ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (16.477-16.547)

Ἔνθ᾽ αὖ Σαρπηδὼν μὲν ἀπήμβροτε δουρὶ φαεινῷ,

Πατρόκλου δ᾽ ὑπὲρ ὦμον ἀριστερὸν ἤλυθ᾽ ἀκωκὴ
ἔγχεος, οὐδ᾽ ἔβαλ᾽ αὐτόν· ὁ δ᾽ ὕστερος ὄρνυτο χαλκῷ
480 Πάτροκλος· τοῦ δ᾽ οὐχ ἅλιον βέλος ἔκφυγε χειρός,
ἀλλ᾽ ἔβαλ᾽ ἔνθ᾽ ἄρα τε φρένες ἔρχαται ἀμφ᾽ ἁδινὸν κῆρ.
ἤριπε δ᾽ ὡς ὅτε τις δρῦς ἤριπεν ἢ ἀχερωΐς,
ἠὲ πίτυς βλωθρή, τήν τ᾽ οὔρεσι τέκτονες ἄνδρες
ἐξέταμον πελέκεσσι νεήκεσι νήϊον εἶναι·
485 ὣς ὁ πρόσθ᾽ ἵππων καὶ δίφρου κεῖτο τανυσθείς,
βεβρυχώς, κόνιος δεδραγμένος αἱματοέσσης.
ἠΰτε ταῦρον ἔπεφνε λέων ἀγέληφι μετελθών,
αἴθωνα μεγάθυμον, ἐν εἰλιπόδεσσι βόεσσι,
ὤλετό τε στενάχων ὑπὸ γαμφηλῇσι λέοντος,
490 ὣς ὑπὸ Πατρόκλῳ Λυκίων ἀγὸς ἀσπιστάων
κτεινόμενος μενέαινε, φίλον δ᾽ ὀνόμηνεν ἑταῖρον·
«Γλαῦκε πέπον, πολεμιστὰ μετ᾽ ἀνδράσι, νῦν σε μάλα χρὴ
αἰχμητήν τ᾽ ἔμεναι καὶ θαρσαλέον πολεμιστήν·
νῦν τοι ἐελδέσθω πόλεμος κακός, εἰ θοός ἐσσι.
495 πρῶτα μὲν ὄτρυνον Λυκίων ἡγήτορας ἄνδρας,
πάντῃ ἐποιχόμενος, Σαρπηδόνος ἀμφιμάχεσθαι·
αὐτὰρ ἔπειτα καὶ αὐτὸς ἐμεῦ πέρι μάρναο χαλκῷ.
σοὶ γὰρ ἐγὼ καὶ ἔπειτα κατηφείη καὶ ὄνειδος
ἔσσομαι ἤματα πάντα διαμπερές, εἴ κέ μ᾽ Ἀχαιοὶ
500 τεύχεα συλήσωσι νεῶν ἐν ἀγῶνι πεσόντα.
ἀλλ᾽ ἔχεο κρατερῶς, ὄτρυνε δὲ λαὸν ἅπαντα.»
Ὣς ἄρα μιν εἰπόντα τέλος θανάτοιο κάλυψεν
ὀφθαλμοὺς ῥῖνάς θ᾽· ὁ δὲ λὰξ ἐν στήθεσι βαίνων
ἐκ χροὸς ἕλκε δόρυ, προτὶ δὲ φρένες αὐτῷ ἕποντο·
505 τοῖο δ᾽ ἅμα ψυχήν τε καὶ ἔγχεος ἐξέρυσ᾽ αἰχμήν.
Μυρμιδόνες δ᾽ αὐτοῦ σχέθον ἵππους φυσιόωντας,
ἱεμένους φοβέεσθαι, ἐπεὶ λίπον ἅρματ᾽ ἀνάκτων.
Γλαύκῳ δ᾽ αἰνὸν ἄχος γένετο φθογγῆς ἀΐοντι·
ὠρίνθη δέ οἱ ἦτορ, ὅ τ᾽ οὐ δύνατο προσαμῦναι.
510 χειρὶ δ᾽ ἑλὼν ἐπίεζε βραχίονα· τεῖρε γὰρ αὐτὸν
ἕλκος, ὃ δή μιν Τεῦκρος ἐπεσσύμενον βάλεν ἰῷ
τείχεος ὑψηλοῖο, ἀρὴν ἑτάροισιν ἀμύνων.
εὐχόμενος δ᾽ ἄρα εἶπεν ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνι·
«κλῦθι, ἄναξ, ὅς που Λυκίης ἐν πίονι δήμῳ
515 εἲς ἢ ἐνὶ Τροίῃ· δύνασαι δὲ σὺ πάντοσ᾽ ἀκούειν
ἀνέρι κηδομένῳ, ὡς νῦν ἐμὲ κῆδος ἱκάνει.
ἕλκος μὲν γὰρ ἔχω τόδε καρτερόν, ἀμφὶ δέ μοι χεὶρ
ὀξείῃς ὀδύνῃσιν ἐλήλαται, οὐδέ μοι αἷμα
τερσῆναι δύναται, βαρύθει δέ μοι ὦμος ὑπ᾽ αὐτοῦ·
520 ἔγχος δ᾽ οὐ δύναμαι σχεῖν ἔμπεδον, οὐδὲ μάχεσθαι
ἐλθὼν δυσμενέεσσιν. ἀνὴρ δ᾽ ὤριστος ὄλωλε,
Σαρπηδών, Διὸς υἱός· ὁ δ᾽ οὐδ᾽ οὗ παιδὸς ἀμύνει.
ἀλλὰ σύ πέρ μοι, ἄναξ, τόδε καρτερὸν ἕλκος ἄκεσσαι,
κοίμησον δ᾽ ὀδύνας, δὸς δὲ κράτος, ὄφρ᾽ ἑτάροισι
525 κεκλόμενος Λυκίοισιν ἐποτρύνω πολεμίζειν,
αὐτός τ᾽ ἀμφὶ νέκυι κατατεθνηῶτι μάχωμαι.»
Ὣς ἔφατ᾽ εὐχόμενος, τοῦ δ᾽ ἔκλυε Φοῖβος Ἀπόλλων.
αὐτίκα παῦσ᾽ ὀδύνας, ἀπὸ δ᾽ ἕλκεος ἀργαλέοιο
αἷμα μέλαν τέρσηνε, μένος δέ οἱ ἔμβαλε θυμῷ.
530 Γλαῦκος δ᾽ ἔγνω ᾗσιν ἐνὶ φρεσὶ γήθησέν τε,
ὅττι οἱ ὦκ᾽ ἤκουσε μέγας θεὸς εὐξαμένοιο.
πρῶτα μὲν ὄτρυνεν Λυκίων ἡγήτορας ἄνδρας,
πάντῃ ἐποιχόμενος, Σαρπηδόνος ἀμφιμάχεσθαι·
αὐτὰρ ἔπειτα μετὰ Τρῶας κίε μακρὰ βιβάσθων,
535 Πουλυδάμαντ᾽ ἔπι Πανθοΐδην καὶ Ἀγήνορα δῖον,
βῆ δὲ μετ᾽ Αἰνείαν τε καὶ Ἕκτορα χαλκοκορυστήν,
ἀγχοῦ δ᾽ ἱστάμενος ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«Ἕκτορ, νῦν δὴ πάγχυ λελασμένος εἰς ἐπικούρων,
οἳ σέθεν εἵνεκα τῆλε φίλων καὶ πατρίδος αἴης
540 θυμὸν ἀποφθινύθουσι· σὺ δ᾽ οὐκ ἐθέλεις ἐπαμύνειν.
κεῖται Σαρπηδών, Λυκίων ἀγὸς ἀσπιστάων,
ὃς Λυκίην εἴρυτο δίκῃσί τε καὶ σθένεϊ ᾧ·
τὸν δ᾽ ὑπὸ Πατρόκλῳ δάμασ᾽ ἔγχεϊ χάλκεος Ἄρης.
ἀλλά, φίλοι, πάρστητε, νεμεσσήθητε δὲ θυμῷ,
545 μὴ ἀπὸ τεύχε᾽ ἕλωνται, ἀεικίσσωσι δὲ νεκρὸν
Μυρμιδόνες, Δαναῶν κεχολωμένοι ὅσσοι ὄλοντο,
τοὺς ἐπὶ νηυσὶ θοῇσιν ἐπέφνομεν ἐγχείῃσιν.»

***

Και πάλιν ρίχνει ο Σαρπηδών χαμένα το κοντάρι
και του Πατρόκλου εξάκρισεν αριστερά τον ώμον
η λόγχη· δεν τον λάβωσε· κατόπι με κοντάρι
480 ακόντισεν ο Πάτροκλος, αλλ᾽ όχι αυτός χαμένα,
αλλ᾽ όπου το διάφραγμα συνέχει την καρδίαν·
κι έπεσεν όπως πέφτει δρυς ή λεύκα ή φουντωμένος
υψηλός πεύκος, πόκοψαν τεχνίτες εις τα όρη
με αξίνες νεοτρόχιστες, μ᾽ αυτό να στήσουν πλοίον.
485 Όμοια ξαπλώθη αυτός εμπρός εις το ζεμένο αμάξι
με βογγητό κι εφούκτωσε το αιματωμένο χώμα.
Και ως ταύρος μεγαλόψυχος, λεοντάρι αν τον ξεσχίζει
με τα φρικτά σιαγόνια του, μέσα εις βοδιών αγέλην
μούγγρισμα βγάζει ως ξεψυχά· παρόμοια των Λυκίων
490 ο αρχηγός, που φόνευεν η λόγχη του Πατρόκλου,
φυσομανούσε κι έκραζε κατ᾽ όνομα τον φίλον:
«Γλυκέ μου Γλαύκε, ανίκητε μες στους ανδρειωμένους,
ώρα είναι τούτη να φανείς πολεμιστής γενναίος,
τώρα με πόθον ν᾽ ακουσθείς τον τρόμον του πολέμου.
495 Και των Λυκίων πρώτα ειπέ στους πρώτους πολεμάρχους
εδώ στον Σαρπηδόνα εμπρός την λόγχην να προβάλλουν,
με το κοντάρι σου και συ πολέμα να με σώσεις.
Αισχύνη και όνειδος για σε θα είμαι επί ζωής σου,
αν αφού έπεσα νεκρός κατά τα κοίλα πλοία
500 μου πάρουν τ᾽ άρματα οι Αχαιοί· αλλ᾽ ανδρειέψου, φίλε,
και όλα τα πλήθη εμψύχωσε». Τα μάτια εκεί του κλείει
και τα ρουθούνια ο θάνατος· πατώντας τον στο στήθος
μαζί μ᾽ όλους τους πνεύμονας την λόγχην ανασπάει,
την άκρην έπειτα τραβά και αντάμα η ψυχή του.
505 Και οι Μυρμιδόνες κράτησαν τους ίππους που εφυσούσαν
να φύγουν αφού ερήμωσε τ᾽ αμάξι των κυρίων.
Και ο Γλαύκος ως τον άκουσεν εράισε η καρδιά του
του πόνου ότι δεν δύνονταν να δράμει βοηθός του
κι έπιανε τον βραχίονα σφικτά με την παλάμην,
510 ότι τον έκοφτε η πληγή που ο Τεύκρος με κοντάρι
του είχε κάμει την στιγμήν οπού στο μέγα τείχος
ορμούσε από τον όλεθρον να σώσει τους συντρόφους·
κι ευχήν του Φοίβου επρόφερε: «Θεέ, συνάκουσέ με,
στην Τροίαν είσαι ή στον λαόν της κάρπιμης Λυκίας·
515 ότι συ δύνασαι παντού ν᾽ ακούσεις τους θλιμμένους,
κι εμένα τώρα φοβερό με καταθλίβει πάθος.
Βαρείαν έχω εδώ πληγήν, δριμείς μού κόφτουν πόνοι
το χέρι τούτ᾽ ολόβολο, το αίμα δεν στερεύει,
και ως πέφτει κάτω η πλάτη μου, δεν δύναμαι την λόγχην
520 να την κρατήσω ασάλευτην, ουδέ να πολεμήσω.
Και άνδρας εχάθη ασύγκριτος, ο Σαρπηδών, ο γόνος
του Δία, που αβοήθητο και το παιδί του αφήνει.
Αλλά συ κλείσε, κύριε, την φοβερήν πληγήν μου,
τους πόνους καταπράυνε και συ δυνάμωσέ με
525 και εις τον αγώνα θαρρετά να σπρώξω τους Λυκίους
κι εγώ τον φίλον τον νεκρόν να σώσω πολεμώντας».
Ευχήθηκε, και την ευχήν εισάκουσεν ο Φοίβος.
Κι ευθύς τους πόνους έπαυσε και απ᾽ την πληγήν το αίμα
σταμάτησε και δύναμιν του έβαλε στα στήθη.
530 Το αισθάνθη ο Γλαύκος με χαράν που την ευχήν του ο μέγας
θεός εισάκουσεν ευθύς και γύρω των Λυκίων
τους πολεμάρχους φώναξε να ᾽λθουν να υπερμαχήσουν
στου Σαρπηδόνος τον νεκρόν· κατόπιν εις τους Τρώας
μακροπατώντας έφθασεν εκεί που ο Πολυδάμας
535 ο Πανθοΐδης έστεκε και ο θεϊκός Αγήνωρ,
ο Αινείας με τον Έκτορα και προς εκείνους είπε:
«Ω Έκτωρ, ελησμόνησες καθόλου τους συμμάχους,
που ήλθαν εδώ γι᾽ αγάπην σου και την ζωήν τους φθείρουν
μακράν απ᾽ την πατρίδα των και από τους ποθητούς των,
540 και συ δεν είσαι πρόθυμος ποσώς να τους βοηθήσεις.
Κείται νεκρός ο Σαρπηδών, αυτός που την Λυκίαν
έσωζε δίκαιος κριτής και μαχητής ανδρείος·
ο Άρης τον υπόταξε στην λόγχην του Πατρόκλου.
Δράμετε, ω φίλ᾽· είν᾽ εντροπή, τα άρματ᾽ αν του πάρουν
545 και κακοσύρουν το γυμνό κορμί του οι Μυρμιδόνες,
από χολήν πόχουν σ᾽ εμάς για τόσους που εφονεύαν
των Δαναών οι λόγχες μας σιμά στα μαύρα πλοία».

Τι να κάνετε τις στιγμές που μισείτε το σύντροφό σας

Έχετε νιώσει ποτέ μίσος για το σύντροφό σας; Αν ναι, δεν είστε οι μόνοι: Φαίνεται πως οι περισσότεροι από εμάς έχουμε στιγμές που δεν συμπαθούμε ιδιαίτερα τους ανθρώπους που αγαπάμε, ακόμα και αν μερικοί από εμάς πιθανόν να μην το συνειδητοποιούμε.

Σε μια σειρά μελετών, οι Vivian Zayas και Yuichi Shoda διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι δεν αγαπούν μόνο ή μισούν αποκλειστικά τους ανθρώπους που έχουν σημασία γι’ αυτούς. Τους αγαπούν και τους μισούν ταυτόχρονα – και αυτό είναι φυσιολογικό. Το κλειδί για να ξεπεράσετε τις αναπόφευκτες δύσκολες στιγμές, σύμφωνα με τη δική μου έρευνα, είναι να μην σταματήσετε ποτέ να προσπαθείτε να καταλάβετε τι σκέφτεται και εννοεί ο σύντροφός σας.

Με ποιο τρόπο εντόπισαν οι Zayas και Shoda το μίσος μέσα στην αγάπη; Ζήτησαν από τους συμμετέχοντες στη μελέτη να σκεφτούν έναν άνθρωπο που να είναι σημαντικός γι’ αυτούς και τους αρέσει πολύ. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν τα θετικά και αρνητικά συναισθήματά τους σε σχέση με αυτό το άτομο και όπως ήταν αναμενόμενο, οι άνθρωποι ανέφεραν έντονα θετικά συναισθήματα και ήπια αρνητικά συναισθήματα για το πρόσωπο που είχαν επιλέξει.

Στη συνέχεια οι ερευνητές αξιολόγησαν τα υποβόσκοντα συναισθήματα, δηλαδή τα συναισθήματα που ίσως δεν είναι συνειδητά στους συμμετέχοντες – σχετικά με τον άνθρωπο που έχει τόση σημασία για εκείνους. Με ποιο τρόπο το έκαναν αυτό; Οι συμμετέχοντες πραγματοποίησαν μια συνήθη εργασία σε υπολογιστή που μετράει πόσο γρήγορα ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες οδηγίες. Κατά τη διάρκεια της άσκησης εμφανιζόταν το όνομα του «δικού τους ανθρώπου» στην οθόνη του υπολογιστή, ακολουθούμενη γρήγορα από μια θετική λέξη (π.χ. τυχερός, γατάκι) ή αρνητική (π.χ. σκουπίδια, καρκίνος). Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τις λέξεις ως θετικές ή αρνητικές, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, πιέζοντας το σωστό κουμπί.

Με αυτό τον τρόπο ήρθαν στην επιφάνεια τα αρνητικά συναισθήματα. Ύστερα από δεκαετίες ψυχολογικής έρευνας γνωρίζουμε ότι οι εγκέφαλοί μας λειτουργούν ως εξής: Αν σκεφτόμαστε κάτι ευχάριστο όταν εμφανιστεί μια θετική λέξη, θα το αξιολογήσουμε άμεσα ως θετικό. Αλλά όταν εμφανιστεί μια αρνητική λέξη, αργούμε να την αξιολογήσουμε αρνητικά. Ομοίως, όταν σκεφτόμαστε κάτι δυσάρεστο, αργούμε να αξιολογήσουμε ως θετικά τα ανάλογα ερεθίσματα ενώ αξιολογούμε πιο γρήγορα τα αρνητικά.

Αυτές οι δοκιμές επιτρέπουν στους ερευνητές να «ποσοτικοποιούν» τα συναισθήματα των ανθρώπων, σε σχέση με τους αγαπημένους τους, υπολογίζοντας την ταχύτητα αντίδρασης στις θετικές λέξεις και τις αρνητικές λέξεις και συσχετίζοντάς το, με το όνομα του σημαντικού άλλου.

Εντάξει μέχρι εδώ; Μας παρακολουθείτε; Ωραία, γιατί σε αυτό το σημείο τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται πολύ ενδιαφέροντα. Ρίξτε μια ματιά στο παρακάτω γράφημα. Οι μπάρες στα δεξιά δείχνουν ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, οι συμμετέχοντες αξιολογούσαν πιο σύντομα τις θετικές λέξεις αφού είχαν δει το όνομα του συντρόφου τους ή του αγαπημένου τους προσώπου. Όμως πιο γρήγορα αξιολογούσαν και τις αρνητικές λέξεις. Όχι πιο αργά, αλλά – πραγματικά πολύ πιο γρήγορα!

Η επίδραση του ονόματος των αγαπημένων τους προσώπων στις λέξεις με θετικό νόημα ήταν μεγαλύτερη, αλλά υπήρξε και μια μικρή επίδραση που έδειξε ότι η σκέψη των σημαντικών προσώπων ενίσχυσε πραγματικά τις απαντήσεις των ανθρώπων, όταν αξιολογούσαν λέξεις όπως σκουπίδια και καρκίνος ως αρνητικές. Αυτές ήταν οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι συμμετέχοντες ένιωθαν πολύ θετικά και όχι ιδιαιτέρως αρνητικά, ωστόσο τα ευρήματα δείχνουν ότι συνυπάρχουν τα θετικά με τα αρνητικά συναισθήματα των συμμετεχόντων για τους ανθρώπους που αγαπούν.

Φαίνεται πως οι άνθρωποι αισθάνονται ταυτόχρονα θετικά και αρνητικά γι’ αυτούς που αγαπούν. Αυτό μπορεί να μην σας εκπλήσσει. Όσοι είναι πιο κοντά σε εμάς, όπως για παράδειγμα οι ερωτικοί μας σύντροφοι, μας προκαλούν έντονα συναισθήματα και στα δύο άκρα του φάσματος – μερικές μέρες, η σκέψη τους και μόνο μας γεμίζει με αγάπη και θαυμασμό και άλλες μέρες, μπορεί να νιώθουμε αντιπάθεια ή ακόμα και αποστροφή.

Μια λεπτή διαχωριστική γραμμή

Εκείνο που προκύπτει από αυτά τα ευρήματα είναι ότι αυτή η δυναμική αγάπης/μίσους είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι των στενών διαπροσωπικών σχέσεων. Το να αισθάνεσαι αρνητικά για τον σύντροφό σου δεν σημαίνει ότι κάνεις κάτι λάθος ή ότι είσαι σε μια λανθασμένη σχέση. Φαίνεται ότι το συναίσθημα μίσους προς το σύντροφό σου σε μια δεδομένη στιγμή δεν σημαίνει ότι δεν τον αγαπάς – πράγμα ταυτόχρονα αποκαλυπτικό και ανακουφιστικό.

Γιατί η μελέτη αυτή έχει σημασία; Μεγάλο μέρος της ρητορικής για τις σχέσεις μας επικεντρώνεται στο δίπολο θετικό ή αρνητικό, αν έχουμε θετικά συναισθήματα για το σύντροφό μας σημαίνει ότι δεν τρέφουμε αρνητικά συναισθήματα για εκείνους και το αντίστροφο.

Αν και αυτό μπορεί να ισχύει σε μια συγκεκριμένη στιγμή, δεν είναι αντιπροσωπευτικό του σύνθετου χαρακτήρα της σχέσης σας συνολικά – ή ακόμα και μέσα σε μια μέρα. Τα συναισθήματά μας προς τους συντρόφους μας μπορεί να ποικίλουν και να διακυμαίνονται από στιγμή σε στιγμή – και φαίνεται ότι μπορεί να είναι μέρος της περιπέτειας, του να μοιράζεσαι τη ζωή σου με ένα άλλο, εξίσου περίπλοκο ανθρώπινο ον. Έτσι, παρά τις αμέτρητες θετικές εικόνες που δημοσιεύουν οι φίλοι σας στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για τις σχέσεις τους, γνωρίζετε στην καλύτερη περίπτωση, τη μισή αλήθεια.

Υπάρχει ένα άλλο εύρημα που αξίζει προσοχής από τη μελέτη των Zayas και Shoda. Οι ερευνητές μελέτησαν επίσης τα υποβόσκοντα συναισθήματα των ανθρώπων απέναντι σε σημαντικούς για τους ίδιους ανθρώπους, που όμως δεν συμπαθούσαν καθόλου. Η μελέτη αφορούσε σε αντιπαθείς ανθρώπους που κατείχαν ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή των συμμετεχόντων, όπως οι πρώην σύντροφοι ή οι αποξενωμένοι γονείς.

Όταν έδειξαν στους συμμετέχοντες τα ονόματα των συγκεκριμένων σημαντικών ανθρώπων, αξιολογούσαν τις λέξεις ως αρνητικές πολύ γρήγορα όπως ήταν αναμενόμενο. Ωστόσο ήταν επίσης γρήγοροι στην ταξινόμηση των θετικών λέξεων, υποδηλώνοντας ότι δεν ήταν και τόσο αρνητικά διακείμενοι απέναντι στους συγκεκριμένους ανθρώπους. Αντιθέτως, φαίνεται ότι διατηρούμε κάποιες θετικές απόψεις γι ‘αυτούς τους ανθρώπους που έχουν σημαντική θέση στη ζωή μας, ακόμα κι αν διακηρύττουμε την αντιπάθειά μας προς το πρόσωπό τους – ακόμα κι αν δεν μπορούμε να το παραδεχτούμε συνειδητά.

Δεν είναι όλα τα αρνητικά συναισθήματα επιζήμια. Φυσικά και είναι αρνητικό να μισεί κάποιος υπερβολικά. Οι σχέσεις όμως, δεν είναι απαραίτητο να είναι θετικές κάθε στιγμή προκειμένου να είναι ευτυχισμένες και υγιείς. Η υπερβολική αρνητικότητα μπορεί να προκαλέσει βλάβη. Το «κλειδί» είναι η αναλογία ανάμεσα στις θετικές και τις αρνητικές εμπειρίες.

Ο ερευνητής John Gottman διαπίστωσε ότι οι σταθερές και ευτυχισμένες σχέσεις ανάμεσα σε ζευγάρια, διατηρούσαν μια αναλογία στην οποία υπερτερούσαν τα θετικά συναισθήματα όταν έρχονταν σε αντιπαράθεση. Από την άλλη μεριά, τα ζευγάρια που όδευαν προς το διαζύγιο είχαν μια αναλογία 0,8 προς 1, που υποδεικνύει πολύ περισσότερη αρνητικότητα από θετική διάθεση. Κι ενώ κάποια αρνητικά συναισθήματα θα πρέπει να αποφεύγονται με κάθε κόστος, άλλα, όπως η ενοχή και η θλίψη, όταν βιώνονται μέσα στο κατάλληλο πλαίσιο, μπορεί να ενισχύσουν την προσαρμοστικότητά μας και να μας βοηθήσουν να υιοθετήσουμε θετικές αλλαγές.

Για παράδειγμα, η αίσθηση ενοχής όταν έχετε κάνει κάτι λάθος μπορεί να σας βοηθήσει να διορθώσετε τη συμπεριφορά σας στο μέλλον και να επανορθώσετε. Το να αισθάνεσαι θλίψη για την αποξένωσή σου από έναν καλό φίλο μπορεί να σε βοηθήσει να συνειδητοποιήσεις ότι ακόμα ενδιαφέρεσαι για αυτή τη σχέση. Στις σχέσεις, οι συγκρούσεις μπορούν να σας βοηθήσουν να καταργήσετε τα αρνητικά μοτίβα και να επεξεργαστείτε τα προσωπικά σας ζητήματα.

Επιπλέον, νομίζω ότι το καλό, δεν είναι τόσο καλό αν δεν αντιπαρατίθεται περιστασιακά με κάτι κακό. Χρειαζόμαστε κάποια συναισθηματική ποικιλία – η διαρκής ευεξία μπορεί να γίνει βαρετή! Επιπλέον, οι άνθρωποι που πιέζονται ώστε να νιώθουν συνεχώς χαρούμενοι χωρίς το συναίσθημά τους να είναι γνήσιο, μπορεί να μην αποκομίζουν τα ίδια οφέλη με εκείνους που βιώνουν γνήσια θετικά συναισθήματα.

Επτά τρόποι για να δυναμώσει η αγάπη έναντι του μίσους

Λοιπόν, πώς να διατηρήσετε θετική αυτή την σχέση αγάπης/μίσους; Το κλειδί είναι η κατανόηση – σε αντίθεση με την αποφυγή συγκρούσεων ή την καταστολή των κακών συναισθημάτων που είναι, όπως είδαμε, απολύτως φυσιολογικά.

Με τη συνάδελφό μου Serena Chen, διενεργήσαμε επτά διαφορετικές μελέτες ζευγαριών, διερευνώντας τις συγκρούσεις τους και το βαθμό ικανοποίησης από τις σχέσεις τους. Σε αυτές τις μελέτες βρήκα ότι οι άνθρωποι αισθάνονταν λιγότερο ικανοποιημένοι όταν ένιωθαν ότι δεν τους καταλάβαιναν μετά από συγκρούσεις με τον σύντροφό τους. Αλλά όταν μετά από τις συγκρούσεις αισθάνονταν ότι ο σύντροφός τους, τους είχε κατανοήσει, η σχέση τους δεν επηρεαζόταν αρνητικά.

Λάβαμε αυτά τα αποτελέσματα με πολλούς τρόπους και δοκιμές. Οι άνθρωποι που ανέφεραν ότι τσακώνονται συχνά – αλλά που ταυτόχρονα αισθάνονται ότι οι σύντροφοί τους τους καταλαβαίνουν, δεν ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι από τις σχέσεις τους από τους ανθρώπους που διαφωνούν σπάνια. Οι άνθρωποι που θυμήθηκαν μια προηγούμενη σύγκρουση στην οποία αισθάνθηκαν ότι τους κατανοούσαν, δεν ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι από αυτούς της ομάδας ελέγχου. Όσοι δεν αισθάνονταν κατανόηση από τους συντρόφους τους, διαπίστωσαν αρνητικές επιδράσεις στις σχέσεις τους. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη, κατέγραφαν τις συγκρούσεις τους κάθε μέρα επί δυο εβδομάδες και δήλωναν εξίσου ικανοποιημένοι από τη σχέση τους και τις δυο μέρες που περιλάμβαναν συγκρούσεις, αλλά δυσαρεστημένοι για μέρες όταν ένιωθαν ότι οι σύντροφοί τους δεν τους κατανοούσαν.

Στη δική μας εργαστηριακή μελέτη, τα ζευγάρια ανέφεραν μια αιτία σύγκρουσης στη σχέση τους. Οι άνθρωποι που ένιωθαν ότι γίνονταν κατανοητοί κατά τη διάρκεια της διαμάχης αισθάνονταν πιο ικανοποιημένοι μετά τη συζήτηση από ότι όταν έφτασαν στο εργαστήριο. Αν δεν αισθανόταν ότι είχαν γίνει κατανοητοί, ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι.

ΜΕ ΑΛΛΑ ΛΟΓΙΑ, ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΟΥΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΚΑΙ Τ’ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ, ΕΑΝ ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ ΣΥΝΕΧΩΣ ΟΤΙ Ο ΑΛΛΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑΝΟΕΙ.

Ο λόγος για κάτι τέτοιο είναι άραγε απλώς ότι οι άνθρωποι μπορούν να βρουν ευκολότερα μια λύση στο πρόβλημά τους εάν δείχνουν κατανόηση ο ένας για τον άλλον; Η κατανόηση βοηθά στην επίλυση των συγκρούσεων, αλλά αποδεικνύεται ότι η κατανόηση μπορεί να απαλύνει ακόμα και εκείνες τις διαμάχες που δεν θα επιλυθούν ποτέ. Αυτά τα θέματα, μπορεί να αφορούν πολιτικές ή και θρησκευτικές διαφορές, ασυμφωνία ανάμεσα σε προσωπικότητες ή ίσως απλώς, διαφορετικές κινηματογραφικές προτιμήσεις.

Όποια και αν είναι η πηγή των συγκρούσεων, η κατανόηση μπορεί να βοηθήσει σε κάθε περίπτωση. Στην πραγματικότητα, η κατανόηση μπορεί να είναι πιο σημαντική όταν αντιμετωπίζετε ζητήματα που δεν μπορούν εύκολα να επιλυθούν, όπως διαφορετικές θρησκευτικές ή πολιτικές απόψεις. Σε αυτές τις καταστάσεις, η κατανόησή σας, επιτρέπει να «συμφωνείτε ότι διαφωνείτε», όταν βλέπετε ότι όσο και να συγκρούεστε κανείς από τους δυο δεν προτίθεται να αλλάξει γνώμη.

Με ποιο τρόπο η αίσθηση ότι γινόμαστε κατανοητοί, απαλύνει τα αρνητικά συναισθήματα που αναδύονται συνήθως ύστερα από μια διαμάχη; Διαπιστώσαμε, ότι όταν αισθάνεστε ότι σας «καταλαβαίνουν», λαμβάνετε το μήνυμα ότι ο συνεργάτης σας ενδιαφέρεται για εσάς και επενδύετε στη σχέση. Επίσης, σας κάνει να αισθάνεστε ότι η σχέση σας είναι ισχυρή και αξίζει να προσπαθήσετε για να τη διατηρήσετε. Και τελικά, το να αισθάνεστε ότι σας δείχνουν κατανόηση, ειδικά όταν ο σύντροφος σας έχει διαφορετική γνώμη από εσάς, είναι ένα όμορφο συναίσθημα, τελεία και παύλα.

Πώς ν’ αυξήσετε την κατανόηση κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης;

Ακολουθούν επτά προτάσεις για το πώς να σκέφτεστε και να ενεργείτε για να το επιτύχετε αυτό:

• Αντί να υποστηρίξετε τη δική σας άποψη, προσπαθήστε να κατανοήσετε την προσέγγιση του συνεργάτη σας. Επιδιώξτε να κατανοήσετε γιατί ο συνεργάτης σας αισθάνεται με αυτόν τον τρόπο.
• Αποφύγετε τους «τέσσερις ιππείς της αποκάλυψης» – την κριτική, την αμυντική στάση, την περιφρόνηση και την απομόνωση.
• Αναγνωρίστε στο σύντροφό σας καλές προθέσεις.
• Κάντε μια παύση για να σκεφτείτε τα θετικά γνωρίσματα του συντρόφου σας. Ασκηθείτε πάνω στο συναίσθημα της ευγνωμοσύνης.
• Σκεφτείτε τον εαυτό σας και τον σύντροφο σας ως μέλη της ίδιας ομάδας. Ο στόχος σας είναι να εντοπίσετε τις διαφορές σας και να βρείτε μια λύση και όχι να επικρατήσετε.
• Αναγνωρίστε ότι δεν θα είναι πάντα εύκολο να ακολουθήσετε τις παραπάνω προτάσεις, ειδικά εάν ο σύντροφός σας δεν παίζει με τους ίδιους κανόνες.
• Δώστε στον εαυτό σας ένα μάντρα, να το επαναλαμβάνετε όταν αρχίζετε να αισθάνεστε θυμωμένοι για να μένετε προσηλωμένοι στο στόχο σας – ακόμα και αν είναι κάτι εξαιρετικά απλό, όπως η φράση «δείξε κατανόηση».

Έρωτας και θάνατος

Ο Φρόυντ έβλεπε τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου ως έναν διαρκή αγώνα των ενστίκτων (Instincts - Instinkt) ή των ενορμήσεων (Drive - Trieb). Το 1920 στο βιβλίο του «Πέρα από την αρχή της ηδονής» υποστήριξε την ύπαρξη στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου ενός ενστίκτου, που οδηγεί στον θάνατο.

Αυτό φαίνεται αρχικά παράδοξο, εάν σκεφθεί κανείς πως τίποτα δε φαίνεται να προδίδει κάτι τέτοιο στην καθημερινότητα. Αντιθέτως, οποιαδήποτε πράξη μας έχει σκοπό την επιβίωση. Για παράδειγμα το να φάμε, να πιούμε, να δουλέψουμε, να δημιουργήσουμε, να πάμε διακοπές, να ερωτευθούμε. Και όντως έτσι είναι. Αυτή την ενόρμηση, ο Φρόυντ την ονόμασε Eros.

Ο πατέρας της ψυχανάλυσης όμως διαβλέπει και κάτι άλλο. Διακρίνοντας μια αμφίρροπη τάση, δίνει στην έννοια του θανάτου ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, αυτό της επιστροφής στην κατάσταση πριν τη γέννησή μας.

Πριν το κλάμα και τα φώτα, πριν τους θορύβους και το κρύο, πριν την πείνα και τους φόβους, σαν μικρός παράδεισος (Αρχή της Νιρβάνα). Το χαρακτηριστικό δηλαδή της ανυπαρξίας. Όπως θα είναι γνωστό σε μερικούς από την παράδοση με την φράση «εκεί που δεν υπάρχει ούτε πόνος ούτε θλίψη ούτε στεναγμός».

Άραγε πόσοι από εμάς, σε μια δύσκολη συναισθηματικά περίοδο της ζωής, δε δυσκολεύθηκαν να σηκωθούν το πρωί από το κρεβάτι και το μόνο που επιθυμούσαν ήταν να επιστρέψουν για ύπνο, σε ένα ζεστό κρεβάτι, δίχως σκέψεις, δίχως φως, σε έναν ύπνο δίχως τέλος. Ο ύπνος που τόσο μοιάζει με θάνατο, με την έννοια της ανυπαρξίας της σκέψης, του συνειδητού.

Αν όμως, παρατηρήσουμε την καθημερινότητα λίγο προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε πως αυτή η ενόρμηση θανάτου κρύβεται και σε πιο «ζωντανές» στιγμές.

Π.χ. Κάποιος τρέχει με το αυτοκίνητό του ή με τη μηχανή του με υπερβολική ταχύτητα. Είναι φανερό πως θέλει να νιώσει την αδρεναλίνη, τους χτύπους της καρδιάς, την έξαψη των αισθήσεων αλλά ταυτόχρονα γνωρίζει πως ρισκάρει τη ζωή του, σα να επιθυμεί ή να αποδέχεται το ενδεχόμενο αυτό.

Κάποιος άλλος γυμνάζεται, αυξάνει την ευεξία του, την αντοχή του και βελτιώνει την υγεία του, αλλά πολλές φορές η άθληση γίνεται με υπερβολικούς ρυθμούς, με εξαντλητικές προπονήσεις ή σε ακραίες συνθήκες. Η ίδια η πράξη της σωματικής ευεξίας τείνει να γίνει η καταστροφή μέσα από την κόπωση και την εξάντληση.

Ακόμα και η ίδια η σεξουαλική πράξη που αποτελεί πηγή σωματικής ηδονής, ψυχικής ικανοποίησης και εν δυνάμει το εφαλτήριο δημιουργίας μιας νέας ζωής, είναι φανερά μια επιθετική έκφραση.

Ο Φρόυντ, έφερε σε αντιδιαστολή την ενόρμηση προς τον θάνατο ή την αυτοκαταστροφή (Death Drive - Todestrieb) με την ροπή προς τη ζωή (Eros), η λεγόμενη «Δυαδική θεωρία των ενστίκτων».

Οι δύο ενέργειες τους (libido) αναμετριούνται καθημερινά, σε μια αέναη προσπάθεια επικράτησης.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η λέξη Instinkt αναφέρεται σε έμφυτες συμπεριφορές και αντιδράσεις ενώ η λέξη Trieb υποδηλώνει την ύπαρξη μιας ώθησης προς έναν γενικότερο σκοπό, όπως για παράδειγμα η επιβίωση.

Επηρεασμένος από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαπίστωσε πως η εξωτερίκευση αυτής της ενόρμησης θανάτου οδηγεί στους πολέμους και σε καθημερινό επίπεδο εκφράζεται ως επιθετικότητα και βία.

Τι συμβαίνει όμως, όταν η επιθετικότητα δεν εκδηλώνεται;

Όταν συναντάμε άτομα που δεν έχουν πολλές εντάσεις στις συναναστροφές τους, ηπίων τόνων ή συνεχώς χαμογελαστά;

Άτομα που δεν αντιπαρατίθενται σχεδόν ποτέ με κανέναν, δεν οριοθετούν τις επιθυμίες τους και αποφεύγουν τις λογομαχίες;

Έχουν νικήσει άραγε την επιθετικότητά τους; Είναι άγια;

Η ψυχανάλυση μας απαντά πως, όταν εξ αιτίας απαγορεύσεων (κοινωνικών, ηθικών κ.α.) η επιθετικότητα δεν εκτονώνεται, τότε αυτή στρέφεται προς εκτόνωση εντός του ίδιου του ατόμου, με αποτέλεσμα την ψυχοπαθολογία (πχ. Νεύρωση, κατάθλιψη κτλ).

Οι ενορμήσεις δε μηδενίζουν μέσα μας.

Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να γνωρίζουμε πως η επιθετικότητα του ανθρώπου, όταν εκδηλώνεται ισορροπημένα, δεν αποτελεί απειλή αλλά προστατεύει την ψυχική υγεία. Η αντίδραση σε μια απειλητική κατάσταση σημαίνει πως ένα υγιές κομμάτι μέσα μας αντιστέκεται σε κάτι επιβλαβές. Ο Έρωτας και ο Θάνατος στην ταυτόχρονη δράση τους.

Αναμετριούνται λοιπόν κάθε στιγμή μέσα μας δύο αντίθετες ροπές, εξίσου ηδονικές που αναζητούν την ικανοποίησή τους. Κατά το κοινώς λεγόμενον «η ζωή συνυφαίνεται με τον θάνατο» με τρόπους ασυνείδητους και απωθημένους.

Jean-Paul Sartre: Όμως ο θάνατος είχε αφαιρέσει τη μαγεία απ' όλα

Είχα την εντύπωση ότι κρατούσα μπροστά μου όλη μου τη ζωή και σκέφτηκα "είναι ένα άθλιο ψέμα".

Δεν αξίζει τίποτα, εφόσον είχε τελειώσει...

Η ζωή ήταν μπροστά μου, τελειωμένη, κλειστή, σαν σάκος.

Κι όμως ότι υπήρχε εκεί μέσα ήταν ατελές.

Για μια στιγμή προσπάθησα να την κρίνω.

Θα ήθελα να πω "είναι μια ωραία ζωή".

Αλλά δεν μπορούσα να την κρίνω, ήταν ένα προσχέδιο, είχα περάσει τον καιρό μου εκδίδοντας συναλλαγματικές για την αιωνιότητα, δεν είχα καταλάβει τίποτα.

Δεν νοσταλγούσα τίποτα υπήρχαν πάμπολλα πράγματα τα οποία θα μπορούσα να είχα νοσταλγήσει.

Όμως ο θάνατος είχε αφαιρέσει τη μαγεία απ' όλα...

Jean-Paul Sartre, Ο Τοίχος

Συναισθήματα: Ένα Παράθυρο στον Ψυχισμό μας

Είναι πολύ συνηθισμένο να θεωρούμε τα συναισθήματα μας ως δεδομένα και να μην ασχολούμαστε με αυτά. Τις περισσότερες φορές αδυνατούμε να τα κατανοήσουμε ή ακόμα και να τα αναγνωρίσουμε. Είναι πολλές εκείνες οι φορές που στις συνεδρίες ψυχοθεραπείας οι ασθενείς, πολύ γρήγορα ανακαλύπτουν ότι έχουν συναισθήματα που ορίζουν τις πράξεις τους χωρίς εκείνοι να έχουν την επίγνωση αυτών.

Π.χ. είναι συχνό να είναι κάποιος εξαιρετικά θυμωμένος και να αντιδρά ακατανόητα για τον εαυτό του αλλά και για τους άλλους, και να μην έχει ιδέα ότι το κύριο συναίσθημα μέσα του είναι ο θυμός ή ακόμα και η οργή.

Οι εμπειρίες συγκινήσεων καθώς και οι ποιότητες αυτών, δηλαδή ευχάριστες ή δυσάρεστες, ήπιες ή έντονες καθορίζουν αυτό που θα ονομάζαμε συναίσθημα η συναισθηματική εμπειρία.

Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως συναισθηματική εμπειρία τις περισσότερες φορές είναι κάτι που δεν μπορούμε να περιγράψουμε με ευκολία και ούτε να το χρησιμοποιούμε με ένα τρόπο λειτουργικό και ωφέλιμο. Είναι πολλοί εκείνοι που θεωρούν τα συναισθήματα επιζήμια, ανώφελα και πολλές φορές επικίνδυνα.

Τα συναισθήματα όμως, κατά ένα πολύ μεγάλο βαθμό καθορίζουν για το άτομο, την συμπεριφορά, την σκέψη, την ωριμότητα, την ευφυΐα, την γνώση, την ευτυχία και την δυστυχία του. Τα συναισθήματα μας μαζί με την λογική και ένα σωρό άλλων πολύτιμων λειτουργιών ορίζουν την διαφορετικότητα του ανθρώπινου είδους.

Γιατί παραμελούμε σε τόσο μεγάλο βαθμό την αναγνώριση, την καλλιέργεια την κατανόηση και την χρήση των συναισθημάτων μας όταν παίζουν τόσο μεγάλο και καθοριστικό ρόλο για την κατανόηση του ψυχισμού μας, για την κατανόηση του εαυτού μας και του κόσμου που μας περιβάλει, και για το ποιοι είμαστε πραγματικά;

Δεν είναι εύκολη η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα καθώς η κοινωνία μας και ιδιαίτερα οι κοινωνίες του δυτικού κόσμου φαίνεται να είναι στραμμένες σε αξίες και δεδομένα που παραβλέπουν την σημαντικότητα του συναισθηματικού κόσμου του ατόμου και αντίθετα καλλιεργούν τάσεις που έχουν ως κύριο άξονα την επιφανειακή και εξωστρεφή συναλλαγή και όχι την γνώση σε βάθος και την αναζήτηση των εσωτερικών μας δυνατοτήτων και λειτουργιών.

Δυστυχώς τις περισσότερες φορές υπερεκτιμούμε την ικανότητα της αυτογνωσίας μας και νομίζουμε ότι γνωρίζουμε πολύ περισσότερα από ότι γνωρίζουμε στην πραγματικότητα!

Το ερώτημα ΓΙΑΤΙ είναι το πιο σύνηθες όταν καλούμαστε να ανακαλύψουμε τα μονοπάτια που διαλέγει ο ψυχισμός μας για να εκφραστεί. Π.χ. γιατί νιώθουμε χαρά ή λύπη όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα συγκεκριμένο γεγονός; Γιατί ερωτευόμαστε ένα συγκεκριμένο άτομο και γιατί αντιδρούμε έντονα όταν κάποιος μας πει κάτι που δεν μας αρέσει; Όπως καταλαβαίνουμε, τα ερωτήματα που αφορούν τον συναισθηματικό μας κόσμο και μόνο αυτόν, μπορεί να είναι άπειρα και για αυτό είναι μια καθημερινή πρόκληση για όλους μας το να βρούμε όχι μόνο απαντήσεις, αλλά τις σωστές απαντήσεις.

Η διαδικασία της αυτογνωσίας και της αυτοανάλυσης είναι συχνά μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία. Το να βάλουμε σε μια σειρά τα συναισθήματα μας είναι πολύ πιο δύσκολο απ' ότι ακούγεται και το να αναπτύξουμε συναισθηματική ευφυΐα και ωριμότητα είναι εξίσου περίπλοκο. Τον περισσότερο καιρό δεν γνωρίζουμε τι μας συμβαίνει δεν έχουμε συνείδηση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των συμπεριφορών μας. Λειτουργούμε μηχανικά, από κεκτημένη ταχύτητα και ορμώμενοι από την δύναμη της συνήθειας.

Όπως καταλαβαίνουμε όμως, αυτού του είδους η έκφραση του εαυτού, μας αφήνει με πολλά κενά και μειώνει τις δυνατότητες και τις εν δυνάμει ικανότητες έκφρασης του ψυχισμού μας. Δημιουργείται έτσι μια σταδιακή πτώχευση και συρρίκνωση του ρεπερτορίου που ο εαυτός μας χρησιμοποιεί για να εκφραστεί. Με απλά λόγια τεμπελιάζει και σταματάει την εξέλιξη του. Ο συναισθηματικός κόσμος αντί να εμπλουτίζεται και να ανθίζει σκληραίνει και ατονεί. Έτσι μαζί με τον απαίδευτο εαυτό οι εμπειρίες του ατόμου γίνονται όλο και πιο άκαμπτες όλο και πιο περιορισμένες και πολλές φορές ανοίγεται ο δρόμος των συμπτωμάτων και της παθολογίας. Όσο πιο μακριά είναι κάποιος από την αληθινή συναισθηματική του εμπειρία τόσο πιο σοβαρά θα είναι τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει στο ψυχικό επίπεδο.

Επίσης είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι όταν σχηματίζουμε μια άποψη ακόμη και για το πιο ασήμαντο θέμα το συναίσθημα είναι αυτό που έχει το κύριο λόγο και όχι η λογική! Φυσικά ο πιο ώριμος και ολοκληρωμένος τρόπος προσέγγισης οποιουδήποτε θέματος είναι ο ισορροπημένος συνδυασμός της λογικής και του συναισθήματος. Η δοσολογία δεν είναι κάτι που μπορούμε να καθορίσουμε με ένα καθαρά πειραματικά αξιόπιστο τρόπο και είναι φανερό ότι το παραπάνω ή το λιγότερο συναίσθημα μας κάνει διαφορετικούς και μοναδικούς.

Είναι όμως σύνηθες όταν κάποιος παίρνει την απόφαση να γνωρίσει τον εαυτό του μέσω της ψυχοθεραπευτικής οδού, να ανακαλύπτει την μεγάλη απόκλιση μεταξύ της νοητικής και συναισθηματικής του ωρίμανσης. Οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να συνδυάσουν σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο την λογική και το συναίσθημα εις βάρος της συναισθηματικής τους ανάπτυξης.

Αυτού του είδους παραμέλησης του συναισθηματικού μας κόσμου δημιουργεί σοβαρά προβλήματα κυρίως στις διαπροσωπικές μας σχέσεις και δυσκολία στην σύναψη βαθιών και ουσιαστικών σχέσεων.

Ας σκεφτούμε το χάος που δημιουργείται όταν μη κατανοώντας τα συναισθήματα των παιδιών μας και μη ακούγοντας τις συναισθηματικές τους ανάγκες γινόμαστε ανήμποροι και ανεπαρκείς, δείχνοντας ανάρμοστες συμπεριφορές και κάνοντας πράξεις που αργότερα δεν μπορούμε να επανορθώσουμε. Ας μην ξεχνάμε ότι για την κατανόηση, αποδοχή και αρμονική συνύπαρξη με τον άλλο, καλούμαστε να έχουμε ένα στοιχειώδες επίπεδο αυτογνωσίας και συναισθηματικής καλλιέργειας.

Ας σκεφτούμε την δυσκολία στις προσωπικές και ερωτικές μας σχέσεις και ας αναρωτηθούμε πόσο πραγματικά γνωρίζουμε τι είναι αυτό που ζητάμε από τους άλλους και τι είμαστε διατεθειμένοι να προσφέρουμε εμείς; Πόσο αληθινά σχετιζόμαστε με τον άλλο και πόσο ειλικρινείς είμαστε απέναντι στον εαυτό μας;

Το να σχετιστούμε αληθινά και ουσιαστικά απαιτεί κόπο και καθημερινή εξάσκηση, για να απολαμβάνουμε πρέπει να μάθουμε ότι πρέπει πρώτα να κοπιάσουμε και να δουλέψουμε σκληρά.

Συνήθως εκφραζόμαστε πιο ελεύθερα και με λιγότερη λογοκρισία απέναντι στους ανθρώπους της οικογένειας μας τους συντρόφους τα παιδιά μας τους φίλους μας και έτσι εκείνοι συχνά αποτελούν έναν καθρέφτη που αντανακλά κομμάτια δικά μας και κομμάτια δικά τους. Το να ξεχωρίσουμε τι είναι δικό μας και τι είναι δικό τους δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση και αυτή είναι μια διαδικασία που συχνά γίνεται στο ψυχοθεραπευτικό δωμάτιο.

Το να κατανοήσουμε και να απελευθερώσουμε την γνώση του εαυτού μας και του συναισθηματικού μας κόσμου απαιτεί χρόνο, υπομονή, επιμονή και εμπιστοσύνη στον εαυτό μας αλλά και σε όποιον επιλέγουμε να μοιρασθούμε το ταξίδι της αποκάλυψης του εαυτού μας. Τα συναισθήματά μας είναι εκεί τόσο για να μας καθοδηγούν όσο και για να μας παραπλανούν. Ο κόσμος των συναισθημάτων είναι τόσο περίπλοκος όσο και η ίδια η ζωή...

Συλλογικός ναρκισσισμός: Πώς η κουλτούρα μιας ομάδας μπορεί να γίνει επικίνδυνη

Κοινωνικές ομάδες υπάρχουν σε πολλούς τομείς της ζωής, από λέσχες αναψυχής και αθλητικές ομάδες μέχρι ομάδες ακτιβιστών και πολιτικά κόμματα. Είναι φυσικό να θέλουμε να απολαμβάνουμε την παρέα άλλων ανθρώπων που μοιράζονται τις σκέψεις και τα ιδανικά μας. Η κοινωνική σύνδεση είναι σημαντική και θρεπτική για τους περισσότερους ανθρώπους. Όμως, μερικές φορές, η υποστήριξη μιας κοινωνικής ομάδας μπορεί να εξελιχθεί σε μια μορφή υπεροχής με αρνητικές συνέπειες που ονομάζεται συλλογικός ναρκισσισμός.

Τι συνιστά συλλογικό ναρκισσισμό

Ο συλλογικός ναρκισσισμός, γνωστός και ως ομαδικός ναρκισσισμός, δεν είναι απλώς μια χούφτα ανθρώπων με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά που ομαδοποιούνται. Περιγράφει καταστάσεις κατά τις οποίες ομάδες ανθρώπων έχουν τη συλλογική πεποίθηση ότι η ομάδα ή ο οργανισμός τους είναι ανώτερος από τους άλλους. Επιπλέον, το φαινόμενο αυτό συχνά συνοδεύεται από την κοινή παραδοχή ότι η ανωτερότητα της ομάδας αγνοείται άδικα ή δεν αναγνωρίζεται από τους ξένους. Ο συλλογικός ναρκισσισμός μπορεί να παρατηρηθεί σχεδόν σε κάθε είδους συνεργατικό ομαδικό περιβάλλον, όπως:

– θρησκευτικές ομάδες

– ομάδες ακτιβιστών

– πολιτικά κόμματα

– φιλανθρωπικές οργανώσεις

– ακαδημαϊκές ομάδες

– κοινωνικοί σύλλογοι

– ομάδες αναψυχής

– οπαδοί

– πολιτιστικές ομάδες.

Αν και είναι δυνατόν άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας ή ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά να ομαδοποιούνται, δεν εμφανίζουν όλα τα μέλη μιας ναρκισσιστικής ομάδας ναρκισσιστικές συμπεριφορές. Ο συλλογικός ναρκισσισμός αφορά την κουλτούρα ενός κοινωνικού κύκλου, όχι τα άτομα.

Ο ρόλος της θετικότητας εντός της ομάδας

Η αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα μπορεί να είναι ένα υπέροχο συναίσθημα, ακόμη και όταν η ομάδα αυτή επιδεικνύει συλλογικό ναρκισσισμό. Αυτό έχει να κάνει με τη «θετικότητα εντός της ομάδας», αλλά δεν είναι όλοι οι τύποι ίσοι.

Ο συλλογικός ναρκισσισμός υπονοεί ότι μια ομάδα αισθάνεται ανώτερη σε σύγκριση με άλλες ομάδες. Θεωρείται μια μορφή αμυντικής θετικότητας εντός της ομάδας, η οποία επικεντρώνεται σε εξωτερική επικύρωση, ευαισθησία στην απειλή και αρνητικές συνέπειες για τις εξωτερικές ομάδες. Η ασφαλής θετικότητα εντός ομάδας, που εμφανίζεται σε ομάδες χωρίς ναρκισσιστικές τάσεις, προέρχεται από την αυτοϊκανοποίηση του ατόμου εντός της ομάδας. Είναι συνήθως ανθεκτική στις απειλές χωρίς το άτομο να επιδιώκει να ανταποκριθεί σε αυτές.

Παραδείγματα συλλογικού ναρκισσισμού

Μερικά παραδείγματα συλλογικού ναρκισσισμού θα μπορούσαν να είναι το σαμποτάρισμα των προσπαθειών μιας άλλης ομάδας με ψευδή διαφήμιση ή ο βανδαλισμός της περιουσίας μιας άλλης ομάδας για να αποδείξει τη δύναμή της. Ο συλλογικός ναρκισσισμός μπορεί επίσης να γίνει αισθητός σε σχόλια όπως:

– «Αν ο κόσμος μας άκουγε, δεν θα υπήρχαν τέτοιου είδους προβλήματα».

– «Αντιλαμβάνεστε τι προσπαθούμε να κάνουμε εδώ; Είμαστε οι μόνοι που προσπαθούμε να αλλάξουμε τον κόσμο».

– «Δεν μας νοιάζει γι’ αυτούς. Δεν είναι καν άνθρωποι».

Αιτίες του συλλογικού ναρκισσισμού

Δεν ξεκινούν όλες οι ναρκισσιστικές ομάδες με μια συλλογική πεποίθηση ή με μια αμυντική θετικότητα εντός της ομάδας. Μπορεί να αρκεί μόνο ένα άτομο με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά ή ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας σε θέση επιρροής για να αλλάξει τη δυναμική.

Ένα άτομο με ναρκισσιστικές συμπεριφορές μπορεί να φαίνεται ενσυναισθητικό και αφοσιωμένο στους στόχους μέσα σε μια ομάδα. Μπορεί ακόμη και να επιλέξουν έναν ευγενή σκοπό για να τον υπερασπιστούν ως τρόπο διατήρησης μιας αλτρουιστικής εικόνας. Συχνά, η διατήρηση αυτής της προσωπικότητας σε ένα ομαδικό περιβάλλον εξασφαλίζει τη συμμόρφωση των άλλων και μπορεί τελικά να μετατρέψει την ομάδα σε ναρκισσιστική προέκταση.

Καθώς η ομάδα ή η ιδεολογία της ομάδας βυθίζεται στην αίσθηση ανωτερότητας, οι φαινομενικά φιλανθρωπικοί στόχοι μπορεί να γίνουν μέσο για την απόκτηση χρημάτων, δύναμης και φήμης. Από τη στιγμή που η κουλτούρα της ομάδας γίνεται ναρκισσιστική, η έρευνα αναφέρει τέσσερις βασικούς παράγοντες που διατηρούν αυτή την κουλτούρα ζωντανή:

– Πεποίθηση ότι έχουν περισσότερα δικαιώματα και εκμετάλλευση,

– κυριαρχία και αλαζονεία,

– απάθεια,

– λατρεία.

Κοινωνικές συνέπειες

Σύμφωνα με τους θεωρητικούς, οι κοινωνικές συνέπειες του συλλογικού ναρκισσισμού μπορούν μερικές φορές να χαρακτηριστούν από επιβλαβείς ενέργειες, όπως:

– εμπρηστικές επιθέσεις

– αβάσιμες κατηγορίες ή ενοχοποίηση αποδιοπομπαίου τράγου

– ψέματα

– ρητορική μίσους

– εκστρατείες σπίλωσης

– απόπειρες δολοφονίας χαρακτήρα

– Ακραία σκέψη άσπρου-μαύρου.

Πώς μπορούμε να σταματήσουμε τον συλλογικό ναρκισσισμό

Ένας τρόπος για να μειωθεί ο ομαδικός ναρκισσισμός μπορεί να ξεκινήσει από το άτομο. Ενθαρρύνοντας κάποιον να ταυτιστεί με μια άλλη ομάδα, πιθανώς να μπορέσουμε να βοηθήσουμε στη μετατόπιση της αίσθησης του εαυτού του. Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι μέλος μιας διαδικτυακής ομάδας γνωστής για τον συλλογικό ναρκισσισμό και τη βία προς τις γυναίκες, η υποστήριξη της συμμετοχής σε ένα ομαδικό άθλημα, όπως το ποδόσφαιρο ή το θέατρο, μπορεί να βοηθήσει στη μετατόπιση της κεντρικής ταυτότητας του ατόμου.

Μια άλλη επιλογή είναι να δίνουμε μεγάλη προσοχή στις δομές εξουσίας και στην ίδια την εξουσία και να τις αμφισβητούμε. Η αξιολόγηση της δομής του χαρακτήρα των υπευθύνων είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τον εντοπισμό πιθανής διαφθοράς και εξαπάτησης.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα κακόβουλα κίνητρα συχνά καλύπτονται από ευγενείς ιδεολογίες. Μπορεί να είναι χρήσιμο να παραμένουμε προσεκτικοί σε πιθανές εναλλακτικές ατζέντες. Η ανοιχτή επικοινωνία είναι επίσης μια επιλογή για να σταματήσει ο συλλογικός ναρκισσισμός. Η τήρηση μιας στάσης ψυχραιμίας και ενός περιεκτικού κριτικού διαλόγου διασφαλίζει ότι δεν θα παρασυρθούμε και δεν θα εθελοτυφλούμε.

Οι απόψεις τους δεν καθορίζουν την πραγματικότητα σου

Άγραφος και τελεσίδικος νόμος της ζωής. Οι απόψεις τους δεν καθορίζουν την πραγματικότητα σου και μου. Οι πολλές και διαφορετικές απόψεις αποπροσανατολίζουν και δημιουργούν σύγχυση. Τόσα και τόσα έχουμε ακούσει όλοι μας κατά καιρούς. Απόψεις και γνώμες των άλλων με το κιλό. Τι σημασία έχει αν ποτέ δεν έχουμε ερωτηθεί για την έγκριση της έκφρασης τους. Ξεστομίζονται και μάλιστα υπό την επήρεια της σιγουριάς και της ασφάλειας που αισθάνονται οι ίδιοι υπό το πρίσμα όμως της πραγματικότητας την οποία βιώνουν οι ίδιοι.

Για πολλούς λόγους όλοι μας εμφανιζόμαστε ειδήμονες και παντογνώστες σε θέματα άλλων. Γινόμαστε οι καλύτεροι «τζαμπατζήδες» ψυχολόγοι. Πού μπορεί να οφείλεται αυτό; Ίσως γιατί η πραγματικότητα όσων υπόκεινται σε προβληματισμούς γίνεται πάντα πιο ξεκάθαρη και σφαιρική στα μάτια τρίτων. Οπότε και λαμβάνουν την πρωτοβουλία με ευκολία να φωτίσουν τα υπό συζήτηση θέματα, εκφέροντας πολλών λογιών απόψεις. Σε αντίθεση με τους «νοσούντες», όπου η πραγματικότητά τους με κεντρικό άξονα τους προβληματισμούς που τους ταλανίζουν μετατρέπεται σε τετράγωνη, χωρίς έξοδο διαφυγής, με κοφτερές, απότομες γωνίες, μολυσμένη με τον ιό της καθημερινότητας. Μιας καθημερινότητας γεμάτη δυσκολίες, δοκιμασίες και για τους πιο ρεαλιστές, μια καθημερινότητα που ασφυκτιά από ζωή.

Είναι αλήθεια, βιώνοντας τις δυσκολίες που ληστεύουν από την ενέργεια μας, αδειάζοντας τα ψυχολογικά μας αποθέματα, μας καθιστούν ευάλωτους, ανασφαλείς σαφώς, προβληματισμένους και δυνητικά ανήμπορους να δώσουμε την λύση που διακαώς αναζητούμε. Η εστίαση μας επικεντρώνεται όλο και πιο πολύ σε σκοτεινούς δρόμους, σκεπτόμενοι τα χειρότερα σενάρια που θα μπορούσαν να έλξουν οι επηρεασμένες επιλογές μας από την ανασφαλή συμπεριφορά μας δεδομένου της έλλειψης ψυχραιμίας, διαχείρισης και κρίσης. Μοιάζει λοιπόν, λογική προέκταση να ζητάμε υποσυνείδητα έστω, «την βοήθεια του κοινού», όντας χαμένοι και αποπροσανατολισμένοι.

Ωστόσο, γιατί πρέπει να αφήνουμε την δική μας ζωή να την χειρίζονται άλλοι; Γιατί πρέπει να κρυβόμαστε πάντα πίσω από δικαιολογίες χαρακτηριστικό δε, με αυτές τις τάσεις φυγής που για κάποιους κοντεύουν να γίνουν μαζί με τις κρίσεις πανικού αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους, θαρρείς και γεννήθηκαν με αυτές; Γιατί πάντα επιλέγουμε όλοι μας τα εύκολα και δεν μας αρέσει να παιδευόμαστε έστω και λίγο; Πού είναι η υπομονή μας; Πού είναι η συνειδητή και ώριμη σκέψη καθώς και η απόσταση που αρμόζει να πάρουμε από τις όποιες δυσκολίες κάθε φορά έχουμε να αντιμετωπίσουμε; Γιατί να περιμένουμε το “μάνα εξ ′ουρανού” ; Ναι αναγνωρίζω, είναι πολύ ελκυστικό να ξεθυμαίνουμε στην πρώτη δυσκολία σε οποιονδήποτε άλλον πέραν του εαυτού μας. Πάντα οι ευθύνες και το φταίξιμο όταν το μεταθέτεις αλλού πέραν του εαυτού σου, σου δίνει μια τέτοια άνεση και ασφάλεια που αν μη τι άλλο ξεχνάς το δάσος και βλέπεις το δέντρο, άρα χάνεσαι, βουλιάζεις, πέφτεις και δεν είναι ωραία η πτώση. Η οποιαδήποτε πτώση δεν είναι ωραία, γιατι για να πέσεις προϋποθέτει πως θέλεις και μπορείς να σηκωθείς. Θέλουμε όλοι σίγουρα, αλλά μπορούμε όλοι;

Καμιά απολύτως άποψη, καμιά γνώμη δεν μπορεί και δεν πρέπει να της επιτρέψουμε να μπορεί να καθορίσει μα ούτε και να επηρεάσει την πραγματικότητα μας. Αυτά είναι για εκείνους τους δειλούς, τους θρασύδειλους που τους αρέσει να κρύβονται συνέχεια πίσω από το δάχτυλο τους με μόνιμο φόβο να τολμήσουν να ζήσουν την δική τους ζωή με τον τρόπο που οι ίδιοι επιθυμούν. Που ποτέ τους δεν εξέφρασαν άποψη για την δική τους ζωή, δεν όρθωσαν ανάστημα, δεν πήραν ρίσκο, δεν έλαβαν αποφάσεις δεν έκαναν επιλογές, δεν προέταξαν βήμα, παρά μονάχα τους κινούν, τους κατευθύνουν απόψεις τρίτων λες και «κατοικούν» όλη της του ζωή σε αναπηρικό αμαξίδιο. Άβουλοι, άμοιροι και φοβισμένοι.

Μην ξεχνάμε ο καθένας ζει την ζωή που επιθυμεί. Ανεξάρτητα εάν πολλές φορές ελλοχεύουν οι συνέπειες από την σύγκρουση της λογικής με του συναισθήματος. Ο κάθε εσύ και εγώ γνωρίζουμε μόνοι μας τι θέλουμε και πόσο αξίζει να κοπιάσουμε για να καταφέρουμε αυτό που θέλουμε, με τον τρόπο που το θέλουμε. Εμείς οι ίδιοι γνωρίζουμε τα όρια μας, τις αντοχές μας. Οι δικές μας απόψεις κρατάνε την ζυγαριά της ζωής μας στα χέρια μας και κάθε φορά καλούμαστε να αποφασίσουμε προς τα που κλίνει. Εμείς είμαστε υπεύθυνοι για εμάς. Φτάνει μόνο να λειτουργούμε με διαύγεια που προϋποθέτει να έχουμε χτίσει μια υγιή και ισορροπημένη σχέση με τον εαυτό μας ώστε να τον εμπιστευόμαστε!

Η συμφιλίωση με τον θάνατο

Η πραγματική συμφιλίωση με το τέλος της ύπαρξης δεν έχει να κάνει με την ιδέα του θανάτου αλλά με την αποδοχή και την κατανόηση της ζωής.

Κάθε λεπτό αμέτρητοι άνθρωποι φεύγουν απο την ζωή. Γνωρίζουμε ότι είναι ένα οριστικό και αμετάκλητο γεγονός. Αναμφισβήτητα, η απώλεια συγκλονίζει και αγγίζει περισσότερο όταν φεύγει ένας δικός μας άνθρωπος. Όμως ακόμα και η είδηση ενός επώνυμου η άγνωστου νέου ανθρώπου που έφυγε απο την ζωή πρόωρα και τραγικά μας ταρακουνά και μας θλίβει. Αναζητούμε λεπτομέρειες. Μιλάμε και διαβάζουμε μέρες γι' αυτό. Ταυτιζόμαστε.

Ο θάνατος μας εξομοιώνει όλους. Δεν κάνει διακρίσεις, δεν εξαγοράζεται. Δεν συγκινείται απο νιάτα, ταλέντο, χαρακτήρα, ομορφιά , πλούτη και κοινωνική τάξη. Όταν αποφασίσει να σε επισκεφτεί, ξέρει ανά πάσα στιγμή που θα σε βρεί.

Η ζωή όσο γενναιόδωρη και γλυκιά μπορεί να γίνει, άλλο τόσο ανατρεπτική, ανασφαλής και εύθραυστη είναι. 'Οσο οργανωμένος και αν είσαι, όσο δυνατός και αν νιώθεις, δεν ξέρεις ποτέ τι σχέδια έχει το αύριο για σένα. Άσχετα αν έχουμε την ψευδαίσθηση ότι θα ζήσουμε για πάντα και ότι ο θάνατος αφορά μόνο τους άλλους – κανείς δεν γνωρίζει πόσο χρόνο έχει.

Πως διαχειριζόμαστε την θνησιμότητα μας όταν την συνειδητοποιήσουμε;

Η λύση δεν βρίσκεται στο να σαμποτάρουμε την ζωή νιώθοντας τρόμο και ματαιότητα ούτε να εστιάζουμε στο τέλος. Ο θάνατος “νικιέται” με την αγάπη. Εστιάζοντας στην ζωή. Τιμώντας την. Αντιμετωπίζοντας την σαν θαύμα, δώρο, ευκαιρία.

Να κάνουμε τις στιγμές να μετράνε. Να μην αναβάλλουμε. Να μην μετανιώνουμε για όσα δεν είπαμε και δεν κάναμε. Να βρούμε χρόνο για τα σημαντικά. Να αξιοποιήσουμε τα χαρίσματα μας και να παλέψουμε για τα όνειρα μας. Να εξερευνήσουμε, να εξελιχθούμε, να ρισκάρουμε. Να προσφέρουμε.

'Οσο ζούμε έχουμε παράταση χρόνου για να αλλάξουμε, να δράσουμε και να απολαύσουμε.

Να μη ξεχνάμε ότι κανείς δεν παίρνει τίποτα μαζί του. Ίσως το μόνο που παίρνει είναι η αγάπη που έδωσε και πήρε. Μια τέτοια ψυχή, σίγουρα, αναχωρεί τυλιγμένη σε ένα διαφορετικό πέπλο, πιο ανάλαφρη και γεμάτη.

Ας αφήσουμε στην άκρη ασήμαντες μικροπρέπειες, εγωισμούς και ανούσιες βεντέτες.

Ας αναλογιστούμε όλα τα ευχαριστώ και τις συγνώμες που δεν είπαμε. Τα λάθη και τις αδικίες που εν γνώση μας επαναλαμβάνουμε. Την αδιαφορία που δείχνουμε. Αυτά είναι ο πραγματικός θάνατος. Η έλλειψη συνείδησης, επίγνωσης και συμπόνοιας.

Αυτό εξηγεί γιατί υπάρχουν νεκροί που ζούνε για πάντα και ζωντανοί που έχουν ήδη πεθάνει.

Στη ζωή έλκουμε αυτό που είμαστε κι όχι αυτό που θέλουμε πολύ

Από παιδί σου έλεγαν πως όταν θέλεις κάτι πολύ, στο τέλος θα το αποκτήσεις. Τα χρόνια πέρασαν, οι επιθυμίες σου έμειναν στο ντουλάπι και το σύμπαν δεν αποδείχτηκε τόσο φιλικό μαζί σου. Σε όλα τα κομμάτια της ζωής σου πήγαινες με αυτή τη λογική μέχρι που ο Κοέλιο κι η γνωστή του φράση «Όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ, το σύμπαν συνωμοτεί για να γίνει η επιθυμία σου πραγματικότητα» άρχιζαν να σε εκνευρίζουν.

Στη ζωή έλκουμε αυτό που είμαστε κι όχι αυτό που θέλουμε πολύ.

Σίγουρα τα «θέλω» μας αντικατοπτρίζουν τον εαυτό μας αλλά αυτό ως ένα βαθμό. Αν το κάρμα είναι κάτι σαν την τεράστια ρόδα του λούνα παρκ, η θέα από ψηλά όσο επικίνδυνη είναι, άλλο τόσο είναι μαγευτική και καλώς ή κακώς εσύ διαλέγεις τη θέα κι από πόσο ψηλά θα την δεις.

Όσον αφορά τις σχέσεις το «έλκουμε ό,τι είμαστε» ισχύει και με το παραπάνω. Όσο κι αν επιθυμείς κάποιον πολύ, πάντα θα παίρνεις αυτό που ταιριάζει στην ψυχοσύνθεσή σου την εκάστοτε στιγμή. Δεν μπορεί να είσαι μπερδεμένος και να προσπαθείς να έλξεις έναν άνθρωπο ξεκάθαρο. Στο κάτω-κάτω της γραφής τι σου φταίει κιόλας; Είσαι χαρούμενος; Έλκεις τη χαρά! Είσαι λυπημένος; Έλκεις τη λύπη! Είσαι μπερδεμένος; Συγχαρητήρια, κέρδισες έναν μαλακομαγνήτη τελευταίας τεχνολογίας κι ό,τι αυτό συνεπάγεται μαζί. Μην απορείς!

Η ζωή είναι σαν ένα ζεστό πιάτο φαγητό κι εσύ σαν έμπειρος μάγειρας οφείλεις να βάζεις τα απαραίτητα συστατικά που θα απογειώσουν τη γεύση την κατάλληλη στιγμή. Όταν είσαι έτοιμος πραγματικά να είσαι ευτυχισμένος τότε η ζωή , ναι, θα φανεί γενναιόδωρη μαζί σου και θα σου δώσει όλες τις ευκαιρίες για να ζήσεις την ευτυχία που προετοίμασες τον εαυτό σου.

Άλλο το «θέλω», άλλο το «κάνω» κι άλλο το «είμαι». Τα τρία αυτά ρήματα όσο συναφή κι αν φαίνονται, απέχουν χιλιόμετρα μεταξύ τους το ένα απ’ το άλλο κι εσύ πρέπει να σκεφτείς σε ποιο μαραθώνιο θες να τρέξεις. Πώς άλλωστε θα δώσεις αγάπη κι ευτυχία αν εσύ πρώτα δεν είσαι πλήρης; Δίνεις απ’ τα αποθέματα που έχεις. Αν δεν έχεις πώς θα δώσεις;

Στις σχέσεις, όταν αποζητάς την ευτυχία και την αγάπη δεν έχεις παρά να τα νιώσεις πρώτα μέσα σου. Πρέπει να αποτελούν ήδη αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού σου για να έλξεις τον κατάλληλο άνθρωπο που θα σου δώσει τα αντίστοιχα. Ο εαυτός μας λειτουργεί σαν ένας καθρέπτης και λίγο-πολύ όλοι κρύβουμε ένα νάρκισσο μέσα μας. Η ενέργεια λοιπόν που θα στείλεις απέναντι θα είναι κι η ίδια που θα λάβεις. Καλό, χρυσό το σύμπαν, αλλά μην τα αφήνουμε κι όλα πάνω του. Έχει κι αυτό κι άλλες δουλειές. Κι εσένα η δική σου αρμοδιότητα είναι να δουλέψεις πάνω στον εαυτό σου για να τραβήξεις κοντά σου όσα θες.

Έλκεις ό,τι είσαι κι όχι εκείνο που έχεις στο μυαλό σου. Οι θετικοί άνθρωποι, εκείνοι που χαρίζουν τα θετικά τους vibes στον περίγυρό τους, είναι κι εκείνοι που έχουν μόνο θετικά πράγματα να σου αφηγηθούν. Όσο βλέπεις τη ζωή αισιόδοξα έρχονται ευχάριστα πράγματα. Όταν ζεις στη μιζέρια, σου συμβαίνουν αρνητικά. Κι αν πιστεύεις ότι όλα αυτά είναι απλά μεταφυσικές χαζομάρες, δες το λογικά· αν φοράς μαύρα γυαλιά τα βλέπεις όλα σκούρα. Αν όμως τα αλλάξεις αμέσως και βάλεις από εκείνα τα άλλα με τον ανοιχτόχρωμο φακό είναι όλα πιο γλυκά. Θα μου πεις τα γυαλιά αλλοιώνουν την πραγματικότητα. Θα σου πω ότι η πραγματικότητα δεν είναι ένα σταθερό σημείο. Ο καθένας την βλέπει διαφορετικά. Εσύ διαλέγεις πώς θα δεις τα πράγματα.

Αντί να γκρινιάζεις που δε σου ήρθε ετοιμοπαράδοτο και με την ένδειξη «Συστημένο» απ’ το σύμπαν εκείνο που το τόσο πολύ ήθελες, ίσως ήρθε η ώρα να το πάρεις αλλιώς. Στην τελική δε χάνεις και κάτι. Έκατσες και τα περίμενες όλα έτοιμα και δεν ήρθαν όπως τα ήθελες. Γίνε εσύ ο ίδιος αυτό που θες και θα δεις πόσο απλόχερα γενναιόδωρο θα είναι το σύμπαν μαζί σου. Γίνε αυτό που θες να έλξεις, γιατί αν ένα πράγμα ισχύει αυτό είναι ότι όλα εδώ πληρώνονται, δεν συγχωρεί το κάρμα.

Μίλησε μας για την Αγάπη

Μίλησε μας για την Αγάπη

Κι εκείνος, ύψωσε το κεφάλι του κι αντίκρισε το λαό κι απλώθηκε βαθιά ησυχία. Και με φωνή μεγάλη είπε: Όταν η αγάπη σε καλεί, ακολούθησέ την. Μόλο που τα μονοπάτια της είναι τραχιά κι απότομα.

Κι όταν τα φτερά της σε αγκαλιάσουν, παραδώσου, μόλο που το σπαθί που είναι κρυμμένο ανάμεσα στις φτερούγες της μπορεί να σε πληγώσει. Κι όταν σου μιλήσει, πίστεψε την, μ’ όλο που η φωνή της μπορεί να διασκορπίσει τα όνειρά σου σαν το βοριά που ερημώνει τον κήπο.

Γιατί όπως η αγάπη σε στεφανώνει, έτσι και θα σε σταυρώσει. Κι όπως είναι για το μεγάλωμα σου, είναι και για το κλάδεμά σου.

Κι όπως ανεβαίνει ως την κορφή σου και χαϊδεύει τα πιο τρυφερά κλαδιά σου που τρεμοσαλεύουν στον ήλιο. Έτσι κατεβαίνει κι ως τις ρίζες σου και ταράζει την προσκόλληση τους στο χώμα.

Σα δεμάτια σταριού σε μαζεύει κοντά της. Σε αλωνίζει για να σε ξεσταχιάσει. Σε κοσκινίζει για να σε λευτερώσει από τα φλούδια σου. Σε αλέθει για να σε λευκάνει. Σε ζυμώνει ώσπου να γίνεις απαλός. Και μετά σε παραδίνει στην ιερή φωτιά της για να γίνεις ιερό ψωμί για του Θεού το άγιο δείπνο.

Όλα αυτά θα σου κάνει η αγάπη για να μπορέσεις να γνωρίσεις τα μυστικά της καρδιάς σου και με τη γνώση αυτή να γίνεις κομμάτι της καρδιάς της ζωής.

Αλλά αν από το φόβο σου, γυρέψεις μόνο την ησυχία της αγάπης και την ευχαρίστηση της αγάπης, Τότε, θα ήταν καλύτερα για σένα να σκεπάσεις τη γύμνια σου και να βγεις έξω από το αλώνι της αγάπης. Και να σταθείς στον χωρίς εποχές κόσμο όπου θα γελάς, αλλά όχι με ολάκερο το γέλιο σου και θα κλαις, αλλά όχι με όλα τα δάκρυά σου.

Η αγάπη δε δίνει τίποτα παρά μόνο τον εαυτό της και δεν παίρνει τίποτα παρά από τον εαυτό της. Η αγάπη δεν κατέχει κι ούτε μπορεί να κατέχεται, γιατί η αγάπη αρκείται στην αγάπη. Όταν αγαπάς, δε θα έπρεπε να λες: “Ο Θεός είναι στην καρδιά μου”, αλλά μάλλον “Εγώ βρίσκομαι μέσα στην καρδιά του Θεού”.

Και μη πιστέψεις ότι μπορείς να κατευθύνεις την πορεία της αγάπης, γιατί η αγάπη, αν σε βρει άξιο, θα κατευθύνει εκείνη τη δική σου πορεία.

Η αγάπη δεν έχει καμιά άλλη επιθυμία εκτός από την εκπλήρωσή της. Αλλά αν αγαπάς κι είναι ανάγκη να έχεις επιθυμίες, ας είναι αυτές οι επιθυμίες σου: Να λιώσεις και να γίνεις σαν το τρεχούμενο ρυάκι που λέει το τραγούδι του στη νύχτα.

Να γνωρίσεις τον πόνο της πολύ μεγάλης τρυφερότητας. Να πληγωθείς από την ίδια την ίδια τη γνώση σου της αγάπης. Και να ματώσεις πρόθυμα και χαρούμενα.

Να ξυπνάς την αυγή με καρδιά έτοιμη να πετάξει και να προσφέρεις ευχαριστίες για μια ακόμα μέρα αγάπης. Να αναπαύεσαι το μεσημέρι και να στοχάζεσαι την έκσταση της αγάπης. Να γυρίζεις σπίτι το σούρουπο με ευγνωμοσύνη στην καρδιά Και ύστερα να κοιμάσαι με την αγάπη που έχεις στην καρδιά σου και μ’ έναν ύμνο δοξαστικό στα χείλη σου.

Αξίζει τον κόπο να πιείς απ’ το βαθύ αυτό πηγάδι

Εγώ βλέπω τους ηλικιωμένους σαν ταξιδιώτες σε ένα ταξίδι που δεν έχω κάνει ακόμα και που πρέπει να κάνω, και δεν μπορώ να τους ρωτήσω αν ο δρόμος είναι ίσιος κι εύκολος ή δύσκολος και κακοτράχαλος.

Οι ανθρωπολόγοι διαβεβαιώνουν ότι, στην αρχαιότητα, φτάνοντας ακόμα και στα προϊστορικά χρόνια, οι ηλικιωμένοι – που τότε δεν ξεπερνούσαν τα είκοσι με τριάντα χρόνια – θεωρούνταν μια μεγάλη πηγή σοφίας, κι ήταν αυτοί που δίδασκαν του νέους και τους διαπαιδαγωγούσαν στον δρόμο προς την ενήλικη ζωή.

Και δικαίως, γιατί οι ηλικιωμένοι ήταν αυτοί που είχαν δει περισσότερα και μπορούσαν να μεταδώσουν τις γνώσεις τους σ’ εκείνους που δεν είχαν ακόμα ανακαλύψει ακόμα τον κόσμο. Κι εξακολουθεί να είναι έτσι, μόνο που μερικές φορές το ξεχνάμε.

Σήμερα οι ηλικιωμένοι, πολλές φορές, και αδίκως, θεωρούνται άντρες και γυναίκες άλλης εποχής. Ίσως επειδή δεν ξέρουν να χρησιμοποιούν το τάμπλετ, ξεχνάμε ότι έχουν υπάρξει λαμπροί, σταθεροί, δυνατοί και ευφυείς κι ότι έχουν επιβιώσει μέσα σε μεγάλες αντιξοότητες και συγκεντρώνουν πείρα πολλών ετών.

Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά της σοφίας αυτής:

• Αν περπατάνε αργά, είναι γιατί ξέρουν ότι δεν χρειάζεται να ζούνε βιαστικά.
• Αν παίρνουν το χρόνο τους για να κάνουν τα πράγματα, είναι γιατί γνωρίζουν την ικανοποίηση του ν’ αφιερώνουν όλη τους την προσοχή σ’ αυτό που έχουν μέσα στα χέρια τους.
• Αν γελάνε με την αρρώστια του έρωτά σου, είναι γιατί ξέρουν ότι μπορεί να υποφέρει κανείς στ’ αλήθεια, κι όχι εξαιτίας του αγαπημένου προσώπου.
• Αν θέλουν να σου πουν τις ιστορίες τους, είναι γιατί ξέρουν πως υπάρχει ένα δίδαγμα για σένα πίσω από κάθε βίωμά τους.
• Αν σε παροτρύνουν να φας και να ξαναφάς, είναι γιατί ξέρουν τι σημαίνει να περνάς πείνα.
• Αν σε αγκαλιάζουν και σε φιλούν ασταμάτητα, είναι γιατί ξέρουν την τύχη που έχει εκείνος που μπορεί να μοιράζεται τη ζωή του με κάποιον.
• Αν σε παραχαϊδεύουν, είναι γιατί ξέρουν ότι κάποια μέρα θα σου λείψει αυτή η αμέριστη αγάπη.

Υπάρχουν ακόμα πολιτισμοί που ενθρονίζουν τους ηλικιωμένους τους και τους ακούν με αληθινή προσοχή. Αυτοί είναι που πληρούν τα κριτήρια των σοφών σε πολλούς λαούς, γιατί κατέχουν το πλεονέκτημα της πείρας.

Την επόμενη φορά που θα μιλήσεις με κάποιο ηλικιωμένο, να θυμηθείς πως είναι φορέας γνώσης πολλών ετών.

Αξίζει τον κόπο να πιείς απ’ το βαθύ αυτό πηγάδι.

ΠΙΤΤΑΚΟΣ Ο ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ: ΠΕΡΙ ΧΡΗΜΑΤΩΝ

Πιττακός, γιος του Υρραδίου, Μυτιληναίος. Ο Δούρης λέει ότι ο πατέρας του Πιττακού ήταν από τη Θράκη. Μαζί με τα αδέρφια του Αλκαίου, ανέτρεψε τον Μέλαγχρο, τον τύραννο της Λέσβου. Και όταν οι Αθηναίοι και οι Μυτιληναίοι πολεμούσαν για την περιοχή της Αχιλείτιδας, αυτός ήταν ο στρατηγός των Μυτιληναίων, ενώ ο στρατηγός των Αθηναίων ήταν ο Ολυμπιονίκης στο παγκράτιο Φρύνωνας. Συμφώνησε λοιπόν να μονομαχήσει με τον Φρύνωνα· έκρυψε κάτω από την ασπίδα του ένα δίχτυ και, τυλίγοντάς τον με αυτό, τον σκότωσε, και έτσι λευτέρωσε την περιοχή. Αργότερα όμως, όπως λέει ο Απολλόδωρος στα Χρονικά του, οι Αθηναίοι διεκδίκησαν δικαστικώς την περιοχή από τους Μυτιληναίους· στη δίκη ήταν παρών ο Περίανδρος, ο οποίος και επιδίκασε την περιοχή στους Αθηναίους.

[1.75] Τότε λοιπόν οι Μυτιληναίοι τίμησαν εξαιρετικά τον Πιττακό και του εμπιστεύθηκαν την εξουσία. Εκείνος την κράτησε για δέκα χρόνια, και αφού τακτοποίησε το πολίτευμα, παραιτήθηκε. Ύστερα έζησε άλλα δέκα χρόνια. Οι Μυτιληναίοι τού παραχώρησαν ένα κομμάτι γης, ο ίδιος όμως το αφιέρωσε στους θεούς και το άφησε ελεύθερο. Σήμερα ο τόπος αυτός λέγεται «Πιττάκειος». Ο Σωσικράτης λέει ότι ο Πιττακός έκοψε για τον εαυτό του ένα μικρό κομμάτι και είπε ότι το μισό είναι περισσότερο από το ολόκληρο. Και ο Κροίσος, επίσης, του πρόσφερε χρήματα, εκείνος όμως τα αρνήθηκε λέγοντας ότι είχε διπλάσια από όσα ήθελε — γιατί ο αδερφός του πέθανε άτεκνος και αυτός τον κληρονόμησε.

Ο Πιττακός στον Κροίσο

Μου ζητάς να ᾿ρθω στη Λυδία, να δω τα πλούτη σου. Εγώ όμως, κι ας μην τα έχω δει, πιστεύω πως ο γιος του Αλυάττη είναι ο πιο πλούσιος απ᾽ όλους τους βασιλιάδες. Κι ούτε θα κερδίσω τίποτε περισσότερο, αν έρθω στις Σάρδεις: χρυσάφι δεν χρειάζομαι, κι αυτά που έχω φτάνουν και παραφτάνουν για μένα και για τους φίλους μου. Παρ᾽ όλ᾽ αυτά εγώ θα ᾿ρθω, για να μείνω μαζί σου, μαζί μ᾽ έναν άνθρωπο φιλόξενο.

Σενέκας: Αν περιμένετε να γεράσετε για να το μάθετε αυτό, θα είναι πολύ αργά

Αυτή η σκληρή φιλοσοφία εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα, αλλά άκμασε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Δύο σπουδαίοι συγγραφείς που διέδωσαν τη στωική διδασκαλία ήταν ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-43 π. Χ.) και ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας (1 π. Χ. – 65 μ. Χ.). Η βραχύτητα του βίου και η αναπόδραστη γήρανση ήταν θέματα που τους ενδιέφεραν ιδιαίτερα. Αναγνώριζαν ότι η γήρανση είναι μια φυσική διαδικασία και δεν προσπάθησαν να αλλάξουν αυτό που δεν μπορούσαν να αλλάξουν. Συγχρόνως βέβαια πίστευαν ότι πρέπει να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε στο σύντομο διάστημα που ζούμε.

Ο Κικέρων ήταν τρομερά πολυάσχολος: ήταν νομομαθής και πολιτικός, καθώς και φιλόσοφος. Στο βιβλίο του Περί γήρατος εντόπισε τέσσερα βασικά προβλήματα όσον αφορά τη γήρανση: η εργασία γίνεται δυσκολότερη, το σώμα πιο αδύναμο, η χαρά από τις σωματικές ηδονές χάνεται, ο θάνατος πλησιάζει. Η γήρανση είναι αναπόδραστη, αλλά, όπως υποστήριξε ο Κικέρων, μπορούμε να επιλέγουμε πώς να αντιδρούμε σε αυτήν τη διαδικασία. Πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι η παρακμή σε μεγάλη ηλικία δε χρειάζεται να καθιστά τη ζωή αφόρητη. Πρώτον, οι ηλικιωμένοι μπορούν συχνά να τα καταφέρνουν κάνοντας λιγότερα, λόγω της πείρας τους, συνεπώς κάθε δουλειά που κάνουν μπορεί να γίνεται πιο αποτελεσματικά. Το σώμα και το μυαλό τους δεν παρακμάζουν κατ’ ανάγκην δραματικά, αν τα εξασκούν. Ακόμα και αν οι σωματικές ηδονές προκαλούν μικρότερη ικανοποίηση, οι ηλικιωμένοι μπορούν να περνούν περισσότερο χρόνο με φίλους και να συζητούν, πράγμα που τους ανταμείβει. Τέλος, ο Κικέρων πίστευε ότι η ψυχή ζει αιώνια, επομένως οι ηλικιωμένοι δε χρειάζεται να ανησυχούν για τον θάνατο. Ο Κικέρων θεωρούσε πως αφενός πρέπει να αποδεχτούμε τη φυσική διαδικασία της γήρανσης, αφετέρου να αναγνωρίσουμε ότι η στάση μας απέναντι σ’ αυτή τη διαδικασία δε χρειάζεται να είναι απαισιόδοξη.

Ο Σενέκας, ένας άλλος σπουδαίος εκλαϊκευτής των στωικών αντιλήψεων, ακολούθησε μια παρόμοια γραμμή όταν έγραφε για την βραχύτητα του βίου. Σπάνια ακούμε ανθρώπους να παραπονούνται ότι η ζωή είναι μεγάλη. Οι περισσότεροι λένε ότι είναι πολύ σύντομη. Υπάρχουν τόσα να κάνουν και τόσο λίγος χρόνος να τα κάνουν. Με τα λόγια του Ιπποκράτη: «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά». Οι ηλικιωμένοι που βλέπουν τον θάνατο να πλησιάζει εύχονται να ζήσουν μερικά χρόνια ακόμα ώστε να πετύχουν όσα πραγματικά ήθελαν στη ζωή τους. Αλλά συχνά είναι πολύ αργά και θλίβονται για όσα θα μπορούσαν να είχαν γίνει. Η φύση είναι σκληρή από αυτή την άποψη. Ενώ πλησιάζουμε την ευτυχία, πεθαίνουμε.

Ο Σενέκας δε συμφωνούσε με αυτή την άποψη. Πολυάσχολος όπως ο Κικέρων, έβρισκε χρόνο για να γράφει θεατρικά, να πολιτεύεται και να είναι ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας καθώς και φιλόσοφος. Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη του, δεν ήταν ότι ο βίος είναι βραχύς, αλλά ότι οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν άσχημα τον χρόνο τους. Και πάλι, μεγαλύτερη σημασία έχει η στάση μας απέναντι στις αναπόδραστες πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης. Δεν πρέπει να θυμώνουμε που ο βίος είναι βραχύς, αλλά απεναντίας να κάνουμε όσα περισσότερα μπορούμε. Επισήμανε ότι κάποιοι άνθρωποι θα χαράμιζαν ακόμα και χίλια χρόνια με την ίδια ευκολία που χαράμισαν τη ζωή τους. Ακόμα και τότε, πιθανόν θα παραπονιόνταν ότι η ζωή παραείναι σύντομη. Στην πραγματικότητα η ζωή είναι αρκούντως μακρά για να κάνουμε πολλά πράγματα, αν κάνουμε τις σωστές επιλογές: αν δεν τη σπαταλούμε σε άχρηστα έργα. Κάποιοι κυνηγούν το χρήμα ξοδεύοντας τόση ενέργεια, ώστε δεν τους μένει χρόνος να κάνουν πολλά άλλα πράγματα- άλλοι πέφτουν στην παγίδα να αναλώνουν όλο τον ελεύθερο χρόνο τους στο πιοτό και το σεξ.

Αν περιμένετε να γεράσετε για να το μάθετε αυτό, θα είναι πολύ αργά, πίστευε ο Σενέκας. Τα άσπρα μαλλιά και οι ρυτίδες δεν εγγυώνται ότι ένας ηλικιωμένος ανάλωσε τον χρόνο του κάνοντας άξια πράγματα, αν και κάποιοι, εσφαλμένα, συμπεριφέρονται ωσάν να τα είχαν κάνει. Ένας άνθρωπος που σάλπαρε και οι ανεμοθύελλες τον παρασέρνουν δεν έχει πάει ταξίδι. Απλώς παραδέρνει. Έτσι είναι και η ζωή. Όταν δεν έχουμε τον έλεγχο, όπως και όταν παρασυρόμαστε από τα γεγονότα δίχως να βρίσκουμε χρόνο για τις εμπειρίες που οι περισσότεροι θεωρούμε πως έχουν αξία και νόημα, δε ζούμε αληθινά.

Μια καλή ζωή έχει το πλεονέκτημα ότι στα γηρατειά δε φοβάται κανείς τις αναμνήσεις του. Αν χαραμίζετε τον χρόνο σας, όταν θα κοιτάξετε πίσω μπορεί να μη θέλετε να σκέφτεστε πώς περάσατε τη ζωή σας, καθώς θα είναι υπερβολικά οδυνηρό να σκέφτεστε όλες τις ευκαιρίες που χάσατε. Γι’ αυτό, κατά την άποψη του Σενέκα, πολλοί ασχολούνται με ασήμαντα πράγματα – είναι ένας τρόπος να αποφεύγουν την αλήθεια για όσα απέτυχαν να κάνουν. Ο Σενέκας ωθούσε τους αναγνώστες του να απομακρύνονται από το πλήθος και να μην κρύβονται από τον εαυτό τους παριστάνοντας τους πολυάσχολους.

Πώς λοιπόν, σύμφωνα με το Σενέκα, πρέπει να περνάμε τον χρόνο μας; Το ιδεώδες των Στωικών ήταν μια ζωή απομονωμένη, μακριά από τους άλλους. Ο πιο γόνιμος τρόπο ύπαρξης, δήλωνε ο Σενέκας – διορατικά -, ήταν η μελέτη της φιλοσοφίας. Αυτός ήταν ένας τρόπος να ζει κανείς αληθινά.

Ο βίος του Σενέκα του πρόσφερε πολλές ευκαιρίες να ασκεί όσα διακήρυττε.Το 41 μ.Χ., για παράδειγμα, τον κατηγόρησαν ότι είχε σχέση με την αδερφή του αυτοκράτορα Γάιου. Δεν ξέρουμε τι συνέβη πραγματικά, αλλά το αποτέλεσμα ήταν να εξοριστεί στην Κορσική για τα επόμενα οκτώ χρόνια. Έπειτα η τύχη του άλλαξε και τον κάλεσαν πίσω στη Ρώμη για να γίνει δάσκαλος του δωδεκάχρονου μελλοντικού αυτοκράτορα του Νέρωνα. Αργότερα ο Σενέκας έγραφε τους λόγους του και έγινε πολιτικός σύμβουλός του. Αυτή η σχέση έληξε όμως άσχημα, άλλη μια στροφή της μοίρας. Ο Νέρων κατηγόρησε τον Σενέκα ότι συμμετείχε σε μια συνωμοσία για να τον δολοφονήσουν. Αυτήν τη φορά ο Σενέκας δεν μπορούσε να γλιτώσει. Ο Νέρων του είπε να αυτοκτονήσει. Η άρνηση δεν είχε νόημα αφού ούτως ή άλλως θα τον εκτελούσαν. Δεν είχε νόημα ούτε να αντισταθεί. Έτσι, ο Σενέκας αυτοκτόνησε και, μένοντας πιστός στον στωικισμό του, υπήρξε γαλήνιος ως το τέλος.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Η εύνοια μοιάζει με φιλία αλλά δεν είναι

Η εύνοια ναι μεν μοιάζει με φιλία, δεν είναι όμως φιλία· διότι εύνοια γίνεται και προς άγνωστα πρόσωπα και χωρίς να το γνωρίζουν, φιλία όμως όχι — αυτά έχουν ειπωθεί και πρωτύτερα.

Αλλά ούτε αγάπη είναι, καθώς δεν έχει ένταση ούτε επιθυμία, στοιχεία που υπάρχουν στην αγάπη. Εξάλλου η αγάπη προϋποθέτει οικειότητα, ενώ εύνοια γίνεται και ξαφνικά, όπως συμβαίνει και με τους αθλητές· αφού γινόμαστε ευνοϊκοί προς αυτούς και θέλουμε ό,τι και εκείνοι, όχι όμως ότι θα τους βοηθούσαμε σε κάτι, διότι, καθώς είπαμε, ξαφνικά γινόμαστε ευνοϊκοί και επιφανειακά αγαπάμε.

Φαίνεται λοιπόν πως είναι αρχή φιλίας, όπως και στον έρωτα αρχή είναι η τέρψη που λαμβάνει κανείς στη θέα του αγαπημένου προσώπου· αφού κανείς δεν ερωτεύεται, αν πρώτα δεν λάβει χαρά από την εικόνα του, ενώ αυτό, δηλαδή η χαρά μπροστά στη θέα του προσώπου, δεν αρκεί για να πει κανείς πως είναι ερωτευμένος, αλλά είναι ερωτευμένος όταν και ποθεί στην απουσία του και επιθυμεί την παρουσία του. Έτσι λοιπόν και δεν είναι δυνατόν να είναι κανείς φίλος δίχως να έχει ευνοϊκή διάθεση, όμως όσοι έχουν, δεν σημαίνει ότι και αγαπούν· αφού θέλουν μόνο τα καλά πράγματα για εκείνους που αισθάνονται έτσι, αλλά όχι ότι θα τους βοηθούσαν, ούτε θα έμπαιναν σε κόπο για χατίρι τους.

Γι’ αυτό και θα μπορούσε κανείς, μιλώντας μεταφορικά, να πει πως είναι μια ανενεργή φιλία, που, όταν χρονίσει και αποκτήσει οικειότητα, γίνεται φιλία, όχι όμως εκείνο το είδος της φιλίας που χαρακτηρίζεται από το όφελος ούτε εκείνο που χαρακτηρίζεται από την ευχαρίστηση· αφού τέτοιου είδους φιλίες δεν προκαλούν εύνοια. Γιατί αυτός που ευεργετήθηκε προσφέρει την εύνοιά του σε αντάλλαγμα για όσα του συνέβησαν, πράττοντας έτσι το σωστό, ενώ εκείνος που θέλει να προκόψει κάποιος ελπίζοντας ότι μέσω εκείνου θα βρεθεί σε καλή κατάσταση, δεν φαίνεται ευνοϊκός προς εκείνον, αλλά μάλλον προς τον εαυτό του, καθώς ούτε φίλος είναι, αν τον φροντίζει για κάποιο όφελος.

Γενικώς, η εύνοια γίνεται για κάποια αρετή και καλοσύνη, όταν φανεί κανείς σε κάποιον καλός ή ανδρείος ή κάτι τι παρόμοιο, όπως ακριβώς είπαμε και για τους αθλητές.

Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια (1166b.30 έως 1167a.21)

Δημιουργήθηκαν νανορομπότ που μπορούν να απομακρύνουν τη ρύπανση από το νερό

Ερευνητές ανακοίνωσαν ότι δημιούργησαν μαγνητικά και ευαίσθητα στη θερμοκρασία νανορομπότ, τα οποία είναι ικανά να αφαιρέσουν τους ρύπους από το νερό.

Ανοίγει, έτσι, ο δρόμος για νέες τεχνολογίες απορρύπανσης από χημικές ουσίες. Οι ερευνητές από την Τσεχία, τη Ν. Κορέα και την Ταϊβάν, με επικεφαλής τον Μάρτιν Πούμερα του Κέντρου Εξελιγμένων Λειτουργικών Νανορομπότ του Πανεπιστημίου Χημείας και Τεχνολογίας στην Πράγα, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Communications», δημιούργησαν νανορομπότ, αφενός από πολυμερές υλικό (PTBC) ευαίσθητο στη θερμοκρασία αφετέρου από σωματίδια οξειδίου του σιδήρου που καθιστούν τα ρομπότ μαγνητικά.

Πώς τα νανορομπότ «καθαρίζουν» τους ρύπους

Έτσι, είναι σε θέση να λειτουργήσουν σαν μικροσκοπικά «χέρια» και να «μαζέψουν» τη χημική ρύπανση. Τα βαρέα μέταλλα και τα διάφορα παρασιτοκτόνα φάρμακα στη γεωργία που καταλήγουν στο νερό αποτελούν σοβαρό πρόβλημα για το περιβάλλον και την υγεία. Τα πειράματα έδειξαν ότι τα εν λόγω νανορομπότ είναι σε θέση να αφαιρέσουν από το νερό τόσο το μέταλλο αρσενικό όσο και το κοινό ζιζανιοκτόνο ατραζίνη.

Η ικανότητα απορρύπανσης εξαρτάται από τη θερμοκρασία του νερού: Στους 5 βαθμούς Κελσίου τα νανορομπότ διασκορπίζονται, αλλά στους 25 βαθμούς συναθροίζονται όλα μαζί και μπορούν να παγιδεύσουν τους ρύπους. Αφού κάνουν τη δουλειά τους, μετά τα νανορομπότ μπορούν να απομακρυνθούν από το νερό με τη χρήση μαγνητών. Στη συνέχεια είναι δυνατό να επαναχρησιμοποιηθούν.

Η αγάπη μόνη απάντηση στο πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης

Κάθε θεωρία της Αγάπης θα έπρεπε να αρχίζει με τη θεωρία τού ανθρώπου, της ανθρώπινης ύπαρξης.

Όπου συναντάμε την Αγάπη, ή μάλλον το αντίστοιχο της αγάπης, στα ζώα, πρόκειται κυρίως για εκδηλώσεις της λειτουργίας των ενστίκτων τους. Στον άνθρωπο αντίθετα, μόνο υπολείμματα αυτού του ενστικτώδικου μηχανισμού εξακολουθούν να λειτουργούν. Το βασικό για τον άνθρωπο είναι ότι έχει ξεφύγει από το ζωικό βασίλειο, από τη σκλαβιά των ενστίκτων, ότι έχει ξεπεράσει τη φύση -αν και ποτέ δεν την εγκαταλείπει. Είναι ένα κομμάτι της φύσης —κι ωστόσο, μια και κάποτε ξέκοψε απ’ αυτήν, δε μπορεί να ξαναγυρίσει κοντά της. Μια και κάποτε διώχτηκε από τον παράδεισο – πού αντιπροσωπεύει την κατάσταση της αρχέγονης ενότητας με τη φύση – τα χερουβείμ με τα φλεγόμενα σπαθιά φράζουν το δρόμο της επιστροφής, αν δοκιμάσει να τον εξακολουθήσει.

Ο άνθρωπος δε μπορεί να γυρίσει πίσω, μπορεί μόνο να πάει μπροστά, αναπτύσσοντας το λογικό του, ανακαλύπτοντας μια καινούργια αρμονία, μια ανθρώπινη αρμονία, αντί για την προανθρώπινη πού είναι οριστικά κι ανεπίστρεπτα χαμένη.

Όταν γεννιέται ο άνθρωπος – και με τη λέξη αυτή εννοώ τόσο το ανθρώπινο γένος όσο και το ξεχωριστό άτομο – εγκαταλείπει μια κατάσταση συγκεκριμένη πού αντιπροσωπεύει ό κόσμος των ενστίκτων, και βρίσκεται σε μια κατάσταση ακαθόριστη, αβέβαιη και ανοιχτή. Σιγουριά υπάρχει μόνο όσο αφορά το παρελθόν, και για το μέλλον μόνο όσο αφορά το θάνατο.

Ο άνθρωπος είναι προικισμένος με το λογικό. Είναι ζωή που έχει συνείδηση του εαυτού της. O άνθρωπος έχει συνείδηση τού εαυτού του, τού συνανθρώπου του, τού παρελθόντος του και των δυνατοτήτων τού μέλλοντος του. Αυτή ή επίγνωση τού εαυτού του σαν μιας ξεχωριστής οντότητας, ή επίγνωση τού περιορισμένου, σύντομου χρόνου της ζωής και επιπλέον ή επίγνωση τού γεγονότος ότι χωρίς τη θέλησή του γεννήθηκε και χωρίς τη θέλησή του θα πεθάνει, πριν ή μετά από αυτούς πού αγαπά, ή επίγνωση ότι είναι μόνος και ξεχωρισμένος από τούς άλλους, αδύνατος μπροστά στις δυνάμεις της φύσης και της κοινωνίας, όλ’ αυτά κάνουν την ατομική ξεκομμένη του ύπαρξη μια αβάσταχτη φυλακή. Και ίσως θα τρελαινόταν, αν δεν κατάφερνε να ελευθερωθεί από τη φυλακή αυτή, να ξεφύγει από τη μόνωση και να ενωθεί κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τούς άλλους ανθρώπους, με τον έξω κόσμο.

H εμπειρία της μοναξιάς προκαλεί αγωνία. Το ξεχωριστό της ύπαρξής μας είναι πράγματι ή πηγή κάθε αγωνίας. Το να είμαι μόνος, σημαίνει ότι είμαι ξεκομμένος από τούς άλλους, χωρίς καμιά Ικανότητα να χρησιμοποιήσω τις ανθρώπινες δυνάμεις μου.

Γι' αυτό, το να είμαι μόνος σημαίνει ότι είμαι αβοήθητος, ανίκανος να επικοινωνήσω ενεργητικά με τον κόσμο, τα πράγματα και τούς ανθρώπους. Σημαίνει ότι o κόσμος μπορεί να στραφεί εναντίον μου χωρίς εγώ να μπορώ ν’ αντιδράσω. Έτσι λοιπόν, το ξεχωριστό της ύπαρξής μας είναι πηγή βαθιάς αγωνίας. Και πέρα απ’ αυτό, προκαλεί το συναίσθημα της ντροπής κι ακόμα της ενοχής.

Αυτή η εμπειρία της ντροπής και ένοχης πού ενυπάρχει στην ξεκομμένη ύπαρξη, εκφράζεται στη βιβλική ιστορία τού Αδάμ και της Εύας. Αφού ο Αδάμ και ή Εύα έφαγαν από «το δέντρον της γνώσεως του καλού και του κακού», αφού παράκουσαν την εντολή (δεν υπάρχει καλό και κακό αν δεν υπάρχει και η ελευθερία να απειθήσεις), αφού έγιναν άνθρωποι με το να χειραφετηθούν από την αρχέγονη ζωική συμβίωση με τη φύση, μόλις δηλαδή γεννήθηκαν σαν ανθρώπινα όντα – είδαν «ότι ήσαν γυμνοί και εντράπηκαν». Μήπως θα έπρεπε να υποθέσουμε ότι ένας μύθος τόσο παλιός και αρχέγονος έχει τη σεμνότυφη αντίληψη τού 19ου αιώνα και επομένως το σημαντικό πού o μύθος θέλει να μας μεταδώσει είναι ή αμηχανία πού νιώσανε για τα ακάλυπτα γεννητικά τους μέρη; ’Ασφαλώς δεν είναι αυτό το σημαντικό και όποιος δε μπορεί παρά να το βλέπει έτσι μόνο, χάνει την ουσία σ’ όλη αυτή την ιστορία, πού φαίνεται να είναι ή εξής: αφού ό άντρας και ή γυναίκα απέκτησαν συνείδηση τού εαυτού τους και ό ένας τού άλλου, νιώσανε ταυτόχρονα πώς είναι και μόνοι και διαφορετικοί, όσο αφορά το ότι ανήκουν σε διαφορετικά φύλα. Ενώ όμως αναγνωρίζουν το χωρισμό τους, παραμένουν ξένοι μεταξύ τους, επειδή δεν έχουν μάθει ακόμα ν’ αγαπιούνται (κι αυτό γίνεται ολοφάνερο από το γεγονός ότι ό Αδάμ υπερασπίζει· τον εαυτό του κατηγορώντας την Εύα, αντί να την υπερασπίσει). Η επίγνωση του ανθρώπινων ξεχωρισμού χωρίς την επανένωση δια της αγάπης είναι ή πηγή του συναισθήματος της ντροπής. Είναι ταυτόχρονα και η πηγή της αγωνίας και του συναισθήματος της ενοχής.

Ώστε, η πιο βαθιά ανάγκη τού ανθρώπου είναι να ξεπεράσει τη χωριστή του ύπαρξη, να ξεφύγει από τη φυλακή της μόνωσής του. Ή ολοκληρωτική αποτυχία του να πραγματοποιήσει αυτό το σκοπό, θα σημάνει την τρέλα, γιατί ο τρόμος της τέλειας απομόνωσης μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με ένα τόσο ριζικό αποτράβηγμα από τον έξω κόσμο ώστε το αίσθημα τού χωρισμού να εξαφανιστεί – εφόσον ο έξω κόσμος, από τον όποιο είναι χωρισμένος, εξαφανίζεται.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

6.3.3. Μνημειακά ανάγλυφα: Το μεγάλο Ελευσινιακό ανάγλυφο και τα Τρίμορφα ανάγλυφα

Ένα παράδειγμα της τεχνοτροπίας της εποχής του Παρθενώνα είναι το λεγόμενο Ελευσινιακό ανάγλυφο, που βρέθηκε το 1859 στο ιερό της Ελευσίνας ξαναχρησιμοποιημένο σε μια μικρή χριστιανική εκκλησία, και χρονολογείται στη δεκαετία 440-430 π.Χ. Το ανάγλυφο είναι έργο εξαιρετικής ποιότητας και ασυνήθιστα μεγάλου μεγέθους (έχει ύψος 2,20 m). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση, για την οποία έχουν προταθεί διαφορετικές ερμηνείες: εικονίζονται οι δύο μεγάλες θεές της Ελευσίνας, η Δήμητρα και η Κόρη (ή Περσεφόνη), η μία απέναντι στην άλλη, με ένα μικρό αγόρι ανάμεσά τους. Η Δήμητρα, θεά-μητέρα, είναι ντυμένη με πέπλο και κρατάει ένα σκήπτρο ως σύμβολο εξουσίας, ενώ η Κόρη έχει νεανικά χαρακτηριστικά, φοράει χιτώνα και ιμάτιο και έχει στο χέρι μια δάδα, που χρησίμευε για να φωτίζει τις νυχτερινές μυστηριακές τελετές στο ιερό της Ελευσίνας. Το νεαρό παιδί έχει μακριά μαλλιά, που δένονται σε κόμπο επάνω από το μέτωπο, φοράει σανδάλια στα πόδια, είναι όμως σχεδόν γυμνό, με μόνο ένδυμα ένα μικρό ιμάτιο, που καλύπτει τον δεξιό ώμο, πέφτει πίσω από την πλάτη και συγκρατείται με το αριστερό χέρι. Η Δήμητρα φαίνεται να δίνει στο παιδί ένα μικρό αντικείμενο, ενώ η Κόρη υψώνει το δεξί της χέρι με μισάνοιχτα τα δάχτυλα επάνω από το κεφάλι του, χωρίς να είναι σαφές αν κρατάει κάτι. Για την ταυτότητα του αγοριού δεν υπάρχει ομοφωνία: πολλοί αρχαιολόγοι νομίζουν ότι είναι ο Τριπτόλεμος, ο πρωτότοκος γιος του μυθικού βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού και της γυναίκας του Μετανείρας, στον οποίο η Δήμητρα έδωσε ένα δεμάτι από στάχυα και τον έστειλε να διδάξει στους ανθρώπους την καλλιέργεια των δημητριακών, επάνω σε ένα άρμα που το έσερναν φτερωτά φίδια. Ο μύθος του Τριπτόλεμου ήταν θέμα μιας χαμένης σήμερα τραγωδίας του Σοφοκλή με αυτό τον τίτλο. Η δυσκολία με την ερμηνεία αυτή είναι ότι στο Ελευσινιακό ανάγλυφο δεν εικονίζονται τα στάχυα και το άρμα με τα φτερωτά φίδια, τα οποία συναντούμε πάντοτε στις αγγειογραφίες και τα ανάγλυφα του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ., όπου αναγνωρίζεται χωρίς αμφιβολία ο Τριπτόλεμος. Άλλοι έχουν σκεφτεί ότι μπορεί να εικονίζεται ο Ίακχος, ένας θεός που συνδέεται με τα Ελευσίνια Μυστήρια, ή ο Πλούτος, ο οποίος παρουσιάζεται ως γιος της Δήμητρας ήδη στα ποιήματα του Ομήρου και του Ησιόδου. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η πρόταση να αναγνωρίσουμε στη μορφή του αγοριού όχι ένα μυθικό πρόσωπο, αλλά τον παῖδα ἀφ᾽ ἑστίας, το παιδί που κάθε χρόνο μυούνταν συμβολικά στα Ελευσίνια Μυστήρια με έξοδα της πόλης της Αθήνας. Όποιο και αν είναι το θέμα της παράστασής του, το Ελευσινιακό ανάγλυφο πρέπει να θεωρηθεί σημαντικό θρησκευτικό μνημείο που συνδέεται με την ελευσινιακή λατρεία, ενδεχομένως με τις μυστηριακές τελετές που γίνονταν στο τελεστήριο της Ελευσίνας. Η σημασία του φαίνεται άλλωστε και από το γεγονός ότι αντιγράφηκε στα ρωμαϊκά χρόνια: μας είναι γνωστά ένα μαρμάρινο αντίγραφο (σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης) και δύο πήλινα, που προέρχονται όλα από μια ρωμαϊκή βίλα στο Λάτιο.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τέσσερα ανάγλυφα με μυθολογικά θέματα, που μας είναι γνωστά από αντίγραφα της ρωμαϊκής εποχής και τα ονομάζουμε Τρίμορφα ανάγλυφα, επειδή εικονίζουν τρεις ανθρώπινες μορφές το καθένα. Τα ανάγλυφα αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο και κοσμούσαν ένα σημαντικό αθηναϊκό μνημείο των χρόνων 430-420 π.Χ., όπως φανερώνουν οι ίδιες διαστάσεις τους και οι ομοιότητες στη σύνθεση και την τεχνοτροπία. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται ακόμη από τη διαπίστωση ότι στις παραστάσεις εμφανίζονται και οι τέσσερις δυνατοί συνδυασμοί ανδρικών και γυναικείων μορφών (τρεις ανδρικές, τρεις γυναικείες, δύο ανδρικές και μία γυναικεία, δύο γυναικείες και μία ανδρική). Τα θέματα σχετίζονται όλα με τον θάνατο και τη μετάβαση στον κάτω κόσμο, αλλά και την αδυναμία επιστροφής από εκεί: 

Στο πρώτο ανάγλυφο εικονίζεται ο χωρισμός του Ορφέα και της Ευρυδίκης, την οποία ο Ερμής οδηγεί οριστικά και αμετάκλητα στον Άδη. 

Στο δεύτερο βλέπουμε τις δύο κόρες του Πελία, του βασιλιά της Ιωλκού και θείου του Ιάσωνα, καθώς ετοιμάζονται να σφάξουν τον πατέρα τους και να βράσουν τα κομμάτια του σε μεγάλο λέβητα ώστε να γίνει νέος, ακολουθώντας τις απατηλές οδηγίες της μάγισσας Μήδειας, που στέκεται απέναντι τους φορώντας ανατολίτικα ρούχα και κρατώντας ένα δοχείο με μαγικά βότανα. 

Στο τρίτο ο Ηρακλής έχει κατεβεί στον κάτω κόσμο και στέκεται δίπλα στον Πειρίθου και τον Θησέα, θέλοντας να τους πάρει μαζί του πίσω. Σύμφωνα με τον μύθο, κατόρθωσε να απελευθερώσει μόνο τον Θησέα, που εικονίζεται όρθιος απέναντι του. Ο Πειρίθους έμεινε κολλημένος στο έδαφος και έτσι δεν μπόρεσε να φύγει από το βασίλειο του Άδη· γι᾽ αυτό τον βλέπουμε να κάθεται περίλυπος σε έναν βράχο. 

Το τέταρτο ανάγλυφο δείχνει τον Ηρακλή στον κήπο των Εσπερίδων, ένα θέμα που, όπως είδαμε, δήλωνε συμβολικά την ευτυχισμένη μεταθανάτια ζωή που περίμενε τους ενάρετους ανθρώπους. Έχει υποστηριχθεί ότι τα ανάγλυφα αυτά κοσμούσαν τον βωμό των δώδεκα θεών στην Αγορά της Αθήνας, όπου κατέφευγαν οι διωκόμενοι για να βρουν άσυλο. Ωστόσο, η αναφορά όλων των παραστάσεων στον κόσμο των νεκρών και στην αδυναμία επανόδου από εκεί οδηγεί στη σκέψη ότι ίσως τα ανάγλυφα αυτά ανήκαν σε ένα σημαντικό επιτύμβιο μνημείο.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

15.2. Η μεταστροφή στη φιλοσοφία - Εις την σχολήν περιωνύμου φιλοσόφου

Λίγο κράτησε αυτή η πρώτη και εξωτερική περιπλάνηση. Αυτά που ζητούσε τα βρήκε όταν ένας φίλος του τον οδήγησε σε έναν άλλο δάσκαλο, όχι ιδιαίτερα ξακουστό, τον Αμμώνιο Σακκά. «Αυτόν ζητούσα,» είπε στον φίλο του, και από εκείνη τη μέρα έμεινε κοντά στον Αμμώνιο για έντεκα χρόνια, από το 232 ως το 242 μ.Χ., μαθητεύοντας στη φιλοσοφία.

Ο Αμμώνιος ονομάστηκε Σακκάς ίσως επειδή φορούσε σάκκον (ένα είδος τρίβωνα) ή επειδή, λένε άλλοι, στα νιάτα του κουβαλούσε σάκους. Ανήκει στους φιλοσόφους που σκοπίμως δεν άφησαν γραπτά κείμενα, και η διδασκαλία τους δεν καταγράφηκε από κάποιον μαθητή τους. Αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι είχε κάποια «απόκρυφα» δόγματα, δείχνει όμως τη σημασία που είχε ακόμη η προφορική διδασκαλία. Μάλιστα, όταν πέθανε, τρεις από τους μαθητές του, ο Ερέννιος, ο Ωριγένης και ο Πλωτίνος, δεσμεύτηκαν με συμφωνία να μην αποκαλύψουν τις διδασκαλίες του Αμμωνίου, πιθανώς για να μη διεκδικήσει κανένας αποκλειστικά για τον εαυτό του την πνευματική κληρονομιά του δασκάλου τους. Μόνο ο Πλωτίνος σεβάστηκε τη συμφωνία. Όπως και να είχε, τελικά σήμερα δεν γνωρίζουμε κάτι σίγουρο για τη διδασκαλία του Αμμωνίου!

Πάντα υπάρχει κάτι να κερδίσει κανείς από έναν δάσκαλο, πόσο μάλλον ο Πλωτίνος από τον Αμμώνιο. Πρέπει να ήταν ένας χαρισματικός δάσκαλος, «θεοδίδακτον» (δηλαδή αυτοδίδακτο) τον αποκάλεσαν, που θα γοήτευσε τον Πλωτίνο γιατί δεν ακολουθούσε τον καθιερωμένο τρόπο διδασκαλίας των φιλοσοφικών σχολών. Δίπλα του ο Πλωτίνος δεν θα έμαθε απλώς τις απόψεις των παλαιότερων φιλοσόφων, αλλά θα μυήθηκε στον ιδιόμορφο πλατωνισμό του Αμμωνίου. Ο δάσκαλός του επιχειρηματολογούσε υπέρ της συμφωνίας Πλάτωνα και Αριστοτέλη, παρόλο που ο συνδυασμός των δύο μεγάλων φιλοσόφων, ή έστω η ισότιμη μελέτη τους, δεν ήταν καθόλου δημοφιλής τότε στην Αλεξάνδρεια.

Είχε πεθάνει ο δάσκαλός του, όταν ο Πλωτίνος το 243 μ.Χ. μπήκε στην ακολουθία του ρωμαίου αυτοκράτορα Γορδιανού και συμμετείχε στην εκστρατεία εναντίον των Περσών. Δεν γνωρίζουμε αν αισθανόταν όπως οι επιστήμονες που είχαν συνοδεύσει τον Μέγα Αλέξανδρο στη δική του εκστρατεία. Πάντως, ο Γορδιανός σκοτώθηκε στη Μεσοποταμία, και ο Πλωτίνος γλίτωσε και έφτασε σώος στην Αντιόχεια.

Μια τέτοια πράξη έμοιαζε παράταιρη για έναν φιλόσοφο της εσωτερικότητας. Αλλά οι μαθητές του, καθότι φιλόσοφοι, επινόησαν μια ευλογοφανή δικαιολογία: «Είχε αποκτήσει τέτοια τριβή με τη φιλοσοφία, που επεδίωξε να γνωρίσει και αυτήν που εξασκούν οι Πέρσες και εκείνην που έχουν διαμορφώσει οι Ινδοί» (Πορφύριος, Βίος Πλωτίνου 3). Μα, δεν είναι και ο καλύτερος τρόπος, για να καταλάβεις τη σκέψη ενός λαού, να εκστρατεύσεις εναντίον του! Έτσι κι αλλιώς ο Πλωτίνος δεν έφτασε στον προορισμό του…

Στο κρίσιμο σταυροδρόμι των σαράντα ετών άλλαξε κατεύθυνση. Αφού δεν είδε το αρχαίο φως της Ανατολής (από τους Πέρσες και τους Ινδούς), στράφηκε προς τη νεόκοπη λάμψη της Δύσης. Επέλεξε να αλλάξει ακροατήριο. Να μην τρέμει η ψυχή του μιλώντας με βαρβαρισμούς δεινούς τα ελληνικά, μήπως οι Αλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό ως είναι το συνήθειό τους. Άφησε την Αλεξάνδρεια, με την ισχυρή φιλοσοφική και επιστημονική παράδοση, και πήγε και εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα, τη χρονιά που ανέβηκε στον θρόνο ο Φίλιππος ο Άραβας, (ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας) το 244 μ.Χ. Όσο και να γνώριζαν τα ελληνικά οι Ρωμαίοι (ειδικά όσοι ασχολούνταν με τη φιλοσοφία όφειλαν να τα γνωρίζουν), δύσκολα θα μπορούσε κάποιος τους να καυχηθεί ότι τα ήξερε καλύτερα από τους Αλεξανδρινούς!