή αγάπη, η δυνατή, συμβαίνει μόνο μια φορά

Μας έκαναν να πιστέψουμε πως η αληθινή αγάπη, η δυνατή, συμβαίνει μόνο μια φορά, το πιθανότερο πριν τα 30 μας.

Δε μας είπαν ποτέ πως η αγάπη δεν είναι κάτι που μπορείς να προκαλέσεις ούτε έχει χρονοδιάγραμμα.

Μας έκαναν να πιστέψουμε πως ο καθένας μας είναι ένα μισό πορτοκάλι και πως η ζωή έχει νόημα μόνο όταν βρεις το άλλο μισό.

Δε μας είπαν πως γεννηθήκαμε ολόκληροι και πως κανείς στη ζωή μας δεν αξίζει να κουβαλήσει στην πλάτη του αυτή την τόσο μεγάλη ευθύνη του να συμπληρώσει ό,τι μας λείπει: μόνοι μας εξελισσόμαστε. Αν έχουμε καλή παρέα, είναι απλώς πιο ευχάριστο.

Μας έκαναν να πιστέψουμε σε μια φόρμουλα «δύο σε ένα»: δύο άνθρωποι που μοιράζονται τον ίδιο τρόπο σκέψης, τις ίδιες ιδέες και πως έτσι μόνο δουλεύει.

Ποτέ δεν ειπώθηκε πως έχει ένα άλλο όνομα: ακύρωση, πως μόνο δύο ξεχωριστοί άνθρωποι με τη δική τους προσωπικότητα μπορούν να έχουν μια υγιή σχέση.

Μας έκαναν να πιστέψουμε πως ο γάμος είναι ένας υποχρεωτικός θεσμός και πως οι φαντασιώσεις εκτός ορίου θα πρέπει να καταπιέζονται.

Μας έκαναν να πιστέψουμε πως οι λεπτοί και οι όμορφοι είναι αυτοί που αγαπιούνται περισσότερο, πως αυτοί που κάνουν λίγο σεξ είναι βαρετοί και αυτούς που κάνουν πολύ σεξ δεν πρέπει να τους εμπιστεύεσαι.

Μας έκαναν να πιστέψουμε πως υπάρχει μόνο μία φόρμουλα να είσαι ευτυχισμένος, η ίδια για όλους και πως όποιος ξεφεύγει από αυτό τον τρόπο είναι καταδικασμένος να γίνει εγκληματίας.

Δε μας είπαν ποτέ πως αυτές οι φόρμουλες μπορούν να πάνε στραβά, πως αναστατώνουν τους ανθρώπους, τους αποξενώνουν και πως μπορούμε να δοκιμάσουμε άλλες εναλλακτικές.

Α! Επίσης δεν μας είπαν πως κανείς δε θα μας πει αυτά τα πράγματα. Ο καθένας θα πρέπει να τα μάθει από μόνος του.

Και όταν φτάσουμε στο σημείο να ερωτευτούμε πρώτα τον εαυτό μας, τότε μόνο μπορούμε να ερωτευτούμε και κάποιον άλλον.

Οι άνθρωποι δεν γεννιούνται έξυπνοι αλλά μαθαίνουν πώς να γίνονται έξυπνοι

Αρχίζουμε να σκεφτόμαστε ότι τα υψηλά επίπεδα ευφυΐας είναι περισσότερο αποτέλεσμα της φύσης, παρά της ανατροφής. Όμως αυτό δεν ισχύει. Η αλήθεια είναι ότι είμαστε όλοι άγραφοι χάρτες όταν γεννιόμαστε. Φυσικά, κληρονομούμε ορισμένα γονίδια από τους γονείς μας, αλλά ουσιαστικά το μέλλον μας εξαρτάται από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας και την εργασιακή μας ηθική. 

Υπάρχουν πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι στον κόσμο που δεν έχουν φτάσει πολύ ψηλά, μόνο και μόνο επειδή δεν είχαν τη θέληση ή τη δυνατότητα να βελτιώσουν τα εγγενή τους ταλέντα και τη νοημοσύνη.

Και, από την άλλη πλευρά του φάσματος, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που είχαν όλα τα προβλήματα εναντίον τους και παρ’ όλα αυτά συνέχισαν και κατάφεραν να κάνουν σπουδαία πράγματα.

Οι άνθρωποι δεν γεννιούνται έξυπνοι. Οι άνθρωποι μαθαίνουν πώς να δουλεύουν με ό,τι τους δίνεται στη ζωή και ανάλογα με τη δουλειά και την προσπάθεια, γίνονται έξυπνοι.

Πώς το πετυχαίνουν αυτό;

1. Οι έξυπνοι άνθρωποι διαβάζουν (πολύ)

Σίγουρα, είναι αποθαρρυντικό να συναντάς κάποιον που μπορεί να έχει αποθηκευμένα βιβλία στον εγκέφαλό του και να θυμάται κάθε πληροφορία. Όμως αυτό απέχει πολύ από το κοινό πρότυπο. Για τους περισσότερους ανθρώπους, η ανάγνωση χρειάζεται να γίνει μια καλή συνήθεια.

Η ανάγνωση είναι μια δεξιότητα που χρειάζεται να ασκηθεί όπως και κάθε άλλη και δυστυχώς αυτό είναι κάτι που το ξεχνάμε. Αν έχετε προχωρήσει πάρα πολύ στη ζωή σας, χωρίς να έχετε τη συνήθεια να διαβάζετε βιβλία και να εξασκείτε το μυαλό σας, ενδεχομένως να βρείτε αυτή τη συνήθεια εξαιρετικά δύσκολη, ειδικά όταν φτάνει η στιγμή να θυμηθείτε αυτό που έχετε διαβάσει.

Οι έξυπνοι άνθρωποι φροντίζουν συχνά να εξασκούν τη δεξιότητα της ανάγνωσης. Και όπως και οτιδήποτε άλλο, με την εξάσκηση, γίνονται όλο και καλύτεροι με την πάροδο του χρόνου.

2. Οι έξυπνοι άνθρωποι έχουν δίπλα τους και άλλους έξυπνους ανθρώπους

Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται γύρω από άλλους ανθρώπους, παρόμοιους με εκείνους. Αυτό μπορεί να είναι τόσο καλό (όταν γίνεται σκοπίμως) όσο και κακό (όταν το αποτέλεσμα έχει αρνητικό αντίκτυπο).

Αν θέλετε να γίνετε πιο έξυπνοι, πρέπει να περνάτε χρόνο με ανθρώπους πιο έξυπνους από εσάς. Αντιπροσωπευτικό απόφθεγμα είναι το εξής: Αν είσαι ο πιο έξυπνος άνθρωπος στο δωμάτιο, τότε είσαι σε λάθος δωμάτιο.

Όταν ξοδεύετε χρόνο με έξυπνους ανθρώπους, το κίνητρό τους, οι γνώσεις τους, η επίγνωσή τους, σας επηρεάζουν ολοκληρωτικά με αποτέλεσμα να αυξάνετε τις προσδοκίες που έχετε για τον εαυτό σας. Ευρισκόμενοι γύρω από έξυπνους ανθρώπους, εξασκείτε τον εγκέφαλό σας με τρόπους που δεν μπορείτε αλλού. Προκαλεί να ρωτήσετε τον εαυτό σας: Μισό λεπτό, αν αυτοί ξέρουν όλα αυτά τα πράγματα, γιατί δεν μπορώ και εγώ;

Ένα άλλο απόφθεγμα λέει: Είστε η αντανάκλαση των πέντε ανθρώπων με τους οποίους περνάτε τον περισσότερο χρόνο.

3. Οι έξυπνοι άνθρωποι λατρεύουν να κάνουν λάθη

Οι άνθρωποι που καταλαβαίνουν πώς καλλιεργείται η αληθινή νοημοσύνη, καταλαβαίνουν επίσης ότι δεν υπάρχουν λάθη. Κάθε λάθος βήμα είναι μια ευκαιρία να μάθουν ένα μάθημα, να βελτιωθούν και να προχωρήσουν.

Αυτό σημαίνει ότι, μέρος του να γίνετε έξυπνοι είναι να αλλάξετε τη νοοτροπία σας και αντί να φοβάστε τα λάθη σας, να κερδίσετε από αυτά. Γιατί;

Επειδή τα λάθη σας θα σας δείξουν τι πρέπει να μάθετε στη συνέχεια, τι πρέπει να βελτιώσετε και να τελειοποιήσετε ώστε να φτάσετε στο επόμενο επίπεδο. Αυτή είναι όλη η διαδικασία ανάπτυξης. Οι έξυπνοι άνθρωποι το γνωρίζουν αυτό και εμπιστεύονται πολύ αυτή τη διαδικασία.

4. Οι έξυπνοι άνθρωποι βλέπουν την αξία σε όλους τους τύπους της γνώσης

Οι ανόητοι άνθρωποι είναι αυτοί που λένε: Ω, αυτό δεν είναι σημαντικό για μένα, δεν χρειάζεται να το ξέρω αυτό. Οι έξυπνοι άνθρωποι είναι εκείνοι που λένε: Αυτό είναι ενδιαφέρον, δεν το ξέρω. Πες μου περισσότερα.

Η γνώση, από μόνη της, είναι υποκειμενική. Είναι σχετική με τις επιδιώξεις σας, τους στόχους σας, τις φιλοδοξίες σας και τις τρέχουσες ασχολίες σας.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι κάποια πράγματα αξίζει να τα γνωρίζετε ενώ κάποια άλλα όχι. Δεν υπάρχουν αρκετές ώρες για να γνωρίζετε τα πάντα, αλλά αν βρεθείτε σε μια συζήτηση για ένα άγνωστο θέμα, γιατί να αποκλείσετε να μάθετε περισσότερα;

Οι έξυπνοι άνθρωποι καλωσορίζουν αυτές τις τυχαίες στιγμές μάθησης και τις βλέπουν ως ευκαιρίες να επεκτείνουν το ποιοι είναι και να μεγαλώσουν τη συνειδητοποίησή τους για τον κόσμο.

5. Οι έξυπνοι άνθρωποι εργάζονται (πολύ, πολύ) σκληρά

Όποιος σκέφτεται ότι το να γίνεις έξυπνος είναι κάτι πολύ εύκολο, τότε δεν έχει κάνει ποτέ αυτή την επιλογή. Η μάθηση και η βελτίωση θα πρέπει να είναι διασκεδαστικές διαδικασίες και θα πρέπει να απολαμβάνετε αυτό με το οποίο καταπιάνεστε. Αλλά ταυτόχρονα, θα ήταν αφελές να πιστεύουμε ότι η διαδικασία αυτή είναι πάντα εύκολη.

Η αλήθεια είναι ότι η εξάσκηση μίας δεξιότητας, απαιτεί σκληρή δουλειά και χρειάζεται προσπάθεια ώστε να τη μάθετε πραγματικά άριστα.

Οι έξυπνοι άνθρωποι δεν αποφεύγουν αυτό το είδος πειθαρχίας. Αυτό που κάνουν είναι να φτιάξουν τη ζωή τους και ένα χρονοδιάγραμμα που να ενθαρρύνει την πειθαρχία, κάνοντας ό,τι χρειάζεται για να εκπληρώσουν τις προϋποθέσεις ώστε να παραμείνουν σε μια σταθερή κατάσταση ανάπτυξης.

Αυτό είναι γενικότερα το κλειδί της βελτίωσης και της νοημοσύνης και δεν συμβαίνει έτσι απλά.

Χρειάζεται σκληρή δουλειά.

Γιατί οι εξαιρετικά ευφυείς άνθρωποι αποτυγχάνουν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους

Η ευφυΐα και η ευσυνειδησία (εργασιακή ηθική, οργάνωση) είναι οι πιο ισχυροί προγνωστικοί παράγοντες της επιτυχίας. Ωστόσο, ο κόσμος είναι γεμάτος από εξαιρετικά ευφυείς, αλλά αποτυχημένους ανθρώπους. Γιατί μερικές παγίδες εμποδίζουν πολλούς από τους πιο προικισμένους ανθρώπους στη Γη, να πετύχουν.

Πολλοί από εσάς είστε επίσης αρκετά έξυπνοι. Εξάλλου, περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας διαβάζοντας. Ένα τέτοιο χόμπι επιλέγει για ένα πολύ συγκεκριμένο πλήθος. Ίσως λοιπόν εσείς, περισσότερο από τους περισσότερους, να προσέξετε αυτές τις παγίδες. Κάποιες μπορείτε να αποφύγετε. Άλλες, όχι και τόσο.

Συνοπτικά υπάρχουν 4 λόγοι για τους οποίους οι έξυπνοι άνθρωποι αποτυγχάνουν:

-Γεννιούνται σε άσχημες συνθήκες, φτώχεια, τοξική οικογένεια, έλλειψη πόρων και ευκαιριών.
-Υποφέρουν από ψυχικές ασθένειες, οι οποίες δημιουργούν μυριάδες άλλα εμπόδια στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους και καλύτερους μισθούς.
-Έχουν έλλειψη ικανών δεξιοτήτων να μεταχειρίζονται τους ανθρώπους ή είναι αλαζόνες. Για κάθε αλαζόνα με πολύ εξυπνάδα που πετυχαίνει, υπάρχουν πολλοί άλλοι που αποτυγχάνουν, καθώς απομακρύνονται από την κανονική συμπεριφορά. Να είσαι λοιπόν καλός με τους άλλους, για να είσαι σεβαστός.
-Δεν ασχολούνται με την δουλειά ή τα πρότζεκτ που έχουν αναλάβει, ή δεν έχουν την επιθυμία να το κάνουν.

Το υψηλό IQ και τα δεινά του

Θεωρείται ότι όσο πλησιάζει κανείς στην πιθανή υψηλή ανθρώπινη νοημοσύνη, ο κίνδυνος για ψυχικές ασθένειες αυξάνεται εκθετικά. Εάν πλησιάσετε πολύ σε κάποιο όριο, θα χάσετε εντελώς το μυαλό σας.

Ο Μπετόβεν υπέφερε από σοβαρή κατάθλιψη. Η συμπεριφορά του ήταν ακανόνιστη και έκανε αυτοθεραπεία πίνοντας κρασί όλες τις ώρες, κάτι που τελικά τον σκότωσε. Είναι ενδιαφέρον ότι οι λυπημένοι άνθρωποι έχουν αποδειχθεί ότι αισθάνονται καλύτερα αφού ακούσουν θλιβερή μουσική. Η δημιουργική τους διαδικασία μπορεί κάλλιστα να έχει γίνει μια παραγωγική μορφή αυτοθεραπείας.

Ωστόσο, για κάθε Μπετόβεν, που αξιοποιεί την ψυχική ασθένεια προς όφελός του, πολλά άλλα θα καταρρεύσουν. Η κατάθλιψη σχετίζεται ισχυρά με τα κίνητρα, τη ΔΕΠΥ και το άγχος. Το ταλέντο είναι ένας ζοφερός προάγγελος πολλών δεινών και δαιμόνων.

Πολλοί έξυπνοι άνθρωποι στρέφονται στον αλκοολισμό. Κατέστρεψε αυτό που θα μπορούσε να ήταν μια ευημερούσα καριέρα. Πέρασε τις πιο δύσκολες δοκιμές στο κολέγιο χωρίς καν να σπουδάσει. Ο εγκέφαλός του φάνηκε να έχει προθυμία να σκέφτεται με πολύπλοκες εξισώσεις.

Εάν οι περισσότερο ταλαντούχοι άνθρωποι σαν αυτόν αναζητούσαν θεραπεία, ποιος ξέρει, ίσως να ήταν σε διαφορετική κατάσταση. Τα βιβλία ιστορίας είναι γεμάτα με απόλυτες ιδιοφυίες που διαλύθηκαν πολύ γρήγορα λόγω τρέλας.

Ο πιο εύκολος λόγος για τον οποίο αποτυγχάνουν

Κάποιοι είναι πολύ επιτυχημένοι και απλώς έξυπνοι. Ωστόσο, πολλοί άλλοι είναι πολύ πιο έξυπνοι στα χαρτιά, που απέτυχαν στη ζωή τους.

Γιατί; Η επιτυχία οφείλεται κυρίως στις δεξιότητες του κάθε ανθρώπου και της εργατικότητάς του. Αν είναι πολύ καλός ακροατής. Αν ξέρει πώς να μιλά και να μαθαίνει ό, τι είναι σημαντικό. Αν είναι, επίσης, ευσυνείδητος και πολύ ηθικός. Αν αντιμετωπίζει εξίσου τους ανθρώπους ανεξάρτητα από τη θέση τους.

Και εδώ αποτυγχάνουν πολλοί από τους πολύ έξυπνους ανθρώπους. Στερούνται των ήπιων δεξιοτήτων, της ικανότητας να σχετίζονται με πολλούς τύπους ανθρώπων. Όπως είπαμε, πολλοί χαρισματικοί άνθρωποι έχουν επίσης μια υποκείμενη αλαζονεία που καλύπτεται έξυπνα. Τα επιχειρησιακά εγχειρίδια είναι γεμάτα με μελέτες περιπτώσεων για τις σταδιοδρομίες των στελεχών που καταστρέφονται από την υπερηφάνεια – αλαζονεία.

Και για να είμαστε δίκαιοι, δεν μπορούμε να τους κατηγορήσουμε εντελώς. Όταν λέμε σε ένα άτομο από τη γέννησή του ότι είναι φοβερός, με λαμπρό μυαλό και οι βαθμολογίες του επιβεβαιώνουν αυτόν τον έπαινο, τότε ζουν σε έναν κόσμο που βραβεύει την ευφυΐα – είναι πιθανότατα δύσκολο να παραμείνει 100% ταπεινός.

Ανεξάρτητα από το πόσο ταλαντούχος είστε, θυμηθείτε ότι έχετε να κάνετε με ανθρώπους στην καριέρα σας. Η επιτυχία δεν είναι ένα τεστ MENSA. Οι ήπιες (ανθρώπινες) δεξιότητες έχουν σημασία. Να είσαι καλός ακόμα και με τον πιο ταπεινό στη δουλειά σου.

Αυτό που όλοι ξεχνούν

Οι πολύ έξυπνοι άνθρωποι δεν έχουν συνήθως υψηλά κίνητρα για να δουλέψουν σκληρά με σκοπό να φτάσουν στην κορυφή, όπως κάνουν οι απλοί ταλαντούχοι άνθρωποι.

Και μερικοί λαμπροί άνθρωποι απλά μισούν τη δουλειά. Νομίζω ότι όλοι μπορούμε να ταυτιστούμε με το να θέλουμε να χαλαρώσουμε. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι η εργασιακή ηθική είναι έμφυτη, εγγενής, όπως και η τεμπελιά.

Μην αισθάνεστε υποχρεωμένοι να κατακτήσετε τον κόσμο. Πάντα να πιστεύετε ότι όλοι πρέπει να ζούμε τη ζωή μας όπως την επιλέγουμε, αρκεί να μην επηρεάζει τους άλλους.

Απλά θυμηθείτε: η ευτυχία είναι ο μεγάλος ισοσταθμιστής. Εάν είστε χαρούμενοι, οι προσδοκίες των άλλων ανθρώπων δεν έχουν πλέον σημασία.

Ρίξτε τους ρυθμούς των παιδιών σας. Μάθετέ τα να ζουν τη στιγμή

Παλιότερα οι ψυχολόγοι θεωρούσαν τη συναισθηματική νοημοσύνη ως το κλειδί της ευτυχίας. H σύγχρονη Ψυχολογία μας λέει πως η «πνευματικότητα» είναι αυτή που καθορίζει τα υγιή και ισορροπημένα παιδιά.

Όλοι οι γονείς έχουν μια κοινή επιθυμία: Να είναι τα παιδιά τους ευτυχισμένα. Βέβαια, η έννοια της ευτυχίας, για κάποιους είναι ταυτισμένη με την οικονομική ευημερία, για άλλους με τη δόξα ή την επιτυχία. Φυσικά, τα παιδιά δεν μπορούν να ταυτιστούν με τέτοιες έννοιες. Όταν οι γονείς τους λένε: «Φρόντισε να διαβάζεις, για να πετύχεις στη ζωή», τα παιδιά απορούν. Ο καθηγητής του Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου «The Spiritual Life of Children» (Η πνευματική ζωή των παιδιών), Ρόμπερτ Κόουλς, ανατρέπει όλα τα κλισέ, υποστηρίζοντας πως η ευτυχία για τα παιδιά είναι ταυτισμένη με άλλες λέξεις, όπως η ξενοιασιά, η πνευματική υγεία και η ασφάλεια. Πέρα, λοιπόν, από τις ακαδημαϊκές γνώσεις, οι σύγχρονοι γονείς οφείλουν να εκπαιδεύσουν κατάλληλα τα παιδιά τους, ώστε να αποκτήσουν ενσυναίσθηση και πνευματικότητα.

Τι σημαίνει πνευματικότητα;

Είναι η αίσθηση της σημασίας και του σκοπού, του νοήματος που έχουμε για τη ζωή, και συνδέεται άμεσα με τη βαθιά συνειδητοποίηση και τις αξίες μας. Τα παιδιά, σύμφωνα με το δρ. Κόουλς, δεν παρατηρούν απλά, νιώθουν το περιβάλλον και κυριολεκτικά το ζουν. Επιπλέον, εντοπίζουν, απορροφούν και αντιδρούν σε αυτό πολύ πιο έντονα από ό,τι οι ενήλικοι. Τα μικρά παιδιά είναι πολύ καλά συντονισμένα με τη διαίσθησή τους, επειδή δεν έχουν ακόμα βυθιστεί μέσα στην «πραγματικότητα» και συχνά ακούν και βλέπουν πράγματα που εμάς μας διαφεύγουν. Μέχρι τα έξι τους χρόνια περίπου, είναι εναρμονισμένα με τον πνευματικό κόσμο και με πράγματα αθέατα. Μετά τα έξι, όταν πια πάνε σχολείο και «εκτεθούν» στον παραδοσιακό τρόπο σκέψης και στις λογικές διεργασίες, αυτός ο συντονισμός ελαττώνεται. Τι μπορούμε να κάνουμε, για να διατηρήσουν αυτή την πνευματικότητα, αλλά και να την αναπτύξουν, ώστε να γίνουν -αν όχι ευτυχισμένοι- τουλάχιστον ικανοποιημένοι ενήλικοι;

1. Μυήστε τα στη θετική σκέψη.

Όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και τα παιδιά έχουν τα πάνω και τα κάτω τους. Εμείς, αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να τα σεβόμαστε και να τα αντιμετωπίζουμε θετικά σε όλες τις περιπτώσεις. Αντί να θυμώσετε με μια αφηρημάδα τους, μια αταξία ή ένα λάθος που θα κάνουν στο σχολείο, πείτε τους απλά: «Δεν πειράζει, την επόμενη φορά θα τα καταφέρεις καλύτερα». Έτσι, θα μάθουν να βλέπουν τη θετική πλευρά σε δύσκολες ή δυσάρεστες καταστάσεις. Και την επόμενη φορά, όντως θα τα καταφέρουν καλύτερα.

2. Μάθετέ τα να ζουν τη στιγμή.

Και, βέβαια, ζήστε αυτές τις στιγμές μαζί τους. Δώστε την απαιτούμενη προσοχή σε αυτά που σας λένε, αφήστε το να σας μιλήσει για τους φόβους, τα όνειρά του. Κάθε στιγμή της ζωής είναι πολύτιμη, και αυτό θα το μάθει μέσα από τη δική σας ικανότητα να το ακούτε.

3. Μάθετέ τα να σέβονται τα δικαιώματα και τα αισθήματα των άλλων.

Εξηγήστε του πόσο καλό να μοιράζεται και να προσφέρει σε άλλους που είναι ίσως λιγότερο τυχεροί από εκείνο. Μάθετέ του να έχει αυτοέλεγχο-ώστε να λύνει ειρηνικά τις διαφορές του-, αλλά ταυτόχρονα να αναγνωρίζει και να σέβεται και τα δικά του συναισθήματα. Ο σεβασμός θα βοηθήσει στη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων του, αλλά και στην ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο.

4. Ρίξτε τους ρυθμούς

Για πολλά παιδιά της εποχής μας, ο ελεύθερος χρόνος είναι ένα άπιαστο όνειρο. Αφήστε το να χαζέψει ένα πουλάκι, να μυρίσει ένα λουλούδι, να τελειώσει μια ζωγραφιά. Αυτά τα μικρά πράγματα είναι που θα το βοηθήσουν να νιώσει αρμονικά με τη ζωή και να κατανοήσει τις ομορφιές του κόσμου που μας περιβάλλει.

5. Μην τα επιβαρύνετε με υπερβολικές προσδοκίες.

Συχνά, κάτω από ένα πιεστικό πρόγραμμα κρύβονται οι υπερβολικές γονεϊκές προσδοκίες. Σε πολύ μικρή ηλικία, περιμένουμε από τα παιδιά να αφήσουν τα παιχνίδια τους και να γίνουν σοβαρά και ανταγωνιστικά. Όλος αυτός ο αγώνας δρόμου προς τον ορθολογισμό μπλοκάρει δραματικά τη δημιουργικότητα, ενίοτε και τα συναισθήματά τους. Τι θα λέγατε αν απλά αφήναμε τα παιδιά να ανακαλύψουν ποια είναι, χωρίς να τους επιβάλλουμε να γίνουν αυτό που εμείς θέλουμε; Θα είναι ωραίο να κοιτούν «πίσω» και να θυμούνται μια χαρούμενη παιδική ηλικία.

6. Ενισχύστε τη δημιουργικότητά τους.

Τα παιδιά έχουν μια βαθιά επιθυμία να καταλάβουν τη θέση τους στον κοινωνικό τους περίγυρο. Ενθαρρύνετέ τα να διαβάζουν, να ακούνε μουσική, συνοδέψτε τα σε μια θεατρική παράσταση. Η δημιουργικότητα είναι απαραίτητη προκειμένου να αναζητήσει τις δικές του λύσεις και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματά.

7. Εμπιστευτείτε το ένστικτό τους.

Τα παιδιά έχουν μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη διαίσθηση. Μπορούν να νιώσουν την κακή ενέργεια και τα συναισθήματα των άλλων. Δεν είναι τυχαίο που κάποιες φορές αποφεύγουν κάποιον μόνο και μόνο γιατί νιώθουν τον κίνδυνο. Το ένστικτο ενός παιδιού είναι ένας αλάνθαστος κριτής.

8. Ανακαλύψτε τι κάνει εσάς ευτυχισμένους.

Πριν αρχίσουμε να ανησυχούμε για το πόσο ευτυχισμένα δείχνουν ή πρόκειται να γίνουν τα παιδιά μας, μήπως να αναρωτιόμασταν πρώτα για τη δική μας ευτυχία; Τα παιδιά μπορούν να δουν τα πάντα, καταλαβαίνουν τα ψεύτικα χαμόγελα, τα ψεύτικα γέλια. Μην υποκρίνεστε, λοιπόν, πως είστε οι τέλειοι γονείς. Προσπαθήστε απλώς να είστε ευτυχισμένοι.

Όσα λένε τα μάτια, δεν θα στα πει ποτέ το στόμα

Αν σήμερα ερχόσουν και με ρωτούσες ποια αίσθηση μας θεωρώ την ισχυρότερη, θα σου ‘λεγα μονομιάς την όραση.

Η μυρωδιά, η γεύση, η ακοή, ακόμα και η αφή είναι όλες σημαντικές όμως λείπει σε όλες κάτι. Τους λείπει η αμεσότητα. Και μόνο τα μάτια, λες και φτιάχτηκαν γι’ αυτό, έχουν βαλθεί να σχηματίζουν χρωστούμενους πόθους και λειψά πάθη σ’ ένα μόνο βλέμμα.

Ωραίος διάλογος οι ματιές. Χιλιάδες λέξεις και νοήματα συμπυκνωμένα. Κάθε ανέκφραστο που ψάχνει απ’ όλο το κορμί σου να βρει διέξοδο κι όλο κάπου μπλοκάρει, σαν να βρίσκει μία μικρή χαραμάδα στα μάτια σου και ξεχύνεται κυνηγημένο. Ολόκληρες συζητήσεις τα μάτια, χωρίς να αρθρώσετε μιλιά. Άλλοτε είναι πονηρά, άλλοτε κρύβονται συνεσταλμένα. Τη μία σαν ανυπόμονοι έφηβοι βιάζονται να πουν όσο πιο πολλά μπορούν να τελειώνουν, και την άλλη απελευθερώνουν βασανιστικά κάθε τους συλλαβή -γιατί ξέρουν πως έτσι, αξίζει περισσότερο.

Η οπτική επαφή, είναι ο τρόπος των σωμάτων να παίρνουν φωτιά. Στη χημεία, όταν οι ουσίες αντιδρούν μεταξύ τους, μεταβάλλονται. Και παρά τις εκρήξεις ή τους καπνούς, αυτό επιβεβαιώνει κατ’ έναν περίεργο τρόπο ότι τα μόρια τους φτιάχτηκαν για ν’ αλληλοεπιδρούν. Έτσι συμβαίνει και στους ανθρώπους. Μη σε φοβίζει ο πνιγμός της ανάσας που χάνεις, οι σφυγμοί που βαράνε ταβάνι, όταν τα μάτια σας συναντιούνται. Και κυρίως μην τα προδώσεις για τη δήθεν ασφάλεια που θα σου εξασφαλίσουν οι άδειες ματιές.

Δεν είναι εύκολα τα βλέμματα. Δε σου εγγυώνται ανταπόκριση άμεση ή μετάφραση σωστή από εκείνον που θα τ’ ανταλλάξεις. Δεν είναι σκοπός των πάντων η κατανόηση, παρ’ όλα αυτά είναι όμορφο να ξέρεις πως κάποιος τουλάχιστον προσπαθεί. Να μάθει, να ξεκλειδώσει. Σ’ εκείνους που μοιάζουν πως θα πέθαιναν για να διαβάσουν τις ματιές σου, σ’ αυτούς αξίζει να τις στρέφεις.

Είναι η ασφάλεια που προσφέρουν, αυτό που τις κάνει τόσο τολμηρές. Ό,τι δε λέγεται, μπορείς πάντοτε να ισχυρισθείς και ότι δεν υπάρχει. Καταδίκη για βλέμμα ειδεχθές δεν έχει καταγραφεί ακόμη στην παγκόσμια ιστορία και να σου πω την αλήθεια, ούτε προβλέπεται. Αν είσαι ο θύτης δε θα σου ζητηθούν απολογίες, ενώ ταυτόχρονα δε γεννιούνται προσδοκίες, τουλάχιστον σοβαρές, αν είσαι το θύμα. Σε όλα υπάρχει νόμος, όχι στα μάτια. Χαζοί ήταν οι παλιοί που το ‘κάναν και άσμα; Πώς να το πω; Είναι κάτι σαν άνευ για να πετύχεις τα πάντα αλλά να μη χάσεις και τίποτα.

Είμαστε λίγο βλαμμένοι όμως, οι άνθρωποι. Το μόνο όργανο με το οποίο μπορούμε να δούμε βαθιά στις ψυχές, εμείς το διαλέγουμε για να κοιτάζουμε πράγματα ανούσια, όσα φαίνονται. Μα ακριβώς η μαγεία των βλεμμάτων, κρύβεται σ’ αυτά που δε φαίνονται ούτε τόσο. Λίγη παρατηρητικότητα χρειάζεται για να το καταλάβεις. Λίγο παραπάνω προσοχή στον άνθρωπο εκείνο, που η ματιά του μοιάζει να ‘χει σταματήσει στο χρόνο, σαν να βλέπει πέρα από ύλες και πάνω από διαστάσεις. Δεν είναι αυτά που αντιλαμβάνεται με την όραση που τον καθηλώνουν, αλλά όσα τον κάνουν να νιώσει. Τέτοιες ματιές αξίζεις και τέτοιες να προσδοκάς.

Και για να κάνουμε και μία ετυμολογική ανάλυση. Η λέξη «μάτια» προέρχεται από το αρχαίο ουδέτερο ουσιαστικό «όμμα», που παράλληλα σημαίνει και λάμψη, φως, καθετί αγαπητό ή πολύτιμο. Μοιάζει από τη δημιουργία της η λέξη να κουβαλάει αυτό που παλεύω τόση ώρα να πω. Οι ματιές, φίλοι μου, φτιάχτηκαν για να μοιράζουν και να μαζεύουν φως. Και αυτό μπορούν να το κάνουν μόνο όταν κοιτάν εκείνο π’ αγαπούν. Κάνοντας το, για λίγο, πολύτιμο.

Το μυαλό μπορεί να αποτελέσει εξαιρετικό εργαλείο αυταπάτης

Το μυαλό μας έχει την ανάγκη να μειώνει την πληροφορία και γι’ αυτό τον λόγο είναι πιθανότερο να προσπαθήσουμε να στριμώξουμε ένα φαινόμενο σε κάποια γνωστή κατηγορία (ακρωτηριάζοντας το άγνωστο) παρά να καταργήσουμε την κατηγοριοποίηση και να το κάνουμε πιο χειροπιαστό. Χάρη στην ικανότητά μας να ανιχνεύουμε ανύπαρκτα μοτίβα αλλά και πραγματικά, το τυχαίο θα φαίνεται λιγότερο τυχαίο και πιο βέβαιο – ο υπερδραστήριος εγκέφαλός μας είναι πιθανότερο να επιβάλει τη λανθασμένη, απλοϊκή αφήγηση παρά καμία απολύτως αφήγηση.

Το μυαλό μπορεί να αποτελέσει εξαιρετικό εργαλείο αυταπάτης – δεν σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίζει πολυπλοκότητες και μη γραμμικές αβεβαιότητες. Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, περισσότερη πληροφορία σημαίνει και περισσότερες αυταπάτες: η ικανότητά μας να εντοπίζουμε ανύπαρκτα μοτίβα αναπτύσσεται ολοένα και περισσότερο ως παρενέργεια της νεωτερικότητας και της εποχής της πληροφορίας: υπάρχει μια ασυμβατότητα μεταξύ του μπερδεμένου τυχαίου του πλούσιου σε πληροφορία σύγχρονου κόσμου μας, με όλες τις περίπλοκες αλληλεπιδράσεις του, και των ερμηνειών που δίνουμε εμείς στα γεγονότα, που προέρχονται από ένα απλούστερο προγονικό περιβάλλον. Η δομή του μυαλού μας βρίσκεται σε συνεχώς αυξανόμενη ασυμφωνία με τον κόσμο στον οποίο ζούμε.

Από την εποχή του Διαφωτισμού, στη μεγάλη διαμάχη μεταξύ ορθολογισμού (πώς θα θέλαμε να είναι τα πράγματα ώστε να βγάζουν νόημα) και εμπειρισμού (πώς είναι τα πράγματα), κατηγορούμε τον κόσμο, επειδή δεν χωρά στα κρεβάτια των «ορθολογικών» μοντέλων, προσπαθούμε να αλλάξουμε τους ανθρώπους ώστε να ταιριάξουν στην τεχνολογία, παραποιούμε την ηθική μας ώστε να ταιριάξει με την ανάγκη μας για εργασία, ζητάμε από την οικονομική ζωή να χωρέσει στις θεωρίες των οικονομολόγων και από την ανθρώπινη ζωή να στριμωχτεί σε μια αφήγηση.

Είμαστε στιβαροί όταν τα λάθη στην αναπαράσταση του αγνώστου και στην κατανόηση των τυχαίων γεγονότων δεν οδηγούν σε δυσμενή αποτελέσματα – διαφορετικά είμαστε ευάλωτοι.

Όπως καταλαβαίνει ο αναγνώστης από τους αφορισμούς μου, σέβομαι τις μεθόδους στιβαρότητας της μητέρας φύσης (το πέρασμα δισεκατομμυρίων χρόνων επιτρέπει στα περισσότερα από τα αδύναμα να καταστραφούν)· η κλασική σκέψη είναι πιο στιβαρή (στον σεβασμό της απέναντι στο άγνωστο, στην επιστημονική ταπεινότητα) απ’ ό,τι ο σύγχρονος, μετα-διαφωτιστικός, αφελής, ψευτο-επιστημονικός αυτισμός. Έτσι, οι κλασικές μου αξίες με κάνουν να υποστηρίζω το τρίπτυχο ευρυμάθεια, φινέτσα και θάρρος, έναντι της ψευτιάς, των σπασίκλων και του φιλισταϊσμού της σύγχρονης εποχής.

Η τέχνη είναι στιβαρή· η επιστήμη όχι πάντα (για να το θέσω λεπτά). Κάποιες Προκρούστειες κλίνες δίνουν νόημα στη ζωή: η τέχνη και η πιο ισχυρή από όλες, ο ποιητικός αφορισμός.

Πόσο υπερόπτες μας επιτρέπει η ζωή να είμαστε;

Ταπεινότητα δεν σημαίνει να έχεις μικρή ιδέα για τον εαυτό σου, αλλά να ασχολείσαι με τον εαυτό σου λιγότερο.

Υπό αυτή την έννοια, η ταπεινότητα ισοδυναμεί με την ανθρώπινη κατάσταση. Δεν έχει καμία σχέση με την υψηλή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση, αλλά με την αναγνώριση του γεγονότος ότι είμαστε ένα από τα έξι δισεκατομμύρια κύματα στον ωκεανό της ζωής και ότι κανείς μας δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντικός από τους άλλους.

Χωρίς να χρειάζεται να κάνω οτιδήποτε γι' αυτό, ο ήλιος ανατέλλει το πρωί και το βράδυ βγαίνουν τα άστρα.

Προτού ακόμα σηκωθώ από το κρεβάτι, η Γη έχει εκτελέσει το ένα τρίτο της περιστροφής της γύρω από τον άξονά της και έξι δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν κάνει ό,τι καλύτερο μπορούν για να γίνουν πιο ευτυχισμένοι και να μετριάσουν τον πόνο τους.

Και αφού δεν είμαι εγώ υπεύθυνος, μπορώ να χαλαρώσω και να απολαύσω τη ζωή. Δεν δειλιάζω συνειδητοποιώντας ότι είμαι αδύναμος – ή ακόμα και απόλυτα ανίσχυρος – μπροστά στις δυνάμεις που είναι πολύ ανώτερες από τις δικές μου, αλλά, αντίθετα, νιώθω ελεύθερος.

Ελεύθερος να απολαμβάνω τη ζωή όταν τα πράγματα εξελίσσονται σύμφωνα με τις επιθυμίες μου, αλλά και να επιδεικνύω στωικότητα και αξιοπρέπεια όταν καλούμαι να διαχειριστώ δυσκολίες.

Ελεύθερος να αγαπώ και να βοηθώ τους ανθρώπους όταν συμπεριφέρονται όπως θα ήθελα, αλλά και να εξακολουθώ να τους αγαπώ και να τους βοηθώ όταν η συμπεριφορά τους δεν είναι η επιθυμητή.

Ελεύθερος να δημιουργήσω τη ζωή των ονείρων μου όταν τα πράγματα φαίνονται εύκολα, αλλά και ελεύθερος να συνεχίσω να κινούμαι προς αυτή την κατεύθυνση ή να παραιτηθώ και να χαράξω νέα πορεία όταν τα πράγματα φαίνονται δύσκολα.

Τελικά, αυτό μου φαίνεται ότι είναι στον πυρήνα κάθε επιθυμίας μας: η ελευθερία να απολαμβάνουμε τη ζωή μας και να συνεισφέρουμε στο Όλον, τόσο στα εύκολα όσο και στα δύσκολα, με όποιο τρόπο μπορούμε και για όσο καιρό βρισκόμαστε εδώ.

Το πώς θα καταλήξουν τα πράγματα δεν είναι στο χέρι μας. Ποτέ δεν ήταν στο χέρι μας. Αν όμως βάλουμε κι εμείς το λιθαράκι μας και παίξουμε τον ρόλο μας, είναι απίστευτο πόσο μακριά μπορούμε να πάμε.

Μπορεί ένας ρηχός νους να εκτιμήσει την ομορφιά;

Όλοι σας κάντε στον εαυτό σας αυτή την ερώτηση: Τι είναι ομορφιά; Η καθαριότητα, το ωραίο ντύσιμο, το χαμόγελο, οι κινήσεις που κάνετε με χάρη, ο ρυθμός του περπατήματος, τα καλοχτενισμένα μαλλιά, οι καλοί τρόποι, η ωραία ομιλία, η ευγενική συμπεριφορά, η φροντίδα των άλλων, η οποία συμπεριλαμβάνει και το να είσαι πάντα στην ώρα σου; Όλα είναι μέρος της ομορφιάς, αλλά πρόκειται απλώς για εξωτερικά γνωρίσματα, έτσι δεν είναι; Και μόνο αυτά είναι ομορφιά ή κάτι πολύ βαθύτερο;

Υπάρχει η εξωτερική ομορφιά, η ομορφιά της ζωγραφικής, η ομορφιά της ζωής. Έχετε παρατηρήσει το υπέροχο σχήμα ενός δέντρου όταν είναι γεμάτο φύλλα ή την εκπληκτική χάρη ενός γυμνού από φύλλα δέντρου, που έχει φόντο τον ουρανό; Τέτοιου είδους πράγματα είναι όμορφα να τα κοιτάζεις, αλλά όλα αποτελούν εξωτερικές εκδηλώσεις κάποιου βαθύτερου πράγματος. Οπότε, τι είναι εκείνο που ονομάζουμε ομορφιά;

Μπορεί να έχεις ένα όμορφο πρόσωπο με ωραία χαρακτηριστικά, μπορεί να ντύνεσαι καλόγουστα και να έχεις καλούς τρόπους, μπορεί να ξέρεις να απεικονίζεις σε μια ζωγραφιά την ομορφιά ενός τοπίου ή να γράφεις γι’ αυτή, αλλά χωρίς την αίσθηση της καλοσύνης όλα αυτά τα εξωτερικά συμπληρώματα της ομορφιάς οδηγούν σε μια πολύ επιφανειακή και επιτηδευμένη ζωή, μια ζωή χωρίς ιδιαίτερο νόημα.

Πρέπει, λοιπόν, ν’ ανακαλύψουμε τι πραγματικά είναι η ομορφιά, δεν πρέπει; Σημειώστε ότι δεν λέω πως πρέπει ν αδιαφορούμε για τις εξωτερικές εκδηλώσεις της ομορφιάς. Πρέπει όλοι να έχουμε καλούς τρόπους, να κρατάμε το σώμα μας καθαρό και να ντυνόμαστε καλόγουστα, χωρίς να κάνουμε επίδειξη, να είμαστε εντάξει στις υποχρεώσεις μας, να μιλάμε καθαρά και όλα τα υπόλοιπα. Όλα αυτά είναι απαραίτητα και δημιουργούν μια ευχάριστη ατμόσφαιρα, αλλά από μόνα τους δεν έχουν και πολλή σημασία.

Η εσωτερική ομορφιά είναι εκείνη που δίνει χάρη και πραότητα στο παρουσιαστικό και στην κίνηση. Και τι είναι η εσωτερική ομορφιά που χωρίς αυτή η ζωή είναι πολύ ρηχή; Το έχετε σκεφτεί ποτέ; Προφανώς όχι. Είστε πολύ απασχολημένοι με άλλα πράγματα, ο νους σας είναι πολύ απασχολημένος με τη δουλειά, με τη διασκέδαση, με διάφορες συζητήσεις, με τις παρέες σας. Αλλά το να σας βοηθήσουν από τώρα, που είστε παιδιά, να ανακαλύψετε τι σημαίνει εσωτερική ομορφιά, χωρίς την οποία η εξωτερική ομορφιά έχει πολύ λίγη σημασία, είναι ένας από τους σκοπούς της σωστής εκπαίδευσης. Και η βαθιά εκτίμηση της ομορφιάς είναι ουσιαστικό μέρος της ίδιας σας της ζωής.

Μπορεί ένας ρηχός νους να εκτιμήσει την ομορφιά; Μπορεί να μιλάει κανείς για ομορφιά, αλλά είναι ικανός να νιώσει εκείνη την την τεράστια χαρά που αισθάνεσαι κοιτάζοντας κάτι πραγματικά υπέροχο; Όταν ο νους απλώς ενδιαφέρεται για τον εαυτό του και τις δικές του δραστηριότητες, δεν έχει ομορφιά- ό,τι κι αν κάνει παραμένει άσχημος, περιορισμένος, οπότε είναι ανίκανος να δει τι είναι ομορφιά. Αντίθετος, ο νους που δεν ασχολείται με τον εαυτό του, που δεν έχει φιλοδοξίες, ο νους που δεν είναι παγιδευμένος στις ίδιες του τις επιθυμίες ή που δεν ενδιαφέρεται για το κυνήγι της επιτυχίας δεν είναι ρηχός και ανθίζει μέσα στην καλοσύνη. Καταλαβαίνετε; Αυτή η εσωτερική καλοσύνη δίνει ομορφιά ακόμη και σε ένα -όπως το λέμε- άσχημο πρόσωπο. Όταν υπάρχει εσωτερική καλοσύνη το άσχημο πρόσωπο μεταμορφώνεται, επειδή η εσωτερική ομορφιά είναι μια αίσθηση βαθιά θρησκευόμενης αντίληψης.

Ξέρετε τι σημαίνει να είσαι θρησκευόμενος; Δεν έχει καμιά σχέση με τους ναούς και τις καμπάνες παρόλο που ο ήχος τους από μακριά ακούγεται όμορφος- ούτε με προσευχές, ούτε με τις λειτουργίες που κάνουν οι ιερείς.

Το να είσαι θρησκευόμενος σημαίνει να είσαι ευαίσθητος στην πραγματικότητα. Ότι όλη σου η ύπαρξη- το σώμα, ο νους και η καρδιά σου- είναι ευαίσθητη απέναντι στην ομορφιά και την ασχήμια, στο αδέσποτο ζώο στο δρόμο, στα ωραία κτίρια και στη φτώχεια και στη βρομιά της πόλης, στο γέλιο και στο κλάμα, στα πάντα γύρω σου. Από αυτή την ευαισθησία για όλα όσα υπάρχουν γύρω σου θα πηγάζουν καλοσύνη και αγάπη, και χωρίς αυτή την ευαισθησία δεν υπάρχει ομορφιά, παρόλο που μπορεί να έχεις ταλέντο, να είσαι καλοντυμένος, να οδηγείς ακριβό αυτοκίνητο και να είσαι σχολαστικά καθαρός.

Η αγάπη είναι κάτι το εξαιρετικό, έτσι δεν είναι; Δεν μπορείς ν’ αγαπάς αν σκέφτεσαι τον εαυτό σου – που δεν σημαίνει ότι πρέπει να σκέφτεσαι κάποιον άλλο. Η αγάπη ναι, δεν έχει αντικείμενο. Ο νους που αγαπά είναι πράγματι ένας θρησκευόμενος νους, γιατί βρίσκεται μέσα στο ρεύμα της πραγματικότητας, της αλήθειας και του Θεού, και μόνο ένας τέτοιος νους μπορεί να ξέρει τι είναι ομορφιά. Ο νους που δεν έχει παγιδευτεί σε καμιά φιλοσοφία, που δεν είναι φυλακισμένος σε καμιά οργάνωση, που δεν έχει για οδηγό τις προσωπικές του φιλοδοξίες είναι ευαίσθητος, ξύπνιος, παρατηρητικός. Ένας τέτοιος νους έχει ομορφιά.

Αγαπώντας τις επιθυμίες μας

Συνεχώς διαβάζουμε στις εφημερίδες και τα περιοδικά, καθώς μας μεταφέρουν τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στον χώρο των επιστημών ότι είμαστε «στο έλεος» της τάδε ή της δείνα παρόρμησης ή τάσης. Όμως οι επιθυμίες μας είναι μέρος της ιδιοσυστασίας μας και, αν αφαιρέσουμε αυτά και άλλα χαρακτηριστικά, δεν μένει τίποτα ώστε να είναι στο έλεος οποιουδήποτε πράγματος.

Δεν έχει νόημα να λέμε ότι είμαστε στο έλεος του εαυτού μας, γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι; Το παράξενο θα ήταν αν δεν συνέβαινε αυτό. Αν κάποιος μας πιάσει τα χέρια και μας αναγκάσει να ενεργήσουμε μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο, νιώθουμε τα άκρα μας να κινούνται παρά τη θέλησή μας. Αλλά, αν κάποιος έπιανε την ίδια μας τη θέληση, τις ίδιες μας τις επιθυμίες, και τις διαμόρφωνε με το ζόρι όπως ήθελε αυτός, τι θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για ν’ αμυνθούμε;

Έχουμε το σώμα μας, το μυαλό μας – και τί άλλο; Ίσως έχουμε μια αθάνατη ψυχή που θα μπορούσε να συνεχίσει τη μάχη μετά την ήττα του σώματος και του μυαλού μας, ωστόσο αυτές οι αμυντικές γραμμές κάπου πρέπει να σταματάνε. Όταν και η ψυχή νικηθεί με τη σειρά της –με όποιο τρόπο και αν συμβεί αυτό- δεν μένει χώρος για περαιτέρω μάχη.

Ένας φυλακισμένος που δεν έχει ανάγκη από τοίχους για να τον περιορίζουν είναι σκλάβος. Ένας σκλάβος που δεν έχει ανάγκη από μαστίγιο για να καμφθεί η βούλησή του είναι μαριονέτα, και μια μαριονέτα δεν είναι αυτόνομο ον αλλά απλή προέκταση αυτού που την ελέγχει.

Η ευτυχία είναι προσωπική ευθύνη του καθενός

Δεν βρίσκω κάποια αναγκαία σχέση ανάμεσα στις περιστάσεις της ζωής ενός ανθρώπου και τη βαθμίδα όπου βρίσκεται στην κλίμακα της ευτυχίας. Αν οι εξωτερικές περιστάσεις προσδιόριζαν από μόνες τους την ευτυχία, τότε το θέμα θα ήταν απλό (δεν θα ήταν τόσο περίπλοκο). Θα ήταν αρκετό, δηλαδή, να γνωρίζουμε τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής ενός ανθρώπου για να ξέρουμε αν είναι ευτυχισμένος.

Μπορούμε να παίξουμε ένα παιχνίδι: να προβλέψουμε την ευτυχία σύμφωνα με δύο απλές αξιολογήσεις:

Αν στον άνθρωπο συμβαίνουν Καλά Πράγματα => Είναι Ευτυχισμένος.

Αν στον άνθρωπο συμβαίνουν Άσχημα Πράγματα => Είναι Δυστυχισμένος.

Απ’ αυτό θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει- με δεδομένη την τυχαία κατανομή τουλάχιστον των κακών πραγμάτων-, ότι η ευτυχία είναι θέμα απλής συγκυρίας. Ένα συμπέρασμα λανθασμένο και παιδαριώδες ή, ακόμη χειρότερα, σχεδιασμένο κακοπροαίρετα για ν’ αποφύγει κανείς τις ευθύνες.

Ωστόσο, τίποτα δεν μπορεί να αναιρέσει το γεγονός ότι, αργά ή γρήγορα, θα πρέπει να δεχτούμε πως η ευτυχία είναι προσωπική ευθύνη του καθενός. Η πιο σημαντική ίσως απ’ όλες μας τις ευθύνες, αφού η αναζήτηση αυτή δεν αποτελεί απλώς αντικειμενικό σκοπό του ανθρώπου, αλλά είναι, επίσης, ένα από τα χαρακτηριστικά που τον προσδιορίζουν.

Άντρες και γυναίκες, σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης, επιθυμούμε την ευτυχία. Προσπαθούμε με όλη μας τη δύναμη- και έχουμε κάθε δικαίωμα-, να καταφέρουμε να γίνουμε ευτυχισμένοι.

Ακόμη καλύτερα: έχουμε υποχρέωση να εμμένουμε σ’ αυτήν την επιδίωξη.

Ο παράγων Ε

Ένας ιερέας έλεγε πάντα στους πιστούς της ενορίας του ότι είναι πιο εύκολο- πολύ πιο εύκολο-, να είναι κανείς δυστυχισμένος, παρά ευτυχισμένος.
“Όταν αισθάνομαι δυστυχισμένος” τους εξηγούσε, “λέω στον εαυτό μου ότι ακολουθώ τον εύκολο δρόμο- αφήνω κάποια γεγονότα να με απομακρύνουν από τον Θεό.”

“Η ευτυχία, αντίθετα” συνέχιζε, “είναι κάτι για το οποίο πρέπει ν’ αγωνιστούμε- δεν είναι ένα απλό συναίσθημα που προέρχεται από το γεγονός ότι μας συνέβη κάτι καλό.”

Δεν μπορώ να σχολιάσω τη θεολογική του θέση, συμφωνώ όμως απόλυτα με την άποψή του, ότι το αν θα είμαστε ή όχι ευτυχισμένοι φαίνεται πως εξαρτάται πολύ περισσότερο από εμάς τους ίδιους παρά από τα εξωτερικά γεγονότα.

Θα προσπαθήσω να δείξω πως ο καθένας μας είναι φορέας του βασικού (αν και όχι μοναδικού) παράγοντα που καθορίζει τον βαθμό της ευτυχίας του. Ενός παράγοντα μεταβλητού από άτομο σε άτομο, ο οποίος μεταβάλλεται επίσης σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του ίδιου ανθρώπου, και τον οποίο θα ονομάσω, έτσι αυθαίρετα: Παράγοντα Ε.

Ακόμη και με κίνδυνο να τον απλοποιώ υπερβολικά, θα τον ορίσω, βασικά, ως το άθροισμα τριών σημαντικών στοιχείων:

Ι. Του ελέγχου- μέχρις ενός ορισμένου σημείου-, και της συνείδησης της αλληλεπίδρασης ανάμεσα σ’ εμένα και το περιβάλλον.

Δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένος αν δεν γνωρίζω ότι μετέχω ενεργά σε όλα όσα μου συμβαίνουν.

ΙΙ. Μιας ψυχικής στάσης που μου επιτρέπει να αποφεύγω την απογοήτευση και τη θλίψη.

Δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένος αν χάνω το θάρρος μου κι εγκαταλείπω την προσπάθεια στην πρώτη δυσκολία.

ΙΙΙ. Της προσπάθειας ν’ αποκτήσω γνώσεις και σοφία.

Δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένος αν καταφεύγω στην αμάθεια εκείνων που δεν θέλουν καν να ξέρουν ότι είναι αμαθείς.

Είναι προφανές, λοιπόν, πως αυτό το άρθρο εστιάζει περισσότερο στην ιδέα της ευτυχίας ως στάση ζωής, παρά την ανάλυση του βαθύτερου συναισθήματος.

Θεωρώ σημαντικό να το ξεκαθαρίσω αυτό εξαρχής, γιατί ακούω ότι ο περισσότερος κόσμος μιλάει για να την ευτυχία σαν να ήταν συνώνυμο της χαράς, ενώ εγώ είμαι σίγουρος ότι δεν είναι έτσι.

Kant: Το φιλοσοφικό πρόβλημα της ειρήνης

Αν θες ειρήνη, προετοίμασε τη δικαιοσύνη (Si vis pacem, para justitiam)

Η πραγματεία «για τη διαρκή ειρήνη» γράφτηκε από τον Kant με αφορμή τη λεγόμενη συνθήκη ειρήνης της Βασιλείας του 1795 ανάμεσα στην Πρωσία και τη Γαλλία.

Η λέξη «ειρήνη» του τίτλου της καντιανής πραγματείας φαίνεται κατ’ αρχήν να παραπέμπει σ’ ένα επιμέρους θέμα της πολιτικής στο μέτρο που η τελευταία αναλαμβάνει να πραγματώσει την ειρήνη με τα δικά της μέσα.

Το επίθετο «αιώνια», αν και θυμίζει την «αιώνια ειρήνη» («aeterna pax») του Αυγουστίνου, μια ειρήνη δηλαδή που πραγματώνεται στην άλλη ζωή, ωστόσο δεν παραπέμπει ούτε σ’ έναν άλλο κόσμο ούτε πάλι υποδηλώνει μια χίμαιρα ή μια ουτοπία, αλλά υποδηλώνει ένα ιδεώδες του δικαίου που έργο μας έχουμε να πραγματώσουμε στον κόσμο τούτο.

Διακόσια χρόνια μετά την πρώτη της δημοσίευση, που βρήκε τεράστια απήχηση, η πραγματεία του Kant εξακολουθεί να αποτελεί ένα ορόσημο της θεωρίας του διεθνούς δικαίου και των διεθνών σχέσεων. Πρόκειται για μια πολιτική στο βάθος πραγματεία, η οποία έχει έναν κοσμοπολίτικο και συνάμα «προφητικό» για την πολιτική πραγματικότητα του παρόντος χαρακτήρα.

Για τον Kant η αιώνια ειρήνη ανάμεσα στους λαούς αποτελεί από τη μία μεριά αίτημα του δικαίου κι από την άλλη τον έσχατο σκοπό του ανθρώπινου γένους.

Από τη σκοπιά αυτή η ειρήνη ξεπερνά τα στενά όρια της εκάστοτε πολιτικής που στοχεύει σε μια προσωρινή ειρήνη (στην προσωρινή δηλαδή κατάπαυση των εχθροπραξιών) και γίνεται θεμελιώδης φιλοσοφική έννοια. Το πρόβλημα του Kant δεν είναι η προσωρινή αλλά η αιώνια ειρήνη, η μετάβαση δηλαδή από τη φυσική κατάσταση («status naturalis»), που είναι μια κατάσταση πολέμου, στην κατάσταση της διαρκούς ειρήνης ανάμεσα στους λαούς. Το ερώτημα, με άλλα λόγια, του Kant αφορά τους όρους της δυνατότητας μιας διαρκούς ειρήνης σε διεθνές επίπεδο. Στόχος του είναι η θεμελίωση της αιώνιας ειρήνης ως ιδέας του δικαίου.

Η ειρήνη δεν είναι η συνέχιση της ως τώρα πολιτικής, αλλά η δημιουργία μιας νέας εποχής στην πολιτική σκέψη και πράξη που συνδέεται άμεσα με μια ριζική αλλαγή του τρόπου τού σκέπτεσθαι, μια αλλαγή που αποτελεί αποφασιστική καμπή στην ιστορική εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης και χαρακτηρίζεται από την έξοδο του ανθρώπου από την ανωριμότητά του.

Η έξοδος αυτή ονομάζεται από τον Kant «διαφωτισμός». Στον αιώνα του διαφωτισμού όλες οι αξιώσεις της επιστήμης, της θρησκείας και της πολιτικής εξουσίας υποβάλλονται σε ελεύθερο και ανοιχτό έλεγχο από τον λόγο. Ο Kant ονομάζει την ιστορική αυτή καμπή, με αναφορά προπάντων στη θεωρητική του φιλοσοφία και «κριτική». Στην πρακτική φιλοσοφία η κριτική καμπή στην εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας δηλώνεται με τον όρο «αυτονομία». Αυτό σημαίνει ότι στην εποχή του διαφωτισμού ή της κριτικής η ηθική φιλοσοφία πρέπει να θεμελιωθεί στην έννοια της αυτονομίας, που σημαίνει ότι όλα τα έλλογα όντα οφείλουν να συμμορφώνονται μόνο στους νόμους που υπαγορεύει ο λόγος. Στο πλαίσιο αυτό μπορούμε να καταλάβουμε πως η αιώνια ειρήνη αποτελεί ως αίτημα του λόγου ηθικό χρέος στο μέτρο που μονάχα αυτή διασφαλίζει την ανάπτυξη και τελειοποίηση όλων των ικανοτήτων και καταβολών του ανθρώπου και συνάμα τα ανθρώπινα δικαιώματα σε διεθνές επίπεδο. Η τύχη της ειρήνης εξαρτάται έτσι από μια αρμονική σχέση ηθικής (με την ευρύτερη καντιανή έννοια) και πολιτικής, όπου οι αρχές της ορθής πολιτικής πράξης θα συμφωνούν με την ιδέα του δικαίου.

Ο Kant ασφαλώς γνωρίζει ότι η πραγματική πορεία της ιστορίας καθορίζεται από οικονομικά κυρίως συμφέροντα και ότι οι άνθρωποι δεν πράττουν συνήθως αυτό που επιβάλλει το ηθικό χρέος. Η σύγκρουση συμφερόντων είναι κατά κάποιο τρόπο μια φυσική κατάσταση. Αλλά τότε πώς μπορεί να διασφαλιστεί η αιώνια ειρήνη;

Η οπτική του Kant είναι στο σημείο αυτό ιστορικοφιλοσοφική. Ο Kant βλέπει τη διασφάλιση της ειρήνης σε μια τελεολογία της ανθρώπινης φύσης ή της ιστορίας. Αν η φυσική κατάσταση, που είναι μια κατάσταση πολέμου, απειλεί την ανάπτυξη των φυσικών μας ικανοτήτων, η ίδια ωστόσο η φύση εγγυάται την αιώνια ειρήνη μέσα από μηχανισμούς των εγωιστικών τάσεων του ανθρώπου που θα μπορούσε να ονομάσει κανείς, προκαταλαμβάνοντας τον Hegel, «δόλο της φύσης». Η φύση δηλαδή έχει προνοήσει από ίδιο συμφέρον κατά τέτοιο τρόπο ώστε η σύγκρουση των συμφερόντων ανάμεσα στα άτομα και τα κράτη να ωθεί αναγκαστικά προς εγκαθίδρυση των θεσμών εκείνων που θα οδηγήσουν προοδευτικά προς την υλοποίηση της αιώνιας ειρήνης. Τελεολογία της ιστορίας (η αιώνια ειρήνη ως προϊόν ενός φυσικού μηχανισμού) και ηθική φιλοσοφία (η αιώνια ειρήνη ως ιδέα του πρακτικού λόγου) αποτελούν στον Kant δύο συμπληρωματικές ­ αν και όχι ισότιμες ­ απόψεις του προβλήματος.

Η αιώνια ειρήνη στο στάδιο του διαφωτισμού ή της κριτικής είναι το τελευταίο και μεγάλο πρόβλημα της ανθρωπότητας που πρέπει να λύσει ο λόγος χάριν του σκοπού της φύσης, που δεν είναι άλλος από την ανάπτυξη όλων των ικανοτήτων και καταβολών του ανθρώπου, μια ανάπτυξη που δεν μπορεί ωστόσο να επιτευχθεί, αν οι άνθρωποι ελεύθεροι δεν προχωρήσουν στην υλοποίηση της ιδέας μιας παγκόσμιας τάξης δικαίου. Αντίθετα με τις αντιλήψεις της παλιότερης πολιτικής φιλοσοφίας και του κλασικού διεθνούς δικαίου ο Kant έδειξε ότι η ηθική έχει την ίδια εγκυρότητα στις σχέσεις μεταξύ των λαών και των κρατών που έχει στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Τα κράτη δεν έχουν δικαίωμα στις μεταξύ τους σχέσεις που κινούνται από την επιδίωξη μόνο των συμφερόντων τους, αλλά θα πρέπει να συμμορφώνονται προς το αίτημα του πρακτικού λόγου, ο οποίος κατηγορηματικά επιτάσσει την αποφυγή του πολέμου και την επιδίωξη της ειρήνης. Ολα τα κράτη έχουν το ηθικό χρέος να ξεπεράσουν τη φυσική κατάσταση και να προχωρήσουν σε μια οικουμενική τάξη δικαίου η οποία διασφαλίζει την ελευθερία όλων των λαών. Αυτή η διεθνής τάξη δικαίου, που δεν μπορούν να εγγυηθούν ούτε εκκλήσεις ηθικού χαρακτήρα ούτε τα ίδια συμφέροντα των κρατών, απαιτεί όχι μόνο σεβασμό ορισμένων κανόνων συμπεριφοράς αλλά απαιτεί προπάντων μια μη δεσποτική, δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης όπου η πολιτική εξουσία ασκείται σύμφωνα με τη γενική βούληση των πολιτών. Γιατί, στο μέτρο που οι πόλεμοι θα χρειάζονταν την έλλογη συγκατάθεση των πολιτών που θα εμπλέκονταν σ’ αυτούς, σπάνια θα διεξάγονταν.

Η εποχή του Kant δεν είναι ασφαλώς η δική μας. Το «φιλοσοφικό του σχεδίασμα» για την αιώνια ειρήνη, που διακρίνεται για τον ιστορικό οπτιμισμό του και την εμπιστοσύνη στον ανθρώπινο λόγο, αντιμετωπίστηκε συχνά με σκεπτικισμό. Ωστόσο η πραγματεία του Kant θα παραμένει επίκαιρη όσο ο πόλεμος απειλεί να γίνει μέσο της πολιτικής, όπως ακριβώς και στην εποχή του.

Σάιγκο Τακαμόρι: ο πραγματικός τελευταίος σαμουράι

Ο Σάιγκο Τακαμόρι ήταν ο τελευταίος σαμουράι, ο οποίος πέθανε γιατί δεν μπορούσε να ζήσει στην Ιαπωνία που ο ίδιος είχε επιλέξει.

Η αντίσταση των Ιαπώνων στη βίαιη εκδυτικοποίηση και εκχριστιανισμό της κοινωνίας είχε ήδη ξεκινήσει εδώ και τρεις αιώνες πριν από τη γέννηση του ανθρώπου που θα απογείωνε τον ευγενή αγώνα ενός έθνους να κρατήσει τα ήθη και τις παραδόσεις του απέναντι στην ομογενοποιητική δύναμη της δυτικής επιρροής.

Ο «πραγματικός τελευταίος σαμουράι», όπως αποκαλείται συχνά, θα μετατρεπόταν από υπερασπιστή της παλινόρθωσης σε ρέμπελο μαχητή, ενσαρκώνοντας έτσι την αντίσταση του πολεμιστή του παλιού καθεστώτος απέναντι στην ανηλεή πολιτική του εκδυτικισμού της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας.

Κι έτσι ο σαμουράι της αυτοκρατορίας μετατράπηκε σε αντάρτη, απογοητευμένος καθώς ήταν από την ξενοδουλεία της κεντρικής κυβέρνησης και του τουλάχιστον άβουλου αυτοκράτορα, και κάλεσε τους εναπομείναντες σαμουράι σε μια απέλπιδα μάχη κατά του σαρώματος των ηθών και των εθίμων της Ιαπωνίας, κάτι που θα σήμανε το τραγικό τέλος των τελευταίων υπερασπιστών της εθνικής παράδοσης.

Ο ευπατρίδης Τακαμόρι παραιτήθηκε έτσι από τα υψηλά κρατικά του αξιώματα, συγκέντρωσε γύρω του όσους σαμουράι αρνούνταν να ατιμαστούν και να ζήσουν όπως ήθελαν οι ξένοι επικυρίαρχοι και κήρυξε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, αν και γνώριζε το άδοξο τέλος που ερχόταν ολοταχώς.

Γιατί την ώρα που οι Δυτικοί είχαν οπλίσει τα χέρια του Αυτοκρατορικού Στρατού με την τελευταία λέξη στην πυρίτιδα της εποχής, οι σαμουράι του Τακαμόρι ήταν υποχρεωμένοι να παλέψουν με τα κατάνα τους, καθώς η κατοχή όπλων απαγορευόταν ρητά στους σαμουράι από τον φημισμένο κώδικα ηθικής τους, το Μπουσίντο.

Κι έτσι στην τελική μάχη του 1877, οι 40.000 επαναστάτες του Τακαμόρι, οπλισμένοι με τα παραδοσιακά σπαθιά τους, αντιμετώπισαν τους 60.000 πάνοπλους στρατιώτες του Αυτοκρατορικού Στρατού και τα υπερσύγχρονα όπλα τους, δωρεά των ξένων χριστιανών: οι σαμουράι ηττήθηκαν κατά κράτος, αλλά πέθαναν με τιμή, όπως πρόσταζαν οι ιεροτελεστικές παραδόσεις τους.

Όσο για τον τραυματισμένο 45χρονο Σάιγκο, αυτοκτόνησε με σεπούκου (χαρακίρι) όταν έχασε την τελευταία μάχη κατά των εκδυτικιστών της Ιαπωνίας, πεθαίνοντας ως ατιμασμένος προδότης μιας χώρας ξένης πια για τον ίδιο.

Κι έτσι η Ιαπωνία αποδέχθηκε την άνευ όρων δράση των χριστιανών προσηλυτιστών, εγκαινιάζοντας μια σαφώς πρωτόγνωρη περίοδο στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου…

Πρώτα χρόνια

Ο Σάιγκο Τακαμόρι γεννιέται στις 23 Ιουνίου 1828 στην Επαρχία Σατσούμα ως το μεγαλύτερο από τα 7 παιδιά ενός άπορου πια σαμουράι πολεμιστή. Παρά τη δεινή θέση που είχε περιέλθει ο πατέρας, μεγαλώνει τα παιδιά με τον αυστηρό τρόπο των σαμουράι, στέλνοντάς τα παράλληλα να βιώσουν τη σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση για την οποία ήταν εξάλλου γνωστή η Σατσούμα εκείνη την εποχή.

Αποφοιτώντας, ο Τακαμόρι θα υπηρετήσει σε κατώτατη κυβερνητική θέση στη διοικητική του περιφέρεια, αναλαμβάνοντας συχνά συμφιλιωτικό ρόλο μεταξύ των εκσυγχρονιστών και των παραδοσιακών τάσεων. Κι έτσι, έπειτα από 10 χρόνια κρατικών καθηκόντων, θα μετακινηθεί στο Έντο (σημερινό Τόκιο) για να ενταχθεί ως σαμουράι στη δούλεψη του άρχοντα της Σατσούμα.

Το 1853 πήρε μέρος στην ταραγμένη πολιτικά περίοδο που εγκαινίασε στη χώρα η έλευση του αρχιπλοίαρχου Matthew C. Perry στον Κόλπο του Έντο, με τις σχέσεις των λογής σογκουνάτων με την κεντρική αυτοκρατορική κυβέρνηση να φτάνουν σε ιστορικό χαμηλό. Ο φέρελπις Σάιγκο επιστρατεύεται από τον άρχοντα του σογκουνάτου της Σατσούμα ως μοχλός πίεσης στην αυτοκρατορική αυλή, αν και ο ίδιος κρατούσε πάντα κατευναστικό ρόλο στις συγκρούσεις που καραδοκούσαν.

Κι έτσι, όταν ο άρχοντας άρχισε να κυνηγά λυσσασμένα τους πολιτικούς του αντιπάλους αλλά και όσους αντιτάσσονταν στο σχέδιό του, ο αντικομφορμιστής Σάιγκο μπήκε στο στόχαστρο. Ο ίδιος προσπάθησε μάλιστα να αυτοκτονήσει πέφτοντας στη θάλασσα, σώθηκε όμως και εξορίστηκε σε γειτονικό νησί, όπου θα περάσει τα επόμενα 5 χρόνια (1859-1864). Εκεί θα παντρευτεί μια ντόπια και θα αποκτήσει δύο παιδιά. Η φαμίλια του έπρεπε όμως να μείνει πίσω όταν ο Τακαμόρι επιστρατεύτηκε εκ νέου το 1861, καθώς η σύζυγος ήταν μέλος της κατώτερης τάξης και δεν είχε καμιά δουλειά στα αυτοκρατορικά ανάκτορα.

Οι περιπέτειες του πάντα ετοιμοπόλεμου Σάιγκο θα του φέρουν και πάλι εξορία, όταν οι συμφιλιωτικές του προθέσεις παρερμηνεύτηκαν εκ νέου: ο σαμουράι πήγε στο Κιότο για να καταστείλει την εξέγερση που είχε ξεσπάσει εκεί, με την αυθόρμητη και μη εξουσιοδοτημένη κίνησή του να θεωρείται προδοσία: ο Τακαμόρι στέλνεται σε άλλο ένα νησί-αποικία φυλακισμένων ως κοινός εγκληματίας!

Όντας έγκλειστος, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις κλιμακώνονταν καθημερινά, κάτι που ανάγκασε πολλούς άτακτους σαμουράι να εγκαταλείψουν τη Σατσούμα για να εμπλακούν ευθέως στις κυβερνητικές ζυμώσεις. Βλέποντας την ανατροπή των σχεδίων του, ο άρχοντας της επαρχίας τού δίνει χάρη και τον ξαποστέλνει άρον-άρον στο Κιότο, καθώς ήξερε ότι μόνο ο Τακαμόρι μπορούσε να δαμάσει τους ταραξίες…

Υπερασπιστής της αυτοκρατορίας

Στο Κιότο, ο Τακαμόρι έπιασε αμέσως δουλειά: συμμάχησε με φίλα προσκείμενο πολέμαρχο (Aizu Domain) κατά του αντιπάλου Choshu, η επίθεση του οποίου είχε επεκταθεί μέχρι τις αυτοκρατορικές πύλες. Τον Αύγουστο του 1864, ο Τακαμόρι οδήγησε το εκστρατευτικό σώμα του σογκουνάτου του ως διοικητής και νίκησε τις δυνάμεις του αντιδραστικού πολέμαρχου, καταλήγοντας σε μια ιδιαιτέρως ευνοϊκή ειρήνη για τον ίδιο.

Η μάχη αυτή σηματοδοτεί έναν καταιγισμό ιστορικών γεγονότων που θα οδηγήσουν σε ραγδαίες κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές στη ζωή της Ιαπωνίας: η τριετία 1866-1869 σηματοδοτεί το τέλος της Εποχής Έντο και την έναρξη της Περιόδου Μεϊτζί (από τον ομώνυμο αυτοκράτορα), και είναι ακριβώς η συμμαχία στην οποία κατέληξε ο Τακαμόρι με τα αντίπαλα σογκουνάτα που ευθύνονται για την παλινόρθωση του Μεϊτζί. Ο διοικητής Τακαμόρι και οι σύμμαχοί του ορκίστηκαν πίστη στον νέο αυτοκράτορα και έκαναν τα πάντα για να περισώσουν την αυτοκρατορική παράδοση της Ιαπωνίας από τα ανεξάρτητα σογκουνάτα που την επιβουλεύονταν.

Ο Σάιγκο μέτρησε εμφατικές νίκες κατά των εχθρών τον Νοέμβριο του 1867, κλείνοντας έτσι μια και καλή το τελευταίο κεφάλαιο της Περιόδου Τοκουγκάβα: οι θρίαμβοι του Τακαμόρι αποδεκάτισαν τα αντίπαλα σογκουνάτα, έκαμψαν κάθε θύλακα αντίστασης και άφηναν έτσι τον νέο αυτοκράτορα ανενόχλητο να προωθήσει τη δική του υστερόβουλη ατζέντα.

Μετά την παλινόρθωση του Μεϊτζί, ο Σαϊγκό ήταν πια έμπιστός του αλλά και σύμβουλος σε στρατιωτικά θέματα. Ο Τακαμόρι πίεζε μάλιστα να εισβάλει ο Αυτοκρατορικός Στρατός στην Κορέα, ως ηχηρή απάντηση της Ιαπωνίας στην άρνηση των βασιλείων της Κορέας για έναρξη διπλωματικών επαφών, και τότε ακριβώς ήταν που φάνηκε η στρατιωτική υπεροχή των δυτικών κρατών και των συμμάχων τους, κάτι που ανάγκασε τον αυτοκράτορα να εγκαταλείψει το σχέδιο του συμβούλου του.

Ατιμασμένος ο Τακαμόρι, παραιτήθηκε από τα καθήκοντά του και επέστρεψε στα πάτρια εδάφια με τις ορδές των πιστών σαμουράι του…

Η Εξέγερση της Σατσούμα και το τέλος

Με εχθρικά πια αισθήματα απέναντι στον στρατό που ο ίδιος είχε φτιάξει για την προστασία του αυτοκράτορα, ο Σάιγκο άρχισε να συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερους υποστηρικτές, άτακτους σαμουράι δηλαδή (ρόνιν), απογοητευμένους πολίτες αλλά και κάθε πολιτικό αντίπαλο της νέας κεντρικής κυβέρνησης.

Σε μια προσπάθεια να βρει στους παραμελημένους και άνεργους πια σαμουράι του απασχόληση αλλά και να εκπαιδεύσει τον άτακτο στρατό του, ο Τακαμόρι ίδρυσε εκατοντάδες στρατιωτικές ακαδημίες στην επαρχία του, που έδιναν έμφαση στον αυστηρό τρόπο ζωής των σαμουράι και τις ηθικές αρχές του Κώδικα Μπουσίντο. Συντηρητικός εξάλλου και παραδοσιακότατος κι ο ίδιος, δεν ήθελε κατά κανέναν τρόπο τη βίαιη εκδυτικοποίηση της χώρας του.

Κι έτσι ο μέχρι πρότινος κυβερνητικός διοικητής και οργανωτής των αυτοκρατορικών στρατευμάτων φάνταζε πια ο Νο 1 εχθρός του καθεστώτος, ο αδιαφιλονίκητης ηγέτης της εξέγερσης των σαμουράι! Όσο για τους δύο στρατούς, από τη μία ήταν ο παραδοσιακός τρόπος μάχης των Ιαπώνων με τα κατάνα και από την άλλη μια στρατιά χωρικών κυρίως, εξοπλισμένων ωστόσο με δυτικά όπλα και δυτικές στρατηγικές μάχης.

Τον Ιανουάριο του 1877, ο Τακαμόρι οδήγησε τους 40.000 άντρες του κατά των κυβερνητικών στρατευμάτων του νεότευκτου Αυτοκρατορικού Στρατού των «αγροτών με τα όπλα», όπως τους αποκαλούσαν περιπαικτικά οι σαμουράι. Κι όμως, η πυρίτιδα έμελλε να αποδειχθεί δυνατότερη από κάθε κώδικα ηθικής κι έτσι έπειτα από 6 εβδομάδες μάχης, οι σφαίρες της κρατικής στρατιάς είχαν αποδεκατίσει τους θαρραλέους μαχητές.

Ο τραυματισμένος Σάιγκο και οι τελευταίοι 400 άντρες του αποσύρθηκαν στο εσωτερικό της χώρας, με τον μεγάλο πολέμαρχο να δίνει τέλος στη ζωή του με το χαρακτηριστικό χαρακίρι των σαμουράι (σεπούκου). Ο επίλογος για τον Τακαμόρι γράφτηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1877. Παρά το γεγονός όμως ότι πέθανε ως αντάρτης και προδότης, ο μύθος του γιγαντώθηκε, καθώς ο λαός ήξερε ότι πολεμούσε για τα παραδοσιακά ιδεώδη της χώρας του και για την πλούσια ιστορία της.

Υπόδειγμα αρετής, ο Σάιγκο Τακαμόρι έχει περάσει πια στη λαϊκή παράδοση της Ιαπωνίας ως ο τελευταίος πραγματικός σαμουράι που πέθανε ακριβώς επειδή του αρνήθηκαν το δικαίωμα να ζει όπως είχε επιλέξει. Μαζί του ξόφλησε και η λαμπρή περίοδος των σαμουράι…

Η φιλοσοφική επανάσταση του Υπαρξισμού

Όταν ο Κίρκεγκωρ, ο Δανός φιλόσοφος του δεκάτου ενάτου αιώνα, τοποθέτησε στο επίκεντρο της θρησκευτικής ζωής τον άνθρωπο και τόνισε με αυτή του τη θέση τη σπουδαιότητα της ανθρώπινης ζωής, δεν θα μπορούσε να φανταστεί τις διαστάσεις που θα έπαιρνε ο υπαρξισμός μέσα στον εικοστό αιώνα, τον τρόπο με τον οποίο θα εξελισσόταν ως φιλοσοφικό ρεύμα πολλά χρόνια αργότερα ο θρησκευτικός υπαρξισμός.

Με τον υπαρξισμό οι έννοιες απόκτησαν μια ιδιαίτερη σημασία. Για πρώτη φορά γίνεται λόγος για ελευθερία, ύπαρξη, συνείδηση, πεσιμισμός, νιχιλισμός, ετερότητα, ανθρώπινες δυνατότητες ανακάλυψης της ατομικής υπαρκτικότητας, πέρα από κάθε προκαθορισμένο συστημικό σχέδιο. Για τους υπαρξιστές κάθε ανθρώπινη οντότητα είναι μοναδική και ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να αναλάβει τις ευθύνες του και μέσα από τις αντιφάσεις του να καθορίσει τη θέση του στη ζωή.

Μάρτιν Χάιντεγκερ

Ο Χάιντεγκερ πάλι με το εμβληματικό του έργο «Είναι και ο χρόνος» που παρουσιάστηκε το 1927, άνοιξε το δρόμο του υπαρξισμού στη γερμανική διανόηση μελετώντας την ύπαρξη του ανθρώπου. Για τον Χάιντεγκερ ο άνθρωπος είναι το μοναδικό έμβιο ον το οποίο κατορθώνει να δώσει στη ζωή του ένα ισχυρό νόημα. Κι αυτό φαίνεται σε όλα όσα έχει δημιουργήσει στην τέχνη, τη φιλοσοφία, τη θρησκευτικότητα, την επιστήμη. Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος μπορεί να ανακαλύψει μέσα από τη δική του ύπαρξη την αυθεντικότητα του. Μέσα από την γνώση της συνείδησής του την ταύτιση με την πρόοδο και την αλήθεια του. Χρειάζεται όμως να μην αναλώνεται στην καθημερινότητα «επειδή τότε αποφεύγει τις βαθύτερες ανησυχίες και τη διαπεραστική αυτοεξέταση», που είναι απαραίτητη. Βασικές έννοιες του υπαρξισμού μια που το φιλοσοφικό αυτό ρεύμα έχει ως κύριο μέλημά του την ανθρώπινη ύπαρξη και την αναζήτηση της ουσίας της.

Είναι η εποχή που το έργο των Νίτσε, Ντοστογιέφσκι και Κάφκα θα νοηματοδοτηθούν εκ νέου και ο Γιάσπερς, κορυφαίος εκπρόσωπος του γερμανικού υπαρξισμού, θα μιλήσει για τη σημασία της διαρκούς ανακάλυψης των ανθρώπινων δυνατοτήτων και την απόρριψη κάθε δόγματος, αφού όλα διαρκώς ανακαλύπτονται ξανά και κάθε αυστηρή τοποθέτηση επί της αλήθειας που αφορά στην ανθρώπινη ύπαρξη είναι καταδικασμένη να περάσει σταδιακά στην ανυπαρξία μέσα από τη διαρκή αναζήτηση νέων αληθειών.

Καρλ Γιάσπερς

Είναι η εποχή όπου η έννοια της ελευθερίας και της αυτοθέλητης επιλογής κυριαρχούν. Οι άνθρωποι νιώθουν εσωτερικά τη φωνή της ελευθερίας και αυτήν πρέπει να ακολουθούν, σ’ αυτήν θα πρέπει να λογοδοτούν όταν έρχεται το πλήρωμα του χρόνου, επιλέγοντας τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργούν και θα ορίζουν τη συμπεριφορά τους και τον προσωπικό τους προσανατολισμό.

Κάπως έτσι αντιλαμβάνεται και ο Γιάσπερς την έννοια της ατομικής ελευθερίας και της υπαρξιακής αναζήτησης, όταν επιμένει να μιλάει για την ανθρώπινη υπόσταση στο πλαίσιο της ελευθερίας και της δυνατότητας επιλογών που αυτή, ως υπέρτατη αξία, δίνει στον άνθρωπο, πέρα και έξω από κάθε σύστημα ή προκαθορισμένο μηχανισμό επιβολής του.

Οι υπαρξιστές επιλέγουν το πεδίο στο οποίο θα δράσουν και αυτό δεν μπορεί παρά να προϋποθέτει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ως αποτέλεσμα της ατομικής ελευθερίας. Πόσο δεδομένη είναι όμως η ατομική ελευθερία στον εικοστό αιώνα; Ο Σαρτρ θα εμφανιστεί στο χώρο της διανόησης για να επισημάνει πως τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ο άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται ακατάπαυστα για να διεκδικήσει τα αυτονόητα και ο αγώνας αυτός είναι ανειρήνευτος και αέναος.

Ο Σαρτρ είναι ο άνθρωπος που θα θεμελιώσει στη Γαλλία το κίνημα του υπαρξισμού. Όπως και ο Νίτσε ανήκει κι αυτός στους άθεους υπαρξιστές, αναγνωρίζει όμως πως υπάρχουν δύο σχολές υπαρξιστών, οι Χριστιανοί με κύριους εκπροσώπους τον Γιάσπερς και τον Γκαμπριέλ Μαρσέλ, τον άνθρωπο που πρώτος εισήγαγε τον όρο «υπαρξισμός» και υπήρξε ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του, και οι άθεοι υπαρξιστές στους οποίους ανήκουν ο Χάιντεγκερ και οι Γάλλοι οπαδοί του κινήματος.

Κατά τον Γάλλο φιλόσοφο ο άνθρωπος πρέπει να συνεχίζει να διεκδικεί τις επιλογές του αυτές οτιδήποτε και να συμβαίνει, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, αφού η ελευθερία του ανθρώπου απειλείται συνεχώς από την συνύπαρξη του με τους άλλους ανθρώπους. Μόνο η διαρκής δράση μπορεί να φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς ο άλλος άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να εκμηδενίσει κάθε προσωπικότητα και είναι αυτή η υπαρκτική ετερότητα που πρέπει να γίνεται σεβαστή.

Βασικό μέλημα του όμως πρέπει να είναι η υπευθυνότητα. Καθώς η ελευθερία μπορεί να έχει συγκεκριμένα όρια κυριαρχίας, ένα πλαίσιο διαμορφωμένο μέσα από την ύπαρξη του άλλου και γι’ αυτό το λόγο να γίνεται η αφορμή για να εκδηλωθούν οι βαθιές αντιθέσεις που χωρίζουν τους ανθρώπους. Ό,τι μπορεί να έχει κάποια ουσιαστική σημασία για τον έναν πρέπει να έχει και για τον άλλο, Η ελευθερία είναι μια αξία που καθορίζει τις ανθρώπινες σχέσεις, εξαρτάται απόλυτα από αυτές και εξασφαλίζει την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για τον Σαρτρ η ελευθερία φέρει μαζί της ευθύνες που ενίοτε μπορούν να τρομάξουν τον άνθρωπο στην προσπάθειά του να επιβληθεί στη συνείδηση ενός άλλου. Ωστόσο, αυτό που είναι ουσιώδες είναι ακριβώς η ανάγκη αυτή του ανθρώπου να διατηρήσει την ατομική του συνείδηση και γνησιότητα μια και μόνο έτσι θα εξαφανιστεί κάθε αντίσταση του στον προορισμό του να γίνει ένα συγκεκριμένο ον, το «είναι» μέσα από το «μηδέν». «Ο άνθρωπος είναι αυτό που θέλει να είναι», θα γράψει για να δηλώσει ξεκάθαρα τη θέση του πως άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τη ζωή του και είναι αποτέλεσμα προσωπικής του επιλογής να τη διατηρήσει πνευματικά και ηθικά ελεύθερη σε ολόκληρη τη διάρκειά της.

Ο Αλμπέρ Καμύ έρχεται με το μύθο του Σισύφου να μιλήσει για τη μοναχικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης σε έναν κόσμο όπου το παράδοξο κυριαρχεί και συνυπάρχει με την ευτυχία αφού το παράλογο γεννάται από αυτήν. Για τον Καμύ ο άνθρωπος γνώρισε το παράλογο για να καταλάβει ότι τελικά δεν είναι ελεύθερος. Αληθινή ελευθερία δεν υπάρχει. Είναι μια ουτοπία και ο άνθρωπος το καταλαβαίνει αυτό όταν αντικρίσει τον παραλογισμό στον οποίο βρίσκεται η ζωή του. Είναι η λύτρωση συνώνυμη με τον θάνατο; Εκεί βρίσκεται η παντοτινή ελευθερία; Για τον Καμύ δεν υπάρχει ελευθερία παρά μόνο στο πνεύμα και αυτό προσπαθεί να δείξει σε όλο του το έργο. Ο Καμύ βλέπει πως ο άνθρωπος είναι βουτηγμένος στον παραλογισμό. Ολόκληρη η ζωή του και όλες του οι επιλογές εντάσσονται αυτοβούλως σ’ αυτόν. Και ο παραλογισμός αυτός είναι αποτέλεσμα των αποφάσεών του να θέτει στόχους και να τους πραγματοποιεί.

Ο Καμύ, βαθιά προσηλωμένος στις αξίες του ουμανισμού, κοιτάζει μπροστά και βλέπει τον κόσμο να κλυδωνίζεται ανάμεσα σε φιλοσοφικές θεωρίες που μπορούν να δικαιολογήσουν ακόμη και δολοφόνους στο όνομα της νομιμοποίησης κάθε είδους αδικίας. Και νιώθει τον παραλογισμό της υπαρκτικής ανελευθερίας. Σε αντίθεση με τον Σαρτ, ο Καμύ θα γράψει πως: «Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα που αρνείται να είναι αυτό που είναι». Αποφασίζει λοιπόν και αντιστρατεύεται όλες αυτές τις θεωρίες μια και η συνείδησή του δεν μπορεί να αποδεχτεί τη νομιμοποίηση τέτοιων συμπεριφορών, τον ηθικό εκπεσμό των μελλοντικών κοινωνιών την ανηθικότητα της πολιτικής και τη μετατροπή του κράτους σε τυραννικό καθεστώς θηριωδίας. Χρησιμοποιεί το λόγο του ακριβώς για να αποφύγει την επικράτηση του μηδενισμού και να δικαιώσει την ανθρωπιά ως το μόνο μέσο θεμελίωσης μιας μελλοντικής κοινωνικής ηθικής. Αυτό άλλωστε είναι και το κυρίαρχο μήνυμα του ίδιου του υπαρξισμού.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (4.26.6-4.27.6)

[4.26.6] Τῇ δὲ τρίτῃ προσαγαγὼν αὖθις τὴν φάλαγγα καὶ ἀπὸ μηχανῆς γέφυραν ἐπιβαλὼν τοῦ τείχους ᾗ παρερρωγὸς ἦν, ταύτῃ ἐπῆγε τοὺς ὑπασπιστάς, οἵπερ αὐτῷ καὶ Τύρον ὡσαύτως ἐξεῖλον. πολλῶν δὲ ὑπὸ προθυμίας ὠθουμένων ἄχθος λαβοῦσα μεῖζον ἡ γέφυρα κατερράγη καὶ πίπτουσι ξὺν αὐτῇ οἱ Μακεδόνες. [4.26.7] οἱ δὲ βάρβαροι ἰδόντες τὸ γιγνόμενον λίθοις τε ξὺν βοῇ ἀπὸ τῶν τειχῶν καὶ τοξεύμασι καὶ ἄλλῳ ὅτῳ τις μετὰ χεῖρας ἔχων ἐτύγχανεν ἢ ὅτῳ τις ἐν τῷ τότε ἔλαβεν ἐξηκόντιζον ἐς τοὺς Μακεδόνας· οἱ δὲ καὶ κατὰ θύρας, αἵτινες αὐτοῖς κατὰ τὰ μεσοπύργια μικραὶ ἦσαν, ἐκθέοντες ἐκ χειρὸς ἔπαιον τεταραγμένους.

[4.27.1] Ἀλέξανδρος δὲ πέμπει Ἀλκέταν ξὺν τῇ αὐτοῦ τάξει τούς τε κατατετρωμένους ἀναλαβεῖν καὶ ὅσοι προσεμάχοντο ἐπανακαλέσασθαι ὡς ἐπὶ τὸ στρατόπεδον. καὶ τῇ τετάρτῃ ὡσαύτως ἀπ᾽ ἄλλης μηχανῆς ἄλλη ἐπιβάθρα αὐτῷ προσήγετο πρὸς τὸ τεῖχος.
[4.27.2] Καὶ οἱ Ἰνδοί, ἕως μὲν αὐτοῖς ὁ ἡγεμὼν τοῦ χωρίου περιῆν, ἀπεμάχοντο καρτερῶς· ὡς δὲ βέλει ἀπὸ μηχανῆς τυπεὶς ἀποθνήσκει ἐκεῖνος, αὐτῶν τε οἱ μέν τινες πεπτωκότες ἐν τῇ ξυνεχεῖ πολιορκίᾳ, οἱ πολλοὶ δὲ τραυματίαι τε καὶ ἀπόμαχοι ἦσαν, ἐπεκηρυκεύοντο πρὸς Ἀλέξανδρον. [4.27.3] τῷ δὲ ἀσμένῳ γίνεται ἄνδρας ἀγαθοὺς διασῶσαι· καὶ ξυμβαίνει ἐπὶ τῷδε Ἀλέξανδρος τοῖς μισθοφόροις Ἰνδοῖς ὡς καταταχθέντας ἐς τὴν ἄλλην στρατιὰν ξὺν αὑτῷ στρατεύεσθαι. οἱ μὲν δὴ ἐξῆλθον ξὺν τοῖς ὅπλοις, καὶ κατεστρατοπέδευσαν κατὰ σφᾶς ἐπὶ γηλόφῳ, ὃς ἦν ἀντίπορος τοῦ τῶν Μακεδόνων στρατοπέδου. νυκτὸς δὲ ἐπενόουν δρασμῷ διαχρησάμενοι ἐς τὰ σφέτερα ἤθη ἀπαναστῆναι οὐκ ἐθέλοντες ἐναντία αἴρεσθαι τοῖς ἄλλοις Ἰνδοῖς ὅπλα. [4.27.4] καὶ ταῦτα ὡς ἐξηγγέλθη Ἀλεξάνδρῳ, περιστήσας τῆς νυκτὸς τῷ γηλόφῳ τὴν στρατιὰν πᾶσαν κατακόπτει τοὺς Ἰνδοὺς ἐν μέσῳ ἀπολαβών, τήν τε πόλιν αἱρεῖ κατὰ κράτος ἐρημωθεῖσαν τῶν προμαχομένων, καὶ τὴν μητέρα τὴν Ἀσσακάνου καὶ τὴν παῖδα ἔλαβεν. ἀπέθανον δὲ ἐν τῇ πάσῃ πολιορκίᾳ τῶν ξὺν Ἀλεξάνδρῳ ἐς πέντε καὶ εἴκοσιν.
[4.27.5] Ἔνθεν δὲ Κοῖνον μὲν ὡς ἐπὶ Βάζιρα ἐκπέμπει, γνώμην ποιησάμενος ὅτι μαθόντες τῶν Μασσακανῶν τὴν ἅλωσιν ἐνδώσουσι σφᾶς αὐτούς. Ἄτταλον δὲ καὶ Ἀλκέταν καὶ Δημήτριον τὸν ἱππάρχην ἐπὶ Ὦρα στέλλει, ἄλλην πόλιν, παραγγείλας περιτειχίζειν τὴν πόλιν ἔστ᾽ ἂν ἀφίκηται αὐτός. [4.27.6] καὶ γίγνεται ἐκδρομὴ τῶν ἐκ τῆς πόλεως ἐπὶ τοὺς ἀμφὶ Ἀλκέταν. οὐ χαλεπῶς δὲ τρεψάμενοι αὐτοὺς οἱ Μακεδόνες εἴσω τοῦ τείχους ἐς τὴν πόλιν ἀποστρέφουσι. καὶ Κοίνῳ οὐ προχωρεῖ τὰ ἐν τοῖς Βαζίροις, ἀλλὰ πιστεύοντες γὰρ τοῦ χωρίου τῇ ὀχυρότητι, ὅτι ὑπερύψηλόν τε ἦν καὶ πάντῃ ἀκριβῶς τετειχισμένον, οὐδὲν ξυμβατικὸν ἐνεδίδοσαν.

***

[4.26.6] Την τρίτη μέρα κίνησε και πάλι τη φάλαγγα και έριξε από μια πολιορκητική μηχανή γέφυρα πάνω στο μέρος του τείχους που είχε γκρεμισθεί. Από τη γέφυρα οδήγησε εκείνους ακριβώς τους υπασπιστές του που είχαν κυριεύσει και την Τύρο. Επειδή πολλοί συνωστίζονταν από την προθυμία να περάσουν, βάρυνε περισσότερο η γέφυρα, έσπασε και οι Μακεδόνες έπεσαν μαζί της. [4.26.7] Όταν αντιλήφθηκαν οι βάρβαροι το ατύχημα, με φωνές άρχισαν να ρίχνουν κατά των Μακεδόνων πέτρες και βέλη από τα τείχη, καθώς και ό,τι άλλο τύχαινε να έχει καθένας στα χέρια του ή ό,τι μπόρεσε να αρπάξει εκείνη τη στιγμή. Άλλοι πάλι εξορμώντας από μικρές πόρτες που υπήρχαν στα μέρη του τείχους που ήταν ανάμεσα στους πύργους χτυπούσαν από κοντά τους Μακεδόνες που βρίσκονταν σε σύγχυση.
[4.27.1] Ο Αλέξανδρος έστειλε τον Αλκέτα με τη φάλαγγά του να παραλάβει τους τραυματίες και να ανακαλέσει στο στρατόπεδο όσους πολεμούσαν ακόμη. Την τέταρτη μέρα του έφεραν πάλι στο τείχος άλλη γέφυρα από άλλη μηχανή.
[4.27.2] Και οι Ινδοί, όσο ζούσε ο αρχηγός της οχυρής θέσης, πολεμούσαν γενναία. Όταν όμως εκείνος χτυπημένος από βλήμα πολιορκητικής μηχανής σκοτώθηκε και από τους Ινδούς άλλοι είχαν σκοτωθεί κατά τη συνεχή πολιορκία, ενώ οι περισσότεροι είχαν τραυματισθεί και ήταν ανίκανοι για μάχη, τότε έστειλαν κήρυκα στον Αλέξανδρο για να συνθηκολογήσουν. [4.27.3] Ο Αλέξανδρος ευχαρίστως δέχτηκε να σώσει γενναίους άνδρες και συνθηκολόγησε με τους Ινδούς μισθοφόρους με τον όρο να καταταγούν στον στρατό του και να εκστρατεύσουν μαζί του. Αυτοί, λοιπόν, βγήκαν με τα όπλα τους από την πόλη και στρατοπέδευσαν μόνοι τους σε ένα λόφο που ήταν απέναντι από το στρατόπεδο των Μακεδόνων, σχεδίαζαν όμως να αποδράσουν κατά τη νύχτα και να επιστρέψουν στον τόπο τους, επειδή δεν ήθελαν να πολεμήσουν εναντίον άλλων Ινδών. [4.27.4] Όταν ανήγγειλαν αυτά στον Αλέξανδρο, περικύκλωσε τον λόφο με όλο τον στρατό του και βάζοντας στη μέση τους Ινδούς τούς εξόντωσε τη νύχτα. Κυρίευσε με έφοδο και την πόλη, που έμεινε τώρα χωρίς υπερασπιστές, και συνέλαβε τη μητέρα και την κόρη του Ασσακάνου. Σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας από τους άνδρες του Αλεξάνδρου σκοτώθηκαν περίπου είκοσι πέντε.
[4.27.5] Από εδώ έστειλε τον Κοίνο στα Βάζιρα, επειδή είχε τη γνώμη ότι οι κάτοικοί τους θα παραδοθούν, όταν μάθουν την άλωση των Μασσακανών. Έστειλε τον Άτταλο και τον Αλκέτα και τον ίππαρχο Δημήτριο εναντίον μιας άλλης πόλης, των Ώρων, με την εντολή να την περικλείσουν με τείχος, έως ότου φθάσει ο ίδιος. [4.27.6] Οι κάτοικοι της πόλης επιχείρησαν έξοδο εναντίον των ανδρών του Αλκέτα, αλλά οι Μακεδόνες εύκολα τους έτρεψαν σε φυγή και τους ανάγκασαν να αποσυρθούν μέσα στα τείχη της πόλης. Και για τον Κοίνο δεν πήγαν τα πράγματα καλά στα Βάζιρα, γιατί οι κάτοικοι της πόλης έχοντας εμπιστοσύνη στην οχυρή τους τοποθεσία, που ήταν πολύ ψηλή και είχε τειχισθεί με επιμέλεια από όλα τα μέρη, δεν έδωσαν καμιά ένδειξη για συνθηκολόγηση.