ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

1. Το Ελληνικό θαύμα

 

            Η Ελληνική πνευματική δημιουργία (έπη, λυρική ποίηση, θέατρο, φιλοσοφία) απ’ τον 8^ο αιών. π. Χ. έως τον 4^ο  προκαλούσε το θαυμασμό σ’ όσους ήρθαν σε επαφή μαζί της, με αποτέλεσμα να την αντιμετωπίσουν ως θαύμα.

 

            Αυτό που κυρίως εξέπληττε ήταν η ανάδειξη τρόπων σκέψεως κι εκφράσεως μοναδικών στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αν όμως η πνευματική αυτή συνεισφορά των Ελλήνων αντιμετωπιστεί ως θαύμα, τότε ακυρώνεται, γιατί αυτό που προσέφεραν οι Έλληνες στον πολιτισμό ήταν η λογική αντιμετώπιση των ιστορικών και φυσικών φαινομένων, κι επομένως η αναζήτηση των αιτίων τους. Και επειδή απ’ την Ομηρική ποίηση ήδη εμφανίζεται η τάση να απομακρύνεται το μυστηριώδες και να προβάλλονται οι λογικές σχέσεις των φαινομένων, έτσι πρέπει να αντιμετωπιστεί το Ελληνικό «θαύμα».

 

2. Οι αλλαγές που οδήγησαν στη γέννηση της φιλοσοφίας.

 

            Α. Η δημιουργία της «πόλεως»

 

                Όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Ελληνικού πολιτισμού οφείλονται στο θεσμό της πόλεως.

 

Πόλις:

 

     1.  Νόμοι κοινώς αποδεκτοί, ιεροί, γραπτοί και άγραφοι.

 

                     2.  άσκηση της εξουσίας στη βάση της ιδιότητας του

                                                     πολίτη, κι όχι στη βάση της καταγωγής και της

                                                     θρησκείας.

 

                                 3.  τα χαρακτηριστικά της είναι κοινά σ’ όλες τις πόλεις

                                                      και τα πολιτεύματα.

            Η δημιουργία της πόλεως οφείλεται σε πολλούς λόγους και ακολουθεί την εξής πορεία:

 

·         Ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας

·         Όξυνση κοινωνικών συγκρούσεων και κατάργηση της βασιλείας

·         Εμφάνιση νέων κοινωνικών στρωμάτων και διεκδίκηση πολιτικών δικαιωμάτων

·         Νέες πολιτικές συνθήκες και αποικισμός

·         Διευθέτηση της κοινωνικοπολιτικής κρίσης με τη συμβιβαστική νομοθετική παρέμβαση των αισυμνητών (νομοθετών)

·         Διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης και θεωρητική επεξεργασία των πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων

 

Κατά συνέπεια εμφανίζεται στις αρχές του 7^ου αιώνα π.Χ. η λογική σκέψη, η σοφία. Πρόκειται για το στοχασμό που είχε ως αντικείμενο τον άνθρωπο και τη ζωή του. Για τους φορείς αυτής της νέας σκέψεως, τους σοφούς, η φύση δεν είναι ανεξάρτητη απ’ τον άνθρωπο, ούτε θεϊκό προϊόν, αλλά μέρος του ανθρωπίνου πολιτισμού.

 

 Β. Ο λόγος

 

                Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας της Ελληνικής πόλεως είναι ότι ο λόγος αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Αποτελεί την αντιπαράθεση διαφορετικών απόψεων δημοσίως με σκοπό την πειθώ. Το γεγονός αυτό διαφοροποιεί ριζικά τον Ελληνικό κόσμο από τους άλλους λαούς γιατί: 

·         Η άσκηση της εξουσίας αποτελεί υπόθεση όλων των πολιτών

·         Τα πολιτικά φαινόμενα και η πολιτική στο σύνολό της παίρνουν άλλο χαρακτήρα

·         Ανοίγει ο δρόμος στη γέννηση της φιλοσοφίας και της επιστήμης

3. Το αλφάβητο και η ανάπτυξη του γραπτού λόγου.

 

    Οι νέες πνευματικές, πολιτικές και κοινωνικές ανάγκες οδηγούν τους ΄Έλληνες να αναπτύξουν αλφάβητο με ένα σύστημα απόλυτα φωνητικό. Τώρα πια δεν αναπαριστάνεται η έννοια μέσω της εικόνας, αλλά ο ήχος. Έτσι με ελάχιστα σύμβολα οι άνθρωποι μπορούν να γράψουν λέξεις και να διαβάσουν γραπτό κείμενο. Όπως και ο δημόσιος προφορικός λόγος έτσι και ο γραπτός γίνεται κοινό κτήμα και αγαθό των πολιτών.

Έτσι επηρεάζεται βαθύτατα η ανθρώπινη σκέψη, αφού μπορεί πλέον ο άνθρωπος να σκέπτεται πιο αφηρημένα.

 

4. Η εφεύρεση του νομίσματος.

 

    Μέχρι τον 8^ο – 7^ο αιώνα π. Χ. επικρατούσε η ανταλλακτική οικονομία. Ωστόσο μια τομή στις ανατολικές ακτές της Μεσογείου θα αλλάξει τις οικονομικές σχέσεις. Πρόκειται για την εφεύρεση του νομίσματος.

   Οι πόλεις της Ιωνίας κόβουν το χρυσό σε κέρματα γνήσια και  προσδιορισμένης αξίας. Το γεγονός αυτό θα δώσει ώθηση στο εμπόριο και τη βιοτεχνία με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί, σε συνδυασμό και με άλλες αιτίες, μια νέα κοινωνική τάξη, οι έμποροι και βιοτέχνες που θα διεκδικήσουν πολιτική δύναμη.

 

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ

  

Οι Ίωνες ή φυσικοί φιλόσοφοι του 6^ου π.Χ. αιώνα: το πρόβλημα της αρχής και δημιουργίας του κόσμου.

 

Εισαγωγικά

 

            Ξεκίνησαν την έρευνα για την αιτία δημιουργίας του κόσμου με πρώτο το Θαλή. Οι πρώτοι στοχαστές προέρχονται από τον αποικιακό Ελληνισμό, καθώς οι άποικοι είναι ιδιαίτερα εφευρετικοί και δραστήριοι, έχοντας περισσότερες επαφές με άλλους λαούς.

            Οι πρώτοι αυτοί στοχαστές αντιδιέστειλαν το μύθο και τον ορθό λόγο, ανοίγοντας έτσι το δρόμο στην ορθολογική σκέψη. Ο κόσμος πλέον αποτελεί σύστημα οργανωμένο με δικούς του νόμους και δεν έχει υπερφυσική προέλευση. Η δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου έχουν φυσικά αίτια που ο άνθρωπος μπορεί να ανακαλύψει.

           

Θαλής

 

            Το νερό, ως φυσικό στοιχείο, αποτελεί την αρχή δημιουργίας του κόσμου. Λειτουργεί επομένως ως φυσική δύναμη, ως ύλη και ενέργεια μαζί.

 

Η ανάπτυξη της κριτικής και πολιτικής σκέψεως

 

            Άρχισαν, λοιπόν, να διατυπώνονται απόψεις δημοσίως και επομένως να υπόκεινται σε έλεγχο, με αποτέλεσμα να καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη. Παράλληλα τους Ίωνες φιλοσόφους απασχόλησε η σκέψη για την πολιτική οργάνωση της κοινωνίας με δύο βασικά χαρακτηριστικά:

·         Οι Θεοί δεν αποτελούν πλέον πηγή των νόμων που διέπουν τις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις

·         Οι απόψεις τους δημοσιεύονται και οι ιδέες επομένως διακινούνται ελεύθερα

 Αναξίμανδρος – Αναξιμένης

 

            Ο Αναξίμανδρος δημοσίευσε επιστημονική-φιλοσοφική πραγματεία (δεν διασώζεται) σε πεζό λόγο. Ως αρχή του κόσμου θεωρεί το «άπειρον», απ’ το οποίο όλα δημιουργούνται και στο οποίο όλα επιστρέφουν, εισάγοντας έτσι την αφηρημένη σκέψη. Εκτιμά επίσης ότι η γη είναι το κέντρο του κόσμου και δεν έχει ανάγκη στηρίγματος. Το σύμπαν γι’ αυτόν μπορεί να κατανοηθεί με τη γεωμετρία.

            Ο Αναξιμένης στη συνέχεια προτείνει ως αρχή του σύμπαντος τον αέρα, θεωρώντας ότι συνέχει το σύμπαν. Με την πύκνωση και αραίωση του αέρα ερμηνεύει τη διαδικασία της εμφάνισης και εξέλιξης της ζωής.

 

Πυθαγόρας – Ξενοφάνης

 

            Δημιουργούν πνευματικά στον κατωιταλικό Ελληνισμό. Ο Πυθαγόρας ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα μαθηματικά συσχετίζοντάς τα με τη μουσική και οδηγήθηκε στην άποψη ότι ο αριθμός είναι η αρχή του σύμπαντος, δίνοντας έτσι προτεραιότητα στις σχέσεις μεταξύ των όντων. Ίδρυσε σχολή που λειτουργούσε με κλειστό τρόπο ως θρησκευτική αίρεση και πολιτικός σύλλογος.

            Ο Ξενοφάνης καταπολέμησε τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τους Θεούς, με τον ισχυρισμό ότι αποτελούν κατασκευάσματα των ανθρώπων.

 

Η δεύτερη γενιά (εισαγωγικά)

 

            Κατά την προσπάθεια για την αντιμετώπιση του προβλήματος της γνώσεως αμφισβητήθηκε ο καθοριστικός ρόλος των αισθήσεων και διερευνήθηκε η δυνατότητα του ανθρώπου να γνωρίζει. Παράλληλα ανιχνεύτηκε η κοινή αρχή του κόσμου (πρώτη ύλη) και ο παράγοντας που της επέτρεψε να μετατραπεί σ’ αυτό που βλέπουμε γύρω μας.

 

Ηράκλειτος ο Εφέσιος

 

            Ήταν υποστηρικτής της συνεχούς αλλαγής. Εκτιμούσε ότι η διαρκής αλληλεπίδραση του ενός στοιχείου στο άλλο και η ακατάπαυστη σύγκρουσή τους (πόλεμος) έχει ως συνέπεια τη διαρκή μεταβολή των πραγμάτων, που δε συντελείται όμως αυθαίρετα αλλά με νόμους, ώστε να εξασφαλίζεται η ισορροπία και αρμονία παντού.

            Έβλεπε τη φωτιά ως αρχή της ζωής και δε θεωρούσε τις αισθήσεις ως αποκλειστική πηγή γνώσεως.

 

Παρμενίδης

 

            Ισχυρίστηκε ότι υπήρχαν δύο κόσμοι:

·         Ο κόσμος της αλήθειας

·         Ο κόσμος των φαινομένων και της δοξασίας

Στον πρώτο μπορεί να φτάσει ίσως ο άνθρωπος με την καθαρή σκέψη αποκομμένη από τις αισθήσεις, ενώ ο δεύτερος είναι προϊόν πλάνης των αισθήσεων. Σε αντίθεση με τον Ηράκλειτο υποστήριζε την πλήρη ακινησία.

 

Εμπεδοκλής

 

            Η σκέψη του αποτελεί προϊόν συνδυασμού της φιλοσοφίας του Ηρακλείτου και του Παρμενίδη. Θεωρούσε ότι μολονότι οι αισθήσεις είναι αδύναμα όργανα μπορούν έως ένα σημείο να βοηθήσουν στη σύλληψη της αλήθειας.

            Ως αρχή του σύμπαντος έβλεπε τέσσερα βασικά στοιχεία, αμετάβλητα καθαυτά:

α) νερό,   β) αέρας,   γ) γη,   δ) φωτιά

Με τη μείξη και το διαχωρισμό τους όμως εξήγησε την αλλαγή και την ποικιλία του σύμπαντος και τι είδε να προέρχονται από την επενέργεια δύο αντίθετων δυνάμεων:  α) του νείκους (έχθρας)    και    β) της φιλότητας (αγάπης)

 

Αναξαγόρας

 

            Βασικός του ισχυρισμός ήταν ότι τίποτα δεν γεννιέται και τίποτα δεν χάνεται, όλα υπάρχουν εξ αρχής με τη μορφή μορίων της ύλης, η πρόσμειξη και ο διαχωρισμός των οποίων προκαλεί τη μόνη μεταβολή. Θεωρεί όμως ότι υπεύθυνος για τη διαδικασία αυτή (γένεση και φθορά των πραγμάτων – όντων) είναι ο Νους που εξουσιάζει τα πάντα.

 

Ατομική θεωρία: Λεύκιππος – Δημόκριτος

 

            Με βάση τη σκέψη τους το άτομο αποτελεί τη μικρότερη ποσότητα ύλης που δε μπορεί να υποστεί άλλη τομή. Τα άτομα είναι άπειρα και βρίσκονται σε διαρκή κίνηση (δίνη), με αποτέλεσμα τη δημιουργία απείρων κόσμων από την ένωση των ομοίων. Η γένεση και φθορά εξηγήθηκε ως ένωση και διαχωρισμός των ατόμων. Τέλος, με τη συνένωση των ατόμων εξήγησαν οι ατομικοί και τη δημιουργία ποιοτήτων (χρωμάτων, γεύσεων, θερμοκρασιών) που παρατηρούμε στη φύση.

 

ΟΙ  ΣΟΦΙΣΤΕΣ  ΚΑΙ  ΤΟ  ΚΙΝΗΜΑ  ΤΟΥ  ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ  ΣΤΗΝ  ΑΘΗΝΑ

 

Οι συνθήκες εμφάνισης της Σοφιστικής. Οι μεγάλες ιστορικές και κοινωνικές μεταβολές του 5^ου αιώνα π.Χ.

 

            Με το κίνημα της Σοφιστικής αλλάζει η κατεύθυνση της φιλοσοφίας και ο τρόπος παρέμβασης των στοχαστών στην κοινωνία. Την εξέλιξη αυτή προκάλεσαν οι αλλαγές στην Ελληνική κοινωνία μετά τους Περσικούς πολέμους και οι τάσεις που είχαν εμφανιστεί στη φιλοσοφία.

 

Οι αλλαγές στην παιδεία

 

            Η ανάπτυξη της πόλεως θα δημιουργήσει νέες ανάγκες σ’ όλα τα επίπεδα της ζωής με αποτέλεσμα η παραδοσιακή παιδεία να μην επαρκεί πλέον για την αντιμετώπιση των νέων συνθηκών. Οι άνθρωποι οφείλουν να έχουν πολλές και ειδικές γνώσεις για να ανταποκριθούν στην ιδιότητά τους ως πολίτες (νομικές γνώσεις, ρητορικές ικανότητες π.χ.). Για να καλυφθούν οι νέες εκπαιδευτικές ανάγκες εμφανίστηκαν οι «Σοφιστές», επαγγελματίες δάσκαλοι, ικανοί να προσφέρουν γνώσεις με πληρωμή, τις οποίες είχαν ανάγκη οι νέοι, εφ’ όσον η παιδεία ήταν ούτως ή άλλως ιδιωτική.

 

Η Αθήνα κέντρο παιδείας, φιλοσοφίας και πολιτισμού.

 

            Η Αθήνα, εκμεταλλευόμενη την αίγλη που απέκτησε για τη συμβολή της στην αντιμετώπιση του Περσικού κινδύνου, αλλά και την τεράστια ναυτική της δύναμη, διαδέχτηκε ως οικονομικοπολιτικό και πνευματικό κέντρο τις πόλεις της Ιωνίας. Η νέα της θέση οφείλεται όμως και στη δημοκρατία που εκεί πρωτοεμφανίστηκε.

            Στην Αθήνα αναπτύχθηκαν στο έπακρο οι τέχνες και οι επιστήμες, η φιλοσοφία και η πολιτική (εξέλιξη της δημοκρατίας – ρητορική τέχνη), με τη συνδρομή των σημαντικότερων στοχαστών του κόσμου που εγκαταστάθηκαν εκεί. Στην Αθήνα λοιπόν καλλιεργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της Σοφιστικής.

 

Οι εξελίξεις στο φιλοσοφικό στοχασμό, τα νέα ερωτήματα και οι νέες κατευθύνσεις.

 

            Με τους Σοφιστές η φιλοσοφική σκέψη περνάει από τη φύση στον άνθρωπο, τις σχέσεις του και τα άμεσα προβλήματά του. Δεν τους απασχολεί τόσο η δυνατότητα του ανθρώπου να γνωρίσει, όσο η ύπαρξη της γνώσεως κι επομένως της αλήθειας.

            Μολονότι οι απόψεις τους δεν ταυτίζονται, συγκλίνουν όμως στο σκεπτικισμό, στη σχετικότητα και αρκετές φορές στην απόλυτη άρνηση. Τέλος, δίνουν προτεραιότητα όχι στους σταθερούς νόμους της φύσεως, αλλά στον ανθρώπινο νόμο που εξαρτάται από διαφορετικές κάθε φορά συνθήκες.

 

Οι Σοφιστές, οι ιδέες, και η επίδρασή τους στην τότε κοινωνία

 

            Τα έργα τους χάθηκαν, πλην ελαχίστων αποσπασμάτων, και ότι γνωρίζουμε γι’ αυτούς το πληροφορούμαστε από έναν αντίπαλό τους, τον Πλάτωνα. Παρ’ όλα αυτά μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα για τη σκέψη τους που είχε μεγάλη διάδοση και ήταν ιδιαιτέρως επιδραστική και σε άλλους στοχαστές της εποχής (Ευριπίδης, Θουκυδίδης π.χ.).

 

Πρωταγόρας

 

            Ταξίδεψε πάρα πολύ και κατά διαστήματα πέρασε από την Αθήνα, συνδέθηκε με τον Περικλή, κατηγορήθηκε για ασέβεια εξ αιτίας των απόψεών του και τα βιβλία του κάηκαν.

            Οι απόψεις του για τους Θεούς εισάγουν στον αγνωστικισμό: «Δε μπορώ να ξέρω ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν , γιατί πολλά πράγματα εμποδίζουν τη γνώση και η ανθρώπινη ζωή είναι σύντομη». Εκτιμούσε ότι ο άνθρωπος Δε μπορεί να γνωρίσει τα άδηλα, έτσι η γνώση του μπορεί να είναι μόνο σχετική: «Για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος». Εφ’ όσον ο άνθρωπος αποτελεί κριτήριο (κρίνει) της πραγματικότητας, ορίζει και την αλήθεια γι’ αυτήν. Η αλήθεια λοιπόν είναι υποκειμενική. Γίνεται έτσι κατανοητό γιατί ο Σωκράτης με τον Πλάτωνα, που αναζητούσαν την αντικειμενική αλήθεια, βρέθηκαν στον αντίποδα της σκέψης του. Ενδιαφερόταν επίσης για πολιτιστικά, κοινωνιολογικά θέματα, καθώς και για τη ρητορική.

 

 Πρόδικος

 

            Είχε ως βασικό του ενδιαφέρον τη γλωσσολογία, στην προσπάθειά του να διακρίνει φιλοσοφικά τις έννοιες.

            Εκτιμούσε ότι οι Θεοί είναι δημιουργήματα των ανθρώπων και εξελίσσονται όσο και ο ανθρώπινος πολιτισμός.

 

Ιππίας

 

            Ασχολήθηκε με πολλούς τομείς της επιστήμης και φιλοσοφίας (Μαθηματικά, Αστρονομία, Μουσική, Ρητορική, Γραμματική). Ο Πλάτων τον κατακρίνει για την υποτιθέμενη παντογνωσία του.

Ίσως ήταν ο πρώτος που κατήγγειλε τις κοινωνικές διακρίσεις ως συνέπεια των ανθρωπίνων νόμων κι όχι της φύσεως.

 

 Γοργίας

 

            Στο κέντρο του ενδιαφέροντός του ήταν η τέχνη της ρητορικής. Τον ενδιέφερε η δυνατότητα του λόγου να πείθει, γι’ αυτό βοήθησε πολύ στη συστηματοποίηση κι εξέλιξη της ρητορικής. Οι επεξεργασίες του στον τομέα αυτό επηρέασαν όχι μόνο τη ρητορική, αλλά και τη λογοτεχνία.

            Σ’ ένα φιλοσοφικό του σύγγραμμα πάντως ήταν απόλυτα αρνητικός για την πραγματικότητα των όντων και τη γνώση τους.

 

Αντιφώντας

 

            Εντρύφησε σε ζητήματα κοινωνιολογικά, ιστορίας του δικαίου και των πολιτισμών. Τον απασχόλησε η αντίθεση νόμου – φύσεως, θεωρώντας τις ανθρώπινες συμβάσεις ως πηγή των κοινωνικών διακρίσεων. Εκτιμούσε έτσι ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και διαφέρουν μόνο στο βαθμό που ο νόμος τους επιβάλλει τις όποιες ανισότητες.

 

Κριτίας

 

            Από τους λίγους σοφιστές που δεν δίδασκαν, φανατικός ολιγαρχικός και αρχηγός των τριάκοντα τυράννων. Εκμεταλλεύτηκε τις σοφιστικές θεωρίες για την αντίθεση νόμου – φύσεως, με σκοπό να θεμελιώσει την άποψη πως ο νόμος δεν υπάρχει παρά για να προστατεύει τους αδυνάτους. Εκτιμούσε ότι η φύση ταυτίζεται με το δίκαιο του ισχυρού και αυτός θα πρέπει να επιβάλλει στην κοινωνία τους νόμους της φύσεως. Ακόμη και οι Θεοί για τον Κριτία είναι κατασκευάσματα των ισχυρών για να ελέγχουν τους ανθρώπους.

            Μολονότι οι θεωρίες του είχαν κάποιο ενδιαφέρον, τα εγκλήματα που διέπραξε στην περίοδο της τυραννίας δεν δικαιολογούν καθόλου τον άνθρωπο που αμαύρωσε την πνευματική κίνηση της Σοφιστικής.

 

Οι συνέπειες της Σοφιστικής στην Ελληνική κοινωνία και σκέψη

 

            Αν και η μετάβαση απ’ το μύθο στο λόγο γίνεται απ’ τους Ίωνες φυσικούς φιλοσόφους, η σκέψη τους δεν επηρέασε ευρέως την Ελληνική κοινωνία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αθήνα που έμεινε για πολύ ανεπηρέαστη απ’ τις πολιτιστικές αυτές εξελίξεις.

            Αντιθέτως η Σοφιστική είχε ευρύτατη διάδοση κι επίδραση, ακόμη και σε στρώματα της κοινωνίας που δεν είχαν σχέση με τη φιλοσοφία. Αυτό εξηγείται απ’ το γεγονός ότι οι Σοφιστές ήσαν κυρίως δάσκαλοι και οι μαθητές τους είχαν ποικίλες πνευματικές ανάγκες. Οι Σοφιστές δεν δίδασκαν μόνο φιλοσοφία και οι απόψεις τους αφορούσαν σε όλα τα ζητήματα της ζωής.

             Ήταν φυσικό επομένως το αμφισβητησιακό πνεύμα τους να ταράξει τις παραδοσιακές αξίες και να θεωρηθούν ως υπεύθυνοι για τη γενικότερη κρίση της εποχής εκείνης. Πολλοί μάλιστα τους θεώρησαν και υπεύθυνους για την ήττα της Αθήνας και την οριστική της υποχώρηση ως ηγεμονικής δύναμης στον τότε κόσμο.

Η ευτυχία σύμφωνα με τον Μπέρτραντ Ράσσελ

Ο Μπέρτραντ Ράσελ μας έχει προσφέρει την πιο εμπεριστατωμένη πιθανότατα φιλοσοφική ανάλυση της έννοιας της ευτυχίας στο έργο του Η Κατάκτηση της Ευτυχίας. Μελετά την έννοια όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο ορισμών και περιεχομένου αλλά και σε επίπεδο καθημερινής πρακτικής, διεισδύοντας στην ανθρώπινη κατάσταση σε εξαιρετική λεπτομέρεια και με θαυμαστή οξυδέρκεια.

Κατ’ αρχάς δηλώνει πως, σε αντίθεση με όσα μπορεί να πιστεύουν οι απαισιόδοξοι αυτού του κόσμου, η λογική δεν αποκλείει την ευτυχία, άρα πρόκειται για κατάσταση άξια να την επιδιώξει κανείς με πάθος και χωρίς τον φόβο της ματαιότητας των προσπαθειών του.

Ο Ράσελ τονίζει ότι υπάρχουν κάποιες βασικές προϋποθέσεις της ευτυχίας που εάν λείψουν μόνο ο εξαιρετικός άνθρωπος μπορεί να εξακολουθήσει να επιδιώκει την ευτυχία του. Τροφή και στέγη, υγεία, έρωτας, εργασία που αποδίδει και η εκτίμηση των σημαντικών άλλων, για κάποιους και η απόκτηση παιδιών, είναι τα θεμέλια μιας ευτυχισμένης ζωής και φυσιολογικά αρκούν για την εκτίμησή της ως τέτοιας.

Ως βάση του οικοδομήματος της ευτυχίας ορίζει την ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου, την καλλιέργεια και την ολοκληρωμένη ικανοποίηση των κλίσεων του. Αυτή επιτυγχάνεται μέσα από την άσκηση των ικανοτήτων του ατόμου και την επιλογή των κατάλληλων δραστηριοτήτων που θα απομακρύνουν και θα καταπολεμήσουν την πλήξη και την ανία. Η εργασία αποτελεί τον κατεξοχήν τομέα της οροθέτησης και επίτευξης στόχων για τον άνθρωπο, το πεδίο όπου μπορεί κανείς να αποδείξει τη συνέπεια που τον διακρίνει στις επιδιώξεις του.

Παράλληλα, η εργασία καθιστά την ανάπαυλα, τον ελεύθερο χρόνο, αξία που εκτιμάται περισσότερο και την απολαμβάνει κανείς με περισσότερη όρεξη και κέφι. Κοινό στοιχείο και στις δύο δραστηριότητες, απαραίτητο για την ικανοποίηση των βαθύτερων αναγκών του ανθρώπου, αποτελεί η δημιουργικότητα, αφού χωρίς αυτήν χάνεται το νόημα της καταβολής κόπου και χρόνου από το άτομο.

Ο έρωτας είναι, κατά τον Ράσσελ, πηγή χαράς και η απουσία του πηγή οδύνης. Κάνει πιο έντονες τις λεπτές απολαύσεις της ζωής και «σπάει το σκληρό κέλυφος του εγώ», με αποτέλεσμα τη συνεργασία και το μοίρασμα, κυρίαρχο στοιχείο ‘επιτυχημένων’ ανθρώπινων σχέσεων. Προϋπόθεση των τελευταίων είναι πάντα η γνησιότητα, η αυθεντικότητα, καθώς και η αυτοεκτίμηση που αντανακλάται στη σχέση. Για να εξασφαλίσει κανείς την ευτυχία των άλλων αλλά και του εαυτού του μέσα σε μια σχέση θα πρέπει να τους αντιμετωπίζει με γενναιοφροσύνη και εγκαρδιότητα και να φροντίζει για τις κοινωνικές του συναναστροφές να επιλέγει άτομα με τα οποία τον συνδέουν κοινά ενδιαφέροντα και συναντά από την πλευρά τους μια έστω ελάχιστη συμφωνία και αποδοχή των απόψεών του.

Τα ενδιαφέροντα αυτά, που αποτελούν εκδήλωση της ανάγκης του ανθρώπου για δημιουργία, απαιτούν το ενδιαφέρον και την προσήλωσή μας, αφού μόνο έτσι θα μετατραπούν σε πραγματικές εμπειρίες, διαφορετικά μας είναι περιττά. «Όσο περισσότερα είναι τα ενδιαφέροντα ενός ανθρώπου, τόσο περισσότερες δυνατότητες ευτυχίας έχει», πιστεύει ο Ράσσελ «και τόσο λιγότερο βρίσκεται στο έλεος της μοίρας» αφού μπροστά του ανοίγεται πλήθος επιλογών (Ράσσελ, ό.π., σελ. 120).

Καμία δραστηριότητα, όμως, δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ευτυχία εάν ο άνθρωπος δεν διαβιεί σε κατάσταση ηρεμίας και δεν είναι σε θέση να ελέγχει τις αρνητικές του σκέψεις. Ούτως ή άλλως, το πέρασμα του χρόνου απαλύνει τις στεναχώριες και από ένα σημείο και ύστερα δεν βασανίζουν πια τον άνθρωπο. Επιπλέον, η συνειδητοποίηση της θέσης του εγώ στο ευρύτερο συμπαντικό πλαίσιο και η συγκέντρωση των σκέψεων σε κάτι υπερβατό μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην ανακάλυψη των πραγματικών διαστάσεων των καθημερινών δυσκολιών του, αρκεί να υπερπηδήσει εμπόδια που ο ίδιος θέτει στην ευτυχία του, όπως είναι ο φθόνος για τις επιτυχίες και τις καλοτυχίες των συνανθρώπων του.

Η ευτυχία μοιάζει να λαμβάνει δύο μορφές σε όποιο πλαίσιο και αν τη μελετάμε. Και οι δυο μορφές της συντηρούν ένα δίπολο αντιθετικό. Υπάρχει, εν προκειμένω, η πραγματική και η φανταστική ευτυχία, όπως υπάρχει η ζωώδης και η πνευματική. Η πνευματικότητα που πηγάζει από τη μόρφωση δεν αποτελεί προϋπόθεση της ευτυχίας ούτε επηρεάζει την ένταση ή τη διάρκειά της. Απλώς καθορίζει τις δραστηριότητες μέσω των οποίων οδηγείται κανείς στην απόλαυση και τις διαφοροποιεί από τις μη πνευματικές δραστηριότητες.

Ο άνθρωπος, βέβαια, όπως πιστεύει ο Ράσσελ, δεν θα μπορέσει να βιώσει την ευτυχία αν δεν διακατέχεται από το αίσθημα του μέτρου σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του. Θα πρέπει να μην υπερτιμά τις δυνάμεις του και να είναι πρόθυμος να στερηθεί κάποια από τα πράγματα που επιθυμεί. Και όχι μόνο αυτό, αλλά θα πρέπει να εκπαιδευτεί στο να υπομένει την πλήξη που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να μάθει να εκτιμά την ευτυχία του.

Η ουσία της ανθρώπινης ευτυχίας είναι κατά βάση απλή, όμως οι κοινωνικές επιταγές διαμορφώνουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο που εμποδίζει την κατάκτησή της.

«Ο πολιτισμός έχει ξεστρατίσει», πιστεύει ο Ράσσελ, και ασπάζεται τη φροϋδική θεώρηση του πολιτισμού ως ‘πηγής δυστυχίας’. Η ‘πολιτισμένη’ κοινωνία επιβάλλει περιορισμούς στην ανθρώπινη ελευθερία και τις παρορμήσεις, με αποτέλεσμα να οδηγείται το άτομο στην κόπωση και την πλήξη, από την υποταγή στον καταναγκασμό της εργασίας και τη δυσκολία αυθόρμητης εκδήλωσης των συναισθημάτων του. Ο κοινωνικός περίγυρος αποτελεί έναν αυστηρό κριτή των πράξεων ή των παραλείψεων μας, οι οποίες, αν δεν εμπίπτουν στον επικρατούντα κώδικα συμπεριφοράς, οδηγούν το άτομο στην απομόνωση και του στερούν την κοινωνική αποδοχή και καταξίωση την οποία επιδιώκει.

Η ευτυχία, επομένως, δεν είναι μια εύκολη υπόθεση, σπάνια την απολαμβάνει κανείς χωρίς κόπο και προσπάθεια. Ο Ράσσελ χρησιμοποιεί τον όρο ‘κατάκτηση’, καθώς χρειάζεται να συντονίσει κανείς τις προσπάθειές του προς την κατεύθυνση της αποφυγής της δυστυχίας που πιθανότατα θα συναντήσει στην πορεία του. Αρκεί να είναι υγιής, να έχει εξασφαλίσει την επιβίωσή του και να έχει απλά γούστα, να μην έχει δηλαδή παράλογες απαιτήσεις από τη ζωή. Αποκαλύπτοντας στον αναγνώστη του το μυστικό της ευτυχίας, ο Ράσσελ υπογραμμίζει δύο παραμέτρους: το εύρος των ενδιαφερόντων και την όσο το δυνατόν θετικότερη και φιλικότερη αντιμετώπιση πραγμάτων και προσώπων, για να καταλήξει:

Ευτυχισμένος είναι εκείνος που δεν υποφέρει από καμιά από τις ελλείψεις ενότητας, που η προσωπικότητά του δεν είναι διχασμένη ούτε βρίσκεται σε σύγκρουση με τον κόσμο. Ένας τέτοιος άνθρωπος νιώθει πως είναι πολίτης του κόσμου και απολαμβάνει ελεύθερα το θέαμα που του προσφέρει και τις χαρές που του παρέχει, χωρίς να τον ταράζει η σκέψη του θανάτου, γιατί νιώθει πως πραγματικά δεν είναι κάτι το χωριστό από αυτούς που θα ‘ρθουν ύστερα από αυτόν. Και ακριβώς μέσα σ’ αυτή τη βαθιά και ενστικτώδη ένωση με το ρεύμα της ζωής θα βρούμε τις πιο μεγάλες χαρές.

Επίκουρος, ένας πραγματικά δημοκρατικός φιλόσοφος

Πολιτεύματα και νόμοι είναι παροδικοί, ισχύουν όσο τ ανέχονται οι άνθρωποι. Όταν καταντούν τυραννικοί και "παρά φύσιν βιάζονται", πρέπει ν αντικατασταθούν με ανθρωπινότερους.

Ο περίφημος σοφιστής όπως ήταν επόμενο απόκτησε φήμη άθεου «άθεον εκτήσατο δόξαν».

Η ανθρωπομετρική άποψη ήταν για την ολιγαρχία χτύπημα σκληρότερο από τη μηχανιστική αντίληψη της ιωνικής φυσικής για τον κόσμο. Της αφαιρούσε άσπλαχνα τη θεική πρόνοια, που τα είχε κανονίσει τόσο φρόνιμα, να είναι δηλαδή αυτοί αφεντάδες κι οι άλλοι υποζύγια. Ο γέρος Πλάτων γράφει νοσταλγικά : "ο δε θεός ημίν πάντων χρημάτων μέτρον αν είη μάλιστα"

Έτσι ο Έλληνας δημοκρατικός άνθρωπος, άσκιαχτος από τις υπερφυσικές δυνάμεις, γίνεται από θεονόμος ανθρωπονόμος και παίρνει στα χέρια την τύχη του, ρυθμίζει την τεχνική, οικονομική και πολιτική ζωή με πρωτοβουλία δική του.

Οι θεσμοί, οι νόμοι, οι έξεις, η γλώσσα, η θρησκεία, είναι δικά του κατασκευάσματα.

Την ομιλία του δεν του τη δίδαξε κανένα θεός, τις τέχνες καμιά Αθηνά.

Την έννομη κοινωνική ζωή την οργάνωσε ο ίδιος ο άνθρωπος με το φιλότιμο και το αίσθημα του δικαίου (αιδώς και δίκη) που έχει μέσα του.

Η αγάπη της δικαιοσύνης το όσιο και ιερό, είναι συγκινήσεις του ανθρώπου ανεξάρτητες από πίστη σε θεό. Οι θεοί κατάντησαν το πολύ διακοσμητικοί, όπως έγινε πολύ πιο συνειδητά στον Επίκουρο. Την θέση τους την πήρε το ανθρώπινο λογικό.

Ο άνθρωπος δεν ενεργεί από φόβο κανενός θεού παρά από εσωτερική ανάγκη να είναι ηθικός, γιατί το φωτισμένο μυαλό του λέει πως συμφέρο του είναι να ενεργεί έτσι, επειδή ξέρει πως χωρίς εκείνα τα κοινωνικά αισθήματα τα χωρίς (αιδώς και δίκη) , δεν υπάρχει ούτε κράτος ούτε άτομο.

15 τρόποι να τα βρεις ξανά με τον εαυτό σου

Ας είναι όμορφο και φωτεινό το ταξίδι της ζωής για τον καθένα, άσχετα με τα εμπόδια και τις δυσκολίες που μπορεί να εμφανιστούν στο δρόμο του καθενός…Ειδικά σε δύσκολες εποχές, είναι σημαντικό να βρούμε μέσα μας τον δυνατό, τον όμορφο πυρήνα που έχουμε και να αναδείξουμε τον καλύτερό μας εαυτό: έτσι αυξάνουμε την προσωπική ευτυχία και εσωτερική αρμονία μας και βελτιώνουμε θεαματικά τις σχέσεις μας με τους ανθρώπους γύρω μας.

Αν λοιπόν επιθυμείτε να επενδύσετε στην προσωπική σας ανάπτυξη και την αυτοβελτίωσή σας, να οι 15 καλύτεροι τρόποι που μπορείτε να δοκιμάσετε:

1. Κάθε Πρωί Κάντε ένα Κομπλιμέντο στον Εαυτό σας

Ναι, έτσι ακριβώς! Ξεκινήστε τη μέρα σας με έναν καλό λόγο προς τον εαυτό σας! Το κομπλιμέντο μπορεί να είναι για το ότι έχετε ωραίο χαμόγελο, καταφέρατε να τελειώσετε μια δύσκολη δουλειά, ότι έχετε ωραίο ρούχο, οτιδήποτε μικρό ή μεγάλο, αρκεί να είναι κάτι θετικό!

Με αυτή τη θετική συναισθηματική ώθηση, θα αισθάνεστε καλύτερα για τον εαυτό σας και θα έχετε την τάση να φέρεστε καλύτερα στους γύρω σας. Να θυμάστε: η θετική ενέργεια και η χαρά είναι κολλητικές!

2. Σταματήστε να Κατηγορείτε τους άλλους για το πώς αισθάνεστε εσείς

Σταματήστε να επικεντρώνεστε στο τι έκαναν οι άλλοι γύρω σας και εσείς νιώθετε άσχημα. Με αυτό τον τρόπο το μόνο που καταφέρνετε είναι να βρίσκετε δικαιολογίες για να είστε μίζεροι και κακοδιάθετοι. Μερικές φορές, δεν αντιλέγω, καθένας έχει βάσιμους λόγους να θυμώνει και να εκνευρίζετε με κάτι άσχημο που του έκανε ο/η σύζυγος, ο προϊστάμενος, η φίλη, το παιδί του, κλπ. Ακόμα και αν έχετε δίκαιο, το να δίνετε στο άλλο άτομο τη δύναμη να καθορίζει το πώς θα νιώθετε εσείς είναι ήττα! Αναγνωρίστε τα λάθη των άλλων, αναγνωρίστε όμως και τα δικά σας λάθη ή τη δική σας συμβολή στην κακή συμπεριφορά των άλλων. Αφήστε τα όλα αυτά πίσω σας και επικεντρωθείτε στο πώς θα κάνετε τη ζωή σας πιο όμορφη, χωρίς να την εξαρτάται από το πώς θα φερθεί κάποιος άλλος!

 3. Σταματήστε να εκνευρίζεστε και να θυμώνετε με το παραμικρό

Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, που προειδοποιεί το άτομο ότι κάτι δεν πάει καλά. Όταν όμως κανείς θυμώνει και εκνευρίζεται με το παραμικρό, εκκρίνεται στον οργανισμό του κορτιζόλη και άλλες ορμόνες του στρες, με αποτέλεσμα να στρεσάρεται και να κάνει κακό στην ψυχική και τη σωματική του υγεία.

Ο θυμός βγάζει προς τα έξω κακή συμπεριφορά, δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να πάρει σωστές αποφάσεις, δεν τον αφήνει να εκτιμήσει τα όμορφα πράγματα στη ζωή του και να αισθανθεί ευγνωμοσύνη.

4. Μάθετε να συγχωρείτε

Η συγχώρεση έχει μεγάλη δύναμη, επειδή βοηθάει στο να αφήσει κανείς πίσω του κάτι άσχημο. Όταν κάποιος συγχωρεί δε σημαίνει ότι ξεχνάει, αλλά ότι επιλέγει να μην εμπλέκεται συναισθηματική στην άσχημη κατάσταση. Μερικές φορές η συγχώρεση έχει την έννοια του να συγχωρήσει κανείς τον ίδιο του τον εαυτό, για τα λάθη του, για τις κακές επιλογές του, για το παρελθόν του. Συγχωρώντας κανείς τον ίδιο του τον εαυτό στην ουσία τον απεγκλωβίζει από τον αρνητισμό και τις άσχημες εμπειρίες του παρελθόντος.

5. Να είστε ειλικρινής

Η ειλικρίνεια αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους σε κάθε σχέση, ερωτική, οικογενειακή, ή επαγγελματική. Πέστε την αλήθεια, με ωραίο, τίμιο, ευθύ τρόπο, χωρίς να προσβάλλετε τον άλλον. Δείξτε ευθύτητα και αμεσότητα και πέστε αυτό που επιθυμείτε με ξεκάθαρο και ευγενικό τρόπο. Μάθετε να επικοινωνείτε τις σκέψεις, τις ιδέες αλλά και τα συναισθήματά σας. Όταν κρύβετε αυτό που νιώθετε ή αυτό που σκέφτεστε δεν είστε ειλικρινής με τον συνομιλητή σας, του δίνετε ψεύτικες πληροφορίες και είναι πολύ πιθανό ότι στο τέλος ούτε εσείς ούτε το άλλο άτομο θα είστε ικανοποιημένοι από τη συνάντηση ή τη συνομιλία σας.

 6. Βοηθήστε

Δείτε πέρα από τον εαυτό σας και τις ανάγκες σας και βοηθήστε κάποιον άλλον με οποιονδήποτε τρόπο: δώστε τη θέση σας στο λεωφορείο σε κάποιον που την έχει ανάγκη, κρατήστε την πόρτα ανοιχτή γι’ αυτόν που μπαίνει μέσα μετά από εσάς, βοηθήστε μια μαμά με το καρότσι της, δώστε μια πληροφορία, μία ελεημοσύνη… Το να προσφέρετε κάποιο είδος βοήθειας, όσο μικρή και αν είναι, αποτελεί έναν από τους καλύτερους τρόπους για να γίνετε εσείς καλύτερος άνθρωπος!

7. Ακούστε

Μάθετε να ακούτε τον συνομιλητή σας προσεχτικά: αυτό σημαίνει ότι εκείνη τη στιγμή δεν βαριέστε, δεν κάνετε νοερά τη λίστα του σούπερ μάρκετ ούτε ετοιμάζετε την απάντησή σας. Μαθαίνοντας να ακούτε τους άλλους τους γνωρίζετε καλύτερα, ανακαλύπτετε νέους ανθρώπους, νέες ιδέες και νέες εμπειρίες. Να θυμάστε ότι ακούγοντας προσεκτικά τι έχει να σας πει ο άλλος του κάνετε ένα δώρο, ενώ παράλληλα δείχνετε τον καλύτερο εαυτό σας και κερδίζετε κάτι από τη συνομιλία!

8. Κάνετε κάτι που σας ευχαριστεί

Ο καλύτερος εαυτό σας αναδύεται πολύ εύκολα όταν κάνετε κάτι που αγαπάτε! Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι με τα καθήκοντα και τις καθημερινές πιέσεις θεωρούν ‘πολυτέλεια’ το να κάνουν κάτι για τον εαυτό τους ή φοβούνται ότι οι άλλοι θα τους πουν εγωιστές. Αυτό είναι εντελώς λάθος! Αφιερώνοντας χρόνο στον εαυτό σας και κάνοντας πράγματα που αγαπάτε φέρνετε στην επιφάνεια τον καλύτερο εαυτό σας και έτσι εμπλουτίζετε όχι μόνο τη δική σας, αλλά και τη ζωή των αγαπημένων σας προσώπων!

9. Ευγένεια

Θυμάστε τα απλά και βασικά «ευχαριστώ» και «παρακαλώ» ή είστε τόσο αγχωμένοι και βιαστικοί που τα θεωρείτε δεδομένα και δεν τα λέτε; Μια μικρή δόση ευγένειας, ένα χαμόγελο, μια καλή κουβέντα φτιάχνουν τη διάθεση του άλλου, αλλά και τη δική σας. Μη μου πείτε «μα αν ο άλλος…». Το τι κάνει ο άλλος είναι δική του υπόθεση. Το τι επιλέγετε να κάνετε εσείς είναι αποκλειστικά δική σας υπόθεση και δε νομίζω να θέλετε να δώσετε σε κάποιον άλλον τη δύναμη να καθορίζει το πώς θα φερθείτε εσείς!

10. Αυθεντικότητα

Ή, πιο απλά, να είστε ο εαυτός σας! Να θυμάστε ποιες είναι οι αξίες σας, οι πεποιθήσεις σας, τα σημαντικά πράγματα στη ζωή και να φέρεστε με βάση αυτά. Μην κρύβεστε, μην υποκρίνεστε, μην προσπαθείτε να δείξετε κάτι που δεν είστε. Βρέστε την προσωπική σας ταυτότητα και υπογραφή και με το κεφάλι ψηλά δείξτε στους άλλους ποιος είστε.

 11. Να είστε ανοιχτοί στην αλλαγή

Κάθε φορά που λέτε «ναι» σε κάτι διαφορετικό, σε μια αλλαγή στη ρουτίνα σας, διευρύνετε τον ορίζοντα των εμπειριών σας και καλλιεργείτε την προσωπική ανάπτυξη και την αυτοβελτίωσή σας. Η αλλαγή μπορεί να είναι κάτι τόσο μικρό όσο το να μαγειρέψετε ή να δοκιμάσετε ένα νέο φαγητό, να πάτε σε ένα άλλο μπαρ, να κάνετε ένα ταξίδι, να δείτε μια παράσταση, να δοκιμάσετε μια δραστηριότητα ή σπορ ή να κάνετε κάτι που σας φόβιζε ως τώρα. Η ανοιχτή προς την αλλαγή στάση ζωής σας βοηθάει να αποκτήσετε νέες εμπειρίες και αυτοπεποίθηση.

12. Δείξτε σεβασμό

Ξέρετε τι είναι ο σεβασμός; Το συναίσθημα ή η αξιολόγηση ότι κάτι είναι σημαντικό, σπουδαίο, χρήσιμο, όμορφο… Ο σεβασμός λοιπόν δεν είναι κάτι τυπικό, ούτε κάτι γενικό και αόριστο τύπου «να σέβεσαι τους μεγαλύτερους» (καλό είναι να σεβόμαστε μικρούς και μεγάλους!). Ο σεβασμός είναι στάση ζωής, όταν αναγνωρίζουμε το αξιόλογο. Όπως θέλουμε να σέβονται οι άλλοι πχ τον κόπο μας, έτσι κι εμείς οφείλουμε να δείχνουμε σεβασμό στη φύση, στο χρόνο των άλλων ανθρώπων, στις σκέψεις, στα συναισθήματά τους, στον τρόπο ζωής τους… Δείχνουμε σεβασμό ακόμα και αν δε συμφωνούμε, αλλά αφήνουμε χώρο στον άλλον να συνυπάρξει μαζί μας.

13. Μάθετε να βλέπετε το θετικό και να το λέτε

Οι περισσότεροι άνθρωποι, ειδικά στις δύσκολες μέρες που διανύουμε, έχουν την τάση να βλέπουν σχεδόν αποκλειστικά τα στραβά και τα ανάποδα γύρω τους. Ακόμα χειρότερα, εκνευρίζονται, θυμώνουν, στρεσάρονται, αγχώνονται, κάνουν απαισιόδοξες προβλέψεις, υποπτεύονται και κατηγορούν τους άλλους… Μια τέτοια στάση ζωής όμως το μόνο που φέρνει είναι περισσότερο αρνητισμό και ψυχική μιζέρια. Μάθετε να εντοπίζετε γύρω σας, σε ανθρώπους, καταστάσεις και πράγματα το θετικό και το ωραίο! Πέστε το! Δείξτε ότι το εκτιμάτε! Πέστε έναν καλό λόγο, κάντε ένα κομπλιμέντο, μοιραστείτε το ωραίο!

14. Ζω για να μαθαίνω

Υιοθετήστε μια ανοιχτή στάση ζωής, τύπου ‘ζω για να μαθαίνω’ και όχι ‘εγώ τα ξέρω όλα και έχω δίκαιο’. Διαβάστε βιβλία, άρθρα για αντικείμενα που σας ενδιαφέρουν ή για κάτι που δεν το γνωρίζετε, ανταλλάξτε απόψεις με φίλους και γνωστούς, ακούστε διαφορετικές τοποθετήσεις από τη δική σας (αλλά μη διαφωνήσετε!), προσπαθήστε να κατανοήσετε τη θέση κάποιου άλλου και να δείτε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία (χωρίς να πρέπει να συμφωνήσετε). Μαθαίνοντας κάτι καινούργιο έρχεστε σε επαφή με άλλους ανθρώπους, τους διδάσκετε κι εσείς κάτι και βγάζετε προς τα έξω τον καλύτερο εαυτό σας!

15. Κάντε μια ευχάριστη έκπληξη

Ποια ήταν η τελευταία φορά που κάποιος σας έκανε μια μικρή ή μεγάλη έκπληξη και χαμογελάσατε μέσα από την ψυχή σας; Το θυμάστε αυτό το συναίσθημα; Κάντε μικροεκπλήξεις στους γύρω σας και θα παρατηρήσετε ότι σιγά-σιγά θα αρχίσουν να σας το ανταποδίδουν με κάποιον τρόπο. Ακόμα και το χαμόγελό τους ή το ευχαριστώ που θα σας πουν θα σας κάνει να νιώσετε ιδιαίτερα όμορφα.

Οι πολλές όψεις ενός νομίσματος

Ένα απλό νόμισμα στο χέρι σου μπορεί να περιγραφεί ως ένα κομμάτι μέταλλο, ως πεπλατυσμένος κύλινδρος, ως χρήμα, ως εμπόρευμα, ως δίσκος από χαλκό ή νικέλιο ή ως ένα βλήμα.

   

Όλες οι απόψεις είναι σωστές, καίτοι επί μέρους… Όλοι οι ορισμοί είναι αποδεκτοί… Αποδεκτοί, με τον όρο ότι αυτές οι διαφορετικές απόψεις δεν αρχίζουν με τις λέξεις: «Ένα νόμισμα δεν είναι τίποτ’ άλλο εκτός από…»

Ο άνθρωπος, όπως ένα πολύεδρο με άπειρες όψεις, είναι κάτι πολύ περισσότερο από κάθε μια όψη ξεχωριστά, και κάτι πολύ διαφορετικό από το απλό άθροισμα όλων μαζί των όψεων.
Μπορεί κανείς, από τώρα ως την αιωνιότητα, να δηλώνει βέβαιος ότι η αγάπη, η αφοσίωση ή η αλληλεγγύη, η συμπάθεια και η φιλία είναι: «Απλοί μηχανισμοί άμυνας του πληγωμένου ή ένοχου εγώ».

Είναι κατανοητά, αποδεκτά και τεκμηριωμένα όλα αυτά, πράγματι… Πώς εξηγείται, όμως, ότι αν μετασχηματιστούν σε αξίες, αυτά τα συναισθήματα μετατρέπονται σε δυνατές παρορμήσεις για ορισμένους από εμάς; Παρορμήσεις τόσο σημαντικές που χωρίς αυτές δεν ζούμε, και που γι’ αυτές μπορούμε να πεθάνουμε;

Αν εξηγηθεί μηχανιστικά, η συμπεριφορά των ανθρώπων συχνά θα μας φανεί ανόητη, άλλες φορές γελοία κι άλλοτε πάλι δυσερμήνευτη. Το πιο διάσημο παράδειγμα για την περιπετειώδη εξέλιξη της συμπεριφοράς δεν μελετήθηκε σε ανθρώπους αλλά σε πρωτεύοντα, σ’ αυτό που ονομάστηκε: «το φαινόμενο του εκατοστού πιθήκου».

Μια νεαρή πιθηκίνα της Ιαπωνίας ονόματι Κίκα, του είδος Macaca fuscata, ζούσε στο νησί Koshima.
Ένα πρωί, η Κίκα ανέπτυξε αυθόρμητα μια συμπεριφορά χωρίς προηγούμενο στους πιθήκους του είδους της: ανακάλυψε τυχαία ότι οι πατάτες που άφηναν οι άνθρωποι που φρόντιζαν τα ζώα και ήταν γεμάτες χώμα, είχαν σαφώς καλύτερη γεύση αν τις έπλενε στο ποτάμι. Η πιθηκίνα επανέλαβε την επιχείρηση και μετά δίδαξε στις κόρες της αυτή τη νέα συμπεριφορά. Πιθανώς, αυτές τη μεταβίβασαν στα πιο κοντινά θηλυκά. Οι παρατηρητές των πιθήκων απλώς κατέγραψαν το φαινόμενο χωρίς να επιδράσουν σ’ αυτό με κανέναν τρόπο. Ύστερα από κάποιο διάστημα, εκατό από τις διακόσιες πιθηκίνες που κατοικούσαν στο νησί είχαν συνηθίσει να πλένουν τις πατάτες. Τίποτα το περίεργο ως εδώ.

Το παράξενο συνέβη όταν οι παρατηρητές ανακάλυψαν ότι παρόμοια συμπεριφορά είχαν υιοθετήσει και τα θηλυκά που ζούσαν σε γειτονικά νησιά, όπου δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα κάποιος πίθηκος να έχει μεταδώσει τη γνώση αυτή.

Το πείραμα, που επαναλήφθηκε εκατοντάδες φορές, απέδειξε ότι αν ένα ορισμένο πλήθος μελών ενός είδους αναπτύξει ορισμένες ικανότητες ή υιοθετήσει κάποια συμπεριφορά, το ίδιο θα κάνουν κι άλλα μέλη του είδους, ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν συμβατικοί τρόποι επαφής μεταξύ τους.

Εάν οποιοσδήποτε επιστήμονας ρωτηθεί ιδιαιτέρως για το πώς εξηγείται αυτό το φαινόμενο… θα πρέπει να απαντήσει (αν είναι έστω και λίγο ειλικρινής) ότι δεν έχει ιδέα.

Δεν είναι υποχρεωτικό, στη σημερινή εποχή της ηθικής χαλάρωσης ως και στην επιστήμη, να δώσουμε μια «οποιαδήποτε εξήγηση» σε κάτι που δεν έχει καμία εξήγηση.

Η αποκάλυψη της αλήθειας είναι αναπόφευκτη. Μπορεί κάποιος να προσπαθήσει να την κρύψει, για ένα μικρό διάστημα μπορεί να την καλύψει με κάποια πονηρή μεταμφίεση. Αργά ή γρήγορα, όμως, σαν ένα βαρέλι γεμάτο αέρα κρυμμένο κάτω απ’ το νερό, η αλήθεια αναδύεται στην επιφάνεια, μας αναγκάζει να την παραδεχτούμε, να ξανακοιτάξουμε τα δεδομένα, να αναδιατάξουμε τις παρατηρήσεις και να ερμηνεύσουμε πάλι τα γεγονότα…

Η μόνη ελπίδα της ανθρωπότητας δεν είναι η παγκοσμιοποίηση, αλλά ο Ελληνισμός!

Τρεις ξένοι ακαδημαϊκοί μας θυμίζουν όσα έχουμε ξεχάσει ή μάλλον καλύτερα όσο προσπαθούν κάποιοι να μας «αναγκάσουν» να ξεχάσουμε: To μεγαλείο του Ελληνισμού!

Σύμφωνα με τους Simone Le Baron (Γαλλίδα) καθηγήτρια γαλλικών, γλωσσολόγος, συγγραφέας, Arsam Momeni (Ιρανός) διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής, συγγραφέας και Sam Chekwas (Νιγηριανός) οδοντίατρος, εκδότης και συγγραφέας, η λύση στα προβλήματα μας δεν είναι η παγκοσμιοποίηση, που με νύχια και με δόντια προσπαθούν να επιβάλλουν οι παγκοσμιοποιητές της Δύσης, αλλά ο Ελληνισμός!
Οι φιλέλληνες ακαδημαϊκοί καταγγέλλουν το σκοταδιστικό «πολυπολιτισμό της Νέας Τάξης Πραγμάτων» και τους «ανθέλληνες πολιτικούς» που επιδιώκουν να τον επιβάλλουν, δημιουργώντας «μία ράτσα χωρίς ρίζες και ιστορία για να σβήσουν την Ελλάδα», ενώ παράλληλα προσπαθούν να μας πείσουν να αγαπήσουμε τις ρίζες μας και να γίνουμε εφαλτήριο παγκόσμιας ανατροπής σε συνεργασία με τους απανταχού φιλέλληνες του πλανήτη.

«Ο Ελληνισμός είναι το αντίβαρο στην ανελευθερία. Κι άλλες φορές προσπάθησαν να τον σβήσουν και σε όλες απέτυχαν. Και να είστε σίγουροι ότι, άσχετα με τον ρου των γεγονότων, οι απανταχού Έλληνες όχι απλά θα ξαναδώσουν τα φώτα, αλλά και θα τα αλλάξουν σε αυτούς που ταλανίζουν την οικουμένη. Αυτό, ακόμα και αν γελάσετε, κρατήστε το κάπου στο πίσω μέρος του μυαλού σας…», τονίζουν χαρακτηριστικά, συγκινώντας το πολυπληθές ακροατήριο.

Μάλιστα, όπως δηλώνει ο Ιρανός καθηγητής, δεν προτείνουν τον Ελληνισμό χάριν κάποιων Ελλήνων φίλων, αλλά γιατί αποτελεί «το οξυγόνο της ανθρωπότητας», ενώ ο ομογενής Σαμ Τσέκουας μιλάει για Ελλάδα εκτός Ελλάδας, με απούσα την Ελλάδα…

Πόσο λυπηρό πάντως, μόνο οι «ξένοι» να μιλάνε έτσι για την πατρίδα μας…

Δείτε τα συγκλονιστικά βίντεο:

 

 

 

 

Πόσο μεγάλη η πίκρα όταν αντί για αυτούς τους ανθρώπους, εμείς έχουμε να μας οδηγούν στην γενοκτονία οι κυβερνώντες πολιτικές και ένστολες πνευματικές αμοιβάδες…

Καμία γυναίκα δεν είναι απολύτως straight

«Της γυναίκας η καρδιά είναι μια άβυσσος». Και να΄ταν μόνο η καρδιά. Ολόκληρη είναι μια άβυσσος και χάνεται κι η ίδια μέσα σ΄αυτήν. Η καρδιά, το μυαλό, η ψυχή, το σώμα της. Ναι και το σώμα, που συνομωτεί πού και πού με το μυαλό και παίζουν παιχνίδια περίεργα.

Η γυναίκα είναι μια «πολυμηχανή» χωρίς οδηγίες χρήσης, γιατί πολύ απλά δεν υπάρχουν. Τα κουμπιά της τα ξέρει μόνο ο κατασκευαστής της τελικά. Εκείνος έχει και τις απαντήσεις στα αμέτρητα ερωτηματικά που όλες οι γυναίκες γεννούν, όχι μόνο στον περίγυρό τους, αλλά και στον ίδιο τους τον εαυτό. Αλλά λίγο δύσκολο να τον βρεις και να τον ρωτήσεις.

Το μυαλό της ένας τεράστιος λαβύρινθος με άπειρες κυλιόμενες σκάλες που οδηγούν εναλλασσόμενα προς όλες τις κατευθύνσεις. Δεν την πιάνεις πουθενά σα να λέμε. Κι έχει διλήμματα σοβαρά, απορίες και προβληματισμούς κάθε είδους. Είναι, βλέπεις, το πιο σύνθετο δημιούργημα που έχει υπάρξει ποτέ.

Δεν έχει να διαλέξει μόνο ανάμεσα σε τσάντες, φορέματα, μπιζού, αρώματα και βαφές μαλλιών. Ούτε καν ανάμεσα σε υποψήφιους εραστές. Που κι εκεί δηλαδή επικρατεί ένα πραγματικό χάος μέσα της. Οι περισσότερες γυναίκες, είτε το παραδέχονται είτε όχι, έχουν μπει στη διαδικασία να διερωτηθούν και για τη σεξουαλική τους ταυτότητα, ή να αμφισβητήσουν την ήδη επιλεγμένη.

Αλλά κι εκεί το πράγμα μπλέκεται. Γιατί το δίλημμα δεν είναι ξεκάθαρο. Πολλές αναρωτιούνται μήπως είναι bi τελικά, γιατί έστω και μια φορά στη ζωή τους έχουν πιάσει τον εαυτό τους να έλκεται από μια γυναίκα. Ή τέλος πάντων αν δεν είναι έλξη, κάτι περίεργο τους συμβαίνει.

Αμφιφυλοφιλία ή ετεροφυλοφιλία λοιπόν; Δυο οι πιθανές απαντήσεις σ΄αυτο το δύσκολο ερώτημα με το μεγάλο έπαθλο την ανάκτηση της χαμένης ψυχικής υγείας και ισορροπίας, αφού νιώθουν τον κόσμο τους να ανατρέπεται και τα δεδομένα να καταρρίπτονται.

Είναι φοβερό το πώς με την ίδια άνεση θαυμάζουν ανδρικά και γυναικεία οπίσθια και πολλές φορές μπερδεύουν το θαυμασμό με τη σεξουαλική διέγερση. Το γυναικείο μάτι πέφτει στα κατά κανόνα σημεία ανδρικού ενδιαφέροντος σε άλλες γυναίκες ίσως και με μεγαλύτερη ταχύτητα και λεπτομέρεια από τα ανδρικά.

Και έτσι ξαφνικά, οι κατά τ' άλλα κατασταλαγμένες straight γυναίκες πανικοβάλλονται. Κρυφά τεστάρουν τον εαυτό τους ή ενοχικά εξομολογούνται αυτό το φοβερό που τους συμβαίνει στα πιο κοντινά τους πρόσωπα. Νιώθουν απλά θαυμασμό και επιθυμία μίμησης για μια όμορφη γυναίκα ή υπάρχει και σεξουαλική έλξη;

Ηρεμία, παύση! Η επιστήμη μίλησε κι ήρθε να δώσει ανατρεπτικές αλλά και συνάμα κάπως ανακουφιστικές απαντήσεις σε ερωτήσεις που μερόνυχτα τριβελίζουν το μυαλό χιλιάδων γυναικών. Ιδού λοιπόν η αποκάλυψη : «Γυναίκες απολύτως straight δεν υπάρχουν. Στην πλειοψηφία τους οι γυναίκες είναι είτε είναι αμφιφυλόφιλες, είτε ομοφυλόφιλες, αλλά σπάνια αποκλειστικά ετεροφυλόφιλες.» Αυτά αποκάλυψαν οι ερευνητές του Βρετανικού Πανεπιστημίου Essex που διαπίστωσαν μέσα από σειρά πειραμάτων κι ερευνών ότι οι περισσότερες γυναίκες που αυτοπροσδιορίζονταν ως αποκλειστικά ετεροφυλόφιλες είχαν έντονη σεξουαλική διέγερση παρακολουθώντας βίντεο τόσο με ελκυστικούς άνδρες, όσο και με ελκυστικές γυναίκες.

Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να προκαλεί ανησυχία, καθώς δε σημαίνει ότι αυτές οι γυναίκες θα συνάψουν σώνει και καλά σχέση με άλλες γυναίκες. Απλά αποτελεί κι αυτό στοιχείο της σεξουαλικής τους ταυτότητας και συμπεριφοράς, χωρίς να τις κατατάσσει στο κλαμπ των λεσβιών και χωρίς να τις αποκλείει από το να συνάπτουν σε όλη τους τη ζωή σχέσεις μόνο με το αντίθετο φύλο.

Γι' αυτό να τις αγαπάτε λίγο παραπάνω τις γυναίκες. Αυτά τα μυστήρια πλάσματα που δεν παύουν ποτέ να μας εκπλήσσουν. Γιατί πάντα έχεις να ανακαλύψεις και κάτι ακόμα. Αρκεί να τις αγαπήσεις βαθιά και να κοιτάξεις έστω κι από μια χαραμάδα στο δαιδαλώδη κόσμο τους.

Πάντα παίρνω ένα όχι μαζί μου όταν φεύγω…

Είμαι συνέχεια σε αναμονή, δεν βλέπω παρά μόνο ό,τι μου αρνούνται…

Υπάρχουν λοιπόν στιγμές που λες «όχι», όταν σκέφτεσαι πως θέλεις να πεις «ναι», ενώ πετάς ένα «ναι», όταν θα ήθελες να προλάβαινες να ξεστομίσεις το «όχι».

Με όρους κίνησης που έχει ένα εκκρεμές, η ζωή σου κινείται μεταξύ των δύο αξόνων που μαθαίνεις από παιδί στην έκφραση της επιθυμίας σου… Και οι λέξεις είναι όλες στη θέση τους… Θα μου πάρεις σοκολάτα; «Όχι, γιατί δεν ήσουν καλό παιδί». Θα μου διαβάσεις παραμύθι για να κοιμηθώ; «Ναι, αν είσαι καλό παιδί».

Κι ενώ έχεις μάθει να τις προφέρεις, υπάρχουν στιγμές που δεν τολμάς να τις ξεστομίσεις. Κι όσο κι αν επαναστατείς εσωτερικά, εκείνες οι συλλαβές παραμένουν μουγκές.

Δεν νομίζεις ότι αυτό από μόνο του δεν αρκεί; Όχι. Πώς δεν αρκεί; Αν με ρωτήσεις, μπορώ να σου πω ότι κάθε φορά που το κάνεις, αρνείσαι ένα κομμάτι της προσωπικής σου αλήθειας, των βαθύτερων επιθυμιών σου. Ο λόγος είναι ότι κάθε επιλογή σου είναι το συγκρουσιακό αποτέλεσμα μιας διαλεκτικής πάλης μεταξύ των δύο λέξεων που σου προσδίδουν αντίρροπες μεταξύ τους ψυχολογικές τάσεις.

Το ερώτημα που καλείσαι να απαντήσεις είναι: Εμποδίζεις τον εαυτό σου να ζήσει αυτό που επιθυμεί διακαώς να ζήσει ή αναγκάζεσαι να είσαι μονίμως εκεί που δεν θέλεις να είσαι; Κι όμως, μου μυρίζει ψευτοδίλημμα, δεν σου μυρίζει εσένα;

Αυτά τα «όχι», που παραμένουν «όχι» γι’ αυτόν που τα ακούει, πληγώνουν κυρίως όσους μπορεί να έχουν ωστόσο τις καλύτερες προθέσεις. Ενδέχεται να κάνεις προσπάθεια να διακρίνεις το ναι που κρύβεται στο όχι, στα ανείπωτα λόγια. Εκείνα τα «όχι» που κρύβουν μέσα τους ένα δειλό «ναι» που ποτέ δεν θα του το πουν.

Και «Ναι» + «Όχι» = «Ίσως» (;)
Δεν γνωρίζω πώς αντιδράς απέναντι σε κάποιον που δεν αποφασίζει ποτέ να πει ούτε «ναι» ούτε «όχι». Δεν γνωρίζω πως στέκεσαι απέναντι σ’ εκείνους που λένε «ναι» και «όχι» ταυτόχρονα. Πώς θα μπορούσες άλλωστε να συγχρονιστείς με όσους επιλέγουν να ξεγλιστρούν στις συλλαβές τους, ώστε κάποτε να μπορέσετε να πείτε την ίδια συλλαβή ταυτόχρονα;

Και τι γίνεται τελικά με τα «όχι» που υπονοούν το «ναι»; Πώς τα ξεσκεπάζεις;
Αποδίδοντας φόρο τιμής σε όλα τα ναι που έχεις στερηθεί, για λόγους που γνωρίζεις προσωπικά, σου έχει γίνει εξαρτημένο αντανακλαστικό πλέον το όχι. Εδώ και καιρό λοιπόν, πιάνω τον εαυτό μου να λέει σε καθετί καινούριο, «όχι», που όμως θα έπρεπε να είναι «ναι». Ένα καθαρό «ναι» που αχνοφαίνεται πίσω από τα όρια που τίθεντο στα ζητήματα του σημαντικού Άλλου. Ένα δειλό «ναι» που όμως ακούγονταν από όποιον αφουγκραζόταν όσα του μαρτυρούσα. Ένα τρυφερό «ναι» που ξεχνούσε στη στιγμή τα «όχι» που είχαν προηγηθεί. Ήμουν σίγουρη πως ήταν «ναι» αυτό που κρυβόταν πίσω από τα «όχι». Ήμουν πεπεισμένη ότι δεν γελιόμουν. Λέγαμε «όχι» και οι δυο μας στα ίδια πράγματα. Μ’ αυτό τον τρόπο μου έλεγε εκείνος «ναι»…

Υπάρχουν λοιπόν κι εκείνα τα «όχι», τα οποία ακριβώς επειδή λέγονταν συνέχεια, καθώς περνάει ο καιρός, εκλαμβάνονται ως «ναι». Γιατί υπάρχουν πολλοί τρόποι να μένει κανείς ή να δηλώνει την παρουσία του σε μία αγάπη που δεν θέλει ή δεν μπορεί να φανερωθεί. Όπως επίσης υπάρχουν πολλοί τρόποι να φεύγει κανείς ή να είναι απών λόγω της βιαιότητας των συναισθημάτων, στην προοπτική μιας σχέσης διαφορετικής.

Η ασάφεια προσωπικά με τρελαίνει. Στη ζωή μου υποστηρίζω το απόλυτο ναι, το απόλυτο όχι. Ή γίνεται ή δεν γίνεται. Στο μυαλό μου ένα «ίσως» άνοιγε την πόρτα του «ναι» που μόνο εγώ περίμενα. Δεν έμαθα να απαντώ δισύλλαβα. Ένα «ίσως» που έλεγε συγχρόνως τα πάντα και τίποτα, όπως ακριβώς κι εκείνος.

Ένα ειλικρινές «όχι», θα με πείραζε, δεν λέω, αλλά δεν θα μου άφηνε περιθώριο, καμία ελπίδα για αναθεώρηση μιας απόφασης, όπως στο δικό μου όχι, που σε οδηγεί να γυρίσεις σελίδα, είτε το θέλεις είτε όχι. Ένα «όχι» που θα σε υποχρεώνει να δει το τέλος. Κι αυτό αγαπητέ/ή μου είναι το ρίσκο που δεν θέλεις να πάρεις όταν παίζεις με τις συλλαβές.

Οφείλω να παραδεχτώ ότι ένα «ίσως» μ’ ενοχλεί, κι όποτε κατέφυγα στη λογική του, το έκανα για να πικάρω ή να παγώσω τον άλλο. Είναι πολύ δύσκολο να ξέρεις τι σου γίνεται, όταν τίποτε δεν είναι σίγουρο, όταν δεν έχεις εκ των πραγμάτων την άνεση να τοποθετηθείς απέναντι σ’ έναν συνομιλητή που δεν ξέρει ποτέ αν βρίσκεται εδώ ή αλλού. Το αλλού της αοριστίας μιας αναποφασιστικότητας… το αλλού της παθολογικής ανικανότητας μιας επιλογής… το αλλού μιας αμηχανίας που καταντά να είναι μεταδοτική.

Κι εκεί ακριβώς προσκολλάσαι σ’ ένα «ίσως» που νομίζεις ότι μπορεί και να πεισθεί να γίνει «ναι», να συγχωνευθεί, δύο συλλαβές σε μία και μοναδική, αυτή που περιμένεις να ακούσεις.

Κι ενώ παλεύεις τόσο πολύ να πείσεις τον Άλλο να πει «ναι», δεν ακούς ότι η ηχώ του φωνάζει το απόλυτο «όχι», επειδή εκείνος έμαθε να παίζει με το «ίσως». Οφείλω να σου πω ότι γνωρίζεις καλύτερα τι θέλεις, όταν βρίσκεσαι αντιμέτωπος μ’ έναν Άλλο που δεν ξέρει τι θέλει. Έχοντας επικεντρώσει την προσοχή σου στη μελλοντική απόσπαση του «ναι», που θα σ’ ελευθέρωνε τελικά από την αναμονή, ξεχνάς καμιά φορά να αναρωτηθείς αν ένα «ναι» του Άλλου θα εκπλήρωνε τις προσδοκίες σου. Από ένα ατάλαντο «ναι» που τελικά θα σε προδώσει, όταν ανακαλύψεις ότι όλα εκείνα τα «ίσως», δεν προτίθενται να σε οδηγήσουν ποτέ σ’ ένα αυτόνομο και ξεκάθαρο «ναι».

Εξ’ ου και η ετυμηγορία, κατά τη ρήση του Καβάφη …σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα, που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι, να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος το 'χει έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησή του. Ο αρνηθείς δεν μετανιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι, όχι θα ξανάλεγε. Κι όμως, τον καταβάλλει εκείνο το όχι- το σωστό- εις όλη την ζωή του…

Μέχρι λοιπόν τη μέρα που τελικά αυτά τα «όχι», θα εκλαμβάνονται με την αληθινή τους σημασία, ερμηνεύοντάς τα όπως ακριβώς είναι…
… να επαναλαμβάνεις την ιστορία της ιστορίας σου, με λόγια που κάνουν ορατά τα κρυμμένα…
… να διαδίδεις την αλήθεια για να πολεμήσεις το ψέμα σου…

Και για του λόγου το αληθές:
«Μ’ αγαπάτε λοιπόν;»
«Όχι… Αλλά όσο με ρωτάτε, τόσο το χειρότερο για εσάς»

Όσα μας μαθαίνει η θλίψη… για τη ζωή και για εμάς

Είτε πρόκειται για το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ένα διαζύγιο ή την απώλεια της δουλειάς μας ή μιας ερωτικής σχέσης, όλοι θα συναντηθούμε με τη θλίψη και τη λύπη, σε κάποια φάση της ζωής μας.

Είναι η διαδικασία που απαιτείται για τη φυσιολογική επούλωση κάθε πληγής μας. Κάποια γεγονότα, αλλάζουν τη ζωή μας οριστικά και όταν βιώνουμε μια απώλεια, χρειάζεται χρόνος, αλλά και κάποιου είδους φροντίδα, για να ξεπεράσουμε αυτό που συνέβη και να προχωρήσουμε, πάλι δυνατοί, μπροστά.

Ναι, θα μου πείτε, η θλίψη κρύβει πολύ και έντονο πόνο. Είναι αυτή που κάνει τους καιρούς ‘δύσκολους’ και ‘ζόρικους’. Είναι αυτή που μας κάνει να νομίζουμε ότι τίποτε δεν θα είναι ξανά όπως πριν. Τίποτε δεν θα έχει νόημα πια. Είναι μια μεγάλη και σοφή δασκάλα…γιατί η ζωή, τη θλίψη, όσο και αν ακούγεται παράδοξο, την προσφέρει ως μια ευκαιρία για να μάθουμε περισσότερα γι΄αυτήν και για εμάς.

Αυτά που μπορεί να μας μάθει η θλίψη…

1. Γεννά ευγνωμοσύνη. Νομίζουμε ότι εκείνη την ώρα, δεν μπορούμε με κανέναν τρόπο να νιώσουμε ευγνωμοσύνη. Όμως η θλίψη έρχεται όταν κάτι έχει απομακρυνθεί από εμάς. Και μας δίνει την ευκαιρία να εκτιμήσουμε όσαείχαμε αλλά και όσα έχουμε ακόμα. Είναι η στιγμή που συνειδητοποιούμε, με ένα σκληρό τρόπο, ομολογουμένως, ότι τίποτε δεν είναι δεδομένο.

2. Μας φέρνει πιο κοντά στη ζωή. Συχνά, ζούμε χωρίς να νοιαζόμαστε πραγματικά για τη ζωή. Μια απώλεια, μια τραγωδία, μπορεί να λειτουργήσει ως καμπανάκι αφύπνισης, για να μας θυμίσει ότι ο χρόνος μας είναι περιορισμένος. Αλλά, ακόμη κι αν δεν είναι, ας είμαστε σίγουροι, ότι “ζούμε” το μεγαλύτερο μέρος της κάθε μέρας μας.

3. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τη θλίψη. Συχνά, μας λένε να κάνουμε “εργασιοθεραπεία” για να αποφύγουμε τη θλίψη και…να ξεχνιόμαστε. Καμία απασχόληση δεν μπορεί να γεμίσει, πραγματικά, το κενό που αφήνει μια απώλεια, όποια κι αν είναι αυτή. Σύντομα θα έρθουμε αντιμέτωποι με αυτό που συνέβη και θα διαπιστώσουμε ότι, η θλίψη μάς περιμένει υπομονετικά και θα είναι εκεί, μέχρι τη στιγμή που θα της δώσουμε την προσοχή και το χρόνο που της αξίζει.

4. Μας βοηθάει να εστιάσουμε στα σημαντικά. Συχνά διαπιστώνουμε ότι όλη η προσοχή μας στρέφεται στη δουλειά και αγνοούμε την οικογένεια ή τους φίλους μας. Η θλίψη είναι ένας γόνιμος χρόνος για να σκεφτούμε ξανά και ξανά τι έχει σημασία και νόημα στη ζωή μας. Που αφιερώνουμε χρόνο; Είναι αυτό σημαντικό για εμάς; Κάνει καλύτερη τη ζωή μας;

5. Η ζωή δεν σταματά. Όσο ‘τραγική’ και να είναι ή φαίνεται μια απώλεια, η ζωή συνεχίζεται για το 99,999% των ανθρώπων πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Ανεπηρέαστη. Όλα συνεχίζουν να κινούνται και να προχωρούν. Η ζωή μας, συνεχίζεται. Πολλές φορές αυτό συμβαίνει με μια βία. Δεν μοιάζει πολύ δίκαιο να μην έχουμε το χρόνο να λυπηθούμε, να βυθιστούμε στη θλίψη μας. Πάντα κάποιος θα ‘θρηνεί’ κάπου. Αλλά πως θα ήταν η ζωή και ο κόσμος, αν οι απώλειες την σταματούσαν, έστω για λίγο, έστω και για ένα λεπτό;

6. Μπορούμε να προχωρήσουμε, γνωρίζοντας ότι τίποτε δεν μπορεί να πάει χειρότερα. Η αλήθεια είναι ότι, αυτό μοιάζει να είναι “μαύρο χιούμορ”. Αλλά δεν είναι. Κάθε φορά που θεωρούμε ότι μας συνέβη το χειρότερο που μπορούσε να μας συμβεί, ένα συναίσθημα ανακούφισης γεννιέται. Τίποτε δεν μπορεί να πάει χειρότερα, λοιπόν. Άρα, όλα μπορούν να γίνουν ευκολότερα πλέον…και καλύτερα!

7. Η πικρία μάς γεμίζει με περισσότερο πόνο. Μερικοί από εμάς έχουμε την τάση να γεμίζουμε με πικρία, ανεξάρτητα από την περίσταση. Η θλίψη, έρχεται να μας δείξει ότι η πικρία είναι μία άχρηστη και μη βιώσιμη στρατηγική για τη ζωή. Οι επιζήσαντες από ολοκαυτώματα, που έζησαν πιο ευτυχισμένοι με τις οικογένειές τους, είναι αυτοί που ξεπέρασαν τις πικρίες και προχώρησαν χωρίς αυτές.

8. Μαθαίνουμε ποιοι είναι οι πραγματικοί μας φίλοι. Είναι άβολο και δυσάρεστο να είσαι δίπλα σε κάποιον που πονάει; Ένας πραγματικός φίλος δεν θα σκεφτόταν ποτέ έτσι. Θα εξακολουθούσε να είναι δίπλα μας. Οι υπόλοιποι, θα βρουν μια καλή δικαιολογία για να μείνουν μακριά.

9. Μπορούμε να ξεπεράσουμε τα πάντα. Συνηθίζω να λέω στους φίλους μου ότι όλα έρχονται στη ζωή όταν μπορούμε να τα αντέξουμε. Η ζωή έχει ένα ‘μαγικό’ τρόπο να ανακτά τη ζωή. Είναι εκπληκτικό πως είμαστε ένα χρόνο μετά. Η θλίψη μάς δίνει αυτήν την ευκαιρία, του χρόνου να ξεπεράσουμε αυτό που συνέβη και να πλησιάσουμε πάλι το μέλλον, με την ίδια ενέργεια και μεγαλύτερη δύναμη.

10. Θα γίνουμε λιγότερο στενόμυαλοι. Τα μικρά πράγματα γίνονται ακόμη μικρότερα. Τα σημαντικά πράγματα γίνονται πιο σημαντικά. Η θλίψη μάς κάνει αυτό το δώρο, να δούμε τα πράγματα στο φυσικό τους μέγεθος και να ανοίξουμε την καρδιά μας και το μυαλό μας στα πιο ουσιαστικά.

Η θλίψη μάς δίνει την ευκαιρία να επανεκτιμήσουμε το θαύμα της ζωής. Να στρέψουμε το πρόσωπό μας, την αγάπη μας και το ενδιαφέρον μας σε όσους αγαπάμε, σε αυτά που έχουν νόημα και ουσία. Να αναλογιστούμε πως οι δύσκολες στιγμές είναι και αυτές μέρος αυτού του θαύματος. Είναι μικρά ή μεγαλύτερα εμπόδια που μπορούμε να ξεπεράσουμε για να δούμε ξανά το φως και την ελπίδα.
Πλουσιότεροι και πιο δυνατοί!

* tip: όταν θέλεις να μιλήσεις για μια απώλεια, προτίμησε τη λέξη “έφυγε” αντί για τη λέξη “έχασα”!

Τα 5 στάδια της θλίψης

Άρνηση. Σε αυτή τη φάση το σύστημα των πεποιθήσεων καθοδηγείται από την καρδιά μας και όχι από το μυαλό μας, καθώς προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στην ιδέα της ζωής μας χωρίς αυτό που χάνουμε (είτε είναι πρόσωπο, είτε μια σχέση, είτε η δουλειά μας). Ακόμα κι αν γνωρίζουμε ότι κάτι έχει τελειώσει, οριστικά, αρνούμαστε να το δεχτούμε και θεωρούμε ότι κάτι μπορεί να αλλάξει.
Θυμός. Μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, οργή, φωνές, υστερία. Κυρίως όμως κουβαλάει τη λέξη “γιατί”. Γιατί σε μένα; Γιατί τώρα; Γιατί με τιμωρεί η μοίρα ή το Σύμπαν;

Διαπραγμάτευση.Μπορούμε να κάνουμε διάφορα πράγματα προκειμένου να αλλάξουμε την κατάσταση. Εδώ χωράνε: καλοσύνες, απειλές, θεραπείες, ματζούνια, μάγια, αστρολογικές προβλέψεις, βουντού, μεγάλες υποσχέσεις και ότι άλλο χωράει ο νούς, στο βωμό του να ξαναγίνουν όλα όπως πριν. Αυτό το στάδιο, πάει ‘πακέτο’ με την άρνηση.

Κατάθλιψη. Και αυτή εκφράζεται, όπως ο θυμός, με διαφορετικούς τρόπους. Κούραση, αδυναμία, έλλειψη διάθεσης, αδράνεια, έλλειψη όρεξης ή βουλιμία, απάθεια, έλλειψη κοινωνικότητας, κατανάλωση αλκοόλ…και τελικά απελπισία. Τίποτε δεν θα με κάνει να νιώσω διαφορετικά και καλύτερα. Ποτέ δεν θα γίνω καλά, τίποτε δεν θα πάει καλά στο μέλλον.

Αποδοχή. Είναι η φάση κατά την οποία είμαστε σε θέση να κάνουμε “ειρήνη” με την απώλεια. Συμβαίνει σταδιακά και αργά. Η αποδοχή, δεν συνεπάγεται γαλήνη και αρμονία. Μπορεί να χωράει μεγάλες ποσότητες λύπης, μάλιστα, παρατεταμμένης. Όμως σημαίνει τέλος στον ‘πόλεμο’ με αυτό που συνέβη, σημαίνει βηματισμό ώστε η ζωή μας να προχωράει ξανά. Αυτό που νομίζαμε ότι δεν πρόκειται ποτέ να γυρίσει, δηλαδή η ενέργεια και η διάθεση για ζωή, επιστρέφει, παρά το γεγονός ότι ακόμα υπάρχουν κομμάτια από τις προηγούμενες φάσεις.