ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ

Η ασφαλής μέθοδος προσέγγισης τής πραγματικότητας

Σε όλα τα συγγράμματα του Αριστοτέλη διαφαίνεται μια ηρωική προσπάθεια για ανεύρεση της αλήθειας. Αυτόματα όμως ανακύπτει το ερώτημα, τι είναι αλήθεια, και ποιά ερμηνεία δίνει στον όρο αυτό ο Αριστοτέλης; Κατά την έρευνα της έννοιας «αλήθεια» ο σταγειρίτης φιλόσοφος λαμβάνει ως αφετηρία την αρχή, ότι ο όρος αυτός έχει πολλές σημασίες.

Λέγοντας τον όρο πραγματικότητα εννοούμε την αντικειμενικότητα, δηλ. την ανεξάρτητη από κάθε υποκειμενική επίδραση υπόσταση της πραγματικότητας, τον σταθερό και ανεξάρτητο από κάθε υποκειμενικότητα κόσμο της αντικειμενικής πραγματικότητας.

Λέγοντας αλήθεια εννοούμε την περί της πραγματικότητας αυτής γνώση μας, εφ’ όσον συμφωνεί με τα πράγματα. Ο άνθρωπος, προσπαθώντας να κατανοήσει την προ αυτού αντικειμενικότητα με τη νόησή του, σχηματίζει κρίσεις, οι οποίες άλλοτε συμφωνούν κι άλλοτε δεν συμφωνούν με τα δεδομένα της πραγματικότητας. Όταν οι από τη νόηση σχηματιζόμενες κρίσεις αντιστοιχούν προς τα πραγματικά δεδομένα, τότε λέμε ότι είναι αληθείς. Σε περίπτωση κατά την οποία δεν υπάρχει μεταξύ κρίσεων και πραγματικότητας ομοφωνία, λέμε ότι οι κρίσεις μας είναι ψευδείς.

Ώστε η αλήθεια πρέπει να θεωρηθεί ως συμφωνία της νόησής μας προς τα πράγματα και να νοηθεί ως φαινόμενο καθαρά νοητικό, διαδραματιζόμενο στην περιοχή της διάνοιας και όχι στην περιοχή των πραγμάτων. Αντιθέτως τα παθήματα (=πάθη) της ψυχής, λέει ο Αριστοτέλης, δεν επιτρέπουν την αληθή απεικόνιση της πραγματικότητας («Περί Ερμηνείας» 16 α 7). Με τον καθορισμό αυτό ο Αριστοτέλης ορίζει την έννοια της αλήθειας ως συμφωνία ενός απαθούς υποκειμένου με τα πράγματα.

Εκτός της αληθείας αυτής, της αναφερόμενης στη διασκεπτική νόηση, δηλαδή στη νόηση που προχωρεί χρησιμοποιώντας έννοιες, κρίσεις και συλλογισμούς, διακρίνει ο Αριστοτέλης και άλλο είδος αληθείας, όπως αυτή που προκύπτει με άμεση επιβολή (ενόραση η διαίσθηση) και όχι με την έμμεση, με συλλογισμούς διανοητικής εργασίας. Κατά το σχολιαστή των έργων του Αριστοτέλη, Θεμίστιο, τέτοια αλήθεια είναι «αφή και πέλασις (δηλ. πλησίασμα) της ψυχής» προς το αντικείμενο της νόησης, είναι η ενέργεια του νου, η οποία παρέχει τις αρχές της Επιστήμης και καθιστά δυνατή την αντίληψη των αισθητών αντικειμένων και των γενικών ιδιοτήτων, που παρουσιάζονται στα αισθητά πράγματα κ.λπ. (υποκειμενική αλήθεια).

Κατά τις αντιλήψεις του Αριστοτέλη ο άνθρωπος δύναται να φθάσει στην αληθή γνώση, γιατί ο νους τον θέτει σε άμεση επαφή με την αλήθεια, παρέχοντάς του τις αναπόδεικτες μεν αλλ’ αληθείς αρχές της Επιστήμης, ο δε αποδεικτικός λόγος, υπό την καθοδήγηση των ύψιστων αποδεικτικών αξιωμάτων, τον προφυλάσσει από το ψεύδος. Ο κόσμος κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο είναι ακριβώς όπως μας τον παρουσιάζουν οι υγιώς λειτουργούσες αισθήσεις και ο ορθός διασκεπτικός λόγος. Η αίσθηση ουδέποτε απατάται ως προς τα αντικείμενα που μας εμφανίζει, ομοίως δε και ο λόγος-νους.

Ο Αριστοτέλης υπήρξε πολυμερής και πολυσχιδής διάνοια, πατέρας των φυσικών επιστημών. Ήταν φιλόσοφος, φυσικός, βιολόγος, πολιτειολόγος, ψυχολόγος, γιατρός κ.α.. Η Αναγέννηση, έφερε μέσα από φοβερούς θρησκευτικούς φανατισμούς την ελευθερία του πνεύματος, του ορθού λόγου και της επιστημονικής απόδειξης. Η συνεισφορά του Καρτέσιου για τη μετάβαση της ανθρωπότητας από τον ανελεύθερο σκοτεινό Μεσαίωνα στην Αναγέννηση υπήρξε κορυφαία. Η λεγόμενη «καρτεσιανή λογική» όμως, είναι η αριστοτέλεια λογική. Όπως ομολογεί ο ίδιος ο Καρτέσιος, «δεν υπερηφανεύομαι πως είμαι εφευρέτης κανενός λόγου» (Λόγος περί μεθόδου, κεφ. στ ).

Καθορισμός και όρια διάκρισης των επιστημών

Ο Αριστοτέλης καθόρισε τις διάφορες επιστήμες και έθεσε όρια για την διάκρισή τους. Τις χώρισε κυρίως σε δύο είδη, στις αποδεικτικές λεγόμενες επιστήμες και στις μη αποδεικτικές. Στις αποδεικτικές επιστήμες περιλαμβάνονται οι φυσικές επιστήμες, ενώ στις μη αποδεικτικές περιλαμβάνονται οι κοινωνικές και οι οικονομικές επιστήμες.

Λέγοντας αποδεικτικές επιστήμες εννοούμε εκείνες, των οποίων οι αλήθειες στηρίζονται στις αποδείξεις. Για να υπάρχει όμως απόδειξη ενός ισχυρισμού, πρέπει πρώτα να έχει ορισθεί το επιστητό, επί του οποίου γίνεται η ενέργεια της απόδειξης και δεύτερο να έχουν ορισθεί τα αξιώματα, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για την απόδειξη, να έχουν δηλαδή εκ των προτέρων καθορισθεί κάποιες γενικές προτάσεις αφ’ εαυτών αληθείς, μη επιδεχόμενες δηλαδή αμφισβήτηση από τον κοινό νου.

Εάν για παράδειγμα ερευνάμε στη Γεωμετρική επιστήμη τις ιδιότητες του ισοσκελούς τριγώνου, είναι αυτονόητο, ότι πρώτα πρέπει να έχουμε ορίσει, τι είναι τρίγωνο και τι είναι ισοσκελές τρίγωνο. Εάν τώρα θέλουμε να δείξουμε, ότι οι παρά την βάση γωνίες του ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το αξίωμα (το οποίο δεν είναι δυνατόν να αποδείξουμε, αλλά το δεχόμαστε ως αληθές) ότι, εάν σε ίσα προσθέσουμε η αφαιρέσουμε ίσα, τα εξαγόμενα είναι ίσα. Επίσης πρέπει να χρησιμοποιήσουμε και κάποιες άλλες προτάσεις, τις οποίες έχουμε αποδείξει με αξιώματα, ότι είναι αληθείς.

Θεμελίωση των επιστημών με βάση τους νόμους της Λογικής

Αυτονόητο είναι, ότι η θεμελίωση των αποδεικτικών επιστημών προϋποθέτει θεμελίωση αυστηρή του τρόπου του σκέπτεσθαι και του συνάγειν συμπεράσματα, προϋποθέτει δηλαδή τη θεμελίωση της επιστήμης των κρίσεων και των συλλογισμών, τουτέστι της Λογικής. («Μετά τα Φυσικά», IV 3.) Ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα έδωσε ο Αριστοτέλης στους τρεις νόμους της Λογικής, στους τρεις γενικώτατους νόμους της νόησης: στο νόμο της ταυτότητας, στο νόμο της αντίφασης και στο νόμο της του τρίτου η μέσου απόκλεισης (εις άτοπον απαγωγής).

Σύμφωνα με το νόμο της ταυτότητας το Α είναι Α· ο νόμος είναι ακριβέστερος, αν θεωρηθεί ως νόμος της ταυτολογίας, οπότε η βασική αρχή της αριστοτέλειας ανάλυσης (τυπικής λογικής) είναι το Α λέγεται Α. («Μετά τα Φυσικά», V 9.)

Κατά το νόμο της αντίφασης είναι αδύνατον ο ίδιος προσδιορισμός να αποδίδεται και να μην αποδίδεται στο ίδιο πράγμα κατά την ίδια χρονική στιγμή και από την ίδια άποψη. Προσθέτει όμως ο Αριστοτέλης, ότι ο νόμος της αντίφασης (η η αρχή της αντίφασης, όπως ενίοτε λέγεται) είναι αναπόδεικτος. («Μετά τα Φυσικά», Δ 3, 1005 β 19.)

Το νόμο της του τρίτου η μέσου απόκλεισης διατυπώνει ο Αριστοτέλης ως εξής: Αλλά βεβαίως δεν είναι δυνατόν να υπάρχη κάτι μεταξύ των δύο μελών της αντίφασης· αντίθετα είμαστε υποχρεωμένοι, προκειμένου να μιλήσουμε για κάτι, η να εκφέρουμε μία βεβαίωση σχετικά με αυτό η να εκφέρουμε μία άρνηση («αλλά, μην ουδέ μεταξύ αντιφάσεως ενδέχεται είναι ουδέν, αλλά ανάγκη η φάναι η αποφάναι εν καθ’ ενός οτιούν», «Μετά τα Φυσικά», 1011 β 23.) Η καρδιά του ανθρώπου η πάλλει η δεν πάλλει. Τρίτη κατάσταση της καρδιάς η μέση κατάσταση αποκλείεται.

Οι τρεις αυτοί νόμοι της Λογικής, τους οποίους για πρώτη φορά διατύπωσε ο Αριστοτέλης, αποτελούν θεμελιώδεις νόμους των Μαθηματικών. Οι διάφορες Σχολές ελέγχου και έρευνας των αρχών των Μαθηματικών, όπως είναι η Μορφοκρατία (Formalismus), ο Θετικισμός (Ροsitivismus) και ο Ενοραματισμός (Ιntuitionismus) προσπαθούν να απαλλαγούν, όπως ισχυρίζονται, των μεταφυσικών στοιχείων κατά τη θεμελίωση των Μαθηματικών.

Υποθέτουν, ότι ο Πλάτων είναι ο αρχηγέτης της εισαγωγής των μεταφυσικών στοιχείων στη Μαθηματική επιστήμη και ισχυρίζονται, ότι με τις θεωρίες τους κατώρθωσαν να εκτοπίσουν τον Πλάτωνα από τη θεμελίωση των Μαθηματικών. Τέτοιες αντιλήψεις όμως, των οποίων προεξήρχε προ ετών ο Άγγλος μαθηματικός και φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσσελ, δεν ευσταθούν, αποδεικνύουν όμως, ότι και σοβαροί επιστήμονες ακόμη δεν έχουν καν διαβάσει τον Πλάτωνα, τουλάχιστον την «Πολιτεία», όπου γίνεται ευρύς λόγος για τις αρχές των Μαθηματικών και κανείς λόγος περί μεταφυσικών στοιχείων.

Ο Αριστοτέλης έχει διασαφηνίσει πλήρως τα της θεμελίωσης των Μαθηματικών ως επιστήμης μακράν κάθε μεταφυσικού στοιχείου. Ο ισχυρισμός του Ράσσελ, ότι ναι μεν καλή είναι η Λογική του Αριστοτέλη, αλλά επειδή η πάροδος του χρόνου καταστρέφει την έννοια των λέξεων και συνεπώς εξασθενίζει την ισχύ της αριστοτελικής Λογικής, η οποία πρέπει αυτή να αντικατασταθεί με τη συμβολική λεγόμενη Λογική, έχει επισύρει πολλές αντιρρήσεις.

   Ο Αριστοτέλης, όπως και ο δάσκαλός του, Πλάτωνας, υποστήριζε, ότι η Επιστήμη είναι γενική και αδιαίρετη και αποβλέπει στη σαφή γνώση της ουσίας των πραγμάτων. Αποστολή του κάθε σοφού και της πραγματολογικής έρευνας είναι να αποκαλύψει την υπάρχουσα ιδέα, δηλαδή την ανώτερη και βαθύτερη έννοια, την καθαρή ουσία των πραγμάτων.

Οι νόμοι της Λογικής, τους οποίους διατύπωσε ο Αριστοτέλης, αποτέλεσαν την αφετηρία της μεθοδολογικής συγκρότησης των αποδεικτικών επιστημών. Κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο τα συστατικά οιασδήποτε αποδεικτικής επιστήμης είναι τρία:

• Το επιστητό, το οποίο αποτελεί το αντικείμενο της Επιστήμης. Το επιστητό αυτό είναι για μεν την Αριθμητική οι αριθμοί, ενώ για τη Γεωμετρία είναι ο χώρος.

• Οι προς απόδειξη προτάσεις.

• Οι αποδεικτικές αρχές, τις οποίες χρησιμοποιεί η Επιστήμη κατά την αποδεικτική διαδικασία.

Η αποστολή μιας αποδεικτικής επιστήμης είναι να δείξει με βεβαιότητα τον αποδεικτικό λόγο, επί του οποίου θεμελιώνεται η αλήθεια μιας δοθείσας πρότασης. Αυτό θα επιτευχθεί με την αναγωγή της πρότασης σε άλλες αρχικές και αφ’ εαυτών φανερές προτάσεις, δηλαδή στα αξιώματα. Απόδειξη των αξιωμάτων δεν είναι δυνατή. Είναι φανερό, ότι η αποδεικτική επιστήμη περιορίζεται από όρια. Είναι αδύνατο να προχώρησει πέραν των αξιωμάτων, εκ των οποίων αντλεί την αποδεικτική της βεβαιότητα. Εδώ βλέπουμε, ότι και ο Αριστοτέλης, όπως και ο Πλάτων, παραδέχονται, ότι η αξία μιας αποδεικτικής επιστήμης και μάλιστα και της Αριθμητικής και της Γεωμετρίας είναι σχετική.

Ο Πλάτων στηρίζει τη γνώμη του στο ότι ολόκληρο το οικοδόμημα της Γεωμετρίας βασίζεται στην ακαθόριστη έννοια «σημείο», με την οποία καθορίζεται ο χώρος («Πολιτεία», 533 c). Εννοείται, χωρίς να σημειώνεται ιδιαίτερα από τον Πλάτωνα, ότι και η έννοια «αριθμός» είναι απλώς δημιούργημα του ανθρωπίνου πνεύματος και κατά συνέπεια και η Αριθμητική είναι επιστήμη που έχει σχετική αξία (σε σχέση με την Φιλοσοφία). Ο Αριστοτέλης καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα αναχωρώντας από τη σκέψη, ότι το ανθρώπινο υποκείμενο στις αποδεικτικές επιστήμες είναι αδύνατον να προχωρήσει πέραν των αξιωμάτων, για τα οποία αδυνατεί να δώσει λόγο.

Δεν είναι γνωστό, αν ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με τον τρόπο σύνταξης των μη αποδεικτικών επιστημών. Θεωρείται όμως πιθανόν, ότι δεν ασχολήθηκε με αυτές, γιατί δεν άφησε καμμία σχετική πραγματεία. Ο καθορισμός της μεθόδου έρευνας είναι εφικτός μόνο στις αποδεικτικές επιστήμες, των οποίων πρότυπο είναι τα Μαθηματικά. Η σύγχρονη Επιστήμη παραδέχεται, ότι είναι ανέφικτος ο καθορισμός ωρισμένης μεθοδολογίας για τις μη αποδεικτικές επιστήμες. Η έρευνα παραδείγματος χάριν στην Ιστορία και την Ιατρική, εφ’ όσον δεν στηρίζεται στις γνώσεις των φυσικών και μαθηματικών επιστημών, είναι αδύνατον να γίνει, όπως γίνεται στα Μαθηματικά. Στις μη αποδεικτικές επιστήμες υπεισέρχονται παράγοντες, οι οποίοι είναι αδύνατον να ερευνηθούν με τον τρόπο που ερευνώνται οι μαθηματικές προτάσεις.

Σε λίγους φυσικούς – μαθηματικούς είναι γνωστό, ότι ο Αριστοτέλης στο έργο του «Μηχανικά Προβλήματα» εισάγει την έννοια του διανύσματος, δηλαδή του φυσικού μεγέθους (η ποσότητας), που έχει μέτρο και κατεύθυνση, και προβαίνει στη σύνθεση (πρόσθεση) δύο τέτοιων διανυσμάτων με τη γνωστή μέθοδο (κανόνα) του παραλληλογράμμου, παρέχοντας μάλιστα και τη σχετική γεωμετρική απόδειξη. Επί πλέον ο Αριστοτέλης ασχολείται με δύο βασικά διανύσματα της Φυσικής, της δύναμης και της ταχύτητας. Τους νόμους του Νεύτωνα τους είχε διατυπώσει πρώτος ο Αριστοτέλης. (Αφιερωμένο στον Αριστοτέλη και στο έργο του «Φυσικά» είναι το ομώνυμο άλσος στα Στάγειρα, το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά διαδραστικών παιχνιδιών, που αποτελούν εφαρμογές κανόνων Φυσικής, που διατύπωσε.)

Οι έννοιες του χώρου, του χρόνου, της κίνησης, του απείρου κ.τ.λ.

Στην πραγματεία Φυσικής ακροάσεως (η «Φυσικά») ο Αριστοτέλης εξετάζει τα φυσικά φαινόμενα από γενικότερης σκοπιάς και προσπαθεί πάντοτε, ώστε η έρευνά του να συνδέεται αναπόσπαστα με την εξέταση του οντολογικού προβλήματος. Το σύγγραμμα αυτό δεν είναι έργο τύπου σύγχρονης Φυσικής πειραματικής. Σε αυτό ερευνάται η έννοια του χρόνου, η έννοια της δύναμης, η έννοια της κίνησης, η έννοια του χώρου, η έννοια του απείρου, η έννοια του συνεχούς κ.λπ..

Έννοια του χρόνου λαμβάνουμε από την κίνηση, τονίζει ο Αριστοτέλης. Εάν δεν υπάρχει κίνηση, δεν υπάρχει χρόνος. Δεν περιορίζεται φυσικά στη γενικότητα αυτή ο Σταγειρίτης φιλόσοφος. Αναλύει την έννοια του παρελθόντος, την έννοια του παρόντος και την έννοια του μέλλοντος («Φυσικά» Δ 218 κ.ε.) Οι έρευνές του και οι αναλύσεις του της έννοιας του χρόνου αποτελούν μέχρι σήμερα την αφετηρία κάθε συναφούς έρευνας. Θα ήταν δυνατόν να υποστηριχθεί, ότι η εκ της Θεωρίας της Σχετικότητας δημιουργηθείσα έννοια, του λεγόμενου Χωροχρόνου, αποτελεί ένα βήμα πέραν των συναφών θεωριών περί χρόνου του Αριστοτέλη. Υπάρχουν όμως πολλές αντιρρήσεις για την αξία της έννοιας του Χωροχρόνου στηριζόμενες στην αμφισβήτηση της αξίας της λεγόμενης Ελλειπτικής Γεωμετρίας, επί της οποίας βασίζεται η σχετική θεωρία.

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί Μαθηματικά για την απόδειξη της ανυπαρξίας του κενού, και κατά συνέπεια θεωρείται ορθά ο ιδρυτής της Θεωρητικής και Μαθηματικής Φυσικής. Μεταξύ άλλων αποδεικνύει ότι, εάν κινητό βρίσκεται υπό την επίδραση δύο δυνάμεων, που σχηματίζουν γωνία μεταξύ τους, η ταχύτητα του κινητού ισούται με τη συνισταμένη των δύο ταχυτήτων, οι οποίες προκαλούνται από τις δύο δυνάμεις. Ο νόμος αυτός του Αριστοτέλη περιέχεται στα γυμνασιακά εγχειρίδια Φυσικής Πειραματικής όλου του κόσμου.

Εντύπωση προκάλεσε η κατά τα τελευταία έτη γενόμενη παρατήρηση, ότι πρώτα ο Αριστοτέλης έχει διατυπώσει το αξίωμα της αδράνειας στη Φυσική και όχι ο Νεύτων, όπως πιστευόταν. Ο Ισαάκ Νεύτων στο περίφημο σύγγραμμά του «Ρhilosophiae naturalis princ. mathematica» περιλαμβάνει στην Εισαγωγή τρία αξιώματα, από τα οποία το πρώτο, το λεγόμενο αξίωμα της αδράνειας, έχει ως εξής: «Κάθε σώμα διατηρεί την κατάσταση ηρεμίας η ευθύγραμμης ισοταχούς κίνησης, εφ’ όσον δεν εξαναγκάζεται από εξωτερικές δυνάμεις σε μεταβολή κατάστασης.»

Κατά το τέλος του 19ου αιώνα ανακαλύφθηκε κατά την σπουδή των αριστοτελικών συγγραμμάτων, ότι ο Αριστοτέλης είχε διατυπώσει το δεύτερο μέρος του ανωτέρω αξιώματος ως εξής: «Κανείς δεν θα μπορούσε να πη, γιατί κινηθέν σώμα θα σταματήση κάπου· διότι γιατί να σταματήση εδώ και όχι εκεί; Ώστε η θα ηρεμήση η κατ’ ανάγκη θα κινήται επ’ άπειρο, εάν δεν το εμποδίση ισχυρότερη δύναμη από αυτήν που το κινεί.» («Έτι ουδείς αν έχοι ειπείν, διατί κινηθέν στήσεταί που· τι γαρ μάλλον ενταύθα η ενταύθα; Ώστε η ηρεμήσει η εις άπειρον ανάγκη φέρεσθαι, εάν μη τι εμποδίση κρείττον».) («Φυσικής ακροάσεως» Δ 8 215 α.)

Το προηγούμενο μέρος του αξιώματος (το δεύτερο) αφορά στο κινητό, το οποίο βρίσκεται ήδη σε κίνηση. Το πρώτο μέρος του αξιώματος έχει σχέση με κινητό, το οποίο βρίσκεται σε ηρεμία. Και το μέρος αυτό το έχει διατυπώσει ο Αριστοτέλης ως εξής: «Εάν δε δεν υπάρχη κίνηση των σωμάτων, μήτε εκ φύσεως (όπως είναι κίνηση από την βαρύτητα) μήτε από επίδραση κάποιας δύναμης, τίποτε δεν θα είναι δυνατόν να κινηθή.» («Ει δε μη εστι μήτε φύσει μήτε βία (κίνησις) όλως ουδέν κινηθήσεται.») («Περί Ουρανού», Β 13, 295 α: Ε. Σταμάτη, Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, τόμος 34ος, 1959.)

Γλάστρα… μεγαλώνει μαζί με το φυτό!

Καθώς τα φυτά μεγαλώνουν, συχνά παρουσιάζεται η ανάγκη για μεγαλύτερη γλάστρα από αυτή που τα περιείχε αρχικά. Η μεταφορά είναι μια διαδικασία που εκτός από τον κόπο που απαιτεί, δημιουργεί λάσπες στο μπαλκόνι ή την αυλή αλλά και κοστίζει αφού πολλές φορές αναγκαζόμαστε να καταστρέψουμε την παλία γλάστρα για να μη χαλάσουμε το φυτό στη μεταφορά. Η εταιρεία Studio Ayaskan, με έδρα το Λονδίνο, προσπαθεί να δώσει μια λύση στο πρόβλημα με μια γλάστρα βασισμένη στην τέχνη origami, η οποία μεγαλώνει καθώς το φυτό αναπτύσσεται.

Καθώς το φυτό μεγαλώνει, οι ρίζες του πιέζουν το χώμα και τα τοιχώματα της γλάστρας και αυτή μεγαλώνει δίνοντας περισσότερο χώρο. Εμείς το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να προσθέτουμε χώμα και να παρατηρούμε την όμορφη μεταμόρφωση της γλάστρας.

10 λέξεις οδηγοί για να μας συντροφεύουν στο ταξίδι της ζωής μας.

10 λέξεις οδηγοί για να μας συντροφεύουν στο ταξίδι της ζωής μας!

         

1. ΟΡΘΗ ΓΝΩΣΗ, για να μας δώσει τα απαραίτητα εργαλεία για το ταξίδι.

2. ΣΟΦΙΑ, για να χρησιμοποιήσουμε τη συσσωρευμένη γνώση του παρελθόντος με τρόπο που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε την παρουσία μας, το «τώρα».

3. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ, για να δεχόμαστε τους άλλους που έχουν ίσως διαφορετικό τρόπο από το δικό μας, με λεπτότητα και κατανόηση, καθώς προχωράμε μαζί τους ή αναμεσά τους ή γύρω τους στο δρόμο της ζωής μας.

4. ΑΡΜΟΝΙΑ, για να μπορούμε να δεχόμαστε τη φυσική ροή της ζωής.

5. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ, για να συνειδητοποιήσουμε και να αναγνωρίσουμε νέες λύσεις και άγνωστα μονοπάτια στο δρόμο μας.

6. ΔΥΝΑΜΗ, για να αντισταθούμε στο φόβο και να προχωρήσουμε μπροστά, παρά την αβεβαιότητα, χωρίς εγγυήσεις ή πληρωμή.

7. ΓΑΛΗΝΗ, για να στεκόμαστε γερά στα πόδια μας.

8. ΧΑΡΑ, για να είμαστε πάντα γεμάτοι τραγούδια, γέλια και χορούς.

9. ΑΓΑΠΗ, ο σίγουρος οδηγός προς το υψηλότερο επίπεδο συνειδητότητας που είναι ικανός να φτάσει ο άνθρωπος.

10. ΕΝΟΤΗΤΑ, κι αυτό μας ξαναφέρνει εκεί απ’όπου ξεκινήσαμε, τη θέση όπου είμαστε ένα με τον εαυτό μας και με όλα τα άλλα πράγματα.

Η οφθαλμαπάτη που θα σας κάνει να αμφισβητήσετε την ύπαρξη των χρωμάτων!

Μη βιαστείτε να πείτε ότι η μπανάνα είναι γκρι!
Η απίστευτη οφθαλμαπάτη μπερδεύει τον εγκέφαλο ώστε να βλέπει χρώματα εκεί που δεν υπάρχουν.
Δημιουργήθηκε από τον καλλιτέχνη Kenneth Morehouse, ο οποίος μάλιστα υποστηρίζει ότι το εντυπωσιακό εφέ αποδεικνύει ότι τα χρώματα δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα κατασκεύασμα του μυαλού μας.

Για να δείτε την εντυπωσιακή οφθαλμαπάτη, θα πρέπει να ρυθμίσετε την οθόνη του υπολογιστή σε μέγιστη φωτεινότητα και να σβήσετε τα φώτα στο δωμάτιο που βρίσκεστε.

Προσοχή: Δεν πρέπει να δείτε το βίντεο εάν έχετε ευαισθησία στα φώτα που αναβοσβήσουν ή πάσχετε από επιληψία που πυροδοτείται από τα φωτεινά ερεθίσματα.


Η επίδραση οφείλεται στο λεγόμενο Φαινόμενο Fechner, το οποίο παρατηρείται όταν έχουμε την ψευδαίσθηση ότι βλέπουμε χρώματα επειδή κοιτάζουμε ταχέως εναλλασσόμενες ή κινούμενες μαυρόασπρες εικόνες.
Το φαινόμενο πηγάζει από τη νευρολογική λειτουργία του αμφιβληστροειδούς χιτώνα και χωροταξικών αλληλεπιδράσεων στον πρωτογενή οπτικό φλοιό, ο οποίος ελέγχει την αναγνώριση μοτίβων στις εικόνες.

"Κρας τεστ" της Γενικής Σχετικότητας με τη μελέτη της μαύρης τρύπας του Γαλαξία μας

Ακόμη περισσότερα ραδιοτηλεσκόπια προστέθηκαν πρόσφατα στο δίκτυο Event Horizon Telescope (EHT), ένα «εικονικό» υπερ-τηλεσκόπιο που αξιοποιεί πλέον τις κεραίες από εννιά αστρονομικά όργανα σε όλο τον πλανήτη.
Έτσι, το EHT θα μπορέσει να μελετήσει ταχύτερα και πιο εξονυχιστικά τη μαύρη τρύπα που βρίσκεται στο κέντρο του Γαλαξία μας, με έναν από τους βασικούς στόχους να ελεγχθεί κατά πόσο η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας εξακολουθεί να ισχύει ακόμη και στα εξαιρετικά ισχυρά βαρυτικά πεδία.
Αν και στα 100 χρόνια «ζωής» της η Γενική Σχετικότητα έχει επιβεβαιωθεί από πολλές αστρονομικές παρατηρήσεις, μία από τις πιο κρίσιμες ετυμηγορίες για τον τρόπο με τον οποίο περιγράφει τη βαρύτητα θα προέλθει από τις ακραίες συνθήκες στη «γειτονιά» μιας μαύρης τρύπας. Έτσι, το EHT δημιουργεί ένα νέο «παράθυρο» για τον έλεγχο της θεωρίας του Αϊνστάιν, ανοίγοντας μάλιστα τον δρόμο για μοντέλα της φυσικής που θα την υπερβαίνουν, σε περίπτωση που τα δεδομένα που θα προκύψουν αντιβαίνουν με τις προβλέψεις της.
Με βάση τις μετρήσεις που έχει συγκεντρώσει ήδη το εικονικό υπερ-τηλεσκόπιο, και όσες θα συλλέξει από εδώ και στο εξής αξιοποιώντας ακόμη περισσότερα αστρονομικά όργανα, οι επικεφαλής του ΕΗΤ εκτιμούν πως το αργότερο μέσα σε έναν χρόνο θα έχουν συνθέσει την πρώτη εικόνα του Τοξότη Α*, της μαύρης τρύπας στο κέντρο του Γαλαξία μας. Στόχος των επιστημόνων είναι να «ακτινογραφήσουν» τον ορίζοντα γεγονότων της μαύρης τρύπας, δηλαδή τον χώρο γύρω της όπου οτιδήποτε εισέλθει σε αυτόν (ακόμη και το φως) δεν μπορεί να ξεφύγει από το πανίσχυρο βαρυτικό πεδίο.
«Για τη μελέτη ισχυρών βαρυτικών πεδίων, οι δύο δυνατότητες που υπάρχουν είναι η μελέτη δομών σε κοσμολογική κλίμακα ή οι περιοχές γύρω από ουράνια σώματα με εξαιρετικά μεγάλη συγκέντρωση μάζας, όπως οι μελανές οπές», ανάφερε σε πρόσφατο συνέδριο ο Άβερι Μπρόντερικ, θεωρητικός αστροφυσικός στο πανεπιστήμιο του Βατερλό στον Καναδά και μέλος της επιστημονικής ομάδας του ΕΗΤ.
Σύμφωνα με τον Μπρόντερικ, χάρις στα νέα όργανα που εντάχθηκαν στο EHT, το εικονικό τηλεσκόπιο θα αποκτήσει διακριτική ικανότητα αρκετά για να χαρτογραφήσει στον ορίζοντα γεγονότων του Τοξότη Α*. Κάτι που, εκτός από τον έλεγχο της Γενικής Σχετικότητας, θα επιτρέψει στους επιστήμονες να αποκτήσουν καλύτερη εικόνα και για την εξέλιξη όσων γαλαξιών «φιλοξενούν» μια μαύρη τρύπα στο κέντρο τους.
Εκτός από τον ορίζοντα γεγονότων, το EHT θα επιτρέψει επίσης την καλύτερη μελέτη του δίσκου συσσώρευσης, ενός δίσκου από αέρια που σύμφωνα με τις θεωρητικές προβλέψεις περιβάλλει κάθε μαύρη τρύπα και από τον οποίο προέρχεται η ύλη που αυτή «καταπίνει», μπαίνοντας στον χώρο του ορίζοντα γεγονότων.
Έτσι, το υπερ-τηλεσκόπιο όχι μόνο θα ελέγξει κατά πόσο υπάρχει ένας τέτοιος δίσκος συσσώρευσης γύρω από τον Τοξότη Α*, αλλά και θα συμπεράνει τη μορφολογία του.

Η ψυχολογία του κλάματος: Γιατί κλαίμε και ποιες οι συνέπειες;

Σε όλους μας έχει τύχει να κλάψουμε. Μια έντονη συγκινησιακή φόρτιση που προκύπτει από διάφορες καταστάσεις όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, η διάλυση μιας προσφιλούς σχέσης ή ένα άλλο γεγονός που συνοδεύεται από έντονο στρες.

Το κλάμα χαρακτηρίζει κάθε φάση της ζωής των ανθρώπων από τη βρεφική ηλικία έως την ενηλικίωση και σε όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωής μας από το γάμο και τις γεννήσεις έως το θάνατο.

Η δυνατότητα του κλάματος είναι αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης. Όμως πόσο σημαντικό είναι το κλάμα για την ψυχική και σωματική μας υγεία, για την ευεξία μας;
Μετά από το κλάμα πολλοί άνθρωποι συνήθως νιώθουν καλύτερα. Παράλληλα ηρεμούν και βλέπουν τα πράγματα με μια άλλη, καλύτερη προοπτική.

Το λαϊκό αίσθημα είναι ότι το κλάμα στους ενήλικες προσφέρει ανακούφιση. Μια ανάλυση δημοφιλών εκλαϊκευμένων άρθρων που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία 140 χρόνια, δείχνει ότι το 90% των άρθρων αυτών υποστηρίζουν ότι το κλάμα είναι ωφέλιμο. Μάλιστα προειδοποιούν τους αναγνώστες ότι η καταστολή του κλάματος μπορεί να έχει δηλητηριώδεις επιδράσεις στην ψυχή και στο σώμα.

Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί το κλάμα προσφέρει ανακούφιση; Εκτός από το ωφέλιμο κλάμα υπάρχει και κλάμα με αρνητικές συνέπειες;

Σε μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια για να απαντηθούν τα εν λόγω ερωτήματα, ψυχολόγοι από το πανεπιστήμιο της Φλώριδας μελέτησαν λεπτομερώς 3000 περιστατικά εμπειριών ανθρώπων που κλαίγανε. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι τα ωφελήματα που προσφέρει το κλάμα εξαρτώνται πλήρως από τι το προκάλεσε, την προσωπικότητα και το συναισθηματικό κόσμο αυτού που κλαίει, το πότε και που συνέβηκε.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που έλαβαν μέρος δήλωσαν ότι αισθάνθηκαν βελτίωση της συναισθηματικής τους κατάστασης μετά από το επεισόδιο κλάματος. Ωστόσο περίπου 33% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι δεν είχαν βελτίωση της διάθεσης τους και 10% δήλωσαν ότι ένιωσαν χειρότερα μετά από το κλάμα.

Η έρευνα έδειξε επίσης ότι τα άτομα που κλαίνε και λαμβάνουν κατά το επεισόδιο του κλάματος στήριξη από άλλους, είχαν περισσότερες πιθανότητες να αισθανθούν καλύτερα μετά από το επεισόδιο του κλάματος.

Η μελέτη των περιστατικών αυτών έγινε σε πραγματικές συνθήκες και όχι σε πειραματικές συνθήκες σε εργαστήρια. Οι εργαστηριακές συνθήκες στη μελέτη του κλάματος έχουν περιορισμούς όσον αφορά στα ευρήματα σε σχέση με τις ψυχολογικές τους επιδράσεις. Τα συναισθήματα αυτών που κλαίνε σε πειραματικό περιβάλλον επηρεάζονται από τις συνθήκες διεξαγωγής των δοκιμασιών.
Η πειραματική μελέτη σε εργαστήρια των επεισοδίων κλάματος μπορεί να μην είναι στο συναισθηματικό τομέα αντιπροσωπευτική της πραγματικής κατάστασης όμως προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τις σωματικές επιδράσεις του κλάματος. Έχουν για παράδειγμα καταγραφεί επιδράσεις που σχετίζονται με μεγαλύτερη ηρεμία του ατόμου όπως μείωση του ρυθμού αναπνοής. Βιώνουν όμως και δυσάρεστο στρες με διέγερση, αύξηση του ρυθμού της καρδίας και της εφίδρωσης.

Εκείνο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το ότι τα ηρεμιστικά φαινόμενα συμβαίνουν μετά από τις σωματικές αντιδράσεις του στρες που συνοδεύουν το κλάμα. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι θυμούνται κυρίως τις ανακουφιστικές επιδράσεις του κλάματος αντί τις δυσάρεστες.

Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι τα άτομα με αγχώδεις ή άλλες διαταραχές της ψυχολογικής τους διάθεσης έχουν λιγότερες πιθανότητες να επωφεληθούν από τις ευεργετικές επιδράσεις που παρατηρούνται μετά από το κλάμα. Τα άτομα που παρουσιάζουν αλεξιθυμία αισθάνονται χειρότερα μετά από επεισόδια κλάματος.

Η αλεξιθυμία χαρακτηρίζεται από τη δυσκολία του ατόμου να κατανοήσει τον εσωτερικό συναισθηματικό του κόσμο και να εκφράσει τα συναισθήματα του. Η δυσκολία που έχουν οι άνθρωποι με αλεξιθυμία για να κατανοήσουν τον εσωτερικό τους συναισθηματικό κόσμο, τους εμποδίζει με βάση τις γνωστικές τους δυνατότητες να μετατρέψουν μια θλιβερή εμπειρία σε κάτι θετικό.

Συνοπτικά βλέπουμε ότι το ανθρώπινο κλάμα είναι μια πολύπλοκη υπόθεση.
Υπάρχει ετερογένεια στις επιδράσεις του κλάματος που μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές και σωματικές ή ψυχικές.

Οι επιδράσεις εξαρτώνται από την προσωπικότητα, το συναισθηματικό κόσμο του ατόμου που κλαίει και από τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες το κλάμα συμβαίνει.

Γενετική Μνήμη

Αν έχεις μάθει να παίζεις καταπληκτική κιθάρα, ακόμη κι αν έχεις αφοσιωθεί τόσο πολύ ώστε να ματώνεις κάθε μέρα τα χέρια σου στις χορδές της, το παιδί που θα κάνεις αργότερα δεν θα έχει ιδέα για το παίξιμο της κιθάρας.

Καμιά από τις μουσικές γνώσεις σου δεν θα μεταφερθεί στον απόγονό σου.Αν σε όλη σου τη ζωή είσαι επαναστάτης και έχεις μάθει να μη σκύβεις ποτέ το κεφάλι σου, το παιδί που θα γεννήσεις αύριο δεν θα έχει καμιά προδιάθεση για να συνεχίσει την επανάστασή σου.
Αν είσαι Έλληνας αλλά γεννήθηκες και ζεις επί πολλά χρόνια στο εξωτερικό με ξένους θετούς γονείς, πιθανότατα δεν θα σου αρέσει το ελληνικό φαγητό, δεν θα μιλάς Ελληνικά, και κάθε τι ελληνικό θα είναι τελείως αδιάφορο για σένα…
Τα «επίκτητα χαρακτηριστικά ενός οργανισμού δεν κληρονομούνται». Αυτό πιστεύει η σημερινή Βιολογία, αυτή τουλάχιστον που διδάσκεται στα σχολεία.

Με άλλα λόγια, ενώ αναγνωρίζουμε ότι η Φύση είναι τόσο «σοφή» ώστε να δημιουργήσει απίστευτα περίπλοκες δυνατότητες όπως αυτές του εγκεφάλου μας, πιστεύουμε ταυτόχρονα ότι είναι τόσο ανόητη που δεν κατασκεύασε κανέναν μηχανισμό για την αποθήκευση και τη διάσωση του Νου και της Σκέψης και της Μνήμης, αυτών των χαρακτηριστικών που είναι καθοριστικά για την επιβίωσή μας. Είναι όμως έτσι; Μήπως διαθέτουμε –αντίθετα με ό,τι πιστεύει σήμερα η επίσημη επιστήμη– μηχανισμούς που αποθηκεύουν, σε κυτταρικό επίπεδο, τις γνώσεις και τις εμπειρίες, όχι μόνο τις δικές μας, αλλά και όλων των προγόνων μας;

Μήπως στα κύτταρά μας είναι κατά κάποιον τρόπο εγγεγραμμένη η ιστορία εκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης, και μπορούμε να την ανασύρουμε, να τη «θυμηθούμε»; Οι βιολόγοι αρνούνται ότι υπάρχει άλλος μηχανισμός καταγραφής μέσα στο κύτταρο πέρα από το DNA. Όπως όμως θα δούμε παρακάτω, μάλλον πολλά μυστικά των κυττάρων μας δεν τα έχουμε ανακαλύψει ακόμη, και όσα έχουμε ανακαλύψει τα θεωρούμε «ταμπού» και προτιμάμε να μην τα συζητάμε…

«TABULA RASA»: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Το μυαλό έρχεται γεμάτο… Οτιδήποτε, από τις ικανότητες αντίληψης μέχρι την αφηρημένη Φυσική και τους κανόνες των κοινωνικών ανταλλαγών, όλα βρίσκονται μέσα στο μυαλό. Αυτά τα πράγματα δεν τα μαθαίνουμε, βρίσκονται έτοιμα, προεγκατεστημένα από το εργοστάσιο…Dr. Michael Gazzaniga, νευροψυχολόγος, 1998 Η αλήθεια είναι ότι τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, τα παιδιά μοιάζουν πράγματι να μη γνωρίζουν απολύτως τίποτε. Ακόμη και τα πιο βασικά πράγματα, εκείνα που οι γονείς τους επαναλαμβάνουν σε όλη τους τη ζωή, όπως π.χ. το πώς να τρώνε, το πώς να πηγαίνουν στην τουαλέτα, το πώς να επικοινωνούν με τους γύρω τους, τους είναι τελείως άγνωστα.
Πώς να πιστέψει λοιπόν κανείς ότι διαθέτουν μνήμες και εμπειρίες εκατομμυρίων ετών;Βασισμένος στην τελευταία παρατήρηση, ο Άγγλος φιλόσοφος Τζον Λοκ (1632-1704), διατύπωσε τον 17ο αιώνα τη θεωρία τής «tabula rasa», του «κενού πίνακα». Σύμφωνα μ’ αυτήν, ο άνθρωπος γεννιέται με κενό Νου, τελείως άδειο όπως ένα άγραφο χαρτί. Σύμφωνα με τον Λοκ δεν υπάρχουν προδιαθέσεις, δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες ή μνήμες που κάνουν τον έναν άνθρωπο να ξεχωρίζει από τον άλλον.

Νομίζω ότι ο φιλόσοφος δεν ήθελε να καταλήξει σε ένα βιολογικό συμπέρασμα. Ήταν σίγουρα αρκετά παρατηρητικός για να προσέξει ότι κάθε άνθρωπος γεννιέται με διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Χρησιμοποιούσε όμως αυτή την επιχειρηματολογία για να υποστηρίξει κάτι που ήταν απαραίτητο για την εποχή του, τότε που οι άνθρωποι χωρίζονταν με πολύ άσχημο τρόπο σε «αφέντες» και «υπηκόους»: Ήθελε να τονίσει ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται όμοιοι, με την ίδια μορφή, με ίσα δικαιώματα, και δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρούνται άλλοι ως ανώτεροι και άλλοι ως κατώτεροι…Τη θεωρία τού Λοκ όμως χρησιμοποίησε αργότερα κυριολεκτικά ο «πατέρας της ψυχανάλυσης», ο Σίγκμουντ Φρόιντ, για να στηρίξει τις δικές του θεωρίες. Επειδή όμως τα μωρά έχουν ολοφάνερα διαφορετικές προσωπικότητες και δεν μπορείς με τίποτε να τα δεις σαν «κενούς πίνακες», ο Φρόιντ αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι το άγραφο χαρτί του ανθρώπου δεν είναι τελικά και τόσο… άγραφο. Επάνω του, είπε, υπάρχουν προγραμμένα κάποια βασικά ένστικτα, όπως το ένστικτο της επιβίωσης και το ένστικτο της αναπαραγωγής. Αλλά αυτά είναι τελείως ζωώδη και απλοϊκά, και λειτουργούν ως απλοί μηχανισμοί που διασφαλίζουν την επιβίωση του οργανισμού, τόνιζε. Όλα αυτά βόλεψαν πολύ στους αρχηγούς των ισχυρότερων πολιτικών συστημάτων του 20ού αιώνα, του καπιταλισμού και του «υπαρκτού» κομμουνισμού, οι οποίοι ήθελαν –και θέλουν– να βλέπουν τον άνθρωπο ως μια μηχανή, ως ένα απρόσωπο και εύκολα καθοδηγούμενο πρόβατο προς άρμεγμα, χωρίς ταυτότητα και ιστορία.

Έτσι, οι θεωρίες τού Φρόιντ προωθήθηκαν από διάφορα –πολιτικά, στην ουσία– κέντρα ως η «ανώτερη ερμηνεία» της ανθρώπινης ψυχολογίας. Και έτσι, από τότε, ο σημερινός άνθρωπος πείθεται ότι δεν έχει ταυτότητα, ότι είναι ένα «κοσμικό ατύχημα». Αυτή η «φιλοσοφική» στάση, τον οδηγεί πολύ συχνά στην απογοήτευση και στην αυτοκαταστροφή…

Αργότερα, όταν οι ερευνητές της ανθρώπινης ψυχής άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι η θεωρία τής tabula rasa είναι τελικά ύποπτη και στην ουσία είναι απλά μια πολιτική προπαγάνδα, άρχισαν να την ονομάζουν –υποτιμητικά– «Τυπικό Μοντέλο των Κοινωνικών Επιστημών» (Standard Social Science Model) και να απομακρύνονται από αυτήν. Εξάλλου, όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις έδειχναν ότι δεν ίσχυε. Όμως ο ερχομός του Ναζισμού και των φασιστικών πολιτικών συστημάτων μετέτρεψε την υπόνοια της ύπαρξης μιας «γενετικής μνήμης» σε εφιάλτη, και έτσι οι περισσότεροι επιστήμονες προτίμησαν να αποσιωπήσουν το όλο θέμα. (Σκέφτεστε τι θα γινόταν αν ο Δυτικός κόσμος αποδεχόταν τη δεκαετία τού 1930 την ύπαρξη της γενετικής μνήμης;)Όμως η αλήθεια δεν κοιτάζει τις κοινωνικές αναγκαιότητες και αργά ή γρήγορα βγαίνει στην επιφάνεια.

Ακόμη και οι πιο σκληροπυρηνικοί ακόλουθοι του Φρόιντ άρχισαν να παρατηρούν ότι στο «άγραφο χαρτί» της ανθρώπινης ψυχής ήταν γραμμένες και πολλές άλλες… σημειώσεις, πολύ σημαντικές για να μπορέσουν να τις αρνηθούν και να τις αποσιωπήσουν.Το 1904, ο Γερμανός βιολόγος Ρίχαρντ Σέμον έγραψε για την ιδέα του «εγγράμματος» (engram) το οποίο αναφερόταν σε ίχνη μνήμης που περιέχονται σε κάθε ζωντανή ύλη και τα οποία μπορούν να «ανασυρθούν». (Αυτή την ιδέα «δανείστηκε» αργότερα ο Ρον Χάμπαρντ, ο αμφιλεγόμενος ιδρυτής της Σαϊντολογίας, και την έκανε κεντρική ιδέα στις θεωρίες του που έχουν προκαλέσει αμέτρητες διαμάχες τα τελευταία χρόνια.)Ο διασημότερος μαθητής τού Φρόιντ, ο Καρλ Γιουνγκ, ήρθε σύντομα σε σύγκρουση με τον δάσκαλό του.

Ο Γιουνγκ παρατήρησε ότι σε κάθε ανθρώπινη ομάδα υπάρχουν ψυχολογικά μοτίβα που είναι κοινά σε όλους. Αυτά ο Γιουνγκ τα ονόμασε «αρχέτυπα» και τα όρισε ως κομμάτια της «φυλογενετικής κληρονομιάς» του κάθε ανθρώπου, απέφυγε όμως να αναλύσει πώς μεταδίδονται από τον έναν άνθρωπο στον άλλον. Επειδή οι εκφράσεις «φυλογενετική κληρονομιά», «φυλετική μνήμη» κλπ, θύμιζαν πολύ τις ιδέες των Ναζί και των διαφόρων φασιστοειδών που είχαν αρχίσει από τις αρχές του αιώνα να στοιχειώνουν την Ευρώπη, ο Γιουνγκ προτίμησε τελικά τον όρο «συλλογικό ασυνείδητο».
Μαζί του, η επιστημονική κοινότητα αποφάσισε να κρατήσει κι αυτή το στόμα της κλειστό και προτίμησε να συνεχίσει να δηλώνει ότι η μόνη «επιστημονική αλήθεια» ήταν η θεωρία τής tabula rasa…

«ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΓΡΑΜΜΕΝΑ ΣΤΟ DNA»;
Mετά τον πόλεμο και τη συντριβή, ευτυχώς, των φασιστικών καθεστώτων, οι ανακαλύψεις για τη «γενετική κληρονομιά» δεν μπορούσαν να κρατηθούν κι άλλο στο σκοτάδι και έπρεπε να αρχίσουν να βγαίνουν στο φως. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο, κατά τη γνώμη μου, που το DNA ανακαλύφθηκε μόνο μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1953…

Με την ανακάλυψη του DNA άρχισαν όλοι να μιλούν για την περίφημη «γενετική προδιάθεση». Σήμερα, σχεδόν καθημερινά ακούμε ανακοινώσεις όπως: «Βρέθηκε το γονίδιο που προκαλεί τη διάθεση να λέμε ψέματα» (Dr. Adrian Raine, University of Southern California) ή «Βρέθηκε το γονίδιο που μας κάνει εργατικούς ή τεμπέληδες» (Dr. Bouchard, Pennington Biomedical Research Centre) κ.ο.κ. Όπως καταλαβαίνετε, η θεωρία του άγραφου χαρτιού πήγε περίπατο. Οι περισσότεροι βιολόγοι πιστεύουν πλέον ότι ο άνθρωπος γεννιέται «προγραμματισμένος» από το DNA. Όμως οι ηθικοί περιορισμοί του 2ου Π. Πολέμου ισχύουν ακόμη, έτσι είμαστε αναγκασμένοι να υποστηρίζουμε, για το ευρύ κοινό τουλάχιστον, ότι ο άνθρωπος γεννιέται χωρίς γενετικές μνήμες…

Όμως για τους λίγους που μπορούν να τις αποκωδικοποιήσουν, οι σύγχρονες μελέτες λένε παράξενα πράγματα, τα οποία ξεφεύγουν και από τα όρια του «γενετικού προγραμματισμού» που περιέχεται στο DNA: Οι διάσημοι και πολυβραβευμένοι εξελικτικοί βιολόγοι Τζον Τούμπι και Λήδα Κοσμίδη, γράφουν στο βιβλίο τους Ο Προσαρμοσμένος Νους: «Τα αποτελέσματα της Ψυχολογίας, της μελέτης της αντίληψης, της εξελικτικής Βιολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης, της Φιλοσοφίας και της Γλωσσολογίας, συγκλίνουν στο ίδιο συμπέρασμα: Μια ψυχολογική αρχιτεκτονική που αποτελείται από ισοδύναμους, γενικούς, ανεξάρτητους περιεχομένου ή χωρίς περιεχόμενο μηχανισμούς, δεν θα μπορούσε να εκτελέσει με επιτυχία τις λειτουργίες που ο ανθρώπινος νους ολοφάνερα μπορεί να εκτελέσει…» (John Tooby και Leda Cosmides, The Adapted Mind, Oxford University Press, 1992).Αν χρειάζεστε μετάφραση, ρωτήστε τον βιολόγο της γειτονιάς σας, τον ίδιο που θα σας αρνηθεί ότι υπάρχει κυτταρική ή γενετική μνήμη, να σας εξηγήσει για ποιο πράγμα μιλάει αυτή η παράγραφος…

Η ψηφιακή πληροφορία μπορεί να γραφτεί σε μοριακό επίπεδο… Τα μόρια της πληροφορίας δεν είναι νεκρή ύλη, αλλά παρουσιάζουν δυνατότητα ζωής, που αλλού εκφράζεται με τη μορφή του ιού…William S. Burroughs, Nova ExpressΣήμερα, λοιπόν, ζούμε σε έναν παραλογισμό. Οφείλουμε να πιστεύουμε στη θεωρία του άγραφου χαρτιού, οφείλουμε όμως ταυτόχρονα να πιστεύουμε ότι το DNA μας περιέχει σχεδόν τα πάντα για εμάς: το σχήμα του προσώπου μας, τη συμπεριφορά μας, το ύψος μας, το πάχος μας, τις ικανότητές μας, τις διαθέσεις μας, τα ταλέντα μας.Από τότε που ανακαλύφθηκε, το DNA διαφημίζεται συνεχώς ότι περιγράφει το «πρότυπο» της μορφής και της προσωπικότητας του ανθρώπου, και ότι μονάχα μικρές αποκλίσεις μπορούν να γίνουν από αυτό το πρότυπο στη διάρκεια της ανάπτυξής μας.

Φτάσαμε έτσι στο σημείο να πιστεύουμε ότι αν κλωνοποιηθεί ένας άνθρωπος, αν δηλαδή αναπαραγάγουμε από την αρχή ένα ανθρώπινο σώμα χρησιμοποιώντας το ίδιο DNA, θα φτιάξουμε έναν πανομοιότυπο άνθρωπο, ακριβώς τον αρχικό άνθρωπο εις διπλούν.Όμως, ένα πρόσφατο πείραμα διέψευσε αυτή την ιδέα. Τον Φεβρουάριο του 2002, κάποιοι γενετιστές (A&M University, Τέξας) κλωνοποίησαν μια γάτα (τη Rainbow), ο κλώνος της οποίας (η γάτα με το αστείο όνομα Carbon-Copy ή CC) όχι μόνο δεν μοιάζει με την πρωτότυπη γάτα, αλλά έχει και …διαφορετικό χρώμα τριχώματος.

Φυσικά, οι βιολόγοι έσπευσαν να δικαιολογήσουν το αποτέλεσμα, λέγοντας ότι το περιβάλλον επηρεάζει την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του οργανισμού περισσότερο από το DNA. «Άρα», καταλήγουν φάσκοντας και αντιφάσκοντας, «ναι μεν το DNA ορίζει ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά του οργανισμού, αλλά δεν τα καθορίζει κιόλας». Από εκεί και πέρα, αρνούνται κατηγορηματικά ότι υπάρχει κάποιο άλλο «αρχείο» μέσα στα κύτταρά μας που να περιέχει πληροφορίες για εμάς. Ό,τι είναι καταγεγραμμένο είναι καταγεγραμμένο μέσα στο DNA, λένε και βάζουν τελεία.Κι όμως, στη Φύση υπάρχει μια περίπτωση κλωνοποίησης που ανατρέπει το προηγούμενο συμπέρασμα.

Υπάρχουν δίδυμοι, οι λεγόμενοι «μονοζυγωτικοί» που προέρχονται από το ίδιο αρχικό κύτταρο, που ακόμη κι αν μεγαλώνουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα, τις περισσότερες φορές παραμένουν επί πολλά έτη ίδιοι και σχεδόν απαράλλαχτοι στα σωματικά τους χαρακτηριστικά, κάτι που γίνεται ιδιαίτερα φανερό ειδικά αν τους ντύσεις με τα ίδια ρούχα και το ίδιο χτένισμα.Τι συμβαίνει λοιπόν;
Είναι τελικά –ή δεν είναι– το DNA ο «χάρτης» που περιγράφει την ανάπτυξη και την εξέλιξη του οργανισμού; Γιατί στη μια περίπτωση οι δύο γάτες, που έχουν το ίδιο DNA και μεγάλωσαν σε εργαστήριο βγαίνουν διαφορετικές, ενώ στην άλλη, σε τυχαία και ανεξέλεγκτα περιβάλλοντα, οι δίδυμοι βγαίνουν πανομοιότυποι;Η απάντηση κρύβεται μάλλον στη μόνη βασική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα δύο πειράματα. Οι δίδυμοι παρήχθησαν από το ίδιο αρχικό κύτταρο, που διασπάστηκε κάποια στιγμή σε δύο παρόμοια αλλά ξεχωριστά κύτταρα, τα οποία με τη σειρά τους αναπτύχθηκαν σε δύο ξεχωριστά όντα. Οι γάτες παρήχθησαν από διαφορετικά κύτταρα και μόνο το DNA ήταν όμοιο και στις δύο. Αυτό αναγκαστικά οδηγεί στην υπόθεση ότι στο κύτταρο πρέπει να υπάρχουν κι άλλες ουσίες που περιέχουν γενετικές πληροφορίες (πρωτεΐνες; RNA; αμινοξέα;). Ίσως αυτές οι ουσίες να μη βρίσκονται μέσα στο κύτταρο, αλλά γύρω του. Ίσως στο αμνιακό υγρό της μάνας, ίσως στις αρχικές πρωτεΐνες που περικύκλωσαν και δημιούργησαν το αρχικό κύτταρο, ίσως ποιος ξέρει πού αλλού, να κρύβονται κι άλλες πληροφορίες, κι άλλες γενετικές μνήμες…

Οι παρατηρήσεις μάς οδηγούν να αποδεχτούμε ότι υπάρχει και κάτι άλλο μέσα στο κύτταρο που «καταγράφει» πληροφορίες, κάτι πέρα από το DNA. Το DNA εξάλλου δεν θα μπορούσε να κρύψει πάρα πολλές πληροφορίες μέσα του. Έχει μονάχα 30.000 γονίδια και η περιγραφή της δομής του χωράει άνετα σε μια παλιά δισκέτα υπολογιστή, οπότε είναι δύσκολο να δεχτούμε ότι θα μπορούσε να περιέχει όλες τις πληροφορίες που χρειάζονται για να κατασκευαστεί ένας ζωντανός οργανισμός. (Παραδόξως, το ρύζι, το φυτό, έχει πάνω από 60.000 γονίδια, διπλάσια από τον άνθρωπο. Τι μυστικά κρύβει άραγε η γενετική του δομή, για να απαιτούνται τόσα πολλά γονίδια;)

ΑΙΜΑ ΠΟΥ ΨΙΘΥΡΙΖΕΙ
Οι έρευνες έχουν καταγράψει διάφορα παράξενα φαινόμενα, που δεν εξηγούνται αλλιώς, παρά μόνο αν δεχτούμε ότι υπάρχει ένα είδος μνήμης στα κύτταρα των ζωντανών οργανισμών στην οποία καταγράφονται επίκτητα χαρακτηριστικά.

Σε ένα διάσημο πλέον πείραμα, οι βιολόγοι εκπαίδευσαν κάποια σκουλήκια να αντιδρούν όταν πέσει φως πάνω τους: Τους έκαναν ηλεκτροσόκ κάθε φορά που άναβε το φως. Έτσι, υπακούοντας στα επίκτητα «παβλοφιανά» αντανακλαστικά, όταν έπεφτε φως επάνω τους τα σκουλήκια αντιδρούσαν και τυλίγονταν γύρω από τον εαυτό τους. Μετά, οι πειραματιστές εκμεταλλεύτηκαν την ικανότητα των σκουληκιών να αναπαράγουν κάποιο κομμάτι τους που έχει κοπεί. Έκοψαν λοιπόν τα σκουλήκια στη μέση, αφαιρώντας το κομμάτι όπου βρίσκεται ο εγκέφαλος. Στα ακέφαλα σκουλήκια «φύτρωσε» μετά από μερικές μέρες ένας καινούργιος εγκέφαλος. Το επίκτητο ανακλαστικό όμως συνεχίστηκε όταν άναβε το φως, κι ας ήταν ο εγκέφαλος καινούριος και κανονικά δεν έπρεπε να γνωρίζει τίποτε για το ηλεκτροσόκ.

Πού κρυβόταν η μνήμη, αφού σύμφωνα με την κατεστημένη άποψη οι εμπειρίες και οι γνώσεις όλων των ζώων καταγράφονται μονάχα στον εγκέφαλο και όχι στα κύτταρα;Ένα άλλο μυστήριο που προβληματίζει τους βιολόγους είναι τα «ένστικτα». Γιατί το νεογέννητο ποντίκι γνωρίζει ότι μια γάτα είναι εχθρική απέναντί του και τρέχει να κρυφτεί, μόλις τη δει; Η θεωρία της εξέλιξης προσπαθεί να το εξηγήσει λέγοντας ότι μόνο τα ποντίκια που έχουν γενετική προδιάθεση να απομακρύνονται από τις γάτες επιβίωσαν στους αιώνες, αφού αυτά τα δύο πλάσματα ζούσαν σε κοινούς χώρους και τα θαρραλέα ποντίκια πολύ απλά, δεν επιβίωσαν για να αναπαραχθούν. Όμως αν βάλεις ένα νεογέννητο κοτόπουλο δίπλα σε ένα γεράκι, καταλαβαίνει κι εκείνο τον κίνδυνο και πανικοβάλλεται. Τα κοτόπουλα όμως δεν ζούσαν σε κοινούς χώρους με τα γεράκια, ούτε το κοτόπουλο μπορεί να γλιτώσει από το γεράκι, όσο κι αν προσπαθήσει. Πώς λοιπόν μεταφέρθηκε η πληροφορία στο νεογέννητο κοτόπουλο ότι το γεράκι είναι κάτι εχθρικό;
Ο Καρλ Γιουνγκ αναφέρει ένα αινιγματικό περιστατικό, το οποίο υπονοεί την ύπαρξη γενετικής μνήμης, αυτή τη φορά στον άνθρωπο.

Ένας ψυχασθενής έβλεπε ότι ο Ήλιος έχει φαλλό (πέος). Πίστευε επίσης ότι μπορούσε να μετακινήσει τον φαλλό και μπορούσε έτσι να ελέγχει τον άνεμο. Αρχικά ο Γιουνγκ αντιμετώπισε την όλη ιστορία ως μια απλή παραδοξότητα ενός άρρωστου μυαλού. Διαβάζοντας όμως τους αρχαίους μύθους ανακάλυψε κάποια στιγμή ότι υπήρχε ένας μύθος του Μιθραϊδισμού που περιέγραφε ακριβώς την ίδια «αυταπάτη», σχετικά με τον φαλλό του Ήλιου και τον έλεγχο του ανέμου.

Ο Γιουνγκ θεώρησε φυσικά ότι ο ψυχασθενής γνώριζε τον μύθο, αλλά αποφάσισε να το επιβεβαιώσει. Έτσι μίλησε με τον ψυχασθενή και μελέτησε προσεκτικά το κοινωνικό υπόβαθρό του. Διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε καμία περίπτωση ο ασθενής να έχει διαβάσει ή να έχει ακούσει τον μύθο. Έτσι ο Γιουνγκ άρχισε να σχηματίζει τη θεωρία, στηριζόμενος βέβαια και στις ιδέες του Πλάτωνα, ότι κάποιες ιδέες (τα αρχέτυπα για τα οποία μιλήσαμε πριν) είναι «ενσωματωμένες» στην ανθρώπινη ψυχή. Αυτό το μυστηριώδες κοινό «αρχείο» ο Γιουνγκ το ονόμασε «συλλογικό ασυνείδητο»…Οι παραδόσεις και η λαϊκή σοφία όλων των λαών του πλανήτη περιγράφουν κι αυτές κάποιου είδους μετάδοσης γενετικής μνήμης. Στην Ελλάδα, ο λαός χρησιμοποιεί εκφράσεις όπως «το αίμα νερό δεν γίνεται», «μιλάει το αίμα μέσα του», ενώ πολλές λαϊκές ιστορίες αναφέρονται σε συγγενείς που έχουν χαθεί και ξαναβρίσκονται μετά από δεκαετίες, αδέλφια που χωρίζονται αλλά ξαναενώνονται μετά από καιρό.

Σε όλες αυτές τις ιστορίες εμφανίζεται συνήθως ως στοιχείο της πλοκής μια μυστηριώδης «έλξη» ανάμεσα στα άτομα, που συνήθως παρεξηγείται ως ερωτική. Ακόμη και ο κλασικός Οιδίποδας πέφτει θύμα αυτής της μυστηριακής «έλξης» και νυμφεύεται χωρίς να το ξέρει τη μητέρα του.Αυτές οι ιστορίες είναι συνηθισμένα «κλισέ» στις τηλεοπτικές σαπουνόπερες και στα λαϊκά μυθιστορήματα. Είναι εύκολο να τις απορρίψουμε ως φτηνές και εύκολες μυθοπλασίες που απευθύνονται σε άτομα χαμηλής νοημοσύνης, πρέπει όμως να προβληματιστούμε περισσότερο γι’ αυτές. Ίσως επαναλαμβάνονται συχνά, ακριβώς γιατί μιλούν στην ψυχή των απλών ανθρώπων περιγράφοντας μια βαθύτερη αλήθεια που υποσυνείδητα όλοι μας γνωρίζουμε και αποδεχόμαστε. Ίσως για αυτό και οι πιο εξελιγμένες και πρωτότυπες ιστορίες, που δεν έχουν όμως «αρχετυπικό» περιεχόμενο, να αφήνουν αδιάφορους τους απλούς ανθρώπους: γιατί δεν περιέχουν αναφορές στην Ιστορία που είναι γραμμένη βαθιά μέσα στα κύτταρά τους

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΧΡΟΝΟΜΗΧΑΝΗ
Η ύπαρξη της γενετικής μνήμης θα επιβεβαίωνε αρκετές ιδέες της απόκρυφης παράδοσης, αφού αυτές θα μπορούσαν να αποδοθούν στη γενετική μνήμη. Π.χ., ο θεοσοφικός μυστικισμός μιλάει για τα «ακασικά αρχεία», τα οποία υποτίθεται ότι είναι άφθαρτα αποτυπώματα στο «αστρικό πεδίο» όλων των γεγονότων που έχουν συμβεί στο παρελθόν. Ο άνθρωπος που αποκτά πρόσβαση σ’ αυτά τα αρχεία μπορεί να γνωρίσει τα πάντα, αφού τα πάντα καταγράφονται σε αυτά.

Πολλοί «διδάσκαλοι» τα τελευταία 150 χρόνια έχουν μάλιστα ισχυριστεί ότι μπορούσαν να δούνε τα ακασικά αρχεία και πολλές διδασκαλίες της απόκρυφης παράδοσης ισχυρίζονται ότι έχουν τις ρίζες τους σε αρχαίες γνώσεις που είναι καταγεγραμμένες εκεί.Αν πράγματι οι εμπειρίες μας αποθηκεύονται στα κύτταρά μας, τότε αυτό σημαίνει ότι μέσα μου βρίσκονται αναμνήσεις από μάχες και πόλεμους όλων των ιστορικών περιόδων, αμέτρητες σκέψεις και ιδέες, μνήμες θανάτων και τραγικών γεγονότων, αλλά και άπειρες στιγμές χαράς, έρωτα, απόλαυσης.

Μέσα μου υπάρχουν σκέψεις και εμπειρίες του πατέρα μου, του παππού μου, των προγιαγιάδων μου που έζησαν πριν από αιώνες, αλλά και εμπειρίες που τα κύτταρά μου γνώρισαν πολύ πριν υπάρξει ο άνθρωπος. Μέσα μου υπάρχουν οι εμπειρίες εκείνου του ψαριού που βγήκε από τη θάλασσα και βάδισε για πρώτη φορά στη στεριά, του πιθήκου που βάδισε στις πρωτόγονες ζούγκλες της Παγγαίας πολύ πριν χωριστούν οι σημερινοί ήπειροι, του πρώτου ανθρώπου που διώχτηκε από την πιθηκοειδή φυλή του γιατί μεταλλάχτηκε και δεν έμοιαζε πια με τους γονείς του.Ίσως μέσα στα κύτταρά μου να βρίσκεται καταγραμμένη εκείνη η στιγμή που οι Θεοί κατέβηκαν από τα Άστρα και αποφάσισαν να εμφυσήσουν τη θεϊκή τους υπόσταση στα πλάσματα αυτού του πλανήτη.

Ίσως να βρίσκεται η εικόνα της αρχαίας Ατλαντίδας, την οποία είδε από μακριά κάποιος πρόγονός μου. Ίσως μέσα στα κύτταρά μου να έχει γραφτεί η φωνή του Σωκράτη, η λάμψη από το σπαθί του Αλέξανδρου όταν σήμανε την έναρξη της εκστρατείας του στα βάθη της Ασίας, ο τρόμος και η θλίψη της στιγμής όταν έπεσαν τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, ο ξεριζωμός από τη Μικρά Ασία, ο ήχος από τα γερμανικά άρβυλα της Βέρμαχτ που παρελαύνει στην Τσιμισκή της Θεσσαλονίκης…

Η γενετική μνήμη όμως δεν ισοδυναμεί με παντογνωσία, αν και μοιάζει αρκετά μ’ αυτήν. Υπάρχουν αρκετοί σημαντικοί περιορισμοί στις γνώσεις και στις εμπειρίες που έχουν καταγραφεί μέσω γενετικής μνήμης στα κύτταρά μας.Πρώτα απ’ όλα, η γενετική μνήμη μεταφέρεται από τον γονιό στο παιδί την ώρα της γονιμοποίησης του ωαρίου. Αυτό σημαίνει ότι μεταφέρονται οι εμπειρίες του άνδρα μέχρι τη στιγμή που θα αφήσει τη γυναίκα του έγκυο και όχι οι κατοπινές. Οι εμπειρίες της γυναίκας πιθανότατα μεταφέρονται μέχρι τη στιγμή που θα γεννήσει (αν και υπάρχει η πιθανότητα η γενετική μνήμη να μεταφέρεται και μέσα από τις πρωτεΐνες του γάλακτος, άρα η μάνα μεταφέρει γενετική μνήμη μέχρι το τέλος του θηλασμού).Δεύτερον, δεν έχουμε γενετικές μνήμες από όλα τα ιστορικά γεγονότα, αλλά μόνο από εκείνα στα οποία ήταν παρών κάποιος πρόγονός μας. Οπότε, οι πιθανές κοινές μνήμες μειώνονται όσο αναφερόμαστε σε πρόσφατα γεγονότα και αυξάνονται όσο πηγαίνουμε προς το παρελθόν.

Ίσως έτσι εξηγείται και το γεγονός της αρχαιολατρίας, που είναι τόσο έκδηλη αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Μέσα από τη λογοτεχνική και διανοητική αναδρομή στο ύστατο παρελθόν, ταξιδεύουμε σε έναν τόπο κοινό και γνώριμο για όλους, και φεύγουμε από τη σημερινή πολυδιάστατη, αλλά αποξενωτική και άρα ακατανόητη πραγματικότητα…

ΞΥΠΝΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΥ
Με την ύπαρξη της γενετικής μνήμης ίσως εξηγείται και ένα ακόμη παράδοξο φαινόμενο: ο δαιμονισμός, η κατάληψη δηλαδή ενός σώματος από μια άλλη, «ανύπαρκτη» αλλά πλήρως ανεπτυγμένη προσωπικότητα.Στις περισσότερες περιπτώσεις δαιμονισμού ο χαρακτήρας του ατόμου αλλάζει τελείως, σαν να έχει καταλάβει το σώμα ένας άλλος άνθρωπος.
Σε πολλές περιπτώσεις το θύμα αρχίζει να μιλάει σε γλώσσες που κανονικά δεν γνωρίζει, και επιδεικνύει άριστη γνώση όχι μόνο της γλώσσας αλλά και των ιστορικών γεγονότων αρχαίων πολιτισμών, τα οποία αποκλείεται να έχει διδαχτεί. Η προσωπικότητα του «δαίμονα» (της προσωπικότητας που καταλαμβάνει το σώμα) συνήθως είναι αποπροσανατολισμένη ως προς τον χρόνο και τον τόπο, νομίζει ότι έρχεται από μια άλλη εποχή και αναφέρεται σε πρόσωπα και πράγματα που δεν υπάρχουν σήμερα. Όσο για τις κατάρες και τις αντιχριστιανικές εκφράσεις που ακούμε στον κινηματογράφο, αυτές στην πραγματικότητα είναι σπάνια φαινόμενα, και εμφανίζονται συνήθως μόνο όταν ο δαιμονισμένος «παρενοχληθεί» έντονα από κάποιον θρησκόληπτο που αποφασίζει να μιμηθεί τη γνωστή ταινία Ο Εξορκιστής.

Ο «δαίμονας» αντιδρά όπως αντιδρά ένας άνθρωπος με πολύ επιθετική προσωπικότητα όταν κάποιος προσπαθεί να τον πείσει για κάτι που αυτός δεν δέχεται.Επίσης, στο Ευαγγέλιο του Μάρκου αναφέρεται η περίπτωση του δαιμονισμένου που ονομάζεται «λεγεώνα». Αυτός βασανιζόταν όχι από έναν μόνο «δαίμονα», αλλά από μια «λεγεώνα» από αυτούς, δηλαδή από πάρα πολλούς. Παρόμοιοι δαιμονισμοί έχουν καταγραφεί και πολύ πιο πρόσφατα.Όλα αυτά τα ανεξήγητα φαινόμενα εξηγούνται εύκολα, αν δεχτούμε ότι υπάρχει κυτταρική/γενετική μνήμη, που καταγράφει μνήμες, εμπειρίες και σκέψεις. Οι πολύ ισχυρές προσωπικότητες, που έχουν αφήσει έντονα ίχνη μέσα στη γενετική μνήμη, όταν βρεθούν σε κάποιον απόγονό τους που δεν έχει ισχυρό Εγώ, πολλές φορές «ξυπνούν» και αντικαθιστούν τη μνήμη και ολόκληρα κομμάτια του χαρακτήρα του (είναι γεγονός ότι ο δαιμονισμός συνήθως εμφανίζεται σε ανθρώπους με ανίσχυρη ή προβληματική προσωπικότητα).Κάτι ανάλογο συμβαίνει στο βουντού, στο οποίο όμως ο «δαιμονισμένος» κάνει μια τελετουργία και καταναλώνει ψυχεδελικές ουσίες με σκοπό να «καλέσει» μέσα του μια «θεότητα».

Κι αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί εύκολα με τη γενετική μνήμη. Ίσως η «θεότητα» να πρόκειται για μια «συλλογική μνήμη» που έχει παραχθεί από τις τελετουργικές πρακτικές τού βουντού και την αποθήκευσή τους στη γενετική μνήμη εδώ και χιλιετίες. Με άλλα λόγια, οι πιστοί κατασκευάζουν τη θεότητα προσθέτοντας ο καθένας το λιθαράκι της δικής του προσωπικότητας και γνώσης, η οποία μεταδίδεται αργότερα στους απογόνους τους. Ίσως για αυτό ένας λευκός να μην μπορεί να «νιώσει» τη μαγεία τού βουντού –δεν υπάρχουν μέσα του οι γενετικές μνήμες που είναι απαραίτητες για αυτό–νιώθει όμως ανάλογα τη«μαγεία» ενός αρχαίου ναού ή μιας αρχαίας ελληνικής τελετουργίας…Ο δαιμονισμός αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζεται ως κάτι κακό. Ίσως όμως η ύπαρξή του να αποκαλύπτει μια κρυφή δυνατότητα του ανθρώπου που ακόμη δεν έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε σωστά. Ίσως είναι δυνατόν να ξυπνήσουμε ελεγχόμενα μέσα μας τις αναμνήσεις μιας ολόκληρης στρατιάς προγόνων μας και να χρησιμοποιήσουμε τις γνώσεις, τις εμπειρίες και το ψυχικό σθένος τους. Ίσως αυτό προσπαθούν να πετύχουν οι πολεμιστές όλων των λαών, οι οποίοι καλούν πριν τη μάχη τα πνεύματα των προγόνων τους για να τους «εμ-ψυχώσουν»…Ίσως έτσι να εξηγούνται και οι απίστευτες διανοητικές δυνατότητες που παρουσιάζουν μερικά αυτιστικά άτομα.

Αυτά δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένες προσωπικότητες, αλλά επιδεικνύουν τρομερή γνώση και ικανότητα σε περίπλοκα διανοητικά προβλήματα, όπως των Μαθηματικών. Κάποια από αυτά τα άτομα έχουν τρομερό ταλέντο στη μουσική και στην άμεση εκτέλεση περίπλοκων μουσικών κομματιών, που απαιτούν χρόνια προετοιμασίας για να παιχτούν. Από πού γνώριζαν τις τεχνικές που απαιτούνται, χωρίς να τις έχουν διδαχθεί και χωρίς να πειραματιστούν ποτέ μ’ αυτές; Ίσως η γενετική μνήμη είναι πιο εύκολο να εκφραστεί μέσα στα αυτιστικά άτομα, αφού δεν υπάρχει μια ισχυρή εγωιστική προσωπικότητα για να την παρεμποδίσει…

Ο μεγάλος συγγραφέας της επιστημονικής φαντασίας Φρανκ Χέρμπερτ, ο οποίος έχει περάσει στην Ιστορία για το καταπληκτικό έπος του Dune, περιγράφει και αναλύει τις τεχνικές μιας ομάδας γυναικών που έχουν καταφέρει να ξυπνήσουν και να ελέγξουν τη γενετική μνήμη. Αυτή η ομάδα, οι Bene Gesserit (ο ήχος του ονόματος παραπέμπει σε κάτι εβραϊκό –ben, διδάσκαλος– αλλά και σε μια χριστιανική σέκτα: Jesuit, Ιησουΐτης), αποκτούν τεράστια πολιτική δύναμη και εξουσία ακριβώς γιατί αποτελούνται από άτομα τεράστιας ψυχικής δύναμης και γνώσης. Η γνώση και η δύναμη είναι προϊόντα της χρήσης της γενετικής μνήμης.

Οι Bene Gesserit μιλούν μάλιστα για το «έκτρωμα» (abomination) το οποίο είναι ένα άτομο που επειδή δεν χειρίζεται σωστά τη γενετική μνήμη του, χάνει τη δική του προσωπικότητα και «δαιμονίζεται» από κάποιον ισχυρό πρόγονό του. Σύμφωνα με τις Gesserit, τα εκτρώματα πρέπει να θανατώνονται επιτόπου…Ο Χέρμπερτ βέβαια γράφει ένα μυθιστόρημα, αλλά έχει αντλήσει αυτές τις ιδέες από τον μυστικισμό των Σούφι, μια από τις αγαπημένες του πηγές έμπνευσης. Ο μεγάλος μυστικιστής των Σούφι, Ρουμί, γράφει σχετικά σε ένα ποίημα του:«Ο εσωτερικός κόσμος μιας ανθρώπινης ύπαρξης είναι μια ζούγκλα. Κάποιες φορές οι λύκοι κυβερνάνε, άλλες φορές τα αγριογούρουνα. Πρόσεχε όταν αναπνέεις… Η συνείδηση πηγαίνει σε έναν σκύλο, και μετά ο σκύλος γίνεται ο βοσκός, ή ο κυνηγός. Στη σπηλιά των εφτά κοιμωμένων, ακόμη και οι σκύλοι ήταν κάποτε αναζητητές. Κάθε στιγμή ένα νέο είδος ανεβαίνει στο στήθος σου, τώρα ένας δαίμονας, τώρα ένας άγγελος, τώρα ένα άγριο ζώο. Μέσα στην απίθανη αυτή ζούγκλα, υπάρχουν κι εκείνοι που μπορούν να σε απορροφήσουν. Αν πρέπει να παραφυλάξεις και να κλέψεις, κλέψε από αυτούς»…Η Κλαιρ Σύλβια, μια γυναίκα που έκανε μεταμόσχευση καρδιάς το 1988, παρατήρησε μετά την εγχείρηση σημαντικές διαφορές στη συμπεριφορά της.

Στο μυαλό τής έρχονταν αναμνήσεις και σκέψεις που δεν ήταν δικές της. Άρχισε να αναπτύσσει ενδιαφέροντα και εμμονές που προηγουμένως δεν είχε. Τα ερωτηματικά την οδήγησαν να ψάξει την ταυτότητα του δότη της καρδιάς, ενός 18χρονου που πέθανε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Γρήγορα διαπίστωσε ότι οι παράξενες μνήμες της ταίριαζαν απόλυτα με τη ζωή του νεαρού.Αυτό το περιστατικό, όπως και πολλά άλλα παρόμοια που έχουν καταγραφεί, μελέτησε ο ψυχολόγος Πολ Πίρσαλ, που έγραψε το 1997 το βιβλίο The Heart’s Code που έγινε best-seller και υποστηρίζει από τότε την πραγματικότητα της κυτταρικής μνήμης. Μελέτες που έγιναν από άλλους, κατέγραψαν πάνω από 74(!) περιστατικά μεταμοσχεύσεων οργάνων, στα οποία οι ασθενείς περιέγραψαν ότι ένιωθαν να κατέχουν μνήμες και γνώσεις των δοτών. Πώς μεταδόθηκαν οι μνήμες, αφού σύμφωνα με τη Βιολογία, δεν αποθηκεύονται πουθενά αλλού πέρα από τον εγκέφαλο;”

Η Δυναμική της οικογένειας στη διαμόρφωση της ταυτότητας του Εφήβου – Παράμετροι που την επηρεάζουν

Η εφηβεία είναι η περίοδος όπου ο έφηβος αγωνίζεται να διαμορφώσει μια δική του ταυτότητα και να μην υιοθετήσει αυτή που του δίνουν οι γονείς του και η κοινωνία. Το κύριο χαρακτηριστικό των εφήβων είναι η έλλειψη συμβιβασμού. Αυτό τους δίνει την ώθηση να είναι “αληθινοί” και να μην αποδέχονται “ψευδείς λύσεις. - Winnicott

Είναι γνωστό πως η εξασφάλιση υγιούς και ομαλής ενηλικίωσης των εφήβων είναι “επένδυση” για την ανάπτυξη και την πρόοδο μιας κοινωνίας αφού οι νέοι είναι η “μαγιά” για το “αύριο”. Για να εξασφαλιστεί αυτή όσο καλύτερα γίνεται, πρέπει ο έφηβος λίγο πριν το τέλος της εφηβείας του να έχει αποκτήσει τη δική του “ταυτότητα”, να αναπτύσσει δηλαδή σταδιακά τις δικές του αρχές και αξίες έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό του και επίγνωση των πράξεών του.

Καθοριστικό, λοιπόν, ρόλο για την απόκτηση της ταυτότητας του εφήβου θα διαδραματίσει η δυναμική της οικογένειας μέσα στην οποία αναπτύσσεται ο έφηβος. Αυτή όμως διαμορφώνεται από αρκετές παραμέτρους όπως το γενεόγραμμα, η οριοθέτηση, η ιεραρχία, ο τρόπος επικοινωνίας, το συγκινησιακό κλίμα καθώς και κάποια άλλα γεγονότα που μπορούν να συμβούν. Αξιοσημείωτο είναι ότι η δυναμική αυτή μεταβάλλεται συνεχώς (μια συγκεκριμένη οικογένεια ποτέ δεν είναι η ίδια δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές) και επηρεάζει σημαντικά τα μέλη της.

Το γενεόγραμμα αποτελεί σημαντική παράμετρο της δυναμικής της οικογένειας αφού μέσα από αυτό καταγράφεται η ιστορία της οικογένειας από την οποία προέρχεται κάθε σύζυγος, οι σχέσεις των συζύγων μεταξύ τους, με τους γονείς τους και την ευρύτερη οικογένεια καθώς και το κληρονομικό ιστορικό ασθενειών. Η συστηματική μελέτη ενός γενεογράμματος αποδεικνύει πως οι τρόποι συμπεριφοράς επαναλαμβάνονται από γενιά σε γενιά εφόσον τα ίδια ανεπίλυτα συναισθηματικά ζητήματα μετατίθενται από την προηγούμενη στην επόμενη γενιά (Mc Goldrick & Gerson 1985).

Εξίσου σημαντική παράμετρος είναι και η οριοθέτηση, αφού ο έφηβος χρειάζεται να βρει τη δική του προσωπική ισορροπία, να διαμορφώσει την ταυτότητά του και να αποκτήσει αυτονομία από την οικογένειά του. Οι γονείς χρειάζεται να επαναδιαπραγματευθούν τους κανόνες, τα όρια καθώς και τους ρόλους μέσα στην οικογένεια με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτραπεί σταδιακά η αυτονομία και συγχρόνως να προστατευτεί ο έφηβος από σοβαρούς κινδύνους. Επιπλέον, οι γονείς θα πρέπει να έχουν κοινή στάση αναφορικά με τους κανόνες, για τον έφηβο, να αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια στη μεταξύ τους σχέση ώστε η φάση της “αποπαίδωσης” (όταν δηλαδή ο νέος ενήλικας είναι έτοιμος να φύγει από το πατρικό του σπίτι και να αναλάβει εξ’ ολοκλήρου την ευθύνη του εαυτού του) να γίνει με ομαλό και δημιουργικό τρόπο.

Επιπρόσθετα, η ιεραρχία χρειάζεται να είναι ξεκάθαρη σε ολόκληρη τη φάση της οικογένειας αφού σε καμιά περίπτωση οι γονείς και ο έφηβος δε μπορούν να είναι ισότιμοι. Οι γονείς, όπως αναφέρθηκε, θα πρέπει να θέτουν όρια και να επιμένουν στην τήρησή τους εκφράζοντας όμως ταυτόχρονα αγάπη, στοργή, και ενδιαφέρον προς τον έφηβο, να ακούν προσεκτικά τις ανάγκες του και να είναι υποστηρικτικοί και βοηθητικοί στη διαδικασία της αυτονόμησής του.

Η επικοινωνία μέσα στην οικογένεια, είναι ένα άλλο στοιχείο της δυναμικής της αφού είναι καθοριστική για την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης του εφήβου αλλά και όλων των μελών της οικογένειας. Θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη, άμεση, να διαπνέεται από σεβασμό προς το συνομιλητή και τα δύο επίπεδα που περιλαμβάνει – το λεκτικό και το εξωλεκτικό (εκφράσεις προσώπου, στάση σώματος κτλ.) θα πρέπει να στέλνουν κοινό μήνυμα ώστε να καθίσταται λειτουργική.

Τέλος, η οικογένεια χρειάζεται να είναι η ομάδα εκείνη μέσα στην οποία μπορεί ο έφηβος να εκφράσει όλα του τα συναισθήματα χωρίς κριτική και αποθάρρυνση. Το συγκινησιακό κλίμα που επικρατεί σε αυτήν καθορίζει σημαντικά την ψυχική υγεία του εφήβου γι’ αυτό και ο ρόλος του οικογενειακού ψυχοθεραπευτή είναι να διερευνήσει τη δυναμική της οικογένειας και να την βοηθήσει να γίνει πιο λειτουργική. Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι οι συγκρούσεις, ο ανταγωνισμός, η μοναξιά δε βοηθούν τον έφηβο ενώ αντίθετα η στοργή, το ενδιαφέρον, η συνεργατικότητα, η οικειότητα και η αποδοχή συμβάλλουν στην υγιή ανάπτυξή του και στην ομαλή κατάκτηση της αυτονομίας του.

Οι έφηβοι είναι “το καθαρτήριο πυρ”, είναι η υγιής πρωτοπορία που ανοίγει νέους δρόμους. Είναι το “συντηρητικό” που προφυλάσσει την ανθρωπότητα από τη σήψη. Ως εκ τούτου το πρόβλημα των νέων δεν είναι πως θα τους διαμορφώσουμε ώστε να μας είναι αρεστοί, αλλά πως θα γίνουμε συνεπείς σε λόγους και έργα ώστε να γίνουμε εμείς αρεστοί σε αυτούς.

"Μα έλα που φοβάμαι..."

«Φοβάμαι να αγαπήσω, να εμπιστευτώ, να αφεθώ, να μοιραστώ, να πλησιάσω, να έρθω κοντά, να νιώσω, να..., να..., να... φοβάμαι να ζήσω». Κι ενώ ως ενός ορισμένου σημείου ο ρόλος του φόβου είναι χρήσιμος και προστατευτικός (αλίμονο αν αγαπούσαμε, εμπιστευόμασταν και αφηνόμασταν αδιακρίτως σε όποιον γνωρίζαμε χωρίς να υπάρξει προηγουμένως το απαραίτητο φιλτράρισμα), όταν ξεπερνάει το σημείο αυτό, τότε εύκολα μετατρέπεται από προστασία σε εμπόδιο.
Ο στόχος δεν είναι να μη φοβηθούμε ποτέ, το φόβο τον χρειαζόμαστε στο κατάλληλο μέτρο. Στόχος είναι να μάθουμε να τον διαχειριζόμαστε, να μη τον αφήνουμε να μας κατακλύζει, να μας κρατάει πίσω και να μας περιορίζει.

Γιατί φοβάμαι;
Από τη μια πλευρά τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου, από την άλλη ο συνδυασμός τους με τις εμπειρίες που έχει βιώσει ο καθένας επηρεάζουν τον τρόπο που κανείς σκέφτεται, αισθάνεται και εν τέλει συμπεριφέρεται. Καθορίζουν λοιπόν το πώς αξιολογούμε το φόβο και πώς εκτιμούμε τις ενδείξεις και τα σημάδια που τον προκαλούν, στο κατά πόσο τον ενισχύουμε, τον γενικεύουμε κι εγκλωβιζόμαστε σ’ αυτόν ή αντίθετα στο κατά πόσο προσπαθούμε να τον ξεπεράσουμε τολμώντας και δοκιμάζοντας.

Τι όμως πραγματικά φοβάμαι;
Κατ’ ουσίαν ο κοινός παρονομαστής σ’ όλα τα παραπάνω είναι πως φοβάμαι να απορριφθώ.
Φοβάμαι να δεσμευτώ, γιατί (φοβάμαι) αν αποκαλυφθώ στον άλλον, αν τον αφήσω να με δει όπως είμαι χωρίς μάσκες και κοστούμια, αν του φανερωθώ με τις αδυναμίες, την τρωτότητα και ευαλωτότητά μου, τότε (φοβάμαι ότι) θα την «πατήσω», θα απογοητευτώ, θα πληγωθώ, θα πονέσω, καθώς (φοβάμαι πως) ο άλλος δε θα με θέλει πια, θα με αφήσει, θα με απορρίψει.

Οπότε δίνω τη λύση στο φόβο μου κι αποφασίζω να κρατήσω αποστάσεις ασφαλείας, να «παίξω» μέχρι το σημείο που αντέχω, ως εκεί που δε μου κοστίζει, ρισκάρω όσο ξέρω ότι δεν έχω τίποτα να χάσω κι όταν το όριο αυτό πλησιάζει να ξεπεραστεί, τότε μαζεύομαι και κουμπώνω. Όταν έρχομαι κοντά, όταν νιώθω πως απειλούμαι από την εγγύτητα και την οικειότητα, όταν οι όροι αλλάζουν, τότε φροντίζω να δημιουργήσω απόσταση, τότε αλλάζω το τροπάρι και κλειδώνω, αφήνω τον άλλον πριν με αφήσει, τον προλαβαίνω πριν να με προλάβει, τον απορρίπτω προτού με απορρίψει κι έτσι δεν πληγώνομαι, δεν απογοητεύομαι, δεν πονάω, δε στεναχωριέμαι, τότε με προστατεύω κι αποφεύγω τόσο το συναισθηματικό δέσιμο από τη μία, όσο και το συναισθηματικό πόνο ως εκ τούτου. Και μ’ αυτό τον τρόπο συμβαίνει το εξής οξύμωρο «Φοβάμαι το τέλος της σχέσης, άρα δεν επενδύω (υιοθετώντας όποια στάση και συμπεριφορά βολεύουν για να το πετύχω), γεγονός που οδηγεί στο τέλος της σχέσης». Αφού αληθινή σχέση σημαίνει πλησίασμα, οικειότητα, αποκάλυψη, δέσμευση.

Μπορούμε λοιπόν να κρατήσουμε το φόβο μας και να καθίσουμε στην άκρη ή μπορούμε να τον ξεπεράσουμε. Ευτυχώς ή δυστυχώς, βεβαιώσεις και εγγυήσεις ότι όλα θα είναι εύκολα και χωρίς πόνο δεν υπάρχουν. Πέφτουμε, κλαίμε, σηκωνόμαστε, προχωράμε, συνεχίζουμε και πηγαίνουμε μπροστά, εκτός αν προτιμούμε να μείνουμε πίσω... Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο η ζωή συνεχίζεται...εμείς επιλέγουμε το πώς...

Η μητρική αγάπη μεγαλώνει ήρεμους και με αυτοπεποίθηση ενήλικες

Τα μωρά που μεγαλώνουν μέσα στις εκδηλώσεις αγάπης και τρυφερότητας της μητέρας τους, απολαμβάνοντας συχνές αγκαλιές, φιλιά και ζεστά λόγια, είναι λιγότερο πιθανό να έχουν άγχος και έλλειψη αυτοπεποίθησης αργότερα στην ενήλικη ζωή τους και πιο πιθανό να αναπτύξουν μια αποτελεσματική κοινωνική ζωή, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα.

Οι ερευνητές, υπό την Τζοάνα Μασέλκο, σε εργασία που παρουσίασαν στο Journal of Epidemiology and Community Health (Περιοδικό Επιδημιολογίας και Υγείας της Κοινότητας), σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο και το BBC, βασίστηκαν σε μια παλαιά έρευνά τους, στη δεκαετία του 1960, που είχε μελετήσει τη συναισθηματική αλληλεπίδραση άνω των 1.000 ζευγών μητέρων-οκτάμηνων νηπίων.

Οι ίδιοι επιστήμονες, μετά από 34 χρόνια, αναζήτησαν και βρήκαν περισσότερα από τα μισά εκείνα παιδιά (περίπου 500), που πια είναι ενήλικες, και αξιολόγησαν ποια ήταν η επίδραση που είχε στην κατοπινή ζωή τους η περισσότερη ή λιγότερη μητρική αγάπη της νηπιακής ηλικίας τους.

Μέχρι τώρα, οι ψυχολόγοι πίστευαν ότι οι στενοί δεσμοί αγάπης μητέρας-νηπίου κάνουν τα παιδιά -και αργότερα τους ενήλικες- πιο ανθεκτικούς στις δυσκολίες της μετέπειτα ζωής, όμως οι έρευνές τους είχαν βασιστεί κυρίως σε αναμνήσεις, καλές ή κακές, και συνεπώς ήσαν πιθανώς προκατειλημμένες σε ένα βαθμό.

Αυτή τη φορά όμως, οι επιστήμονες συνέδεσαν την τότε έρευνά τους με μια νέα σύγχρονη έρευνα, αποκτώντας μια πιο αντικειμενική αξιολόγηση για τη σχέση μητέρας-παιδιού.

Το κεντρικό συμπέρασμα ήταν ότι το υψηλό επίπεδο στοργής και τρυφερότητας που είχαν δείξει οι μητέρες στα οκτάμηνά νήπιά τους, σχετίζεται με λιγότερα συμπτώματα στρες στα ενήλικα πια παιδιά τους, μετά από 30 χρόνια. Η διαπίστωση αυτή ισχύει ανεξάρτητα από το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο των μητέρων και των παιδιών, αν είναι δηλαδή πλούσια ή φτωχά. Ακόμα και αν μεσολάβησε ενδο-οικογενειακή σύγκρουση στο μεταξύ, η προστατευτική επίδραση της μητρικής αγάπης στην ψυχική κατάσταση του παιδιού (ενήλικα πια) δεν φαίνεται να εξαφανίστηκε.

Από την άλλη όμως, οι ερευνητές παραδέχτηκαν ότι δεν διαπίστωσαν κάποια σχέση ανάμεσα στο χαμηλό επίπεδο στοργής μιας μητέρας και σε αυξημένο κατοπινό στρες του παιδιού τους. Περιέργως, όσοι στερήθηκαν σε σημαντικό βαθμό την μητρική αγάπη, δεν φαίνεται να τα πηγαίνουν χειρότερα σε σχέση με όσους γνώρισαν την μητρική ζεστασιά σε μέσο βαθμό.

Εξάλλου, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι μητέρες πρέπει να ξέρουν πότε να σταματούν την έκφραση των συναισθημάτων τους για να μην το παρακάνουν και γίνουν υπερ-προστατευτικές και παρεμβατικές στη ζωή του παιδιού τους.

Οι προτεραιότητες ενός Ανθρώπου έχουν αλλάξει με το που γεννιέται...Έχει πάρει την εντολή να γίνει ο καλύτερος... Κανείς δεν του είπε όμως από ποιόν...

Έχουμε πολλά ακόμα να μάθουμε για τον Εαυτό μας, μέχρι να αγγίζουμε με τούτη την απλότητα και την λευκότητα τα πράγματα της Ζωής…
Μέχρι τα πρώτα τραντάγματα να συντελεστούν μέσα μας και ο χώρος μέσα μας να αρχίσει να από τις ρωγμές να Επιτρέπει να μπει Φως!

Πόσα όμορφα που αρνούμαστε να «δούμε» στον Εαυτό μας, είναι η βάση για να μην βλέπουμε τίποτα όμορφο στους άλλους...

Η Ζωή με τους άλλους είναι μια υπέροχη πραγματικότητα, αν δεν την εξετάζεις στα στενά πλαίσια του <εγώ>...
Και το <εγώ> δεν βρίσκει τίποτα όμορφο εδώ, στην Ζωή, γιατί είναι σαν να ζει μόνο του, χωρίς Αγάπη, χωρίς Στόχους και Κατεύθυνση...χωρίς Μνήμη…

Ακόμα και το μυρμήγκι όμως, σε τούτον τον Κόσμο, έχει Αγάπη, Συντροφιά και Κατεύθυνση...Κανένα φυσικό Είδος, εκτός από τον Άνθρωπο, δεν έχει <εγώ>...Όλα τα Είδη, έχουν μέσα τους την Τάξη, που ορίζει το Βασίλειό τους και η Φύση τους.

Από το πιο δυνατό ζώο, μέχρι το ταπεινό χαμομηλάκι, όλα στον Φυσικό Κόσμο έχουν την Δόξα μέσα τους και δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να είναι αληθινά αυτά που Είναι και πάντα η εξέλιξή τους διαπερνά την α-νοησία του ανθρώπου, που θέλει ακόμα κι αυτόν τον γεμάτοΤάξη Κόσμο, να τον διαβάλλει και να τον κάνει ίδιο με το <εγώ> του...(μετά φοβάται τον κάθε διάβολο που θα τον παρασύρει στο κακό...πόση ειρωνεία για την Λογική του Ανθρώπου έχει αυτό?)

Πολλές φορές μου έρχεται να φωνάξω "που πας <εγώ>?" Γιατί ΄δεν μπορώ να φωνάξω "που πας Άνθρωπε?"
Μα το <εγώ> δεν ακούει, γιατί νομίζει ότι είναι Άνθρωπος...
Νομίζει πως έχει στην διάθεσή του απεριόριστη δύναμη να κάνει τα πάντα και ναι, την έχει, αλλά χωρίς Αγά χωρίς Κατεύθυνση, αυτή η απεριόριστη δύναμη χρησιμοποιείται καταχρηστικά, για να βλάψει τον Εαυτό του, την Φύση του και όλα όσα υπάρχουν εδώ, στον Φυσικό Κόσμο...

Η θρησκεία είναι μια εφεύρεση της επινοητικότητας του ανθρώπου, που βρίσκει πάντα τρόπους να αθωώνει το <εγώ> του, για να συνεχίζει την σύγχυση και το χάος στον Κόσμο του...είναι μια επινόηση για να νομίζει ότι είναι καλό, τίμιο και ηθικό, με πράξεις περισσότερο ασυνείδητες, παρά Λογικές και συνειδητές...

Όλη αυτήν την ευφυΐα που έχει ένας Άνθρωπος, την έχει καρπωθεί το <εγώ> του...Μα χωρίς Αγάπη, και χωρίς Κατεύθυνση, το <εγώ> μόνο έξυπνο μπορεί να είναι και δεν μπορεί να οδηγήσει καμία Συνείδηση στην ενεργό Ευφυΐα του Ανθρώπου...

Είναι πάρα πολύ φυσιολογικό για έναν άνθρωπο, να ορίζει τον εαυτό του με διάκριση την εξυπνάδα του...Όμως κάθε άνθρωπος, όσο έξυπνος και αν είναι, όσο επιτυχημένος και μορφωμένος, ότι και να έχει αποκτήσει, δεν μπορεί να είναι αρμονικός και ευτυχισμένος με τον Εαυτό του, με την Ζωή του...
Οι προτεραιότητες ενός Ανθρώπου έχουν αλλάξει με το που γεννιέται...Έχει πάρει την εντολή να γίνει ο καλύτερος...

Κανείς δεν του είπε όμως από ποιόν...

Ο "καλύτερος" είναι κάτι γενικό και αόριστο...Η επιτυχία έχει οριστεί με βάση την κοινωνική αποδοχή, την εξουσία, την κατάκτηση, την περιουσία...
Όσοι Άνθρωποι είχαν Αγάπη και Κατεύθυνση δεν στάθηκαν το καλύτερο παράδειγμα για αυτό το "καλύτερος" που έχει περιορίσει τις συνειδήσεις μας, γιατί πέθαναν φτωχοί και σταυρωμένοι...Κάτι εντελώς διαφορετικό από ό,τι η κοινωνία μας έχει ορίσει σαν διάκριση της επιτυχίας...

Ποιός άνθρωπος θα ήθελε την μοίρα τους? Άσημοι και ταπεινωμένοι....
Το <εγώ> έχει διαμορφώσει τα δικά του κριτήρια για την Συμπόνια, την Καλοσύνη, την Αγάπη, την Ζωή...Ακόμα και για την Αλήθεια έχει παραπλάνηση...
έγινε "καλύτερος" μεν, αλλά στην ουσία παρέμεινε άνθρωπος, χωρίς Αγάπη, και χωρίς Κατεύθυνση...
Μόνο ο παράδεισος δεν μπορεί να γίνει κατεύθυνση, όταν η ζωή σου έχει γεμίσει κόλαση...

Δεν είναι απαραίτητα σωστά, όλα όσα εμείς θεωρούμε σωστά...
Και ίσως αυτή η ελαστική ηθική που συμπεριλαμβάνει το σωστό μας και το λάθος μας, είναι μια επιπόλαιη κρίση που προβάλλει καθημερινά τις αδυναμίες μας να σταθούμε ακέραιοι στου Νόμους, που ορίζουν την Ανθρώπινη Ύπαρξη…

Η Τάξη είναι μέσα μας...Και αν φαίνεται ότι έχει ορίσει διαφορετικά τον Δρόμο του κάθε ανθρώπου, είναι τούτη η ψευδαίσθηση του <καλύτερος> που δημιουργεί και κλέβει τις εντυπώσεις...Γιατί το <καλύτερος> δεν υπάρχει για την Αγάπη, και την Κατεύθυνση του Ανθρώπου... Η σύγκριση αφορά μόνο το <εγώ>, αλλά εδώ ουσιαστική σημασία έχει να θυμηθούμε την Προέλευσή μας...

Τότε μόνο τα "μάτια" μας θα δουν ποιός είναι ο Εαυτός μας, και ποιόν τον κάναμε...

Δεν υπάρχει ούτε ένας Άνθρωπος που δεν έχει μέσα του την Τάξη...Υπάρχουν όμως πολλά <εγώ> που ορίζουν την προέλευσή τους στους γονείς τους...Και ότι γεννιέται από ανθρώπους, είναι τελικά καταστροφικό, για τον Κόσμο του... όταν τον έχεις ξεχάσει, μαζί με τον Εαυτό σου...

Δεν υπάρχουν άνθρωποι άσχημοι…Ούτε ένας!
Υπάρχουν μόνο Δρόμοι που χάθηκαν, επιλογές που δεν έγιναν, ευκαιρίες που δεν εκτιμήθηκαν…

Η Πίστη είναι το πιο δυνατό εσωτερικό αίσθημα, αρκεί να συνοδεύεται από έρευνα, ενθουσιασμό και πειραματισμό...
Ό,τι πιστεύει a priori ή δεν πιστεύει κανείς, δεν μπορεί και να το ερευνήσει με ενθουσιασμό, γιατί δεν υπάρχει αυτή η διάθεση για έκπληξη...
Η Αλήθεια της Τάξης δεν είναι κάτι που διδάσκεται, είναι κάτι που νιώθεις...

Ξεκινάμε με την βεβαιότητα ότι, Aγάπη και Σοφία και μετά παρατηρούμε αυτήν την Δημιουργία στην εφαρμογή της μέσα στον Κόσμο του...Αυτό που έγινε ο κόσμος, αν πιστέψουμε, τότε θα σταματήσουμε να τον ψάχνουμε…

Το παιχνίδι δεν έχει ενδιαφέρον, αν ξέρεις εκ προοιμίου ότι είσαι χαμένος. Τότε απλά αναγκάζεσαι να παίξεις, γιατί παίζουν και οι άλλοι...
Μα ποιός είπε ότι στην Ζωή μας βάζουν οι άλλοι στο παιχνίδι?

Το ταξίδι του ήρωα

Είμαστε όλοι ήρωες μιας ιστορίας. Όλοι πρωταγωνιστούμε στο παραμύθι της ζωής μας. Μήπως αυτή η ιστορία και αυτό το παραμύθι έχουν και κοινά χαρακτηριστικά;
Ο Αμερικανός John Campbell ανέπτυξε το 1949 το μύθο του ήρωα, την άποψή του, δηλαδή, ότι στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στα παραμύθια, στην ψυχολογία και σε όλες τις αφηγήσεις υπάρχει μια κοινή γραμμή αφήγησης, η οποία περιλαμβάνει συγκεκριμένα στάδια και όχι μόνο: έχει παρόμοια αφετηρία και τελικό προορισμό.
Ο Campbell υποστήριζε ότι όλοι οι πρωταγωνιστές μιας ιστορίας περνούν από δώδεκα διαφορετικά στάδια, τα οποία μάλιστα είναι ουσιαστικά για την προσωπική τουςανάπτυξη και εξέλιξη.

Το ταξίδι αρχίζει
Το ταξίδι του κάθε ήρωα έχει ως αφετηρία του τον κόσμο όπως αυτός υπάρχει γύρω μας, τίποτε το μαγικό δηλαδή. Ο ήρωάς μας περνάει δύσκολες στιγμές, ή βρίσκεται σε ένα δίλημμα, ή δεν μπορεί να χειριστεί μια κατάσταση. Έχει άγχος, δεν μπορεί να χειριστεί τη ζωή του όπως θα ήθελε. Εκείνη τη στιγμή, λοιπόν, τον καλεί η περιπέτεια. Ο ήρωάς μας αρχίζει το ταξίδι του, παρακινούμενος είτε από εξωτερικές δυνάμεις (κάτι συμβαίνει στον περίγυρό του, στην οικογένειά του, στην κοινωνία) ή από τον ίδιο του τον εαυτό (έχει ξεπεράσει τα όριά του και αποφασίζει να παλέψει).

Οι πρώτες δυσκολίες
Ξαφνικά, πάνω που ο ήρωας έχει αποφασίσει να παλέψει για τη ζωή που θέλει, συνειδητοποιεί πως οι αλλαγές και οι προκλήσεις είναι τόσες, που δεν ξέρει αν μπορεί και αν θέλει να τις διαχειριστεί. Έτσι, κάνει ένα βήμα πίσω, μέχρι που έρχεται η ώρα που συναντά έναν καθοριστικό χαρακτήρα, το μέντορά του. Ο μέντορας είναι ένα πρόσωπο γεμάτο γνώση και εμπειρίες που συμβουλεύει και εμπνέει τον ήρωά μας για το πώς να προχωρήσει.

Το κατώφλι
Ο ήρωας, μετά από την εσωτερική του πάλη για το εάν τελικά θα αλλάξει τη ζωή του ή όχι, διαβαίνει το κατώφλι ενός ανεξερεύνητου κόσμου που δε γνωρίζει πού τον οδηγεί. Συναντά διάφορα πρόσωπα, άλλα φιλικά και άλλα εχθρικά και συνάπτει συμμαχίες με όσους μπορούν να τον βοηθήσουν.

Η πρόκληση
Η μεγάλη πρόκληση έρχεται για τον ήρωά μας, που τώρα πλέον γνωρίζει ποιος είναι ο στόχος του και ποιοι οι σύμμαχοί του. Ο ήρωας αντιμετωπίζει τους μεγαλύτερους φόβους του στο ταξίδι του στην άγνωστη ζώνη, έρχεται αντιμέτωπος με το θάνατο, την απώλεια, την αλλαγή. Τελικά, μετά από πολλές δοκιμασίες…

Η επιβράβευση
…Ο ήρωάς μας φθάνει στο σημείο που επιβραβεύεται για όσα πέρασε. Αυτό σημαίνει πως απέκτησε γνώσεις, εμπειρίες και εργαλεία για να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και πως πλέον είναι έτοιμος να πολεμήσει ξανά αν χρειαστεί. Η επιβράβευση δε σημαίνει και το τέλος του αγώνα: τώρα ο ήρωάς μας γνωρίζει πως τίποτε δεν είναι δεδομένο και πως ό,τι απέκτησε μπορεί να χαθεί ανά πάσα στιγμή.

Η επιστροφή
Ο ήρωας επιστρέφει στην καθημερινή του ζωή. Είναι πιθανό προτού όλα πάρουν το δρόμο τους να χρειάζεται να αντιμετωπίσει μια τελευταία πρόκληση, μια ακόμη θυσία ή μια σύγκρουση. Τώρα, όμως, είναι οπλισμένος με όλα τα απαραίτητα εφόδια για να αντιμετωπίσει κάθε δυσκολία.
Έτσι μοιάζουν και όλες οι περιπέτειες που ζούμε καθημερινά, όλες μας οι ιστορίες. Αντιμετωπίζουμε μια δύσκολη κατάσταση που τελικά μας δίνει δύναμη για να πάμε μπροστά και γνώση για την επόμενη φορά, για την επόμενη δυσκολία. Όπως ο ήρωάς μας δε χάνει την πίστη του, έτσι και εμείς μπορούμε να κρατήσουμε την ελπίδα μας για το μέλλον!

Η λογική του μεθυσμένου

Ένας τύπος μπαίνει σ΄ ένα μπαρ, κάθεται στη μπάρα και ζητάει πέντε ποτήρια ουίσκι.
"Όλα μαζί;" ρωτάει ο σερβιτόρος.
" Ναι, και τα πέντε" απαντά ο πελάτης, "σκέτα, χωρίς πάγο"
Τον σερβίρει , και ο πελάτης τα πίνει μονορούφι.
"Σερβιτόρε" λέει. "Τώρα, βάλε μου τέσσερα ποτήρια ουίσκι, χωρίς πάγο"
Ενώ αυτός τα σερβίρει, αρχίζει να βλέπει ότι ο πελάτης έχει αποκτήσει ένα χαζό χαμόγελο. Αφού πιεί συνεχόμενα και τα τέσσερα ποτήρια, προσπαθεί να σηκωθεί όρθιος, και καθώς αρπάζεται από τη μπάρα αναφωνεί¨" Αγόρι! Φέρε μου άλλα τρία ποτήρια ουίσκι" . Γελάει λίγο και προσθέτει :"Χωρίς πάγο".
Ο σερβιτόρος υπακούει και ο πελάτης τα ξαναπίνει γρήγορα. Τώρα δεν είναι χαζό μόνο το χαμόγελο αλλά και το βλέμμα. "Φίλε!" λέει τώρα με δυνατή φωνή, ""βάλε μου δύο ποτήρια από το ίδιο"

Το κατεβάζει και φωνάζει για γι΄άλλη μια φορά στον σερβιτόρο " Aδελφέ! Είσαι σαν αδελφός για μένα..." Γελάει με λόξυγκα και προσθέτει: "Βάλε μου άλλο ένα ποτήρι ουίσκι, χωρίς πάγο. Αλλά μόνο ένα, έτσι; Μονάχα ένα..."
Ο μπάρμαν τον σερβίρει. Ο τύπος κατεβάζει το ποτήρι και με μία μόνη γουλιά και, εξ αιτίας μιας ακαταμάχητης ζαλάδας, πέφτει στο πάτωμα εντελώς και οριστικά μεθυσμένος.
Από εκεί κάτω, λέει στο σερβιτόρο: "O γιατρός δε θέλει να με πιστέψει, αλλά εσύ είσαι μάρτυρας:"Όσο λιγότερο πίνω, τόσο χειρότερα γίνομαι!!!"

Με τις αξίες σου θα γράψεις την ιστορία.

Να ζεις για την αγάπη σου και να αγαπάς αυτό που ζεις.

Έτσι σκοτώνεις τους διχασμούς και τις ασυμβατότητες του παρόντος σου.

Δράκοι υπάρχουν πολλοί, αλλά το παραμύθι στο τέλος ένα θα είναι.

Στην παιδεία σου θα εξαρτηθεί το πώς θα αντιμετωπίσεις τους δράκους, και η επιλογή σου μεταξύ αγάπης και φόβου θα σου δώσει το οπλοστάσιό σου.

Πόλεμος ή ειρήνη, δεν υπάρχουν!

 Είναι μόνο μια ιδέα, που θα καλεστείς να υπηρετήσεις.

Με την υπηρεσία σου θα τους δώσεις και υπόσταση.

Με τις αξίες σου θα γράψεις την ιστορία.

 Φρόντισε οι αξίες σου να έχουν γερές βάσεις.

Τα παιδιά σου, χρειάζονται μια καλή ιστορία των προγόνων τους.

Οι άρχοντες, πολεμικές ιαχές πάντα θα βγάζουν.

 Για αυτό που ποτέ δεν είμαι απόλυτα σίγουρος, είναι αν ο δράκος θέλει όντως να σε φάει, ή το κάνει αυτό επειδή οπλισμένος εσύ κινείσαι εναντίον του και αυτός μυρίζεται το φόβο σου.

Για τον Αλήτη τον Χρόνο

Τι είναι ο χρόνος;

Χρόνος σημαίνει κάνε υπομονή. Ο χρόνος που δεν μπορεί να σταματήσει ούτε να γυρίσει πίσω. Ο χρόνος που δεν ξέρει να περιμένει. Ο χρόνος για τον οποίο μετανιώνουμε που έφυγε άσκοπα και δεν τον αξιοποιήσαμε τόσο και όσο θα έπρεπε.

Ο χρόνος που ξοδεύτηκε στους λάθους ανθρώπους, σε λάθος καταστάσεις και επιλογές γενικότερα. Ο χρόνος που συνδέεται με τις μνήμες και το παρελθόν. Τι να πρωτοχωρέσεις μέσα σ’ αυτό το κεφάλαιο και τι να εξαιρέσεις;

Ο χρόνος που δεν φτάνει για όλα όσα θέλουμε να κάνουμε ή που περισσεύει και δεν ξέρουμε που και πώς να τον κάνουμε παραγωγικό. Ο χρόνος που περνά από πάνω μας και μας βαραίνει και μας χαρακώνει την ψυχή, μας ρυτιδιάζει τα πρόσωπα, μας ασπρίζει τα μαλλιά, μας γερνάει, μας ωριμάζει, μας κάνει πιο αυστηρούς και λιγότερο ανέμελους. Περνάει από πάνω μας και μας σμιλεύει. Και από ακατέργαστη μάζα, μας δίνει σχήμα και μορφή.

Ο χρόνος που έχουμε για τους αγαπημένους μας που ποτέ δεν είναι αρκετός.

Αυτός ο αλήτης ο χρόνος που πολύ θα ήθελα να τον έχω απέναντι μου και να του πω δυο λογάκια γιατί ποτέ δεν τα πήγαινα καλά μαζί του.

Χρόνος σημαίνει απόσταση. Και αποστασιοποίηση. Και κενό. Και χάσιμο. Κουβαλάει ηλεκτροφόρα καλώδια που ενίοτε βραχυκυκλώνουν και μας τινάζουν στον αέρα.

Χρόνος σημαίνει πρόοδος. Και εξέλιξη. Και ανάπτυξη. Και βελτίωση.

Ο χρόνος που είναι παρόν-παρελθόν-μέλλον. Σε ποιο κομμάτι του στεκόμαστε περισσότερο πάνω στο timeline μας; It’s a matter of choice.

Χρόνος σημαίνει ποιότητα αλλά και σπατάλη. Ευχή να μην ξοδεύεται στο λίγο των ανθρώπων και στο λίγο του κόσμου. Και όταν έρχεται το πλήρωμα του, όλοι και όλα μπαίνουν στα κουτάκια τους και στη θέση που τους αξίζει.

Αλλά πάλι γιατί να τον οριοθετήσω; Πειθαρχία και υποταγή δεν σηκώνει. Είναι ατίθασος. Χρόνος είναι και θα κάνει ό, τι γουστάρει. Έτσι. Γιατί μπορεί.

«Ο χρόνος είναι ο χειρότερος εχθρός. Σε καίει, σε σκορπάει και σε παγώνει.»
Τρύπες- Καινούργια Ζάλη

Είσαι ο χρόνος που δίνεις και ο χρόνος που παίρνεις

Αν είναι δυο έννοιες που θα μπορούσε κάποιος να πει πως κρατούν μέσα τους όλα τα συναισθήματα του κόσμου, αυτές είναι ο έρωτας και ο χρόνος.

Αρσενικός αδυσώπητος δυνάστης ή απόλυτος εκστατικός εραστής, ο χρόνος υπήρξε πάντοτε έννοια πολυδιάστατη.

Τον έχεις αγαπήσει για τις στιγμές που σου χάρισε, τον έχεις μισήσει για τους ανθρώπους που σου πήρε, τον έχεις λατρέψει για τις αγάπες που γέννησε και τον έχεις αφορίσει για τους έρωτες που εξαφάνισε.

Τον έχεις δει τρυφερό με τις φιλίες σου εκείνες που άντεξαν στο χρόνο και σκληρό με τις διαπροσωπικές σχέσεις σου που έφθειρε.

Τον έχεις ευχαριστήσει για τις πληγές που γιάτρεψε και τους πόνους που χάιδεψε μέχρι να περάσουν.
Τον έχεις αγκαλιάσει, τον έχεις φιλήσει, τον έχεις αποθεώσει για τις δυνατές στιγμές που σου χάρισε.

Έχει υπάρξει σύμμαχος σου και αντίπαλος σου. Έχεις παλέψει, έχεις συμφιλιωθεί, τα έχεις βάλει μαζί του.
Έχετε χορέψει παρέα αισθαντικά ταγκό, βαθιά ερωτικά μπλουζ αλλά υπήρξαν κι εκείνες οι φορές που χόρεψες ζεϊμπέκικο μοναχικό κι εκείνος σε κοιτούσε από απόσταση.

Χρόνος: έννοια πολυμορφική, έννοια παρελθοντική, παροντική, μελλοντική.

Μπορεί να γίνει συγκεκριμένος και να πάρει τη μορφή δευτερολέπτου, λεπτού, μέρας, μήνα ή ολόκληρων ετών. Μπορεί να γίνει επίσης αόριστος, φιγούρα θολή, γεμάτη στιγμές πικρές, γλυκιές, όμορφες ή άσχημες.
Είναι η απόλυτη μονάδα μέτρησης της ζωή, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Γιατί τελικά τι άλλο μετράει στη ζωή πλην του χρόνου που της αφιερώνεις και σου αφιερώνει;
Η ζωή είναι στιγμές, όλα εκείνα τα σημαντικά ή ασήμαντα πεταρίσματα του χρόνου που επηρεάζουν την ψυχολογία και την ιδιοσυγκρασία σου. Είναι οι άγγελοι και οι δαίμονες σου, τα θέλω και τα πρέπει σου, οι έρωτες, οι αγάπες, τα μίση, τα πάθη σου, τα λάθη σου και τα σωστά, τα ίσως και τα γιατί σου.

Λένε πως ο χρόνος τα παίρνει όλα τελικά. Πως ο αγώνας είναι πάντα άνισος, πως όσες μάχες κι αν κερδίσεις, εκείνος θα στέφεται πάντα νικητής, ο άρχοντας της ζωής του καθενός.
Αλλά ακόμη κι αν αυτή είναι η αλήθεια, το πώς επιλέγουμε να ξοδέψουμε το χρόνο μας και σε ποια πράγματα τον αφιερώνουμε, έχει να κάνει με εμάς τους ίδιους.

Δεν μιλάω φυσικά για τον χρόνο με την λογική έννοια του δευτερολέπτου. Είναι προφανές πως δεν μπορούμε να ελέγξουμε κάθε στιγμή της ώρας ή της μέρας.
Αναφέρομαι στον “πραγματικό” χρόνο. Εκείνον που όταν φεύγει νιώθεις γεμάτος. Τότε που ξέρεις πως δεν σπατάλησες μέρος της ζωής σου, όσο μικρό ή ασήμαντο και αν φαίνεται, σε καταστάσεις που αργότερα δεν θα μετρούν ως κομμάτι στο φιλμάκι της ζωής αλλά ως παγωμένα καρέ, λάθος λήψεις που μπήκαν στο αρχείο της.

Λένε πως ο χρόνος δεν είναι πάντα κατάλληλος για να πεις αντίο, σ’ αγαπώ, σε θέλω, μείνε. Δεν είναι ποτέ αρκετός για να μετανιώσεις για λάθη, να παλέψεις για τα σωστά, να ονειρευτείς, να ζητήσεις συγχώρεση.
Ίσως όμως αυτή η μόνιμα ασταθής και απρόβλεπτη μορφή του να είναι η γοητεία του.

Όταν παίρνεις τον χρόνο δεδομένο, χάνει την αξία του, τη μαγεία σου.
Ο χρόνος που σου δίνεται άλλοτε απλόχερα και άλλοτε με το σταγονόμετρο είναι το μόνο πραγματικό κτήμα σου.

Δεν σε αφήνει να ταξιδεύεις ποτέ μόνος, όσο μόνος κι αν έχεις νιώσει σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής σου γιατί κουβαλάς πάντα μαζί σου το παρελθόν σου.
Είσαι ο χρόνος που δίνεις και ο χρόνος που παίρνεις.

Είσαι οι στιγμές που σε σημάδεψαν, εκείνες που κράτησες και εκείνες που πέταξες.
Είσαι ο χρόνος που αφιέρωσες σε άλλους και ο χρόνος που άλλοι αφιέρωσαν σε εσένα.

Γι’ αυτό προσπάθησε να γίνεις έρωτας, αγάπη, γονιός, προστάτης, φίλος. Να γίνεις γέλιο, τραγούδι, ποίημα ή βιβλίο. Να γίνεις μουσική, παιχνίδι ή ευτυχία, όνειρα, βόλτες και ξενύχτια. Να γίνεις ταξίδι, πάθος, πόθος ή επιθυμία.
Γίνε στιγμές, γίνε συναισθήματα και φρόντισε να είσαι πάντα από εκείνα που έχουν αξία.

Είναι ίσως ο μόνος τρόπος να πείσεις τον χρόνο να σου δώσει ζωή με στιγμές που αξίζουν.

Οι πέτρινοι γίγαντες του Αιγαίου

Οι ανεμόμυλοι δεσπόζουν στα πιο όμορφα σημεία των νησιών. Σήμα κατατεθέν του κυκλαδίτικου τοπίου, κυλινδρόσχημες ψηφίδες ομορφιάς, πολιτισμού και παράδοσης ξεπροβάλλουν διάσπαρτοι στις κορυφογραμμές των λόφων σαν σιωπηλοί μάρτυρες του μόχθου των κατοίκων μιας άλλης εποχής.

Αυτή η αξιοθαύμαστη εφεύρεση, προάγγελος της βιομηχανικής περιόδου και τρανό παράδειγμα οικολογικής σκέψης, εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την ανεξάντλητη ενέργεια του ανέμου για να εξασφαλίσει από τη δούλεψή της το πιο ποθητό απόκτημα στην καθημερινότητα όλων των ανθρώπων: το ψωμί.

Οι ανεμόμυλοι εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τον 12 με 13 αιώνα. Η ομορφιά κι η λεβεντιά τους περιγράφηκε από περιηγητές, αποτυπώθηκε σε χαρακτικά, έκανε τον γύρο του κόσμου μέσα από χιλιάδες φωτογραφίες και καρτ- ποστάλ.

Κυκλαδίτικα μυλοτόπια. Στην κυκλαδική πολυνησία λειτούργησαν πάνω από 600 ανεμόμυλοι! Η κατασκευή τους, δύσκολη και πολυδάπανη όσο κι ενός μεγάλου ιστιοφόρου σε πολλές περιπτώσεις, απαιτούσε προσεκτική επιλογή της τοποθεσίας που θα κατασκευάζονταν ο μύλος. Ιδανικό ήταν το σημείο που οι βοριάδες ξεδίπλωναν όλη τους την ένταση: σε ξάγναντα, ρεματιές, στην έξοδο κάποιου φαραγγιού, σε “γλώσσες” ακρωτηρίων.
Η απόσταση του μύλου από την κατοικημένη περιοχή ήταν εξίσου σημαντική. Ο ανεμόμυλος χτιζόταν σε μέρος προσπελάσιμο από υποζύγια, κοντά σε οικισμούς, αλλά σε μακρινή ακτίνα από άλλα οικοδομήματα ώστε να μην παρεμποδίζεται η ομαλή λειτουργία του. Εξάλλου, το ανεμπόδιστο του αέρα απ’ όλα τα μέρη μνημονεύεται ρητά στις αγοραπωλησίες των ανεμόμυλων.

Ο ξετροχάρης μύλος. Ο πλέον διαδεδομένος τύπος αλεστικού ανεμόμυλου στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά ήταν ο λεγόμενος ξετροχάρης μύλος ή κοινός πυργόμυλος. Ήταν κατά κανόνα πέτρινος, κυλινδρικού σχήματος, με κωνική – περιστρεφόμενη σύμφωνα με τη φορά του ανέμου- οροφή, και ψάθινο “καπέλο”.
Ολόλευκα τριγωνικά πανιά στηριγμένα σε τεράστιες αντένες έθεταν σε κίνηση ένα σύστημα ξύλινων αξόνων και τροχών, που με τη σειρά τους μετέφεραν τη δύναμη του αέρα στην πάνω μυλόπετρα (παναριά), η οποία περιστρεφόταν σε μια άλλη σταθερή (καταριά). Ανάμεσα στις δυο οριζόντιες μυλόπετρες το σιτάρι, το κριθάρι, το καλαμπόκι… συνθλίβονταν για να γίνουν αλεύρι, πολύτιμο προοίμιο τροφής.

Επί τω έργω. Όταν ο μύλος ήταν έτοιμος να μπει σε λειτουργία, ο μυλωνάς ξεδίπλωνε το ένα πανί, σαν ειδοποιητήριο, για να πάνε οι χωρικοί τ’ αλέσματά τους στον μύλο. Τότε τα μονοπάτια γέμιζαν με κάρα ή γαϊδουράκια φορτωμένα σε σακιά όλο τον κόπο της χρονιάς.
Πολλές φορές, τη μεταφορά αναλάμβαναν οι γυναίκες του χωριού, κουβαλώντας τα σακιά πάνω στα κεφάλια τους. Με τον ίδιο τρόπο κουβαλούσαν πίσω στο σπίτι το αλεύρι για το ψωμί της οικογένειας. Από το άλεσμα, ο μυλωνάς κρατούσε το 10% ως αμοιβή, το λεγόμενο αξάι ή ξάι.
Ο μύλος ήταν σε ετοιμότητα όλο το εικοσιτετράωρο. Δεν υπήρχε ωράριο, μήτε μέρα ανάπαυσης∙ ξέχωρα από τις μετρημένες δεσποτικές γιορτές. Την ένταση της δουλειάς ρύθμιζε η ανάγκη, η εποχή και ο καιρός.
Ένας ανεμόμυλος μπορούσε να αλέσει 20-70 κιλά σιτηρών την ώρα, ανάλογα με την ένταση και τη φορά του ανέμου.

Ο άρχοντας του πυργόμυλου. Ο μυλωνάς, σημαντικό πρόσωπο της τοπικής κοινωνίας, άριστος αφηγητής – ενίοτε παραμυθάς – και επιδέξιος πληροφοριοδότης, ασπρομάλλης από τα χρόνια και την άχνη του αλευριού ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος του μύλου του. Ερμήνευε τα σημάδια της φύσης, ανέμιζε τα πανιά παλεύοντας με τα ξεσπάσματα του καιρού, λαγοκοιμόταν με το νανουριστικό τριζοβόλημα της μυλόπετρας∙ διόρθωνε την «αρματωσιά» του μύλου ανάλογα με την κατεύθυνση του αέρα.
Η συνήθως πολύωρη αναμονή στον αυλόγυρο του μύλου συνοδεύονταν με πειράγματα, κουτσομπολιά και αυτοσχέδια γλέντια. Εκεί, τις όμορφες καλοκαιρινές νύχτες, τις γεμάτες μυστήριο και διάθεση για συναναστροφή, ο μονότονος ήχος της “φτερωτής” έδινε τον τόνο και την έμπνευση για τα ωραιότερα δημοτικά τραγούδια του πόνου, της αγάπης, του καημού…

Το νησί των ανεμόμυλων. Σήμερα, πολλοί ανεμόμυλοι στέκουν ακόμη διάσπαρτοι στα ελληνικά νησιά, χωρίς όμως να επιτελούν τον αρχικό τους λειτουργικό ρόλο. Ορισμένοι έχουν επισκευασθεί εξ ολοκλήρου και λειτουργούν ως μουσεία, εκθεσιακοί χώροι πολιτισμού ή χώροι διασκέδασης (καφέ, μπαρ, μικρά εστιατόρια) αλλά και ιδιαίτερα καταλύματα για μια αξέχαστη διαμονή. Άλλοι έχουν ανακαινισθεί και κατοικούνται από ιδιώτες.
Αναμφισβήτητα, όμως, το ελληνικό νησί που έχει ταυτιστεί στη συνείδηση των ταξιδιωτών με τους ανεμόμυλους είναι η Μύκονος. Οι τελευταίοι επτά μυκονιάτικοι ανεμόμυλοι (ξεπερνούσαν άλλοτε τους είκοσι σ’ ολόκληρο το νησί) δεσπόζουν πάνω από τη συνοικία του Κάστρου, στη Χώρα.
Οι ολόλευκοι επιβλητικοί όγκοι τους, προσανατολισμένοι στο ανοιχτό πέλαγος, αντιστέκονται πεισματικά στις δυνατές ριπές του κυκλαδίτικου μελτεμιού. Κι έτσι, η ανοιχτή τους αγκαλιά – δημοφιλές φόντο για τους φωτογραφικούς φακούς – ταξιδεύει την εικόνα του νησιού στα πέρατα της γης.

Είσαι μία επανάληψη...

...Κι αν δεν σταματήσεις αυτή την επανάληψη δεν υπάρχει καμία πιθανότητα αλλαγής

«Ο άνθρωπος κουβαλάει μέσα του τον σπόρο της δυστυχίας του η της ευδαιμονίας του, της κόλασης η του παράδεισου. Οτιδήποτε σου συμβαίνει, συμβαίνει εξαιτίας σου. Οι εσωτερικές αίτιες είναι οι πρωταρχικές. Κι αν δεν το καταλάβεις αυτό, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα μεταμόρφωσης, επειδή ο νους εξακολουθεί να σε κοροϊδεύει, ο νους πάντοτε δείχνει προς τα έξω.
Ο Μαρξ λέει ότι η αιτία βρίσκεται έξω από τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι δυστυχισμένος επειδή υπάρχουν εξωτερικές αίτιες οι οποίες προκαλούν δυστυχία. Ο άνθρωπος θα είναι ευτυχισμένος αν αλλάξουν οι αίτιες, αν αντικατασταθούν.

Συμφωνά με τον Μαρξ, χρειάζεται μία επανάσταση στον εξωτερικό κόσμο. Συμφωνά με τον Μωάμεθ, με τον Ιησού, με τον Μαχαβιρα, με τον Κρίσνα, όλη αυτή η διάγνωση είναι λανθασμένη. Οι αίτιες βρίσκονται εσωτερικά. Εξωτερικά υπάρχουν μονό αφορμές.
Μπορείς να αλλάξεις το εξωτερικό, τίποτα δεν θα αλλάξει όμως αν το εσωτερικό παραμένει το ίδιο. Το εσωτερικό θα δημιουργεί ξανά και ξανά το ίδιο μοτίβο, οποία κι αν είναι η εξωτερική κατάσταση, επειδή ο άνθρωπος ζει από μέσα προς τα έξω.
Στην πραγματικότητα, η κόλαση και ο παράδεισος δεν είναι κάτι γεωγραφικό, δεν είναι τόποι, είναι συμπεριφορές, είναι στάσεις ζωής, είναι ψυχολογικές διαθέσεις. δεν βρίσκονται στον εξωτερικό χώρο, άλλα στον εσωτερικό. Δεν μπορείς να πας στον παράδεισο, επειδή πως μπορείς να πας στον παράδεισο; Που είναι ο παράδεισος; Και δεν μπορείς να πας στην κόλαση. Πάντοτε κουβαλάς την κόλαση σου η τον παράδεισο σου γύρω σου.

Είναι σαν τον ιστό της αράχνης…
Οι ουπανισαδες λένε πως ο καθένας είναι σαν την αράχνη, που κουβαλάει μέσα της τον ίδιο της τον ιστό. Οπου πηγαίνει η αράχνη, απλώνει τον ιστό της γύρω της. Τον βγάζει από το έντερο της. Κι οπότε Θέλει να κινηθεί η αράχνη, καταπίνει και πάλι τον ιστό της και κινείται. Κουβαλάς την κόλαση σου και τον παράδεισο σου σαν τον ιστό της αράχνης κι οπού πηγαίνεις, θα δημιουργείς ένα μοτίβο γύρω σου.
Αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό πολύ βαθιά, όσο πιο βαθιά είναι δυνατόν, επειδή εξαρτώνται πολλά πράγματα από αυτό. Κι αν χάσεις αυτό το σημείο, θα χάνεις συνεχώς.

Στη μαχαμπαρατα υπάρχει μία πολύ όμορφη ιστορία. Οι πέντε πανταβας, τα πέντε αδέλφια, γύρω από τα οποία κινείται ολόκληρο το έπος, έχουν εκδιωχθεί από το βασίλειο και ζουν σαν φυγάδες μέσα στο δάσος. Μία μέρα, διψούσαν και ο νεότερος αδελφός πηγαίνει να βρει νερό. φτάνει σε μία όμορφη λίμνη, την στιγμή όμως που πάει να γεμίσει το δοχείο του με νερό, ακούει μία φωνή, μία αόρατη φωνή, να λέει: “περίμενε! Αν δεν απαντήσεις στις ερωτήσεις μου, δεν μπορείς να πάρεις νερό από αυτή την λίμνη. Πρέπει να απαντήσεις σε τρεις ερωτήσεις μου. Αν μπορέσεις να απαντήσεις, θα πάρεις νερό. Αν δεν μπορείς να απαντήσεις, τότε θα πέσεις νεκρός αυτή την στιγμή. Η πρώτη ερώτηση είναι: Ποίο είναι το σημαντικότερο πράγμα σχετικά με τον άνθρωπο; Ποίο είναι το πιο σημαντικό; Ο νεαρός πανταβα δεν μπόρεσε να απαντήσει κι έπεσε νεκρός.
Υστέρα ακολούθησαν τα άλλα τρία αδέλφια και συνέβη το ίδιο. Έπειτα πήγε στην λίμνη ο μεγάλος αδελφός, για να δει τι συνέβη στα αδέλφια του και να βρει νερό.
Τα τέσσερα αδέλφια του κείτονταν στην άκρη της λίμνης και την στιγμή που έφτασε το νερό, άκουσε την ίδια φωνή: “Απάντησε σ΄αυτές τις ερωτήσεις, αλλιώς θα πεθάνεις κι εσύ. Και αν μπορέσεις να απαντήσεις, όχι απλώς θα ζήσεις, άλλα θα μπορέσεις να πιεις νερό από τη λίμνη και το ίδιο νερό θα ζωντανέψει τα αδέλφια σου. Πρώτα όμως απάντησε στις ερωτήσεις μου. Και η πρώτη ερώτηση είναι: Ποίο είναι το πιο σημαντικό θέμα σχετικά με τον άνθρωπο;”.
Και ο μεγαλύτερος πανταβα είπε:” το σημαντικότερο θέμα με τον άνθρωπο είναι ότι ο άνθρωπος δεν μαθαίνει ποτέ””. Του επέτρεψε να πιει νερό και του επέτρεψε να ξαναζωντανέψει τα αδέλφια του.
Ο άνθρωπος δεν μαθαίνει ποτέ. Μπορεί να γίνεις μεγάλος γνωστής, δεν μαθαίνεις όμως ποτέ. Η γνώση και η μάθηση είναι διαφορετικά. Η γνώση είναι δανεισμένη, είναι παπαγαλία, γεμίζει την μνήμη σου. Ο εγκέφαλος σου γίνεται κομπιούτερ.
Η μάθηση είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Μάθηση σημαίνει να μαθαίνεις μέσα από την εμπειρία, να μην ξανακάνεις ποτέ το ίδιο λάθος, να γίνεσαι όλο και πιο συνειδητός, όλο και πιο ξύπνιος, με όλο και μεγαλύτερη επίγνωση.
Κι αυτό είναι το μήνυμα αυτής της σουφικης ιστορίας. Κάτι μέσα σου σε απογοητεύει συνεχώς κι αν δεν το πιάσεις να το καταστρέψεις, οτιδήποτε κάνεις θα είναι μάταιο. Οτιδήποτε κάνεις, θα το κάνεις εσύ, και θα είναι μάταιο. Ο παράγοντας μέσα σου, που σε ανατρέπει συνεχώς, πρέπει να καταστραφεί εντελώς, να καεί.

Η ζωή σου είναι σαν δίσκος γραμμοφώνου. Έχεις παρατηρήσει ότι κάνεις συνεχεία το ίδιο λάθος; στις σχέσεις σου, στον έρωτα σου, στην φίλια σου, στην δουλεία που κάνεις, στις επιλογές που παίρνεις κάνεις συνεχεία το ίδιο λάθος ξανά και ξανά.
Κι εξακολουθείς να ελπίζεις ότι αυτή την φορά τα πράγματα θα είναι διαφορετικά. Ποτέ δεν θα είναι, επειδή εσύ είσαι ο ίδιος. πως μπορούν τα πράγματα να είναι διαφορετικά; Τι ανόητος που είναι ο νους, που συνεχίζει να ελπίζει, ενώ στο βάθος ξέρει καλά ότι αυτό δεν είναι εφικτό, επειδή εσύ θα το ανατρέψεις

Είσαι μία επανάληψη. Κι αν δεν σταματήσεις αυτή την επανάληψη, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα αλλαγής.

Πως μπορεί κάνεις να σταματήσει αυτή την επανάληψη; Πρώτα, πρέπει να αντιληφθεί τι υπάρχει εκεί. Αυτό είναι το βασικό βήμα. Πρέπει να αντιληφθεί τι είναι αυτό που επαναλαμβάνει. Δουλεύεις σαν αυτόματο, όχι σαν άνθρωπος, είσαι σαν ένας επαναλαμβανόμενος μηχανισμός. Ο άνθρωπος εμφανίζεται μέσα σου μονό όταν δεν είσαι μηχανή. Ο άνθρωπος εμφανίζεται μέσα σου όταν αρχίζεις να κινείσαι σε φρέσκους δρόμους, όταν αρχίζεις να κινείσαι σε καινούργια μονοπάτια, όταν αρχίζεις να κινείσαι μέσα στο άγνωστο.
Εσύ κινείσαι πάντοτε μέσα στο γνωστό. Τα ίδια που έχεις κάνει, τα κάνεις και πάλι και γίνεσαι όλο και πιο επιδέξιος στο να τα κάνεις. Γίνεσαι απολυτά επιδέξιος στο να κάνεις τα ίδια λάθη ξανά και ξανά. Γίνεσαι προβλέψιμος. Κανένας άνθρωπος, αν είναι πραγματικά άνθρωπος, δεν μπορεί να είναι προβλέψιμος.

Υπάρχει μία όμορφη ιστορία:
Ο βούδας φωτίστηκε. πήγαινε από χωρίο σε χωρίο και ήταν ζέστη, καλοκαίρι. Έφτασε στην όχθη ενός ποταμού. Η όχθη ήταν υγρή, η άμμος ήταν υγρή κι άφησε το αποτύπωμα του ποδιού του πάνω στην άμμο.
Συμπτωματικά, συνέβη να περνάει από εκεί ένας αστρολόγος ο οποίος είχε μόλις ολοκληρώσει τις σπουδές του στο κασι κι επέστρεφε στο σπίτι του, έχοντας γίνει ειδικός στις προβλέψεις. καθώς είδε το αποτύπωμα πάνω στην άμμο, δεν μπορούσε να το πιστέψει, επειδή εκείνα ήταν αποτυπώματα ενός σπουδαίου αυτοκράτορα, που κυβερνάει ολόκληρο τον κόσμο.
Γιατί να έρθει ένας αυτοκράτορας μέσα σε ένα τόσο μικρο και φτωχό χωρίο; και γιατί να περπατάει με γυμνά ποδιά πάνω στην άμμο; έτσι σκέφτηκε: “ Είτε ολόκληρη η επιστήμη μου είναι λάθος είτε αυτός ο άνθρωπος είναι όντως αυτοκράτορας. πρέπει να βρω αυτόν τον άνθρωπο”. και ακολούθησε τα αποτυπώματα.
Ο βούδας καθόταν κάτω από ένα δέντρο. πλησίασε τον βούδα και βλέποντας τον μπερδεύτηκε ακόμη περισσότερο. έμοιαζε σαν αυτοκράτορας και ήταν ζητιάνος, ντυμένος με κουρέλια.
Τον ρώτησε λοιπόν:
“Σε παρακαλώ, ξεκαθάρισε την σύγχυση μου. Με έχεις μπερδέψει. επί 15 έτη, ήμουν στο κασι. Έχασα 15 έτη από την ζωή μου, σπουδάζοντας την επιστήμη της προβλέψεις. Και τώρα που πήρα το πτυχίο μου, με έχεις ανατρέψει εντελώς. Πες μου, σε παρακαλώ, είσαι ζητιάνος η ένας σπουδαίος αυτοκράτορας, που κυβερνάει όλο τον κόσμο; Από την απάντηση σου εξαρτάται ολόκληρη η ζωή μου. Αν πεις πως είσαι ζητιάνος, θα πετάξω όλα αυτά τα κείμενα που κουβαλάω στο ποτάμι – γιατί θα είναι άχρηστα – και θα πάω σπίτι μου. Έχασα όλη μου την ζωή χωρίς λόγο. αν είσαι όμως αυτοκράτορας, πες το μου”.
Ο βούδας άνοιξε τα μάτια του και είπε:
Η σύγχυση σου είναι φυσική. Συμπτωματικά, έπεσες πάνω σε έναν άνθρωπο, που είναι ένας στους δέκα χιλιάδες. Για τους εννέα χιλιάδες εννιακοσιους ενενήντα εννέα, τα κείμενα σου είναι σωστά, γι΄ αυτό μην στενοχωριέσαι και μην τα πετάξεις στο ποτάμι. Είναι σχεδόν αδύνατο να ξανασυναντήσεις τέτοιον τύπο ανθρώπου”.

Ο αστρολόγος ρώτησε:
Ποίο είναι το μυστικό; Πως έγινες απρόβλεπτος;”
Ο βούδας είπε:
Με το να είμαι προσεκτικός, δεν ξανακάνω το ίδιο λάθος. Δεν επαναλαμβάνω το ίδιο μοτίβο. η επομένη στιγμή είναι άγνωστη – όχι μονό σ΄ εσένα, άλλα και σ΄ έμενα επίσης. Είναι απολύτως άγνωστη. Κανένας δεν ξέρει τι θα συμβεί.”
Ένα συνειδητό ον κινείται από το γνωστό στο άγνωστο. Ένα ασυνείδητο ον κινείται από το γνωστό στο γνωστό. Κινείται σε κύκλο.
Έτσι, το πρώτο πράγμα για να αντιληφθείς είναι ότι είσαι μία επανάληψη. Αυτό θα κλονίσει πολύ το εγώ, επειδή πάντοτε θεωρείς ότι είσαι πολύ πρωτότυπος. Δεν είσαι όμως!
Ο νους δεν είναι ποτέ πρωτότυπος. Η ίδια δομή του νου είναι μία συσσώρευση του γνωστού. Ο νους μπορεί να κινείται μέσα στον κύκλο του γνωστού. μπορεί να επαναλαμβάνει αυτό που γνωρίζει. Πως όμως μπορεί ο νους να γνωρίζει το άγνωστο; Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα.
Για να γνωρίσεις το άγνωστο, πρέπει να εγκαταλειφθεί ο νους. Τότε, ξαφνικά βρίσκεσαι μέσα στο άγνωστο. Το όλο είναι άγνωστο. Το κάθε τι είναι άγνωστο.
Υπάρχουν λοιπόν Ξ κινήσεις. Από το γνωστό στο γνωστό – Αυτός είναι ο νους. Από το γνωστό στο άγνωστο – Αυτή είναι η συνειδητοτητα. Και από το άγνωστο στο άγνωστο – Αυτή είναι η υπερσυνειδητοτητα.

Τότε ο άνθρωπος γίνεται σοφός. Τότε ο άνθρωπος γίνεται Θεός αυτός ο ίδιος. Τότε δεν υπάρχει παρελθόν κι όταν δεν υπάρχει παρελθόν, δεν υπάρχει ούτε μέλλον.
Μονό αυτή η στιγμή υπάρχει. Εδώ και τώρα κορυφώνεται το κάθε τι. στο εδώ και τώρα υπάρχει το όλο, μέσα στην πλήρη του ομορφιά και γύμνια, μέσα στην πλήρη αγιοσύνη και ολότητα.
Να θυμάσαι: Ο νους είναι επανάληψη, ο νους είναι κάτι μηχανικό, κάτι σαν κομπιούτερ, ένα βιολογικό κομπιούτερ – δεν είναι πρωτότυπος. Πρέπει κάνεις να πάει πέρα από τον νου. Αν δεν πας, ο νους θα σε ανατρέπει συνεχώς. Θα σου δίνει ξανά και ξανά το ίδιο μοτίβο. Γι΄αυτό οι ινδουιστές λένε, “Θεέ, ποτέ θα έρθει η στιγμή που θα μας ελευθερώσεις από τον τροχό της ζωής και του θανάτου;” γιατί τον ονομάζουν τροχό; Εξαιτίας της επανάληψης.
Ο κύκλος επαναλαμβάνεται. η ίδια ακτίνα έρχεται ξανά και ξανά στην κορυφή, κατεβαίνει και ξανάρχεται στην κορυφή. Ο τροχός κινείται και επαναλαμβάνεται. Δεν υπάρχει τίποτα πιο επαναληπτικό από έναν τροχό. Γι΄ αυτό οι ινδουιστές ονομάζουν τον κόσμο, τροχό. Η λέξη τους για τον κόσμο είναι σαμσαρα, που σημαίνει τον τροχό που κινείται συνεχώς. Και η μοναδική τους έντονη επιθυμία είναι το πως να απαλλαγούν από αυτόν τον τροχό.
Αυτό είναι πολύ συμβολικό. Πως να απαλλαγείς από αυτή την επανάληψη; Πως να μπεις μέσα σ΄ αυτό που είναι πάντα φρέσκο;
Ο τροχός της ζωής και του θανάτου είναι ο νους. Το πρώτο βήμα είναι να το συνειδητοποιήσεις αυτό. Το δεύτερο βήμα είναι να συνειδητοποιείς ποτέ μπαίνει και πάλι ο νους στο ίδιο αυλάκι.
Αν μπορείς να το συνειδητοποιείς, τότε έχεις εισάγει στο νου ένα καινούργιο φαινόμενο.
Έχε εγρήγορση. με το να έχεις εγρήγορση, έχεις εισάγει ένα καινούργιο φαινόμενο, το οποίο δεν υπήρχε πριν.
Το δεύτερο πράγμα είναι να αποκτάς όλο και περισσότερη επίγνωση, όταν επαναλαμβάνεις τα παλιά μοτίβα.
Και το τρίτο πράγμα: όποτε βρίσκεις ότι υπάρχει κάποια δυστυχία, κοίτα πάντα μέσα σου. Εκεί βρίσκεται η αιτία. Όποτε βρίσκεις ότι νιώθεις ευδαιμονία, κοίτα μέσα σου. Η αιτία βρίσκεται εκεί. αν κοιτάζεις έξω, θα βρεις ψεύτικη αιτία, η οποία δεν είναι πραγματικά η αιτία, άλλα μία προβολή.
Είναι όπως ακριβώς ο κινηματογράφος. Κάθεσαι και στην οθόνη υπάρχουν εικόνες που προβάλλονται. Οι εικόνες βρίσκονται στην πραγματικότητα πίσω σου, μέσα στον προβολέα. Ο προβολέας βρίσκεται πίσω σου και τα μάτια σου εστιάζονται στην οθόνη. Στην οθόνη δεν υπάρχει τίποτα. Η οθόνη είναι κενή – απλώς ένα παιχνίδι φωτός και σκιας, που φτιάχνει σχήματα. τον προβολέα σου τον έχεις μέσα σου – της ευδαιμονίας η της δυστυχίας, του παράδεισου η της κόλασης.

Το διάβολο και τον Θεό τους έχεις μέσα σου.
Οπότε νιώθεις πως βλέπεις κάπου τον διάβολο, κοίτα μέσα σου – εκεί θα τον βρεις. Οι άλλοι είναι απλώς σαν οθόνες. Σου αποκαλύπτουν την πραγματικότητα σου. δεν είναι οι αληθινές αίτιες.
Η συνειδητοτητα είναι ένα απέραντο ωκεάνιο φαινόμενο. βρίσκεται μέσα σου και έξω από σένα. Και η συνειδητοτητα είναι τηλεπαθητική, επικοινωνεί. Αν παρατηρήσεις καλά, θα έρθεις να γνωρίσεις ότι η συνειδητοτητα σου πολλές φορές βάζει εμπόδια. Ακόμη κι αν δεν τα βάζεις εσύ, τότε τα βάζει η συνειδητοτητα κάποιου άλλου, επειδή θα ήθελες κάποιον άλλο να τα βάλει».