ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (337-384)

ΟΙ. ὦ πάντ᾽ ἐκείνω τοῖς ἐν Αἰγύπτῳ νόμοις

φύσιν κατεικασθέντε καὶ βίου τροφάς·
ἐκεῖ γὰρ οἱ μὲν ἄρσενες κατὰ στέγας
340 θακοῦσιν ἱστουργοῦντες, αἱ δὲ σύννομοι
τἄξω βίου τροφεῖα πορσύνουσ᾽ ἀεί.
σφῷν δ᾽, ὦ τέκν᾽, οὓς μὲν εἰκὸς ἦν πονεῖν τάδε,
κατ᾽ οἶκον οἰκουροῦσιν ὥστε παρθένοι,
σφὼ δ᾽ ἀντ᾽ ἐκείνοιν τἀμὰ δυστήνου κακὰ
345 ὑπερπονεῖτον. ἣ μὲν ἐξ ὅτου νέας
τροφῆς ἔληξε καὶ κατίσχυσεν δέμας,
ἀεὶ μεθ᾽ ἡμῶν δύσμορος πλανωμένη,
γερονταγωγεῖ, πολλὰ μὲν κατ᾽ ἀγρίαν
ὕλην ἄσιτος νηλίπους τ᾽ ἀλωμένη,
350 πολλοῖσι δ᾽ ὄμβροις ἡλίου τε καύμασι
μοχθοῦσα τλήμων δεύτερ᾽ ἡγεῖται τὰ τῆς
οἴκοι διαίτης, εἰ πατὴρ τροφὴν ἔχοι.
σὺ δ᾽, ὦ τέκνον, πρόσθεν μὲν ἐξίκου πατρὶ
μαντεῖ᾽ ἄγουσα πάντα, Καδμείων λάθρᾳ,
355 ἃ τοῦδ᾽ ἐχρήσθη σώματος, φύλαξ δέ μου
πιστὴ κατέστης, γῆς ὅτ᾽ ἐξηλαυνόμην·
νῦν δ᾽ αὖ τίν᾽ ἥκεις μῦθον, Ἰσμήνη, πατρὶ
φέρουσα; τίς σ᾽ ἐξῆρεν οἴκοθεν στόλος;
ἥκεις γὰρ οὐ κενή γε, τοῦτ᾽ ἐγὼ σαφῶς
360 ἔξοιδα, μὴ οὐχὶ δεῖμ᾽ ἐμοὶ φέρουσά τι.
ΙΣ. ἐγὼ τὰ μὲν παθήμαθ᾽ ἅπαθον, πάτερ,
ζητοῦσα τὴν σὴν ποῦ κατοικοίης τροφήν,
παρεῖσ᾽ ἐάσω· δὶς γὰρ οὐχὶ βούλομαι
πονοῦσά τ᾽ ἀλγεῖν καὶ λέγουσ᾽ αὖθις πάλιν.
365 ἅ δ᾽ ἀμφὶ τοῖν σοῖν δυσμόροιν παίδοιν κακὰ
νῦν ἐστι, ταῦτα σημανοῦσ᾽ ἐλήλυθα.
πρὶν μὲν γὰρ αὐτοῖς ἦν ἔρως Κρέοντί τε
θρόνους ἐᾶσθαι μηδὲ χραίνεσθαι πόλιν
λοιγῷ, σκοποῦσι τὴν πάλαι γένους φθοράν,
370 οἵα κατέσχε τὸν σὸν ἄθλιον δόμον·
νῦν δ᾽ ἐκ θεῶν του κἀξ ἀλειτηροῦ φρενὸς
εἰσῆλθε τοῖν τρισαθλίοιν ἔρις κακή,
ἀρχῆς λαβέσθαι καὶ κράτους τυραννικοῦ.
χὠ μὲν νεάζων καὶ χρόνῳ μείων γεγὼς
375 τὸν πρόσθε γεννηθέντα Πολυνείκη θρόνων
ἀποστερίσκει, κἀξελήλακεν πάτρας.
ὅ δ᾽, ὡς καθ᾽ ἡμᾶς ἔσθ᾽ ὁ πληθύων λόγος,
τὸ κοῖλον Ἄργος βὰς φυγὰς προσλαμβάνει
κῆδός τε καινὸν καὶ ξυνασπιστὰς φίλους,
380 ὡς αὐτίκ᾽ Ἄργος ἢ τὸ Καδμείων πέδον
τιμῇ καθέξον, ἢ πρὸς οὐρανὸν βιβῶν.
ταῦτ᾽ οὐκ ἀριθμός ἐστιν, ὦ πάτερ, λόγων,
ἀλλ᾽ ἔργα δεινά· τοὺς δὲ σοὺς ὅπῃ θεοὶ
πόνους κατοικτιοῦσιν οὐκ ἔχω μαθεῖν.

***

ΟΙ. Κατάλαβα. Εκείνοι οι δυο πήρανε τις συνήθειες
της Αιγύπτου στο φυσικό τους και στον τρόπο της ζωής.
Εκεί οι άντρες κάθονται στο σπίτι υφαίνοντας
340 στον αργαλειό, ενώ οι γυναίκες όλη μέρα τρέχουν έξω
για τη ζήση τους.
Έτσι, παιδιά μου, και μ᾽ εσάς· αυτοί που είναι φυσικό
τα βάρη της ζωής να αναλαμβάνουν, στο σπίτι την αράζουν
σαν μιξοπαρθένες, ενώ στη θέση τους σκοτώνεστε οι δυο
με τα δικά μου βάσανα.
345 Η μια, αφότου ξεπετάχτηκε κι έδεσε το κορμάκι της,
μέρα και νύχτα σέρνεται μαζί μου η δύσμοιρη,
ενός γερόντιου οδηγός· περιπλανιέται σ᾽ άγρια δάση,
ξυπόλυτη πολλές φορές και νηστική· τη δέρνουν
350 η βροχή και το λιοπύρι, κι αυτή κατάκοπη, μήτε που σκέφτεται
τις χάρες του σπιτιού, φτάνει ο πατέρας της
να ᾽χει το φαγητό του.
Αλλά κι εσύ, κορίτσι μου, άλλοτε έφερνες, για τ᾽ άθλιο κορμί μου,
όλους τους δελφικούς χρησμούς, απ᾽ τους Καδμείους κρυφά·
355 ύστερα έγινες πιστός μου φύλακας, όταν με πέταξαν
έξω απ᾽ την πόλη.
Και τώρα, Ισμήνη, ποιό το μήνυμα που φέρνεις στον πατέρα σου;
ποιά σε ξεσήκωσε από το σπίτι αποστολή;
Δεν έρχεσαι όμως μ᾽ άδεια χέρια, γι᾽ αυτό είμαι βέβαιος,
360 ανίσως και δεν φέρνεις μαντάτο φοβερό για μένα.
ΙΣ. Εγώ τα πάθη που έπαθα, πατέρα, γυρεύοντας να βρω
πού μένεις και πού ζεις, τ᾽ αφήνω κατά μέρος.
Γιατί δεν θέλω δυο φορές να βασανίζομαι,
τη μια υποφέροντας, την άλλη μιλώντας για το βάσανό μου.
Εκείνα όμως τα κακά, σ᾽ αυτά που τώρα μπλέχτηκαν
365 οι δύσμοιροί σου γιοι, ήλθα εδώ να σου τα φανερώσω.
Πρώτα λοιπόν τους συνεπήρε ο πόθος, στον Κρέοντα
ν᾽ αφήσουν εξουσία και θρόνο, να καθαρίσει η πόλη
από το μίασμα — είχαν στον νου τους την κατάρα
της παλιάς γενιάς, αυτή που κλόνισε
370 συθέμελα τον οίκο σας.
Όμως μετά μπορεί ένας θεός να τους παγίδεψε
και τ᾽ άρρωστο μυαλό τους.
Έτσι ανάμεσά τους, στους τρισάθλιους, διχόνοια ξέσπασε,
να θέλουνε κι οι δυο να πάρουν την αρχή,
το σκήπτρο το βασιλικό στο χέρι να κρατήσουν.
Τότε ο πιο νέος, μικρότερος στα χρόνια, από τον μεγαλύτερο
375 και τον πρωτότοκο, τον Πολυνείκη, ολότελα στερεί
και εξουσία και θρόνο, ώσπου τον έδιωξε κι απ᾽ την πατρίδα.
Και αυτός, όπως οι περισσότεροι το λεν᾽ στη Θήβα, εξόριστος
κατέφυγε στο κοίλο Άργος κι έδεσε εκεί μ᾽ άλλους σχέσεις στενές,
συμμάχους έκανε ασπιδοφόρους φίλους,
380 με μιαν ιδέα στο μυαλό· ή των Καδμείων τη γη
το Άργος να υποτάξει με τιμή, ή με την ήττα του
στα ύψη τους Καδμείους ν᾽ ανεβάσει.
Κι αυτά, πατέρα, λόγια δεν είναι φλύαρα του ανέμου,
για έργα πρόκειται, που να τα σκέφτεσαι και να σε πιάνει φρίκη.
Όσο για τα δικά σου βάσανα, αν οι θεοί θα δείξουν
τη συμπόνια τους, δεν είμαι εγώ σε θέση να το ξέρω.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 5. Εξωτερική αφήγηση και εσωτερικές διηγήσεις

5.1.3. Η διήγηση του Αχιλλέα

Παραινετικός είναι ο χαρακτήρας και μιας άλλης ολιγόστιχης, εσωτερικής διήγησης, που απαντά στην εικοστή τέταρτη ιλιαδική ραψωδία. Την επικαλείται ο Αχιλλέας, για να πείσει τον σπαραγμένο από τον πόνο του σκοτωμένου γιου του Πρίαμο να αγγίξει το φαγητό που του προσφέρεται (Ω 599-620).

Ο λόγος για τη Νιόβη, την οποία ο Απόλλων τοξεύοντας τής θανάτωσε τους έξι γιους στον ανθό της νιότης τους, και η Άρτεμη τις έξι πανέμορφες θυγατέρες της, επειδή εκείνη συνερίστηκε τη μάνα τους, τη Λητώ, που γέννησε μόνο δυο παιδιά, ενώ η ίδια δώδεκα. Μέρες εννιά έμειναν αιμόφυρτα και άταφα τα σκοτωμένα παιδιά της Νιόβης, γιατί ο Δίας πέτρωσε τον γύρω χώρο και δεν βρέθηκε άνθρωπος να τα θάψει. Στο μεταξύ, η μάνα τους, θρηνώντας ακατάπαυστα, δεν έβαλε μπουκιά στο στόμα της. Στις δέκα όμως μέρες πάνω, όταν έθαψαν τα παιδιά της οι ίδιοι οι ολύμπιοι θεοί, θυμήθηκε κι η μάνα τους να φάει. Μετά έγινε πέτρα κάπου στα απάτητα φαράγγια της Σιπύλου και, πετρωμένη εκεί, κλωσάει τον ασταμάτητο πόνο της, κοντά στα λημέρια του Αχελώου, όπου χορεύουν αθάνατες νεράιδες.

Η σπαρακτική αυτή διήγηση (τη δραματοποίησε αργότερα και ο Αισχύλος σε μια χαμένη για μας τραγωδία του), που ακούγεται εδώ ως παραινετικό παράδειγμα, προτείνει την τολμηρή σύγκριση Νιόβης και Πριάμου, που ακούγεται κάπως αταίριαστη. Κι όμως αναγνωρίζονται στη μοίρα των δύο ετερόφυλων αυτών προσώπων κάποια κοινά ή ομόλογα σημεία. Πολύτεκνη η Νιόβη, με έξι γιους και έξι θυγατέρες· πολύτεκνος και ο Πρίαμος, με πενήντα γιους και δώδεκα θυγατέρες. Σπαραγμένη η Νιόβη από τον σαρωτικό χαλασμό των παιδιών της· σπαραγμένος και ο Πρίαμος από τον χαμό του Έκτορα. Άταφα για εννιά μέρες τα δώδεκα παιδιά της Νιόβης· άταφος και διασυρόμενος ο Έκτορας για έντεκα μέρες. Ωσότου, και στις δύο περιπτώσεις παρεμβαίνουν ελεήμονες οι θεοί: πραγματοποιούν οι ίδιοι την ταφή των δώδεκα παιδιών της Νιόβης στη μία περίπτωση· προάγουν την ταφή του Έκτορα στην άλλη. Η δραματική αιχμή στη συγκεκριμένη σκηνή γίνεται οξύτερη, καθώς η παρηγορητική παραίνεση προς τον Πρίαμο προέρχεται από τον Αχιλλέα (φονιά όχι μόνο του Έκτορα αλλά και άλλων ανδρείων γιων του πατριάρχη βασιλιά της Τροίας), ο οποίος τώρα αντιστρέφει το εκδικητικό του μένος σε φιλάνθρωπο έλεος. Τέλος, οριστικός κλήρος της Νιόβης είναι η μεταμόρφωσή της σε βράχο που δακρύζει, ενώ ο κλήρος του Πριάμου προδιαγράφεται ακόμη πιο σκληρός· η επική παράδοση προβλέπει, με την άλωση της Τροίας, τον άγριο σφαγιασμό του.

Απομένει να εξηγηθεί γιατί και πώς η Ιλιάδα, σε σύγκριση με την Οδύσσεια, υστερεί σε ένθετες διηγήσεις, όπως προηγουμένως τις προσδιορίσαμε. Η εξήγηση είναι διπλή. Στον βαθμό που η Ιλιάδα εξελίσσεται συνεχώς προς τα μπρος και δεν οπισθοχωρεί χρονικά, όπως συμβαίνει με την Οδύσσεια, δεν ευνοεί τις αναδρομικές διηγήσεις, οι οποίες έτσι κι αλλιώς ανακόπτουν τη ροή της χρονικής συνέχειας. Εξάλλου, η Ιλιάδα είναι κατεξοχήν ηρωικό έπος με κυρίαρχο θέμα τον πόλεμο, ο οποίος κατ᾽ εξαίρεση μόνον αναστέλλεται, για να μεσολαβήσουν ομιλητικές σκηνές, όπως η διάσημη ομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης στο δεύτερο μέρος της έκτης ραψωδίας. Τούτο σημαίνει ότι τα περιθώρια για εσωτερικές διηγήσεις είναι εδώ στενά, όταν δεν μηδενίζονται. Για να το πούμε απλούστερα: οι εσωτερικές διηγήσεις προϋποθέτουν διακοπή της επικής δράσης, χαλάρωση και ανάπαυση των ηρώων, που τους επιτρέπουν να μιλήσουν μεταξύ τους, να θυμηθούν και να πουν ο ένας στον άλλον ό,τι σπουδαίο τούς έχει συμβεί στο παρελθόν. Αυτή όμως η συνθήκη λείπει κατά κανόνα στην Ιλιάδα, ενώ περισσεύει στην Οδύσσεια, η οποία, όπως θα δούμε αμέσως, προσφέρει τον χρόνο της εξίσου για δράση και για αναμνήσεις, για απολογισμούς και απολόγους. Στην πραγματικότητα η Οδύσσεια διπλασιάζει τον χρόνο της: τον μοιράζει ανάμεσα στο δραστικό παρόν της και στο αφηγηματικό της παρελθόν. Από την άποψη αυτή η Οδύσσεια μεταφράζει κάθε τόσο προηγούμενα έργα σε τωρινά λόγια. Τακτική που σημαίνει ότι διαθέτει εξελιγμένη αφηγηματική μηχανή. Σ᾽ αυτή την οδυσσειακή μηχανή αναφέρονται τα επόμενα.

Μπορούμε να βάλουμε ημερομηνία λήξης στα αρνητικά συναισθήματα;

Από την ημέρα που ερωτεύεσαι ο σπόρος της θλίψης φυτεύεται μέσα σου. Δίπλα στον σπόρο του ενθουσιασμού, της αγάπης, της ζήλιας. Αυτό είναι ο έρωτας. Μια χούφτα από σπόρια συναισθημάτων. Το αν θα βλαστήσει ο καθένας και πότε θα συμβεί αυτό είναι κάτι που δεν είναι στο χέρι σου να ορίσεις. Ούτε το πόσο θα μεγαλώσει και πόσο θα ζήσει. Οι στιγμές που θα σου προσφέρει αυτός ο έρωτας, αυτές είναι που θα τα ορίσουν όλα. Αυτές θα ποτίζουν και θα καλλιεργούν το έδαφος.

Πάντα όμως θα ελπίζεις αυτός ο άτιμος ο σπόρος της θλίψης να είναι κούφιος. Ή να έχει παραπέσει κάπου στην άκρη, εκεί όπου οι στιγμές δε φτάνουν και το χώμα είναι τραχύ και άγονο, εκεί που δεν μπορεί να ευδοκιμήσει ακόμη κι αν ποτιστεί. Τη στιγμή όμως που τα πρώτα φυλλαράκια του θα ξεπροβάλουν και θα νιώσεις τα πρώτα τσιμπήματα, ξέρεις πλέον ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτα για να αποτρέψεις την ανάπτυξή του. Κι αν και θα εύχεσαι να είναι απλά ένα μικρό ασθενικό χορταράκι, αυτό μπορεί να θεριεύσει και θα σε καταλάβει απ’ άκρη σ’ άκρη, σαν αναρριχητικό φυτό που απλώνεται ταχύτατα προς πάσα κατεύθυνση.

Το μεγαλύτερο λάθος που θα μπορούσες να κάνεις όταν σε κυριεύσει η ένταση βλέποντας τον εαυτό σου να βιώνει τα συμπτώματα της λύπης, είναι να προσπαθήσεις να εμποδίσεις την ανάπτυξή του. Τα δάκρυα, η απώλεια της όρεξης, η χαμένη διάθεση είναι κλαδιά που όσο τα κλαδεύεις τόσο θα μεγαλώνουν. Το συναίσθημα της θλίψης δεν είναι διακόπτης, να τον γυρνάς από το πράσινο φωτάκι στο κόκκινο. Δε χωράνε χρονικές προθεσμίες ούτε αντίστροφες μετρήσεις. Δε γίνεται στις δέκα του μήνα να είσαι στα πατώματα και στις έντεκα πρωί-πρωί να είσαι καλά επειδή έτσι έχεις ορίσει. Είναι σαν να προσπαθείς να ξεριζώσεις αυτό το αναρριχητικό φυτό όσο είναι ακόμη δυνατό, στην ανάπτυξή του. Όλο και κάποια ριζούλα θα μείνει βαθιά μέσα στο χώμα και θα ξανακάνει εμφάνιση την πιο άβολη στιγμή. Αν πιέσεις τον εαυτό σου να βγαίνει έξω ενώ έχεις ανάγκη να μείνεις μόνος, αν πιέσεις τον εαυτό σου να γελά προσποιητά ενώ έχει ανάγκη να κλάψεις, αν πιέσεις τον εαυτό σου να βρει τον επόμενό του έρωτα, αν αρχίσεις να συμπεριφέρεσαι αλλόκοτα για να πείσεις εσένα και τους γύρω σου ότι είσαι καλά, τότε να ξέρεις ότι εκείνη η ριζούλα που έχει ξεμείνει, έχει αρχίσει ήδη να μεγαλώνει και πάλι. Και αυτό που της ανήκει το θέλει. Θα ξεμυτίσει ξανά και θα μεγαλώσει σε μια περίοδο της ζωής σου που δε θα το περιμένεις και δε θα είσαι έτοιμος να το διαχειριστείς. Θα το ξεριζώσεις πρόωρα και πάλι και αυτό θα βλαστάνει κάθε φορά πιο δυνατό ταλαιπωρώντας σε ξανά και ξανά.

Άσε τη θλίψη σου να κάνει τον κύκλο της. Δώσε χρόνο στον εαυτό σου. Βίωσέ το. Άσε το να εκτονωθεί. Χωρίς χρονικές προθεσμίες και πλαίσια. Η ανάπτυξή της θα είναι ανάλογη με το πόσο καλλιέργησαν και πότισαν το σπόρο της οι στιγμές που έχεις να θυμάσαι. Κι ενώ δε θα υπάρχουν άλλες νέες στιγμές να συνεχίζουν την καλλιέργειά του, το φυτό όσο και αν μεγαλώσει, όσο χρόνο και αν πάρει, στο τέλος θα ξεραθεί. Και όταν ξεραθεί, θα το πιάσεις με τα δύο σου δάχτυλα, τόσο απαλά και χωρίς να χρειαστεί καθόλου δύναμη απλά θα το τραβήξεις προς τα επάνω και θα βγει ολόκληρο. Θα βγει από την πιο βαθιά του ρίζα και έτσι ξεραμένο καθώς θα είναι θα το ρίξεις στη φωτιά για να καεί για πάντα. Και το χώμα καθαρό ξανά, χωρίς παράσιτα, θα είναι έτοιμο να δεχτεί τα επόμενα σπόρια.

Ποιότητα ζωής και (ψυχική) υγεία

Η αξία της υγείας ως το πολυτιμότερο ‘αγαθό’ αποτελεί κοινή παραδοχή, τείνουμε όμως να την ανακαλούμε όταν αυτή απειλείται ή πλήττεται. Τα πρόσφατα γεγονότα έχουν φέρει στην επιφάνεια την σημασία της υγείας και έχουν κλονίσει την αντίληψη αυτής ως δεδομένη, μετατρέποντάς την απροσδόκητα στο κέντρο της προσοχής, σε κοινωνικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Με την υγεία (σωματική και ψυχική) να κλονίζεται και να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα για την πλειονότητα, παρά τον μόχθο για την διατήρησή της, δημιουργούνται ερωτηματικά για την φύση αυτής, τους παράγοντες που την επηρεάζουν, και τον τρόπο κατάκτησής της, στα οποία λίγη προσοχή αφιερώνεται, παρά το τεράστιο εύρος και την συχνότητα αναφορών στον όρο τελευταία. Παρά το ότι τα ερωτήματα μοιάζουν σχεδόν αυτονόητα, έχουν χαρακτήρα πολύπλευρο, ουσιώδη, και διαχρονικό (χωρίς να περιορίζεται στην παρούσα κατάσταση), με την πολυπλοκότητα να αυξάνεται όταν αναφερόμαστε στην ψυχική υγεία.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) αρνείται την περιγραφή της υγείας ως απλά αντίθετη έννοια από την ασθένεια, μιας και κάτι τέτοιο είναι περιοριστικό, ελλιπές και έντονα ιατρό-κεντρικό, μα διευκρινίζει χαρακτηρίζοντας απλά και ξεκάθαρα την υγεία ως ‘μία ευρύτερη κατάσταση ευεξίας’! Ο ορισμός όμως, παρά τον άμεσο χαρακτήρα του, έχει ιδιαίτερα σημαντικές επεκτάσεις. Η υγεία γίνεται αντιληπτή ως πολύπλευρη, χωρίς να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ σωματικής και ψυχικής, μα με τις δύο πτυχές να βρίσκονται σε έντονη και διαρκή αλληλεπίδραση. Επιπλέον, η υγεία δεν θεωρείται αντίθετη της ασθένειας, με κάθε κατάσταση να έχει απόλυτο ή ‘ασπρόμαυρο’ χαρακτήρα, ενώ ο υποκειμενικός της χαρακτήρας έρχεται στην επιφάνεια. Κατ’ επέκταση, υπονοείται πως ακόμα και άτομα με κάποιας μορφής ψυχική ή σωματική πάθηση, μπορούν να βιώσουν ‘μία ευρύτερη κατάσταση ευεξίας’, έκαστος στα δικά του ‘μέτρα’, κάτι που είναι ιδιαίτερα και ουσιαστικά ελπιδοφόρο, μα και πραγματιστικό.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ, ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΧΕΙ ΠΑΡΟΜΟΙΟ ΥΦΟΣ.

Η ποιοτική ζωή αποτελεί το παράγωγο της αλληλεπίδρασης συνθηκών κοινωνικών, περιβαλλοντικών και υγείας, που επηρεάζουν την εξέλιξη του ατόμου και του συνόλου, και περιλαμβάνει την σωματική υγεία, την ψυχολογική κατάσταση, το επίπεδο αυτονομίας, τις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις, τις πεποιθήσεις του ατόμου και την σχέση του με το ευρύτερο περιβάλλον του.

Συνδυαστικά, οι δύο όροι είναι πολύπλευροι και υποκειμενικοί, και όχι απόλυτοι: τόσο η υγεία όσο και η ποιότητα ζωής δεν είναι ‘αντίθετα’ με την ασθένεια ή την ‘κακή’ ζωή, παρά μπορούν να οπτικοποιηθούν ως τα δύο άκρα ενός συνεχούς. Η ‘ολοκληρωτική’ υγεία (κατάσταση μη ρεαλιστική, εκφερόμενη μεταφορικά) βρίσκεται στο ένα άκρο μιας νοητής ευθείας γραμμής, και η ‘ολοκληρωτική’ ασθένεια στο άλλο- παρόμοια και η ποιοτική ή μη ποιοτική ζωή. Κάθε ένας από εμάς βρίσκεται σε κάποιο σημείο του συνεχούς, μα δεν παραμένει εκεί στατικά- ανά φάσεις ζωής μετατοπίζεται προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση (συνήθως με μετατοπίσεις περιορισμένες σε ένα εύρος, μα με μεγάλες μετατοπίσεις να μην είναι απίθανες).

Συνδέοντας με το παρόν, και εφαρμόζοντας την ‘θεωρεία’ στην πράξη, οι δύο έννοιες και οι ορισμοί τους έχουν ιδιαίτερη σημασία και μπορούν να αποτελέσουν ρεαλιστικούς και συγκεκριμένους (αντί για αφηρημένους) στόχους για εμάς. Η διατήρηση της υγείας θα επιτευχθεί όταν αυτή στοχοποιηθεί πολύπλευρα- έτσι η παραμέληση κάποιας πτυχής, ταυτόχρονα με προσπάθειες απόκτησης άλλης δεν θα φέρει αποτέλεσμα (για παράδειγμα ο ακραίος και αλόγιστος περιορισμός κινήσεων και αλληλεπιδράσεων με στόχο την προφύλαξη μπορεί να μειώσει την ψυχική υγεία, η οποία με την σειρά της να επηρεάσει αρνητικά την σωματική). Μπορεί η ψυχική υγεία να μοιάζει αφηρημένη ή ακόμα και λιγότερο σημαντική, όμως χωρίς αυτή (ή χωρίς οποιαδήποτε άλλη πτυχή) η ‘ευρύτερη κατάσταση ευεξίας’ δεν θα επιτευχθεί. Επιπλέον, η αναγνώριση του σημείου επί του συνεχούς στο οποίο βρισκόμαστε στην εκάστοτε φάση, και η προώθηση της μετατόπισης προς την ‘θετική’ πλευρά μοιάζουν πολύπλοκες και μπορούν να αποτελέσουν πρόκληση. Ως ‘απλή λύση’ μπορεί να εφαρμοστεί το κριτήριο της λειτουργικότητας: παρατηρώντας τα επίπεδα λειτουργικότητάς μας (σωματικά, ψυχολογικά, κοινωνικά και επαγγελματικά) μπορούμε να διακρίνουμε τυχών ‘αρνητικές’ μετατοπίσεις, και χρησιμοποιώντας την αύξηση της λειτουργικότητας ως μέσο, μπορούμε να ωθηθούμε προς την ‘θετική’ πλευρά.

Τέλος, και πάνω από όλα, τόσο η υγεία όσο και η ποιοτική ζωή είναι καταστάσεις επιτεύξιμες από όλους, παρά τις προσωπικές διαφορές ή τις δυσκολίες και περιορισμούς που μπορεί κανείς να βιώνει, καθώς η έννοιες καθρεφτίζονται διαφορετικά σε κάθε άτομο. Στην παρούσα απρόσμενη κατάσταση, κληθήκαμε όλοι να αντιμετωπίσουμε προβλήματα και προβληματισμούς, που υπονόμευσαν την (σωματική και ψυχική) υγεία και ποιότητα ζωής του συνόλου, και των ατόμων. Εστιάζοντας στην ρεαλιστικά θετική χροιά των όρων, διακρίνουμε πως μπορούμε να διαχειριστούμε τα εμπόδια του απροσδόκητου παρόντος, διατηρώντας την υγεία και την ποιότητα ζωή μας.

Κάνε για μία φορά αυτό που θέλεις και μάθε από τις συνέπειες

Οι διχοτομίες: καλό, κακό, σωστό, λάθος – σκέτες ανοησίες-, φυσικό, αφύσικο – δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα, μόνο διαβαθμίσεις και δυνατότητες και δημιουργικότητα.

Ξέρω στην τάξη μία τυφλή κοπέλα που είναι πολύ πιο φυσιολογική από μένα.

Βλέπει – σίγουρα καλύτερα.

Λέει, «για εμένα είναι φυσιολογικό να είμαι τυφλή, όσο και για εσένα να βλέπεις».

Τι είναι φυσιολογικό; Τι είναι σωστό; Τι είναι λάθος;

Ελευθερία σημαίνει να επιλέγεις και να προτιμάς κάποιες λύσεις, φτάνει να δέχεσαι την ευθύνη της ελευθερίας σου.

Και όταν δοκιμάσεις τις λύσεις σου και δεν τις βρίσκεις του γούστου σου, μην τα βάζεις με μένα.

Βάλ’ τα με τις επιλογές σου και δοκίμασε κάποια άλλη εναλλακτική λύση.

Εσύ αποφασίζεις, παίρνεις τα πινέλα σου, διαλέγεις τα χρώματά σου, ζωγραφίζεις τον παράδεισό σου και μετά ζεις σε αυτόν.

Ζωγράφισε την κόλαση, αν το προτιμάς, μα μην κατηγορείς εμένα γι’ αυτό.

Μόνο εσύ μπορείς να έχεις την ευθύνη για τη μη βίωση της ζωής σου.

Ξέχνα αυτό που ήταν. Μπες μέσα σ’ αυτό που είναι! Θα το φροντίσει αυτό η στιγμή.

Η ζωή δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο, αποτελεί μέρος της ευρύτερης εμπειρίας και συνεχώς επηρεάζει και επηρεάζεται από την κάθε νέα στιγμή.

Δεν σου αρέσει αυτό όπου βρίσκεσαι; Άλλαξέ το! Γίνε κάποιος άλλος.

Κάνε για μία φορά αυτό που θέλεις και μάθε από τις συνέπειες.

Το νοητικό πείραμα Κινέζικο Δωμάτιο

Το νοητικό πείραμα που έγινε ευρέως γνωστό ως Κινέζικο Δωμάτιο επιχειρεί να αποδείξει πως είναι αδύνατο ένας υπολογιστής να κατανοήσει μία ζωντανή γλώσσα ή να σκεφτεί. Η πρώτη δημοσίευση του επιχειρήματος από τον εμπνευστή του, τον Αμερικανό φιλόσοφο John Searle έγινε το 1980, σε ένα άρθρο με τίτλο «Minds, Brains and Programs». Είναι ένα νοητικό – αλληγορικό πείραμα που συνδέεται με την τεχνητή νοημοσύνη και αποτελεί ένα επιχείρημα σχεδόν κατά της. Έκτοτε έχει απασχολήσει πολυάριθμους μελετητές, καταφέρνοντας να γίνει ιδιαίτερα δημοφιλές στην πρόσφατη φιλοσοφία.

Καίριο ερώτημα είναι το αν μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να φτάσει ή ακόμα και να ξεπεράσει την ανθρώπινη. Ο Alan Turing, ένας από τους πρωτοπόρους θεωρητικούς της πληροφορικής, πίστευε πως ναι. Σε ένα τεστ που πρότεινε (γνωστό ως «Test Turing»), ένας άνθρωπος συνομιλώντας με μια άγνωστη οντότητα, αποφασίζει αν ο συνομιλητής του είναι άνθρωπος ή υπολογιστής, με βάση μόνο τις απαντήσεις που δίνει η οντότητα. Εάν ένας υπολογιστής καταφέρει επανειλημμένα να “ξεγελάσει” απαντώντας σαν άνθρωπος, αποδεικνύεται πως έχει νοημοσύνη.

Το Test Turing που αρχικά ονομάστηκε Παιχνίδι μίμησης από τον Alan Turing το 1950, είναι μια δοκιμασία της ικανότητας μιας μηχανής να επιδεικνύει έξυπνη συμπεριφορά ισοδύναμη ή χωρίς διάκριση από αυτήν ενός ανθρώπου. Ο Τούρινγκ πρότεινε ότι ένας αξιολογητής θα κρίνει τις φυσικές γλωσσικές συνομιλίες μεταξύ ενός ανθρώπου και ενός μηχανήματος που έχει σχεδιαστεί για να παράγει ανθρώπινες απαντήσεις. Αν ο αξιολογητής δεν μπορεί να ξεχωρίσει αξιόπιστα το μηχάνημα από τον άνθρωπο, το μηχάνημα λέγεται ότι πέρασε τη δοκιμή. Τα αποτελέσματα των δοκιμών δεν εξαρτώνται από την ικανότητα του μηχανήματος να δίνει σωστές απαντήσεις σε ερωτήσεις , μόνο από το πόσο πολύ οι απαντήσεις του μοιάζουν με αυτές που θα έδινε ένας άνθρωπος.

Όμως, ο Searle, έχοντας σθεναρές αντιρρήσεις για την απάντηση του Alan Turing, ανέπτυξε το πείραμα του Κινέζικου Δωμάτιου. Ο ίδιος το συνόψισε το 1999 ως εξής: Φανταστείτε έναν άνθρωπο που δεν γνωρίζει κινέζικα, κλειδωμένο σε ένα δωμάτιο γεμάτο αρχεία με κινέζικα σύμβολα (μια βάση δεδομένων). Στο δωμάτιο υπάρχει και ένα βιβλίο οδηγιών, που του εξηγεί λεπτομερώς τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους μπορούν να σχηματιστούν ακολουθίες κινέζικων συμβόλων – λέξεις (το πρόγραμμα), αλλά όχι την σημασία των κινέζικων χαρακτήρων. Η μοναδική επικοινωνία με τον έξω κόσμο επιτυγχάνεται μέσω δύο λεπτών σχισμών, από τις οποίες όμως μπορεί να περάσει μονάχα ένα λεπτό κομμάτι χαρτί. Φανταστείτε, έπειτα, ότι άνθρωποι έξω από το δωμάτιο εισάγουν από τη μία σχισμή και άλλα κινέζικα σύμβολα τα οποία, άγνωστα στο άτομο του δωματίου, είναι ερωτήσεις. Εκτελώντας ορθά και αυστηρά τις οδηγίες του προγράμματος, ο άνθρωπος στο δωμάτιο μπορεί να διαβιβάσει προς τα έξω (στην άλλη σχισμή – έξοδο του δωματίου) ακολουθίες, που αντιστοιχούν σε σωστές απαντήσεις, όπως ακριβώς θα τις έδινε ένας άνθρωπος που μιλάει κινέζικα. Έτσι, αυτοί που παίρνουν τις απαντήσεις, λογικά, θα υποθέσουν ότι μέσα στο δωμάτιο υπάρχει κάποιος που γνωρίζει κινέζικα. Το άτομο βέβαια στο δωμάτιο έχει περάσει το Test Turing, αλλά δεν καταλαβαίνει ούτε μια λέξη. Δεν γνωρίζει καν πως αυτά που του δόθηκαν είναι ερωτήσεις και αυτά που έστειλε είναι απαντήσεις.

Ο Searle μέσω αυτού του πειράματος θέλει να υποστηρίξει πως δεν είναι εφικτό να κατασκευαστεί μία συνειδητή τεχνητή νοημοσύνη. Ακόμα και αν όμως αυτό γίνει κάποτε εφικτό, εμείς οι άνθρωποι – ως εξωτερικοί παρατηρητές – δεν θα είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε. Πιο συγκεκριμένα, θέλει να αποδείξει πως οι υπολογιστές δεν είναι δυνατό να αποκτήσουν συνείδηση, αφού υπάρχει πάντα κάποιος που τους τροφοδοτεί με εντολές, τις οποίες απλά ακολουθούν. Με άλλα λόγια, το πρόγραμμα είναι αυτό που κάνει τον υπολογιστή να συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο και, φυσικά, ο ίδιος δεν διαθέτει ούτε μυαλό ούτε δυνατότητα κατανόησης των όσων κάνει.

Άλλα παραδείγματα

Το παραπάνω επιχείρημα μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και σε άλλους τομείς. Ειδικά στην ανθρώπινη καθημερινότητα μπορούμε να βρούμε πολλά παραδείγματα στα οποία τα άτομα απλά πράττουν χωρίς συνείδηση.

Ενδεικτικά:

• η πρωινή ρουτίνα
• η βραδινή ρουτίνα
• η εργασία
• οι κοινωνικές συναναστροφές
• η παρακολούθηση τηλεόρασης
• η προβολή ταινιών
• η οδήγηση

Ας θεωρήσουμε επίσης την εξής αντιστοιχία:

Κινέζικο Δωμάτιο – Αίθουσα Μαθηματικών

Άτομο μέσα στο δωμάτιο – Μαθητής των Μαθηματικών

Κινέζικα σύμβολα – Μαθηματικά σύμβολα

Πρόσωπα έξω από το δωμάτιο – Δάσκαλοι των Μαθηματικών

Κανόνες – οδηγίες μέσα στο δωμάτιο – Κανόνες των Μαθηματικών

Εξωτερικός παρατηρητής – Εξετάσεις

Τότε έχουμε έναν ισομορφισμό, ο οποίος μας επιτρέπει να οδηγηθούμε στα ίδια συμπεράσματα για την Αίθουσα Μαθηματικών με αυτά του Searle για το Κινέζικο Δωμάτιο. Συγκεκριμένα, οι απαντήσεις που δίνει ο μαθητής στα Μαθηματικά φαίνονται εντελώς σωστές και όμοιες με τις απαντήσεις που θα έδινε κάποιος που έχει βαθιά γνώση και κατανόηση των Μαθηματικών (φυσικά μιλάμε γι’ αυτούς που πράγματι δίνουν τις σωστές απαντήσεις). Στην περίπτωση όμως των Μαθηματικών, οι απαντήσεις δίνονται διαμέσου του χειρισμού τυπικών συμβόλων που συνήθως είναι ανερμήνευτα για το μαθητή. Ως προς τα Μαθηματικά λοιπόν ο μαθητής συμπεριφέρεται όπως ένας υπο­λογιστής, δηλαδή εκτελεί διεργασίες υπολογισμού πάνω σε στοιχεία που έχουν προσδιοριστεί με τυπικό τρόπο, και επομένως είναι απλώς μια εξατο­μίκευση του προγράμματος ενός υπολογιστή. Συνεπώς, οι εξετάσεις δείχνουν ότι ο μαθητής γνωρίζει Μαθηματικά, πράγμα το οποίο δεν αληθεύει.

Ο μαθη­τής απλώς συμπεριφέρεται ως γνώστης των Μαθηματικών χωρίς στην πραγ­ματικότητα να γνωρίζει Μαθηματικά. Εκείνο που κάνει είναι να χειρίζεται σύμβολα με τη βοήθεια κανόνων χωρίς να γνωρίζει τι σημαίνουν αυτά τα σύμβολα. Επομένως, η Αίθουσα Μαθηματικών, όπως και το Κινέζικο Δωμά­τιο, αντιστοιχεί στη λειτουργία ενός υπολογιστή και με αυτό δείχνουμε ότι η εκτέλεση κανόνων δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί κατανόηση ή σκέψη, εφόσον αυτό που κάνει ο μαθητής είναι ο χειρισμός συμβόλων σύμφωνα με τη μορφή τους και τους αντίστοιχους κανόνες. Συνεπώς, αφού η νόηση είναι κάτι πα­ραπάνω από το συντακτικό χειρισμό συμβόλων σύμφωνα με κάποιους κανό­νες, και ο μαθητής περιορίζεται ουσιαστικά μόνο σε αυτό, τότε δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε σοβαρά ότι ο μαθητής νοεί και κατανοεί τα Μαθηματικά. Το θεωρητικό αυτό συμπέρασμα μπορεί να τεκμηριωθεί και εμπειρικά από κάποιον που βρίσκεται σε μια Αίθουσα Μαθηματικών για σειρά ετών και βιώνει την πραγματικότητά της.

Όμως σκοπός της εκπαίδευσης δεν είναι, μετά από χρόνια μαθητείας, να μπορούν οι μαθη­τές να λύνουν εκατοντάδες ασκήσεις με μηχανικό τρόπο, δίχως να καταλα­βαίνουν τι ακριβώς κάνουν και ποιο είναι το νόημα, αλλά να έχουν δομήσει ένα νοηματικό πλαίσιο από τις βασικές μαθηματικές έννοιες, που είναι φο­ρείς της σημασίας, και να μπορούν να μορφοποιήσουν ένα τρόπο σκέψης χρήσιμο στη ζωή και στην επιστήμη. Σκοπός είναι να έχουν εξοπλίσει και πλουτίσει το εννοιολογικό τους οπλοστάσιο με τις κατάλληλες έννοιες, οι οποίες θα τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τα πραγματικά προβλήματα της ζωής. Όλοι μαζί έχουμε υποβαθμίσει και αποπνευματοποιήσει ακριβώς ένα από τα πιο πνευματικά ανθρώπινα δημιουργήματα. Τα Μαθηματικά μπορούν να αποτελέσουν ωραίο πνευματικό ταξίδι, γεμάτο νόημα και αισθη­τική, γεμάτο μορφωτικά αποτελέσματα, δεν υπάρχει λόγος να το κάνουμε εφιάλτη για τα παιδιά.

Και τι πρέπει να γίνει

Το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν ενδιαφέρεται για τη μόρφωση των παιδιών αλλά για τη διεκπεραίωση μιας διαδικασίας με συνεχείς εξετάσεις που καταλήγουν στην απονομή διπλωμάτων και πτυχίων. Όσο τα πτυχία χρησιμοποιούνταν ως εισιτήριο για το Δημόσιο, είχαν κάποια αξία έστω και ως απλό χαρτί χωρίς απαραίτητα αντίκρισμα. Τι γίνεται όμως τώρα;

Κλειδί για να γίνουν τα σχολεία μας χώροι μόρφωσης είναι δύο σχετιζόμενες αλλαγές που φαίνονται μεν μικρές αλλά είναι κρίσιμες:

1. Να μην ταυτίζεται η διδακτέα με την εξεταστέα ύλη και

2. Να μην ορίζει το υπουργείο με ακρίβεια σελίδων από ένα διδακτικό εγχειρίδιο το αναλυτικό πρόγραμμα και την εξεταστέα ύλη.

Το υπουργείο θα πρέπει να δίνει απλώς τις κατευθυντήριες γραμμές και στη συνέχεια οι εκπαιδευτικοί να προσδιορίζουν τι ακριβώς και πώς θα διδάσκεται στο σχολείο τους. Με αυτόν τον τρόπο θα διαμορφώνεται η ειδική φυσιογνωμία κάθε σχολείου και δεν θα καταδυναστεύεται η εκπαιδευτική διαδικασία από το ένα και μοναδικό εγχειρίδιο που ακυρώνει τον ρόλο και την ευθύνη των καθηγητών. Θα μπορούν να χρησιμοποιούνται διαφορετικά, περισσότερα και καλύτερα βιβλία από τα σημερινά. Οι σχολικές μονάδες και οι καθηγητές θα αξιολογούνται για το έργο τους με κριτήρια που θα περιλαμβάνουν και το πώς αποδίδουν οι μαθητές τους στα πανελλαδικά εξεταζόμενα μαθήματα χωρίς κλειστή ύλη. Έτσι θα στραφεί η διδασκαλία όχι στην αποστήθιση αλλά στην ουσία, έτσι θα δίνεται προσοχή στις ειδικές ανάγκες και στις ικανότητες των μαθητών και μαθητριών και δεν θα ισοπεδώνονται όλα στον Προκρούστη του εξαντλητικά ορισμένου (και αναχρονιστικού) αναλυτικού προγράμματος. Υπάρχουν πολλά που μπορεί και πρέπει να γίνουν στην εκπαίδευση αλλά οι δύο αυτές κινήσεις είναι βασικές.

Φιλοσοφικό υπόβαθρο

Το ζήτημα του κατά πόσον είναι δυνατό για τις μηχανές να σκέφτονται έχει μια μακρά ιστορία, η οποία είναι σταθερά εδραιωμένη στη διάκριση μεταξύ του δυισμού και της υλιστικής άποψης του νου. Ο Ρενέ Ντεκάρτ προδιέγραψε τις πτυχές της δοκιμασίας Turing στο έργο του 1637 Λόγος περί της Μεθόδου.

Ο Denis Diderot διατύπωσε ένα κριτήριο Test Turing:

«Αν βρούμε έναν παπαγάλο που θα μπορούσε να απαντήσει σε όλα, θα ισχυριζόμουν ότι είναι ένα έξυπνο ον χωρίς δισταγμό».

Αυτό δεν σημαίνει ότι συμφωνεί με αυτό, αλλά ότι ήταν ήδη ένα κοινό επιχείρημα υλιστών εκείνη την εποχή.

Σύμφωνα με τον δυϊσμό, ο νους είναι μη φυσικός (ή, τουλάχιστον, έχει μη φυσικές ιδιότητες ) και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να εξηγηθεί με καθαρά φυσικούς όρους. Σύμφωνα με τον υλισμό, ο νους μπορεί να εξηγηθεί σωματικά, πράγμα που αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο των μυαλών που παράγονται τεχνητά.

Οι Υπερφυσικές Ιδιότητες του Μανδραγόρα

Εδώ και αιώνες, οι άνθρωποι θεωρούσαν τον μανδραγόρα ως ένα μαγικό φυτό και του απέδιδαν υπερφυσικές δυνάμεις. Το χρησιμοποιούσαν συχνά, για να παρασκευάσουν κάθε λογής μαγικά φίλτρα, όπως επιβολής, ευτυχίας, δυστυχίας, πόνου ή έρωτα.

Η επικρατέστερη άποψη για τον μανδραγόρα, από την αρχαιότητα έως και σήμερα ακόμη, ήταν ότι εκείνος που θα αποφάσιζε να κοιμηθεί κοντά σε ρίζα μανδραγόρα, θα έβλεπε τόσο γλυκά όνειρα ερωτικών απολαύσεων, ώστε θα προτιμούσε να μην ξυπνήσει ποτέ. Γι’ αυτό, άλλωστε, είχε καθιερωθεί και η φράση “κοιμάται υπό μανδραγόραν”, για να χαρακτηρίσει εκείνους που διατελούσαν υπό τη γοητεία κάποιου ονείρου της ζωής και αρνούνταν να ατενίσουν τη στυγνή πραγματικότητα. Όμως, υπάρχουν κι ένα σωρό άλλοι θρύλοι, που σχετίζονταν με τις υπερφυσικές ιδιότητες του περίφημου και πολυθρύλητου αυτού φυτού.

Επί της ουσίας, ο μανδραγόρας είναι ένα μικρό φυτό, του οποίου ο κορμός έχει, κατά παράδοξο τρόπο, μια καταπληκτική ομοιότητα με το σχήμα του ανθρώπινου σώματος, δίνοντας αφορμή να γεννηθεί μια περίεργη δοξασία, η οποία αναφερόταν εντόνως στα χρονικά του Μεσαίωνα.

Σύμφωνα με τη δοξασία αυτή, ο άνθρωπος ανέκυψε από τη γη ως μια γιγαντιαία ρίζα φυτού. Οι πρώτοι άνθρωποι, λοιπόν, ήταν πελώριοι μανδραγόρες, ανακύψαντες μέσα από τη φλεγόμενη λάβα της Γένεσης και ανήκοντες στη φύση των φυτών, λόγω της ακινησίας τους και στη φύση του ανθρώπου, λόγω της νόησής τους.

Οι μανδραγόρες αυτοί, χάρη σε κάποια άγνωστη υπερφυσική τους δύναμη, κατόρθωσαν να ξεφύγουν από τα δεσμά της ακινησίας του εδάφους και να εξελιχθούν στο σημερινό ανθρώπινο γένος. Όσοι απέμειναν στη γη, σμικρύνθηκαν βαθμηδόν, αλλά διατήρησαν ανέπαφη την υπερφυσική τους δύναμη, που τους προσέδιδε τόσες μαγικές ιδιότητες.

Αλλά και οι εβραϊκοί θρύλοι ασχολούνταν ιδιαιτέρως με τον μανδραγόρα. Κατά τις παραδόσεις των Ραβίνων, ο μανδραγόρας φύτρωσε στον επίγειο Παράδεισο. Είχε μορφή λιγότερο εξελιγμένη από εκείνη του Αδάμ και της Εύας και τοποθετήθηκε ως φύλακας πλάι στις ρίζες του δέντρου του Καλού και του Κακού, για να εμποδίζει τη μητέρα του ανθρώπινου γένους να ακούει τη φωνή του σκανδαλοποιού όφεως.

Σημειωτέον ότι το φυτό αυτό είναι ένα εξαιρετικό αντίδοτο στα δήγματα όφεων και οπωσδήποτε ο θρύλος, που τον συνοδεύει, έχει κάποια σχέση με την πραγματική του ιδιότητα.

Απεικόνιση αρσενικού και θηλυκού μανδραγόρα, από το βιβλίο “De Hortus Sanitatis” (Γερμανία, 1491)

Εξάλλου, έως και η Βίβλος αναφερόταν στο μαγικό αυτό φυτό. Η Ραχήλ, σύζυγος του Ιακώβ, στείρα από πολλών ετών, ζητούσε να της φέρουν μανδραγόρα, για να καταφέρει να τεκνοποιήσει. Επίσης, στο Άσμα των Ασμάτων, η σύζυγος, που στηριζόταν στους βραχίονες του αγαπημένου της, αναζητούσε μέσα στον μαγικό κήπο τους μανδραγόρες, των οποίων η μεθυστική οσμή θα αναζωογονούσε τον έρωτά του.

Οι ελληνικοί μύθοι ευωδίαζαν κι εκείνοι από τη σαγηνευτική μυρωδιά του. Ο Έρως παριστανόταν συχνά από τους αρχαίους ποιητές να βαστά στα χέρια του μανδραγόρα και η Κίρκη τον αναμείγνυε στα μαγικά της φίλτρα. Όλες αυτές οι παραδόσεις προέρχονταν προφανώς από τη σύμπτωση των φαρμακευτικών ιδιοτήτων του φυτού και από την ομοιότητά του με το σχήμα του ανθρώπινου σώματος.

Στα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα, ο μανδραγόρας αποκαλούνταν “Homunculus”, δηλαδή “μικρό ανθρωπάκι” και χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από τους Αλχημιστές, για τους οποίους απετέλεσε έμπνευση να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ανθρώπινες μινιατούρες.

Εκείνα τα ζοφερά χρόνια του σκοταδισμού, φαντάζονταν τον μανδραγόρα ως ένα είδος καλικάντζαρου, ο οποίος τις νύχτες εξαπέλυε σπαρακτικούς στεναγμούς και τραγουδούσε μελωδίες αβάστακτου πόνου. Ήταν καταδικασμένος ο δυστυχής εκείνος, που θα τολμούσε να τον ξεριζώσει, δίχως να λάβει τις πρέπουσες προφυλάξεις. Το μαγικό φυτό θα τον έκανε να χάσει τα λογικά του ή θα τον σκότωνε αμέσως.

Για να αφαιρέσει κανείς από τη γη έναν μανδραγόρα, απαιτούνταν μια ειδική τελετή μύησης. Τρία πρόσωπα είχαν τη δύναμη να τον αποσπάσουν από το χώμα: ο μάγος, ο μαγγανευτής και η παρθένος, μα αυτό συνέβαινε μόνο καταμεσής της νύχτας. Το άτομο, που αναλάμβανε την περισυλλογή, συνήθως μια παρθένος, βάδιζε κατανυκτικά με μια λαμπάδα, την οποία έσβηνε, μόλις έφτανε στο σημείο, όπου είχε φυτρώσει ο μανδραγόρας.

Κατόπιν, χάραζε γύρω του τρεις κύκλους, με το ξίφος που κρατούσε στα αριστερά της. Έπειτα, έκοβε μια μακριά πλεξίδα των μαλλιών της και την έδενε από το ένα άκρο στο φυτό και από το άλλο σ’ έναν σκύλο.

Μετά, άρχιζε να τρέχει, απομακρυνόμενη από την περιοχή, βγάζοντας άγριες κραυγές. Ο σκύλος, που ήθελε να την ακολουθήσει, ξερίζωνε εν τέλει το μαγικό φυτό, το οποίο το παρέσερνε μαζί του. Τη στιγμή που ο μανδραγόρας ξεπρόβαλε από τη γη, έκραζε με γοερή φωνή και αλίμονο σε όσους βρίσκονταν κοντά! Ήταν καταδικασμένοι σε τρέλα ή σε θάνατο.

Ο William Shakespeare έγραφε σε έργο του: “Κραυγάζετε, όπως οι μανδραγόρες, όταν τους ξεριζώνουν από τη γη, ενώ οι θνητοί, που τους ακούν, τρελαίνονται”.

Η ρίζα του παντοδύναμου αυτού φυτού θεωρούνταν πολυτιμότατη. Δεν υπήρχε ευδαιμονία στον κόσμο, που να μην μπορούσε να την προσφέρει στον κάτοχό του. Οι μάγοι και οι μάγισσες είχαν πάντοτε μαζί τους μανδραγόρα, για να τους αυξάνει τη μαγική τους δύναμη, ενώ οι γυναίκες του 17ου και 18ου αιώνα, πάσχιζαν να εξασφαλίσουν έστω κι ένα μικρό τμήμα του, ώστε να βιώσουν την απόλυτη ερωτική ευτυχία.

H φυγή μπορεί να γίνει μια ευκαιρία

Σκέφτομαι καμιά φορά μέσα στις συζητήσεις φίλων, όσο περνούν τα χρόνια και ανεβαίνουν οι ηλικίες, πόσο αλλάζουν οι ερωτήσεις, πόσα σενάρια δημιουργούνται και πόσες φράσεις έφτασαν να ξεκινούν με το «φαντάζεσαι να...». Μία από αυτές τις ερωτήσεις λοιπόν που άκουσα πρόσφατα, ήταν «φαντάζεσαι να μπορούσες να εξαφανιστείς; να φύγεις;» Και ύστερα λίγα δευτερόλεπτα σιγής, σκεπτικά βλέμματα κι επιστροφή στην πραγματικότητα.

Κι άλλα βράδια και παρόμοιες συζητήσεις για σχέδια, για άλλες ζωές, για φυγή. Αν με ρωτούσε λοιπόν κάποιος πριν δέκα χρόνια, θα του έλεγα πως η φυγή είναι για τους δειλούς. Μου φαινόταν ηττοπαθές να διαλέξει κάποιος να εξαφανιστεί απ’ τα προβλήματά του, αφού όπου κι αν πήγαινε θα τον ακολουθούσαν. Ίσως είχα αντιληφθεί την έννοια της φυγής διαφορετικά, μονόπλευρα θα έλεγα σήμερα.

Μεγαλώνοντας κατάλαβα πως δεν έχει πάντα σχέση με την οπισθοχώρηση. Ίσα-ίσα είναι μια κίνηση που συνδέεται με θάρρος, αφού μας δείχνει την έξοδο. Αναφέρομαι στο θάρρος γιατί πολλές φορές, μόνο και μόνο η ιδέα της ξαφνικής ελευθερίας, μας φοβίζει. Μας αφήνει μετέωρους και αναποφάσιστους αν θα γυρίσουμε το κλειδί, για να ανοίξει η πόρτα.

Αν το σκεφτείτε, ο κάθε ένας από εμάς βιώνει μια ορισμένη πραγματικότητα. Μια σύνθεση από εποχές, επιλογές και ανθρώπους που είτε τα διάλεξε είτε με κάποια άφησε να αποφασιστεί να πορεύεται μαζί τους. Συνήθεια, ανεκτές σχέσεις, βολικό σπίτι, «στηρίγματα» που στην ουσία τους δεν βοηθούν, απλώς εγκλωβίζουν. Κι ο κάθε ένας πάλι, στις στιγμές κούρασης, εκεί που φαίνονται όλες οι αλήθειες, βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα ή μια πόρτα καλύτερα. Την ανοίγει ή μένει εκεί;

Θέλει θάρρος λοιπόν να την ανοίξει και να προχωρήσει. Η ιδέα ότι ξεκινάει πάλι είναι μεν ελκυστική, ταυτόχρονα όμως και τρομακτική. Αυτή η επιλογή μπορεί να του κοστίσει, σκέφτεται. Ανθρώπους, μια καθημερινότητα, ένα διαμέρισμα, μια ζωή ολόκληρη. Ο άνθρωπος όμως που βιώνει όλη αυτή την ανάγκη και κάθε βράδυ ονειρεύεται μια άλλη ζωή και το διαμέρισμα δεν το βλέπει σπίτι, ήδη έχει φύγει.

Σίγουρα όταν κλείνει η πόρτα πίσω μας, η συνέχεια είναι άγνωστη. Όμως ανάμεσα στην ασφάλεια της ρουτίνας, στην ανοχή μιας στάσιμης ζωής με την ελπίδα ότι κάποτε κάτι θα αλλάξει, σε μια μέτρια δουλειά και σε όσους τον «στηρίζουν» για να μένει στα ίδια, ίσως το άγνωστο αποδειχτεί πιο ασφαλές. Όταν λοιπόν η απόφαση να φύγει είναι συνειδητή, χωρίς εξάρσεις και σκηνοθετικές αποχωρήσεις, δεν μπορούμε να μιλάμε για οπισθοχώρηση. Αντίθετα βλέπουμε έναν άνθρωπο που θέλει να προχωρήσει, που έχει πολλούς λόγους για να το κάνει και δεν έχει πλέον κανένα λόγο να μείνει.

Σήμερα λοιπόν θα έλεγα πως η φυγή είναι μια ευκαιρία. Όταν κάποιος μεγαλώνει σε μια καθημερινότητα που τον τραυματίζει ψυχικά και σωματικά, οφείλει να βοηθήσει τον εαυτό του και να φύγει. Μια πόρτα είναι αν το σκεφτούμε απλά. Πόσο χειρότερα θα είναι, όταν αυτές που ανοίξαμε μέχρι σήμερα, μας οδήγησαν πίσω και όχι μπροστά;

Μικρά γενέθλια

Στην ζωή μου Αλλάζω και με τα χρόνια αλλάζω…

Αλλά – Ζώ

Γιατί με τα χρόνια λοιπόν αλλάζεις και μαθαίνεις να κολυμπάς στα βαθιά νερά της ζωής γιατί ξέρεις πλέον κολύμπι και αφήνεις τους δειλούς να πλατσουρίζουν στα ρηχά εναπομείναντα νερά.

Γιατί μαθαίνεις να παλεύεις και να επιβιώνεις.

Γιατί ξέρεις τι προσδοκάς, τι χρειάζεσαι, τι σε γεμίζει. Γιατί αλλάζεις και γνωρίζεις να εκτιμάς την ζωή όπως τα φέρνει..

Βλέπεις λοιπόν ότι όταν ο χρόνος σου τελειώνει δεν χρειάζεται να πολεμάς για να κερδίζεις επιπλέον, γιατί ξεχωρίζεις το τέλος από την αρχή.

Και δεν απορείς πλέον για τις άσχημες πράξεις των ανθρώπων, έμαθες να προσέχεις, έμαθες να ξεχωρίζεις τις σκέψεις σου και να πετάς τα σκουπίδια σου το βράδυ και ας σου παίρνει στην αρχή λίγο χρόνο.

Αλλάζεις και κοιτάς τους ανθρώπους στα ματιά χωρίς να φοβάσαι το ψέμα τους και δεν κρύβεσαι πίσω από λογοπαίγνια και χρησμούς.

Και δεν αναπολείς τις παλιές σου ιστορίες, γιατί έμαθες να τις σέβεσαι και να τις κλειδώνεις στο
παρελθόν, γιατί είσαι έτοιμος να δεχθείς το μέλλον και να ζήσεις το παρόν, γιατί είσαι έτοιμος να προχωράς μπροστά και να αλλάζεις…

Και έτσι μαθαίνεις να μην κάνεις διαλείμματα στις χαρές σου και να μην δίνεις χρόνο στις λύπες .

Γιατί βλέπεις τις εμπειρίες μαθήματα και τα μαθήματα παθήματα, γιατί αλλάζεις και δεν σε τρομάζουν τα γενέθλια, γιατί σβήνεις τα κεράκια σου με περισσότερη σοφία! Και γιατί αλλάζεις…

Τίποτα δεν είναι πιο ιερό, από ένα δέντρο

Για μένα τα δέντρα υπήρξαν πάντα οι πιο διεισδυτικοί ιεροκήρυκες. Τα σέβομαι όταν ζουν σε οικογένειες και φυλές, σε δάση και άλση. Και ακόμη περισσότερο τα σέβομαι όταν στέκονται μόνα τους. Είναι σαν τα μοναχικά άτομα. Όχι σαν τους ερημίτες που έχουν αποσυρθεί μακριά για να κρύψουν κάποια αδυναμία τους , αλλά σαν τα υπέροχα μοναχικά άτομα, όπως ήταν ο Μπετόβεν και ο Νίτσε.

Στα ψηλά κλαδιά τους θροΐζει ο κόσμος, ενώ οι ρίζες τους αναπαύονται στο άπειρο. Όμως δεν χάνουν τον εαυτό τους, παλεύουν με όλη τους τη δύναμη για ένα και μόνο πράγμα: να εκπληρώσουν τις ανάγκες τους σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους, να δημιουργήσουν το δικό τους σχηματισμό, να εκπροσωπήσουν τους εαυτούς τους. Τίποτα δεν είναι πιο ιερό, τίποτα δεν είναι πιο υποδειγματικό από ένα όμορφο και δυνατό δέντρο. Όταν ένα δέντρο κόβεται και αποκαλύπτεται η θανατηφόρος πληγή του, μπορεί κανείς να διαβάσει όλη την ιστορία του στο φωτεινό δίσκο του κορμού του: στα δαχτυλίδια του φαίνονται τα χρόνια του, ενώ στα σημάδια του φαίνονται ο αγώνας, τα δεινά, όλες οι ασθένειες, η ευτυχία και η ευημερία, τα δύσκολα χρόνια αλλά και τα ωραία, οι επιθέσεις που άντεξε, οι καταιγίδες που έχει υπομείνει. Και κάθε νέο παιδί του χωριού σίγουρα γνωρίζει ότι το σκληρότερο και το πιο ευγενές ξύλο είναι αυτό που έχει στενότερα δαχτυλίδια, κι ότι εκεί ψηλά στα βουνά και μέσα στο συνεχή κίνδυνο αναπτύσσεται το πιο άφθαρτο, το ισχυρότερο, το ιδανικό δέντρο.

Τα δέντρα είναι ιερά. Όποιος ξέρει πώς να μιλήσει μαζί τους, όποιος ξέρει πώς να τα ακούσει, μαθαίνει την αλήθεια. Δεν κηρύττουν μάθηση και παραινέσεις, κηρύττουν τον αρχαίο νόμο της ζωής.

To δέντρο λέει: Ένας πυρήνας είναι κρυμμένος μέσα μου, μια σπίθα, μια σκέψη, είμαι ζωή από την αιώνια ζωή. Μοναδικά είναι η μορφή και οι φλέβες του δέρματος μου, το μικρότερο φύλλο στα κλαδιά μου, αλλά και η μικρότερη ουλή στο φλοιό μου. Έγινα για να σχηματοποιήσω και να αποκαλύψω την αιωνιότητα στη μικρότερη μου λεπτομέρεια.

To δέντρο λέει: Η δύναμή μου είναι η εμπιστοσύνη. Δεν ξέρω τίποτα για τον πατέρα μου, δεν ξέρω τίποτα για τα χιλιάδες παιδιά που κάθε άνοιξη σπέρνονται από μένα. Ζω μέχρι τέλος για το μυστικό του σπόρου μου, και δεν με νοιάζει για τίποτα άλλο. Πιστεύω ότι ο Θεός είναι μέσα μου. Πιστεύω ότι η εργασία μου είναι ιερή. Μ αυτή την αλήθεια ζω.’

Όταν απογοητευόμαστε και δεν μπορούμε να αντέξουμε τη ζωή μας, τότε το δέντρο έχει κάτι να μας πει: Σταθείτε! Σταθείτε! Κοιτάξτε εμένα! Η ζωή δεν είναι εύκολη, η ζωή δεν είναι δύσκολη. Αυτές είναι παιδαριώδεις σκέψεις. Το σπίτι δεν είναι ούτε εδώ ούτε εκεί. Το σπίτι είναι μέσα σας, αλλιώς δεν είναι πουθενά.

Ενώ τα δέντρα θροΐζουν το βράδυ, ενώ είμαστε ανήσυχοι μέσα στις δικές μας παιδαριώδεις σκέψεις: Τα δέντρα έχουν μακρές σκέψεις, μεγάλες και ξεκούραστες αναπνοές, όπως έχουν και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τις δικές μας. Όσο εμείς δεν τα ακούμε, παραμένουν σοφότερα από εμάς. Αλλά όταν μάθουμε πώς να ακούμε τα δέντρα, η στενότητα η ταχύτητα και η παιδική βιασύνη των σκέψεών μας, θα αντικατασταθούν από ανείπωτη χαρά. Όποιος έχει μάθει πώς να ακούει τα δέντρα δεν θέλει πλέον να είναι ένα δέντρο. Δεν θέλει να είναι τίποτα εκτός από αυτό που είναι.

Φώτιση και έρωτας

Όταν κανείς έχει προσδοκίες, πάντοτε νιώθει σύγχυση. Τώρα, ποιος σου είπε ότι οι φωτισμένοι έχουν υπερβεί το σεξ; Και αμέσως λες: “Αν και ο έρωτας είναι σπουδαία εμπειρία. Γιατί, λοιπόν, αποκλείεις τους φωτισμένους από αυτή την όμορφη εμπειρία; Αλλά η ιδέα ότι οι θρησκευόμενοι άνθρωποι -και ιδιαίτερα οι φωτισμένοι-είναι άγαμοι, έχει περάσει στους ανθρώπους, εδώ και πολλούς αιώνες.

Ποτέ δεν υπήρξα άγαμος. Ανάμεσα σε τόσες όμορφες γυναίκες και με θέλεις να κάνω τον καλόγερο; Είναι σαν να στέκεσαι διψασμένος, μπροστά σε μια όμορφη πηγή, που τρέχει πεντακάθαρο νερό και να μην πίνεις νερό, επειδή είσαι φωτισμένος! Ξέχνα όλες αυτές τις ανοησίες! Θα ασχοληθώ αργότερα με τη φώτιση. Για την ώρα, πίνω απ’ αυτή την όμορφη πηγή. Και, επιπλέον, το έχεις παρανοήσει. Έχω πράγματι πει ότι οι φωτισμένοι έχουν υπερβεί το σεξ, αλλά ποτέ δεν είπα ότι έχουν υπερβεί τον έρωτα. Είναι ένα σύνθετο φαινόμενο.

Νομίζεις πως το σεξ είναι έρωτας; Είναι απλώς βιολογική σκλαβιά. Στην πραγματικότητα, μόνο ένας φωτισμένος μπορεί να κάνει έρωτα. Αυτό που εσύ ονομάζεις έρωτα είναι απλώς βιολογική γυμναστική. Δεν ξέρεις τι σημαίνει να κάνεις έρωτα. Γι’ αυτό σου λέω ότι ένας φωτισμένος άντρας και μια φωτισμένη γυναίκα είναι οι πιο όμορφοι εραστές. Δεν χρειάζεται να είναι σεξουαλικοί ούτε χρειάζεται να μην είναι σεξουαλικοί. Ο φωτισμένος άνθρωπος είναι ελεύθερος.

Εγώ μιλάω για το Ζορμπά το Βούδα. Πρώτα είμαι Ζορμπάς κι ύστερα είμαι Βούδας. Και να θυμάσαι, αν έχω να διαλέξω ανάμεσα στους δύο, θα διαλέξω το Ζορμπά, όχι το Βούδα, επειδή ο Ζορμπάς μπορεί πάντοτε να γίνει Βούδας, ενώ ο Βούδας περιορίζεται στην αγιοσύνη του. Δεν μπορεί να πάει στη ντίσκο και να γίνει Ζορμπάς. Και για μένα, η ελευθερία είναι η υψηλότερη αξία. Δεν υπάρχει τίποτε μεγαλύτερο, τίποτε πολυτιμότερο, από την ελευθερία.

Η φώτισή μου με έχει ελευθερώσει από τα πάντα, ακόμα κι από την ίδια τη φώτιση.
Και τώρα φτάνουμε στο κρίσιμο σημείο: Εκείνοι που με εμπιστεύονται, θα εξακολουθούν να με εμπιστεύονται, ακόμα κι αν με δουν vα πίνω σαμπάνια, επειδή με εμπιστεύονται χωρίς όρους. Δεν λένε: “Θα σε εμπιστεύομαι μόνο μέχρι ν’ αρχίσεις να πίνεις σαμπάνια.” Η εμπιστοσύνη δίνεται χωρίς όρους.

Θα ήθελα να με γνωρίσεις σε όλη μου την ελευθερία, επειδή αυτό είναι που σε θέλω να είσαι: εντελώς ελεύθερος, χωρίς σπάγκους να σε κατευθύνουν.

Ξαναβρείτε τον δρόμο σας

Η μεγάλη κλοπή της ταυτότητάς σας ξεκίνησε λίγο μετά την άφιξή σας στη Γη. Οι γονείς, οι δάσκαλοι, τα αδέλφια σας, οι ιερείς και άλλες φιγούρες εξουσίας σας είπαν πως είστε απρεπείς, ασήμαντοι, άσχημοι, ανόητοι, ανάξιοι και αμαρτωλοί, πως ο κόσμος είναι μια επικίνδυνη ζούγκλα και ο κίνδυνος ελλοχεύει σε κάθε γωνιά. Με τον καιρό αρχίσατε να πιστεύετε αυτά τα απαίσια ψέματα, μέχρι που έφτασε η ημέρα που ξεχάσατε την εσωτερική σας ομορφιά, δύναμη, αθωότητα και ασφάλεια. Στο τέλος, υιοθετήσατε μια ταυτότητα αντιφατική ως προς την θεϊκή σας φύση και ζείτε έκτοτε, σαν να είστε κάποιος άλλος.

Υπάρχει μια ιστορία, όπου κάποιοι απαγάγουν μια πριγκιποπούλα, η οποία τελικά μεγαλώνει ανάμεσα στους ψαράδες. Μεγάλωσε μέσα στα ψάρια και έμαθε να ζει στις κακουχίες. Μετά από πολλά χρόνια, ένας από τούς υπηρέτες του βασιλιά βρήκε την πριγκίπισσα και την έφερε πίσω στο παλάτι. Οι γονείς της την καλωσόρισαν με χαρά και την οδήγησαν στο βασιλικό της δωμάτιο, που είχε ένα μαλακό κρεβάτι, μεταξένια σεντόνια, πολύχρωμα λουλούδια, αρώματα. Το πρώτο της βράδυ η πριγκίπισσα στριφογύριζε συνεχώς στο κρεβάτι της. «Πάρτε με από εδώ» φώναζε. «Θέλω να πάω στο σπίτι μου». Αυτό που δεν είχε καταλάβει η πριγκίπισσα είναι πως βρισκόταν ήδη στο σπίτι της. Η βασιλική ζωή ήταν δική της από τη γέννησή της. Όμως εκείνη είχε τόσο συνηθίσει να ζει μέσα στις δυσκολίες, που πίστευε πραγματικά πως αυτή ήταν η θέση της στη ζωή. Το φυσιολογικό δεν ταυτίζεται και με το φυσικό. Όπως η πριγκίπισσα, όλοι μας έχουμε συνηθίσει να ζούμε σε ψυχικές συνθήκες πολύ χειρότερες από αυτές που μας αξίζουν.

Για να ξαναβρείτε τον δρόμο σας, θα πρέπει να θυμηθείτε την αληθινή σας καταγωγή. Δεν είστε το άνομά σας, η ηλικία σας, το βάρος σας, η διεύθυνσή σας, η θρησκεία σας, οι προσωπικές σας σχέσεις, η θέση εργασίας σας, το περιεχόμενο του τραπεζικού σας λογαριασμού, η ιατρική διάγνωση για την υγεία σας ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό με το οποίο σας προσδιορίζει ο κόσμος. Μπορεί οι κοινωνικές συμβάσεις να σας αρχειοθετούν βάσει κατακερματισμένων απόψεων, αλλά εσείς είστε πάντοτε ακέραιοι και ολόκληροι, όπως δημιουργηθήκατε από την αρχή.

Τι σημαίνει ο όρος «θύμα συναισθηματικού εκβιασμού»

Συναισθηματικός εκβιασμός: μία αόρατη μορφή κακοποίησης.

Τί είναι ο συναισθηματικός εκβιασμός;

Ο όρος συναισθηματικός εκβιασμός αναφέρεται σε μία μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης που συμβαίνει μέσα στα πλαίσια στενών προσωπικών σχέσεων: μπορεί να είναι η σχέση ανάμεσα σε μία μητέρα και το παιδί της, η σχέση μεταξύ συζύγων, αδελφών, ακόμη και μεταξύ πολύ στενών φίλων. Σε αυτές τις σχέσεις, το ένα μέλος χρησιμοποιεί ψυχολογική πίεση προκειμένου να επιτύχει τους σκοπούς του, ενώ το άλλο μέλος υποχωρεί μπροστά στο φόβο των συνεπειών. Ο συναισθηματικός εκβιασμός είναι μία μορφή ψυχολογικής κακοποίησης με πολύ δυσάρεστες συνέπειες.

Πώς λειτουργεί;

Ο «συναισθηματικός εκβιαστής» προβάλλει τις απαιτήσεις του και τις ανάγκες του πάνω από οτιδήποτε άλλο: προκειμένου να βεβαιωθεί ότι θα πάρει αυτό που επιθυμεί χρησιμοποιεί ψυχολογική πίεση απειλώντας, άμεσα ή έμμεσα, ότι αν δε γίνει το δικό του θα υπάρξουν συνέπειες. Υπάρχουν διαφορετικές μορφές συναισθηματικού εκβιασμού. Ο εκβιαστής μπορεί να απειλεί ότι θα κάνει κακό στον εαυτό του (όχι απαραίτητα σωματικό), ότι θα τιμωρήσει το «θύμα» του αν δεν ανταποκριθεί ή μπορεί να παριστάνει το μάρτυρα προκαλώντας συναισθήματα ενοχής και οίκτου. Υπάρχουν επίσης εκείνοι που χρησιμοποιούν μία μορφή δωροδοκίας, υποσχόμενοι διάφορα ανταλλάγματα προκειμένου να επιτύχουν το σκοπό τους.

Παραδείγματα συναισθηματικού εκβιασμού.

Οι μάρτυρες. Σκεφτείτε μία μητέρα η οποία στερεοτυπικά όταν επιθυμεί κάτι, επαναλαμβάνει στα παιδιά της ότι «έκανε τα πάντα και ξόδεψε όλη της τη ζωή» για να τα μεγαλώσει σωστά ή ένα σύζυγο ο οποίος πάντα προβάλλει το γεγονός ότι εργάζεται σκληρά για να μη λείψει τίποτα στην οικογένειά του. Αυτοί οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την ενοχή και την υποχρέωση σαν μοχλό για να επιτύχουν το σκοπό τους.

Οι τιμωροί. Οι τιμωροί χρησιμοποιούν απειλές και κυρώσεις για να πιέσουν τις καταστάσεις. Μπορεί να απειλούν ότι θα τους συμβούν επώδυνα πράγματα αν δεν τους βοηθήσουμε, ότι θα είναι δυστυχείς, ότι θα κινδυνέψουν ή ακόμα ότι θα μας κάνουν να υποφέρουμε αν δεν ενδώσουμε στις πιέσεις τους.

Οι δωροδοκούντες. Προκειμένου να αποσπάσουν αυτό που θέλουν από το «θύμα» του εκβιασμού τους, δίνουν υποσχέσεις και ανταλλάγματα: «Αν κάνεις αυτό που θέλω, θα συνεχίσω να σε φροντίζω».

Πώς αισθάνονται τα «θύματα» του συναισθηματικού εκβιασμού;

Οι συνέπειες του συνεχιζόμενου συναισθηματικού εκβιασμού είναι οδυνηρές για τον ψυχισμό των θυμάτων. Αισθάνονται ανασφαλείς, ασήμαντοι και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ενώ κάθε φορά που κάνουν κάτι για τον εαυτό τους νιώθουν εγωιστές. Τα κύρια συναισθήματα που εμπνέει ο συναισθηματικός εκβιασμός είναι φόβος, υποχρέωση και ενοχή. Το αποτέλεσμα είναι ότι το «θύμα» εμπλέκεται σε έναν ιστό από τον οποίο αισθάνεται αδύναμο ή ανίκανο να ξεφύγει.

Οι άνθρωποι που πέφτουν «θύματα» συναισθηματικού εκβιασμού είναι συνήθως άνθρωποι με έντονα αλτρουιστικά αισθήματα αλλά ταυτόχρονα φοβούνται και αποφεύγουν τη ρήξη, το θυμό και τη διαφωνία. Έχουν μεγάλη ανάγκη να τους αγαπούν, να τους αποδέχονται και να έχουν ανθρώπους γύρω τους. Γίνονται έτσι ευάλωτοι στις συναισθηματικές πιέσεις και εύκολα υπαναχωρούν με αποτέλεσμα να βάζουν πάντοτε τις ανάγκες τους σε δεύτερο πλάνο.

Είμαι «θύμα» συναισθηματικού εκβιασμού;

Παρόλο που πρόκειται για μία μορφή ψυχολογικής βίας και κακοποίησης, πολλές φορές οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να παραδεχτούν τι τους συμβαίνει. Οι συναισθηματικοί εκβιαστές:

– Σας απειλούν ότι θα σας εγκαταλείψουν αν δεν κάνετε αυτό που σας ζητούν.

– Όταν τους αρνηθείτε κάτι, σας κάνουν τη ζωή δύσκολη.

– Σας κατηγορούν ότι είστε εγωιστές, άπληστοι, ότι σκέφτεστε μόνο τον εαυτό σας.

– Σας δίνουν υποσχέσεις τις οποίες σπάνια τηρούν όταν τελικά πετύχουν αυτό που θέλουν.

– Αφήνουν να εννοηθεί ότι αν δεν τους βοηθήσετε θα τους συμβεί κάτι κακό.

– Επαναλαμβάνουν διαρκώς πόσο τους απογοητεύετε, πόσο δεν το περίμεναν αυτό από σας και πόσο τους πληγώνει η συμπεριφορά σας.

– Σας υπενθυμίζουν συχνά πόσα έχουν κάνει για σας και άρα, πόσο υποχρεωμένοι είστε.

– Σας λένε καλά λόγια και σας φέρονται καλά όσο τους δίνετε ό,τι σας ζητήσουν αλλά τα αναιρούν όλα και γίνονται σκληροί και επιθετικοί στο πρώτο όχι που θα πείτε.

– Χρησιμοποιούν τα χρήματα σαν απειλή ή σαν εργαλείο για να σας χειριστούν.

Πώς να το αντιμετωπίσετε.

Οι σχέσεις που βασίζονται σε μηχανισμούς συναισθηματικού εκβιασμού είναι συνήθως βαθειά ριζωμένες και αντιστέκονται σθεναρά στην αλλαγή.

Αναγνωρίστε τη μορφή του εκβιασμού. Παρόλο που ο συναισθηματικός εκβιασμός, ειδικά όταν συμβαίνει χρόνια, μας δημιουργεί σύγχυση και θολώνει τη σκέψη μας, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα κίνητρα της συμπεριφοράς μας. Νιώθετε ενοχή, φόβο και υποχρέωση;

Βάλτε όρια. Σπάστε το φαύλο κύκλο του εκβιασμού βάζοντας όρια και κρατήστε τα. Αυτό θα δώσει το μήνυμα ότι έχετε τη δύναμη να πείτε όχι σε κάτι που θεωρείτε παράλογο.

Φροντίστε τον εαυτό σας. Εξετάστε τις προσωπικές σας ανάγκες και επιθυμίες χωρίς να επηρεάζεστε από το φόβο της απειλής. Τι θα κάνατε για τον εαυτό σας αν είχατε απόλυτη ελευθερία;

Δείτε τον εαυτό σας από απόσταση. Πώς θα κρίνατε εσείς τον εαυτό σας; Τι ρόλο έχετε παίξει σε αυτή τη σχέση; Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν άνθρωπο που βρίσκετε στη θέση σας;

Ξεκινήστε με μικρές αλλαγές. Κάνοντας μικρές προσωπικές επιλογές σε καθημερινή βάση και υποστηρίζοντας τον εαυτό σας, θα σας βοηθήσει όχι μόνο να βάλετε όρια αλλά και να θυμηθείτε σταδιακά πώς είστε δυνατοί, αξιόλογοι και πως η αγάπη και η συντροφιά σας αξίζει, χωρίς να χρειάζεται να την «εξαγοράζετε» υποχωρώντας πάντα σε αυτό που σας ζητούν.

Αν μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου από την αρχή…

Αν μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου
από την αρχή, θα χαλάρωνα περισσότερο.
Θα ήμουν πιο απερίσκεπτη απ’ ό,τι σ’ αυτήν
τη ζωή. Θα ανέβαινα σε περισσότερα βουνά,
θα κολυμπούσα σε περισσότερα ποτάμια και
θα έβλεπα περισσότερα ηλιοβασιλέματα. Θα είχα
περισσότερα πραγματικά προβλήματα και λιγότερα
πλασματικά. Βέβαια, έχω ζήσει κι εγώ τις στιγμές μου,
και αν έπρεπε να ξαναζήσω, θα φρόντιζα
να είναι περισσότερες. Μάλιστα θα προσπαθούσα
να ζω μόνο σπουδαίες στιγμές, τη μια μετά
την άλλη. Και θα μάζευα περισσότερες μαργαρίτες.
Ναντίν Στερ, 89 ετών

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ανακαλύπτουν ποιο είναι το πραγματικό νόημα της ζωής μέχρι που έρχεται η ώρα να πεθάνουν. Τότε, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τη θνητή τους φύση, αφυπνίζονται και αντιλαμβάνονται τα βαθύτερα νοήματα της ζωής και συνειδητοποιούν όλα όσα δεν έζησαν. Η ζωή μπορεί να είναι σκληρή από αυτήν την άποψη. Πολύ συχνά, ενδέχεται τα δώρα που μας χαρίζει να μη γίνονται αντιληπτά παρά μόνο στο τέλος. Όταν είμαστε νέοι και έχουμε όλη τη ζωή μπροστά μας, αντί να ζούμε, έχουμε την τάση να αναβάλλουμε. «Του χρόνου θα περνώ περισσότερη ώρα στη φύση ή θα γελάω περισσότερο ή θα αγαπώ περισσότερο. Του χρόνου θα περνώ περισσότερη ώρα με τα παιδιά μου και θα διαβάσω τα σπουδαιότερα έργα λογοτεχνίας. Του χρόνου θα δω περισσότερα ηλιοβασιλέματα και θα δημιουργήσω καλύτερες φιλίες. Όμως, τώρα, έχω άλλα πράγματα να κάνω». 

Αυτά είναι τα συνηθισμένα ρεφρέν της εποχής στην οποία ζούμε. Ε λοιπόν, προσωπικά αυτό που έμαθα είναι ότι, αν δεν αρχίσεις να ενεργείς στη ζωή σου, συνήθως ενεργεί η ζωή για λογαριασμό σου. Οι μέρες γίνονται βδομάδες και οι βδομάδες μήνες και, προτού το αντιληφθείς, η ζωή τελειώνει. Το δίδαγμα λοιπόν είναι σαφές: Πάψτε να ζείτε αφήνοντας τα πράγματα στην τύχη, και αρχίστε να ζείτε σχεδιάζοντας τη ζωή σας. Ξαναμπείτε στο παιχνίδι και αναλάβετε δράση για να δημιουργήσετε την πλουσιότερη πραγματικότητα, που βαθιά στην καρδιά σας γνωρίζετε ότι είστε προορισμένοι να δημιουργήσετε. Ξεκινήστε να ζείτε τη ζωή σας σήμερα όπως θα θέλατε να την είχατε ζήσει όταν πλέον θα βρίσκεστε λίγο πριν το θάνατο. Ή για να παραφράσω τον Μαρκ Τουέιν, ζήστε τη ζωή σας έτσι που ακόμη κι ο νεκροθάφτης να κλάψει στην κηδεία σας.

Η NASA ψάχνει εθελοντές για να… ζήσουν στον Άρη

Για το επόμενο μεγάλο βήμα της ανθρωπότητας, ένα επανδρωμένο ταξίδι στον Άρη, ετοιμάζονται οι διαστημικές εταιρείες.

​​​​​​​Ο Ελον Μασκ με την διαστημική του εταιρεία, την Space X, προετοιμάζεται πυρετωδώς για να στείλει ανθρώπους στον Κόκκινο Πλανήτη.

​​​​​​​Ο Αμερικανός μεγιστάνας έχει δηλώσει ότι η αποστολή θα πραγματοποιηθεί πριν το τέλος της δεκαετίας ίσως και εντός την προσεχούς πενταετίας.

Η NASA από την πλευρά της προετοιμάζει αρκετά χρόνια μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη, χωρίς όμως να βιάζεται. Μέχρι σήμερα δεν είχε διαρρεύσει κάποια πιθανή ημερομηνία για την πραγματοποίηση αυτής της αποστολής από την αμερικανική διαστημική υπηρεσία.

​​​​​​​Όμως, με αφορμή την ανακοίνωση που εξέδωσε η NASA για την αναζήτηση εθελοντών σε ένα πρόγραμμα προσομοίωσης των αρειανών συνθηκών, έγινε γνωστό ότι η πρόθεση της είναι η επανδρωμένη αποστολή της να πραγματοποιηθεί το 2037.

Πιθανότατα οι αστροναύτες της πρώτης αποστολής στον Άρη να διαμείνουν στο σκάφος που θα τους μεταφέρει εκεί. Όμως στη συνέχεια θα πρέπει να δημιουργηθούν οι υποδομές για να διαμένουν αρχικά οι αστροναύτες των επόμενων αποστολών και αργότερα οι άνθρωποι που θα αποφασίσουν να μετοικήσουν στον Κόκκινο Πλανήτη.

​​​​​​​Στο πλαίσιο αυτό η NASA οργανώνει ένα πείραμα στο οποίο αναζητά εθελοντές πολίτες για να πάρουν μέρος. Οι εθελοντές θα κληθούν να ζήσουν για ένα έτος κλεισμένοι μέσα σε ένα οίκημα που προορίζεται για χρήση ως τόπος κατοικίας στον Άρη.

Το οίκημα ονομάζεται Mars Dune Alpha, έχει εμβαδόν 160 τετ. μέτρα και είναι προϊόν τρισδιάστατης εκτύπωσης. Το πρόγραμμα θα έχει τρεις φάσεις με την πρώτη να ξεκινάει το 2022. Σε κάθε φάση στο σπίτι θα διαμένουν τέσσερα άτομα όπου θα βιώνουν συνθήκες παρόμοιες με αυτές που θα βίωναν αν βρίσκονταν στον Άρη.

Τα τρόφιμα και το νερό θα είναι περιορισμένα, ο εξοπλισμός της κατοικίας θα είναι επίσης περιορισμένος και σχεδιασμένος έτσι ώστε να χαλάει ώστε να προσπαθούν να βρουν οι κάτοικοι κάποιες λύσεις όπως θα συνέβαινε και σε πραγματικές συνθήκες.

​​​​​​​Η επικοινωνία των κατοίκων με τον έξω κόσμο θα είναι περιορισμένη και προσαρμοσμένη και αυτή στις δυνατότητες επικοινωνίας που θα έχουν οι κάτοικοι του Άρη.

Η κοσμική ψευδαίσθηση

Τα πρώτα λόγια του παλαιότερου ποιήματος Ζέν μας λέει ότι:

Ο τέλειος Δρόμος (Τάο) δεν έχει δυσκολίες.
Αρκεί να αποφύγει κανείς να πιαστεί και να διαλέξει.
Μόνον όταν σταματήσεις να σε ευχαριστούν και να
σε δυσαρεστούν θα γίνουν όλα εντελώς κατανοητά.
Μια διαφορά μισής τρίχας,
και αμέσως διαχωρίζονται ο ουρανός από τη γή!
Αν θέλεις να βρίσκεσαι στην αλήθεια,
αδιαφόρησε για το σωστό και το λάθος.
Η διαμάχη ανάμεσα στο σωστό και στο λάθος
είναι η αρρώστια του νου.

Το θέμα βέβαια δεν είναι να καταβάλει κανείς μια προσπάθεια ώστε να πνίξει τα συναισθήματά του και να καλλιεργήσει μια τυφλή αδιαφορία. Η ουσία είναι να διακρίνει διαμέσου της κοσμικής ψευδαίσθησης πως ότι είναι ευχάριστο και καλό μπορεί να διαστρεβλωθεί από το δυσάρεστο και το κακό. Η πρώτη αρχή του Ταοϊσμού μας λέει:

Όταν κάποιος αναγνωρίζει την ομορφιά σαν όμορφη,
αμέσως προκύπτει και η ασκήμια.
Όταν κάποιος αναγνωρίζει την καλοσύνη σαν καλή,
αμέσως προκύπτει και η κακία.
Το «είναι» και το «όχι είναι» προκύπτουν αμοιβαία.
Το δύσκολο και το εύκολο πραγματοποιούνται αμοιβαία.
Το μακρύ και το κοντό αντιτίθενται αμοιβαία.
Το ψηλό και το χαμηλό παρατίθενται αμοιβαία.

Το να διακρίνει λοιπόν κανείς αυτή την αλήθεια είναι να αναγνωρίσει ότι καλό δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κακό, όπως δεν μπορεί να υπάρξει πάνω χωρίς κάτω, και να το υιοθετήσει κανείς το ιδανικό να ακολουθεί πάντα το καλό είναι το ίδιο σαν να αρνηθεί να στρίβει προς τα αριστερά και να γυρίζει πάντα προς τα δεξιά. Αλλά το να κάνει κάτι τέτοιο είναι καταδικασμένος να περιστρέφεται διαρκώς σε κύκλους.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (4.9.5-4.10.4)

[4.9.5] Καὶ ἐπὶ τούτοις τῶν μάντεών τινες μῆνιν ἐκ Διονύσου ᾖδον, ὅτι ἡ θυσία ἐξελείφθη Ἀλεξάνδρῳ ἡ τοῦ Διονύσου. καὶ Ἀλέξανδρος μόγις πρὸς τῶν ἑταίρων πεισθεὶς σίτου τε ἥψατο καὶ τὸ σῶμα κακῶς ἐθεράπευσε· καὶ τῷ Διονύσῳ τὴν θυσίαν ἀπέδωκεν, ἐπεὶ οὐδὲ αὐτῷ ἄκοντι ἦν ἐς μῆνιν τοῦ θείου μᾶλλόν τι ἢ τὴν αὑτοῦ κακότητα ἀναφέρεσθαι τὴν ξυμφοράν. [4.9.6] ταῦτα μεγαλωστὶ ἐπαινῶ Ἀλεξάνδρου, τὸ μήτε ἀπαυθαδιάσασθαι ἐπὶ κακῷ, μήτε προστάτην τε καὶ ξυνήγορον κακίονα ἔτι γενέσθαι τοῦ ἁμαρτηθέντος, ἀλλὰ ξυμφῆσαι γὰρ ἐπταικέναι ἄνθρωπόν γε ὄντα.

[4.9.7] Εἰσὶ δὲ οἳ λέγουσιν Ἀνάξαρχον τὸν σοφιστὴν ἐλθεῖν μὲν παρ᾽ Ἀλέξανδρον κληθέντα, ὡς παραμυθησόμενον· εὑρόντα δὲ κείμενον καὶ ἐπιστένοντα, ἀγνοεῖν, φάναι ἐπιγελάσαντα, διότι ἐπὶ τῷδε οἱ πάλαι σοφοὶ ἄνδρες τὴν Δίκην πάρεδρον τῷ Διῒ ἐποίησαν ὡς ὅ τι ἂν πρὸς τοῦ Διὸς κυρωθῇ, τοῦτο ξὺν δίκῃ πεπραγμένον. καὶ οὖν καὶ τὰ ἐκ βασιλέως μεγάλου γιγνόμενα δίκαια χρῆναι νομίζεσθαι, πρῶτα μὲν πρὸς αὐτοῦ βασιλέως, ἔπειτα πρὸς τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. [4.9.8] ταῦτα εἰπόντα παραμυθήσασθαι μὲν Ἀλέξανδρον ἐν τῷ τότε, κακὸν δὲ μέγα, ὡς ἐγώ φημι, ἐξεργάσασθαι Ἀλεξάνδρῳ καὶ μεῖζον ἔτι ἢ ὅτῳ τότε ξυνείχετο, εἴπερ οὖν σοφοῦ ἀνδρὸς τήνδε ἔγνω τὴν δόξαν, ὡς οὐ τὰ δίκαια ἄρα χρὴ σπουδῇ ἐπιλεγόμενον πράττειν τὸν βασιλέα, ἀλλὰ ὅ τι ἂν καὶ ὅπως οὖν ἐκ βασιλέως πραχθῇ, τοῦτο δίκαιον νομίζειν. [4.9.9] ἐπεὶ καὶ προσκυνεῖσθαι ἐθέλειν Ἀλέξανδρον λόγος κατέχει, ὑπούσης μὲν αὐτῷ καὶ τῆς ἀμφὶ τοῦ Ἄμμωνος πατρὸς μᾶλλόν τι ἢ Φιλίππου δόξης, θαυμάζοντα δὲ ἤδη τὰ Περσῶν καὶ Μήδων τῆς τε ἐσθῆτος τῇ ἀμείψει καὶ τῆς ἄλλης θεραπείας τῇ μετακοσμήσει. οὐκ ἐνδεῆσαι δὲ οὐδὲ πρὸς τοῦτο αὐτῷ τοὺς κολακείᾳ ἐς αὐτὸ ἐνδιδόντας, ἄλλους τέ τινας καὶ δὴ καὶ τῶν σοφιστῶν τῶν ἀμφ᾽ αὐτὸν Ἀνάξαρχόν τε καὶ Ἆγιν Ἀργεῖον, ἐποποιόν.
[4.10.1] Καλλισθένην δὲ τὸν Ὀλύνθιον Ἀριστοτέλους τε τῶν λόγων διακηκοότα καὶ τὸν τρόπον ὄντα ὑπαγροικότερον οὐκ ἐπαινεῖν ταῦτα. τούτου μὲν δὴ ἕνεκα καὶ αὐτὸς Καλλισθένει ξυμφέρομαι, ἐκεῖνα δὲ οὐκέτι ἐπιεικῆ δοκῶ τοῦ Καλλισθένους, εἴπερ ἀληθῆ ξυγγέγραπται, ὅτι ὑφ᾽ αὑτῷ εἶναι ἀπέφαινε καὶ τῇ αὑτοῦ ξυγγραφῇ Ἀλέξανδρόν τε καὶ τὰ Ἀλεξάνδρου ἔργα, [4.10.2] οὔκουν αὐτὸς ἀφῖχθαι ἐξ Ἀλεξάνδρου δόξαν κτησόμενος, ἀλλὰ ἐκεῖνον εὐκλεᾶ ἐς ἀνθρώπους ποιήσων· καὶ οὖν καὶ τοῦ θείου τὴν μετουσίαν Ἀλεξάνδρῳ οὐκ ἐξ ὧν Ὀλυμπιὰς ὑπὲρ τῆς γενέσεως αὐτοῦ ψεύδεται ἀνηρτῆσθαι, ἀλλὰ ἐξ ὧν ἂν αὐτὸς ὑπὲρ Ἀλεξάνδρου ξυγγράψας ἐξενέγκῃ ἐς ἀνθρώπους. [4.10.3] εἰσὶ δὲ οἳ καὶ τάδε ἀνέγραψαν, ὡς ἄρα ἤρετο αὐτόν ποτε Φιλώτας ὅντινα οἴοιτο μάλιστα τιμηθῆναι πρὸς τῆς Ἀθηναίων πόλεως· τὸν δὲ ἀποκρίνασθαι Ἁρμόδιον καὶ Ἀριστογείτονα, ὅτι τὸν ἕτερον τοῖν τυράννοιν ἔκτειναν καὶ τυραννίδα ὅτι κατέλυσαν. [4.10.4] ἐρέσθαι δὲ αὖθις τὸν Φιλώταν εἰ τῷ τύραννον κτείναντι ὑπάρχοι παρ᾽ οὕστινας ἐθέλει τῶν Ἑλλήνων φυγόντα σώζεσθαι· καὶ ἀποκρίνασθαι αὖθις Καλλισθένην, εἰ καὶ μὴ παρ᾽ ἄλλους, παρά γε Ἀθηναίους ὅτι φυγόντι ὑπάρχοι σώζεσθαι. τούτους γὰρ καὶ πρὸς Εὐρυσθέα πολεμῆσαι ὑπὲρ τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους, τυραννοῦντα ἐν τῷ τότε τῆς Ἑλλάδος.

***

[4.9.5] Με την ευκαιρία αυτή μερικοί μάντεις έψαλαν για την οργή του Διονύσου, επειδή ο Αλέξανδρος παρέλειψε τη θυσία του Διονύσου. Με πολλή δυσκολία πείσθηκε και ο Αλέξανδρος από τους εταίρους και έλαβε τροφή και φρόντισε στοιχειωδώς το σώμα του. Πρόσφερε επίσης τη θυσία στον Διόνυσο, επειδή και ο ίδιος ήθελε να αποδώσει τη συμφορά στην οργή μάλλον του θεού παρά στη δική του αναξιότητα. [4.9.6] Για τη στάση του αυτή επαινώ πάρα πολύ τον Αλέξανδρο, και διότι δεν αντιμετώπισε με υπεροψία την κακή πράξη του και διότι δεν έγινε άνανδρος υπερασπιστής και συνήγορος του σφάλματός του, αλλά ομολόγησε ότι είχε κάνει λάθος σαν άνθρωπος που ήταν.
[4.9.7] Μερικοί όμως συγγραφείς αναφέρουν ότι προσκλήθηκε ο Ανάξαρχος ο σοφιστής και ήρθε στον Αλέξανδρο για να τον παρηγορήσει. Όταν τον βρήκε ξαπλωμένο στο κρεβάτι και να αναστενάζει, γέλασε και του είπε πως δεν θα ήξερε ότι γι᾽ αυτόν το λόγο οι αρχαίοι σοφοί έβαλαν τη Δίκη να κάθεται δίπλα στον Δία, ώστε κάθε απόφασή του να θεωρείται σύμφωνη με το δίκαιο. Και οι πράξεις, λοιπόν, ενός μεγάλου βασιλιά πρέπει να θεωρούνται δίκαιες από τον ίδιο πρώτα τον βασιλιά και έπειτα από τους άλλους ανθρώπους. [4.9.8] Με τους λόγους αυτούς ο Ανάξαρχος παρηγόρησε τότε τον Αλέξανδρο, κατά τη γνώμη μου όμως του έκανε μεγάλο κακό, ακόμη μεγαλύτερο μάλιστα από εκείνο που τότε τον βασάνιζε, εφόσον δεχόταν βέβαια ότι αυτή ήταν η γνώμη ενός σοφού ανδρός, ότι δηλαδή ο βασιλιάς δεν πρέπει να διαλέγει με επιμονή το δίκαιο και να ενεργεί, αλλά να θεωρεί δίκαιο ο,τιδήποτε έκανε ο ίδιος και με οποιοδήποτε τρόπο και αν το έκανε.
[4.9.9] Υπάρχει πράγματι η παράδοση ότι ο Αλέξανδρος ήθελε να τον προσκυνούν, επειδή είχε στο νου του την ιδέα ότι πατέρας του ήταν μάλλον ο Άμμων παρά ο Φίλιππος και επειδή έδειχνε ήδη θαυμασμό για τα περσικά και μηδικά έθιμα όχι μόνο με την αλλαγή της ενδυμασίας αλλά και με τη μεταβολή του τρόπου της ζωής του. Δεν έλειψαν επίσης εκείνοι που υποχωρούσαν στις επιθυμίες του για να τον κολακεύουν, και μερικοί άλλοι ανάμεσά τους και ένας από τους σοφιστές που τον περιστοίχιζαν, ο Ανάξαρχος, καθώς και ο επικός Άγις ο Αργείος.
[4.10.1] Λένε ότι ο Καλλισθένης ο Ολύνθιος, που είχε παρακολουθήσει τα μαθήματα του Αριστοτέλη και ήταν κάπως αγροίκος στους τρόπους, δεν επιδοκίμαζε τη συμπεριφορά αυτή του Αλεξάνδρου. Κατά τούτο συμφωνώ και εγώ μαζί του, νομίζω όμως ότι ήταν παράλογα εκείνα που έλεγε, αν βέβαια είναι αληθινά όσα έχουν γραφεί σχετικά, ότι δηλαδή ο Αλέξανδρος και τα κατορθώματά του εξαρτώνται από αυτόν και το ιστορικό του έργο [4.10.2] και ότι ο ίδιος δεν είχε έρθει για να αποκτήσει δόξα από τον Αλέξανδρο, αλλά για να κάμει ένδοξο τον Αλέξανδρο στους ανθρώπους.
Η ύπαρξη, λοιπόν, του θείου στοιχείου στον Αλέξανδρο δεν οφειλόταν σε όσα ψεύδη διέδωσε η Ολυμπιάδα για τη γέννηση αλλά από όσα ο ίδιος με το ιστορικό του έργο θα παρουσίαζε στους ανθρώπους για τον Αλέξανδρο. [4.10.3] Μερικοί συγγραφείς ανέγραψαν και τούτο, ότι δήθεν τον ρώτησε κάποτε ο Φιλώτας ποιόν νόμιζε ότι τίμησε περισσότερο η πόλη των Αθηναίων. Ο Καλλισθένης του απάντησε ότι τίμησε τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα, επειδή αυτοί σκότωσαν τον ένα από τους δύο τυράννους και ανέτρεψαν την τυραννίδα. [4.10.4] Ο Φιλώτας τον ξαναρώτησε, αν υπήρχε η δυνατότητα σε ένα τυραννοκτόνο να σωθεί καταφεύγοντας σε όποιους Έλληνες ήθελε. Ο Καλλισθένης και πάλι του απάντησε ότι θα μπορούσε ασφαλώς να σωθεί αν κατέφευγε στους Αθηναίους και αν ακόμη δεν του πρόσφεραν άσυλο οι άλλοι Έλληνες. Επειδή οι Αθηναίοι πολέμησαν για χάριν των παιδιών του Ηρακλή ακόμη και κατά του Ευρυσθέα, που ήταν τότε τύραννος της Ελλάδος.