ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡλέκτρα (957-987)

ΧΟ. ἔπραξε δεινά, δεινὰ δ᾽ ἀντέδωκέ σοι
καὶ τῶιδ᾽· ἔχει γὰρ ἡ Δίκη μέγα σθένος.
ΗΛ. εἶἑν· κομίζειν τοῦδε σῶμ᾽ ἔσω χρεὼν
960 σκότωι τε δοῦναι, δμῶες, ὡς, ὅταν μόληι
μήτηρ, σφαγῆς πάροιθε μὴ ᾽σίδηι νεκρόν.
ΟΡ. ἐπίσχες· ἐμβάλωμεν εἰς ἄλλον λόγον.
ΗΛ. τί δ᾽; ἐκ Μυκηνῶν μῶν βοηδρόμους ὁρᾶις;
ΟΡ. οὔκ, ἀλλὰ τὴν τεκοῦσαν ἥ μ᾽ ἐγείνατο.
965 ΗΛ. καλῶς ἄρ᾽ ἄρκυν ἐς μέσην πορεύεται.
καὶ μὴν ὄχοις γε καὶ στολῆι λαμπρύνεται.
ΟΡ. τί δῆτα δρῶμεν; μητέρ᾽ ἦ φονεύσομεν;
ΗΛ. μῶν σ᾽ οἶκτος εἷλε, μητρὸς ὡς εἶδες δέμας;
ΟΡ. φεῦ·
πῶς γὰρ κτάνω νιν, ἥ μ᾽ ἔθρεψε κἄτεκεν;
970 ΗΛ. ὥσπερ πατέρα σὸν ἥδε κἀμὸν ὤλεσεν.
ΟΡ. ὦ Φοῖβε, πολλήν γ᾽ ἀμαθίαν ἐθέσπισας.
ΗΛ. ὅπου δ᾽ Ἀπόλλων σκαιὸς ἦι, τίνες σοφοί;
ΟΡ. ὅστις μ᾽ ἔχρησας μητέρ᾽, ἣν οὐ χρῆν, κτανεῖν.
ΗΛ. βλάπτηι δὲ δὴ τί πατρὶ τιμωρῶν σέθεν;
975 ΟΡ. μητροκτόνος νῦν φεύξομαι, τόθ᾽ ἁγνὸς ὤν.
ΗΛ. καὶ μή γ᾽ ἀμύνων πατρὶ δυσσεβὴς ἔσηι.
ΟΡ. ἐγὦιδα· μητρὸς δ᾽ οὐ φόνου δώσω δίκας;
ΗΛ. τί δ᾽ ἢν πατρώιαν διαμεθῆις τιμωρίαν;
ΟΡ. ἆρ᾽ αὔτ᾽ ἀλάστωρ εἶπ᾽ ἀπεικασθεὶς θεῶι;
980 ΗΛ. ἱερὸν καθίζων τρίποδ᾽; ἐγὼ μὲν οὐ δοκῶ.
ΟΡ. οὔ τἂν πιθοίμην εὖ μεμαντεῦσθαι τάδε.
ΗΛ. οὐ μὴ κακισθεὶς εἰς ἀνανδρίαν πεσῆι,
ἀλλ᾽ εἶ τὸν αὐτὸν τῆιδ᾽ ὑποστήσων δόλον
ὧι καὶ πόσιν καθεῖλεν †Αἴγισθον κτανών†;
985 ΟΡ. ἔσειμι· δεινοῦ δ᾽ ἄρχομαι προβήματος,
καὶ δεινὰ δράσω γ᾽. εἰ θεοῖς δοκεῖ τάδε,
ἔστω· πικρὸν δ᾽ οὐχ ἡδὺ τἀγώνισμά μοι.

***
ΧΟΡ. Οι πράξεις του φριχτές, φριχτά τις έχει
σε σένα και τούτον ξεπληρώσει·
γιατί μεγάλη δύναμη έχει η Δίκη.
ΗΛΕ. Καλά· μέσα στο σπίτι πρέπει τώρα
να πάτε το κουφάρι του, εσείς δούλοι,
960 και να το κρύψετε μες στο σκοτάδι,
για να μη δει τον σκοτωμένο η μάνα μου
όταν θα φτάσει, πριν απ᾽ τη σφαγή της.
ΟΡΕ. Σώπαινε· ας πάμε σ᾽ άλλα λόγια.
ΗΛΕ. Τί βλέπω; Απ᾽ τις Μυκήνες έρχονται βοηθοί του;
ΟΡΕ. Όχι· εκείνη που με γέννησε είναι.
ΗΛΕ. Ωραία στα δίχτυα μου έρχεται να πέσει…
Γιά κοίταξέ την πόσο καμαρώνει
με τα λαμπρά της ρούχα και τ᾽ αμάξι!
ΟΡΕ. Τί κάνουμε λοιπόν; Θα σφάξουμε τη μάνα;
ΗΛΕ. Μόλις την είδες σ᾽ άρπαξεν η λύπη;
ΟΡΕ. Άαχ!
Μα πώς τη μάνα μου που μ᾽ έθρεψε να σφάξω;
970 ΗΛΕ. Ως έσφαξε και κείνη τον γονιό μας.
ΟΡΕ. Αστόχαστο χρησμό μου ᾽δωσες, Φοίβε…
ΗΛΕ. Αστόχαστος ο Απόλλωνας, μα τότε
σοφοί και γνωστικοί ποιοί να ᾽ναι;
ΟΡΕ. που με χρησμούς μ᾽ έχεις προστάξει
τη μάνα μου να σφάξω, ενώ δεν έπρεπε.
ΗΛΕ. Και τί θα πάθεις, τον πατέρα σου εκδικώντας;
ΟΡΕ. Ήμουν αγνός, θα φύγω μητροκτόνος.
ΗΛΕ. Αν δεν συντρέξεις τον γονιό σου, ανόσιος θα ᾽σαι.
ΟΡΕ. Τη μάνα μου; Μα δεν θα το πληρώσω;
ΗΛΕ. Κι αν τον πατέρα σου δεν εκδικήσεις;
ΟΡΕ. Δαίμονας με μορφή θεού τα είπε;
980 ΗΛΕ. Στο ιερό τριπόδι καθισμένος; Δεν νομίζω.
ΟΡΕ. Δεν θα τα πίστευα σωστές μαντείες ετούτα.
ΗΛΕ. Να μη δειλιάσεις κι άναντρος φανείς.
ΟΡΕ. Τον ίδιο δόλο και σ᾽ αυτήν θα στήσω;
ΗΛΕ. Όπως τον Αίγισθο έχεις θανατώσει.
ΟΡΕ. Πηγαίνω μέσα· φοβερό το έργο
που αρχίζω και φριχτές θα κάνω πράξεις.
Αν στους θεούς αρέσουν τούτα, ας γίνουν.
Πικρό κι όχι γλυκό το αγώνισμά μου.
(Μπαίνουν και κρύβονται στο καλύβι όλοι εκτός από την Ηλέκτρα και τον χορό. Έρχεται η Κλυταιμήστρα πάνω σε πολυτελή άμαξα περιστοιχισμένη από σκλάβες της Τροίας. Τη συνοδεύουν δούλοι.)

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, 1. Η τέχνη στην Ελλάδα κατά τους «Σκοτεινούς Αιώνες» και τη γεωμετρική περίοδο

1.3. Τα αρχαιολογικά δεδομένα από το Άργος: Η κυριαρχία των πολεμιστών και των ιππέων

Μια πόλη που γνώρισε γρήγορη και μεγάλη ανάπτυξη σχεδόν ταυτόχρονα με την Αθήνα είναι το Άργος. Στην περιοχή της Αργολίδας την καταστροφή των μεγάλων μυκηναϊκών ακροπόλεων των Μυκηνών και της Τίρυνθας με τα ανάκτορά τους την ακολούθησε η εγκατάσταση των Δωριέων (οι Αργείοι των ιστορικών χρόνων μιλούσαν δωρική διάλεκτο) και σε αυτούς πρέπει να αποδώσουμε τη δημιουργία της πόλης του Άργους των ιστορικών χρόνων. Αρχίζοντας από το τέλος του 11ου αιώνα π.Χ. το Άργος γίνεται βαθμιαία ο σημαντικότερος οικισμός της αργολικής πεδιάδας. Μέσα στον 8ο αιώνα οι μικρότεροι οικισμοί συνενώνονται και δημιουργούν μια οργανωμένη πόλη. Την ίδια εποχή, λίγα χιλιόμετρα βορειότερα από την πόλη, στην περιοχή της Πρόσυμνας, ιδρύεται ένα μεγάλο ιερό της Ήρας, κοινό για όλους τους κατοίκους της αργολικής πεδιάδας, το Ηραίο.

 

Τα αρχαιολογικά στοιχεία που διαθέτουμε από τη γεωμετρική περίοδο, ιδιαίτερα από τον 10ο και τον 9ο αιώνα π.Χ., προέρχονται, όπως και στην περίπτωση της Αθήνας, κυρίως από κτερίσματα σε τάφους. Επικρατεί η καύση των νεκρών σε αντίθεση με τον ενταφιασμό, που κυριαρχούσε στη μυκηναϊκή εποχή. Τα περισσότερα κτερίσματα είναι βέβαια πήλινα αγγεία και ειδώλια. Η συνήθεια, όμως, να θάβονται οι άνδρες που ανήκαν στην ανώτερη τάξη μαζί με τον οπλισμό τους είναι και εδώ διαδεδομένη, ακόμη περισσότερο από ό,τι στην Αθήνα. Ένα εντυπωσιακό εύρημα από τάφο πολεμιστή είναι ο χάλκινος θώρακας και το κράνος, που είχαν τοποθετηθεί δίπλα στον νεκρό μαζί με δύο σιδερένιους πελέκεις. Μπορούμε, επομένως, να δεχτούμε ότι στο Άργος κυριαρχούσε μια αριστοκρατία πολεμιστών, που συμμετείχε πιθανότατα σε πολεμικές επιδρομές όπως αυτές που αναφέρονται στην Ιλιάδα. Οι πλουσιότερες γυναίκες, όπως και στην Αθήνα, είναι θαμμένες με τα κοσμήματά τους.

 

Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η συχνότητα με την οποία απαντούν οι απεικονίσεις αλόγων στα ταφικά αγγεία που προέρχονται από τους τάφους της περιοχής. Στον Όμηρο το Άργος αποκαλείται ἱππόβοτον και το επίθετο αυτό φαίνεται ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ενώ το βόρειο τμήμα της αργολικής πεδιάδας είναι άνυδρο (αυτό είναι το πολυδίψιον Ἄργος του Ομήρου), το νότιο είναι πλούσιο σε νερά και έχει λιβάδια κατάλληλα για την εκτροφή αλόγων. Δεν είναι πιθανότατα τυχαίο ότι πολλά από τα μικρά χάλκινα άλογα που ήταν αφιερωμένα στο ιερό της Ολυμπίας προέρχονται από αργίτικα εργαστήρια.

Πάντα θέλουμε κάτι άλλο από αυτό που έχουμε

Οι άνθρωποι ποτέ δεν είμαστε ευχαριστημένοι. Πάντα θέλουμε κάτι άλλο από αυτό που έχουμε. Κάτι διαφορετικό ή κάτι περισσότερο, σίγουρα όμως όχι αυτό που έχουμε! Μοιάζει ότι ο ιδανικός εαυτός μας ποτέ δεν ικανοποιείται, πάντα προσγειώνεται ανώμαλα στην σφαίρα του πραγματικού, σε αυτό που κάθε φορά πραγματικά είναι ή πραγματικά συμβαίνει. Κάτι άλλο έχουμε φανταστεί, άλλο έχουμε επιθυμήσει και άλλο βρίσκουμε να κρατάμε στα χέρια μας...

Εκτός όμως από την άρνηση για αυτό που έχουμε, πολύ συχνά θέλουμε κι αυτό που έχουνε οι άλλοι: αδιαφορώντας για τα δικά μας κεκτημένα, για αυτά που έχουμε κατακτήσει οι ίδιοι, κρυφοκοιτάζουμε συχνά τις ζωές των άλλων. Βλέπουμε την ευτυχία τους, την χαρά τους, τα πλούτη τους, ρίχνουμε κλεφτές ματιές και ονειροπολούμε... ''Αχ, και να τα είχα εγώ αυτά. Αχ, και να ήτανε δικά μου...'' Είναι πιο εύκολο να αναγνωρίσουμε όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, ιδιαίτερα στα υλικά αγαθά: το σπίτι, το αυτοκίνητο, τα ρούχα, το κινητό κλπ.

Εξίσου το νιώθουμε όμως, αν το σκεφτείτε και για τις άυλες ιδέες και αξίες μας: Μία από αυτές είναι ο ελεύθερος χρόνος! Όταν τον έχουμε δεν ξέρουμε τι να τον κάνουμε και όταν δεν τον έχουμε τον αναζητούμε απεγνωσμένα! Άλλα και πάλι, όταν τον ξαναβρούμε, όταν μας είναι διαθέσιμος, δεν ξέρουμε πως να τον αξιοποιήσουμε: Βαριόμαστε, γκρινιάζουμε για την ρουτίνα μας, αδιαφορούμε για τους ανθρώπους και τα πράγματα γύρω μας, δεν μας χωράει ο τόπος...

Σαν να πρέπει ακόμα και τότε, να κάνουμε “κάτι” , κάτι που να πιάνει τόπο, να αξίζει τον κόπο, να μας γεμίζει. Και όταν το βρούμε, κι αν το βρούμε, μετά πάλι θα γκρινιάξουμε ότι πέρασε η ώρα, η μέρα, ο καιρός... και δεν ξεκουραστήκαμε! Ένας φαύλος κύκλος που δεν μας αφήνει ποτέ και με τίποτα ικανοποιημένους...

Αν όμως προσεγγίσουμε τον προβληματισμό αυτόν διανοητικά, αν μπορούσαμε να απενοχοποιήσουμε τις έννοιες “τίποτα”, “καθόλου” ή έστω “λίγο” και “μικρό”, ίσως τότε θα μπορούσαμε να απολαύσουμε τις λίγες ώρες ξεκούρασης που μας αντιστοιχούν. Χωρίς να χρειάζεται να αποδείξουμε τίποτα και σε κανέναν, χωρίς να πρέπει να παρουσιάσουμε έργο ακόμα και στην αργία, χωρίς να κοιτάξουμε τι κάνουν οι άλλοι με τον δικό τους χρόνο ή πως βλέπουν οι άλλοι το τι κάνουμε εμείς... Έναν ελάχιστο σεβασμό -φόρο τιμής- στην (παν)ανθρώπινη ανάγκη (μας) για ανάπαυση. Ένα στιγμιότυπο αυτοαποδοχής, ένα καλωσόρισμα στον εαυτό μας καθισμένο, με ένα βιβλίο στο χέρι να ατενίζει πότε εμπρός του και πότε τις ιδέες του περιεχομένου.

Φρίντριχ Νίτσε: Η σημασία της τρέλας στην ιστορία της ηθικότητας

Η τρέλα είναι εκείνη που ανοίγει τον δρόμο στην καινούρια σκέψη, που λύνει τα ξόρκια ενός αξιοσέβαστου εθίμου και δεισιδαιμονίας.

Αν, παρά εκείνο τον φοβερό ζυγό της «ηθικότητας των ηθών», κάτω από τον οποίο έζησαν όλες οι ανθρώπινες κοινότητες, αν, για χιλιετίες πριν από τη δική μας έναρξη μέτρησης του χρόνου και στην τελευταία αυτή μέχρι τις μέρες μας (εμείς οι ίδιοι κατοικούμε στον μικρό κόσμο των εξαιρέσεων και ούτως ειπείν στην κακή ζώνη), αν, λέγω φύτρωναν, μολαταύτα, πάντα καινούριες και διαφορετικές σκέψεις, αξιολογήσεις και παρορμήσεις, αυτό συνέβη κάτω από μια φοβερή συνοδεία: παντού σχεδόν, η τρέλα είναι εκείνη που ανοίγει τον δρόμο στην καινούρια σκέψη, που λύνει τα ξόρκια ενός αξιοσέβαστου εθίμου και δεισιδαιμονίας.

Καταλαβαίνετε γιατί έπρεπε να είναι αυτό η τρέλα; κάτι στη φωνή και στη συμπεριφορά τόσο τρομακτικό και απρόβλεπτο και τα δαιμονικά καπρίτσια του καιρού και της θάλασσας, και γι’ αυτό τον λόγο εξίσου ανάξιο για φόβο και προσοχή; Κάτι που έφερε τόσο φανερά το σημάδι μιας ολότελα αθέλητης εκδήλωσης όσο και οι σπασμοί και ο αφρός που βγάζει απο το στόμα ο επιληπτικός, που έμοιαζε να αναγνωρίζει τον παράφρονα σαν μάσκα και φερέφωνο μιας θεότητας; Κάτι που ενέπνεε, ακόμη και στον φορέα μιας καινούριας σκέψης, σεβασμό και φόβο προς τον εαυτό του, και επιπλέον τύψεις, και τον παρακινούσε να γίνει προφήτης και μάρτυράς του;

Ενώ σήμερα μας δίνουν συνεχώς να καταλάβουμε ότι η μεγαλοφυΐα διαθέτει αντί για ένα σπυρί λογικής ένα σπυρί τρέλας, όλοι οι προγενεστέροι άνθρωποι βρίσκονταν πιο κοντά στην ιδέα ότι εκεί όπου υπάρχει τρέλα υπάρχει επίσης ένα σπυρί μεγαλοφυΐας και σοφίας - κάτι «θεϊκό», όπως ψιθύριζαν. Ή μάλλον το εξέφραζαν πιο καθαρά: «Από την τρέλα ήρθαν τα μεγαλύτερα αγαθά στην Ελλάδα», έλεγε ο Πλάτωνας μαζί με όλη την αρχαία ανθρωπότητα.

Ας προχωρήσουμε ένα βήμα ακόμη: όλοι εκείνοι οι ανώτεροι άνθρωποι, που ωθούνταν ακατανίκητα να σπάσουν τον ζυγό οποιασδήποτε ηθικότητας και να θέσουν καινούριους νόμους, δεν είχαν τίποτε άλλο να κάνουν, αν δεν ήταν πράγματι παράφρονες, από το να γίνουν τρελοί ή να παραστήσουν πως ήταν τέτοιοι – και τούτο ισχύει για τους καινοτόμους σε όλα τα πεδία, όχι μόνο για εκείνους των ιερατικών και πολιτικών θεσμών: - ακόμη και ο καινοτόμος του ποιητικού μέτρου όφειλε να επικυρωθεί από την τρέλα. (Ακόμη και σε εποχές πολύ πιο μετριοπαθείς, η τρέλα παρέμενε ένας είδος σύμβασης μεταξύ των ποιητών: αυτήν χρησιμοποίησε, παραδείγματος χάρη, ο Σόλωνας όταν κέντριζε τους Αθηναίους να καταλάβουν την Σαλαμίνα). Πώς γίνεται κανείς τρελός, όταν δεν είναι και δεν τολμάει να παραστήσει πως είναι τέτοιος;

Σχεδόν όλοι οι εξέχοντες άνθρωποι των αρχαιότερων πολιτισμών είναι παραδομένοι σ’ αυτές τις τρομακτικές σκέψεις˙ μια μυστική διδασκαλία, φτιαγμένη από τεχνάσματα και διαιτητικές υποδείξεις, διαδόθηκε γι’ αυτό το θέμα, μαζί με το συναίσθημα της αθωότητας και μάλιστα της αγιότητας αυτών των ενασχολήσεων και αυτών των σχεδίων.

Οι συνταγές για να γίνεις γιατρός στους Ινδιάνους, άγιος στους χριστιανούς του Μεσαίωνα «angekok» στους Γροιλανδούς, «paje» στους Βραζιλιάνους, είναι ουσιαστικά οι ίδιες: παράλογες νηστείες, μόνιμη σεξουαλική αποχή να πηγαίνεις και να κάθεσαι στην έρημο ή στην κορυφή ενός βουνού ή ενός στύλου ή «να κάθεσαι πάνω σε μια αιωνόβια ιτιά που να βλέπει τη λίμνη» και, ιδίως, να μην σκέφτεσαι τίποτε άλλο παρά μόνον ό,τι μπορεί να φέρει έκσταση και αταξία του πνεύματος. Ποιος τολμάει να ρίξει μια ματιά στον αγριότοπο των πιο πικρών και των πιο περιττών ψυχικών αγωνιών όπου πιθανόν να αναλώθηκαν οι πιο γόνιμοι άνθρωποι όλων των εποχών!

Ποιος τολμάει να ακούσει εκείνους τους αναστεναγμούς των μοναχικών και των διαταραγμένων:

Αχ, δώστε μου τρέλα, εσείς επουράνιοι! Τρέλα, για να πιστέψω επιτέλους στον εαυτό μου! Δώστε μου παραληρήματα και σπασμούς, ξαφνικά φώτα και σκοτάδια, τρομάξτε με με κρύα και με ζέστες που ποτέ άλλος θνητός δεν δοκίμασε, με εκκωφαντικούς θορύβους και περιδινούμενες μορφές, αφήστε με να ουρλιάζω και να μουγκρίζω και να έρπω σαν ζώο: αρκεί να βρώ πίστη στον εαυτό μου! Η αμφιβολία με κατατρώει, σκότωσα τον νόμο, ο νόμος με τρομάζει όπως τον ζωντανό ένα πτώμα: αν δεν είμαι εγώ κάτι περισσότερο από τον νόμο, τότε είμαι ο βδελυρότερος όλων. Το καινούριο πνεύμα που βρίσκεται μέσα μου, από πού έρχεται σε μένα, αν όχι από σας; Αποδείξτε μου λοιπόν ότι είμαι δικός σας˙ μόνον η τρέλα μού το αποδείχνει.

Και πάρα πολλές φορές η θέρμη αυτή πετύχαινε τον σκοπό της: την εποχή που ο χριστιανισμός απέδειχνε περισσότερο τη γονιμότητα του σε αγίους και αναχωρητές, πιστεύοντας πως έτσι έδινε αποδείξεις για τον εαυτό του, υπήρχαν στην Ιερουσαλήμ μεγάλα φρενοκομεία για ατυχήσαντες αγίους, για εκείνους που είχαν θυσιάσει το τελευταίο τους σπυρί λογικής.

Φρίντριχ Νίτσε, Χαραυγή

Η Παραδοξότητα των Ονείρων και η «Μνήμη»

Τα Όνειρα δεν θα ήταν όνειρα αν δεν ήταν παράξενα. Το φαντασιακό τους πλαίσιο γίνεται παράλογο από την στιγμή που θα ξυπνήσουμε, όμως φαντάζουν σοβαρά κατά την διάρκεια της εμπειρίας, ή τουλάχιστον όταν θυμόμαστε την εμπειρία του Ονείρου. Βέβαια στην επανάκτηση αποκαλύπτεται η Παραδοξότητα των Ονείρων, η μέθοδος της «τρέλας» τους.

Η Παραδοξότητα των Ονείρων και η «Μνήμη»

Είναι παράξενα, και όμως φαίνεται πως εμπεριέχουν στοιχεία της Πραγματικότητας, αντικατοπτρισμούς της Συνειδητής ζωής μας. Το ονείρεμα έχει προμηθεύσει σε αναρίθμητους Καλλιτέχνες και Επιστήμονες την απαραίτητη έμπνευση που παρουσιάστηκε μέσα από το έργο τους. Αυτή η Παραδοξότητα των Ονείρων έχει οδηγήσει τους ανθρώπους από αμνημόνευτους χρόνους να θεωρούν πως τα Όνειρα έχουν προέλευση. Έχουν αντιμετωπιστεί σε διαφορετικούς καιρούς ως προμηνύματα από Θεούς ή Δαίμονες, ως Οιωνοί του Μέλλοντος, ή ακόμη και πως αντιπροσωπεύουν συμβολικά όλες τις προσωπικές μας προσδοκίες. Όλες αυτές οι θεωρίες περί Ονείρων συμφωνούν σε μία βασική αρχή: Τα Όνειρα σημαίνουν κάτι και έτσι μπορούν κατά κάποιο τρόπο να ερμηνευτούν.

Μονάχα στον αιώνα μας, και με την ανάπτυξη της Επιστημονικής Ψυχολογίας, και ακόμη πιο πρόσφατα με την ικανότητα της μελέτης της άμεσης Νευρολογικής Διαδικασίας, διαπιστώσαμε πως τα όνειρα έχασαν αρκετό από το μυστήριο που τα περιέβαλλε. Η επιστημονική επανάσταση ενάντια στην Φροϋδική θεωρία πως τα όνειρα είναι η εκπλήρωση των προσδοκιών μας, καθώς και ενάντια σε άλλες μυστικιστικές θεωρίες σαν εκείνη του Carl Jung, οδήγησε μερικούς από τους πιο επιφανείς ερευνητές των Ονείρων να θεωρήσουν πως τα όνειρα είναι κατ’ ουσίαν ασήμαντα, τυχαίες σπίθες των νευρώνων που δημιουργούνται και αντιμετωπίζονται ως σημαίνοντες έπειτα από τη σύνδεσή τους με κάποιο γεγονός.

Η Πιό πρόσφατη θεώρηση βγήκε στην επιφάνεια από τον Βιολόγο – κάτοχο του Βραβείου Νόμπελ Francis Crick, που ανακάλυψε το DNA. Ο Crick υποστήριξε πως τα όνειρα είναι η εκπυρσοκρότηση των νοητικών τυχαίων και ασήμαντων συσχετισμών του Νου. Η θεώρησή του αυτή αναπτύχθηκε από τον Νευρολόγο J. Allen Hobson, ίσως τον πιο Αντισυμβατικό Επιστημονικό ερευνητή Ονείρων. Ο Hobson αφιέρωσε την καριέρα του στην προσπάθεια να αποκαλύψει οποιαδήποτε σύνδεση του Ονειρικού περιεχομένου με το εσωτερικό νόημα ή συμβολική ερμηνεία. Υποστήριξε επίσης πως το όνειρο αντιπροσωπεύει ένα «ζέσταμα» για κάποια διανοητική διεργασία του ανθρώπου έπειτα από το ξύπνημα.

Ο Hobson έχει παραδεχτεί πως υιοθέτησε μία ακραία αντιπάθεια στην Ψυχοαναλυτική ερμηνεία των ονείρων – Μία αντιπάθεια που βασίστηκε στην συνήθεια των Ψυχαναλυτών να μειώνουν κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά στα πλαίσια της εκπλήρωσης επιθυμιών. Σαν την Μεσαιωνική Ιερά Εξέταση, μπορούν να αντιστρέψουν κάθε τι που λες και να υποθέσουν πως αντιπροσωπεύει μία κρυφή καταπιεσμένη επιθυμία. Υπάρχει βέβαια και ένας διαφορετικός τρόπος να δούμε το μυαλό που ονειρεύεται: Η Διεργασία της κατασκευής της Ανάμνησης, πως τα όνειρα δηλαδή είναι οι σύνδεσμοι των αναμνήσεων και της μνήμης.

Έχει πλέον εδραιωθεί το γεγονός πως κατά την διάρκεια του ύπνου οι αναμνήσεις κατοχυρώνονται και πως το υλικό που έχει προσφάτως εντυπωθεί στο Νου υλοποιείται. Σε Εργαστηριακά περάματα άνθρωποι που έχουν μάθει κάτι νέο το θυμούνται καλύτερα αφού έχουν κοιμηθεί σχεδόν άμεσα μετά την νέα γνώση αυτή. Ο Ιππόκαμπος, ένα όργανο που παίζει τεράστιο ρόλο στην δημιουργία αναμνήσεων είναι εξαιρετικά ενεργός κατά την διάρκεια του ύπνου. Μερικοί Υπνικοί Ερευνητές έχουν συμπεράνει πως τα όνειρα εμπλέκονται στον σχηματισμό αναμνήσεων. Παρ’ όλα αυτά εκείνοι που ερεύνησαν το ενδεχόμενο μελετώντας το Ονειρικό περιεχόμενο προσπάθησαν να φανερώσουν ονειρικές αναφορές στην καθημερινή ζωή. Οι παράδοξες λεπτομέρειες αντιμετωπίζονται ως «σκουπίδια», η απλή υπερ-ενεργοποίηση των νευρώνων του εγκεφάλου.

Ίσως και να υπάρχει κάποια έρευνα στην Ψυχολογική επιστήμη που να πήρε στα σοβαρά το ενδεχόμενο πως τα όνειρα και όλα τα στοιχεία που αποκαλύπτουν αντιπροσωπεύουν σημαίνοντες συνδέσμους. Υπάρχουν όμως ενδείξεις πως τα όνειρα είναι μέσω της παραδοξότητάς τους εκτός των άλλων Μνημονικές απεικονίσεις. Οι περισσότεροι τομείς της Ιστορίας, της Ανθρωπολογίας και παραδόξως της Εσωτερικής Φιλοσοφίας παρέχουν αυτές τις ενδείξεις. Για να ισχυριστούμε κάτι τέτοιο ίσως να χρειαστεί να ανατρέξουμε στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στην Προ- Gutenberg Ευρώπη για να θυμηθούμε τα πράγματα που έχουν μάθει: Η Ars Memoria, ή τέχνη της Μνήμης που αποκαλείται επίσης και ΜνημοΤεχνικές. Ίσως η Ονειρική διαδικασία, είναι η τέχνη της Μνήμης που λειτουργεί αυτόματα ενώ κοιμόμαστε.

Η Μνημοτεχνική Υπόθεση

Ας υποθέσουμε πως τα όνειρα είναι πιθανόν Μνημονικές συσκευές που όμως λειτουργούν σε ένα ανώτερο επίπεδο πολυπλοκότητας από τον συνειδητό Νου. Κάτι τέτοιο εξηγεί γιατί τα όνειρα αποκαλύπτουν και ψάχνουν σε βαθύτερο σημείο, με την μέθοδο που εισήγαγε ο Φρόιντ αλλά περιορίστηκε από τους Ψυχολόγους – Επιστήμονες σήμερα. Όπως και η καταγραφή ακόμη και ενός κομματιού της ονειρικής εμπειρίας για αποκρυπτογράφηση. Η λειτουργία του Ονείρου δεν αντιπροσωπεύει απλά τις επιθυμίες μας, και αυτό το αποδεικνύει η Ελεύθερη βούληση που αποκαλύπτει τις εσωτερικές διεργασίες αλλά και τις συνδέσεις ενός ονείρου. Προσπαθήστε το – ακόμη και σε κάποιο απλό όνειρο – όταν το αποκρυπτογραφήσουμε μπορούμε να γεμίσουμε ολόκληρες σελίδες στο σημειωματάριο περιγράφοντας τις συνδέσεις και τα ονειρικά σημάδια που εμπεριέχονται μέσα στο όνειρο.

Η Διάνοια των Μνημονικών αυτών συσκευών και τον ονείρων είναι πως κάθε προσωπική εμπειρία του ατόμου δίνει μία μοναδική και αχανή σειρά συνδέσεων που είναι άμεσα χρησιμοποιήσιμη για την ανάπτυξη νέων εμπειριών και νέων βιωμάτων της Μνήμης. Πολλές, αν όχι όλες από αυτές τις ονειρικές συνδέσεις είναι αυστηρά προσωπικές, σίγουρα όχι κάτι που θα θέλατε να περιγράψετε σε κάποιο τρίτο πρόσωπο. Αυτή η προσωπική φύση των Νοητικών συνδέσεων είναι ίσως μία καλύτερη εξήγηση της Φροϋδικής αντίστασης στην απόπειρα των ανθρώπων να συσχετιστούν ελεύθερα μέσω των Ονειρικών εμπειριών με τον Θεραπευτή τους.

Το «Συνδετικό» Χαρακτηριστικό της Τέχνης της Μνήμης και ο τρόπος με τον οποίο διαστρεβλώνει τα όνειρα δεν μπορεί να αναπτυχθεί καθώς είναι η βάση για την Παραδοξότητα των Ονείρων, ως μία φυσική Μνημοτεχνική Διεργασία: Ένα νέο αντικείμενο γνώσης δεν μπορεί να βρει τον δρόμο του προς την μνήμη αν δεν στρεβλωθεί μέσω της Ονειρικής διαδικασίας ούτως ώστε να συνδεθεί με ένα παλαιότερο γεγονός. Η Μνημονική αυτή υπόθεση (αν αληθεύει) εξηγεί με ένα τρόπο που δεν μπορεί η Φροϋδική θεώρηση πως τα όνειρα είναι γεμάτα από συμβολισμούς και τα γεγονότα που βιώνουμε στην καθημερινή μας ζωή σχεδόν ποτέ δεν απεικονίζονται κυριολεκτικά, και άρα κατανοούμε ίσως την σημασία τους μονάχα αφότου ξυπνήσουμε και είμαστε σε πλήρη συνείδηση.

Σπείρε μια σκέψη, θέρισε μια πράξη.

Σου διαφεύγει η ομοιότητά σου με τη φύση και αυτό διότι απομακρύνθηκες. Εκεί που κάποτε αποτελούσε προέκτασή σου πλέον αποτελεί ένα άγνωστο προς την ουσία του αξιοθέατο. Δεν κατανοείς τη λειτουργία της και ως εκ τούτου δεν καταλαβαίνεις τον εαυτό σου.

Όπως και στη φύση, έτσι και με σένα, πίσω από κάθε δράση καραδοκεί μια αντίδραση, γνωστό ήδη από τα χρόνια στα σχολικά θρανία. Βίωσες όμως ποτέ το βάθος αυτού του νόμου; Σπάνια, και αν ήταν συχνά, διότι ζωντάνευε μέσα από ευκαταφρόνητα γεγονότα, ένα τρακάρισμα λόγω μέθης, ένας τσακωμός λόγω ύψωσης τόνων, μια απουσία λόγω αργοπορίας. Τι γίνεται όμως στο “πεδίο”; Εκεί όπου τα ηνία κρατούν οι σκέψεις και η ενέργεια που τους προσδίδεις, εκεί που ακόμα και το τετριμμένο παύει να είναι τέτοιο.

Αντιδράσεις, αλυσιδωτές αντιδράσεις απελευθερώνονται σμιλεύοντας τη ζωή σου, τη ζωή άλλων, τον κόσμο όλο. Ίσως το βρεις τρελό αλλά είναι αλήθεια, ακλόνητο γεγονός. Απλό παράδειγμα για να σιωπήσεις και να συνεχίσεις να διαβάζεις είναι η μέλισσα. Ναι, ένα έντομο, αυτό είναι το παράδειγμα. Λες να έχει σκοπό να γονιμοποιεί τα λουλούδια ώστε εσύ να φτιάχνεις εκ των υστέρων πρωτομαγιάτικα στεφάνια; Σαφώς και όχι. Γύρη θέλει να μεταφέρει και μόνο αυτό. Αυτός είναι ο σκοπός της, αυτή είναι η δράση της, μέσω αυτής όμως αλλάζει πεδιάδες ολόκληρες, χαρίζει σε εσένα θέαμα.

Ομοίως και εσύ με τις σκέψεις σου. Το πρώτο στάδιο και αμφιλεγόμενο. Αν η σκέψη βρει υπόστεγο στις πράξεις σου τότε ζωντανεύει. Όπως η φωτιά ξεκινάει από ένα φυλλαράκι και καταλήγει να καταπίνει δάση, πόλεις και ανθρώπους, έτσι και οι σκέψεις σου άλλοτε σε καταβροχθίζουν και ενίοτε σε κτίζουν.

Το δεύτερο είναι η ζωή που δίνεις στις σκέψεις σου, οι πράξεις σου. Κάθε φορά που επαναλαμβάνεις κάτι, αυτό ριζώνει ακόμα πιο βαθιά μέσα σου και γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι σου. Πάρε παράδειγμα τους καπνιστές, σκέφτηκαν να δοκιμάσουν, άναψαν το πρώτο τους τσιγάρο. Ύστερα θέλησαν να καπνίσουν ακόμα ένα και έτσι, από το ένα έφτασαν στο πακέτο και ύστερα να μετράνε τα χρόνια που καπνίζουν. Γιατί πλέον δεν θυμούνται το χέρι τους άδειο, πάντα υπήρχε εκεί ένα τσιγάρο να σιγοκαίει.

Σειρά της συνήθειας να γίνει σπόρος για κάτι ακόμα μεγαλύτερο. Όσο πάει και μεγαλώνει, σαν μια τροχαλία που η μικρότερη κινεί τις μεγαλύτερες ώστε να σηκώσουν αδιανόητο βάρος. Είσαι οι συνήθειές σου. Παράδειγμα οι αθλητές, έκαναν συνήθειο τη προπόνηση και αυτή έπειτα δόμησε τον χαρακτήρα τους. Ανυποχώρητοι στις προκλήσεις, πείσμα μέχρι τελικής πτώσης. Σκληρές προπονήσεις, βαθιές διδαχές, βαθιές διδαχές, μαρμάρινος χαρακτήρας. Από μια συνήθεια, μία απλή συνήθεια.

Τέλος ο σπόρος του χαρακτήρα, αυτός που αποκαλύπτει ένα λαμπρό είτε ένα ζοφερό μέλλον. Δες έναν τζογαδόρο, επιρρεπής χαρακτήρας, αφελής, αυτοκαταστροφικός, με ασταθές μέλλον, κινδύνους, φτώχεια, ένα σκοτεινό πεπρωμένο. Γύρνα το βλέμμα σου μια στιγμή, παρατήρησε στους στόχους τους προσηλωμένους, αυτούς που αξιοποιούν κάθε μέρα προς όφελός τους. Δες πως βαδίζουν με σιγουριά προς ένα μέλλον άγνωστο αλλά με σίγουρο ένα δεδομένο, έχουν λαμπρό πεπρωμένο γιατί οι σκέψεις τους ήταν καρποφόρησαν υγιείς πράξεις, αυτές με τη σειρά τους ευεργετικές συνήθειες οι οποίες επιχρύσωσαν τους χαρακτήρες τους και λόγω του χρυσού έλαμψε το πεπρωμένο τους.

Αυτή είναι η ομοιότητά σου με τη φύση απλά σε εγκεφαλικό πλαίσιο. Ξεκίνα να σπέρνεις τους κατάλληλους σπόρους για να θερίσεις ύστερα ότι επιθυμείς. Όλα ξεκινάνε από κάτι μικρό, κάτι ασήμαντο και συνάμα σημαντικό, ένα σπόρο, μια σκέψη και φτάνουν σε ένα πεπρωμένο. Ποιο θες να είναι το δικό σου;

Ποιος είναι ο σκοπός της παιδείας;

Ο κύριος στόχος της παιδείας πρέπει να είναι να σπρώχνει τούς νέους να ερευνούν και να αμφιβάλλουν για όλα τα πράγματα πού θεωρούνται γενικώς αποδεκτά. Εκείνο που έχει σημασία είναι η ανεξαρτησία της σκέψης. Το χειρότερο στην εκπαίδευση είναι η απροθυμία να επιτρέπει στους νέους να θέτουν εν αμφιβάλω τις παραδεδεγμένες απόψεις και τούς ανθρώπους πού κατέχουν την εξουσία. Για να αναφανούν νέες ιδέες, είναι απαραίτητο να ενθαρρύνονται με κάθε τρόπο οι νέοι στο να διαφωνούν ριζικά με τις ηλιθιότητες της εποχής τους. Πολλοί Από τούς ανθρώπους πού θεωρούνται αξιοσέβαστοι, και πολλές από τις ιδέες πού θεωρούνται θεμελιώδεις αποτελούν φραγμούς στις ανθρώπινες επιτεύξεις.

Νομίζω ότι το σημαντικότερο δεν είναι να μαθαίνουμε πολλά πράγματα, όσο το να πιστεύουμε με πάθος ότι έχουμε το δικαίωμα να διαφωνούμε και την υποχρέωση να διατυπώνουμε καινούργιες ιδέες. Όπως λες, ο κόσμος είναι ταραγμένος κι ανάστατος. ‘Ολόκληρος ό ανθρώπινος πολιτισμός κινδυνεύει άμεσα. Αν πρόκειται να υπάρξει κάποια ελπίδα για τις Ανθρώπινες ζωές, πρέπει όλοι μας να δουλέψουμε για την απαγόρευση αυτών των τρομακτικών όπλων και να σκεφτούμε με ανεξαρτησία για την πολιτική όλων των κυβερνήσεων μας. Αυτές οι κυβερνήσεις προετοιμάζουν μια σφαγή σε ευρύτατη κλίμακα, κι είναι απαραίτητο όλοι μας, νέοι και γέροι, να εμποδίσουμε να πραγματοποιηθεί αυτό το έγκλημα.

Μητρότητα: Ένας σεισμός της ψυχής

Όλοι ξέρουμε πολλά πλέον για το τι σημαίνει να είσαι μητέρα. Ωστόσο, μερικοί πιθανώς υιοθετούν μια πολύ ρεαλιστική προσέγγιση στην κρίση που συνεπάγεται με την μητρότητα για πολλές γυναίκες.

Η Laura Gutman αναφέρεται στο θέμα στο βιβλίο της «Maternity, coming face to face with our own shadow». Η ψυχοθεραπεύτρια εξηγεί πως οι γυναίκες έρχονται σε επαφή με τις σκιές τους όταν γίνονται μητέρες.

Τι αποκαλούμε «σκιές»;
Ο όρος «σκιά» χρησιμοποιήθηκε και διαδόθηκε από τον Καρλ Γιούνγκ. Αυτή η έννοια περιλαμβάνει περισσότερα από το περίφημο «ασυνείδητο» του Φρόιντ. Αναφέρεται στα άγνωστα μέρη της ψυχής και του πνευματικού κόσμου.

Ολόκληρο το σύμπαν είναι φτιαγμένο από αντιθέσεις: μέρα και νύχτα, αρσενικό και θηλυκό, θετικό και αρνητικό, φως και σκοτάδι. Ο ψυχικός μας κόσμος επίσης διαμορφώνεται από τα φωτεινά και σκοτεινά μέρη του. Δεν βλέπουμε τι βρίσκεται στο σκοτάδι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει.

Οι «σκιές» αρχίζουν να αναπτύσσονται στην παιδική μας ηλικία. Όταν είμαστε μικροί, αρχίζουμε να χτίζουμε την προσωπικότητα μας. Μερικές φορές είναι επίπονα συναισθήματα και γεγονότα που δεν μπορούμε να επεξεργαστούμε συναισθηματικά και αποφασίζουμε να τα ξεχάσουμε. «Γυρνάμε την πλάτη μας» ώστε να συνεχίσουμε την πορεία μας στη ζωή. Αυτές οι άλυτες και μερικές φορές ασυνείδητες περιοχές είναι οι «σκιές» μας.

«Όλοι χρειάζεται να κοιτάξουμε στην σκοτεινή πλευρά της φύσης μας – εκεί βρίσκεται η ενέργεια, το πάθος. Οι άνθρωποι την φοβούνται επειδή έχει κομμάτια μας που τα αρνούμαστε.» – Sue Grafton

Τι συμβαίνει στις γυναίκες όταν αρχίζει η μητρότητα;

Ανεξάρτητα από την ηλικία μας, το παιδί που ήμασταν εξακολουθεί να ζει μέσα μας. Μερικές φορές το εσωτερικό μας παιδί είναι εδώ για να μας βοηθήσει να απολαύσουμε τον εαυτό μας, να διασκεδάσουμε. Άλλες φορές μας συνδέει με το πιο ευάλωτο κομμάτι του εαυτού μας, τους πιο πρωτογενείς φόβους μας, τις αναμνήσεις και ίσως τα πράγματα που μας λείπουν.

Η μητρότητα μας ταράζει και αποκαλύπτει όλες τις συναισθηματικές ελλείψεις και πληγές μας. Φέρνει πίσω τις εμπειρίες που είχαμε με την μητέρα και τον πατέρα μας, με τους ανθρώπους που μας μεγάλωσαν και που μας έθρεψαν συναισθηματικά. Αυτές οι αναμνήσεις, ίσως επίπονες αναμνήσεις, ήταν θαμμένες… μέχρι τώρα.

Τώρα στην εγκυμοσύνη, η ανάμνηση της παιδικής ηλικίας σας ξυπνά. Παλιές διαφωνίες βγαίνουν στο φως, ξανά ανοίγουν πληγές. Αυτή η ολόκληρη συναισθηματική έκρηξη συνοδεύεται από σωματικές και ορμονικές αλλαγές στην εγκυμοσύνη.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι φυσιολογικό για τις γυναίκες να νιώθουν συγχυσμένες ή λυπημένες… και συμβουλεύονται τον γιατρό. Συχνά η διάγνωση του γιατρού είναι «κατάθλιψη» ή «επιλόχεια κατάθλιψη» που ίσως να είναι αλλά και ίσως να μην είναι σωστή.

Αυτό συνήθως περιλαμβάνει την αυτόματη συνταγή φαρμάκων που σταματούν τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Πρέπει να θυμόμαστε πως η φαρμακευτική αγωγή, μπορεί να προσφέρει στιγμιαία ανακούφιση, αλλά αν δεν υπάρξει ψυχολογική υποστήριξη, τα προβλήματα μόνο θα θαφτούν και δεν θα λυθούν.

Πώς θα βρείτε τον δρόμο σας;

Η αλήθεια είναι ότι πολλές κρυμμένες περιοχές της γυναικείας ψυχής ενεργοποιούνται και αποκαλύπτονται στην μητρότητα. Είναι συνήθως η ώρα της αποκάλυψης, της κρίσης… Πρόκειται για μια διαδικασία όπου η υποστήριξη μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν.

Το να κάνουμε το ασυνείδητο συνειδητό μας κάνει να αναπτυχθούμε και να ωριμάσουμε. Κάνοντας τον πόνο συνειδητό, φέρνοντας τον στο φως, θα τον θεραπεύσουμε. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα μας εναντιωθεί όταν θα είμαστε αδύναμοι.

Το να επιστρέψουμε στον κανονικό εαυτό μας είναι επίσης απαραίτητο μέρος της θεραπείας των συναισθηματικών τραυμάτων που υπήρχαν, ανοιχτά και επώδυνα, από την παιδική ηλικία. Αναφερόμαστε στο να βρούμε και να θεραπεύσουμε το εσωτερικό μας παιδί.

Έτσι θα διορθώσουμε τις επιβλαβείς αντισταθμιστικές συμπεριφορές, κάνοντας τον εαυτό μας και πάλι ολόκληρο. Μπορούμε να θεραπευτούμε. Μια υγιέστερη, πιο ισορροπημένη και πιο ευτυχισμένη ζωή –και μητρότητα- είναι δυνατή.

«Αυτό είναι το έργο κάθε ανθρώπινου όντος: να περάσει την γήινη ζωή του αναζητώντας την σκιά του, να την φέρει στο φως και να περπατήσει στην αληθινή πορεία της ζωής.» – Laura Gutman

Ο ουτοπικός μύθος του έρωτα

Υπάρχει ένας ουτοπικός μύθος. Μια ωραιοποιημένη θεωρία που αγγίζει δειλά την πραγματικότητα και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, μέσα από τα παραμύθια. Ο μύθος του ιδανικού έρωτα.

Μεγαλώνουμε πιστεύοντας πως σαν βρούμε το ταίρι μας, τα προβλήματα μας θα λυθούν σχεδόν δια μαγείας. Η ευτυχία θα μας κατακλύσει, η ψυχή μας θα ηρεμήσει και η καθημερινότητα μας θα γαληνέψει.. Ζώντας αυτοί καλά και εμείς καλύτερα…

Περνάμε μεγάλο μέρος της ζωής μας αναζητώντας εκείνον τον άνθρωπο που θα μας λυτρώσει. Τον πρίγκιπα με το λευκό άλογο, που θα μας πάρει μακριά από τη μιζέρια μας. Ή την πριγκίπισσα που είναι φυλακισμένη στο κάστρο και περιμένει κάποιον να την σώσει, ώστε να ζήσουν μια ζωή ονειρεμένη.

Η ανυπομονησία υποσυνείδητα μας ωθεί να εναποθέτουμε εύκολα τις ελπίδες μας, σχεδόν σε όποιον βρεθεί μπροστά μας. Σε κάποιον που τηρεί φαινομενικά έστω και λίγες από τις προϋποθέσεις μας. Εθελοτυφλώντας, βλέποντας ότι η ανάγκη μας προστάζει.

Με την πάροδο του χρόνου όταν η γύμνια των ψυχών επικρατεί και η ύλη αδυνατεί να θαμπώνει άλλο πια, συχνά βλέπουμε ποσό μακριά είμαστε ο ένας από τον άλλον.. Αλλά κυρίως, πόσο μακριά είμαστε από τον ίδιο μας τον εαυτό.

Καταλήγοντας μετά από καιρό και πάλι μόνοι. Μόνοι, όντας ακόμα και μέσα σε δεσμά σχέσης ή γάμου. Η μοναξιά άλλωστε δεν διστάζει να κυριαρχήσει ακόμα και στις πιο «γεμάτες», φαινομενικά ευτυχισμένες εικόνες.

Συναντάμε κάπου στο μέλλον, τον εαυτό μας κουλουριασμένο σε μια γωνιά του χρόνου, προδομένοι από τα όνειρα μας, πληγωμένοι. Μαζεύοντας τα συντρίμμια μας, μόνο και μόνο για να βρούμε το κουράγιο να ψάξουμε τον επόμενο σύντροφο. Γυρεύοντας με ατέρμονη ελπίδα την αλήθεια του μύθου..

Ανασηκώνουμε τους ώμους, φοράμε με ευκολία την μάσκα που μαγικά καλύπτει όσα θέλουμε να κρύψουμε. Τον πόνο, την θλίψη, τα άλυτα θέματα που κουβαλάμε, αλλά σπάνια θυσιάζουμε τον χρόνο μας ή εκμηδενίζουμε το εγώ μας, για να τα αντιμετωπίσουμε. Ό,τι μας βαραίνει, το θάβουμε μέσα μας. Αγνοώντας πως κάποια στιγμή, όλα θα φανερωθούν, όμως γιγαντωμένα και θα μας στοιχειώσουν.

Πεπεισμένοι πως σύντομα θα βρούμε τον άνθρωπο που η ζωή μας χρωστάει, μετά από τόσες δυσκολίες. Εκείνον που επιτέλους, όπως θέλουμε να πιστεύουμε, θα μπορέσει να μας φέρει την λησμονημένη ευτυχία και να εξαγνίσει μια για πάντα όλο όσα μέσα μας καταχωνιάσαμε.

Ο φαύλος κύκλος όμως αυτός θα επαναλαμβάνεται εωσότου λάβουμε το μάθημα που υποβόσκει μέσα από τις πληθώρες παρεμφερείς εμπειρίες. Το δίδαγμα που διάπλατα φωνάζει πως πρέπει να αφοσιωθούμε κυρίως σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας και όχι σε μια διαρκή αναζήτησή συντρόφων ή συλλογή εραστών, εμμονικά καλύπτοντας κενά που η ματαιοδοξία και η παροδικότατα ανοίγει.

Όλα όσα χρειαζόμαστε βρίσκονται μέσα μας. Η ολοκλήρωση μας και η ευτυχία μας, δεν υποβόσκουν σε κάποιον άλλον. Κανείς δεν μπορεί να μας σώσει, μονάχα εμείς τον ίδιο μας τον εαυτό.

Με τον σωστό για εμάς άνθρωπο δίπλα μας, η πορεία μας θα γίνει πιο εύκολη, εφόσον ο ένας θα βρίσκεται δίπλα στον άλλον ουσιαστικά. Εφόσον θα υπάρχει ένα χέρι να μας αγγίζει τρυφερά, ένας ωμός να ακουμπάμε τις πίκρες μας, ένα κορμί να υπερασπίζεται την έξαψη μας..

Όμως, όσο ιδανικός για εμάς και αν τύχει να είναι ο άνθρωπος με τον οποίο θα συναντηθούμε…

Αν εμείς δεν είμαστε καλά με τον εαυτό μας…

Αν εμείς δεν έχουμε βρει τον δρόμο μας… Αν δεν έχουμε ισορροπήσει μέσα μας..

Αν δεν γνωρίζουμε ποιοι πραγματικά είμαστε και τι η ψυχή μας αναζητάει… Αργά ή γρήγορα οι σκιές μας θα προφτάσουν να καλύψουν την πλάνη μας. Και οι μπόρες από τα μαύρα αυτά σύννεφα θα ξεπλύνουν τα ψεύτικα στολίδια.

Καλούμαστε να δούμε ξάστερα μέσα μας. Να κοιτάξουμε την υπόσταση μας. Να ξεγυμνωθούμε από την ύλη που μας περιβάλει και μας ντύνει, παραπλανώντας. Να μάθουμε τους εαυτούς μας. Να μην δειλιάζουμε, όσο δύσκολο και να είναι, να μην τρομάξουμε.

Η μεγαλύτερη αρετή, «γνώθι σαυτόν».

Μονάχα όταν πλησιάσουμε τον εαυτό μας, ίσως καταφέρουμε να επιλέξουμε σωστά τον άνθρωπο που θα μπορέσει να σταθεί δίπλα μας ή θα μπορέσουμε αν τον έχουμε βρει, να τον κρατήσουμε κοντά μας. Μονάχα τότε θα νιώσει το αγνό κάλεσμα μας και οι ψυχές θα μπορέσουν με καθαρότητα να σμίξουν.

Καταλήξαμε να μας ελέγχουν τα πάθη μέσα από όσα η κοινωνία προστάζει και παραγκωνίσαμε την φωνή της καρδιάς και της ψυχής.

Ας πάψουμε να θυσιάζουμε ψυχές στον βωμό των παθών…

To τρίπτυχο της επιτυχίας: Μην απολογείσαι, μην εξηγείς και μην γκρινιάζεις

Πόσο συχνά απολογούμαστε, εξηγούμε, παραπονιόμαστε στη ζωή μας; Πόσο λάθος κάνουμε;

Κάποιοι θεωρούν τον εαυτό τους λιγότερο άξιο από τους άλλους, ζουν στον συνεχή φόβο μην πουν ή μην κάνουν το παραμικρό λάθος στις σχέσεις τους, καταρρέουν κυριολεκτικά αν αυτό συμβεί.

Βλέποντας όλα τα θετικά τους στοιχεία να σωριάζονται σαν χάρτινος πύργος, καταφεύγουν σε παράπονα, απολογίες και άπειρες εξηγήσεις για να δικαιολογηθούν, από τον φόβο ότι δεν είναι αρκετοί για να έλξουν τη συμπάθεια και την αγάπη, εκτός κι αν είναι άψογοι.

Είναι οι άνθρωποι που τα πρωινά αντικρύζουν τη μέρα γεμάτοι κούραση και ανησυχία, φοβούνται το αύριο, το μέλλον και τις απώλειες, κάνοντας διαρκή ανασκόπηση τί είναι αυτό που δεν έκαναν σωστά και πόσο κινδυνεύουν να διασυρθούν και να εκτεθούν, πώς θα ξεφύγουν από τον εξευτελισμό, την μοναξιά και την απομόνωση.

Οι απολογίες

«Οι φίλοι σου δεν τις χρειάζονται και οι εχθροί σου, έτσι κι αλλιώς δεν θα σε πιστέψουν»

«Ο άνθρωπος στα 80% της ζωής του εκτίθεται» Γούντυ Άλλεν

Η απολογία, αν και χρήσιμη μόνο όταν κάποιος κάνει κάτι κακό και σκοπεύει να το διορθώσει, είναι μια από τις πιο διαστρεβλωμένες αντιλήψεις στις σχέσεις και είναι καλό να χρησιμοποιείται με φειδώ και λιτότητα.

Οι απολογίες, τις περισσότερες φορές δεν αφορούν κάποια κακή πράξη αλλά παραίτηση, εκχώρηση και καταπάτηση προσωπικών δικαιωμάτων, όπως είναι το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας να είναι κάποιος όπως αυτός θέλει, εφόσον αυτό δεν προκαλεί βλάβη στους άλλους.

Όλοι γνωρίζουμε ανθρώπους που κάνουν αυτό το πράγμα συνεχώς (μήπως το κάνουμε κι εμείς…οι ίδιοι;), χωρίς να αντιλαμβάνονται πόσο ευάλωτοι γίνονται στα χέρια των άλλων.

Οι απολογούμενοι πιστεύουν ότι μια τέτοια προσαρμογή στη ζωή είναι η μόνη τους επιλογή, σαν να πιστεύουν βαθύτερα ότι δεν τους μένει τίποτε άλλο να κάνουν, σαν να μην έχουν την παραμικρή υποψία ότι μπορούν να δουν τις σχέσεις διαφορετικά.

Οι απολογίες στις διαπροσωπικές σχέσεις για οτιδήποτε δεν είναι παρά ένα- και μάλιστα κακό δεκανίκι μια ελαττωματικής αυτοπεποίθησης, στηριγμένης στην γνώμη των άλλων. Είναι οι άνθρωποι με μειωμένη αυτοπεποίθηση που συνήθως απολογούνται από τον φόβο να μην χάσουν τους άλλους, την εκτίμηση και την παρουσία τους, καθώς μέσα από αυτούς και μόνο διαμορφώνουν την ζωή τους, τα όνειρα και τις προσδοκίες τους.

Οι εξηγήσεις

Οι πολλές εξηγήσεις είναι απαραίτητες οπουδήποτε αλλού εκτός από τις διαπροσωπικές σχέσεις. Μπορούμε για παράδειγμα να δώσουμε άπειρες εξηγήσεις μέχρι κάποιος να καταλάβει πώς να κατασκευάσει ένα όμορφο κήπο, ή να λύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα αλλά είναι πολύ μάταιες όταν στις διαπροσωπικές σχέσεις εξηγούμε ατελείωτα γιατί δεν είναι δικό μας το λάθος.

Αλήθεια, σκεφθήκατε ποτέ ότι στην πραγματικότητα κανείς δεν ενδιαφέρεται γι' αυτό; Αν έκανες λάθος, πάει το έκανες, δεν θα ήταν άσχημα να το ξαναδείς και να το διορθώσεις για το μέλλον αλλά μέχρις εκεί. Αν η σχέση σου σε χρεώσει σε αβάστακτο βαθμό τότε υπάρχει πρόβλημα στη σχέση κι αυτό δεν οφείλεται στο λάθος σου και μόνο.

Τα παράπονα

Τα παράπονα ενοχλούν τους άλλους, τρελαίνουν αυτόν που παραπονιέται και καταστρέφουν σχέσεις εξίσου καλά με τις απολογίες και τις ατελείωτες εξηγήσεις.

Τα παράπονα είναι η φυσική συνέχεια της απολογίας και των εξηγήσεων. Κάποιος που συνηθίζει να δίνει αναλυτικές και ατέλειωτες εξηγήσεις, που απολογείται για το κάθε τι επιφυλάσσει στον εαυτό του το θλιβερό δικαίωμα να κάνει συνεχώς παράπονα, σαν να είναι ένας τρόπος προφύλαξης από αόρατες, μελλοντικές κατηγορίες.

Οι άνθρωποι που παραπονιούνται έχουν συνήθως κρυφές προσδοκίες, δεν τολμούν να τις που φανερά και περιμένουν από τους άλλους να τις αντιληφθούν.

Δεν υπάρχει πάθος που να ταράζει τόσο τη διαύγεια της κρίσης μας όσο η οργή

Ο Αρχύτας ο Ταραντίνος, επιστρέφοντας από έναν πόλεμο όπου ήταν στρατηγός, βρήκε τα πάντα άνω κάτω στο σπιτικό του και τα χωράφια του χέρσα από την κακή διαχείριση του επιστάτη του· και αφού έβαλε να τον φωνάξουν, του είπε: “Πήγαινε! Αν δεν ήμουν οργισμένος, θα σου άργαζα το τομάρι”!

Το ίδιο και ο Πλάτων: καθώς είχε κορώσει εναντίον ενός δούλου του, επιφόρτισε τον Σπεύσιππο να τον τιμωρήσει, με τη δικαιολογία πως δεν ήθελε να ασχοληθεί αυτός ο ίδιος με κάποιον που τον είχε θυμώσει.

Ο Χάριλλος ο Λακεδαιμόνιος είπε σε έναν είλωτα, που φερόταν με υπερβολική θρασύτητα κι αυθάδεια απέναντί του:

“Μα τους Θεούς, αν δεν ήμουν θυμωμένος, θα σε έκανα να πεθάνεις ετούτη τη στιγμή κιόλας”. (ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ)

Ο θυμός είναι πάθος αυτάρεσκο και κολακεύει τον εαυτό του. Πόσες φορές, όταν είμαστε ταρακουνημένοι από λαθεμένη αιτία, αν έρθει κανείς να μας παρουσιάσει κάποια καλή απολογία ή δικαιολογία, χολωνόμαστε εναντίον της ίδιας της αλήθειας και της αθωότητας;

Συγκράτησα σχετικά ένα θαυμάσιο παράδειγμα της αρχαιότητας.

Ο Πίσων, άτομο κατά τα άλλα αξιοσημείωτης αρετής, εκνευρισμένος εναντίον ενός στρατιώτη του από το γεγονός ότι, όταν επέστρεψε μόνος από την κοπή χόρτου [για ζωοτροφές], δεν ήξερε να του δώσει λογαριασμό που είχε αφήσει ένα σύντροφό του, θεώρησε βέβαιο πως τον είχε σκοτώσει και μεμιάς τον καταδίκασε σε θάνατο. Την ώρα που ήταν στην κρεμάλα, να που φτάνει εκείνος ο χαμένος σύντροφος. Όλο το στράτευμα έκαμε μεγάλες χαρές και ύστερα από πλήθος χάδια και αγκαλιές των δύο συντρόφων, ο δήμιος οδηγεί τον έναν και τον άλλο μπροστά στον Πίσωνα, περιμένοντας όλη η ομήγυρη με βεβαιότητα πως αυτό θα του ήταν και εκείνου του ίδιου μεγάλη ευχαρίστηση. Συνέβη το ακριβώς αντίθετο: γιατί από αμηχανία και δυσαρέσκεια, η μανία του, που ήταν ακόμα ισχυρή, διπλασιάστηκε· και με ένα εύστροφο εύρημα, που το πάθος του του πρόσφερε ξαφνικά, όρισε και τους τρεις ένοχους, επειδή ένας τους είχε βρεθεί αθώος και έβαλε να τους στείλουν και τους τρεις στον άλλο κόσμο· τον πρώτο στρατιώτη, επειδή υπήρχε καταδικαστική απόφαση εναντίον του· τον δεύτερο που είχε χαθεί, επειδή ήταν αιτία του θανάτου του συντρόφου του· και τον δήμιο επειδή δεν είχε υπακούσει στη διαταγή που του είχε δοθεί.

Εκείνοι που έχουν να διαπραγματευθούν με γυναίκες ξεροκέφαλες, μπορεί να έχουν δοκιμάσει σε τι λύσσα πέφτουν, όταν αντιπαραθέτει κανείς στην ταραχή τους τη σιωπή και την κρυάδα και απαξιοί να συνδαυλίσει το θυμό τους.

Ο Φωκίων, μπροστά σε κάποιον που διέκοπτε τον λόγο του εκστομίζοντας τις χειρότερες ύβρεις, δεν έκαμε άλλο παρά να σωπαίνει και να του δίνει όλο το χρόνο να εξαντλήσει την οργή του· όταν αυτό έγινε, δίχως να αναφέρει αυτή τη διατάραξη, ξανάρχισε το λόγο του από το σημείο όπου τον είχε διακόψει. Δεν υπάρχει απόκριση τόσο δηκτική όσο μια τέτοια περιφρόνηση. (ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ)

Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καλή διαχείριση των υποθέσεών σου να τρώγεσαι εσωτερικά.

Η οργή χώνεται στο σώμα, όταν την κρύβουμε, όπως είπε ο Διογένης στον Δημοσθένη, ο οποίος, από φόβο μήπως τον δουν σε μια ταβέρνα, πήγαινε στο βάθος:

“Όσο πιο πολύ πηγαίνεις κατά πίσω, τόσο περισσότερο μπαίνεις βαθύτερα” (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ)

Και θα προτιμούσα να φέρω στο φως τα πάθη μου παρά να τα κλωσάω σε βάρος μου· ατονούν, όταν ξεθυμαίνουν και όταν εκφράζονται· αξίζει περισσότερο η αιχμή τους να χώνεται προς τα έξω παρά να τη στρέφουμε εναντίον μας.

“Όλα τα κακά είναι ελαφρότερα, όταν είναι φανερά· και πιο ολέθρια, όταν κρύβονται υπό το μανδύα υγείας” (ΣΕΝΕΚΑΣ)

Νουθετώ τα μέλη της οικογένειάς μου που έχουν δικαίωμα να δείχνουν το θυμό τους: πρώτον, να είναι φειδωλοί στην οργή τους και να μην την σκορπίζουν όπως λάχει, γιατί αυτό εμποδίζει την αποτελεσματικότητά της και το βάρος της· η απερίσκεπτη και συνεχής φωνασκία γίνεται συνήθεια και κάνει τον καθένα να την περιφρονεί. Δεύτερον, να μην θυμώνουν καθόλου στον αέρα και να κοιτάζουν η επίπληξή τους να φτάνει σε εκείνον για τον οποίο παραπονούνται· γιατί συνήθως φωνάζουν πριν εκείνος βρεθεί μπροστά τους και συνεχίζουν να φωνάζουν έναν αιώνα μετά που έχει φύγει:

Η οξύθυμη παραφροσύνη κατά του εαυτού της στρέφεται (ΚΛΑΥΔΙΑΝΟΣ)

Τα βάζουν με τη σκιά τους και μεταφέρουν αυτή τη τρικυμία σε μέρη που ούτε τιμωρείται κανείς ούτε υποφέρει τις συνέπειες της, εκτός από όποιον δεν μπορεί να αντέξει το σαματά της φωνής τους. Ομοίως μέμφομαι εκείνους που προκαλούν και φουρτουνιάζουν σε καβγάδες, όπου δεν έχουν αντίπαλο.

Όταν θυμώνω, αυτό γίνεται όσο πιο σφοδρά, αλλά επίσης όσο πιο σύντομα και μυστικά μπορώ· χάνω για τα καλά την ψυχραιμία μου ταχύτατα και βίαια, όχι όμως με τέτοια ταραχή, ώστε να φτάνω στο σημείο να πετάω δώθε κείθε και δίχως επιλογή κάθε λογής υβριστικές λέξεις και να μην εξετάζω αν ρίχνω επιτήδεια τα βέλη μου, όπου κρίνω πως τραυματίζουν περισσότερο (γιατί δεν χρησιμοποιώ συνήθως παρά τη γλώσσα μου).

Η θύελλα προκαλείται μόνο από τη συρροή των θυμών, από τους οποίους ο ένας πρόθυμα γεννάει τον άλλο, ενώ και οι δυο τους δεν γεννιούνται την ίδια στιγμή.

Αφήνοντας κάθε οργή να πάρει το δρόμο της, τότε θα έχουμε πάντα ειρήνη. Χρήσιμη συνταγή, δύσκολη όμως να γίνει στην πράξη.

Με την απαλλαγή των εγωιστικών επιθυμιών, απαλλάσσεται κάποιος και από τις εσωτερικές συγκρούσεις

Ο Ταοϊσμός πρωτοπαρουσιάστηκε στην Κίνα κατά τη μέση περίοδο της βασιλείας, γύρω στον τρίτο ή τέταρτο αιώνα π.Χ., από τον Λάο Τσε σε ένα σύντομο έργο με λιγότερες από 6.000 λέξεις, που ονομαζόταν “Το Ταό” (Ο Δρόμος).Η φιλοσοφία του επεκτάθηκε αργότερα και ερμηνεύτηκε από έναν ιδιοφυή φιλόσοφο και ποιητή, τον Τσουάνγκ Τσου, κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του τέταρτου αιώνα π.Χ..

Ο κύριος στόχος της ταοϊστικής φιλοσοφίας είναι η εσωτερική ολοκλήρωση και αρμονία κάθε ατόμου. Σαν τέτοιος, δεν είναι ένας βολικός δρόμος. Προβάλλει ότι καθένας από μας μπορεί να πετύχει να φθάσει στην πλήρη ανθρώπινη φύση του μέσα από τη διαδικασία της λησμονιάς όσων έχει ήδη μάθει, ώστε να του δοθεί η ευκαιρία να επιστρέψει στην αρμονία με όλα τα πράγματα, όπως ήταν στην αρχή.

Ο εγωισμός θεωρείται ότι βρίσκεται στη ρίζα όλης της δυσαρμονίας κι έτσι ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας της ανθρώπινης δυστυχίας. Για το λόγο αυτό, ο άνθρωπος πρέπει ν’ αγωνιστεί ν’ απαλλαγεί από τον εγωισμό του. Με την απαλλαγή των εγωιστικών επιθυμιών, απαλλάσσεται κάποιος και από τις εσωτερικές συγκρούσεις.

Ο Λάο Τσε υποδήλωνε έτσι, ότι τα ολοκληρωμένα άτομα θα είχαν λίγες επιθυμίες και δεν θα προσκολλώνται σε ανθρώπους ή σε πράγματα. Θα ζούσαν με τη δική τους κρίση και όχι με εκείνη των άλλων. Θα πάλευαν για τη φυσική απλότητα και την αυθόρμητη ζωή και θα απαλλάσσονταν από την επιφανειακότητα και τον καταναγκασμό.

Οι ολοκληρωμένοι Ταοϊστές δεν είναι στο έλεος των παρορμήσεών τους.
Αγωνίζονται να διατηρήσουν τον εαυτό τους σωστά σε σχέση με τις φανερές δυνατότητες και αδυναμίες τους. Θεωρούν τον εαυτό τους μοναδικό και γι’ αυτό με κανέναν ανταγωνιστικό.

Εξασκούνται στην “αδράνεια”. Η αδράνεια για τον Ταοϊστή δεν είναι μια παθητική κατάσταση, αλλά μάλλον μια λεπτή μορφή δράσης. Η πορεία του νερού χρησιμοποιείται σαν συνηθισμένη μεταφορά γι’ αυτό. Με τα λόγια του Λάο Τσε, καθώς η μαλακή υποχώρηση του νερού σχίζει την ισχυρή πέτρα. Έτσι και η υποχώρηση στην ζωή επιλύει το άλυτο: Η υποχώρηση, έμαθα, είναι να επιστρέφεις πίσω ξανά.

Αλλʹ αυτό το άγραφο μάθημα, αυτό το εύκολο παράδειγμα, χάθηκε από τους ανθρώπους.

Οι Ταοϊστές βλέπουν τη δύναμη στην ηθική και γι’ αυτό είναι ευαίσθητοι προς την κοινωνία και τα συναισθήματα των άλλων. Δεν κρίνουν και προσπαθούν ν’ ανταποκρίνονται στη στάση των άλλων περισσότερο απ’ ό,τι στις ενέργειές τους. Απορρίπτουν τη βία, την καταπίεση και την εξουσία.

Αρνούνται να συμμετάσχουν στην κατάκτηση της φύσης ή την εκμετάλλευση άλλων. Περισσότερο, παλεύουν να γίνουν οι φιλικοί συνεργάτες των ανθρώπων και της φύσης. Ο στόχος τους είναι η αρμονία με όλα τα πράγματα, επιτρέποντας σε όλα τα πράγματα να πραγματοποιήσουν τον προορισμό τους.

Γαλαξιακή σύγκρουση μπορεί να έχει πυροδοτήσει τη διαμόρφωση του Ηλιακού μας Συστήματος

Η διαμόρφωση του Ήλιου, του Ηλιακού Συστήματος και η επακόλουθη ανάδυση της ζωής στη Γη ίσως να είναι συνέπεια της σύγκρουσης μεταξύ του Γαλαξία μας και ενός μικρότερου γαλαξία επονομαζόμενο Τοξότη (Sagittarius), που ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1990 να περιφέρεται γύρω από το γαλαξιακό μας σπίτι.

Οι αστρονόμοι γνωρίζουν ότι ο Τοξότης επανειλημμένα συγκρούστηκε με το δίσκο του Γαλαξία μας, καθώς η τροχιά του γύρω από τον πυρήνα του γαλαξία στενεύει ως αποτέλεσμα των βαρυτικών δυνάμεων. Προηγούμενες μελέτες υποστήριζαν ότι ο Τοξότης, ένας νάνος γαλαξίας, είχε σημαντική επίδραση στον τρόπο που κινούνται τα άστρα στον Γαλαξία μας. Ορισμένες ακόμη ισχυρίζονται ότι ο 10.000 μεγαλύτερης μάζας Γαλαξίας μας και η χαρακτηριστική σπειροειδής δομή του μπορεί να είναι αποτέλεσμα των τουλάχιστον τριών γνωστών συγκρούσεών του με τον Τοξότη κατά τη διάρκεια των περασμένων έξι δισεκατομμυρίων χρόνων.

Μια νέα μελέτη, που βασίζεται σε δεδομένα που συλλέχθηκαν από τον πανίσχυρο χαρτογράφο του γαλαξία Gaia, της ESA, αποκάλυψε για πρώτη φορά ότι η επιρροή του Τοξότη στον Γαλαξία μας μπορεί να είναι ακόμη περισσότερο ουσιαστική. Οι κυματισμοί που προκλήθηκαν από τις συγκρούσεις φαίνεται να έχουν πυροδοτήσει σημαντικά επεισόδια διαμόρφωσης άστρων, ένα από τα οποία χονδρικά συνέπεσε με το χρόνο της διαμόρφωσης του Ήλιου κάπου 4,7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν.

«Είναι γνωστό από υπάρχοντα μοντέλα ότι ο Τοξότης βούτηξε μέσα στον Γαλαξία μας τρεις φορές – η πρώτη περίπου πριν από πέντε ή έξι δισεκατομμύρια χρόνια, μετά περίπου πριν από δυο δισεκατομμύρια χρόνια και τέλος πριν από ένα δισεκατομμύριο χρόνια», αναφέρει ο Tomás Ruiz-Lara, ερευνητής στην Αστροφυσική του IAC (Instituto de Astrofísica de Canarias) στην Τενερίφη, στην Ισπανία και επικεφαλής συγγραφέας της νέας μελέτης που δημοσιεύθηκε στο Nature Astronomy.

«Όταν κοιτάξαμε στα δεδομένα του Gaia σχετικά με τον Γαλαξία μας, βρήκαμε τρεις περιόδους αυξημένης διαμόρφωσης άστρων που κορυφώνονταν 5,7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, 1,9 δισεκατομμύριο χρόνια πριν και 1 δισεκατομμύριο χρόνια πριν, που ανταποκρίνονται με τους χρόνους που πιστεύεται ότι ο Τοξότης έχει περάσει μέσα από το δίσκο του Γαλαξία μας».

Κυματισμοί στο νερό

Οι ερευνητές παρατήρησαν τις φωτεινότητες, τις αποστάσεις και τα χρώματα των άστρων μέσα σε μια σφαίρα περίπου 6.500 ετών φωτός γύρω από τον Ήλιο και σύγκριναν τα δεδομένα με τα υπάρχοντα μοντέλα αστρικής εξέλιξης. Σύμφωνα με τον Tomás, έχει νόημα η σκέψη ότι ο νάνος-γαλαξίας μπορεί να έχει ένα τέτοιο αποτέλεσμα.

«Στην αρχή έχετε έναν γαλαξία, τον Γαλαξία μας, ο οποίος είναι σχετικά ήσυχος», λέει ο Tomás. «Μετά από μια αρχική βίαια εποχή αστρικής διαμόρφωσης, που πυροδοτήθηκε μερικά από μια πρώιμη συγχώνευση, ο Γαλαξίας μας έφθασε σε μια κατάσταση ισορροπίας στην οποία τα άστρα διαμορφωνόταν σταθερά. Ξαφνικά, έχετε την πτώση του Τοξότη στον γαλαξία και καταστρέφεται η ισορροπία, οδηγώντας συνολικά τα προηγουμένως ήσυχα αέριο και σκόνη μέσα στον μεγαλύτερο γαλαξία να αναταράσσονται όπως τα κύματα στο νερό».

Σε ορισμένες περιοχές του Γαλαξία μας, αυτά τα κύματα θα οδήγησαν σε υψηλότερες συγκεντρώσεις σκόνης και αερίου, ενώ θα άδειαζαν άλλες. Η υψηλή πυκνότητα του υλικού σε αυτές τις περιοχές θα πυροδότησαν στη συνέχεια το σχηματισμό νέων άστρων. «Φαίνεται ότι ο Τοξότης δεν διαμόρφωσε μόνο τη δομή και επηρέασε τη δυναμική του πώς κινούνται τα άστρα στον Γαλαξία μας, οδήγησε επίσης σε αύξηση του Γαλαξία μας», λέει η Carme Gallart, συγγραφέας επίσης της μελέτης από το IAC. «Φαίνεται ότι ένα σημαντικό μέρος της αστρικής μάζας του Γαλαξία μας σχηματίστηκε λόγω των αλληλεπιδράσεων με τον Τοξότη και δεν θα μπορούσε να υπάρχει αλλιώς».

Η γέννηση του Ήλιου

 

Στην πραγματικότητα, φαίνεται πιθανό ότι ακόμη και ο Ήλιος και οι πλανήτες του δεν θα υπήρχαν εάν ο νάνος Τοξότης δεν παγιδεύονταν από τη βαρυτική έλξη του Γαλαξία μας και τελικά να βουτούσε μέσα στον δίσκο του. «Ο Ήλιος διαμορφώθηκε το χρόνο που διαμορφωνόταν τα άστρα στον Γαλαξία μας λόγω της πρώτης διέλευσης του Τοξότη», αναφέρει η Carme. «Δεν γνωρίζουμε αν το ιδιαίτερο νέφος αερίου και σκόνης που μετατράπηκε στον Ήλιο κατέρρευσε λόγω των επιδράσεων του Τοξότη ή όχι. Όμως είναι ένα πιθανό σενάριο επειδή η ηλικία του Ήλιου είναι συνεπής με αυτή ενός άστρου που διαμορφώθηκε ως αποτέλεσμα της επίδρασης του Τοξότη».

Κάθε σύγκρουση απογύμνωνε τον Τοξότη από ορισμένο αέριο και σκόνη, αφήνοντας τον γαλαξία μικρότερο μετά από κάθε πέρασμα. Τα υπάρχοντα δεδομένα υποστηρίζουν ότι ο Τοξότης μπορεί να έχει περάσει μέσω του δίσκου του Γαλαξία μας ξανά αρκετά πρόσφατα, στα τελευταία λίγες εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια και είναι τώρα πολύ κοντά σε αυτό. Στη πραγματικότητα, η νέα μελέτη βρήκε μια πρόσφατη έκρηξη αστρικής διαμόρφωσης, που υποδηλώνει ένα πιθανό νέο και εν εξελίξει κύμα αστρικής γέννησης.

Σύμφωνα με τον επιστήμονα του προγράμματος Gaia της ESA, Timo Prusti, τέτοιες λεπτομερείς γνώσεις για την ιστορία της αστρικής διαμόρφωσης του Γαλαξία μας δεν θα ήταν δυνατές πριν το Gaia, το τηλεσκόπιο για τη χαρτογράφηση των άστρων που εκτοξεύθηκε στα τέλη του 2013, οι δυο παρουσιάσεις δεδομένων του οποίου, το 2016 και 2018, έφεραν επανάσταση στη μελέτη του Γαλαξία μας. «Κάποιοι προσδιορισμοί της ιστορίας της αστρικής διαμόρφωσης στον Γαλαξία μας υπήρχαν πριν, βασιζόμενοι στα δεδομένα από την αποστολή Hipparcos, της ESA, στην αρχή της δεκαετίας του 1990», αναφέρει ο Timo.

«Όμως οι παρατηρήσεις αυτές εστίαζαν στην άμεση γειτονιά του Ήλιου. Δεν ήταν πραγματικά αντιπροσωπευτικές και έτσι δεν θα μπορούσαν να αποκαλύψουν αυτές τις εκρήξεις στην αστρική διαμόρφωση που βλέπουμε τώρα. Είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε μια λεπτομερή ιστορία αστρικής διαμόρφωσης στον Γαλαξία μας. Είναι μια απόδειξη για την επιστημονική ισχύ του Gaia που βλέπουμε να εκδηλώνεται ξανά και ξανά σε αμέτρητες ρηξικέλευθες μελέτες σε μια περίοδο μόνο δύο ετών».

Αριστοτέλης: Άριστο πολίτευμα-όρος για άριστο βίο

Αριστοτέλης: 384-322 π.Χ.

Πώς δημιουργούνται οι πολιτικοί απατεώνες;

§1

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

     Ι. Ο άριστος βίος πάντα συγκεντρώνει το μέγιστο φιλοσοφικό ενδιαφέρον του Αριστοτέλη. Γιατί; Επειδή συνυφαίνεται με τον προορισμό του ανθρώπου: με την ευδαιμονία του και με έναν αυτάρκη τρόπο βίωσης και διαβίωσής του. Αλλά ο άριστος βίος δεν μπορεί να υπάρχει για το κάθε άτομο χωριστά, εάν η κοινωνική, πολιτική, πολιτειακή, οικονομική και η γενικότερη κατάσταση της πόλεως δεν είναι αυτή, πρωτίστως, άριστη. Πώς μπορεί να γίνεται άριστη; Με το άριστο πολίτευμα. Άριστος βίος λοιπόν και άριστο πολίτευμα είναι στενά συνδεδεμένα και δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο. Το άριστο πολίτευμα, αυτό που ο Αριστοτέλης ονομάζει πολιτεία, δεν νοείται από τον φιλόσοφο ως αυτοσκοπός παρά ως εκείνη η οργανωμένη πολιτική κοινωνία, που προορισμό έχει να καταστήσει το βίο των πολιτών άριστο. Η έννοια της άριστης πολιτείας, απ’ αυτή την άποψη, αναζητείται αφενός μέσα στην ενεργό και συνειδητή συμμετοχή του πολίτη στους κοινούς σκοπούς της πόλεως και αφετέρου μέσα στο είδος, στο ποιόν του πολιτεύματος της πόλεως. Ως εκ τούτου, δεν πρόκειται απλώς για μια φαντασιακή ή ιδεατή σύλληψη, για ένα αφηρημένο Δέον ή για το επιθυμητό, παρά για το θεωρητικό συν πρακτικό ενεργείν: για την εὐπραξία μετ' ἀρετῆς.

     ΙΙ. Εντός αυτού του πνεύματος, κάθε πράξη, για να αποτελεί δημιουργική ενέργεια, για να είναι άριστη, πρέπει να είναι ενάρετη και αντίστροφα. Τούτο σημαίνει πως το ευχάριστο από μόνο του δεν είναι ενάρετο και συναφώς δεν ταυτίζεται με την ευδαιμονία. Το ευχάριστο χρειάζεται την αρετή, ώστε να ανταποκρίνεται στην ουσία της ανθρώπινης κοινωνίας και να συνθέτει τον άριστο βίο κοινωνίας και ανθρώπινου ατόμου. Το ευχάριστο χωρίς την αρετή είναι αυτό που στις εποχές μας ονομάζουμε λαϊκισμό και το οποίο δεν έχει διόλου να κάνει με τον άριστο βίο του ατόμου και της κοινότητας, αλλά με τη φασιστικοποίηση των συνειδήσεων και συνακόλουθα με την απόλυτη διαφθορά της εξουσίας· ό,τι δηλ. ακριβώς συμβαίνει στις μέρες μας με τους κτηνανθρώπους της καθεστωτικής «αριστεράς» Αλλά τι είναι για τον Αριστοτέλη η αρετή; Πρωτίστως, η μετρημένη στάση ζωής, δηλαδή η σύμφωνη με τη μεσότητα ανάμεσα στις δυο ακρότητες: της υπερβολής και της στέρησηςˑ συγχρόνως εκείνη η ενεργός ζωή, που πραγματώνει αυτή τη μεσότητα και συγχρόνως παράγει τα αγαθά: πνευματικά όσο και υλικά. Με βάση λοιπόν την αρχή της μεσότητας καθίσταται δυνατό, όπως μας λέει ο Αριστοτέλης στο παρακάτω κείμενό του, το άριστο πολίτευμα και ο άριστος βίος, ενώ η ακύρωση αυτής της αρχής παράγει μοχθηρούς, κακούργους, απατεώνες και επίδοξους αρχομανείς, τόσο από το άκρο των πάρα πολύ πλουσίων όσο και από το άκρο των πάρα πολύ φτωχών. 

§2

Τι είναι η πολιτεία ως πολίτευμα;
(Πολιτικά 1295b1–28)

«Η πολιτεία [=το πολίτευμα] είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος ζωής της πόλεως. Όλες βέβαια οι πόλεις απαρτίζονται από τρία μέρη, αφενός από τους υπερβολικά πλούσιους, αφετέρου από τους υπερβολικά φτωχούς και τρίτον από όσους βρίσκονται στο μέσον αυτών των δυο. Καθώς λοιπόν είναι κοινώς αποδεκτό πως το μέτριο και το μέσον είναι το άριστο, γίνεται φανερό ότι και η απόκτηση όλων των ευτυχημάτων [=αγαθών, καλών πραγμάτων] με μέτρο είναι η βέλτιστη. Και τούτο, γιατί η με μέτρο απόκτηση των αγαθών υπακούει πολύ εύκολα στη λογική, ενώ ο υπερβολικά ωραίος ή ισχυρός ή ευγενικής καταγωγής ή πλούσιος ή, αντιθέτως, ο υπερβολικά φτωχός ή ανίσχυρος ή ταπεινής καταγωγής είναι δύσκολο ν’ ακολουθήσει τη λογικήˑ γιατί οι πρώτοι γίνονται κυρίως αναιδείς/αλαζόνες και μεγαλοαπατεώνες, ενώ οι δεύτεροι κακοποιοί και μικροαπατεώνεςˑ συνεπώς άλλα αδικήματα διαπράττονται από αλαζονεία και άλλα από μοχθηρία. Ακόμη, όσοι βρίσκονται στο μέσον ελάχιστα ενδιαφέρονται να αποφεύγουν ή να καταλαμβάνουν αξιώματα, καθώς αμφότερες οι εν λόγω επιδιώξεις βλάπτουν τις πόλεις. Εξάλλου, όσοι έχουν υπερβολικά ευτυχήματα, ήτοι αγαθά, δηλαδή δύναμη, πλούτο, φίλους και άλλα παρόμοια, ούτε θέλουν ούτε εννοούν να υπακούν στην εξουσία …λόγω της πολυτελούς ζωής τους. Από την άλλη πλευρά, οι υπερβολικά φτωχοί είναι πολύ δουλοπρεπείς. Το αποτέλεσμα είναι οι μεν τελευταίοι να μην ξέρουν να ασκούν εξουσία, αλλά να εξουσιάζονται δουλικά από δεσποτική αρχή, οι δε πρώτοι να μην ανέχονται να εξουσιάζονται από καμιά δύναμη, παρά μόνο να ασκούν οι ίδιοι δεσποτική εξουσία. Έτσι συμβαίνει να έχουμε μια πόλη δούλων και εξουσιαστών, όχι όμως ελεύθερων ανθρώπων… Απεναντίας, η πόλη διέπεται από την απαίτηση, να αποτελείται από ίσους και όμοιους πολίτες στο μέγιστο δυνατό βαθμόˑ αυτό όμως το βρίσκουμε στη μέση τάξη. Ως εκ τούτου, άριστο πολίτευμα έχει κατ’ αναγκαιότητα η πόλη, που αποτελείται από όσα υποστηρίξαμε ότι συνιστούν την πόλη με βάση τη φύση της».  

§3

Ερμηνεία – κατανόηση

1. Μια Αριστοτελική ανάγνωση του ως άνω κειμένου μας οδηγεί σε αποκαλυπτική αποκρυπτογράφηση της σαθρότητας των πολιτικών χτες και σήμερα: συστημάτων, προσώπων, μηχανισμών. Πρόκειται για μια σαθρότητα, που στο Ελλαδικό πολιτικό σύστημα αναγιγνώσκεται από τους μυωπικούς μηχανισμούς του ενός ή του άλλου ιδεολογικο-πολιτικού σχήματος, θεμελιωδώς δε από εκείνους της νεοφασιστικής «αριστεράς», ανεστραμμένα: ως αρετή. Πολιτική αρετή γι’ αυτούς είναι να μην εξουσιάζονται, αλλά μόνο να εξουσιάζουν, να περιφρονούν τους νόμους για τον εαυτό τους ή να τους προσαρμόζουν στα ιδιοτελή τους συμφέροντα, αλλά να τους εφαρμόζουν με δικτατορική ωμότητα για τους άλλους.

2. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι οικονομικοί, πολιτικοί, επιστημονικοί, ιδεολογικοί κ.ά. εξουσιαστές, που προέρχονται από το άκρο των υπερβολικά πλουσίων, είναι αναιδείς/αλαζόνες και μεγαλοαπατεώνες (στα αρχαία: ὑβρισταὶ καὶ μεγαλοπόνηροι), γιατί δεν έχουν άλλη έγνοια παρά πώς να αυξάνουν τα υλικά τους αγαθά και πώς να κυλιστούν, σαν τους χοίρους, μέσα στο βούρκο των πιο χυδαίων ηδονών. Είναι κατ’ εξοχήν αντιπνευματικά όντα και ο λογισμός τους, κατά συνέπεια, δεν συνάδει με τη φύση του ορθοφρονούντος ανθρώπου παρά με την ασπλαχνία, με τον αμοραλισμό των μεγαλοσυμφερόντων, με την εχθρότητα για το γενικό συμφέρον της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού. Αυτή η πλειοψηφία είναι το μέσον, δηλαδή η μεσότητα, η μέση τάξη.

3. Ως τέτοια, η συγκεκριμένη πλειοψηφία δεν είναι απλώς αριθμητική, αλλά εννοιολογική ενότητα ποσότητας και ποιότητας ανθρώπων. Οι άνθρωποι της μεσότητας, σε αντίθεση με τους προαναφερθέντες της άκρατης δολιότητας, ενεργούν με φρόνηση, καθώς είναι αυτάρκεις και δεν έχουν ανάγκη να κλέψουν, δια μιας νομιμοφανούς πολιτικής οδού, τα αγαθά των συνανθρώπων τους. Αυτοί λοιπόν «δεν υπονομεύουν ούτε υπονομεύονται» (Πολιτικά ό.π. 32), αλλά υπερασπίζονται τη Λογική του άριστου, δηλαδή της ισορροπίας, της εσωτερικής ανταπόκρισης προς το αληθινά κοινό συμφέρον, προς την ισότητα των πολιτών με κριτήρια ποιότητας: με κριτήρια ηθικών και διανοητικών αρετών.

4. Μια τέτοια πλειοψηφία δεν έχει ως αρχή της τη στυγνή αντιπαλότητα, τη βάρβαρη βιαιότητα για τον άλλο, όπως συμβαίνει με τους αμόρφωτους κακοποιούς της φεουδαρχικής σοσιαλδημοκρατίας, που στεγάζεται κάτω από την ονομασία: Αριστερά. Ορισμένως λοιπόν δεν ολισθαίνει προς εκείνο το αχαλίνωτο είδος «δημοκρατίας», ήτοι δημαγωγίας, που εκφυλίζεται σε άκρατη ολιγαρχία ή τυραννίδα. Σε αντίθεση όμως προς αυτή την πολιτική μεσότητα, οι μεγαλοπόνηροι, οι μεγαλοαπατεώνες, καθώς και το άλλο άκρο των υπερβολικά φτωχών, των εξαθλιωμένων, οι μικροαπατεώνες (αρχαία: μικροπόνηροι), ως δουλικά όργανα των μεγαλοπόνηρων, είναι οι κύριοι εκφραστές της Αριστοτελικά εκφυλισμένης σε τυραννίδα «δημοκρατίας», με σημερινούς όρους: της κατ’ επίφαση κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, όπου έχουν αντιστραφεί οι επιταγές-νόρμες του νόμου, με βάση τις αρχομανείς βλέψεις των καθεστωτικών παρασίτων: το κοινοβούλιο από νομοθετικό σώμα έχει γίνει εκτελεστικό, και η κυβέρνηση από εκτελεστικό όργανο έγινε νομοθετικό σώμα.

5. Διασάφηση: ο Αριστοτέλης δεν εννοεί με την έννοια της μεσότητας κάτι το ποσοτικά-αριθμητικά ενδιάμεσο ανάμεσα στην υπερβολή και τη στέρηση, παρά την εσωτερική λογική εξισορρόπησης, εναρμόνισης, συμμετρικής διαλλαγής δυο αντίθετων άκρων. Σε επίπεδο, αναλογικά, της πολιτικής κοινωνίας εννοεί την ισότιμη μεταχείριση των πολιτών, την κοινωνική ισότητα με κριτήρια ποιοτικά: εναρμόνιση υλικής επάρκειας και πνευματικής καλλιέργειας. Η έννοια της μεσότητας είναι κάτι παρόμοιο με την εγελιανή έννοια της διαμεσολάβησης (Vermittlung): όχι το μέσο με την έννοια του οργάνου ή του τρόπου, αλλά ένα είδος μεταστοχαστικής συνεπαγωγής, μια κατά συμπερασματικό Λόγο αρμονία σε [και για] ένα ανώτερο υλικο-πνευματικά επίπεδο ζωής.

6. Διερώτηση: πώς μπορούν, με βάση την παραπάνω Αριστοτελική συλλογιστική, οι μεγαλοπόνηροι κηφήνες της φασιστικής «αριστεράς» να συνδυάζουν την αλαζονεία του ιδιωτικού τους πλουτισμού, την αχαλίνωτη αδηφαγία, με την υπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος; Ο Αριστοτέλης απαντά: δεν μπορούν, αλλά ως μεγαλοπόνηροι είναι «ικανοί» για κάτι άλλο: με σκοταδιστική αοριστολογία και όχι λιγότερο με εθελοδουλεία πολλών υπηκόων να δομούν ένα κράτος «δούλων και εξουσιαστών, όχι όμως ελεύθερων ανθρώπων». Και τούτο σε «παραγωγική» συνεργασία με τους διεφθαρμένους μηχανισμούς των πολλαπλών συντεχνιών.

ΠΛΑΤΩΝ: Ἀπολογία Σωκράτους (26a-28a)

Ἀλλὰ γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦτο μὲν ἤδη δῆλον
[26b] οὑγὼ ἔλεγον, ὅτι Μελήτῳ τούτων οὔτε μέγα οὔτε μικρὸν πώποτε ἐμέλησεν. ὅμως δὲ δὴ λέγε ἡμῖν, πῶς με φῂς διαφθείρειν, ὦ Μέλητε, τοὺς νεωτέρους; ἢ δῆλον δὴ ὅτι κατὰ τὴν γραφὴν ἣν ἐγράψω θεοὺς διδάσκοντα μὴ νομίζειν οὓς ἡ πόλις νομίζει, ἕτερα δὲ δαιμόνια καινά; οὐ ταῦτα λέγεις ὅτι διδάσκων διαφθείρω;
Πάνυ μὲν οὖν σφόδρα ταῦτα λέγω.
Πρὸς αὐτῶν τοίνυν, ὦ Μέλητε, τούτων τῶν θεῶν ὧν νῦν ὁ λόγος ἐστίν, εἰπὲ ἔτι σαφέστερον καὶ ἐμοὶ καὶ τοῖς
[26c] ἀνδράσιν τουτοισί. ἐγὼ γὰρ οὐ δύναμαι μαθεῖν πότερον λέγεις διδάσκειν με νομίζειν εἶναί τινας θεούς —καὶ αὐτὸς ἄρα νομίζω εἶναι θεοὺς καὶ οὐκ εἰμὶ τὸ παράπαν ἄθεος οὐδὲ ταύτῃ ἀδικῶ— οὐ μέντοι οὕσπερ γε ἡ πόλις ἀλλὰ ἑτέρους, καὶ τοῦτ᾽ ἔστιν ὅ μοι ἐγκαλεῖς, ὅτι ἑτέρους, ἢ παντάπασί με φῂς οὔτε αὐτὸν νομίζειν θεοὺς τούς τε ἄλλους ταῦτα διδάσκειν.
Ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς.
[26d] Ὦ θαυμάσιε Μέλητε, ἵνα τί ταῦτα λέγεις; οὐδὲ ἥλιον οὐδὲ σελήνην ἄρα νομίζω θεοὺς εἶναι, ὥσπερ οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι;
Μὰ Δί᾽, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἐπεὶ τὸν μὲν ἥλιον λίθον φησὶν εἶναι, τὴν δὲ σελήνην γῆν.
Ἀναξαγόρου οἴει κατηγορεῖν, ὦ φίλε Μέλητε; καὶ οὕτω καταφρονεῖς τῶνδε καὶ οἴει αὐτοὺς ἀπείρους γραμμάτων εἶναι ὥστε οὐκ εἰδέναι ὅτι τὰ Ἀναξαγόρου βιβλία τοῦ Κλαζομενίου γέμει τούτων τῶν λόγων; καὶ δὴ καὶ οἱ νέοι ταῦτα παρ᾽ ἐμοῦ μανθάνουσιν, ἃ ἔξεστιν ἐνίοτε εἰ πάνυ πολλοῦ δραχμῆς [26e] ἐκ τῆς ὀρχήστρας πριαμένοις Σωκράτους καταγελᾶν, ἐὰν προσποιῆται ἑαυτοῦ εἶναι, ἄλλως τε καὶ οὕτως ἄτοπα ὄντα; ἀλλ᾽, ὦ πρὸς Διός, οὑτωσί σοι δοκῶ; οὐδένα νομίζω θεὸν εἶναι;
Οὐ μέντοι μὰ Δία οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν.
Ἄπιστός γ᾽ εἶ, ὦ Μέλητε, καὶ ταῦτα μέντοι, ὡς ἐμοὶ δοκεῖς, σαυτῷ. ἐμοὶ γὰρ δοκεῖ οὑτοσί, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πάνυ εἶναι ὑβριστὴς καὶ ἀκόλαστος, καὶ ἀτεχνῶς τὴν γραφὴν ταύτην ὕβρει τινὶ καὶ ἀκολασίᾳ καὶ νεότητι γράψασθαι.
[27a] ἔοικεν γὰρ ὥσπερ αἴνιγμα συντιθέντι διαπειρωμένῳ «Ἆρα γνώσεται Σωκράτης ὁ σοφὸς δὴ ἐμοῦ χαριεντιζομένου καὶ ἐναντί᾽ ἐμαυτῷ λέγοντος, ἢ ἐξαπατήσω αὐτὸν καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς ἀκούοντας;» οὗτος γὰρ ἐμοὶ φαίνεται τὰ ἐναντία λέγειν αὐτὸς ἑαυτῷ ἐν τῇ γραφῇ ὥσπερ ἂν εἰ εἴποι· «Ἀδικεῖ Σωκράτης θεοὺς οὐ νομίζων, ἀλλὰ θεοὺς νομίζων.» καίτοι τοῦτό ἐστι παίζοντος.
Συνεπισκέψασθε δή, ὦ ἄνδρες, ᾗ μοι φαίνεται ταῦτα λέγειν· σὺ δὲ ἡμῖν ἀπόκριναι, ὦ Μέλητε. ὑμεῖς δέ, ὅπερ
[27b] κατ᾽ ἀρχὰς ὑμᾶς παρῃτησάμην, μέμνησθέ μοι μὴ θορυβεῖν ἐὰν ἐν τῷ εἰωθότι τρόπῳ τοὺς λόγους ποιῶμαι.
Ἔστιν ὅστις ἀνθρώπων, ὦ Μέλητε, ἀνθρώπεια μὲν νομίζει πράγματ᾽ εἶναι, ἀνθρώπους δὲ οὐ νομίζει; ἀποκρινέσθω, ὦ ἄνδρες, καὶ μὴ ἄλλα καὶ ἄλλα θορυβείτω· ἔσθ᾽ ὅστις ἵππους μὲν οὐ νομίζει, ἱππικὰ δὲ πράγματα; ἢ αὐλητὰς μὲν οὐ νομίζει εἶναι, αὐλητικὰ δὲ πράγματα; οὐκ ἔστιν, ὦ ἄριστε ἀνδρῶν· εἰ μὴ σὺ βούλει ἀποκρίνεσθαι, ἐγὼ σοὶ λέγω καὶ τοῖς ἄλλοις τουτοισί. ἀλλὰ τὸ ἐπὶ τούτῳ γε ἀπόκριναι· [27c] ἔσθ᾽ ὅστις δαιμόνια μὲν νομίζει πράγματ᾽ εἶναι, δαίμονας δὲ οὐ νομίζει;
Οὐκ ἔστιν.
Ὡς ὤνησας ὅτι μόγις ἀπεκρίνω ὑπὸ τουτωνὶ ἀναγκαζόμενος. οὐκοῦν δαιμόνια μὲν φῄς με καὶ νομίζειν καὶ διδάσκειν, εἴτ᾽ οὖν καινὰ εἴτε παλαιά, ἀλλ᾽ οὖν δαιμόνιά γε νομίζω κατὰ τὸν σὸν λόγον, καὶ ταῦτα καὶ διωμόσω ἐν τῇ ἀντιγραφῇ. εἰ δὲ δαιμόνια νομίζω, καὶ δαίμονας δήπου πολλὴ ἀνάγκη νομίζειν μέ ἐστιν· οὐχ οὕτως ἔχει; ἔχει δή· τίθημι γάρ σε ὁμολογοῦντα, ἐπειδὴ οὐκ ἀποκρίνῃ. τοὺς δὲ [27d] δαίμονας οὐχὶ ἤτοι θεούς γε ἡγούμεθα ἢ θεῶν παῖδας; φῂς ἢ οὔ;
Πάνυ γε.
Οὐκοῦν εἴπερ δαίμονας ἡγοῦμαι, ὡς σὺ φῄς, εἰ μὲν θεοί τινές εἰσιν οἱ δαίμονες, τοῦτ᾽ ἂν εἴη ὃ ἐγώ φημί σε αἰνίττεσθαι καὶ χαριεντίζεσθαι, θεοὺς οὐχ ἡγούμενον φάναι με θεοὺς αὖ ἡγεῖσθαι πάλιν, ἐπειδήπερ γε δαίμονας ἡγοῦμαι· εἰ δ᾽ αὖ οἱ δαίμονες θεῶν παῖδές εἰσιν νόθοι τινὲς ἢ ἐκ νυμφῶν ἢ ἔκ τινων ἄλλων ὧν δὴ καὶ λέγονται, τίς ἂν ἀνθρώπων θεῶν μὲν παῖδας ἡγοῖτο εἶναι, θεοὺς δὲ μή; ὁμοίως γὰρ
[27e] ἂν ἄτοπον εἴη ὥσπερ ἂν εἴ τις ἵππων μὲν παῖδας ἡγοῖτο ἢ καὶ ὄνων, τοὺς ἡμιόνους, ἵππους δὲ καὶ ὄνους μὴ ἡγοῖτο εἶναι. ἀλλ᾽, ὦ Μέλητε, οὐκ ἔστιν ὅπως σὺ ταῦτα οὐχὶ ἀποπειρώμενος ἡμῶν ἐγράψω τὴν γραφὴν ταύτην ἢ ἀπορῶν ὅτι ἐγκαλοῖς ἐμοὶ ἀληθὲς ἀδίκημα· ὅπως δὲ σύ τινα πείθοις ἂν καὶ σμικρὸν νοῦν ἔχοντα ἀνθρώπων, ὡς οὐ τοῦ αὐτοῦ ἔστιν καὶ δαιμόνια καὶ θεῖα ἡγεῖσθαι, καὶ αὖ τοῦ αὐτοῦ μήτε
[28a] δαίμονας μήτε θεοὺς μήτε ἥρωας, οὐδεμία μηχανή ἐστιν.

***
Μα είναι φανερόν, ω άνδρες Αθηναίοι,
[26b] όπως σας έλεγα, πως γι᾽ αυτά τα πράγματα ποτέ του δεν τον έμελε τον Μέλητο, ούτε πολύ ούτε λίγο. Πες μου όμως τώρα, Μέλητε, με τί τρόπο λες πως διαφθείρω τους νέους; Όπως δηλαδή έγραφες στην καταγγελία σου, ότι διδάσκω να μην πιστεύουν τους θεούς που πιστεύει ο τόπος, μόνο άλλες θεότητες καινούργιες; Δεν λες πως τους διαφθείρω με τέτοιες διδασκαλίες; — Βεβαιότατα αυτά λέω. — Λοιπόν, Μέλητε, σ᾽ ορκίζω στ᾽ όνομα αυτών των ίδιων των θεών για τους οποίους μιλείς, μίλησέ μας καθαρότερα και σ᾽ εμένα και στους
[26c] άλλους ανθρώπους εδώ. Γιατί εγώ δεν μπορώ να καταλάβω ποιό απ᾽ τα δύο θέλεις να πεις: πως εγώ διδάσκω να πιστεύουν πως υπάρχουν θεοί (κι εγώ δηλαδή τότε πιστεύω πως υπάρχουν θεοί και δεν είμαι ολότελα άθεος, ούτε ενοχοποιούμαι γι᾽ αυτό), όχι όμως εκείνους που πιστεύει ο τόπος μα άλλους, και γι᾽ αυτό με καταγγέλλεις, πως άλλους πιστεύω· ή θέλεις να πεις ότι κι εγώ δεν πιστεύω ολότελα σε θεούς, και τους άλλους διδάσκω να μην πιστεύουν; — Αυτά λέω, πως δεν πιστεύεις καθόλου σε θεούς.
[26d] — Θαυμάσιε Μέλητε, για ποιό λόγο τάχα τα λες αυτά; Λοιπόν δεν πιστεύω πως ούτε ο ήλιος ούτε η σελήνη είναι θεοί, όπως πιστεύουν οι άνθρωποι. — Όχι, μά τον Δία, δικαστές, αφού αυτός λέει πως ο ήλιος είναι πέτρα και η σελήνη χώμα. — Μήπως νομίζεις πως καταγγέλλεις τον Αναξαγόρα, φίλε μου Μέλητε, αντί για μένα; Μ᾽ αυτόν τον τρόπο όμως προσβάλλεις αυτούς όλους εδώ και τους παίρνεις γι᾽ αγράμματους, σαν να μην ξέρουν πως τα βιβλία του Αναξαγόρα του Κλαζομένιου είναι γεμάτα από τέτοια λόγια. Και οι νέοι λοιπόν τα μαθαίνουν αυτά κάποτε από μένα, ενώ μπορούν με μία δραχμή ν᾽ αγοράσουν
[26e] από την ορχήστρα το πολύ πολύ και να με γελούνε αν τους πουλούσα για δικές μου τέτοιες παράλογες μάλιστα ιδέες. Μα για τ᾽ όνομα του Διός, έτσι σου φαίνομαι; πως εγώ δεν πιστεύω σε κανέναν θεό; — Μά τον Δία, δεν πιστεύεις, όχι, δεν πιστεύεις καθόλου. — Κανένας, βέβαια, δεν σε πιστεύει, Μέλητε, και μου φαίνεται πως ούτε συ ο ίδιος έχεις πίστη σ᾽ αυτά που λες. Ναι, ω άνδρες Αθηναίοι, αυτός ο άνθρωπος μου φαίνεται πολύ υβριστής και αδιάντροπος και ολοφάνερα την καταγγελία που μου ᾽κανε την έκαμε με τρόπο υβριστικό και αδιάντροπο και παιδιακίστικο.
[27a] Γιατί μοιάζει μ᾽ εκείνον που δίνει στους άλλους ένα αίνιγμα και τους ρωτά: «Τάχα θα καταλάβει ο Σωκράτης ο σοφός πως εγώ κοροϊδεύω και λέω πράματα που δεν τα πιστεύω ο ίδιος ή θα τον γελάσω κι αυτόν και τους άλλους που μ᾽ ακούνε;» Γιατί αυτός κατά τη γνώμη μου λέει πράματα αντίθετα απ᾽ αυτά που ᾽βαλε στην καταγγελία, σαν να ᾽λεγε: «Ο Σωκράτης είναι ένοχος γιατί δεν πιστεύει στους θεούς και πιστεύει στους θεούς». Τέτοια πράγματα μόνο στ᾽ αστεία λέγονται.
Ελάτε να σκεφθούμε μαζί τώρα, ω άνδρες Αθηναίοι, με τί τρόπο μού φαίνεται πως αυτή είναι η σημασία των λόγων του. Και συ, Μέλητε, αποκρίσου μας ύστερα. Κι εσείς οι άλλοι θυμηθείτε εκείνο [27b] που σας ζήτησα απ᾽ την αρχή, να μην κάνετε θόρυβο, αν μιλήσω με τον συνηθισμένο τρόπο.
Είναι κανένας άνθρωπος, Μέλητε, που να πιστεύει πως υπάρχουν πράγματα ανθρώπινα και ύστερα να μην πιστεύει πως υπάρχουν άνθρωποι; Ας μας αποκριθεί, ω άνδρες Αθηναίοι, και ας μη φωνάζει άλλα και άλλα. Είναι κανένας που να μην πιστεύει πως υπάρχουν άλογα και να πιστεύει πως υπάρχουν ιππικά πράγματα; ή αυλητές δεν νομίζει πως υπάρχουν, υπάρχουν όμως αυλητικά πράγματα; Κανένας δεν είναι, λαμπρέ άνθρωπε, κι αν εσύ δεν θέλεις να το πεις, σου το λέω εγώ και σένα και στους άλλους. Τουλάχιστον αποκρίσου σ᾽ αυτό που θα σου πω τώρα.
[27c] Είναι κανένας που να πιστεύει πως υπάρχουν θεία πράγματα και θεούς να μην πιστεύει; — Δεν είναι. Μόλις και με τη βία μού αποκρίθηκες, γιατί σ᾽ αναγκάσανε αυτοί εδώ. Λοιπόν λες πως εγώ πιστεύω σε θεότητες και τις διδάσκω και στους άλλους, παλαιές ή καινούργιες· κατά τα λόγια σου λοιπόν πιστεύω σε θεότητες και το βεβαίωσες μάλιστα με όρκο στην καταγγελία. Κι αν πιστεύω σε θεότητες δεν μπορώ παρά να πιστεύω και σε θεούς. Δεν είν᾽ έτσι; Έτσι είναι· γιατί, αφού δεν αποκρίνεσαι, υποθέτω πως το παραδέχεσαι. Και
[27d] οι άλλες θεότητες δεν πιστεύουμε πως είναι θεοί ή παιδιά θεών; Το παραδέχεσαι ή όχι; — Βέβαια. — Λοιπόν αφού πιστεύω σε θεότητες, όπως λες εσύ ο ίδιος, κι αν οι θεότητες αυτές είναι θεοί, τότε λοιπόν συμβαίνει ό,τι λέω εγώ, πως μας παρουσιάζεις αινίγματα και αστειεύεσαι με το να λες μια φορά πως δεν πιστεύω θεούς και πάλι πως πιστεύω, αφού πιστεύω θεότητες. Κι αν πάλι οι θεότητες είναι νόθα παιδιά θεών είτε από νύμφες ή από άλλες θνητές όπως λένε, ποιός άνθρωπος είν᾽ εκείνος που πιστεύει σε παιδιά θεών και σε θεούς δεν πιστεύει; Έτσι
[27e] παράλογο θα ήταν αν κανένας πίστευε πως υπάρχουν παιδιά αλόγων ή παιδιά γαϊδουριών, τα μουλάρια, και δεν πιστεύει πως υπάρχουνε άλογα και γαϊδούρια. Δεν είναι όμως δυνατό, Μέλητε, παρά να ᾽καμες την καταγγελία αυτή για να μας δοκιμάσεις ή γιατί δεν έβρισκες άλλο αληθινό αδίκημα να μου κολλήσεις. Και με τί τρόπο θα πείσεις και τον πιο μικρόμυαλο πώς μπορεί ο ίδιος άνθρωπος να πιστεύει και θεότητες και θεία πράγματα και πάλι ο ίδιος να μην πιστεύει μήτε
[28a] θεότητες, μήτε θεούς, μήτε ήρωες; Αυτά δεν γίνονται με κανέναν τρόπο.