[528d] Καὶ μὲν δή, ἔφη, τό γε ἐπίχαρι καὶ διαφερόντως ἔχει. ἀλλά μοι σαφέστερον εἰπὲ ἃ νυνδὴ ἔλεγες. τὴν μὲν γάρ που τοῦ ἐπιπέδου πραγματείαν γεωμετρίαν ἐτίθεις.Ναί, ἦν δ᾽ ἐγώ.
Εἶτά γ᾽, ἔφη, τὸ μὲν πρῶτον ἀστρονομίαν μετὰ ταύτην, ὕστερον δ᾽ ἀνεχώρησας.
Σπεύδων γάρ, ἔφην, ταχὺ πάντα διεξελθεῖν μᾶλλον βραδύνω· ἑξῆς γὰρ οὖσαν τὴν βάθους αὔξης μέθοδον, ὅτι τῇ ζητήσει γελοίως ἔχει, ὑπερβὰς αὐτὴν μετὰ γεωμετρίαν [528e] ἀστρονομίαν ἔλεγον, φορὰν οὖσαν βάθους.
Ὀρθῶς, ἔφη, λέγεις.
Τέταρτον τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τιθῶμεν μάθημα ἀστρονομίαν, ὡς ὑπαρχούσης τῆς νῦν παραλειπομένης, ἐὰν αὐτὴν πόλις μετίῃ.
Εἰκός, ἦ δ᾽ ὅς. καὶ ὅ γε νυνδή μοι, ὦ Σώκρατες, ἐπέπληξας περὶ ἀστρονομίας ὡς φορτικῶς ἐπαινοῦντι, νῦν ᾗ σὺ μετέρχῃ [529a] ἐπαινῶ· παντὶ γάρ μοι δοκεῖ δῆλον ὅτι αὕτη γε ἀναγκάζει ψυχὴν εἰς τὸ ἄνω ὁρᾶν καὶ ἀπὸ τῶν ἐνθένδε ἐκεῖσε ἄγει.
Ἴσως, ἦν δ᾽ ἐγώ, παντὶ δῆλον πλὴν ἐμοί· ἐμοὶ γὰρ οὐ δοκεῖ οὕτως.
Ἀλλὰ πῶς; ἔφη.
Ὡς μὲν νῦν αὐτὴν μεταχειρίζονται οἱ εἰς φιλοσοφίαν ἀνάγοντες, πάνυ ποιεῖν κάτω βλέπειν.
Πῶς, ἔφη, λέγεις;
Οὐκ ἀγεννῶς μοι δοκεῖς, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὴν περὶ τὰ ἄνω μάθησιν λαμβάνειν παρὰ σαυτῷ ἥ ἐστι· κινδυνεύεις γὰρ [529b] καὶ εἴ τις ἐν ὀροφῇ ποικίλματα θεώμενος ἀνακύπτων καταμανθάνοι τι, ἡγεῖσθαι ἂν αὐτὸν νοήσει ἀλλ᾽ οὐκ ὄμμασι θεωρεῖν. ἴσως οὖν καλῶς ἡγῇ, ἐγὼ δ᾽ εὐηθικῶς. ἐγὼ γὰρ αὖ οὐ δύναμαι ἄλλο τι νομίσαι ἄνω ποιοῦν ψυχὴν βλέπειν μάθημα ἢ ἐκεῖνο ὃ ἂν περὶ τὸ ὄν τε ᾖ καὶ τὸ ἀόρατον, ἐάν τέ τις ἄνω κεχηνὼς ἢ κάτω συμμεμυκὼς τῶν αἰσθητῶν τι ἐπιχειρῇ μανθάνειν, οὔτε μαθεῖν ἄν ποτέ φημι αὐτόν [529c] —ἐπιστήμην γὰρ οὐδὲν ἔχειν τῶν τοιούτων— οὔτε ἄνω ἀλλὰ κάτω αὐτοῦ βλέπειν τὴν ψυχήν, κἂν ἐξ ὑπτίας νέων ἐν γῇ ἢ ἐν θαλάττῃ μανθάνῃ.
Δίκην, ἔφη, ἔχω· ὀρθῶς γάρ μοι ἐπέπληξας. ἀλλὰ πῶς δὴ ἔλεγες δεῖν ἀστρονομίαν μανθάνειν παρὰ ἃ νῦν μανθάνουσιν, εἰ μέλλοιεν ὠφελίμως πρὸς ἃ λέγομεν μαθήσεσθαι;
Ὧδε, ἦν δ᾽ ἐγώ. ταῦτα μὲν τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ ποικίλματα, ἐπείπερ ἐν ὁρατῷ πεποίκιλται, κάλλιστα μὲν ἡγεῖσθαι καὶ [529d] ἀκριβέστατα τῶν τοιούτων ἔχειν, τῶν δὲ ἀληθινῶν πολὺ ἐνδεῖν, ἃς τὸ ὂν τάχος καὶ ἡ οὖσα βραδυτὴς ἐν τῷ ἀληθινῷ ἀριθμῷ καὶ πᾶσι τοῖς ἀληθέσι σχήμασι φοράς τε πρὸς ἄλληλα φέρεται καὶ τὰ ἐνόντα φέρει, ἃ δὴ λόγῳ μὲν καὶ διανοίᾳ ληπτά, ὄψει δ᾽ οὔ· ἢ σὺ οἴει;
Οὐδαμῶς γε, ἔφη.
Οὐκοῦν, εἶπον, τῇ περὶ τὸν οὐρανὸν ποικιλίᾳ παραδείγμασι χρηστέον τῆς πρὸς ἐκεῖνα μαθήσεως ἕνεκα, ὁμοίως ὥσπερ ἂν [529e] εἴ τις ἐντύχοι ὑπὸ Δαιδάλου ἤ τινος ἄλλου δημιουργοῦ ἢ γραφέως διαφερόντως γεγραμμένοις καὶ ἐκπεπονημένοις διαγράμμασιν. ἡγήσαιτο γὰρ ἄν πού τις ἔμπειρος γεωμετρίας, ἰδὼν τὰ τοιαῦτα, κάλλιστα μὲν ἔχειν ἀπεργασίᾳ, γελοῖον μὴν ἐπισκοπεῖν αὐτὰ σπουδῇ ὡς τὴν ἀλήθειαν ἐν αὐτοῖς ληψόμενον [530a] ἴσων ἢ διπλασίων ἢ ἄλλης τινὸς συμμετρίας.
Τί δ᾽ οὐ μέλλει γελοῖον εἶναι; ἔφη.
Τῷ ὄντι δὴ ἀστρονομικόν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὄντα οὐκ οἴει ταὐτὸν πείσεσθαι εἰς τὰς τῶν ἄστρων φορὰς ἀποβλέποντα; νομιεῖν μὲν ὡς οἷόν τε κάλλιστα τὰ τοιαῦτα ἔργα συστήσασθαι, οὕτω συνεστάναι τῷ τοῦ οὐρανοῦ δημιουργῷ αὐτόν τε καὶ τὰ ἐν αὐτῷ· τὴν δὲ νυκτὸς πρὸς ἡμέραν συμμετρίαν καὶ τούτων πρὸς μῆνα καὶ μηνὸς πρὸς ἐνιαυτὸν καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων [530b] πρός τε ταῦτα καὶ πρὸς ἄλληλα, οὐκ ἄτοπον, οἴει, ἡγήσεται τὸν νομίζοντα γίγνεσθαί τε ταῦτα ἀεὶ ὡσαύτως καὶ οὐδαμῇ οὐδὲν παραλλάττειν, σῶμά τε ἔχοντα καὶ ὁρώμενα, καὶ ζητεῖν παντὶ τρόπῳ τὴν ἀλήθειαν αὐτῶν λαβεῖν;
Ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ, ἔφη, σοῦ νῦν ἀκούοντι.
Προβλήμασιν ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, χρώμενοι ὥσπερ γεωμετρίαν οὕτω καὶ ἀστρονομίαν μέτιμεν, τὰ δ᾽ ἐν τῷ οὐρανῷ ἐάσομεν, εἰ μέλλομεν ὄντως ἀστρονομίας μεταλαμβάνοντες χρήσιμον [530c] τὸ φύσει φρόνιμον ἐν τῇ ψυχῇ ἐξ ἀχρήστου ποιήσειν.
Ἦ πολλαπλάσιον, ἔφη, τὸ ἔργον ἢ ὡς νῦν ἀστρονομεῖται προστάττεις.
Οἶμαι δέ γε, εἶπον, καὶ τἆλλα κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον προστάξειν ἡμᾶς, ἐάν τι ἡμῶν ὡς νομοθετῶν ὄφελος ᾖ. ἀλλὰ γάρ τι ἔχεις ὑπομνῆσαι τῶν προσηκόντων μαθημάτων;
Οὐκ ἔχω, ἔφη, νῦν γ᾽ οὑτωσί.
Οὐ μὴν ἕν, ἀλλὰ πλείω, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἴδη παρέχεται ἡ φορά, [530d] ὡς ἐγᾦμαι. τὰ μὲν οὖν πάντα ἴσως ὅστις σοφὸς ἕξει εἰπεῖν· ἃ δὲ καὶ ἡμῖν προφανῆ, δύο.
Ποῖα δή;
Πρὸς τούτῳ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀντίστροφον αὐτοῦ.
Τὸ ποῖον;
Κινδυνεύει, ἔφην, ὡς πρὸς ἀστρονομίαν ὄμματα πέπηγεν, ὣς πρὸς ἐναρμόνιον φορὰν ὦτα παγῆναι, καὶ αὗται ἀλλήλων ἀδελφαί τινες αἱ ἐπιστῆμαι εἶναι, ὡς οἵ τε Πυθαγόρειοί φασι καὶ ἡμεῖς, ὦ Γλαύκων, συγχωροῦμεν. ἢ πῶς ποιοῦμεν;
Οὕτως, ἔφη.
***
[528d] Και πραγματικώς κανείς δεν μπορεί ν᾽ αρνηθεί πόσο ξεχωριστά ελκυστική επιστήμη είναι. Εξήγησέ μου όμως πιο καθαρά αυτά που έλεγες: όριζες γεωμετρία τη μάθηση που πραγματεύεται για τα επίπεδα.
Ναι.
Κατόπι της, στην αρχή έβαζες την αστρονομία, ύστερα όμως άλλαξες σειρά και γύρισες πίσω.
Γιατί από τη βία μου να τα περάσω όλα γρήγορα, χρονοτριβώ απεναντίας περισσότερο· έπρεπε ύστερα από τη γεωμετρία να κάμω λόγο για τη μάθηση που καταγίνεται με τα σώματα που έχουν τη διάσταση του βάθους, επειδή όμως ως τώρα έχω καταλήξει σε γελοία αποτελέσματα, την προσπέρασα [528e] κι έβαλα στη σειρά της την αστρονομία, ενώ αυτή αντικείμενό της έχει τα στερεά που κινούνται.
Πολύ σωστά.
Ώστε τέταρτο μάθημα πρέπει να βάλομε την αστρονομία, σα να υπήρχε η στερεομετρία που παραλείπομε τώρα, αν αποφασίσει η πολιτεία ν᾽ ασχοληθεί μ᾽ αυτή.
Πολύ φυσικά. Και επειδή προλίγου μ᾽ εξέπληξες, Σωκράτη, που επαίνεσα τόσο αδέξια την αστρονομία, [529a] την επαινώ τώρα σύμφωνα με τη δική σου την αντίληψη· γιατί είναι ολοφάνερο, θαρρώ, στον καθένα πως αυτή αναγκάζει την ψυχή να βλέπει προς τα επάνω και οδηγεί από τα εδώ προς τα εκεί.
Ίσως να είναι στον καθένα ολοφάνερο, όπως το λες, όχι όμως και σε μένα· γιατί άλλη είναι η δική μου η ιδέα.
Μα ποιά λοιπόν;
Όπως τη μεταχειρίζονται τώρα όσοι τη συσχετίζουν με τη φιλοσοφία, την κάνουν απεναντίας να βλέπει πολύ προς τα κάτω.
Τί θέλεις να πεις;
Μου φαίνεται πως όχι και πολύ ταπεινά το παίρνεις μέσα σου το τί είναι αυτή η προς τα επάνω μάθηση· γιατί καταντά το ίδιο [529b] κι αν ένας σηκώσει το κεφάλι του και κοιτάζει τα κοσμήματα της οροφής, να νομίσεις πως τα εξετάζει με τη νόηση κι όχι με τα μάτια. Ίσως τώρα να έχεις εσύ δίκιο κι εγώ να γελιούμαι σαν κουτός. Γιατί εγώ πάλι δεν μπορώ να εννοήσω άλλο μάθημα που να κάνει την ψυχή να βλέπει προς τα επάνω, παρά εκείνο που αντικείμενό του έχει το ον και το αόρατο· αν όμως κανένας τώρα χάσκει κοιτάζοντας μ᾽ ανοιχτό στόμα προς τα πάνω ή με μισόκλειστα τα μάτια προσπαθεί να παρατηρεί κανένα από τα αισθητά, ποτέ εγώ δε θα πω πως θα μάθει αυτός τίποτα [529c] —γιατί κανένα από τα αισθητά δεν είναι αντικείμενο της επιστήμης—, ούτε πως η ψυχή του βλέπει προς τα πάνω αλλά προς τα κάτω, κι αν ακόμα κολυμπά ανάσκελα είτε στη θάλασσα είτε στη στεριά.
Δίκαιη είναι η τιμωρία μου και με το δίκιο σου κι εσύ με επέπληξες. Αλλά πώς λες πως πρέπει να μαθαίνουν την αστρονομία διαφορετικά απ᾽ ό,τι τη μαθαίνουν σήμερα, για να είναι η μάθησή της χρήσιμη για το σκοπό που λέμε;
Με τον ακόλουθο τρόπο: αυτά βέβαια τα στολίσματα, που βλέπονται με την όραση στον ουρανό επάνω, πρέπει βέβαια να τα θαυμάζομε και να τα θεωρούμε ως τα εμορφότερα και [529d] κανονικότερα ανάμεσα σ᾽ όλα τα ορατά, πολύ όμως τους λείπει για να φτάσουν τα αληθινά, τις περιφορές δηλαδή που παράγει η καθαυτό ταχύτητα και η καθαυτό βραδύτητα ρυθμισμένες επάνω στον αληθινό αριθμό και σ᾽ όλα τα αληθινά κατά τη σχέση που έχουν αναμεταξύ τους και μ᾽ όλα τ᾽ άλλα που κινούνται από την επίδρασή τους· πράγματα που μόνο με το λογισμό και τη διάνοια μπορεί κανείς να αντιληφθεί, όχι όμως με την όραση· ή παραδέχεσαι εσύ το εναντίο;
Καθόλου.
Πρέπει λοιπόν όλον αυτό το στολισμό του ουρανού να τον χρησιμοποιούμε ως εικόνα και παράδειγμα για την κατανόηση των αοράτων εκείνων, απαράλλαχτα όπως [529e] αν τύχαινε να πέσουν στα χέρια κανενός εικόνες σχεδιασμένες και δουλεμένες με περίσσια τέχνη από το Δαίδαλο ή κανέναν άλλο γλύπτη ή ζωγράφο. Γιατί ένας που νιώθει από γεωμετρία, αν τα ᾽βλεπε αυτά, βέβαια θα εθαύμαζε την καλλιτεχνική τους εκτέλεση, θα νόμιζε όμως γελοίο να τα εξετάζει και να τα μελετά στα σοβαρά, για να βγάλει από κει τη γνώση [530a] για τα ίσα και τα διπλάσια ή για όποιαν άλλη συμμετρία.
Πώς να μην είναι πραγματικώς γελοίο;
Το ίδιο λοιπόν δεν φαντάζεσαι πως θα παθαίνει κι ένας αληθινός αστρονόμος που στρέφει τα μάτια του στις περιφορές των άστρων; Θα παραδεχτεί βέβαια πως ο ουρανός και όσα υπάρχουν μέσα του έχουν κατασκευασθεί και ταχτοποιηθεί από το δημιουργό τους με τον εμορφότερο τρόπο που μπορεί να γίνει με τα τέτοια δημιουργήματα· αλλά δεν νομίζεις πως θα το θεωρήσει άτοπο να παραδεχτεί κανείς ότι η συμμετρία της ημέρας με τη νύχτα, του ημερόνυχτου με το μήνα, και του μηνός με το χρόνο, και των άλλων άστρων [530b] με αυτά και μεταξύ τους, μένει πάντα η ίδια και πως τίποτ᾽ απ᾽ αυτά δεν παίρνει ποτέ καμιά παραλλαγή, ενώ είναι σώματα υλικά και ορατά, και να ζητεί με κάθε τρόπο να βρει την αλήθεια σ᾽ όλα αυτά;
Τώρα που σε ακούω, παραδέχομαι πως όπως τα λες είναι.
Για να βάζομε λοιπόν προβλήματα θα σπουδάζομε και την αστρονομία, το ίδιο όπως είπαμε και για τη γεωμετρία· και θ᾽ αφήσομε κατά μέρος όσα φαίνονται στον ουρανό, αν σκοπός μας είναι πραγματικώς με τη μάθηση της αστρονομίας [530c] τη φυσική γνωστική δύναμη της ψυχής μας να την κάμομε χρήσιμη από άχρηστη που ήταν.
Πόσο πολύ περισσότερη εργασία επιβάλλεις στην αστρονομία από αυτήν που έχει τώρα.
Νομίζω πως το ίδιο είμαστε υποχρεωμένοι να κάμομε και για τις άλλες μαθήσεις, αν έχομε καμιάν αξία σα νομοθέτες. Αλλά μήπως έχεις να μου θυμίσεις κανένα άλλο από τα μαθήματα που μας ταιριάζουν;
Έτσι, όσο για τώρα, δεν έχω.
Η Αρμονική
Και όμως η φορά μάς παρουσιάζει όχι ένα αλλά περισσότερα είδη, [530d] καθώς εγώ νομίζω. Ένας σοφός θα μπορούσε ίσως να μας τα πει όλα, μα εκείνα που είναι ολοφάνερα και σε μας είναι δυο.
Ποιά λοιπόν;
Εκτός από την αστρονομία που είπαμε, και το αντίστροφό της.
Το ποιό;
Φαίνεται ότι, καθώς έχουν κατασκευαστεί τα μάτια για την αστρονομία, έτσι και τ᾽ αυτιά για την εναρμόνια φορά και πως είναι αδερφές μεταξύ τους αυτές οι δυο επιστήμες, καθώς το λένε οι Πυθαγόρειοι και μεις, Γλαύκων, συμφωνούμε μαζί τους· δεν είν᾽ έτσι;
Έτσι βέβαια.
