Ο ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ

Από τον Πρωταγόρα δεν έχουμε παρά μερικά σύντομα και συχνά δυσερμήνευτα αποσπάσματα· συμβαίνει όμως ο Πλάτωνας να του αποδίδει ένα μεγάλο λόγο στο διάλογο που έχει το όνομα του, και όλες οι λεπτομέρειες δείχνουν ότι ο φιλόσοφος μιμήθηκε το σοφιστή, ακολουθώντας πιστά το ύφος και τους συλλογιστικούς τρόπους. Ακόμα και αν δε φαινόταν αυτό, θα ήταν παράλογο να φανταστούμε ότι ο Πλάτωνας έκανε τόσον κόπο, για να αποδώσει σε ένα πασίγνωστο πρόσωπο ιδέες που δεν ήταν δικές του.

Λοιπόν, ο λόγος του Πρωταγόρα, μαζί με τον μύθο που αποτελεί το ουσιαστικότερο μέρος του, διατυπώνει μια πολύ στεριά θεωρία για την υπεράσπιση της δικαιοσύνης. Πραγματικά, ο σοφιστής δείχνει ότι ορισμένες ηθικές αξίες οδηγούν μόνες στη σωτηρία του ανθρώπου, γιατί καθιστούν δυνατή την κοινωνική ζωή. Με αυτήν την ιδέα, ολόκληρος ο σοφιστικός στοχασμός αλλάζει κατεύθυνση: ό,τι δε δικαιωνόταν με την αναφορά στους θεούς ή στο απόλυτο, ανακτά μονομιάς την αξία του σε συνάρτηση με την ανθρώπινη ζωή, ή ακόμα και με το συμφέρον των ανθρώπων.

 

Πρέπει, ωστόσο, να ομολογήσουμε, ότι στο σοφιστικό μύθο οι αξίες φαίνονται ακόμα συνδεδεμένες με τους θεούς και τα δώρα τους, καθώς αυτά ακριβώς τα δώρα επιτρέπουν στους ανθρώπους να ζήσουν σε κοινωνίες. Το γεγονός αυτό -που θα το ξαναδούμε- επιβεβαιώνει ότι στα μάτια των συγχρόνων του ο Πρωταγόρας ούτε μιλούσε ούτε συμπεριφερόταν ως άθεος. Όμως ας μην κάνουμε υπερεκτιμήσεις: πρόκειται για μύθο, δηλαδή για έναν εικονικό τρόπο έκφρασης, που συνδέεται με τον παραδοσιακό καμβά, όπου ο καθένας κεντά κατά βούληση, για να προβάλει ορισμένες ιδέες. Ο Πρωταγόρας μπορούσε να διαλέξει, αν θα χρησιμοποιούσε το μύθο ή το συγκροτημένο «λόγο». Διάλεξε τον πρώτο, γιατί είναι χαριέστερος (320 C)· είναι όμως φανερό ότι αυτή η «χάρη» βασίζεται κάπως στην επινόηση. Δεν έχει λοιπόν τόση σημασία η ποιητική επένδυση, με το Δία, τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα, όσο το τι συμβαίνει στους ανθρώπους και γιατί.

 

Αληθεύει αυτό, ένα παραπάνω, όταν τα χρόνια εκείνα ο μύθος για τη γένεση και την πρόοδο των ανθρώπων αποτελούσε θέμα αγαπητό, που το συναντούμε σε αρκετούς συγγραφείς. Ο Προμηθέας δεσμώτης του Αισχύλου διηγείται πώς ζούσαν αρχικά οι άνθρωποι «μέσα στην αταξία και τη σύγχυση» (450), χωρίς να διαθέτουν ούτε τεχνικές ικανότητες ούτε γνώσεις, ώσπου ο Προμηθέας τους χάρισε όλες τις τέχνες που συναπαρτίζουν τον πολιτισμό. Η Αντιγόνη του Σοφοκλή παρουσιάζει την ίδια σειρά εφευρέσεων, αποδίδοντας τις στον άνθρωπο, αλλά στο συμπέρασμα λέει ότι δεν αξίζουν τίποτα, αν δε χρησιμοποιούνται για το καλό. Στο ίδιο θέμα επανέρχεται, με τη σειρά του, ο Ευριπίδης στις Ικέτιδες: θυμίζει τον πεφυρμένον και θηριώδη βίο των ανθρώπων(201), στη συνέχεια περιγράφει τις διαδοχικές εφευρέσεις, και τελικά επαινεί ‘εκείνον ανάμεσα στους θεούς, που οι άνθρωποι του τις οφείλουν. Παρόμοιους πίνακες ξαναβρίσκουμε στη διατριβή Περί ἀρχαίης ἰατρικῆς (3), στο περίφημο κείμενο του Σισύφου, που μνημονέψαμε παραπάνω σε σχέση με την επινόηση των θεών, και σε ένα κείμενο του Διόδωρου του Σικελιώτη (1, 8), που κάποιοι σοφοί ερευνητές έχουν υποθέσει ότι ανάγεται στο Δημόκριτο. Τέλος, το ίδιο θέμα το ξαναβρίσκουμε και στον Αρχέλαο -το μαθητή του Αναξαγόρα και δάσκαλο του Σωκράτη, που διερευνούσε πώς, στις πρώτες αρχές, οι άνθρωποι ξεχώρισαν από τα ζώα. θα μπορούσαμε να πούμε, ότι ολόκληρη η εποχή δε σταματούσε να θαυμάζει την άνθιση και δόξα του ανθρώπου, που ωστόσο είχε ξεκινήσει με τόσο λίγα εφόδια.

 

Παρόμοιες αναδρομές συνεχίστηκαν για πολύ καιρό ακόμα: δε μας είναι άγνωστο το πλάτος που τους έδωσε πέντε αιώνες αργότερα ο Λουκρήτιος στο πέμπτο βιβλίο του De rerum natura. Πρόκειται λοιπόν για ένα πασίγνωστα πλαίσιο, όπου εύκολα ο στοχασμός μπορούσε να πάρει τη μορφή μιας περισσότερο ή λιγότερο φανταστικής διήγησης. Πρόκειται όμως – το αποδεικνύει ο αριθμός των κειμένων – και για μια σοβαρή φιλοσοφική διερεύ­νηση της αφετηρίας και της προόδου της ανθρωπότητας. Αυτή η διερεύνηση πρέπει να ήταν ιδιαίτερα σημαντική στα μάτια του Πρωταγόρα, καθώς υποθέτουμε ότι ο ίδιος προβληματισμός κρύβεται πίσω από τον τίτλο ενός βιβλίου του, που δεν το έχουμε, αλλά ξέρουμε ότι ονομαζόταν Περί τῆς ἐν αρχῇ καταστάσεως.

 

Σημασία έχει στις φανταστικές διηγήσεις να προσέξουμε, τι λογής εφευρέσεις διάλεξε να προβάλει κάθε συγγραφέας. Αν λοιπόν υπάρχουν από τον ένα στον άλλον κάποιες μικροδιαφορές, η πρωτοτυπία του Πρωταγόρα σε σχέση με όλους τους άλλους είναι ολοφάνερη: είναι ο μόνος, σε ολόκληρη τη σειρά, που δεν εξαρτά την εξέλιξη της ανθρωπότητας αποκλειστικά από τις τέχνες, αλλά εισάγει στη διήγηση του δύο διαδοχικές φάσεις: είναι πρώτα οι τέχνες, που τις δίδαξε ο Προμηθέας, και ακολουθούν οι πολιτικές αρετές, που αυτές τις έδωσε ο Δίας.

 

Η διπλή θεϊκή παρέμβαση είναι απαραίτητη, καθώς οι τέχνες δε φτάνουν για να διορθώσουν τη σύγχυση και τη θηριωδία των πρώτων αρχών. Αντίθετα, οι τέχνες αφήνουν τον άνθρωπο έκθετο στην απειλή του ολοκληρωτικού αφανισμού, που οφείλεται τόσο στους αγώνες του εναντίον των ζώων, όσο και στους αγώνες του εναντίον των άλλων ανθρώπων.

 

Η πρωτοτυπία του Πρωταγόρα, σε σχέση με τα άλλα κείμενα που ανασυνθέτουν τη γένεση των κοινωνιών, βρίσκεται ολόκληρη στο ρόλο, που ο σοφιστής έδωσε στις πολιτικές αρετές.

 

Μπορούμε βέβαια να πούμε ότι έτσι ο Πρωταγόρας δικαιώνει το δικό του ρόλο στην αθηναϊκή πολιτεία, και πραγματικά αυτός είναι ο ομολογημένος στόχος της ομιλίας του· όμως η συμφωνία ανάμεσα στο συγκεκριμένο του ρολό και τη θεωρία του δεν αποδυναμώνει την εμβέλεια της θεωρίας -κάθε άλλο! – , καθώς η ανάλυση είναι καινούρια, συγκροτημένη και ακριβής.

 

Ο Πρωταγόρας δείχνει καθαρά το ρόλο των πολιτικών αρετών: ‘τότε ο Δίας, που φοβόταν για το γένος μας, μην εξαφανιστεί τελείως, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους δίκην και αιδώ για να υπάρξουν στις πόλεις αρμονία και δεσμοί που δημιουργούν φιλία’ (322 ο).

 

Κάτι παραπάνω: ο Δίας επιδιώκει αυτά τα αισθήματα να δοθούν σε όλους: ‘γιατί δε θα μπορούσαν να υπάρξουν πόλεις, αν τα διαθέτουν μόνο μερικοί’ (322 α). Όσοι λοιπόν θα ήταν ανίκανοι να συμμετέχουν στη δίκη και την αιδώ θα έπρεπε να θανατώνονται -τελευταία ρήτρα που επιβεβαιώνει ότι οι δύο αρετές συνδέονται με τη δημόσια σωτηρία.

 

Να λοιπόν μια δικαιοσύνη, που πια δεν επικυρώνεται από τους θεούς, αλλά είναι αχώριστα δεμένη με την ανθρώπινη ζωή, που μόνη αυτή μπορεί και να συντηρήσει! Να η δικαιοσύνη ως εγγυητής της κοινωνικής ζωής, που είναι ο μόνος δυνατός τρόπος ζωής για τους ανθρώπους. Να η δικαιοσύνη ως εφόδιο πρώτης ανάγκης για το άτομο, που όμως έχει μεγάλη τάση να την ξεχνά!

 

Ξαφνικά καταλαβαίνουμε πώς μπόρεσαν οι νόμοι, που εξασφάλιζαν τη συνοχή του κράτους, να έχουν τόση σημασία για τον Πρωταγόρα, και πώς αυτός ο αγνωστικιστής ορίστηκε νομοθέτης, με εντολή να συγγράψει τους νόμους της καινούριας πολιτείας των Θουρίων -μιας πανελλήνιας αποικίας, που ο Περικλής την ίδρυσε ως πόλη-υπόδειγμα.

 

Πραγματικά, η δικαιοσύνη άνοιγε το δρόμο για την επιτυχία της ομάδας και, κατά συνέπεια, για την επιτυχία του καθενός. Γιατί – μην το ξεχνούμε ποτέ – οι άνθρωποι της εποχής εκείνης είχαν την πεποίθηση ότι η ευημερία του ατόμου ήταν συνάρτηση της ευημερίας του κράτους. Ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τον Περικλή να διατυπώνει αυτή τη σκέψη, και ο Σοφοκλής τον Κρέοντα. Ωστόσο, στον Πρωταγόρα δεν έχουμε μόνο μιαν απλή, χωρίς αποδείξεις, επιβεβαίωση της ίδιας αρχής· η ίδια η ανάλυση που έκανε για την εξέ­λιξη της ανθρώπινης ζωής έδειχνε καθαρά, ότι έξω από τις οργανωμένες ομά­δες το άτομο δεν είχε καν τη δυνατότητα να επιβιώσει.

 

Καθένας χρειάζεται τους άλλους. Καθένας έχει ανάγκη να αποτελέσει με τους άλλους μιαν ομάδα, ενωμένη και συμπαγή. Παρόμοιες ενώσεις συνεπάγονται το σεβασμό και την αμοιβαία αναγνώριση των δικαιωμάτων του άλλου. Το συμφέρον μας περνά από την αίσθηση της δικαιοσύνης.

Η μάχη των Φαρσάλων (9 Αυγ. 48 π.Χ)

Η μάχη των Φαρσάλων και ο θάνατος του Πομπηίου - πίνακας των Apollonio di Giovanni & Marco del Buono Giamberti

Το 48 π.Χ. στα Φάρσαλα έλαβε χώρα μια από τις κρισιμότερες μάχες της Ρωμαϊκής ιστορίας, όπου αναμετρήθηκαν δύο από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές προσωπικότητες της αρχαίας Ρώμης ...ο Πομπήιος ο Μέγας και ο Ιούλιος Καίσαρας. Η μάχη των Φαρσάλων ήταν αυτή που θα ανεδείκνυε ποιος εκ των δύο ανδρών θα κυβερνούσε τον Ρωμαϊκό κόσμο.

Πρόλογος

Ο εξαιρετικά δημοφιλής Γάϊος Πομπήιος o Μέγας, γνωστός ως Πομπήιος ο Μέγας, κατείχε μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες στην Σικελία και την Αφρική, έχοντας απαλλάξει την Μεσόγειο από την απειλή των πειρατών και η εντυπωσιακότερη όλων ήταν η νίκη επί του Μιθριδάτη στις ανατολικές περιοχές της αυτοκρατορίας. Κυβερνώντας ως τριανδρία μαζί με τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Λικίνιο Κράσσο, ο Πομπήιος διοικούσε τις Ισπανικές επαρχίες της Ρώμης, ενώ ο Καίσαρ, ήλεγχε την Γαλατία. Στα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας και μετά τον άδικο θάνατο του Κράσσου το 53 π.Χ., οι δύο εναπομείναντες κυβερνήτες οδηγήθηκαν σε πορεία σύγκρουσης.

Ο Πομπήιος όντας προετοιμασμένος, αλλά και επιφυλακτικός στην αναπόφευκτη σύγκρουση με τον Καίσαρα, αποφάσισε ότι καλύτερη στρατηγική ήταν να εγκαταλείψει την Ιταλία, διότι οι πιστοί του ακόλουθοι ήταν διχασμένοι και οι δύο λεγεώνες που υπήρχαν δεν ήταν σίγουρος ότι θα πολεμούσαν εναντίον του Καίσαρα, ο οποίος είχε διατελέσει διοικητής τους στο παρελθόν. Έτσι ο Πομπήιος επέλεξε να μετακινήσει τις λεγεώνες του στην Ελλάδα το 49 π.Χ.

Κατά την εν λόγω μετακίνηση, ο Καίσαρας παρ’ ολίγον να αιφνιδιάσει τον στρατό του Πομπηίου πριν αφήσει το Brundisium στη Νότια Ιταλία, αλλά εκείνος αποφεύγοντας τον μερικό αποκλεισμό του λιμένα, κατόρθωσε να διαφύγει.

Στο διαμορφούμενο σκηνικό υπήρχε το ζήτημα των επτά Ισπανικών λεγεώνων που ήσαν πιστές στον Πομπήιο, αλλά ο Καίσαρ ελέγχοντας τα οικονομικά της Ρώμης και αφού πραγματοποίησε μερικές επιλεκτικές συναντήσεις με τοπικούς κυβερνήτες στην Ισπανία, έστρεψε την προσοχή του σε αυτήν την επικίνδυνη απειλή στα μετόπισθεν. Το αποτέλεσμα ήταν εντός επτά μηνών οι εν λόγω λεγεώνες να έχουν υποταχθεί σε αυτόν και μάλιστα επιστρέφοντας στην Ιταλία, πολιόρκησαν την Μασσαλία, προσθέτοντας μια επιπλέον στρατιωτική επιτυχία στον μακρύ κατάλογο του Καίσαρα, ο οποίος εν τω μεταξύ ονομάσθηκε δικτάτωρ από τον Λέπιδο και έχοντας εδραιώσει την φήμη του ως στρατηλάτης, στράφηκε κατά του Πομπηίου.

Ωστόσο υπήρξαν σημαντικές καθυστερήσεις (μετακινήσεις στρατευμάτων) από τους διοικητές του Καίσαρα στην Αφρική, την Αδριατική και την Δολαβέλλα και ο Πομπήιος εκμεταλλεύθηκε το γεγονός, παρατάσσοντας στην Θεσσαλία εννέα Ρωμαϊκές λεγεώνες και μια εντυπωσιακή πολυεθνική δύναμη αποτελούμενη από 3.000 τοξότες, 1.200 σφενδονιστές και 7.000 ιππείς, συνεπικουρούμενος και από 600 πλοία τα οποία προέχονταν από την Ανατολική Μεσόγειο και είχαν διασπασθεί σε μικρότερους στολίσκους, υπό την γενική αρχηγία του Marcus Bibulus. Όπως αναφέρει ο Κικέρων, ο αριθμός της συνολικής δύναμης ήταν εντυπωσιακός, αλλά το εξωτικό μείγμα εθνικοτήτων, η ετοιμότητα και η πίστη τους στη Δημοκρατία, ήταν υπό αμφισβήτηση.

Με την υποστήριξη της Ρωμαϊκής αριστοκρατίας, ο Πομπήιος ανακηρύχθηκε επίσημα αρχιστράτηγος του Δημοκρατικού στρατού και εκστράτευσε για να οργανώσει χειμερινό στρατόπεδο στην δυτική ακτή της Ελλάδας, υπολογίζοντας ότι η τελική αναμέτρηση θα γινόταν την επόμενη άνοιξη.

Τότε ο Καίσαρ έπραξε το αδιανόητο…!

Παρά την απειλή του ναυτικού του Πομπήιου και τους κινδύνους λόγω χειμώνα, εφαρμόζοντας την αγαπημένη του αρχή «το ισχυρότερο όπλο του πολέμου είναι ο αιφνιδιασμός» συγκέντρωσε όσο περισσότερο στρατό μπορούσε και χωρίς τα συνηθισμένα εφόδια ή σκλάβους, κατέπλευσε στην Ελλάδα στις 4 Ιανουαρίου. Αποβιβάσθηκε στην Παλάσα (Αλβανική Ριβιέρα) ακριβώς «κάτω από τη μύτη του στόλου του Πομπήιου» που ελλιμενιζόταν στην Κέρκυρα. Με το ναυτικό όντας αργό να αντιδράσει, ο Καίσαρας δεν έχασε χρόνο και άρχισε να λεηλατεί τις πόλεις, ενώ ο Πομπήιος αναγκάστηκε να τον ακολουθήσει στον ποταμό Αψό, όπου οι αντίπαλοι στρατοπέδευσαν εκατέρωθεν στις όχθες του ποταμού.

Ο Μάρκος Αντώνιος, έμπιστος στρατηγός του Καίσαρα και δεύτερος στην ιεραρχία, αφικνείται τον Απρίλιο με μια δεύτερη δύναμη, η οποία ενισχύει τις ήδη υπαρχουσες. Οι δύο πλευρές τώρα μετακινούνται στην Θεσσαλία προσπαθώντας να ελέγξουν την περιοχή και να αποτρέψουν την άφιξη ενισχύσεων. Οι λεγεώνες οι οποίες παρατάχθηκαν η μια έναντι της άλλης, ήσαν επτά του Καίσαρα και εννέα του Πομπηίου, ο οποίος έχοντας αυτοπεποίθηση διότι μπορούσε να παρενοχλεί τις γραμμές ανεφοδιασμού του Καίσαρα, δεν βιαζόταν να εμπλακεί σε τελική μάχη. Τελικά, εγκατέστησε στρατόπεδο στο Δυρράχιο, αλλά ο Καίσαρ ξεκίνησε αμέσως να κατασκευάζει κλειστό τείχος, με σκοπό να εγκλωβίσει τον Πομπήιο στην θάλασσα.

Προσπαθώντας να παρασύρει τον Καίσαρα σε επίθεση, ο Πομπήιος άρχισε να τον παρενοχλεί είτε με βολές από τον στόλο, είτε δολοπλοκώντας με ψευδείς προδότες οι οποίοι υπόσχονταν να ανοίξουν τις πύλες του στρατοπέδου. Τελικά ο Καίσαρ υποχώρησε, αλλά ο Πομπήιος συνέχισε να επιτίθεται, πολιορκώντας τα αδύνατα σημεία του τείχους, μετά από πληροφορίες απέσπασε από δύο διοικητές ιππικού που είχαν αποστατήσει. Στη σύγχυση που ακολούθησε, ο Πομπήιος εγκατέστησε νέο καταυλισμό νότια του τείχους του Καίσαρα.

Ωστόσο στις 9 Ιουλίου, ενώ οι δυνάμεις του Πομπήιου είχαν χωρισθεί μεταξύ παλαιού και νέου στρατοπέδου, ο Ιούλιος Καίσαρ επιτίθεται στα μετόπισθεν, αναγκάζοντας τον Πομπήιο να στείλει πέντε λεγεώνες για να απεγκλωβίσουν τους αμυνόμενους λεγεωνάριους. Τα στρατεύματα του Καίσαρα δέχθηκαν πλήγμα, αλλά ο Πομπήιος δεν εκμεταλλεύθηκε το αναπάντεχο πλεονέκτημα, να πιέσει τον αντίπαλο την στιγμή που υπερτερούσε αριθμητικά, χάνοντας έτσι μοναδική ευκαιρία, η οποία δυστυχώς δεν επρόκειτο να ξαναεμφανισθεί. Πέραν τούτου ο Ιούλιος Καίσαρ έκρινε την διστακτικότητα του Πομπήιου ως απόδειξη ότι «δεν ξέρει να κερδίζει πολέμους».

Ανασυγκροτώντας τις δυνάμεις του και διαβλέποντας ότι ο αποκλεισμός ήταν μάταιος, ο Καίσαρας αποσύρεται προς νότο. Ο Πομπήιος στέλνει το ιππικό προς καταδίωξη, αλλά ο Καίσαρας κατορθώνει να διαφύγει στην πεδιάδα της Θεσσαλίας, όπου εγκαθιστά στρατόπεδο στη βόρεια όχθη του ποταμού Ενιπέα μεταξύ Φαρσάλων και Παλαιοφαρσάλων. Στο σημείο καταφθάνει μετά από λίγο και ο Πομπήιος στρατοπεδεύοντας σε απόσταση ενός μιλίου προς τα δυτικά, σε παρακείμενους λοφίσκους, οι οποίοι αποτελούν στρατηγικό σημείο λόγω της εξασφάλισης απρόσκοπτου εφοδιασμού. Το «σκηνικό» της τελικής μάχης με έπαθλο τον έλεγχο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας…είχε στηθεί.

Οι επικεφαλής

Ο Ιούλιος Καίσαρ στις στρατιωτικές επιχειρήσεις ήταν γνωστός για την ταχύτητα (celeritas) και τον αιφνιδιασμό (improvisum). Συχνά επέλεγε να επιτεθεί με τα στρατεύματα που είχε στην διάθεσή του, αντί να περιμένει να συγκεντρώσει μεγαλύτερη δύναμη και να δημιουργήσει γραμμές εφοδιασμού, βασιζόμενος στις ικανότητές του και το αξιόμαχο των λεγεώνων του. Κατά μια ευτυχή συγκυρία, οι εκάστοτε εχθροί του ακολουθούσαν τακτικές που τον διευκόλυναν και στην συγκεκριμένη περίπτωση θα συνέβαινε ακριβώς το ίδιο μοτίβο.

Ο Μάρκος Αντώνιος ήταν ικανός και έμπειρος στρατηγός, δεύτερος στην ιεραρχία και θα οδηγούσε την αριστερή πτέρυγα. Ο ύπατος & χιλίαρχος Δομίτιος Καλβίνος (Domitius Calvinus) ηγείτο του κέντρου και ο Πούπλιος Κορνήλιος Σύλλας (Publius Cornelius Sulla – ανιψιός του Σύλλα) ο οποίος είχε αντιμετωπίσει με επιτυχία τον Πομπήιο στο Δυρράχιο, θα οδηγούσε την δεξιά πτέρυγα.

Ο Πομπήιος έχαιρε μεγάλης φήμης ως στρατιωτικός διοικητής μετά από μια σειρά νικών και διεκρίνετο για τον λεπτομερή σχεδιασμό και τελειομανία στην εκτέλεση των αποστολών. Ίσως όμως υπήρξε υπέρ του δέοντος προσεκτικός στο πεδίο της μάχης και δεν διέθετε ορμή και τόλμη, δεξιότητες απαραίτητες για έναν ολοκληρωμένο ηγήτορα, οι οποίες θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την νίκη, όταν η κατάσταση δεν εξελισσόταν ομαλά, ή σύμφωνα με το σχέδιο.

Η διοίκηση του Πομπήιου ενισχύθηκε με την ένταξη του Τίτου Λαβιήνου (Titus Labienus) υπαρχηγού του Καίσαρα στην Γαλατική εκστρατεία, ο οποίος είχε αυτομολήσει στους Δημοκρατικούς και θα διοικούσε την μεγάλη δύναμη ιππικού. Επικεφαλής στο κέντρο ήταν ο πρώην ύπατος Σκιπίων Μέτελλος (Scipio Metellus) ενώ ο Σκιπίων ο Αφρικανός (Scipio Africanus) θα διοικούσε την δεξιά πτέρυγα και ο Λούκιος Δομίτιος Αχενόβαρβος (Lucius Domitius Ahenobarbus) το αριστερό άκρο.

Διάταξη μάχης

Ο Ιούλιος Καίσαρας επιθυμούσε άμεση εμπλοκή σε μάχη, αλλά ο Πομπήιος ήταν απρόθυμος να εγκαταλείψει το πλεονέκτημα του υψηλού εδάφους. Μετά από αρκετές μέρες αναμονής, διαπιστώνοντας το αδιέξοδο της κατάστασης, ο Καίσαρας αποφάσισε να αφήσει το στρατόπεδο με την ελπίδα να δώσει την μάχη κάπου αλλού. Ωστόσο, νωρίς το πρωί της 9ης Αυγούστου, ο Πομπήιος μετακίνησε ανεξήγητα τα στρατεύματά του προς τον κάμπο. Αυτή ήταν η ευκαιρία του Καίσαρα. Εγκαταλείποντας τα εφόδια, ακόμα και καταστρέφοντας τις αμυντικές θέσεις, προκειμένου τα στρατεύματά του να κινηθούν γρήγορα προς το πεδίο της μάχης, ο Καίσαρας βάδισε να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του.

Πιθανώς ο Πομπήιος να είχε κουρασθεί από το παιχνίδι της αναμονής, ίσως ήθελε να αξιοποιήσει το καλό ηθικό των ανδρών του μετά τη νίκη στο Δυρράχιο, ή ίσως θεώρησε απαράδεκτο για την υπόληψή του, να παρακολουθεί αμέριμνος τον εχθρό του να απομακρύνεται, αναβάλλοντας την μάχη σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Ο Πομπήιος τελούσε επίσης υπό την πίεση των Γερουσιαστών οι οποίοι αδημονούσαν να απαλλαγούν από την απειλή του Καίσαρα. Όποιος κι αν ήταν ο λόγος, είχε απεμπολήσει το πλεονέκτημα του υψηλού εδάφους και τώρα οι δύο στρατοί τέθηκαν αντιμέτωποι στην πεδιάδα.

Ο Πομπήιος ανέπτυξε έντεκα λεγεώνες, αποτελούμενες συνολικά από 47.000 άνδρες, παρατάσσοντας 110 κοόρτεις (στρατιωτική μονάδα – υποομάδα της λεγεώνας) σε σχηματισμό triplica acies (τριπλή σειρά) ήτοι τέσσερις κοόρτεις στην πρώτη γραμμή και από τρείς στην δεύτερη και τρίτη γραμμή. Το μεγαλύτερο μέρος ιππικού, τοξοτών και σφενδονιστών τοποθετήθηκε στο άκρα αριστερό πλευρό κοντά στους λοφίσκους, ενώ ένα μικρότερο τμήμα ιππικού και ελαφρύ πεζικό στην άκρα δεξιά πλευρά απέναντι στον ποταμό Ενιπέα.

Τα επίλεκτα στρατεύματα έλαβαν θέση στα πλευρά και στο κέντρο, με τους βετεράνους να είναι διασκορπισμένοι σε όλη την διάταξη προκειμένου να υποστηρίξουν τους άπειρους σε συνθήκες μάχης στρατιώτες. Το μήκος της πρώτης γραμμής ήταν περίπου 4 χλμ. και το σχέδιο του Πομπηίου ήταν να στείλει το ιππικό γύρω από τα πλευρά του εχθρού και να επιτεθεί εκ των όπισθεν, ενώ το πεζικό θα πίεζε μετωπικά, με αποτέλεσμα τα στρατεύματα του Καίσαρα να συνθλίβονταν μεταξύ των δύο μετώπων. Ο ίδιος ο Πομπήιος έλαβε θέση στο πίσω μέρος της αριστερής πτέρυγας.

Ο Καίσαρ παρέταξε τα στρατεύματά του απέναντι από τις θέσεις του Πομπήιου, σε ισόμηκες μέτωπο και για να το πράξει αραίωσε τις γραμμές του. Στη διάθεσή του υπήρχαν μόνο εννέα λεγεώνες αποτελούμενες από 22.000 άνδρες, κατανεμημένες σε 80 κοόρτεις, σημαντικά λιγότερες από του αντιπάλου του. Ο ίδιος έλαβε θέση απέναντι από τον Πομπήιο, πίσω από την καλύτερη λεγεώνα, την Χ (δέκατη) στη δεξιά πτέρυγα. Το ελαφρύ πεζικό του τοποθετήθηκε δεξιά του κέντρου. Ως ενίσχυση έναντι του υπέρτερου αριθμητικά ιππικού του Πομπηίου (6.700 έναντι 1.000) μετακίνησε 6 κοόρτεις (2.000 άνδρες) από την πίσω γραμμή, προκειμένου να ενεργούν ως εφεδρείες στο δεξιό πλευρό, τοποθετώντας τους σε λοξή γωνία.

Η Επίθεση

Ο Πομπήιος επιτέθηκε πρώτος χρησιμοποιώντας το ιππικό και αμέσως δέχθηκε αντεπίθεση από το ιππικό του Καίσαρα. Εν τω μεταξύ, οι δύο εμπρόσθιες γραμμές πεζικού του Καίσαρα επιτέθηκαν και ενέπλεξαν τις τρεις γραμμές πεζικού του Πομπηίου, οι οποίες όλως παραδόξως παρέμειναν στάσιμες, αντί να προχωρήσουν εναντίον του επιτιθέμενου αντιπάλου. Αυτή η τακτική του Πομπηίου πιθανώς αποσκοπούσε στην κούραση του πεζικού του Καίσαρα, αναγκάζοντάς τους να καλύπτουν περισσότερο έδαφος, ώστε το ιππικό του να συναντούσε μικρότερη αντίσταση πηγαίνοντας πίσω από τον εχθρό, ή απλώς επειδή ο Πομπήιος ήθελε να διατηρήσει καλή διάταξη μάχης.

Κινούμενη ακολουθία μάχης Φαρσάλων

Ωστόσο βλέποντας ότι οι γραμμές του Πομπήιου δεν προχωρούσαν, οι λεγεώνες του Καίσαρα σταμάτησαν, συγκεντρώθηκαν και μετά από μια μικρή ανάπαυλα, συνέχισαν την επίθεση, ενώ ο Καίσαρ σκοπίμως κράτησε πίσω την δική του τρίτη γραμμή πεζικού. Τα πρώτα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν ήσαν ακόντια (pila) με βολές εκατέρωθεν και κατόπιν χρησιμοποιήθηκαν τα όπλα μάχης σώμα με σώμα (ασπίδες – ξίφη)

Λόγω αριθμητικής υπεροχής, το ιππικό του Πομπήιου υπερκέρασε το ιππικό του εχθρού και βρέθηκε στα μετόπισθεν του πεζικού του Καίσαρα. Τώρα καθώς το ιππικό του Πομπήιου οργανωνόταν σε μικρότερες ίλες (ομάδες) ο Καίσαρας βρήκε την ευκαιρία να επιτεθεί. Αφού συγκέντρωσε ότι είχε απομείνει από το ιππικό του (ίσως ήταν προσχεδιασμένη στρατηγική) έριξε στην μάχη έξι εφεδρικές κοόρτεις, λέγοντας στους άνδρες του «να στοχεύουν με τα ακόντιά τους στα πρόσωπα των εχθρών».

Η απρόσμενη επίθεση προκάλεσε στο δημοκρατικό ιππικό πανικό και σύγχυση, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψουν το πεδίο μάχης, αφήνοντας τους σφενδονιστές και τοξότες του Πομπήιου εκτεθειμένους σε επίθεση. Η άτακτη υποχώρηση του ιππικού, η επίθεση των εφεδρειών του Καίσαρα και ενδεχομένως η επαναδραστηριοποίηση της μειωμένης δύναμης ιππικού, είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη κατάρρευση, αφήνοντας την αριστερή πτέρυγα του Πομπηίου εξ ολοκλήρου εκτεθειμένη. Έχοντας εμπλέξει και τις τρεις γραμμές πεζικού ο Πομπήιος δεν διέθετε εφεδρική δύναμη για να αποκρούσει την νέα απειλή και ακριβώς εκείνη την στιγμή, ο Καίσαρ εξαπολύει την τρίτη γραμμή πεζικού στη μάχη.

Τα στρατεύματα του Πομπήιου αρχικά αντιστάθηκαν στην επίθεση και κράτησαν πειθαρχημένο σχηματισμό, αλλά τελικά χωρίς βοήθεια, λόγω εγκατάλειψης των πολυεθνικών συμμαχικών στρατευμάτων, οι λεγεώνες υποχώρησαν ολοταχώς προς τους λόφους. Ο Πομπήιος αποχώρησε απογοητευμένος στο στρατόπεδό του και στην συνέχεια εγκατέλειψε το πεδίο, ιππεύοντας για Λάρισα ακολουθούμενος από μια μικρή ομάδα πιστών συνοδών, ενδεδυμένος ως απλός στρατιώτης.

Ο Καίσαρ συνεχίζοντας την προέλαση κατέστρεψε το στρατόπεδο αναγκάζοντας την εναπομείνασα δύναμη στρατού του Πομπηίου να καταφύγει στο λόφο Καλόγηρο, τον οποίο πολιόρκησε και με τέσσερις λεγεώνες απέκοψε τα στρατεύματα του εχθρού, όταν προσπάθησαν να υποχωρήσουν στην Λάρισα. Το πρωί της 10ης Αυγούστου ο στρατός του Πομπηίου παρέδωσε τον οπλισμό του. Ο Καίσαρας ισχυρίστηκε ότι σκοτώθηκαν 15.000 εχθροί, αλλά ο πραγματικός αριθμός είναι περίπου 6.000 νεκροί από την Δημοκρατική πλευρά και 1.200 λεγεωνάριοι του Καίσαρα. Οι περισσότεροι από τους Δημοκρατικούς ηγέτες εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης, ελπίζοντας να μεταφέρουν τον πόλεμο στην Αφρική, αλλά η νίκη ανήκε στον Καίσαρα.

Επίλογος

Φτάνοντας στην Αίγυπτο μέσω Κύπρου, ο Πομπήιος προσπάθησε να πείσει τους Αιγυπτίους να συνάψουν συμμαχία, αλλά δολοφονήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 48 π.Χ. Η Αίγυπτος ελπίζοντας στην εύνοια του Καίσαρα παρουσίασε σε αυτόν το κεφάλι και το σφραγιστικό δαχτυλίδι του εχθρού του, αλλά όταν αυτός έμαθε την τύχη του μεγάλου αντιπάλου, φημολογείται ότι συγκινήθηκε μέχρι δακρύων.

Ακολούθως αφού απεκατέστησε την Κλεοπάτρα VII στο θρόνο της Αιγύπτου και νίκησε τους εναπομείναντες στρατούς των αντιπάλων του στην Αφρική, το 46 π.Χ. επιστρέφει στη Ρώμη θριαμβευτής. Στη συνέχεια όταν τα τελευταία υπολείμματα αντιπολίτευσης νικήθηκαν στην Ισπανία, ο Ιούλιος Καίσαρας αναδεικνύεται μοναδικός κυρίαρχος του Ρωμαϊκού κόσμου και τον Φεβρουάριο του 44 π.Χ, η Γερουσία με ψήφισμα τον αναγόρευσε σε ισόβιο δικτάτορα.

«Είναι ευκολότερο να βρεις άνδρες που είναι πρόθυμοι να πεθάνουν, παρά εκείνους που είναι πρόθυμοι να υπομένουν καρτερικά τον πόνο» Ιούλιος Καίσαρ
-----------------
Βιβλιογραφία

– Brian Campbell and Lawrence A: «The Oxford Handbook of Warfare in the Classical World» – Oxford University Press, 2013.

– Michael Grant: «The History of Rome» – Faber, 1992

– Si Sheppard: «Pharsalus 48 BC» – Osprey Publishing, 2006.

ΒΕΛΛΕΡΕΦΟΝΤΗΣ

O Βελλεροφόντης είναι ένας ήρωας της ελληνικής μυθολογίας που γνωρίζει στη ζωή του τη δόξα και την ευτυχία, υψώνεται στη σφαίρα του θεϊκού μεγαλείου, απ' όπου όμως διώκεται παρασυρμένος από τις ανθρώπινες αδυναμίες του. Στον ποιητικότατο μύθο του Βελλεροφόντη αναγνωρίζουμε την αδυναμία του ανθρώπινου γένους να ορίσει τη ζωή του. Ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να παραμείνει στα όρια των δυνάμεών του, που με κανέναν τρόπο, κανείς θνητός, δεν μπορεί να ξεπεράσει. Ούτε ακόμη κι ο Βελλεροφόντης, ο ευνοούμενος και αγαπητός στους θεούς. Η αγάπη και η συμπάθειά τους γρήγορα μεταβάλλεται σε θυμό κι οργή, που οδηγεί τον ήρωα στο τραγικό τέλος.

Γεννημένος στην Κόρινθο, γιος του Γλαύκου, εγγονός επομένως του τραγικού Σίσυφου, αναγκάστηκε να παλέψει με αιμοβόρα θηρία και ανελέητους ανθρώπους. Το πρώτο του σημαντικό κατόρθωμα ήταν όταν κατάφερε να επιβληθεί στον Πήγασο. Το πανέμορφο φτερωτό άλογο, γεννημένο από τη Μέδουσα και τον Ποσειδώνα, θα συντροφεύει για πάντα τον ήρωα.Θα του παρασταθεί σ' όλες τις δύσκολες στιγμές, θα τον βοηθήσει να ξεπεράσει τις δοκιμασίες, είναι όμως αυτός που θα τον "γκρεμίσει" από την ευδαιμονία στη μοναξιά και τη δυστυχία.

Μολονότι θνητός ο Βελλεροφόντης, ήταν τόσο όμορφος και γεροδεμένος που οι αρχαίοι Έλληνες δεν μπορούσαν παρά να συνδέσουν το όνομά του με τους αθάνατους θεούς του Ολύμπου. Έτσι η παράδοση τον θέλει γιο του Ποσειδώνα να γεννιέται από το λαιμό της αποκρουστικής Μέδουσας τη στιγμή που την αποκεφαλίζει ο Περσέας. Με την αστείρευτη φαντασία τους οι Έλληνες συνέδεσαν τον Βελλεροφόντη και τον Πήγασο, το περήφανο άλογο και τον πανέμορφο αναβάτη του και με συγγένεια αίματος.

Κάποιος φόνος που διέπραξε ο Βελλεροφόντης, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την πατρίδα του την Κόρινθο και να καταφύγει στο βασιλιά της κοντινής πόλης, της Τίρυνθας. Ο Προίτος τον δέχτηκε και τον εξάγνισε από το έγκλημά του. Με τον ερχομό του στον Προίτο, το κουβάρι που του έπλεξε η μοίρα του αρχίζει να ξετυλίγεται κι ο Βελλεροφόντης είναι υποχρεωμένος να το ακολουθήσει.Η θεϊκή ομορφιά του δεν άφησε ασυγκίνητη τη γυναίκα του Προίτου. Με τα κάλλη του σαγήνεψε άθελά του την Αντεια που αποφάσισε να τον κατακτήσει. Ευθύς και τίμιος, όμως, ο όμορφος Βελλεροφόντης δε δέχτηκε τον έρωτά της κι αρνήθηκε να ενδώσει. Η βασίλισσα τυφλωμένη από πάθος για εκδίκηση, με πονηριά και πανουργία που χαρακτηρίζει τη γυναίκα που δεν κατάφερε να κερδίσει τον εκλεκτό της, τον συκοφάντησε στον άνδρα της: "Πρέπει να πεθάνεις εσύ Προίτε ή να σκοτώσεις τον Βελλεροφόντη· θέλησε να με παρασύρει σ' έρωτα χωρίς τη θέληση μου". Η οργή του Προίτου μεγάλη. Στην κοινωνία των αρχαίων Ελλήνων υπήρχαν κάποιοι ιεροί και απαράβατοι νόμοι. Πώς μπορούσε ο Προίτος να παραβιάσει το θεσμό της φιλοξενίας και να φονεύσει αυτόν που ο ίδιος εξάγνισε από φόνο;

Η λύση που σοφίστηκε για να τον εξοντώσει ήταν να τον στείλει στον πεθερό του, στη Λυκία. Μαζί, του έδωσε ένα γράμμα όπου του έλεγε να σκοτώσει τον απεσταλμένο.Ο Βελλεροφόντης ωστόσο για καλή του τύχη ξέχασε να δώσει το γράμμα στο βασιλιά από την αρχή. Έτσι έγινε δεκτός με όλες τις τιμές που αρμόζουν σ' ένα φιλοξενούμενο. Για το βασιλιά της Λυκίας, ο όμορφος νέος, που του έστειλε ο Προίτος, ήταν επίσημος προσκαλεσμένος του, που έπρεπε, όπως ορίζει ο Ξένιος Δίας, να τον σέβονται και να τον περιποιούνται· πόσο διαφορετική ήταν όμως η πραγματικότητα; Ο Βελλεροφόντης είχε έρθει όχι ως επισκέπτης αλλά ως μελλοθάνατος. Όταν τη δέκατη μέρα της παραμονής του διάβασε ο βασιλιάς την επιθυμία του γαμπρού του, βρέθηκε σε δύσκολη θέση· δεν μπορούσε ο ίδιος να σκοτώσει το φιλοξενούμενό του. Μπορούσε όμως να τον οδηγήσει στο θάνατο ζητώντας του το ακατόρθωτο: να εξοντώσει τη Χίμαιρα, ένα φοβερό τέρας με τρία κεφάλια, ένα από λιοντάρι, ένα από κατσίκα και ένα από δράκοντα, και σώμα που συνδύαζε αυτές τις τρεις φύσεις. Ο υπάκουος Βελλεροφόντης έπρεπε να παλέψει και να εξοντώσει το αιμοβόρο αυτό τέρας, σε μια δοκιμασία που από τη μια έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του, από την άλλη όμως του έδινε την ευκαιρία ν' αποδείξει τη γενναιότητά του και τη θεϊκή καταγωγή του. Κι αυτό γιατί κανείς θνητός δε θα μπορούσε να εξοντώσει το ανελέητο θηρίο μόνος του, χωρίς τη βοήθεια των θεών.

Οι παντοκράτορες θεοί γνωρίζοντας την άδικη κατηγορία της Άντειας και ξέροντας καλά τα ευγενικά συναισθήματα του συνεσταλμένου Βελλεροφόντη, του πρόσφεραν με προθυμία τη βοήθειά τους. Ο πατέρας του ο Ποσειδώνας του χάρισε ως πολύτιμο βοηθό το γιο του, τον Πήγασο. Ήταν όμως δύσκολο να ημερέψει το ατίθασο άτι και δεν τα κατάφερε παρά μόνο με τη βοήθεια της Αθηνάς που του έδωσε ένα χρυσό χαλινάρι. Μ' αυτό συγκράτησε την επιθετική ορμή του αλόγου και το εκπαίδευσε για να το οδηγεί σε νικηφόρες μάχες.Με το φτερωτό Πήγασο δεν ήταν δύσκολο να εξοντώσει την τρομερή Χίμαιρα, στέλνοντας το θάνατο από ψηλά με τα βέλη του. Κατορθώνοντας να βγει ζωντανός απ' αυτή τη δοκιμασία, ο βασιλιάς τον έστειλε ενάντια στο φοβερό λαό των Σολύμων και έπειτα ενάντια στις πολεμοχαρείς Αμαζόνες. Γυρίζοντας δοξασμένος κι από τις δυο εκστρατείες αντιμετώπισε τους πιο άξιους πολεμιστές της Λυκίας που του είχαν στήσει ενέδρα για να τον σκοτώσουν.Βγαίνοντας πανηγυρικά νικητής ο Βελλεροφόντης απ' όλες αυτές τις δοκιμασίες δεν μπορούσε ο βασιλιάς παρά να υποκλιθεί στο ατρόμητο παλικάρι, αναγνωρίζοντας πως είναι απόγονος θεών. Μη έχοντας τώρα το θάρρος να κοιτάξει στα μάτια το θεϊκό ήρωα, του διάβασε το γράμμα του Προίτου, που είχε σταθεί αιτία για όλες τις περιπέτειές του. Μετανιωμένος του πρόσφερε την κόρη του Φιλονόη για γυναίκα και το μισό του βασίλειο.

Αναπόφευκτη είναι όμως η μοίρα των ανθρώπων να δεσμεύονται και να μην μπορούν να ξεφύγουν από τις αδυναμίες και τα πάθη τους. Μέσα τους πάντα φωλιάζουν συναισθήματα, όπως η αγάπη, η ζήλια, το μίσος, η εκδίκηση. Θέλοντας να εκδικηθεί τον Προίτο ο τολμηρός Βελλεροφόντης, απήγαγε την ’Αντεια με σκοπό να τη μεταφέρει στο βασίλειό του. Της είπε πως δέχεται τον εαυτό της, την άρπαξε στην αγκαλιά του, την έβαλε πάνω στο φτερωτό άτι και το διέταξε να ξεκινήσει. Την ώρα που ταξίδευαν πάνω από τη θάλασσα η ’Αντεια έπεσε και βυθίστηκε στην αγκαλιά του απέραντου θαλάσσιου κόσμου. Ήταν άραγε αυτή η τιμωρία του Προίτου και της συζύγου του για τις περιπέτειες που του δημιούργησαν; Ή μήπως ήταν τιμωρία των θεών για την παράνομη πράξη των δυο ερωτευμένων νέων;

Ξαφνικά δείχνει πως αλλάζει η διάθεση των θεών απέναντι στον ήρωα. Πριν ήταν συμπαραστάτες του, τώρα εμφανίζονται ως τιμωροί του. Ακόμη και το αγαπητό του άλογο, ο αθάνατος Πήγασος, σημαδεύει τα τραγικά γεγονότα που οδηγούν τη ζωή του σ' όλο και πιο άσχημη εξέλιξη: η πτώση της ’Αντειας θυμίζει τη δική του πτώση.Ίσως τα κατορθώματα του "φούσκωσαν" τον εγωισμό και την περηφάνια του και τον έκαναν να πιστέψει πως μπορεί αυτός, ένας θνητός, να πλησιάσει τη μακρινή ουράνια κατοικία των αθανάτων. Ίσως να ήταν η πίκρα και η απογοήτευση που ώθησαν τη ψυχή του σ' αυτό το τόλμημα.Σκληρή και ανελέητη ήταν η θεϊκή τιμωρία. Παράφορη μανία, σταλμένη από τον πατέρα των θεών Δία, κατέλαβε τον Πήγασο. Το θεϊκό άλογο γκρέμισε τον τολμηρό Βελλεροφόντη την ώρα που πετούσε στ' ανεφέλωτα ουράνια.Το φοβερό γκρέμισμα ανάγκασε τον άλλοτε πανέμορφο καβαλάρη να περιφέρεται μέχρι το τέλος της ζωής του κουτσαίνοντας, χωρίς τη συντροφιά των ανθρώπων, που άλλοτε τόσο απλόχερα του δινόταν.

Μη μιλάς για τους στόχους σου…

Εφαρμόζοντας τον «νόμο της έλξης» υποθέτει κανείς ότι θα πρέπει να κοινοποιήσει τις προθέσεις του και να απεικονίσει τον στόχο του προκειμένου να λάβουν σιγά σιγά σάρκα και οστά.Εσείς δεν έχετε παρά να ανακοινώσετε τους στόχους σας, ώστε οι φίλοι να σας υποστηρίξουν. Σωστά; Τηρήστε σιγή ιχθύος!

       

Οι δοκιμές που πραγματοποιούνται από το 1933 δείχνουν ότι οι άνθρωποι που μιλούν για τις προθέσεις τους είναι λιγότερο πιθανό να τις υλοποιήσουν. Ανακοινώνοντας τα σχέδιά σας σε άλλους ικανοποιείτε την αυτο-ταυτότητά σας αλλά την ίδια στιγμή μειώνονται τα κίνητρα για να κάνετε τη σκληρή δουλειά που απαιτείται.

Το 1933, ο W. Mahler διαπίστωσε ότι αν ένα άτομο ανακοινώσει τη λύση σε ένα πρόβλημα, και αναγνωριστεί από τους άλλους, εμφανίζεται τώρα στον εγκέφαλο ως «κοινωνική πραγματικότητα», ακόμη και αν δεν έχει πράγματι επιτευχθεί η λύση.

Ο καθηγητής ψυχολογίας Peter Gollwitzer με τη σειρά του έχει μελετήσει περί της αποκάλυψης των στόχων από το 1982 στο βιβλίο του Symbolic Self-Completion – και πρόσφατα δημοσίευσε τα αποτελέσματα των νέων δοκιμών σε ένα ερευνητικό άρθρο, «When Intentions Go Public: Does Social Reality Widen the Intention-Behavior Gap».

Τέσσερις διαφορετικές δοκιμές 63 ανθρώπων βρήκαν ότι εκείνοι που κράτησαν τις προθέσεις τους για τον εαυτό τους είχαν περισσότερες πιθανότητες να τις υλοποιήσουν από εκείνους που τις γνωστοποίησαν και έγιναν αποδεκτές από τους άλλους.

Μόλις μοιραστείτε τις προθέσεις σας με τους φίλους σας, η ίδια πράξη σας γεμίζει με μια «πρόωρη αίσθηση πληρότητας». Έχετε “σύμβολα” στον εγκέφαλό σας, που δημιουργούν την εικόνα του εαυτού σας. Δεδομένου ότι και οι δύο ενέργειες, και η πράξη και η ομιλία, δημιουργούν σύμβολα στο μυαλό σας, η ανακοίνωση ικανοποιεί τον εγκέφαλο αρκετά στον βαθμό που «αγνοεί την επιδίωξη περαιτέρω συμβόλων.»

Σε ένα παρόμοιο τεστ διαπιστώθηκε ότι η επιτυχία ενός υπο-στόχου (υγιεινά γεύματα) μειώνει τις προσπάθειες για την υλοποίηση άλλων σημαντικών υπο-στόχων (γυμναστήριο), για τον ίδιο λόγο. Μπορεί να φαίνεται αφύσικο να κρατήσετε τις προθέσεις και τα σχέδιά σας για εσάς, αλλά δοκιμάστε το.

Ο ρόλος του Απρόβλεπτου στη Ζωή μας

Η φύση της ζωής είναι να περιέχει τόσο το χάος όσο και την τάξη. Από την αταξία αναδύονται συγκεκριμένα πρότυπα που δομούν τάξη, και ύστερα διαλύονται πάλι μέσα της και δημιουργούν χάος. Σε κάποια επίπεδα, το σώμα σου είναι εντελώς χαοτικό: με κάθε σου ανάσα, στροβιλιζόμενα άτομα οξυγόνου εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος, πλήθος από πρωτεϊνες και ένζυμα πλημμυρίζουν κάθε σου κύτταρο, ακόμη και η διέγερση των νευρώνων στον εγκέφαλό σου είναι μια αδιάκοπη καταιγίδα. Κι όμως, αυτό το χάος είναι απλώς μια όψη της τάξης, γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα κύτταρά μας αποτελούν αριστουργήματα οργανωμένης λειτουργίας κι ότι η εγκεφαλική σου δραστηριότητα καταλήγει σε λογικές σκέψεις.

Η αλήθεια είναι ότι το χάος και η τάξη συνδέονται τόσο στενά, που δεν είναι δυνατόν να διαχωριστούν. "Πρέπει πρώτα να είσαι το χάος για να μπορέσεις να γίνεις ένα άστρο που χορεύει", έλεγε ο Μέρλιν. Και αυτό είναι μια κυριολεξία, γιατί τα στροβιλιζόμενα αρχέγονα αέρια που σχημάτισαν το πρώιμο σύμπαν υπήρχαν πριν από τη γέννηση των γαλαξιών. Στην αρχή, αυτά τα αέρια δεν παρουσίαζαν κάποια δομή, κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο, απλώς την ανεπαίσθητη τάση της αμοιβαίας έλξης. Από αυτή την ανεπαίσθητη νύξη της βαρυτικής έλξης, τέθηκε σε κίνηση μια αλυσίδα συμβάντων που σταδιακά οδήγησε στην απαρχή της δημιουργίας του ανθρώπινου DNA, ενός τόσο πολύπλοκου μορίου, που οποιαδήποτε απειροελάχιστη επέμβαση σε μία από τις 3 δισεκατομμύρια γενετικές του μονάδες μπορούσε να κάνει τη διαφορά μεταξύ της ζωής και του θανάτου.

Σε προσωπική κλίμακα, όλοι μας παλεύουμε με την τάξη και την αταξία. Τα πράγματα έχουν την τάση να διαλύονται. Αυτό που κάποτε ήταν φρέσκο και ώριμο, τελικά αποσυντίθεται΄ αυτό που ήταν κάποτε νεαρό, τελικά γερνάει και πεθαίνει. "Ο θάνατος είναι ψευδαίσθηση", έλεγε ο Μέρλιν, "αλλά ο αγώνας των θνητών ενάντια στο θάνατο είναι πέρα για πέρα αληθινός. Η αλήθεια είναι ότι κανένας από τους θνητούς δεν γνωρίζει τί πραγματικά είναι ο θάνατος. Κι όμως, αυτό το επικείμενο γεγονός είναι τόσο τρομακτικό γι' αυτούς, ώστε παλεύουν εναντίον του με νύχια και με δόντια, χωρίς να συνειδητοποιούν το τεράστιο χάος και την αταξία που προκαλούν".

Ο μάγος γνωρίζει ότι η ζωή πάντοτε οργανωνόταν από τα μέσα. Αυτές οι ανεπαίσθητες βαρυτικές έλξεις που δημιούργησαν από το χάος τα άστρα που χορεύουν, υπάρχουν σε κάθε επίπεδο της φύσης. Το άνθος της τριανταφυλλιάς είναι απόλυτα σίγουρο ότι μεγαλώνοντας θα γίνει τριαντάφυλλο, παρόλο που όταν είναι στο στάδιο του σπόρου, δεν φαίνεται να διαφέρει από το σπόρο της φασολιάς ή της βιολέτας. Η μοναδικότητα του βρίσκεται κρυμμένη στους δίδυμους κλώνους του DNA του. Εμείς οι άνθρωποι, ωστόσο, ανησυχούμε πολύ για το τί θα γίνουμε, αναλώνοντας έτσι αμέτρητες ώρες προσπάθειας και αγώνα για να προβάλλουμε τη μοναδικότητά μας.

"Και τί σημασία έχει αν ένα πουλί ζει χωρίς να σκέφτεται ή αν ένα τριαντάφυλλο θα είναι πάντα τριαντάφυλλο;" ρώτησε ο Αρθούρος. "Αυτά δεν έχουν νου, επομένως δεν έχουν άλλη επιλογή από το να είναι αυτό που είναι".

"Πράγματι, εσείς οι θνητοί έχετε την ελεύθερη βούληση, αλλά της έχετε δώσει πολύ μεγαλύτερη σημασία από όση έχει", απάντησε ο Μέρλιν. "Εγώ ζω χωρίς επιλογές και η ζωή μου είναι πολύ πιο ευτυχισμένη".

"Χωρίς επιλογές; Μα παίρνεις τις ίδιες αποφάσεις που παίρνω κι εγώ!" διαμαρτυρήθηκε ο Αρθούρος.

Ο Μέρλιν ανασήκωσε τους ώμους του αδιάφορα. "Σε ξεγελούν τα φαινόμενα. Κοίταξε το χέρι σου. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ανήκει σ'εσένα, κι όμως, δεν επιλέγεις τον τρόπο που αναπτύσσονται τα κύτταρα του΄ δεν έχεις ιδέα για το τί είναι αυτό που κάνει τα νεύρα και τους μυς του να κινούνται΄ δε μεγαλώνεις εσύ συνειδητά τα νύχια του ούτε θεραπεύεις την πληγή όταν το χέρι σου τραυματίζεται, έτσι δεν είναι;"

"Αυτό είναι αλήθεια, δεν κάνω τίποτε απ'όλα αυτά".

"Με άλλα λόγια, αυτά δεν αποτελούν πλέον επιλογές για σένα", συνέχισε ο Μέρλιν. "Αυτές οι λειτουργίες έχουν ανατεθεί σε μια ακούσια πλευρά του εγκεφάλου σου, που τις εκτελεί αυτόματα.Με τον ίδιο τρόπο, όλα εκείνα στα οποία εσύ αφιερώνεις τόσο χρόνο - να σκέφτεσαι, να αποφασίζεις, να αισθάνεσαι, να επιλέγεις, να κρίνεις - εγώ τα έχω αναθέσει στην αυτόματη πλευρά του εγκεφάλου μου. Δηλαδή, με άλλα λόγια, τα έχω παραδώσει στο Θεό".

"Και τότε για ποιο πράγμα χρησιμοποιείς το συνειδητό σου νου;", ρώτησε ο Αρθούρος.

"Για να εκτιμώ τον κόσμο και το θαύμα της ζωής. Είμαι αυτόπτης μάρτυρας όλων όσων υπάρχουν και σε διαβεβαιώνω ότι ως θέαμα, δεν υπάρχει τίποτε πιο αναπάντεχο, πιο όμορφο ή πιο ικανοποιητικό".

ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

Η σύγχρονη ζωή είναι γεμάτη πιέσεις που μας σπρώχνουν από δω κι από κει και οι περισσότεροι αντιδρούμε προσπαθώντας να επιβάλλουμε κάποια τάξη.

Ως αποτέλεσμα, η κοινωνία μας με τις χαοτικές δυνάμεις είναι μια κοινωνία ατέλειωτων νόμων και κανονισμών. Αυτό δεν μας προκαλεί έκπληξη, γιατί η τάξη μας θρέφει και η αταξία μας φοβίζει. Η αταξία είναι απρόβλεπτη και βρίσκεται έξω από τα όρια του ελέγχου μας' επομένως, μας κάνει να νιώθουμε εξουθενωμένοι. Σκέψου κάποιες φορές που η αταξία και το απρόβλεπτο τρύπωσαν ξαφνικά στη ζωή σου: το αεροπλάνο που έχασες, το αυτοκίνητο σου που χάλασε στη μέση του δρόμου, ένα αγαπημένο σου πρόσωπο που έχασε ξαφνικά τη δουλειά του.

Σχεδόν πάντοτε, αυτά τα γεγονότα βρήκαν τη λύση τους και δε δημιούργησαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα στην ύπαρξή σου, απλώς σε ξεβόλεψαν. Παρόλα αυτά, το νευρικό σου σύστημα πιθανώς αντέδρασε πολύ έντονα, εκφράζοντας φόβο και δυσφορία όταν τα σχέδιά σου ανατράπηκαν.

Ο τρόπος με τον οποίο ανταποκρίνεται το εγώ στο χάος είναι να το μάχεται και να επιβάλλει ακόμα μεγαλύτερο έλεγχο. Την τελευταία φορά που πέταξες με το αεροπλάνο, ίσως να τσεκάρισες τρεις φορές την ώρα της πτήσης και να ξεκίνησες για το αεροδρόμιο νωρίτερα. Την επόμενη φορά που οδήγησες, πήρες τα μέτρα σου ώστε να μη χαλάσει πάλι το αυτοκίνητο.

Το πρόβλημα είναι ότι όλος αυτός ο αγώνας, η ανησυχία, ο προγραμματισμός και ο έλεγχος εναντιώνονται στη φυσική ροή της ζωής. Η ζωή συγχωνεύει την τάξη και το χάος. Δεν είναι δυνατόν να πάρεις το ένα χωρίς το άλλο. Εάν θέλεις να ακολουθείς τη ροή της ζωής, δεν είναι δυνατόν να αγωνίζεσαι ταυτόχρονα εναντίον της. Επομένως, ο αναζητητής της τελειότητας αποδέχεται ότι θα είναι πάντοτε αβέβαιος, ότι θα νιώθει πάντοτε ότι είναι εκτός ισορροπίας. "Ο ρόλος του μαθητή" έλεγε ο Μέρλιν, "είναι να σκοντάφτει πάντα, αλλά να μην πέφτει ποτέ".

Παρά το γεγονός ότι το εγώ σου μισεί το απρόβλεπτο, η αλήθεια είναι ότι έχεις ωφεληθεί πολλές φορές από αυτό. Θυμήσου για μια στιγμή τις απρόβλεπτες ευκαιρίες που συνάντησες στο δρόμο σου, την προσφορά απροσδόκητης βοήθειας, τις ξαφνικές φαεινές ιδέες και τις εμπνεύσεις, τις παρορμητικές αποφάσεις να μετακομίσεις ή να μιλήσεις σε έναν άγνωστο, που σου άνοιξαν νέους ορίζοντες. Αυτός είναι ο φυσικός τρόπος ζωής. "Η ζωή σου είναι ήδη οργανωμένη από μόνη της", έλεγε ο Μέρλιν. "Η ζωή πηγάζει από τη ζωή, το μπουμπούκι ξετυλίγεται σε άνθος, το παιδί ωριμάζει και γίνεται ενήλικος. Εμπιστέψου κάθε στάδιο της διαδικασίας, γιόρτασέ το και επίτρεψε στο επόμενο στάδιο να έρθει σε εσένα χωρίς προσπάθεια".

Υπάρχει μια απλή άσκηση που θα σου δείξει πόσο αληθινά θαυμαστό είναι να ζεις μια απρόβλεπτη ζωή. Κάθισε κάπου ήσυχα για λίγο και φαντάσου ότι μπορείς να δεις τη ζωή σου να προβάλλεται σαν ταινία μέσα στο νου σου. Ξεκίνα την προβολή της ταινίας με τα σημερινά γεγονότα και άφησε τα να εξελιχθούν με τον τρόπο που εσύ θέλεις στην αυριανή μέρα και ύστερα στην επόμενη και στην επόμενη. Φαντάσου τον εαυτό σου να μεγαλώνει' δες το μέλλον που θα είχες αν μπορούσες να έχεις όλα όσα επιθυμείς. Άφησε τη φαντασία σου να καλπάσει όπου θέλει και τελείωσε την ταινία με το θάνατό σου. Κάνε το θάνατό σου να είναι όπως τον επιθυμείς, ανώδυνο και ειρηνικό.

Όταν τελειώσεις, γύρνα ξανά και δες μια εντελώς διαφορετική ταινία. Ξεκίνα πάλι με τα σημερινά γεγονότα, αλλά δες τα να εξελίσσονται αλλιώς. Πρόκειται μόνο για φαντασίωση, επομένως δες μια άγρια, καταστροφική ζωή ή μια ζωή δραματική ή μια ζωή που μοιάζει με αγίου. Φτάσε μέχρι τη σκηνή του θανάτου σου. Τώρα γύρνα ξανά και άρχισε πάλι από την αρχή.

Ο σκοπός της άσκησης είναι να συνειδητοποιήσεις ότι όλα όσα φαντάστηκες είναι αληθινά' το μέλλον σου δεν αποτελείται από ένα μόνο σενάριο, αλλά από όλα τα πιθανά σενάρια. Αυτά τα σενάρια διακλαδώνονται στο μέλλον σαν αόρατα νήματα πιθανοτήτων. Έτσι είναι η ζωή κάθε ανθρώπου' μόνο η ψευδαίσθηση του ελέγχου είναι που μας κάνει να πιστεύουμε ότι μπορούμε να επιβάλουμε την τάξη σε αυτό που είναι ολοκληρωτικά απρόβλεπτο.

Το εγώ χρειάζεται να εξετάσει προσεκτικά τους φόβους του και να πάψει να προσπαθεί να ελέγχει. Αυτό αποτελεί ένα μεγάλο μέρος της αναζήτησης που έχεις ξεκινήσει. Αν μπορείς να αποδεχτείς τη ροή της ζωής και να ενδώσεις σε αυτήν, τότε αποδέχεσαι αυτό που είναι αληθινό. Και μόνον όταν αποδέχεσαι αυτό που είναι αληθινό μπορείς να ζήσεις με αυτό γαλήνια και ευτυχισμένα. Η εναλλακτική λύση είναι ο αγώνας που δεν τελειώνει ποτέ, επειδή είναι ένας αγώνας ενάντια σε κάτι που δεν είναι αληθινό, ενάντια σε μια χιμαιρική εικόνα της ζωής, αντί για την ίδια τη ζωή.

Είσαι και Δάσκαλος...

Τα 9 χαρακτηριστικά ενός σπουδαίου Δασκάλου

Τι διαφοροποιεί τον καλό δάσκαλο από τους υπόλοιπους; Δεν υπάρχει συγκεκριμένη απάντηση στη λύση αυτού του αινίγματος και στην καλύτερη περίπτωση οι απαντήσεις είναι συγκεχυμένες. Στη συνέχεια παρατίθεται λίστα με τα βασικά χαρακτηριστικά, που μερικά μπορεί να μας είναι γνωστά, αλλά τα περισσότερα δεν γίνονται εύκολα ορατά.

Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά σε αυτά που κάνουν τη διαφορά ....

1. Η αυτοπεποίθηση του δασκάλου
Η αυτοπεποίθηση κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας σημαίνει πολλά πράγματα. Σημαίνει εμπιστοσύνη στις επιστημονικές του γνώσεις, αλλά και αυτογνωσία ότι ο τρόπος που διδάσκει δεν υστερεί. Η αυτοπεποίθηση κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας προκύπτει από την άριστη γνώση του αντικειμένου που διδάσκει, ενώ ο τρόπος διδασκαλίας είναι καθαρά θέμα ταλέντου και προσωπικής ικανότητας.

2. Οι εμπειρίες της ζωής του
Όταν ο δάσκαλος έχει επί πλέον εμπειρίες που αποκτήθηκαν έξω από το σχολείο και έξω από το αντικείμενο των σπουδών του τότε κρατά ένα χρήσιμο εργαλείο μάθησης που τον διευκολύνει να δώσει άλλη προοπτική στο επίπεδο της τάξης του. Ο δάσκαλος που έχει ταξιδέψει, που εργάστηκε σε άλλες εργασίες, που συμμετείχε σε αθλήματα υψηλού επιπέδου, που βίωσε εμπειρίες διαφορετικές, εμβολιάζει το λειτούργημά του με άλλες, υψηλότερες, προοπτικές. Από την κατανόηση της σπουδαιότητας που έχει η συνεργασία και η ομαδική εργασία μέχρι την εμφύσηση της ευγενούς άμιλλας και πλήθος άλλων. Δάσκαλοι που δαπάνησαν σημαντικό χρόνο και κόπο σε εναλλακτικές δραστηριότητες, μπαίνουν στην τάξη με την ακλόνητη πεποίθηση ότι το σχολείο πρέπει να ταυτίζεται με την ευρύτερη εικόνα της κοινωνίας.

3. Η κατανόηση των κινήτρων του κάθε μαθητή
Όπως ο κάθε μαθητής έχει ένα προσωπικό σύνολο ενδιαφερόντων, έτσι έχει και ένα προσωπικό σύνολο κινήτρων. Οι περισσότεροι μαθητές, μέσα σε μία τυπική τάξη, πράγματι, συμβιβάζουν τα κίνητρα με τα ενδιαφέροντα. Μερικοί, ευτυχώς λίγοι, εμφορούνται από κίνητρα που δεν έχουν σχέση με το σχολείο, αλλά με κύκλους εκτός σχολείου, που τους καθιστούν αδιάφορους για τα σχολικά δρώμενα. Οι μαθητές αυτοί διατρέχουν ορατό κίνδυνο ολικής αποκοπής από την σχολική ζωή και εμπλοκής σε καθαρά εξωσχολικές δραστηριότητες. Εδώ υπεισέρχεται ο ρόλος του χαρισματικού δασκάλου, που καταφέρνει να επανεντάξει τον μαθητή, κάνοντάς τον να βρει ενδιαφέροντα εκεί που, μέχρι σήμερα, δεν έβρισκε. Ο χαρισματικός δάσκαλος έχει τον τρόπο να αλλάξει τα κίνητρα ενός τέτοιου μαθητή με άλλα, που μέχρι τώρα δεν τον ενδιέφεραν.

4. Είναι όλοι οι δάσκαλοι ειλικρινείς;
Είναι όλοι οι δάσκαλοι ειλικρινείς; Αλλά ας προχωρήσουμε πίσω από την κοινοτυπία, στο τι πραγματικά σημαίνει αυτό. Μερικοί δάσκαλοι διακατέχονται από αβεβαιότητα και αισθάνονται διαρκώς επισφαλείς. Οι δάσκαλοι αυτοί δαπανούν τεράστια ποσά ενέργειας, κάνουν τεράστιες προσπάθειες για να αποκρύψουν κάτι που τους απασχολεί και τους αναστατώνει. Γιατί; Γιατί μερικοί δάσκαλοι παραδέχονται, απολογητικά, ότι «δεν έχω ιδέα ποια είναι η απάντηση στην ερώτησή σου» ενώ άλλοι, που είναι στενά συνδεδεμένοι με τους μαθητές τους, δεν φοβούνται να δείξουν τα συναισθήματά τους μέσα στην σχολική αίθουσα, ούτε έχουν ενδοιασμούς να παραδεχτούν ότι δεν είναι κινητές αποθήκες γνώσεων; Φυσικά κανένας δεν θέλει να φαίνεται ανεπαρκής στην τάξη. Αλλά τι καλύτερο από το να παραδεχτεί ότι «δεν ξέρω, πραγματικά δεν ξέρω, αλλά μπορούμε όλοι μαζί να βρούμε την απάντηση». Ο δεύτερος, ο ειλικρινής, έχει το χαρακτηριστικό του σπουδαίου δασκάλου.

5. Είναι τεχνολογικά επαρκής;
Για το θέμα αυτό έχει παλαιότερα χυθεί πολύ μελάνι και σήμερα άφθονα pixels. Σήμερα η παραδοχή ότι «δεν είμαι καλός στη χρήση υπολογιστή» μοιάζει με ομολογία ανικανότητας. Πως είναι δυνατόν, όταν η πλειοψηφία των μαθητών έχει ήδη σημαντική ευχέρεια στη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, να μην έχει ο δάσκαλος; Η υπόσχεσή του ότι «είμαι πρόθυμος να μάθω» δεν πείθει ούτε τον ίδιο. Το έτος 2013 ο ανεπαρκής τεχνολογικά δάσκαλος είναι αναλφάβητος και δεν συμπληρώνει τα βασικά χαρακτηριστικά του επαγγέλματός του, όπως επιτάσσουν οι καιροί και το συμφέρον των μαθητών του.

6. Η συνεχής προσπάθεια
Ο δάσκαλος διδάσκει στους μαθητές του την υπευθυνότητα. Η υπευθυνότητα είναι βασικό μήνυμα που πρέπει να περάσει στα παιδιά. Ο δάσκαλος παρακινεί τους μαθητές να πειραματίζονται, να ρισκάρουν και ας αποτυγχάνουν. Η αποτυχία και η ανάληψη ρίσκου, είναι σημαντικοί παράγοντες μάθησης. Δεν έχει σημασία η επιτυχία ή η αποτυχία όσο έχει το ίδιο το εγχείρημα. Η αποτυχία και η, στη συνέχεια, επιτυχημένη προσπάθεια θα μείνει αξέχαστη από τα παιδιά και θα χαρακτηρίζει την υπόλοιπη ζωή τους. Το εκκολαπτήριο της υπευθυνότητας και της επιτυχίας, είναι πολλές φορές οι συνεχείς αποτυχίες.

7. Η εστίαση σε σημαντικά πράγματα
Ο καθημερινός δάσκαλος δεν αναλίσκεται προσπαθώντας να διορθώσει αυτά που σε μόνιμη βάση δεν λειτουργούν. Αυτά τα διορθώνουν οι σχολικοί σύμβουλοι. Ο καθημερινός δάσκαλος πρέπει να κατανοήσει ότι η καθημερινή αποδοτική και αποτελεσματική εργασία και η επαναλαμβανόμενη στοχοθεσία δίνει ζωή στη σχολική καθημερινότητα, ανατροφοδοτεί τη μάθηση και δίνει ζωντάνια στη σχολική τάξη. Εξαφανίζει την αποτελμάτωση που είναι βασανιστική και αποκρουστική στα παιδιά. Συνδέοντας τη μάθηση με τα ενδιαφέροντα των μαθητών και τις ανάγκες τους επιτυγχάνει τον καλύτερο τρόπο μάθησης. Η «ουσία του πράγματος» για μία εξασφαλισμένη μάθηση είναι η εστίαση σε σημαντικά, για τους μαθητές, πράγματα.

8. Ο δάσκαλος δεν ανησυχεί για το τι λένε οι ανώτεροί του
Το γνώρισμα αυτό του δασκάλου είναι συνδεδεμένο με τα περισσότερα που παρατέθηκαν προηγουμένως. Οι ταλαντούχοι δάσκαλοι, αυτοί με μεγάλο ειδικό βάρος, κάνουν τη δουλειά τους χωρίς καθόλου να ανησυχούν «για το τι θα πουν οι προϊστάμενοί τους». Βελτιώνονται μόνοι τους διορθώνοντας τα λάθη τους. Και το κάνουν με τρόπο που δεν γίνεται αντιληπτός από τα παιδιά ώστε να χαθεί ο ενθουσιασμός τους. Οι ταλαντούχοι δάσκαλοι γνωρίζουν, από ένστικτο, ότι η μάθηση δεν είναι μία δραστηριότητα εμποτισμένη με «υπερβολικό νοικοκύρεμα». Γνωρίζουν καλά ότι η τήρηση, σε καθημερινή βάση, άκαμπτων κανόνων σκοτώνει τη φυσική περιέργεια, το πάθος και τον αυθορμητισμό που χαρακτηρίζει τα παιδιά.
Εάν καθημερινά ανησυχούμε για το τι θα πει ο «από πάνω μας» αποστραγγίζουμε την εργασία μας και περιορίζουμε την απόδοσή μας όπως ακριβώς συμβαίνει σε κάθε επάγγελμα.

9. Η παιγνιώδης ατμόσφαιρα.
Ο σπουδαίος δάσκαλος γνωρίζει άριστα τη σημασία του παιχνιδιού στη ψυχοπνευματική ανάπτυξη του παιδιού. Γνωρίζει ότι το παιχνίδι είναι το καλύτερο εργαλείο μάθησης. Η πιο σοβαρή στιγμή για ένα παιδί είναι εκείνη που παίζει. Το παιδί είναι το ίδιο σοβαρό ακόμη και όταν παίζει αστεία παιγνίδια. Συνεπώς μία παιγνιώδης νότα στη σχολική αίθουσα, στη διδασκαλία και στη σχολική καθημερινότητα συμβάλλει τα μέγιστα στην προσοχή, στην αποδοχή και στην αποδοτική μάθηση.
Παιδί, παιχνίδι, παιδεία είναι τρείς λέξεις που συνεπάγεται η μία την άλλη. Οι φιλόσοφοι στην αρχαία Ελλάδα, που είχαν αντιληφτεί πλήρως τη σημασία του παιχνιδιού στην κοινωνικοποίηση, στη διαμόρφωση και στη μάθηση του παιδιού επιδοκίμαζαν την χρησιμότητά του και μάλιστα ο Πλάτων έλεγε: ‘’ Έλληνες αεί παίδες εστέ ’’, Έλληνες μείνετε παιδιά για πάντα…

Και αν όλα όσα γνωρίζουμε για την κατάθλιψη είναι λάθος;

Ερευνητές στις ΗΠΑ ανέθρεψαν ποντίκια που δεν μπορούν να παράγουν σεροτονίνη στον εγκέφαλο, γεγονός το οποίο θα έπρεπε, θεωρητικά, να τους κάνει να έχουν χρόνια κατάθλιψη. Αλλά αντιθέτως, οι ερευνητές βρήκαν ότι τα ποντίκια δεν έδειξαν σημάδια κατάθλιψης, αλλά ενήργησαν επιθετικά και εξέθεσαν ψυχαναγκαστικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Ο Ντόναλτ Κουν, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, έθεσε ως στόχο να βρει ποιο ρόλο, αν υπάρχει, παίζει η σεροτονίνη στην κατάθλιψη. Για να το κάνει αυτό, ο Κουν και οι συνεργάτες του ανέθρεψαν ποντίκια που δεν είχαν την ικανότητα να παράγουν σεροτονίνη στον εγκέφαλό τους και έτρεξαν μια σειρά δοκιμών συμπεριφοράς τους. Εκτός του ό,τι έδειξαν ψυχαναγκαστική και εξαιρετικά επιθετική συμπεριφορά, τα ποντίκια τα οποία δεν μπορούσαν να παράγουν σεροτονίνη, δεν έδειξαν συμπτώματα κατάθλιψης. Οι ερευνητές επίσης διαπίστωσαν, προς έκπληξή τους, ότι κάτω από στρεσογόνες συνθήκες, τα ποντίκια με την ανεπάρκεια σεροτονίνης συμπεριφέρονταν κανονικά.

Σε ένα υποσύνολο των ποντικών τα οποία δεν μπορούσαν να παράγουν σεροτονίνη, δόθηκαν αντικαταθλιπτικά φάρμακα και αυτά ανταποκρίθηκαν με παρόμοιο τρόπο στα φάρμακα όπως έκαναν τα φυσιολογικά ποντίκια. Συνολικά, η μελέτη διαπίστωσε ότι η σεροτονίνη δεν είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην κατάθλιψη και η επιστήμη πρέπει να κοιτάξει αλλού για να προσδιορίσει άλλους παράγοντες που θα μπορούσαν να εμπλέκονται. Τα αποτελέσματα αυτά θα μπορούσαν να αναμορφώσουν σημαντικά την έρευνα για την κατάθλιψη, λένε οι συντάκτες και να μετατοπιστεί το επίκεντρο της έρευνας για τις θεραπείες της κατάθλιψης.

Η μελέτη έρχεται να προστεθεί μαζί με άλλες έρευνες που αμφισβητούν ευθέως ότι η κατάθλιψη σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Μία μελέτη έχει δείξει ότι περίπου τα δύο τρίτα των ατόμων που λαμβάνουν SSRIs, παραμένει σε ύφεση ενώ μια άλλη μελέτη τα έχει βρεί ακόμη και κλινικά ασήμαντα.

Οι επικριτές των κοινών αντικαταθλιπτικών ισχυρίζονται ότι δεν είναι πολύ καλύτερα από το placebo, αλλά όμως μπορεί να έχουν ανεπιθύμητες παρενέργειες.

Τα SSRIs άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως στη δεκαετία του 1980. Η εισαγωγή τους ανακοινώθηκε από την ψυχιατρική κοινότητα ως μια νέα εποχή, όπου ασφαλέστερα φάρμακα που στοχεύουν άμεσα στα αίτια της κατάθλιψης, θα μπορούν να λαμβάνονται κανονικά από τους ασθενείς. Καθώς τα SSRIs δεν είναι περισσότερο αποτελεσματικά από ό,τι τα παλαιότερα αντικαταθλιπτικά, όπως τα τρικυκλικά και οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης, είναι λιγότερο τοξικά.

Μια προηγούμενη μελέτη από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας διαπίστωσε ότι δύο από τους τρεις ασθενείς με κατάθλιψη δεν αναρρώνουν πλήρως με τη χρήση σύγχρονων αντικαταθλιπτικών.

Τα αποτελέσματα αυτά «είναι σημαντικά, διότι προηγουμένως δεν ήταν σαφές το πόσο αποτελεσματικά (ή αναποτελεσματικά) είναι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα στους ασθενείς που αναζητούν θεραπεία σε πραγματικό κόσμο», συμπληρώνουν οι ερευνητές.

Η μελέτη που διεξήχθη στο John D. Dingell VA Medical Center και το Wayne State University School of Medicine στο Ντιτρόιτ, υποστηρίζει πρόσφατη έρευνα που δείχνει ότι οι επιλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης ή αλλιώς SSRIs, δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικοί για την έξοδο από την κατάθλιψη. Αυτοί χρησιμοποιούνται συνήθως σε αντικαταθλιπτικά όπως Prozac, Paxil, Celexa, Zoloft και Lexapro και λαμβάνονται από το 10% του πληθυσμού των ΗΠΑ και σχεδόν το 25% των γυναικών μεταξύ 40 και 60 ετών. Περισσότεροι από 350 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από κατάθλιψη, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και είναι η κύρια αιτία αναπηρίας σε όλη την υδρόγειο.

Αυτό που βλέπουμε μήπως είναι τελικά αυτό που σκεπτόμαστε;

Κοιτάζοντας γύρω μας, έχουμε πάντα τη βεβαιότητα ότι αυτό που βλέπουμε είναι μια πιστή αποτύπωση του πραγματικού κόσμου που μας περιβάλλει. Ο γνωστός νευροφυσιολόγος Vernon Mountcastle λέγει ότι «στην πραγματικότητα είμαστε φυλακισμένοι μέσα σε έναν εγκέφαλο και η μόνη μας επικοινωνία με τον έξω κόσμο γίνεται με διαύλους επικοινωνίας, τις αισθήσεις, που μεταφέρουν ένα πολύ μικρό κομμάτι πληροφοριών για το τι συμβαίνει εκεί έξω». Σ’ αυτή τη φιλτραρισμένη αναπαράσταση του κόσμου θα πρέπει να προσθέσουμε και τη διαστρέβλωση, μεγέθυνση ή σμίκρυνση του ποσού πληροφοριών που γίνεται σε όλα τα επίπεδα επεξεργασίας καθώς οι πληροφορίες αυτές οδεύουν μέσα στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτό που βλέπουμε δεν είναι τελικά παρά το αποτέλεσμα πολλαπλής σύνθετης και επιλεκτικής επεξεργασίας του σήματος που διεγείρει την όραση, δηλαδή της φωτεινής ακτινοβολίας που έρχεται από τον κόσμο που βρίσκεται έξω από εμάς.

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να παρακολουθήσουμε τα βήματα αυτής της επεξεργασίας καθώς η φωτεινή ακτινοβολία από το περιβάλλον διεγείρει το όργανο της όρασης, δηλαδή τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού. Τα κύτταρα του χιτώνα αυτού είναι ευαίσθητα στην ένταση της ακτινοβολίας και στο μήκος κύματος της ακτινοβολίας που είναι και τα χαρακτηριστικά που την καθορίζουν. Από το σημείο αυτό και πέρα, το σύστημα αρχίζει να γίνεται επιλεκτικό. Ενώ το μήκος κύματος της φωτεινής ακτινοβολίας είναι συνεχές στο ορατό φάσμα, οι φωτοϋποδοχείς, τα φωτοευαίσθητα δηλαδή κύτταρα του ματιού μας, απαντούν επιλεκτικά σε τρεις ζώνες μήκους κύματος που αντιστοιχούν στο μπλε, πράσινο και κίτρινο κόκκινο χρώματα. Έτσι το συνεχές φάσμα μετατρέπεται σε έναν συνδυασμό τριών βασικών στοιχείων και με το συνδυασμό αυτό αντιλαμβανόμαστε το μήκος κύματος της φωτεινής ακτινοβολίας και το κωδικοποιούμε σε κατηγορίες, τα χρώματα. Ήδη λοιπόν από τον αμφιβληστροειδή ξεκινά μια διαδικασία μετατροπής της πληροφορίας, για το μήκος κύματος του φυσικού ερεθίσματος, σε περιορισμένο αριθμό κατηγοριών που είναι ουσιαστικά μια μείωση της πληροφορίας. Τα φωτοευαίσθητα κύτταρα μεταφέρουν την πληροφορία για την ένταση της φωτεινής ακτινοβολίας στα γαγγλιακά κύτταρα που είναι ο πρώτος νευρικός σταθμός επεξεργασίας των οπτικών ερεθισμάτων. Τα γαγγλιακά κύτταρα κωδικοποιούν την πληροφορία για την ένταση της φωτεινής ακτινοβολίας σε κάθε σημείο όχι κατά απόλυτη τιμή αλλά σαν διαφορά έντασης. Έτσι, κάθε γαγγλιακό κύτταρο απαντά όχι στο επίπεδο φωτεινότητας που έρχεται από ένα σημείο του εξωτερικού χώρου, αλλά στην αλλαγή του επιπέδου φωτεινότητας ανάμεσα σε γειτονικά σημεία. Για να κάνει αυτή την επεξεργασία το κάθε γαγγλιακό κύτταρο συλλέγει την πληροφορία έντασης φωτεινής ακτινοβολίας από ένα σύνολο γειτονικών φωτοϋποδοχέων του αμφιβληστροειδούς. Το σύνολο αυτό είναι μεγάλο για την περιφέρεια του αμφιβληστροειδούς και πολύ μικρότερο για την κεντρική περιοχή της ωχράς κηλίδος.

Τα γαγγλιακά κύτταρα λοιπόν κωδικοποιούν διαφορές φωτεινότητας σε έναν χάρτη που αντιστοιχεί στον αμφιβληστροειδή. Η σάρωση στο χάρτη αυτόν είναι πολύ λεπτομερής για το κέντρο και αδρή για την περιφέρεια. Η διαφοροποίηση αυτή διατηρείται σε όλη την πορεία της αισθητικής οδού μέχρι και τον φλοιό του εγκεφάλου. Το αδρό σύστημα, ή «μακροκυτταρικό», συλλέγει πληροφορία αλλαγής φωτεινότητας, από μεγάλες περιοχές του χώρου και είναι ευαίσθητο σε ταχείες αλλαγές φωτεινότητας όπως για παράδειγμα κατά την κίνηση αντικειμένων στο χώρο. Το λεπτομερές σύστημα, ή «μικροκυτταρικό», συλλέγει πληροφορία από μικρές περιοχές του χώρου και είναι ευαίσθητο σε λεπτομέρειες και στο μήκος κύματος που θα μεταφραστεί στο χρώμα. Η δομή αυτού του χάρτη που είναι ουσιαστικά μια διαστρεβλωμένη στο χώρο οπτική αναπαράσταση μεταβολών φωτεινότητας θα διατηρηθεί και στον πρώτο σταθμό επεξεργασίας της οπτικής οδού δηλαδή τον έξω γονατώδη πυρήνα του θαλάμου. Από εκεί ο επόμενος σταθμός θα είναι ο πρωτοταγής οπτικός φλοιός στον ινιακό φλοιό (περιοχή V1 κατά Broadman). Στην περιοχή αυτή θα διατηρηθεί η διάκριση μακροκυτταρικού και μικροκυτταρικού συστήματος που θα οδεύσουν σε διαφορετικές περιοχές (στοιβάδες) του φλοιού. Παράλληλα, τα κύτταρα του οπτικού φλοιού είναι πλέον ευαίσθητα σε μεταβολές φωτεινότητας κατά μήκος ενός άξονα και όχι ανάμεσα σε δυο σημεία. Τα «απλά» λεγόμενα κύτταρα του φλοιού κωδικοποιούν έτσι μεταβολές φωτεινότητας σε συγκεκριμένη περιοχή του χώρου κατά μήκος συγκεκριμένου άξονα, ενώ τα «σύνθετα» λεγόμενα κύτταρα κωδικοποιούν μεταβολές φωτεινότητας κατά μήκος ενός συγκεκριμένου κάθε φορά άξονα, ανεξαρτήτως της θέσης του στο χώρο. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο πρωτοταγής οπτικός φλοιός αρχίζει να αναγνωρίζει περιγράμματα από τις αλλαγές φωτεινότητας. Τα περιγράμματα αυτά θα αποτελέσουν το υλικό για την αναγνώριση σχημάτων. Τα απλά και σύνθετα κύτταρα κατανέμονται σε κολόνες στον πρωτοταγή οπτικό φλοιό και γειτονικές κολόνες έχουν παρόμοια προτίμηση στη διεύθυνση του άξονα που αναγνωρίζουν. Ανάμεσα στις κολόνες υπάρχουν «κηλίδες» με κύτταρα που μεταφέρουν την πληροφορία του χρώματος. Αυτή η πολύπλοκη δομή χάρτη στον πρωτοταγή οπτικό φλοιό, επαναλαμβάνεται και στον δευτεροταγή οπτικό φλοιό (περιοχές V2,V3 κατά Broadman) όπου πλέον τα κύτταρα είναι ευαίσθητα σε πιο σύνθετα περιγράμματα. Από εκεί και πέρα υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός της οδού σε ένα ραχιαίο τμήμα που καταλήγει στην περιοχή V5 κατά Broadman και από εκεί στον οπίσθιο βρεγματικό φλοιό και ένα κοιλιακό τμήμα που οδεύει στον κροταφικό φλοιό.

Η ραχιαία οδός δέχεται πληροφορίες κυρίως από το μακροκυτταρικό σύστημα και τα κύτταρα στις περιοχές αυτές κωδικοποιούν κίνηση αντικειμένων στο χώρο, καθώς και τη σχετική κίνηση του ίδιου του ατόμου (ή μελών του σώματός του) σε σχέση με σταθερά αντικείμενα στο χώρο. Το σύστημα αυτό δηλαδή επεξεργάζεται το κομμάτι αυτό των πληροφοριών της οπτικής εικόνας που είναι απαραίτητο για να μπορούμε να κινούμαστε στο χώρο, να αποφεύγουμε αντικείμενα και να πιάνουμε αντικείμενα.

Η κοιλιακή οδός θα καταληξει στον κάτω κροταφικό φλοιό. Εδώ υπάρχουν κύτταρα που είναι ευαίσθητα σε συγκεκριμένα αντικείμενα. Μάλιστα η διάκριση μπορεί να είναι τόσο εντυπωσιακή, ώστε κάποια κύτταρα να «αναγνωρίζουν» μόνο αντικείμενα που χρησιμοποιούμε ως εργαλεία, ενώ άλλα κύτταρα να «αναγνωρίζουν» μόνο έμψυχα όντα όπως τα ζώα. Δεν γνωρίζουμε ακόμα με ποιους πολύπλοκους κανόνες λειτουργούν τα κύτταρα αυτης της περιοχής διαμορφώνοντας αυτές τις καταπληκτικές ειδικότητες στην αναγνώριση συγκεκριμένων μορφών. Στην περιοχή αυτη βρίσκονται και τα περίφημα κύτταρα που απαντούν με ενεργοποίηση στην εμφάνιση στην οπτικη εικόνα ανθρώπινων προσώπων (Gross & Sergent. Υπάρχει δε μια συγκεκριμένη βλάβη στον αριστερό κάτω κροταφικό φλοιό που οδηγεί στο σύνδρομο της προσωποαγνωσίας. Στη διαταραχη αυτη το άτομο βλέπει κανονικά αλλά δεν μπορεί να αναγνωρίσει πρόσωπα. Μία άλλη περιοχη όπου καταληγει η κοιλιακη οδός είναι στον ινιακό φλοιό, η περιοχη V4 κατά Broadman, η οποία κάνει την τελικη επεξεργασία του χρώματος. Σε βλάβη της περιοχης αυτης, το άτομο πάσχει από αχρωματοψία, δηλαδή βλέπει τον κόσμο μαυρόασπρο.

Είναι λοιπόν φανερό από τα παραπάνω ότι με όσα μπορούμε να γνωρίζουμε ώς σημερα η οπτικη εικόνα του κόσμου που μας περιβάλλει μέσα στον εγκέφαλο αποτελείται από κομμάτια πληροφορίας που αφορούν προϊόντα επεξεργασίας πολύ συγκεκριμένου τμήματος της φωτεινής ακτινοβολίας και οδηγεί στη σύνθετη πληροφορία για συγκεκριμένα αντικείμενα, χρώμα η κίνηση αντικείμενων.

Ένα εμφανές πρόβλημα που προκύπτει από όλη αυτη τη διαδικασία είναι πως συντίθενται αυτά τα διασπασμένα και διασκορπισμένα στο φλοιό τμηματα που επεξεργάζονται διαφορετικές πληροφορίες στο ένα, ενιαίο, σύνολο που αντιλαμβανόμαστε σαν οπτικη εικόνα. Μια απάντηση στο ερώτημα αυτό της σύζευξης έχει προταθεί ότι είναι η σύξευξη στο χρόνο της ενεργοποίησης των περιοχών αυτών. Είναι σαν μια ορχηστρα όπου το κάθε όργανο παίζει το δικό του κομμάτι και το σύνολο των οργάνων που παίζουν ταυτόχρονα προκαλεί την μουσικη όπως την ακούμε.

Μια άλλη ερώτηση είναι αν αυτά που επιλέγουμε να δούμε τα επιλέγουμε τυχαία η υπάρχει επιλογη από πριν. Η απάντηση είναι ότι υπάρχουν και οι δυο διαδικασίες. Η διαδικασία από κάτω προς τα επάνω επιλέγει τυχαία περιοχές του χώρου όπου κοιτάμε. Η διαδικασία από πάνω προς τα κάτω κατευθύνει την προσοχη μας και αντίστοιχα και την όραση μας σε συγκεκριμένες περιοχές του χώρου που θεωρούμε από πριν ότι μπορεί να έχουν σημασία. Η διαδικασία αυτη επιλογής εφορεύεται από περιοχές του φλοιού όπως ο μετωπιαίος και ο βρεγματικός φλοιός. Στο σύνδρομο αμέλειας χώρου που εμφανίζεται έπειτα από βλάβες του βρεγματικού φλοιού, τα άτομα δεν κοιτούν μια συγκεκριμένη περιοχή του χώρου γιατί η προσοχή τους δεν στρέφεται στην περιοχή αυτη.

Μια τελευταία ερώτηση που σημερα έχει αρχίσει να διερευνάται αφορά το κατά πόσον το άτομο είναι ενημερο για όλα τα στοιχεία που συνθέτουν την οπτικη εικόνα. Σε πειράματα με διχοτομημένη όραση όπου κάθε μάτι βλέπει μια διαφορετικη εικόνα έχει φανεί ότι τα άτομα είναι ενημερα για μια από τις δυο εικόνες και μετά λίγα δευτερόλεπτα είναι ενημερα για την άλλη. Η εναλλαγη ενημερότητας συμβαίνει με έναν στοχαστικό τρόπο στο χρόνο. Ο Νικόλαος Λογοθέτης έδειξε το 1989 (Logothetis & Schall, 1989) ότι, όταν ο πίθηκος βλέπει μια εικόνα με διχοτομημένη όραση, αναφέρει συνειδητή ενημερότητα με το ίδιο στοχαστικό πρότυπο στο χρόνο όπως και ο άνθρωπος, πράγμα που σημαίνει ότι και στον πίθηκο υπάρχει αυτη η μορφη συνειδητης ενημερότητας για την οπτικη εικόνα. Προχωρώντας σε νευρωνικές καταγραφές, ο Λογοθέτης έδειξε ότι ορισμένοι νευρώνες στον κάτω κροταφικό φλοιό απαντούσαν περισσότερο όταν το αντικείμενο προτίμησης τους ηταν στη συνειδητη ενημερότητα του ζώου από την περίπτωση που το ίδιο αντικείμενο έφευγε από την ενημερότητα. Οι νευρώνες αυτοί, λοιπόν, έδιναν και το στίγμα της συνειδητης ενημερότητας που αφορούσε την οπτικη εικόνα.

Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που περιγράφουμε σαν «οπτικη αναγνώριση» είναι ένα σύνολο διεργασιών επεξεργασίας πληροφορίας σε πολλαπλές περιοχές του Νευρικού Συστήματος. Οι διεργασίες αυτές, που ακόμα δεν έχουν κατανοηθεί πληρως, οδηγούν σε μια επιλεκτική αναγνώριση συγκεκριμένων δομών στην οπτικη εικόνα, ενώ η επιλογη του τι θα δούμε και πότε γίνεται πάλι με τη συμμετοχη πολλών περιοχών του φλοιού. Τέλος, το τι βλέπουμε συνειδητά και τι ασυνείδητα στην οπτικη εικόνα φαίνεται να αποτυπώνεται επίσης στα χαρακτηριστικά λειτουργίας του πολύπλοκου αυτού συστήματος.

Είναι λοιπόν η οπτικη αναγνώριση μια διαδικασία αποτύπωσης του οπτικού ερεθίσματος που έρχεται από τον κόσμο που μας περιβάλλει η είναι μια πολύπλοκη νοητικη επεξεργασία συγκεκριμένων και πολύ περιορισμένων πληροφοριών του οπτικού κόσμου που γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μας επιτρέπει να ερμηνεύουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει και όχι απλά να τον βλέπουμε. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, αυτό που βλέπουμε μήπως είναι τελικά αυτό που σκεπτόμαστε;

Έπαρση – απάθεια – αδιαφορία

Αυτό το πακέτο είναι ένας επίπονος δρόμος και τον βιώνουμε σχεδόν όλοι μας. Μόνο που δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι αρχίζουν όλα από την έπαρση. Το πιο δύσκολο είναι να αναγνωρίσουμε την έπαρση.

Η έπαρση λοιπόν είναι μία κατάσταση στην οποία μπήκαμε όλοι μας μέσα της, άθελά μας. Οι λόγοι που μας οδήγησαν να μπούμε μέσα σε αυτή την δύνη ήταν ο ανταγωνισμός και η ανάγκη μας να αποδεικνύουμε συνεχώς την αξία μας.

Πάντα είχαμε και έχουμε μπροστά μας ένα «κοινό» από ανθρώπους που προσπαθούμε να τους πείσουμε για όλα όσα είμαστε.

Η έπαρση λοιπόν είναι σαν μία ύαινα, η οποία ανατροφοδοτείτε από «αίμα», αφού πάντα μας «ρουφάει» το δικό μας και μας φέρνει στα έσχατα της εξάντλησης. Κάθε προσπάθειά μας που κάνουμε μοιάζει να πέφτει στο κενό, αφού σχεδόν ποτέ κανένας από τους γύρω μας δεν είναι ευχαριστημένος ή ακόμη και να είναι, θα βρουν κάτι άλλο να μας ζητήσουν για να δώσουμε.

Οπότε η έπαρση είναι στη ζωή μας σχεδόν από την αρχή μας. Είναι μία «συντροφιά» που αποκτήσαμε οικειότητα μαζί της. Η έπαρση δε, κάποιες φορές κρύβεται πίσω από την χαμηλή αυτοεκτίμηση, η οποία μας οδηγεί να νιώθουμε πάντα κατώτεροι, λιγότεροι από κάποιους άλλους.

Έτσι αναζητάμε επιβεβαίωση από παντού για κάθε μας σκέψη ή κίνηση. Η έπαρση λοιπόν και η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι αδερφούλες και η μία στηρίζει την άλλη.

Με οδηγό την έπαρση λοιπόν στόχος μας είναι να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των άλλων ανθρώπων γύρω μας με οδηγό την ύλη και το χρήμα. Θεωρούμε ότι αυτά τα δύο ύλη και χρήμα, θα μας δώσουν την επιβεβαίωση που χρειαζόμαστε. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η έπαρση συνεργάζονται και μας οδηγούν στην απομόνωση από τους ανθρώπους μας. Δηλαδή στην μη ουσιαστική σχέση με τους ανθρώπους μας. Περνάμε δηλαδή στον δρόμο της επιφάνειας.

Εστιάζουμε στο «σίγουρο» μονοπάτι τροφής και ανατροφοδότησης της έπαρσης και της χαμηλής αυτοεκτίμησης, στο υλικό υπόβαθρο. Γινόμαστε Λαθοκυνηγοί = λάθος κυνηγοί, αφού έχουμε λάθος στόχο.

Απόμακροι καθώς γινόμαστε μέσα από όλο αυτό το μονοπάτι, αρχίζουμε να βιώνουμε και να υιοθετούμε την απάθεια. Την απάθεια προς την ουσία μας, την ουσία των ανθρώπων μας αλλά και την ουσία των σχέσεων μας. Η απάθεια δημιουργεί αποστάσεις και χάσματα τόσο μεγάλα που φτάνουμε μία μέρα να μιλάμε «άλλη γλώσσα».
Ώσπου έρχεται και το τελικό στάδιο της αδιαφορίας.

Βιώνουμε την αδιαφορία από το περιβάλλον μας σε κάθε τομέα. Δηλαδή αδιαφορία από τους οικείους μας, από τους φίλους μας, από τους συνεργάτες μας, αλλά και από την ίδια τη ζωή. Η ζωή μας αποκτά έναν αδιάφορο χαρακτήρα και εμείς ψάχνουμε πώς είναι δυνατόν να βιώνουμε όλο αυτό, αφού κάναμε τόσα και τόσα για τους ανθρώπους αλλά και για τη ζωή.

Μα όλο αυτό το βιώνουμε γιατί όλα ξεκίνησαν με λάθος βάσεις. Με βάσεις που ετοίμασαν το οικοδόμημά μας με το υλικό υπόβαθρο ανάμεσα σε μας και σε όλους τους ανθρώπους. Βάλαμε δηλαδή τον «λύκο» - ύλη/ χρήμα να φυλάει τα «πρόβατα»- σχέσεις. Ο λύκος δεν χόρταινε ποτέ του και έτσι έφαγε κάθε μας σχέση.

Αν το στοιχείο που συνθέτει το σήμερά μας είναι η αδιαφορία, ας αναζητήσουμε την έπαρσή μας. Καλό είναι να θυμόμαστε ότι δεν είχαμε άλλη επιλογή. Πως όλο μας το περιβάλλον ήταν έτσι στημένο από το κατεστημένο για να καταφέρουμε εμείς να πέσουμε σε αυτή τη δύνη- έπαρση. Οπότε ο δρόμος είναι η ενθύμηση και όχι ο θυμός. Γιατί ο θυμός θα μας ρίξει περισσότερο μέσα στα δίχτυα του πόνου. Η αναγνώριση είναι ο δρόμος. Να φτάσω να δω και να επιλέξω να αλλάξω τα στάτους που είχα ή έχω για τη ζωή. Να βάλω προτεραιότητα τις σχέσεις μου και να βάλω την ύλη στη θέση που της αναλογεί. Να καταλάβω ότι οι άνθρωποί μου είναι πολύ πιο σημαντικοί από κάθε τι υλικό που έχω δίπλα μου. Η αγκαλιά είναι αυτή που δίνει την ουσιαστική διαδρομή στις σχέσεις και όχι η ωραιότερη ύλη.

Βελτιώνοντας τον τρόπο που βλέπουμε εμείς τα πράγματα και βάζοντας το κάθε τι στη «θέση» του, τότε το τοπίο στη ζωή μας ως αδιαφορία, θα αλλάξει και θα μετατραπεί σε ευλογία.
Μέσα από αυτή την διαδρομή έρευνας και αναζήτησης καλό είναι να θυμάμαι, πως μετά την αναγνώριση, το επόμενο σπουδαίο βήμα, είναι η συγνώμη. Η συγνώμη που χρωστάω σε μένα και σε όλους τους ανθρώπους μου. Η διαδρομή της συγνώμης δημιουργείται με ένα τετράδιο και στυλό, όπου ασχολούμαι σταδιακά και μέσω γραφής με κάθε άνθρωπό μου, αλλά και με τον εαυτό μου.

Συγνώμη σου ζητώ εαυτέ μου για τα τόσα χρόνια που σε είχα εξαναγκάσει να έχεις λάθος κίνητρο και λάθος στόχους για τη ζωή. Αυτό για να περάσει από το λεκτικό στο πρακτικό μπορεί να μας πάρει καιρό. Μέχρι να αρχίσουμε να το νιώθουμε και να το βιώνουμε. Όμως όσο εργαζόμαστε με τη συγνώμη, τόσο θα απομακρύνεται από μας αυτό το πακέτο και εμείς θα συναντάμε το πακέτο ευημερία, ευτυχία, αρμονία.

Γιατί σ’ όλους τους αιώνες η κοινωνία επέβαλλε ταμπού στο σεξ;

- Είναι πολύ δύσκολη η ερώτηση αυτή και ταυτοχρόνως πολύ σημαντική, που αξίζει της προσοχής. Το σεξ είναι το ισχυρότερο ένστικτο του ανθρώπου. Οι πολιτικοί και οι ιερείς καταλάβαιναν εξ αρχής, ότι το σεξ είναι η πιο κινητική ενέργεια μέσα στον άνθρωπο. Συνεπώς αυτή πρέπει να ελαττωθεί, να περικοπεί. Αν επιτραπεί στον άνθρωπο η πλήρης ελευθερία στο σεξ, τότε είναι αδύνατη η κυριαρχία πάνω του. Θα είναι αδύνατο να τον μετατρέψεις σε δούλο. Δεν έχετε δει πως γίνεται αυτό; Όταν θέλετε να ζέψετε ένα βόδι σε κάρο, τι κάνετε; Τον ευνουχίζετε, του καταστρέφετε τη σεξουαλική του ενέργεια.

Έχετε δει τη διαφορά μεταξύ του βοδιού και του ταύρου; Τι μεγάλη διαφορά! Το βόδι είναι απλά ένα ελεεινό φαινόμενο, ένας δούλος. Ο ταύρος είναι πανέμορφος, είναι ένα θαυμάσιο φαινόμενο, πανέμορφο φαινόμενο. Κοιτάξτε τον πως περπατάει, αυτός περπατάει σαν αυτοκράτορας! Και κοιτάξτε το βόδι, που σέρνει το κάρο…

Το ίδιο είχε γίνει και με τον άνθρωπο. Το σεξουαλικό ένστικτο είχε ελαττωθεί, περικοπεί, σακατευτεί. Τώρα ο άνθρωπος δεν υπάρχει πια ως ταύρος, υπάρχει ως βόδι. Και ο κάθε άνθρωπος τώρα σέρνει χίλια και ένα κάρα. Κοιτάξτε πίσω σας και θα ανακαλύψετε αυτά τα χίλια και ένα κάρα και σεις είστε δεμένοι σ’ αυτά.

Γιατί δεν μπορείτε να δέσετε τον ταύρο; Ο ταύρος είναι δυνατός. Αν αυτός δει την αγελάδα, που περνάει δίπλα του, αυτός θα παρασύρει και σας και το κάρο σας και θα τρέξει στην αγελάδα. Δεν θα τον απασχολήσει καθόλου ποιος είστε σεις και δε θα σας υπακούσει. Είναι αδύνατο να κρατήσεις υπό έλεγχο τον ταύρο.

Η σεξουαλική ενέργεια είναι ενέργεια της ζωής, είναι ανεξέλεγκτη. Ενώ οι πολιτικοί και οι ιερείς δεν ενδιαφέρονται για σας, αυτοί ενδιαφέρονται να στρέψουν την ενέργειά σας στην χρήσιμη γι’ αυτούς κατεύθυνση. Γι’ αυτό και υπάρχει συγκεκριμένος μηχανισμός...

Και πρέπει να γίνει κατανοητό αυτό.

Η καταπίεση του σεξ, η επιβολή σ’ αυτό των ταμπού, είναι η βάση της δουλείας του ανθρώπου. Και ο άνθρωπος είναι αδύνατο να γίνει ελεύθερος, ώσπου το σεξ του να γίνει ελεύθερο. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει πραγματικά ελεύθερος, ως να αφεθεί στη φυσική της ανάπτυξη η σεξουαλική του ενέργεια.

Υπάρχουν πέντε πονηριές, με τις οποίες ο άνθρωπος κατήντησε δούλος, υπέπεσε σ’ αυτό το τερατώδες φαινόμενο και έγινε ανάπηρος.

Πρώτον:
κάντε τον άνθρωπο τόσο αδύναμο, όσο είναι δυνατό, εάν θέλετε να κυριαρχείτε πάνω του. Αν ο ιερέας ή ο πολιτικός θέλουν να κυριαρχούν πάνω σας, τότε πρέπει να σας κάνουν όσο το δυνατόν αδύναμους. Ναι, σ’ ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν εξαιρέσεις, π.χ. κατά την στρατιωτική θητεία - εδώ χρειάζονται οι εξαιρέσεις για την άμυνα κατά των εχθρών, μόνον τότε, σε άλλες περιπτώσεις – όχι. Στον στρατό επιτρέπονται πολλά πράγματα, που δεν επιτρέπονται στους άλλους ανθρώπους. Ο στρατός υπηρετεί το θάνατο και γι’ αυτό επιτρέπεται να είναι κάποιος δυνατός. Του επιτρέπεται να είναι τόσο δυνατός, όσο αυτό είναι εφικτό, γιατί χρειάζεται ώστε να σκοτώνει τους εχθρούς.

Οι άλλοι άνθρωποι είναι σακατεμένοι. Τους υποχρεώνουν να μείνουν αδύναμοι με χίλιους και δύο τρόπους. Και ο καλύτερος τρόπος να κάνεις τον άνθρωπο αδύναμο - είναι να μην παραχωρήσεις στην αγάπη την πλήρη ελευθερία. Η αγάπη είναι τροφή. Τώρα τελευταία ανακάλυψαν και οι ψυχολόγοι, πως αν δε δώσετε στο μωρό αγάπη, αυτό αδυνατίζει και γίνεται αρρωστιάρικο. Μπορείτε να του δώσετε γάλα, μπορείτε να του δώσετε φάρμακα, μπορείτε να του δώσετε τα πάντα... μόνο μη δώσετε αγάπη, μην το φιλάτε, μην το σφίγγετε στην αγκαλιά και το παιδί θα γίνεται όλο και πιο αδύναμο. Τότε αυτό θα έχει περισσότερες πιθανότητες να πεθάνει παρά να επιβιώσει. Τι έχει συμβεί; Γιατί; Πολύ απλά - όταν εσείς το αγκαλιάζετε, το φιλάτε, του δίνετε τη ζεστασιά, με κάποιον τρόπο το παιδί νοιώθει χορτάτο, αποδεκτό, αγαπητό, χρήσιμο. Το παιδί εξ αρχής αρχίζει να νοιώθει την αξία του, το παιδί αρχίζει να νοιώθει κάποιον σκοπό στη ζωή του.

Από την παιδική του ηλικία εμείς το κρατάμε πεινασμένο, δεν του δίνουμε τόση αγάπη, όση αυτό χρειάζεται. Μετά αναγκάζουμε το νεαρό άνδρα ή τη νεαρή γυναίκα να μη συνάπτουν ερωτικές σχέσεις μεταξύ τους μέχρι να παντρευτούν. Στην ηλικία των 14 ετών αυτοί γίνονται σεξουαλικά ώριμοι. Αλλά η μόρφωση πρέπει να απορροφά περισσότερο χρόνο για ακόμη 10 χρόνια, 24 χρόνια, 25 χρόνια, τότε αυτοί θα αποκτήσουν τα ντοκτορά τους, γι’ αυτό πρέπει να τους υποχρεώνουμε να μη συνάπτουν ερωτικές σχέσεις μεταξύ τους.

Η σεξουαλική ενέργεια φτάνει στο αποκορύφωμά της κάπου στην ηλικία των 18 ετών. Ποτέ πια ο άνδρας δε θα είναι τόσο ικανός και ποτέ πια η γυναίκα δε θα είναι ικανή να νοιώσει εντονότερο οργασμό, απ’ αυτόν που είναι ικανή να νοιώσει στην ηλικία περίπου των 18 ετών. Αλλά εμείς τους υποχρεώνουμε να μην κάνουν έρωτα. Υποχρεώνουμε τα αγόρια να ζουν στα δικά τους ξεχωριστά δωμάτια - οι άνδρες και οι γυναίκες κρατιούνται χωριστά - και μεταξύ αυτών των δυο άκρων βρίσκεται όλος ο μηχανισμός της αστυνομίας, των πανεπιστημίων, των γραμματέων, των διευθυντών, των εκπαιδευτικών. Αυτοί βρίσκονται στο ενδιάμεσο για να συγκρατήσουν τα αγόρια από το να πλησιάζουν τα κορίτσια, για να συγκρατήσουν τα κορίτσια από το να πλησιάζουν τα αγόρια. Γιατί; Για ποιο λόγο ανησυχούν τόσο πολύ; Αυτοί προσπαθούν να σκοτώσουν τον ταύρο και να δημιουργήσουν το βόδι.

Τον καιρό εκείνο, όταν είστε στην ηλικία των 18 ετών, φτάνετε στο αποκορύφωμα της σεξουαλικής σας ενέργειας, της ενέργειας της αγάπης σας. Τον καιρό που θα παντρευτείτε, στα 25, 26, 27… η ηλικία όλο και μεγαλώνει, μεγαλώνει. Όσο πιο πολιτισμένη είναι η χώρα, τόσο πιο πολύ εσείς περιμένετε, διότι πρέπει να μάθετε περισσότερα, πρέπει να βρείτε δουλειά, το ένα και το άλλο. Τον καιρό που παντρεύεστε, η ενέργειά σας παρουσιάζει την τέλεια πτώση.

Δεύτερον:
Κρατάτε τον άνθρωπο σε τέτοια άγνοια και ψεύδος, που γίνεται δυνατό να μπορείτε εύκολα να τον εξαπατάτε. Και αν εσείς θέλετε να δημιουργήσετε κάποιον ηλίθιο - που είναι απαραίτητος στους ιερείς, τους πολιτικούς και τη συνωμοσία τους - τότε το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε, είναι να μην επιτρέπετε στον άνθρωπο να αγαπά ελεύθερα. Χωρίς την αγάπη η νοημοσύνη του ανθρώπου θα ελαττωθεί. Μήπως δεν το έχετε παρατηρήσει; Όταν ερωτεύεστε, ξαφνικά όλες οι ικανότητές σας φτάνουν στο αποκορύφωμα, στο κρεσέντο. Λίγα λεπτά πριν φαινόσασταν βλάκας και συναντήσατε μια γυναίκα… και ξαφνικά στην ύπαρξή σας ξεχύθηκε μεγάλη χαρά, ανάψατε. Όταν οι άνθρωποι αγαπούν, φτάνουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Όταν η αγάπη χάνεται ή δεν υπάρχει, αυτοί φτάνουν στο ελάχιστο των δυνατοτήτων τους.

Οι μεγαλύτεροι, οι εξυπνότεροι άνθρωποι είναι οι πιο σεξουαλικοί άνθρωποι. Αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό, διότι η ενέργεια της αγάπης στη βάση της είναι έξυπνη. Εάν εσείς δεν μπορείτε να αγαπάτε, εσείς με κάποιον τρόπο κλείνεστε, γίνεστε ψυχροί, δεν μπορείτε να ρέετε. Ο άνθρωπος ρέει, όσο αυτός αγαπά. Όταν ο άνθρωπος αγαπά, νοιώθει τέτοια σιγουριά, που μπορεί να φτάσει ως τα άστρα. Να γιατί η γυναίκα αισθάνεται μεγάλη έμπνευση, ο άνδρας αισθάνεται μεγάλη έμπνευση.

Όταν η γυναίκα αγαπά, αυτοστιγμής γίνεται πανέμορφη... αμέσως! Ένα λεπτό πριν ήταν μια απλή, συνηθισμένη γυναίκα… αλλά η αγάπη ξεχύθηκε πάνω της, λούστηκε με μια τελείως άλλη ενέργεια, γύρω της εμφανίστηκε μια νέα αύρα. Περπατάει πιο χαριτωμένα, περπατάει χορεύοντας. Στο πρόσωπό της υπάρχει φρεσκάδα, λάμπει ολόκληρη. Τα μάτια της γίνονται απίστευτα όμορφα. Το ίδιο πράγμα γίνεται και στον άνδρα.

Όταν οι άνθρωποι αγαπούν, φτάνουν στο μέγιστο. Απαγορέψτε την αγάπη να εκδηλώνεται και οι άνθρωποι θα μείνουν στο ελάχιστο. Όταν μένουν στα ελάχιστα, είναι ανόητοι, άσχετοι, δεν ανησυχούν για την γνώση. Και όταν οι άνθρωποι είναι αγράμματοι και ανόητοι, εύκολα αυταπατούνται, μπορείς εύκολα να τους εξαπατήσεις. Όταν οι άνθρωποι είναι σεξουαλικά καταπιεσμένοι, όταν καταπιέζεται η αγάπη τους, επιθυμούν παθιασμένα την άλλη ζωή, σκέπτονται τους ουρανούς, τον παράδεισο και δεν σκέπτονται να δημιουργήσουν τον παράδεισο εδώ και τώρα.

Όταν αγαπάτε, ο παράδεισος είναι εδώ και τώρα. Τότε δεν ανησυχείτε για τίποτα κι αν συμβαίνει αυτό, τότε ποιος θα πάει στον ιερέα; Τότε ποιος θα ανησυχεί ότι πρέπει να υπάρχει ο παράδεισος; Είστε ήδη εκεί, τα άλλα δε σας ενδιαφέρουν. Όταν όμως η ενέργεια της αγάπης σας είναι καταπιεσμένη, αρχίζετε να σκέπτεστε: «Εδώ δεν υπάρχει τίποτε. Το τώρα είναι κενό. Τότε κάπου πρέπει να υπάρχει κάποιος σκοπός…». Πηγαίνετε στον ιερέα και τον ρωτάτε για τους ουρανούς και κείνος σας ζωγραφίζει τη μαγευτική εικόνα των ουρανών.

Το σεξ καταπιέστηκε, γι’ αυτό μπορείτε να ενδιαφέρεστε για την άλλη ζωή. Και όταν οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την άλλη ζωή, αυτοί φυσικά δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτήν τη ζωή. Αυτή η ζωή είναι η μοναδική ζωή. Η άλλη ζωή κρύβεται πίσω απ’ αυτήν τη ζωή. Δεν είναι αντίθετή της, δεν είναι κάπου μακριά. Αυτή είναι μέσα της. Πηγαίνετε μέσα της.

Είναι αυτή!

Πηγαίνετε μέσα της και θα βρείτε την άλλη.

Ένα μεγάλο μήνυμα, πανέμορφο, ασύγκριτο.

Αν αγαπάτε, θα έχετε τη δυνατότητα να το δείτε.

Τρίτο μυστικό:
Κράτα τον άνθρωπο μέσα στο μεγαλύτερο δυνατό φόβο. Και ο σίγουρος τρόπος επίτευξης του εγχειρήματος αυτού είναι να μην του επιτρέψεις να αγαπάει, διότι η αγάπη διαλύει τον κάθε φόβο... Η αγάπη είναι ο βούρδουλας του φόβου. Όταν αγαπάτε, δε φοβάστε. Όταν αγαπάτε, μπορείτε να παλέψετε με όλον τον κόσμο. Όταν αγαπάτε, νοιώθετε απεριόριστη ικανότητα στα πάντα. Όταν όμως δεν αγαπάτε, εσείς φοβάστε ακόμα και τα μικρά πράγματα. Όταν δεν αγαπάτε, ενδιαφέρεστε περισσότερο για την ασφάλεια. Όταν αγαπάτε, ενδιαφέρεστε περισσότερο για τις περιπέτειες, την έρευνα.

Στους ανθρώπους απαγορευόταν να αγαπούν, διότι αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να τους κρατούν μέσα στο φόβο. Και όταν αυτοί φοβούνται και τρέμουν, πάντα είναι γονατιστοί και κάνουν τεμενάδες στον ιερέα και στον πολιτικό. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συνωμοσία κατά της ανθρωπότητας. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συνωμοσία εναντίον μας. Οι δικοί σας πολιτικοί και ιερείς λένε: «Είμαστε εδώ για να σας εξασφαλίσουμε, να σας βοηθήσουμε να πετύχετε την καλύτερη ζωή. Είμαστε εδώ για να δημιουργήσουμε για σας την καλύτερη ζωή». Όμως αυτοί είναι οι καταστροφείς της ζωής από τη φύση τους.

Τέταρτον:
Κρατάτε τον άνθρωπο όσο γίνεται πιο δυστυχισμένο, διότι ο δυστυχισμένος άνθρωπος είναι μπερδεμένος, ο δυστυχισμένος άνθρωπος δεν εκτιμά τον εαυτό του, ο δυστυχισμένος άνθρωπος καταδικάζει τον εαυτό του, ο δυστυχισμένος άνθρωπος νοιώθει ότι έκανε κάπου λάθος. Ο δυστυχισμένος άνθρωπος δεν έχει το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια του: εσείς μπορείτε να τον στείλετε εδώ και κει, αυτός πολύ εύκολα μπορεί να παρασυρθεί από τη ροή. Και ο δυστυχισμένος άνθρωπος είναι πάντα έτοιμος να τον εξουσιάσουν, να του δώσουν διαταγές, να του επιβάλλουν μια ορισμένη τάξη, διότι αυτός ξέρει: «Από μόνος μου είμαι δυστυχισμένος. Ίσως κάποιος μπορέσει να βάλει τάξη στη ζωή μου». Αυτός είναι έτοιμο θύμα.

Και πέμπτον:
Κρατάτε όσο γίνεται τους ανθρώπους μακριά μεταξύ τους, για να μην μπορέσουν να συγκεντρωθούν μαζί και να πετύχουν κάποιον σκοπό, που δεν τον εγκρίνουν οι ιερείς και οι πολιτικοί. Κρατάτε τους ανθρώπους αποξενωμένους μεταξύ τους, μην τους αφήνετε να πλησιάζουν πολύ ο ένας τον άλλον. Όταν οι άνθρωποι είναι χωρισμένοι, μοναχικοί, απομακρυσμένοι μεταξύ τους, δεν μπορούν να συγκεντρωθούν μαζί. Και υπάρχουν χίλιες δυο πονηριές για να τους κρατάτε σε απόσταση.

Οι άνθρωποι φυλακίζονται σε ξεχωριστά κουτιά με μεγάλους τοίχους. Στον καθένα ορίζεται μια θέση και χίλια δυο εμπόδια. Ναι, μια ωραία πρωία, μετά από 25 χρόνια εκπαίδευσης, θα σας παραχωρήσουν το δικαίωμα να κάνετε έρωτα με τη γυναίκα σας. Αλλά η εκπαίδευση εισχωρεί μέσα σας τόσο βαθιά, που ξαφνικά ανακαλύπτετε, ότι δεν ξέρετε τι να κάνετε. Πώς να αγαπάτε; Δεν έχετε μάθει αυτήν την γλώσσα.

25 χρόνια αντί αγάπης - φόβου και τώρα ξαφνικά σας επιτρέπεται να το κάνετε νόμιμα - η έγκριση εδόθη και τώρα μπορείτε να αγαπάτε αυτήν τη γυναίκα. Είναι η γυναίκα σας, είστε ο άνδρας της, σας επιτρέπεται τώρα να αγαπάτε. Αλλά πού θα βάλετε τα 25 χρόνια της παραμορφωμένης εκπαίδευσης; Αυτά θα είναι εδώ.

Ναι, εσείς θα «αγαπάτε»… θα κοπιάζετε, θα κάνετε χειρονομίες. Όμως αυτά δε θα είναι εκρηκτικά, δε θα προκαλούν άμεσα οργασμό, θα είναι λίγα. Να γιατί είστε απογοητευμένοι μετά την ασχολία με την αγάπη.

Για πρώτη φορά, ο ιερέας και ο πολιτικός μπόρεσαν να τα κάνουν έτσι, που να μην μπορείτε να αγαπάτε και μετά έρχονται και κηρύσσουν, ότι στην αγάπη δεν υπάρχει τίποτε. Και βέβαια το κήρυγμά τους φαίνεται απόλυτα ταιριαστό κατά την εμπειρία σας. Στην αρχή αυτοί σας δημιουργούν το αίσθημα της ματαιότητας, της απογοήτευσης και μετά… σας διδάσκουν. Και το ένα και το άλλο επιφανειακά φαίνονται λογικά.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη πονηριά, τη μεγαλύτερη που έχει παιχτεί εις βάρος του ανθρώπου. Μπορείς να πετύχεις κάθε σκοπό εμποδίζοντας τους ανθρώπους να αγαπάνε αλλήλους. Μ’ αυτά τα 5 πράγματα μπορείς να κάνεις τα πάντα με τον άνθρωπο και σ’ αυτά τα πράγματα επέβαλλαν μεγάλα ταμπού. Αυτά τα ταμπού είναι επιστημονικά μεθοδευμένα, είναι μεγάλα έργα τέχνης, φτιαγμένα με μεγάλη εξυπνάδα. Και αυτά τα ταμπού πρέπει να γίνουν κατανοητά.

Πρώτον: το κάθε ταμπού δεν είναι ορατό, είναι κρυφό. Δεν είναι ορατό, διότι αν γίνει εμφανές, δε δουλεύει. Το ταμπού πρέπει να είναι κρυμμένο καλά, για να μην ξέρετε πως δουλεύει. Το ταμπού πρέπει να είναι κρυμμένο με τέτοιον τρόπο, που εσείς να μην μπορείτε να φανταστείτε ότι υπάρχει κάτι, που δουλεύει εναντίον σας. Το ταμπού πρέπει να πηγαίνει στο υποσυνείδητο και όχι στο συνειδητό. Πώς να το κάνεις τόσο λεπτό και αόρατο;

Οι πονηριές είναι οι εξής: κατ΄ αρχάς συνεχίζουν να σας διδάσκουν, ότι η αγάπη είναι μεγάλο πράγμα, για να μην σκεφτούν ποτέ οι άνθρωποι, ότι οι ιερείς και οι πολιτικοί είναι εναντίον της αγάπης. Συνεχίστε να διδάσκετε, ότι η αγάπη είναι μεγάλη, ότι η αγάπη είναι σωστό πράγμα, αλλά μην επιτρέπετε τις καταστάσεις, όπου η αγάπη μπορεί να συμβεί, μην αφήνετε να παρουσιαστεί μια τέτοια δυνατότητα. Μην αφήνετε να εκδηλωθεί μια τέτοια δυνατότητα και συνεχίστε να διδάσκετε, ότι η τροφή είναι θαυμάσια, ότι το φαγητό είναι μεγάλη απόλαυση - «Φάτε όσο μπορείτε καλύτερα» - αλλά μην τους αφήνετε τίποτε να φάνε. Κρατάτε τους ανθρώπους πεινασμένους και συνεχίστε να μιλάτε περί της αγάπης.

Γι’ αυτό όλοι οι ιερείς συνεχίζουν να μιλούν περί της αγάπης. Η αγάπη διδάσκεται τόσο πλατιά, όσο τίποτε άλλο, έρχεται μετά από το Θεό, αλλά απορρίπτεται η ίδια η δυνατότητα γι' αυτή να συμβεί. Ανοικτά υποστηρίζεται και στα κρυφά της κόβουν τις ρίζες. Να που βρίσκεται το αριστούργημα.

Κανένας ιερεύς δε σας λέει πως μπορείς να προκαλέσεις το κακό.
Είναι σα να λέτε στο δέντρο: «Να είσαι πράσινο, να ανθίζεις και να χαίρεσαι» και ταυτοχρόνως, του κόβετε τις ρίζες για να μην μπορέσει το δέντρο να γίνει πράσινο. Και όταν το δέντρο δεν είναι πράσινο πια, εσείς μπορείτε να ωρύεστε: «Άκου δω! Δε μας άκουσες, δεν ακολούθησες τις συμβουλές μας». Όλοι μας συνεχίζουμε να λέμε: «Να είσαι πράσινο, να ανθίζεις, να χαίρεσαι, να χορεύεις...» και μέσα μας σκεπτόμαστε πώς να κόψουμε τις ρίζες.

Η αγάπη απορρίπτεται τόσο έντονα… ενώ η αγάπη είναι το πιο σπάνιο πράγμα στον κόσμο και δεν πρέπει να απορρίπτεται. Αν ο άνθρωπος μπορεί να αγαπάει πέντε άτομα, αυτός πρέπει να αγαπάει τα πέντε. Αν ο άνθρωπος μπορεί να αγαπάει πενήντα, αυτός πρέπει να αγαπάει πενήντα. Αν ο άνθρωπος μπορεί να αγαπάει πεντακόσιους, αυτός πρέπει να αγαπάει πεντακόσιους. Η αγάπη είναι τόσο σπάνια, που όσο εσείς μπορείτε να τη διαδώσετε πιο πολύ, τόσο το καλύτερο.Αλλά υπάρχει και η μεγάλη πονηριά.

Είστε στρυμωγμένοι σε πολύ στενά πλαίσια, στη γωνία: μπορείτε να αγαπάτε μόνον τη γυναίκα σας, μπορείτε να αγαπάτε μόνον τον άντρα σας, μπορείτε να αγαπάτε μόνον αυτό ή εκείνο, οι περιοριστικοί όροι είναι πάρα πολλοί. Εάν υπήρχε νόμος, που θα σας επέτρεπε να αναπνέετε μόνον όταν είστε με τη γυναίκα σας ή να αναπνέετε μόνον όταν είστε με τον άντρα σας, τότε η αναπνοή θα ήταν αδύνατη, θα είχατε πεθάνει. Και δε θα μπορούσατε να αναπνέετε ούτε και τότε, όταν θα ήσασταν με τη γυναίκα σας ή τον άντρα σας. Πρέπει να αναπνέετε 24 ώρες το 24ωρο. Όσο πιο πολύ εσείς αναπνέετε, τόσο μεγαλύτερη ικανότητα θα έχετε να αναπνέετε όταν είστε με τον/την σύζυγό σας.

Να αγαπάτε.

Εμφανίζεται τότε μια άλλη πονηριά: σας λένε περί της «υπέρτατης» αγάπης και καταστρέφουν εκείνον, που εσείς αγαπάτε. Σας λένε, ότι πρέπει να απορρίπτετε αυτόν που αγαπάτε: η σωματική αγάπη είναι κακό, ενώ η πνευματική αγάπη καλό. Σας ερωτώ: έχετε δει μήπως πνεύμα χωρίς το σώμα; Είδατε σεις ποτέ ένα σπίτι χωρίς τα θεμέλια; Αυτός που εσείς αγαπάτε, είναι η βάση του ανώτατου. Το σώμα είναι το καταφύγιό σας, το πνεύμα ζει μέσα στο σώμα μαζί με το σώμα. Είστε πνεύμα, στο οποίο εδόθη ένα σώμα και σώμα, στο οποίο εδόθη ένα πνεύμα. Είσαστε μαζί. Αυτός που αγαπάτε, είναι και υπέρτατος και αυτά τα πράγματα είναι αδιαχώριστα, είναι ένα… είναι σκαλοπάτια μιας κλίμακας.

Είναι αυτό που θέλει να γίνει κατανοητό: ο αγαπημένος άνθρωπος δεν μπορεί να απορρίπτεται, ο αγαπημένος άνθρωπος δεν μπορεί να μετατραπεί σε κάτι το ανώτατο. Ο αγαπημένος άνθρωπος είναι κάτι ωραίο. Εάν σας πλήγωσαν με τον αγαπημένο σας άνθρωπο, η ατέλεια βρίσκεται μέσα σας και όχι μέσα του. Αν σας πλήγωσαν μ’ αυτόν, τότε κάτι υπάρχει μέσα σας. Κινηθείτε.

Το σεξ δεν είναι κάτι το κακό, με σας συμβαίνει κάτι το κακό, αν σας πλήγωσαν εδώ. Κινηθείτε προς τα υψηλότερα. Το υπέρτατο δεν είναι κατά του αγαπημένου σας. Ο αγαπημένος άνθρωπος δίνει τη δυνατότητα να υπάρχει το υπέρτατο.

Αυτές οι πονηριές δημιούργησαν πολλά άλλα προβλήματα. Κάθε φορά που εσείς αγαπάτε, νοιώθετε κάποια ενοχή, εμφανίζεται το αίσθημα της ενοχής. Όταν υπάρχει το αίσθημα της ενοχής, εσείς δεν μπορείτε να κινηθείτε προς την αγάπη πλήρως, το αίσθημα της ενοχής σας εμποδίζει, σας συγκρατεί. Ακόμη και όταν κάνετε έρωτα με τη γυναίκα σας ή τον άντρα σας, υπάρχει το αίσθημα της ενοχής: εσείς ξέρετε, ότι αυτό είναι αμαρτία, εσείς ξέρετε, ότι κάνετε κάτι το μη σωστό. Οι άγιοι δεν το κάνουν, άρα εσείς είστε αμαρτωλός.

Γι’ αυτό εσείς δεν μπορείτε να κινηθείτε ολοκληρωτικά ακόμη και τότε, όταν σας επιτρέπεται άνωθεν να αγαπάτε τη γυναίκα σας. Όταν μέσα σας εμφανίζεται το αίσθημα της ενοχής, πίσω σας κρύβεται ο ιερέας, αυτός σας τραβάει από κει, σας τραβάει με τα αόρατα νήματα. Όταν εμφανίζεται το αίσθημα της ενοχής, εσείς αρχίζετε να νοιώθετε, ότι δεν κάνετε το σωστό, χάνετε την αξιοπρέπειά σας, χάνετε την αυτοεκτίμησή σας.

Και εμφανίζεται ένα άλλο πρόβλημα: όταν υπάρχει το αίσθημα της ενοχής, εσείς αρχίζετε να παίζετε θέατρο. Οι μητέρες και οι πατέρες δεν επέτρεπαν στα παιδιά τους να ξέρουν, ότι αυτοί κάνουν έρωτα, έπαιζαν θέατρο, παρίσταναν, ότι η αγάπη δεν υπάρχει. Τα παιδιά μαθαίνουν αργά ή νωρίς για την ανειλικρίνειά τους. Όταν τα παιδιά μαθαίνουν για την ανειλικρίνεια, χάνουν όλη την εμπιστοσύνη, νοιώθουν, ότι τους ξεγέλασαν. Και μετά οι γονείς λέγουν, ότι τα παιδιά δεν τους σέβονται. Εσείς είστε η αιτία αυτού του φαινομένου, πώς μπορούν μετά τα παιδιά να σας σέβονται; Τους κοροϊδεύατε με κάθε δυνατό τρόπο, ήσασταν ανειλικρινείς μαζί τους, τους φερθήκατε πρόστυχα. Τους λέγατε, πως δεν πρέπει να ερωτεύονται:

- «Προσέχετε!» και όλον αυτόν τον καιρό κάνατε έρωτα. Και θα έλθει αργά ή νωρίς η μέρα, όταν αυτά θα καταλάβουν, πως ακόμη και οι γονείς τους δεν ήταν αληθινοί μαζί τους. Γιατί τότε φωνάζετε, ότι τα παιδιά σας δε σας σέβονται;

Στην αρχή, το αίσθημα της ενοχής δημιουργεί την ανειλικρίνεια, μετά η ανειλικρίνεια δημιουργεί την αποξένωση μεταξύ των ανθρώπων. Ακόμη και το παιδί, το ίδιο το δικό σας παιδί δε θα σας συμπονά. Εμφανίζεται το εμπόδιο - εσείς παίζεται θέατρο. Όλοι παίζουν θέατρο… Κάποια στιγμή θα φτάσετε στην γνώση, ότι εσείς απλά παίζετε θέατρο το ίδιο, όπως και οι άλλοι. Όταν οι πάντες παίζουν θέατρο, τι σόι σχέσεις μπορούν να υπάρχουν μεταξύ σας; Όταν όλοι είναι ψεύτικοι, τι σχέσεις μπορούν να υπάρχουν μεταξύ σας; Πώς μπορείτε να είσαστε φιλικοί, όταν παντού επικρατεί το ψέμα; Αρχίζετε να αντιλαμβάνεστε την πραγματικότητα με τόση κακία, γίνεστε κακός και παντού βλέπετε τη δουλειά του διαβόλου.

Και στον καθένα υπάρχει το ψεύτικο πρόσωπο, κανείς δεν είναι αληθινός. Ο καθένας φοράει μια μάσκα, κανείς δε δείχνει το πραγματικό του πρόσωπο. Νοιώθετε την ενοχή, ξέρετε, ότι παίζετε θέατρο, ο καθένας νοιώθει την ενοχή και ο καθένας μοιάζει πια με την αποκρουστική πληγή. Τώρα είναι πανεύκολο πράγμα να μετατρέψεις τους ανθρώπους σε σκλάβους, να τους κάνεις κλητήρες, διοικητές των σταθμών τραίνων, διευθυντές των σχολείων, επιτηρητές της εφοριακής αστυνομίας, βουλευτές, υπουργούς, κυβερνήτες, προέδρους. Τώρα είναι πανεύκολο να τους διαλύσεις. Τους καταστρέφετε αρχίζοντας από τις ρίζες. Το σεξ είναι η ρίζα, από δω προήλθε η ονομασία «muladchara». Muladchara σημαίνει = ριζική ενέργεια.

Στους απλούς ανθρώπους δεν είχε επιτραπεί στην πραγματικότητα, να ασχολούνται με τον έρωτα. Αυτό είναι πολύ καλό πράγμα γι’ αυτούς. Όμως το πρόβλημα είναι στο εξής: όταν εσείς, οι εξουσιαστές, δηλητηριάζετε όλον τον κανονικό κόσμο, τότε κι εσείς οι ίδιοι δηλητηριάζεστε. Όταν εσείς δηλητηριάζετε τον αέρα, με τον οποίο αναπνέουν οι απλοί άνθρωποι, τότε ο αέρας, που αναπνέει ο βασιλιάς, θα είναι επίσης δηλητηριασμένος. Δεν μπορούν να διαχωριστούν αυτά τα πράγματα, τα πάντα είναι ενιαία. Όταν ο ιερέας δηλητηριάζει τους απλούς ανθρώπους, στο τέλος δηλητηριάζεται και ο ίδιος. Όταν ο πολιτικός δηλητηριάζει τον αέρα, που αναπνέουν οι απλοί άνθρωπο, στο τέλος και αυτός θα αναπνέει τον ίδιο αέρα. Άλλος αέρας δεν υπάρχει, αυτός είναι ένας για όλους.

Όταν εσείς καταπιέζετε την επιφάνεια, τότε τα πάντα πηγαίνουν βαθιά μέσα, στο υποσυνείδητο. Όλα είναι εδώ. Το σεξ δεν έχει καταστραφεί. Ευτυχώς δεν έχει καταστραφεί, έχει μόνο δηλητηριαστεί. Δεν μπορεί να καταστραφεί, είναι η ενέργεια της ζωής. Είχε βρωμισθεί και μπορεί να καθαρθεί.

Τα προβλήματα στη ζωή σας μπορούν να εντοπισθούν κυρίως στα δικά σας τα σεξουαλικά προβλήματα.

Μπορείτε να λύνετε τα άλλα προβλήματα, αλλά ποτέ δε θα είστε ικανοί να τα λύσετε, διότι αυτά δεν είναι τα πραγματικά προβλήματα.

Και όταν λύσετε τα σεξουαλικά σας προβλήματα, θα εξαφανιστούν όλα τα προβλήματα, διότι εσείς λύσατε το βασικό πρόβλημα.

Αλλά εσείς τρέμετε απ’ το φόβο να τα αντικρίσετε.

Είναι απλό: αν μπορείτε να τα κοιτάξετε εξ αποστάσεως, είναι τόσο απλό, τόσο απλό όπως αυτή η ιστορία.

Το σεξ είναι η ρίζα των περισσοτέρων προβλημάτων σας.

Πώς θέλετε να είναι διαφορετικά, όταν το δηλητηρίαζαν για χιλιάδες χρόνια;

Χρειάζεται η μεγάλη κάθαρση.

Είναι το μεγάλο επαναστατικό μήνυμα. Το μήνυμα αυτό στρέφεται εναντίον όλων των ιερέων και πολιτικών. Αυτό στρέφεται εναντίoν όλων των δηλητηριαστών, που σκότωσαν όλη τη χαρά στη γη μόνον και μόνο για ένα πράγμα, ο άνθρωπος έπρεπε για το συμφέρον τους, να μετατραπεί και να υποβιβαστεί σε δούλο.
Απαιτείτε πίσω την ελευθερία σας.

Απαιτείτε πίσω την ελευθερία να αγαπάτε.

Απαιτείτε πίσω την ελευθερία σας να είστε οι εαυτοί σας και τότε, η ζωή θα πάψει να είναι το πρόβλημα.

Αυτό είναι το μυστικό.

Αυτή είναι η έκσταση.

Αυτή είναι η ευλογία.