Η ΜΑΓΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΛΥΡΑΣ ΤΟΥ ΟΡΦΕΩΣ

Ο Ορφέας ήταν μία από τις πιο σημαντικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας. Γεννήθηκε στην Θράκη και ήταν γιος του άρχοντα της περιοχής, Οιάγρου και της... Μούσας Καλλιόπης, της προστάτιδας της Επικής Ποίησης. Σε παιδική ηλικία διδάχτηκε την τέχνη της μουσικής από τις Μούσες αλλά και από τον ίδιο τον θεό Απόλλωνα, ο οποίος και του χάρισε την λύρα του. Η λύρα του Ορφέα, η "μαγική φόρμιγγα", ήταν κάτι σαν επτάχορδη κιθάρα και για την "ανεξήγητη" δύναμη της αλλά και την επίδραση της φωνής του, υπάρχουν δεκάδες ιστορίες. Σύμφωνα με αυτές, η μαγεία της μουσικής και του τραγουδιού του, ημέρευε τα άγρια ζώα και μετακινούσε "δέντρα και βράχους" που... έσπευδαν να ακούσουν τη θελκτική μελωδία του!

Η "θεϊκή" δύναμη της μουσικής
Κατά πολλούς αναλυτές, όλα αυτά τα περιστατικά θέλουν να δώσουν το μύνημα πως η αρμονία που κρύβει μέσα της η μουσική μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά όλα τα ζωντανά όντα του πλανήτη μας. Ας μην ξεχνάμε πως οι αρχαίοι Έλληνες, γνώριζαν την μορφωτική και ηθικοπλαστική αξία της μουσικής, ενώ την συμπεριλάμβαναν σε όλα τους τα μυστήρια. Κατά κάποιους άλλους, η "ανεξήγητη" δύναμη της ορφικής μουσικής, συνδέεται με την "υπεράνθρωπη" και μεταφυσική διάσταση του Ορφέα. Οι περιγραφές που θέλουν τους ανθρώπους, αλλά και τους θεούς, τα ζώα και τα φυτά, αλλά ακόμη και τα βράχια να πλησιάζουν προς τον ήχο της λύρας του, οδηγούν στο συμπέρασμα πως ο Ορφέας ταυτιζόταν με τον Ήλιο, που με το φως του κάνει όλα τα έμψυχα όντα να στρέφονται προς αυτόν.

Η "μαγική" επίδραση της ορφικής μουσικής στην Αργοναυτική Εκστρατεία
Ο θρύλος λέει πως αυτός ακριβώς ήταν και ο λόγος που ο Ορφέας πρωταγωνίστησε στην Αργοναυτική Εκστρατεία, αφού η "μαγική δύναμη" της μουσικής τους ήταν πολύτιμο όπλο για τους αργοναύτες. Ένα όπλο, που έδειξε τη δύναμή του από την στιγμή ακόμα που τέλειωσε η ναυπήγηση της Αργούς και ξεκίνησαν οι προσπάθειες για να την ρίξουν στη θάλασσα. Η Αργώ όμως, ήταν τόσο βαριά και τόσο βαθιά "κολλημένη" στην άμμο και ήταν αδύνατο να τη σύρουν. Η λύση δόθηκε από την φόρμιγγα του Ορφέα, που με τον "μαγικό" ήχο της κατάφερε όχι μόνο να μετακινήσει αλλά να ανυψώσει την Αργώ "ταχέως στους ουρανούς"! Ήταν ο ίδιος ακριβώς ήχος της λύρας του, που κατάφερε να "υποτάξει" και να αποκοιμήσει το δράκο που φύλαγε το χρυσόμαλο δέρας, γεγονός που άνοιξε τον δρόμο στον Ιάσονα να το κλέψει! Στον δρόμο της επιστροφής, οι Αργοναύτες πέρασαν από το βράχο των Σειρήνων, που με τη γλυκιά φωνή και το τραγούδι τους ξελόγιαζαν τους ναυτικούς και τους παράσερναν κοντά τους. Όταν ο ήχος-παγίδα έφτασε στα αυτιά των αργοναυτών, ο Ορφέας και η λύρα του που κατάφεραν τον σκεπάσουν με την ομορφιά και την δύναμη τους, οδηγώντας με ασφάλεια τους άντρες μακρυά από τον κίνδυνο των Σειρήνων. Η μουσική που "μαλάκωσε" ακόμη και τον Άδη! Όταν η αγαπημένη του γυναίκα, Ευρυδίκη πέθανε από δάγκωμα ερπετού, ο πόνος του Ορφέα τον οδήγησε σε ένα τραγούδι τόσο σπαραχτικό, που ακόμη και οι θεοί έκλαψαν στο άκουσμά του! Με τη δική τους συμβουλή ο Ορφέας, ξεκίνησε για τον Κάτω κόσμο, όπου η δύναμη της λύρας του ήταν τέτοια που μάγεψε ακόμα και τον Χάροντα. Κανένας δεν κατάφερε να μείνει ανεπηρέαστος από την μαγεία της λύρας του: οι δικαστές των νεκρών άρχισαν να κλαίνε, ο Κέρβερος σταμάτησε να γαυγίζει και ο Σίσυφος αφού ανέβασε επιτέλους τον βράχο στην κορφή του λόφου, έκλαψε συγκινημένος.

Ήταν τέτοια η αρμονία της μουσικής που σκόρπισε δάκρυα στο πιο μαύρο και αδάκρυτο μέρος του κόσμου. Κι όταν ο Ορφέας παρακάλεσε "δώστε μου πίσω τη γλυκιά Ευρυδίκη", η Περσεφόνη, λύγισε και ζήτησε χάρη από τον Άδη! Εκείνος δέχτηκε, υπό τον όρο να μην κοιτάξει ο Ορφέας την αγαπημένης του, πριν φτάσουν στον Επάνω Κόσμο. Ηταν όμως τέτοια η λαχτάρα του, που δεν τα κατάφερε και μια ματιά του ήταν αρκετή για να την ξαναπάρει μακρυά του! Ο μύθος λέει πως μετά τον θάνατο του Ορφέα, οι θεοί πήραν τη μαγική λύρα του κοντά τους και Ορφέα και την έστησαν στον ουρανό, για να τραγουδάει κάθε νύχτα τραγουδάει την αληθινή αγάπη, την ζωή και το πραγματικό της νόημα!

Χρειάζεται θάρρος η ζωή;

Γεννιόμαστε θαρραλέοι ή γινόμαστε; Πότε το θάρρος γίνεται επικίνδυνο και πότε μετατρέπεται σε θράσος; Και, τελικά, πόση δόση θάρρους χρειαζόμαστε στη ζωή μας;

Η απόφαση για ένα νέο ξεκίνημα σε μια ξένη χώρα, η άνευ όρων παράδοσή μας σε έναν καινούργιο έρωτα ή η πτώση με μπάντζι τζάμπινγκ από τον ισθμό της Κορίνθου είναι καταστάσεις που, αν και πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, απαιτούν το ίδιο συστατικό για να γίνουν πραγματικότητα: θάρρος.

1. «Ο τολµών νικά». Η επιτυχία ακολουθεί πράγµατι τους θαρραλέους;

Το θάρρος είναι το αίσθημα που πρέπει να βγάλουμε στην επιφάνεια αν θέλουμε να αλλάξουμε διάφορα πράγματα στη ζωή μας. Όποιος δεν σκοπεύει να ξεπεράσει τον εαυτό του, όποιος δεν αντέχει να δοκιμάσει κάτι νέο, δεν μπορεί να ζήσει επιτυχημένες αλλαγές στη ζωή του.

Αν κάποιος, δηλαδή, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με θάρρος το αφεντικό του και να ζητήσει αύξηση, δεν πρόκειται να δει επιπλέον μηδενικά στον μισθό του. Αντίστοιχα και όποιος δεν παίρνει το ρίσκο να νιώσει απογοήτευση, δεν θα μπορέσει να ερωτευτεί πραγματικά.

Ο θαρραλέος, λοιπόν, έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει, αφού τολμά να σκεφτεί πρωτοποριακά και να δοκιμάσει τις δυνάμεις του. Ωστόσο, όταν το θάρρος δεν συνοδεύεται από λογική επεξεργασία, το άτομο είναι πολύ πιθανό να ριψοκινδυνεύσει και να αποτύχει.

2. Θα ήθελα να αλλάξω πράγµατα στη ζωή µου, αλλά δεν έχω το θάρρος να το κάνω. Πώς να ξεκινήσω;

Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι να αναλάβουμε την ευθύνη της ίδιας μας της ζωής. Πρέπει να σταματήσουμε να γκρινιάζουμε, να μην υιοθετούμε παθητική στάση και να μην επαναλαμβάνουμε μονότονα φράσεις όπως : «Έτσι είμαι, δεν μπορώ να κάνω κάτι για να το αλλάξω».

Κάθε μικρή αλλαγή στην καθημερινότητά μας θα αυξήσει τη διάθεση και την ελπίδα μας για την επίτευξη των επόμενων. Χρειάζεται, λοιπόν, να σκεφτούμε τις αλλαγές που θέλουμε να πραγματοποιήσουμε, να τις ιεραρχήσουμε και να πάρουμε την απόφαση να ξεκινήσουμε με τη μικρότερη. Το ξεκίνημα θέλει ώθηση, κίνητρο και πίστη στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

3. Πρέπει να ακολουθώ κάθε παρόρµησή µου για αλλαγή;

Εξαρτάται. Δεν πρέπει επειδή νιώσαμε ένα αίσθημα δυσαρέσκειας να τα εγκαταλείψουμε όλα και να επιδιώξουμε πάση θυσία μια αλλαγή. Είναι σημαντικό να μην αποφασίζουμε μόνο ενάντια σε κάτι, αλλά και με την προοπτική κάποιου καινούργιου πράγματος.

Να γνωρίζουμε ποια κατεύθυνση θέλουμε να ακολουθήσουμε. Ίσως, για παράδειγμα, το να συζητήσουμε με τους συναδέλφους μας σχετικά με την ανακατανομή των αρμοδιοτήτων στο γραφείο να κάνει πιο ενδιαφέρουσα τη δουλειά μας ή ένα σύντομο ταξίδι το Σαββατοκύριακο να βγάλει από τη χειμερία νάρκη τη σχέση με τον σύντροφό μας.

Το σημαντικό, πάντως, είναι να έχουμε έναν ξεκάθαρο στόχο στο μυαλό μας και να έχουμε σκεφτεί καλά τον τρόπο να τον πετύχουμε.

4. Πότε το θάρρος γίνεται επικίνδυνο;

Το θάρρος μπορεί πράγματι να μας οδηγήσει κάποιες στιγμές στη λήψη λανθασμένων αποφάσεων. Γι’ αυτό και θα μας φανεί πολύ βοηθητική μια λίστα με τις θετικές και τις αρνητικές επιπτώσεις κάθε απόφασής μας.

Σκεφτόμαστε, για παράδειγμα, να κάνουμε μια νέα αρχή στο εξωτερικό. Από τη μια πλευρά, έχουμε στο μυαλό μας τις καλύτερες εργασιακές συνθήκες. Πρέπει, όμως, να λάβουμε υπόψη μας και το πόσο εύκολα θα βρούμε δουλειά, καθώς και το αν θα μας αρέσει ο νέος τρόπος ζωής. Αφού ζυγίσουμε τα υπέρ και τα κατά, μπορούμε να αποφασίσουμε.

5. Γεννιόµαστε θαρραλέοι;

Όχι, αλλά ο τρόπος που μεγαλώνουμε παίζει σπουδαίο ρόλο στο πόσο θαρραλέοι θα γίνουμε. Παιδιά τα οποία οι γονείς τους τα ενθαρρύνουν να δοκιμάζουν νέες εμπειρίες και τους επιτρέπουν να κάνουν λάθη έχουν περισσότερες πιθανότητες να μη φοβούνται να τολμήσουν.

Αντίθετα, παιδιά που έχουν μεγαλώσει με υπερπροστατευτικούς γονείς είναι δυσκολότερο να καταφέρουν πράγματα μόνα τους κατά την ενήλικη ζωή τους. Η συζήτηση μαζί με την επιβράβευση και την πειθώ, καθώς και η ανάπτυξη των κατάλληλων προτύπων, είναι εξαιρετικά χρήσιμα όπλα που πρέπει να επιστρατεύσουν οι γονείς.

6. Μαρτυρά η στάση του σώµατος έναν θαρραλέο άνθρωπο;

Φυσικά. Ας φέρουμε στο μυαλό μας έναν γορίλα ο οποίος χτυπάει με τις γροθιές του το προτεταμένο του στήθος γεμάτος δύναμη και θάρρος.

Ένας άνθρωπος που στέκεται ευθυτενής με το κεφάλι ψηλά και το στήθος προς τα έξω δίνει στους γύρω του ένα πολύ συγκεκριμένο μήνυμα. Σύμφωνα, μάλιστα, με αμερικανική έρευνα, κάποιος που στέκεται όρθιος και έχει δυναμική παρουσία στον χώρο είναι πιθανότερο να είναι άνθρωπος με θάρρος, συγκριτικά με κάποιον που προσπαθεί να πιάνει όσο λιγότερο χώρο γίνεται (π.χ. είναι καθιστός σε μια γωνία).

Οι μελετητές έδωσαν στους φοιτητές που συμμετείχαν στο πείραμα από 2 δολάρια στον καθένα και τους είπαν ότι μπορούσαν να τα κρατήσουν ή να τα παίξουν σε ένα τυχερό παιχνίδι, όπου υπήρχαν δύο πιθανότητες: να τα χάσουν ή να τα διπλασιάσουν.

Στη συνέχεια, παρακολούθησαν τους φοιτητές που επέλεξαν να καθίσουν σε μικρές καρέκλες και αυτούς που προτίμησαν να «απλωθούν» σε άνετες πολυθρόνες γραφείου και παρατήρησαν ότι η δεύτερη ομάδα (όσοι επέλεξαν τις άνετες θέσεις) ρίσκαρε 45% περισσότερο από την πρώτη.

7. Οι άνδρες είναι πιο θαρραλέοι;

Για να αποκτήσει κανείς θάρρος, θα πρέπει σε πρώτη φάση να μάθει να συμφιλιώνεται με τα λάθη του και να δοκιμάζει πάλι από την αρχή. Θα πρέπει, με άλλα λόγια, να μην αφήνει την απογοήτευση να τον εμποδίζει να ξαναπροσπαθήσει.

Συνήθως, όμως, οι γυναίκες δίνουν μεγάλη σημασία στα λάθη τους και μάλιστα συχνά αποφεύγουν ακόμα και να κάνουν κάτι από φόβο μήπως δεν τα καταφέρουν. Αντίθετα, οι άνδρες είναι πιο συμφιλιωμένοι με τα λάθη τους, επομένως τους είναι ευκολότερο να δοκιμάσουν νέες εμπειρίες.

8. Πότε το θάρρος γίνεται θράσος;

Όταν κανείς τολμά χωρίς σύνεση, συνείδηση και ευθύνη, τότε εύκολα μπορεί το θάρρος να μετατραπεί σε θράσος. Θέλει θάρρος να διεκδικήσει κανείς το δίκιο του, αλλά καταντά θράσος όταν καταπατά τα δικαιώματα των άλλων για να το επιτύχει. Καλό είναι, λοιπόν, το θάρρος της γνώμης να μη γίνεται θράσος της απόλυτης επίκρισης.

Ο άντρας που πάθαινε κατάθλιψη όταν όλα πήγαιναν καλά

Μια περίεργη περίπτωση κατάθλιψης που παρακολούθησα κάποτε, απεικονίζει πολύ καθαρά πως η θλίψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δυναμώσει το αίσθημα ανωτερότητας.

 

Πρόκειται για την περίπτωση ενός άντρα πενήντα χρόνων, που μου είπε ότι αισθανόταν απόλυτα υγιής εκτός από τις περιπτώσεις στις οποίες βρισκόταν σε μια εξαιρετικά άνετη κατάσταση. Για παράδειγμα, όταν βρισκόταν σε μια συναυλία ή σε κάποιο θέατρο με την οικογένεια του, τον έπιανε κρίση μελαγχολίας και κατάθλιψης. Στις καταθλίψεις αυτές πάντοτε θυμόταν κάποιο πολύ στενό του φίλο ο οποίος είχε πεθάνει όταν ήταν 25 χρόνων.

 

Ο Φίλος αυτός υπήρξε ανταγωνιστής του, όχι μόνο στις επιχειρήσεις αλλά και σαν υποψήφιος για το χέρι της συζύγου του. Δεν είχε όμως επιτύχει στον ανταγωνισμό του, γιατί την εποχή που είχε προσβληθεί από τη μοιραία ασθένειά του, ο ασθενής μου είχε ήδη κερδίσει τη μάχη από αυτόν και στον έρωτα και στην επαγγελματική εργασία. Η επιτυχία ήταν n μοίρα αυτού του ασθενή , τόσο πριν όσο και μετά το θάνατο του Φίλου του · ήταν ο ευνοούμενος των γονέων του, αξεπέραστος από αδελφούς και αδελφές, και είχε προκοπή και ευημερία.

 

Η γυναίκα του, όμως είχε χαρακτήρα φιλόδοξο αγωνιζόταν να λύσει κάθε πρόβλημα στο σπίτι με τον προσωπικό της θρίαμβο και την υπεροχή , είτε ηθική , είτε οποιαδήποτε άλλη: και ανάμεσα σε δυο τέτοια άτομα, ο αγώνας ήταν φυσικά αδιάκοπος και έντονος. Μερικές Φορές n γυναίκα κέρδιζε την υπεροχή πάρα πολύ έξυπνα, όχι όμως με τον καυγά ή με την κυριαρχία κατ' οποιονδήποτε τρόπο, αλλά με το να γίνεται πολύ νευρική σε μειονεκτικές καταστάσεις και να τον υποτάσσει με την επώδυνη κατάστασή της. Η γυναίκα αυτή ποτέ δεν του εξέφραζε την υπερβολική της ζήλεια, αλλά επεδίωκε να τον δεσμεύει κατάλληλα με τις κρίσεις του άγχους της. Έτσι, εφόσον ο άντρας αυτός ήταν επιτυχημένος σε όλες εκτός από μια σχέση της ζωής, αισθανόταν αβέβαιος για το αν είχε φτάσει στο σκοπό του ανωτερότητας, και η υπερβολική φιλοδοξία του απαιτούσε κάποια αντιστάθμισμα.

 

Γνωρίζω ότι πολλοί ψυχολόγοι θα αναζητούσαν κάποιο «σύμπλεγμα ενοχής» για να εξηγήσουν αυτή την κατάθλιψη. Θα ερευνούσαν την παιδική ηλικία του ασθενή για ν' ανακαλύψουν κάποια πρώιμη επιθυμία να σκοτώσει κάποιον - πιθανότερο, τον πατέρα. Αλλά, ο ασθενής αυτός υπήρξε ο ευνοούμενος του πατέρα του, και δεν υπάρχει ο παραμικρός λόγος για τον οποίο θα είχε ποτέ επιθυμήσει το θάνατό του, εφόσον πάντα κατάφερνε να τον χειρίζεται για το συμφέρον του.
 

Μια τέτοια λαθεμένη έρευνα για κάποιο «σύμπλεγμα ενοχής» θα μπορούσε επίσης να οδηγήσεις έναν ψυχολόγο να σκεφτεί ότι ο ασθενής είχε επιθυμήσει κρυφά να σκοτώσει το φίλο και ανταγωνιστή του: και όταν θριάμβευσε πάνω σε κείνον, και η επιθυμία για το θάνατό του ικανοποιήθηκε από τη μοίρα, εξακολουθούσε να παραμένει ανικανοποίητος. Εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, το σύμπλεγμα ενοχής θα μπορούσε να αναπτυχθεί από την προσπάθεια του ασθενή να δει τον εαυτό του κάτω από πιο δυνατό φως . Θα ήθελε να εκφράσει την καλή του διάθεση και την αγάπη του για τον προηγούμενο ανταγωνιστή του με την ανώτερη δυνατή ειλικρίνεια και τιμιότητα· ταυτόχρονα όμως θα κλονιζόταν από την ανάμνηση του μοιραίου θανάτου του ανταγωνιστή του και από τις σκέψεις που δεν μπόρεσε να αποτινάξει ολοκληρωτικά, πριν συμβεί το μοιραίο αυτό γεγονός.
 

Αυτά θα είχαν σαν αποτέλεσμα την περίπλοκο κατάσταση της αυτοκατάκρισης και της μετάνοιας ταυτόχρονα, κατάσταση την οποία ονομάζουμε σύμπλεγμα ενοχής, που αποτελεί πάντοτε μια προσπάθεια ανωτερότητας στην άχρηστη σφαίρα της ζωής. Όπως ήδη έχω παρατηρήσει, το σύμπλεγμα ενοχής σημαίνει : « Έχω φτάσει στο πιο ψηλό σημείο της πλάνης» ή «η αρετή μου είναι τόσο ανώτερη ώστε αυτό το ελαφρό στίγμα της με σκοτώνει». Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, δε βρήκα παρόμοιες ενδείξεις , και ο άντρας αυτός δεν είχε αναπτύξει κάποια υπερβολική αξιολόγηση της τιμιότητας σαν αρετής.

 

Οι καταθλίψεις του ήταν μια προσπάθεια να φανεί ανώτερος από τη γυναίκα του. Το να καταθλίβεται σε πολύ ευνοϊκές περιστάσεις είχε σαν αποτέλεσμα να προσελκύει την προσοχή των άλλων στην καλή του τύχη πολύ περισσότερο , παρά εάν επέτρεπε στον εαυτό του να τις απολαύσει . Όλοι γύρω του παραξενεύονταν με την κατάθλιψη του, κι εκείνος αδιάκοπα αναρωτιόταν, «εσύ, τυχερέ μου άνθρωπε, γιατί σε πιάνει κατάθλιψη εφόσον έχεις όλα όσα θέλεις ;».

 

Η ανυπόταχτη γυναίκα του ήταν η μοναδική θλίψη της άνετης ζωής του, και την αντιστάθμιζε με το να θυμάται τη νίκη του στην πιο δύσκολη Φάση της ιστορίας του – όταν ξεπέρασε το Φίλο του και κέρδισε τη γυναίκα του . Η φιλία τον εμπόδιζε να χαίρεται με την ανάμνηση του νεκρού Φίλου του : Ωστόσο όμως, μπορούσε να αντλεί ευχαρίστηση από αυτό το παλιό θρίαμβο με το να παθαίνει κατάθλιψη στο θεωρείο του θεάτρου. Όσο πιο μελαγχολικός γινόταν κι όσο πιο ευχάριστη ήταν n περίσταση , τόσο περισσότερο μπορούσε ν' αναπολεί τον παλιό του θρίαμβο και ν' ανεβάζει τη συνειδητοποίηση της τωρινής του ευημερίας.

 

Η βαθύτερη έρευνα επιβεβαίωσε το συμπέρασμά μου αυτό. Ο Φίλος του είχε πεθάνει από παράλυση  ύστερα από σύφιλη , μια αρρώστια που είχε προσβάλει και τους δυο ταυτόχρονα. Ωστόσο, ο ασθενής μου θεραπεύτηκε και τώρα, τριγυρισμένος  από τη γερή γυναίκα του και τα έξι του παιδιά , δεν μπορούσε παρά να θυμάται, μαζί με το θρίαμβο πάνω στο Φίλο του, και το θρίαμβό του πάνω στην ασθένεια. Αυτές λοιπόν ήταν οι παρηγοριές του.

 

Στο γάμο του ο άντρας αυτός δεν αισθανόταν ανώτερος τουλάχιστον, όμως η γυναίκα του που ήταν αυτή που είχε επιθυμήσει και ο φίλος του και που n ίδια είχε διαλέξει αυτόν αντί για το Φίλο του. Με το ν' αναθυμάται την ατυχία του Φίλου του στις καταστάσεις μελαγχολίας του, δυνάμωνε το αίσθημα της νίκης του. Αλλά n παρηγοριά αυτού του είδους βρίσκεται στην άχρηστη πλευρά, και τείνει, όπως βλέπουμε, προς την ασθένεια.

 

Οι νευρώσεις και η ερμηνεία τους - Alfrent Antler

ΧΩΡΙΣ ΘΕΟ

 Η θρησκευτική πίστη
δεν αποτελεί προϋπόθεση
για την υγιή ευημερία των κοινωνιών

Υπάρχει μια κοινή πεποίθηση, την οποία μοιράζονται οι οπαδοί των διαφόρων θρησκειών, ότι η λατρεία τού θεού και η υπακοή στα κελεύσματα τής θρησκείας θεωρούνται ουσιώδη για μια υγιή και ειρηνική κοινωνία. Ο θεός και η θέλησή του πιστεύουν, πως πρέπει να είναι στο επίκεντρο τής ζωής τού κάθε ατόμου, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ευημερία με ηθική και ασφαλή ζωή.

Οι θρησκευόμενοι συμφωνούν επί πλέον, στο ότι το κάθε κοινωνικά ακραίο άτομο -εγκληματίας, ζητιάνος, περιθωριακός κ.ά.- θεωρείται, ότι παρουσιάζει έλλειψη ευσέβειας, ενώ όταν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων μιας κοινωνίας απορρίψει το θεό, τότε θα επέλθει η αποσύνθεσή της.

Σε περίπτωση, που η θρησκευτική αυτή θεωρία -τού ότι η τυχόν απομάκρυνση από το θεό είναι η αιτία για όλα τα κακά τής κοινωνίας- είναι σωστή, τότε θα έπρεπε να αναμένουμε τα περισσότερο θρησκευόμενα έθνη στη Γη να είναι οι προμαχώνες τού εγκλήματος, τής φτώχειας και των ασθενειών και τα πρότυπα των υγιών κοινωνιών.

Η σύγκριση των άθρησκων εθνών όμως, με τα περισσότερο θρήσκα αποκαλύπτει μια πολύ διαφορετική κατάσταση. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερο κοσμικές χώρες -με τα μεγαλύτερα ποσοστά άθεων και αγνωστικιστών- είναι μεταξύ των σταθερότερων, ειρηνικών, ελεύθερων, πλούσιων, και υγιών κοινωνιών, ενώ οι θεοκρατούμενες βρίσκονται μεταξύ των ασταθέστερων, βίαιων, καταπιεστικών και φτωχών κοινωνιών.

Θα πρέπει να είμαστε οπωσδήποτε προσεκτικοί, ώστε να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ των ολοκληρωτικών κοινωνιών, όπου ο αθεϊσμός επιβάλλεται από την εξουσία επί ενός απρόθυμου πληθυσμού (όπως στα πρώην σοβιετικά κράτη) και των ανοικτών, δημοκρατικών κοινωνιών, όπου ο αθεϊσμός επιλέγεται ελεύθερα από τον επαρκώς μορφωμένο πληθυσμό (όπως στη Σουηδία, στις Κάτω Χώρες ή στην Ιαπωνία).

Η αθεΐα των πρώτων κοινωνιών, που μπορεί να περιγραφεί ως «καταναγκαστικός αθεϊσμός» μολύνεται από όλα τα επακόλουθα τού ολοκληρωτισμού: δωροδοκία, οικονομική στασιμότητα, λογοκρισία, κατάθλιψη, και φτώχεια, ενώ σχεδόν κάθε έθνος με υψηλά επίπεδα «φυσικού» αθεϊσμού αποτελεί κι ένα πρότυπο κοινωνικής υγείας.

Τα έθνη με υψηλά ποσοστά αθεΐας μεταξύ των μελών τους διαθέτουν υψηλά πρότυπα διαβίωσης και κοινωνικής υγείας σε αντίθεση με τα έθνη με υψηλά ποσοστά θρησκευόμενων μελών. Στις εκθέσεις για το «Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης» των Ηνωμένων Εθνών, όπου αξιολογούνται όλες οι χώρες όσον αφορά στούς δείκτες ανάπτυξής τους, λήφθηκαν υπ' όψη μετρήσεις δεικτών κοινωνικής υγείας (μέσος όρος ζωής, εκπαίδευση - αναλφαβητισμός, κατά κεφαλήν εισόδημα κ.τ.λ.). Σύμφωνα με τις εκθέσεις, στα πέντε κορυφαία έθνη συγκαταλέγονται η Νορβηγία, η Σουηδία, η Αυστραλία, ο Καναδάς, και η Ολλανδία, χώρες με υψηλά ποσοστά αθεϊσμού. Αντίθετα, οι κατώτερες πενήντα χώρες τού «Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης» παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά αθεϊσμού.

Οι άθρησκες χώρες παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας, ενώ οι θεοκρατούμενες χώρες τα υψηλότερα. Σύμφωνα με τις ετήσιες αναφορές τής CIA για όλο τον κόσμο, από τα 225 έθνη, τα 25 με τα χαμηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας είχαν σημαντικά υψηλά ποσοστά αθεΐας. Αντίθετα, τα 75 έθνη με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας ήταν όλα θεοκρατούμενα με μηδενικά ποσοστά αθέων.

Όσον αφορά στα διεθνή ποσοστά φτώχειας, οι σχετικές εκθέσεις των Ηνωμένων Εθνών διαπιστώνουν, ότι τα 40 φτωχότερα έθνη στη Γη (σύμφωνα με το ποσοστό τού πληθυσμού, που ζει με λιγότερο από ένα δολάριο ημερησίως), ήταν ιδιαίτερα θεοκρατούμενα με στατιστικά ασήμαντο επίπεδο αθέων.

Στα ποσοστά ανθρωποκτονιών, σε μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Law and Economics (2002), εξετάσθηκαν 38 μή αφρικανικά έθνη και διαπιστώθηκε, ότι τα δέκα με τα υψηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών ήταν ιδιαίτερα θεοκρατούμενα με ελάχιστα επίπεδα αθεϊσμού. Αντίθετα, τα δέκα έθνη με τα χαμηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών, ήταν όλα εκτός από την Ιρλανδία κοσμικά έθνη με υψηλά επίπεδα αθεϊσμού.

Σχετικά με τα ποσοστά βασικής εκπαίδευσης, σύμφωνα με την Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την «Παγκόσμια Κοινωνική Κατάσταση», οι 35 χώρες με τα πιο υψηλά επίπεδα αναλφαβητισμού σε νεαρές ηλικίες (ποσοστό αυτών, που δέν μπορούν να γράψουν ή να διαβάσουν σε ηλικίες από 15 έως 24 ετών), ήταν όλες ιδιαίτερα θεοκρατούμενες με ασήμαντο ποσοστό άθεων μελών.

Όσον αφορά στα ποσοστά φορέων AIDS, όσο περισσότερο θεοκρατούμενα είναι τα έθνη, τόσο χειρότερα ποσοστά παρουσιάζουν. Αντίθετα, τα ιδιαίτερα άθρησκα έθνη τής δυτικής Ευρώπης, όπως της Σκανδιναβίας, όπου παρέχεται δημόσια σεξουαλική εκπαίδευση κι ο έλεγχος των γεννήσεων είναι ευρέως προσιτός, παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό τού AIDS στον κόσμο.

Σχετικά με την ισότητα των φύλων, τα έθνη, που χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά αθεΐας, είναι μεταξύ αυτών, που υποστηρίζουν περισσότερο την ισονομία, ενώ τα θεοκρατούμενα είναι μεταξύ των πλέον καταπιεστικών. Σύμφωνα με άλλη μελέτη (Human Values and Social Change), χώρες, όπως η Σουηδία, η Δανία, και η Ολλανδία, οι οποίες έχουν τις περισσότερες γυναίκες μέλη στα Κοινοβούλιά τους, παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά αθεϊσμού, ενώ χώρες όπως το Πακιστάν, η Νιγηρία, και το Ιράν, με τις λιγότερες γυναίκες μέλη στο δημόσιο βίο είναι αυστηρά θεοκρατούμενα. Αντίστοιχα αποτελέσματα παρατηρούνται και στα ποσοστά αποδοχής τής ομοφυλοφιλίας.

Ανακεφαλαιώνοντας, οι χώρες με τα υψηλά ποσοστά αθεΐας είναι μεταξύ των περισσότερο κοινωνικά υγιών στη Γη, ενώ εκείνες με ανύπαρκτα ποσοστά άθεων είναι μεταξύ των περισσότερο απόρων. Τα πρώτα έθνη έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών, παιδικής θνησιμότητας, ένδειας, αναλφαβητισμού και μεταξύ των πιό υψηλών επιπέδων πλούτου, μέσου όρου ζωής, και ισότητας των φύλων στον κόσμο.

Η κατάσταση μεσαιωνισμού, καισαροπαπισμού και θρησκοληψίας, που υπάρχει στην Ελλάδα, δέν υπάρχει σε κανένα άλλο κράτος στην Ευρώπη.

Η Ελλάδα πρωτοπορεί στη θεοκρατία και συνακόλουθα στη διαφθορά και την υπανάπτυξη.

Οι πληροφορίες που παρατέθηκαν δέν είναι βέβαια αρκετές, ώστε να τεκμηριώσουν, ότι τα υψηλά επίπεδα αθεϊσμού προκαλούν την κοινωνική υγεία, ενώ τα χαμηλά προκαλούν τα κοινωνικά δεινά όπως η ένδεια ή ο αναλφαβητισμός. Ο πλούτος, η ένδεια και η ευημερία στα διάφορα έθνη προκαλούνται από πολυάριθμους πολιτικούς, ιστορικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και άλλους παράγοντες, που ενδεχομένως να είναι περισσότερο καθοριστικοί από τις προσωπικές πεποιθήσεις των ανθρώπων.

Το συμπέρασμα που προκύπτει όμως από τα παραπάνω στοιχεία είναι, ότι τα υψηλά επίπεδα μή πίστης σε κάποιο θεό δέν οδηγούν αυτόματα σε διακοπή τού πολιτισμού, σε ανήθικες συμπεριφορές, ή σε «άρρωστες κοινωνίες». Το αντίθετο φαίνεται να συμβαίνει, μάλιστα.

Επί πλέον, η θρησκεία δέν είναι σαφώς η απλή και μόνη πορεία προς τις δίκαιες κοινωνίες, που λύνει όλα τα κοινωνικά προβλήματα, όπως οι φανατικά θρησκευόμενοι οπαδοί πιστεύουν και διακηρύττουν. Η ευσεβής «λύση» τους είναι ιδιαίτερα αμφίβολη και σαφώς αντίθετη από τα αποτελέσματα των ερευνών των κοινωνικών επιστημών.

Τα αποτελέσματα τής πίστης στο θεό των μελών των θεοκρατούμενων κοινωνιών δέν μπορούν να συγκριθούν με αυτά των κοσμικών.

Αν επιδιωκόμενα είναι η ευημερία, η ασφάλεια, ο ανθρωπισμός και η υγιής κοινωνία, πιθανότερο είναι αυτά να βρεθούν μεταξύ εκείνων των εθνών με χαμηλό το θρησκευτικό συναίσθημα των μελών τους, παρά εκείνων με έντονα θρησκευόμενα μέλη.

Τραγούδι: Χωρίς Θεό

 

ΧΩΡΙΣ ΘΕΟ

Πιστεύεις σ' έναν θεό που σ' έμαθαν οι γονείς
Μα πες μου, αν είχες χρόνο να κάτσεις να το σκεφτείς
Στο είπαν και τα σχολεία, το κράτος και ο μπαμπάς
Τα ξέρεις παπαγαλία και άβουλος προσκυνάς

Χωρίς θεό, χωρίς θεό
Το δόγμα απαρνήσου κι αναρρωτήσου αν είναι σωστό
Ένα βιβλίο απ' τα παλιά με "αλάθητα λόγια ιερά"
Ψάξ' το και χέσ' τους, τις διδαχές τους, χωρίς θεό

Σου είπαν να περιμένεις για μια δεύτερη ζωή
Και τώρα να υπομένεις τη θεία του προσταγή
Μα εγώ σου λέω μην ελπίζεις στο Άγιο Βασίλη τους
Και να μην υπολογίζεις ό,τι βγαίνει απ' τα χείλη τους.

Χώρις θεό, χωρίς θεό
Ζήσ' τη ζωή σου, σπάσ' τη σιωπή σου χωρίς δισταγμό
Έχεις μονάχα μια ζωή, κάνε τη διαφορά σ' αυτή
Μια ευκαιρία, τέρμα τ' αστεία, χωρίς θεό

Χωρίς θεό
Ζήτα αποδείξεις κι όχι υποδείξεις, πες "ως εδώ"
Ψάξε λιγάκι τη θρησκεία, το ρόλο της στην κοινωνία
Δες τη σαπίλα, βγες, πέσ' τα, μίλα! Χωρίς θεό

Και αν σου προτάσσουν την ηθική,
Ρώτα "πού κολλάει τότε η κόλαση;"
Ψάξε στη δική σου την ανθρωπιά
Και κρίνε αν θα το 'κανες εσύ

Και αν σου πετάξουν: "μην το ρισκάρεις,
Αν κάνεις λάθος, ξέρεις τι θα πάρεις"
Γέλα και πες τους τι θ' απογίνουν
Αν τελικά υπάρχει ο Θορ

Χωρίς θεό, χωρίς θεό
Κάνε αρχή σου τη λογική σου κάθε λεπτό
Υπάρχουν τόσες δοξασίες, προκαταλήψεις και θρησκείες,
Όλες φτιαγμένες κι επινοημένες
Χωρίς θεό
Άλλες καινούργιες, μα όλες πανούργες,
Χωρίς θεό

Μα άσε τους μύθους κι άκου τους στίχους
Ζήσε με πάθος, δεν είναι λάθος
Με το μυαλό σου κρίνε μονάχος
Χωρίς θεό!

Η απόφαση του Van Gogh που άλλαξε την παγκόσμια τέχνη

Το 1878 ο Van Gogh βρισκόταν σε δίλημμα αν θα έπρεπε να συνεχίσει τη ζωή του ως μοναχός. Αυτή ακριβώς τη χρονική στιγμή ξεκίνησε να ζωγραφίζει…

Την άνοιξη του 1878 ο Van Gogh έγινε 25 ετών και κοιτάζοντας πίσω την μέχρι τότε ζωή του, ο Δανός ζωγράφος δεν βρήκε και πολλά για τα οποία να χαίρεται, ούτε κάποια ιδιαίτερη καριέρα στην οποία να μπορεί να χτίσει το μέλλον του. Με τα πρότυπα λοιπόν της αστικής τάξης, ήταν ένας αποτυχημένος.

Η συνεργασία του με έναν έμπορο έργων τέχνης στο Λονδίνο και το Παρίσι δεν ευδοκίμησε. Ήταν πολύ ντροπαλός και αυτό δεν το βοήθησε να προχωρήσει στο χώρο. Το 1876 λοιπόν, απολύθηκε. Την απόλυσή του ακολούθησαν δουλειές όπως δάσκαλος και βιβλιοπώλης, προτού μετακομίσει στο Άμστερνταμ για να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του, ως Υπουργός Θρησκευμάτων.

Ευτυχώς για εμάς, δεν είχε την υπομονή να διαβάσει κι έτσι το 1878 έφυγε για τα Βρυξέλλες, για να ενταχθεί σε μια σχολή για ευαγγελιστές. Ακόμα κι αυτό όμως δεν ήταν για εκείνον, μιας και δεν κατάφερε να γίνει δεκτός λόγω της κακής του απόδοσης.

Ο Van Gogh δεν ήταν ιδιαίτερα κοινωνικός και το εκκεντρικό κι ατημέλητο ντύσιμό του παρεμπόδιζε την κοινωνικοποίησή του, κάνοντας τους γονείς του να ανησυχούν. Ο Van Gogh παρ’ όλα αυτά, συνέχιζε να πιστεύει ότι θα μπορούσε να γίνει μοναχός. Στο τέλος του 1878 πήγε στο Borinage στο Βέλγιο για να γίνει ιεροκήρυκας στην εργατική τάξη.

Το 1880 επέστρεψε στις Βρυξέλλες με κομμένα τα φτερά μιας και εκμηδενίστηκαν οι ελπίδες του. Τα πράγματα ήταν τόσο άσχημα που η αδερφή του πρότεινε να γίνει φούρναρης, ενώ ο αδερφός του έδωσε την ιδέα να γίνει καλλιτέχνης…Η προηγούμενη εμπειρία τού είχε προσφέρει απλόχερα πλήθος θεμάτων και μοτίβων τα οποία θα μπορούσε να αποτυπώσει στον καμβά. Όπως κι έγινε…

Η ζωή του στο Βέλγιο δεν ήταν ό, τι καλύτερο. Ζούσε σε μια καλύβα, πέταξε τα αγαπημένα του ρούχα, ενώ τα κηρύγματά του σπάνια τα παρακολουθούσε ο κόσμος, μιας και δεν ήταν καλός σε αυτό. Τι τον έκανε όμως να γίνει καλλιτέχνης; Αγάπησε τους ανθρακωρύχους και την κατώτερη τάξη της περιοχής του Borinage  κι ανακάλυψε μια βαθύτερη αλήθεια στο βλέμμα τους. Θέλησε λοιπόν να αποτυπώσει τη ζωή των ανθρώπων αυτών. Τα χωριά της περιοχής δε, του ενέτειναν την επιθυμία να τα αποτυπώσει.

Η συνέχεια είναι μάλλον γνωστή…

Οι πίνακες του Βίνσεντ βαν Γκογκ ζωντανεύουν:

 

Οι τέσσερις σοφοί πίθηκοι

Υπάρχει ένα αρχαίο γνωμικό και μια εικόνα που απεικονίζει τον τρόπο σκέψης και την ζωή των ανθρώπων μέσα από μια σειρά αρχετυπικούς πιθήκους. Η εικόνα λέει, «Δεν ακούω κανένα κακό, δε βλέπω κανένα κακό και δεν ομιλώ για κανένα κακό», κι απεικονίζεται συνήθως από τρεις πιθήκους στη σειρά.

Ο πρώτος καλύπτει τα μάτια του, ο δεύτερος τα αυτιά του, ο τρίτος το στόμα του. Από αυτούς τους δήθεν σοφούς πιθήκους, κανείς δεν φαίνεται σοφότερος από τον άλλο για την άγνοιά του και όμως αυτό το απόφθεγμα «σοφίας» εξακολουθεί να είναι ευρέως αποδεκτό. 

 

Αυτό όμως που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν, είναι ότι η απεικόνιση αυτή είναι σκόπιμα ελλιπής, γιατί υπάρχει ένας τέταρτος σοφός πίθηκος που σπάνια απεικονίζεται στη δυτική ερμηνεία. Εκπροσωπεί την αρετή «δεν φοβούμαι κανένα κακό», ο τέταρτος πίθηκος που κάθεται με τα χέρια διπλωμένα πάνω από την κοιλιά του. Είναι ο πατριώτης ο οποίος, μη φοβούμενος κανένα κακό, κάνει ερωτήσεις και μοιράζεται τις πληροφορίες με άλλους, ώστε όλοι μαζί να μπορούν να προχωρήσουν.

Οι τέσσερις σοφοί πίθηκοι αντανακλούν τις τέσσερις αρχετυπικές αντιδράσεις στις πληροφορίες. Σε μια ολιγαρχική κοινωνία, όπως η δική μας, η οποία είναι δομημένη για να ωφελεί τους λίγους σε βάρος των πολλών, ο πρώτος πίθηκος είναι οι Ηλίθιοι που κλείνουν τα μάτια τους σε όλες τις πληροφορίες που φέρνουν αυτή την πραγματικότητα μπροστά τους και απλά αρνούνται να μάθουν. Ο δεύτερος πίθηκος είναι οι Ζηλωτές που υποστηρίζουν ένθερμα την επίσημη αφήγηση και κλείνουν τα αυτιά τους για να μην ακούσουν τι πραγματικά συμβαίνει, όμως τείνουν να φλυαρούν. Κι ο τρίτος πίθηκος είναι οι Ελιτιστές που κρατούν το στόμα τους κλειστό και δεν αποκαλύπτουν τι είδαν και τι έχουν ακούσει, ούτε τι έχουν κατανοήσει ότι συμβαίνει, αλλά επιλέγουν τη σιωπή. Ο τέταρτος πίθηκος που είναι οι Πατριώτες, η λιγότερο συχνή μορφή από τους πιθήκους, είναι εκείνοι που χρησιμοποιούν όλες τις αισθήσεις τους, παρατηρούν αλλά δεν αντιδρούν στο φόβο.

 

Το αρχέτυπο των τεσσάρων σοφών πιθήκων θεωρείται ένα από τα παλαιότερα αξιώματα με εικόνα. 

Η αρχική ιδέα έχει τις ρίζες της στην κινεζική φιλοσοφία και ανάγεται τουλάχιστον στον 8ο αιώνα. 

 

Στην Ιαπωνία, ερμηνεύεται ως ο χρυσός κανόνας και είναι επίσης ένα παιχνίδι με τις λέξεις. Η ιαπωνική λέξη για τη μαϊμού είναι σάρου, saru κι έτσι στα ιαπωνικά, ονομάζονται: μιζάρου, mizaru, κικαζάρου, kikazaru, ιβαζάρου, iwazaru και χιζάρου, shizaru. Έξω από την Ιαπωνία, η παρουσίαση των σοφών πιθήκων σε όλο τον κόσμο δεν έχει την τέταρτη μαϊμού, shizaru. Οι Βουδιστές και πολλοί άλλοι ερμηνεύουν τους σοφούς πιθήκους ως καρμική υπενθύμιση του είδους να μη συμμετέχει κανείς σε οποιαδήποτε μορφή του κακού, όμως σημαίνει περισσότερα από αυτό. Αυτή η παραδοσιακή ερμηνεία αναφέρει ότι δεν πρέπει κανείς να δει, να ακούσει ή να μιλήσει προς αποφυγήν του κακού. Είναι αλήθεια ότι η αποφυγή κι η αποστασιοποίηση είναι σοφή, αλλά αυτό είναι μόνο ένα μέρος της αλήθειας. 

 

Στην Ασία οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι κάθε κίνηση, φυσικά και μεταφυσικά, αρχίζει και δένεται στην κοιλιακή περιοχή σε ένα ενεργειακό σημείο ακριβώς πάνω από τον αφαλό, που ονομάζεται νταντιέν, dantien. Ο τέταρτος πίθηκος είναι άφοβος και ατρόμητος και παρακολουθεί και ακούει ήρεμα, με τα χέρια πάνω στο ενεργειακό σημείο. Η τέταρτη σοφή μαϊμού αντιμετωπίζει την αλήθεια χωρίς φόβο, μια ξεχωριστή αντίθεση με τις άλλες τρεις κι αυτό προφανώς τρόμαξε τις υπόλοιπες. Η ιστορία των σοφών πιθήκων, είναι ένα παλιό παράδειγμα της ελλιπούς αλήθειας. Η απουσία συνήθως αγνοείται ή θεωρείται ασήμαντη. Παρομοίως, στο 1984 του Τζορτζ Όργουελ, το «Κόμμα» διαγράφει την πατριωτική αδελφότητα από την γλώσσα του κράτους.

Τι μπορεί να μας διδάξει το 1984 για το 2015.

Η «Θεωρία και Πρακτική του Ολιγαρχικού Κολεκτιβισμού» είναι το βιβλίο μέσα στο βιβλίο «1984». Το Telescreen, είναι η γιγάντια οθόνη που μεταδίδει συνεχώς τις κατευθυντήριες γραμμές, καθώς παράλληλα παρακολουθεί κι επιβλέπει το κοινό. Υπάρχουν τρεις τύποι ανθρώπων σε αυτή την δυστοπική κοινωνία: οι υψηλοί (Εσωτερικό Κόμμα), οι μεσαίοι (Εξωτερικό Κόμμα) και οι χαμηλοί (Προλετάριοι). Όλοι πρέπει να υπακούν στην κολεκτιβιστική κοινωνία. Οι χαμηλού κύρους είναι αναγκασμένοι να αποδέχονται τις ψευδείς εικόνες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας ως δική τους πραγματικότητα, είναι φυλακισμένοι σε όλη τους τη ζωή χωρίς να γνωρίζουν ότι είναι φυλακισμένοι. Οι μεσαίοι είναι απελευθερωμένοι, αλλά πιστοί στην κομματική γραμμή, όπως τη διαμορφώνει το Telescreen κι αν τους πει ότι δύο συν δύο ίσον πέντε, θα το δεχτούν χωρίς δεύτερη σκέψη, σαν φοβισμένοι πίθηκοι. Οι υψηλοί που ελέγχουν το Telescreen, φροντίζουν ώστε οτιδήποτε αμφισβητήσει το σύστημα να διαδίδεται απλά ότι δεν υπάρχει κι έτσι όσοι το αμφισβητούν είναι απομονωμένοι, όπως στην κοινή τακτική «διαίρει και βασίλευε», αυτοκρατοριών του παρελθόντος και του παρόντος. Ότι ακούγεται για «οργάνωση πατριωτών» λέει το Τηλεσκρήν ότι είναι διαδόσεις και ότι δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Το «Εσωτερικό Κόμμα», προσπαθεί να κάνει τον πρωταγωνιστή της ιστορίας, τον πατριώτη Winston Smith, να πιστέψει ότι εκείνος είναι το τελευταίο άτομο που αμφισβητεί, που αναρωτιέται, που ακούει και που μιλά. Η επαναστατική Αδελφότητα είναι γνωστή μόνο ως μια φήμη και ο Σμιθ πιστεύει ότι είναι «ο τελευταίος άνθρωπος στην Ευρώπη» (ο τίτλος που προορίζονταν αρχικά για το βιβλίο από τον George Orwell, αντί του 1984.) Στην ολοκληρωτική κοινωνία που απεικονίζεται στο 1984, η μονοπώληση της κοινωνίας είναι αναμφισβήτητα πιο προηγμένη από ό, τι βλέπουμε στη σύγχρονη πολιτική. Ωστόσο, ακριβώς όπως στο 1984, οι πατριώτες -όσοι δεν φοβούνται κανένα κακό και ενεργούν αναλόγως-, διαγράφονται από τη δημόσια συνείδηση με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Θεσμική καταστολή του τέταρτου πιθήκου.

Όποιος παρατηρεί την επικαιρότητα κι αναρωτιέται χωρίς φόβο, είναι ο πατριώτης που αποτελεί μια ξεχωριστή απειλή για το κατεστημένο. Τα ιδρύματα του κατεστημένου μπορούν να επηρεάσουν εύκολα τις άλλες τάξεις ανθρώπων προς όφελός τους, μέσω της χειραγώγησης της ενημέρωσης, αλλά δεν μπορούν να ελέγξουν τους πατριώτες με τον ίδιο τρόπο. Διαγράφουν λοιπόν και διαστρεβλώνουν κάθε έννοια που μοιάζει ως αντίθεση στην ατζέντα τους και κρύβουν τις πληροφορίες επειδή και οι ίδιοι φοβούνται. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο λειτουργούν στις σκιές, κρύβουν τις πραγματικές δράσεις τους και προσπαθούν να διαγράψουν την αλήθεια. 

 

Η νοοτροπία του πατριώτη – να μην φοβάται το κακό – τους τρομάζει όσο τίποτε άλλο! Τα ιδρύματα του κατεστημένου επιδιώκουν να απομονώσουν και να αποδυναμώσουν τον αληθινό πατριωτισμό διαστρεβλώνοντας και συγχέοντας την έννοια του και καταργώντας την εντελώς, με την ενστάλαξη εθνικιστικών συνθημάτων «είτε είστε μαζί μας ή εναντίον μας», που είναι απλά ελιτισμός που παρουσιάζεται ως πατριωτισμός. Σήμερα, οι κυβερνήσεις και τα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να διαγράψουν την έννοια του αληθινού πατριωτισμού και να μετατρέψουν την αντίληψή μας για τον «πατριωτισμό», απλά και μόνο σε μια σημαία που κυματίζει, σε ένα πολεμοκάπηλο φανατισμό, και σε ένα υπερ-κολεκτιβιστικό ελιτισμό. Γιατί; Επειδή τα ισχυρά ιδρύματα θα προτιμούσαν το κοινό να αντιλαμβάνεται όποιους αντιτίθενται σε αυτά, ως ζηλωτές, ως ηλίθιους και ως ελιτιστές που ισχυρίζονται ότι είναι πατριώτες. Τα θεσμικά όργανα προτιμούν οι φωνές των αληθινών πατριωτών να συγχέονται με τις άλλες με τέτοιον τρόπο ώστε όταν το κοινό αντιλαμβάνεται τη φωνή της πατριωτικής αντιπολίτευσης αυτή να ακούγεται μόνο από τις ομιλίες των ζηλωτών και των ηλίθιων, οπότε είναι πολύ πιο εύκολο για τα ιδρύματα να κρύψουν αυτή τη φωνή πίσω από τις προκαταλήψεις και την παραπληροφόρηση. Και το κάνουν αυτό με τη δημιουργία μιας «ελεγχόμενης» αντιπολίτευσης. 

 

Όπως σημειώνει η ερευνήτρια Sonya van Gelder: Η διείσδυση αντίθετων ή δυσφημιστικών στοιχείων στις πληροφορίες μειώνουν την αξιοπιστία της πληροφορίας σε ένα πόλεμο πληροφοριών. Εκτός από την απόκτηση μιας εμπιστευτικής πληροφορίας, μέσα από την παραπληροφόρηση μπορεί να διαρρεύσουν σκόπιμα πληροφορίες που δημιουργούν διαίρεση κι έτσι κατευθύνονται οι «ομάδες σκέψης» και η δραστηριότητα των δικτύων υποστήριξης μακριά από την επίτευξη πραγματικών αποτελεσμάτων. Η «Ελεγχόμενη αντιπολίτευση» ικανοποιεί επίσης την περιστασιακή ανησυχία του παρατηρητή που νομίζει έτσι, ότι «κάποιος κάνει κάτι» για την κατάσταση που βιώνουμε. Τέτοια διείσδυση χρησιμεύει επίσης για να αμαυρώνει τα μέσα ενημέρωσης και τη φήμη ενός ολόκληρου κινήματος και ως εκ τούτου, την αντίληψη του κοινού. Αυτός ο απλός τρόπος χειρισμού είναι εξαιρετικά αποτελεσματικός. Σε ένα πόλεμο πληροφοριών, πολλοί εργάζονται και στις δύο πλευρές κι ο ένοχος μπορεί να παρουσιαστεί έτσι που να μοιάζει με τα θύματα και τα θύματα να φαίνονται ένοχοι κι αυτό σαμποτάρει την ελεύθερη διέλευση της αλήθειας. 

 

Με το να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να χειραγωγηθεί, καθιστούμε εύκολο να μας υποτάξουν, να διεισδύσουν , να εφαρμόσουν το διαίρει και βασίλευε. Ένας από τους κύριους τρόπους με τους οποίους η αντιπολίτευση ελέγχεται και απορροφάται από το παρασκήνιο όσων βρίσκονται στην εξουσία, είναι να δημιουργηθεί ένα άλλο σύστημα που οικειοποιείται την αντιπολίτευση. Ένα παράδειγμα στο «1984» ήταν η έγκριση από το Εσωτερικό Κόμμα, να χρησιμοποιούν την μορφή του Μεγάλου Αδελφού, «Big Brother», για την εκπροσώπησή τους μέσω της οθόνης Telescreen. Ο Big Brother δεν αντικατοπτρίζει το πατριωτικό πνεύμα της αδελφοσύνης, ή της Αδελφότητας, αλλά παρέχει την «επίσημη» αφήγηση, ενώ οικειοποιείται και την διαστρέβλωση της έννοιας της αδελφοσύνης στο «εμπορικό σήμα» της Telescreen που ενσταλάζει την ψυχολογία του κολεκτιβισμού, αντί της αδελφότητας, κάτι που είναι μια τεράστια διαφορά. Σήμερα, τα ΜΜΕ μπερδεύοντας τα λόγια και τις ιδέες τους, τις πολιτικές τους και τα προϊόντα τους, με πατριωτικές ιδέες και λέξεις, πολύ απλά, παίρνουν το νόημα των λέξεων και τα αρχέτυπα και τα αντιστρέφουν.
 

Διαγράφοντας τους πατριώτες, και την έννοια του «δεν φοβάμαι κανένα κακό», από την κοινωνικο-πολιτική αφήγηση, η ελέγχουσα ελίτ υποτάσσει με ένα δοκιμασμένο τρόπο την κοινωνία που κυβερνά. Οι Ηλίθιοι και οι Ζηλωτές δεν την αμφισβητούν, και οι Ελιτιστές την βοηθούν να διαδώσει την προπαγάνδα της.

«Η μη συνεργασία με το κακό είναι ένα ιερό καθήκον.» ~ Γκάντι

Το μάθημα των σοφών πιθήκων περιέχεται στην ερμηνεία του, αλλά αυτό που δεν συζητιέται είναι ότι οι πραγματικά σοφοί διατηρούν όλες τις αισθήσεις τους. Οι σοφοί δεν συμμετέχουν στο κακό ούτε το αγνοούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Δεν παρατηρούν το κακό με φόβο, αλλά με ηρεμία και με ευαισθητοποίηση. Όπως η τέταρτη σοφή μαϊμού, είναι ενημερωμένοι και σε εγρήγορση. Αγνοούν μόνο την ασχετοσύνη. Ακούνε και παρατηρούν χωρίς προκατάληψη, δεν εμποδίζουν τις αισθήσεις τους με το φόβο, χαρακτηρίζονται από ένα απαιτητικό όραμα, από κατανόηση όσων ακούν, από στοχαστικό λόγο και από το θάρρος να διατηρήσουν τη γνώμη τους.

 

Οι άνθρωποι δεν είναι πίθηκοι. Οι άνθρωποι είναι άνθρωποι. Είναι η αντίδρασή μας στις πληροφορίες αυτό που μας καθορίζει. Όλοι μοιάζουμε. Όλοι θέλουμε τροφή και καθαρό νερό και προσωπική ελευθερία. Η διαφορά μεταξύ των ανθρώπων είναι στο πώς αντιδρούν στις πληροφορίες. Οι αντιδράσεις μας συχνά βασίζονται σε προηγούμενες πληροφορίες που πήραμε, σε εμπειρίες και σε ανοχές, συνήθειες ή φόβους, που οι άνθρωποι μπορούν να μεταφέρουν ο ένας στον άλλο, ανάλογα με τις συνθήκες και τις περιστάσεις. 

Το να σκέφτεσαι ως πατριώτης, δεν σημαίνει κατ 'ανάγκην ότι θέλεις αλλαγή για χάρη της αλλαγής αλλά μόνο όταν η αλλαγή είναι απαραίτητη για να γίνει το σωστό ή να ακυρωθεί το λανθασμένο. Οι πατριώτες είναι πρόθυμοι να εφαρμόσουν την αλλαγή μέσω της δράσης και της απραξίας τους. Είναι σε θέση να υιοθετήσουν τις αλλαγές, ή να σταματήσουν και να εξετάσουν τις νέες πληροφορίες. Οι πατριώτες χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους και διακόπτουν τη συμμετοχή τους στη διαιώνιση της χειραγωγημένης πληροφορίας. Οι πατριώτες είναι κάτι σπάνιο στην κοινωνία, όπως τα τετράφυλλα τριφύλλια στο δάσος, αλλά υπάρχουν πράγματι. Οι πατριώτες δεν φοβούνται να σταματήσουν, να κοιτάξουν, να ακούσουν και να μιλήσουν. Οι πατριώτες δεν φοβούνται για τις επιπτώσεις της ομιλίας τους, δεν φοβούνται να πουν την αλήθεια.

Η δύναμη του ατόμου και του πατριώτη βρίσκεται στα διδάγματα της ιστορίας. Οι θεσμοθετημένες μηχανές της εκμετάλλευσης μπορούν να αποσυναρμολογηθούν και να βελτιωθούν και τα άτομα μπορούν να ξεπεράσουν το θεσμικό τοίχος. Ακριβώς όπως δημιούργησαν οι άνθρωποι τους θεσμούς, έτσι οι άνθρωποι είναι σε θέση να σταματήσουν ή να αναπτύξουν τα ιδρύματα των θεσμών. Τα ιδρύματα αυτά πάνω από όλα, είναι μια από τις δομές των ανθρώπων – μηχανισμοί της κοινωνίας τους. Όταν πιεστούν υπερβολικά, οι ηλίθιοι και οι ζηλωτές είναι σε θέση να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν τυφλώσει τα μάτια τους κι έχουν αποσυνδέσει τα αυτιά τους από την αλήθεια. Και όταν οι αυτοκρατορίες πιέζουν πολύ τον πληθυσμό τους, τότε αναπόφευκτα θα πέσουν.

Όταν πρόκειται για το κακό, ο μόνος τρόπος για να το ακυρώσουμε είναι να εξετάσουμε, να ακούσουμε, να μιλήσουμε γι 'αυτό και να σταματήσουμε την υποστήριξη του χωρίς φόβο. Σηκωθείτε ευθέως, χωρίς φόβο. Μην συνεργάζεστε με το κακό, αλλά αντιμετωπίσετε το κατά μέτωπο. Όταν το κακό γίνεται θεσμοθετημένο, από τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από τους ανθρώπους με πρόγνωση του περιβάλλοντος τους και των συνθηκών. Μόνο με τη χρήση των αισθήσεων και με την άρνηση να υπηρετήσει το κακό, μπορεί κανείς να βάλει τον πίθηκο του στο έργο της ακύρωσης του κακού που κρύβεται πίσω από τις σκιές της κοινωνίας μας.

Αριστοφάνης εναντίον Σωκράτη – Μια παρεξηγημένη επίθεση

Αριστοφάνης: Λόγια, λόγια, λόγια! Σας βαρέθηκα πια εσάς τους φιλοσόφους

 Σωκράτης: Καλύτερα τα λόγια απ’ τα φούμαρα που πουλάτε εσείς οι κωμωδιογράφοι

 Σαν συντηρητικός που ήταν, ο Αριστοφάνης έβλεπε με κακό μάτι την εισβολή των πνευματικών ανθρώπων από τις ελληνικές αποικίες που ακολούθησε την ναυτική συμμαχία υπό την ηγεμονία της Αθήνας. Το ανανεωτικό κίνημα των καλλιτεχνών, ποιητών και σοφιστών* που απειλούσε τις παραδοσιακές αθηναϊκές αξίες βρήκε τόσους αντιπάλους όσοι ήταν και οι θιασώτες του. Ο Σωκράτης βρέθηκε κάπου ενδιάμεσα, αφού στα έργα του Ξενοφώντα και του Πλάτωνα τον βλέπουμε να εναντιώνεται στους σοφιστές, αλλά και να αμφισβητεί τις αρετές των συμπολιτών του, εισάγοντας νέες, αντιδιαισθητικές, αξίες (τα λεγόμενα σωκρατικά παράδοξα). Στα μάτια όμως του μέσου Αθηναίου η διαφορά μεταξύ του Σωκράτη και των σοφιστών δεν πρέπει να ήταν καθόλου προφανής, με τον Αριστοφάνη να δυσκολεύεται πραγματικά να διακρίνει τη διδασκαλία του από την ανήθικη σοφιστική.

Ο Σωκράτης ήταν το κατάλληλο θύμα για την ενσάρκωση όλων των ανησυχιών του Αριστοφάνη. Εν μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου, ανησυχούσε για την παρακμή των παραδοσιακών αξιών και την υποβάθμιση των ηθικών κριτηρίων των πολιτών. Κάθε φορά που κάποιος επιφανής σοφιστής εμφανιζόταν στην Αθήνα, ο Σωκράτης έσπευδε να τον συναντήσει, ενώ άλλοτε συγκέντρωνε νέους και τους έβαζε να μιλούν για τα πάντα, αμφισβητώντας κάθε τι που ήξεραν. Το ότι ήταν Αθηναίος ο ίδιος, σίγουρα έκανε πιο καχύποπτο τον Αριστοφάνη, αφού έτσι δεν συμβόλιζε μόνο την βαρβαρική επίθεση, αλλά και την προδοτική παράδοση εκ των έσω. Οι κατηγορίες που απόδωσε στον Σωκράτη στο έργο του ήταν αυτές του σοφιστή που μαθαίνει κάποιον να πείθει κάνοντας το κακό να μοιάζει με καλό, του άθεου φυσικού φιλοσόφου που προσπαθώντας να λύσει τα αινίγματα της φύσης αμφισβητούσε τους θεούς, και του ασκητικού ηθικοδιδάσκαλου που από την αδιαφορία του για τα υλικά αγαθά περιφερόταν πειναλέος και βρώμικος.

Στις Νεφέλες** του, ο Αριστοφάνης επιτίθεται σε αυτό ακριβώς το (εν πολλοίς, «ξενόφερτο») νεωτεριστικό πνευματικό κίνημα. Οι καινούργιοι «φροντιστές» με τις καινούργιες διδασκαλίες τους προσφέρουν την ικανότητα στους νέους να αντικρούουν αποτελεσματικά το δίκιο, μαθαίνοντάς τους τον «άδικο λόγο». Ο έμπορος Στρεψιάδης έχοντας πνιγεί στα χρέη, καταφεύγει σαν τελευταία λύση στη σχολή («φροντιστήριον») που ίδρυσε ο Σωκράτης, για να του μάθει πώς να ακυρώσει τα δάνεια που δεν μπορεί να πληρώσει, μόνο με τη χρήση των λόγων του. Πιστεύει πως η σχολή του Σωκράτη θα τον κάνει άξιο στον λόγο και ικανό να νικάει είτε έχει δίκιο είτε όχι.

Ο Σωκράτης όμως εμφανίζεται λίγο πιο απαιτητικός από ό,τι περίμενε, επιμένοντας να του μάθει αρχικά ένα σωρό πράματα, από το σωστό γένος κάθε λέξης μέχρι το πώς εξηγούνται φυσικά φαινόμενα όπως η αστραπή και η βροντή. Ο ανόητος έμπορος δεν μπορεί να ανταπεξέρθει («ευθύς ξεχνάς ό,τι κι αν μάθεις…Να πας στο διάβολο, λησμονιάρη και άξεστε γερο-μπουμπούνα»780-790), και στέλνει τον γιο του Φειδιππίδη που είναι «φύσει έξυπνος». Αυτός σίγουρα θα τα καταφέρει και θα σώσει τον οίκο του από τα χρέη.

Ο Άδικος Λόγος και ο Δίκαιος Λόγος προσωποποιημένοι προσπαθούν ο καθένας να πείσει τον Φειδιππίδη να επιλέξει από ποιον θα διδαχτεί τον τρόπο αντιμετώπισης των δανειστών890-1110***. Για να πάρει τον Φειδιππίδη με το μέρος του, ο Άδικος Λόγος υποστηρίζει ότι θα του μάθει «νέες ιδέες» και πώς να αναστρέφει το δίκιο. Εξ άλλου «το δίκιο δεν υπάρχει»902 αφού, όπως υποστήριζε ο σοφιστής Πρωταγόρας, ό,τι πιστεύει κάποιος είναι και αλήθεια. Και τι καλύτερο υπάρχει από το να λες τα αντίθετα από τους νόμους, «να υποστηρίζεις το άδικο, και όμως να κερδίζεις»1042; «Είδες εσύ ποτέ κανέναν να προκόβει με την ηθική;»1062 Η ηθική θα του αποστερήσει όλες τις ηδονές. Μαζί του όμως θα μπορεί να γελάει, να πηδάει, να τρώει και να διασκεδάζει χωρίς ντροπή. Αν τον πιάσουν με παντρεμένη θα του μάθει να αποδεικνύει ότι δεν είναι αδικία, αφού κι ο Δίας τέτοια έκανε -πώς λοιπόν να φανεί δυνατότερος από τον Δία ένας θνητός; (Η ανυπαρξία του Δία που κήρυττε ο Άδικος Λόγος αγνοείται στην περίπτωση που τον συμφέρει). «Γιατί να ζεις, αν’ όλα αυτά τα χάσεις;»1074

Η ρητορική εδώ παρουσιάζεται με το πιο χυδαίο της πρόσωπο, προσφέροντας τα πιο κοινά οφέλη που θα προσελκύσουν έναν νέο, προτείνοντας τη χρήση του λόγου όχι για να υπερασπίζεται την αλήθεια αλλά μόνο για το ατομικό του συμφέρον. Είναι η ανήθικη ρητορική, που αρνείται τους θεούς και παριστάνει ότι μπορεί να εξηγήσει τη φύση, που δίνει τη δύναμη στον μυημένο να ελιχθεί στον δημόσιο βίο και να ανελιχτεί σε αξιώματα που ανήκουν δικαιωματικά σε άλλους.

Η απάντηση του Δίκαιου Λόγου ακούγεται παρωχημένη απέναντι στα θέλγητρα του Άδικου. Ο Δίκαιος παρουσιάζεται θιασώτης της παλιάς, δοκιμασμένης παιδαγωγίας που προσφέρει μια ολοκληρωμένη, και προφανώς ηθική, διδασκαλία. Αν ο Φειδιππίδης διαλέξει αυτόν, θα μάθει κιθαριστική, χορούς και τραγούδια (η μουσική ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την παιδαγωγία), θα φέρεται με κοσμιότητα και θα γυμναστεί με τη βοήθεια παιδοτρίβη ώστε να «λάμπει ανθηρός στα γυμναστήρια μέσα»1002. Η δικιά του διδασκαλία ανέθρεψε Μαραθωνομάχους –γιατί να μην αρκέσει για τον Φειδιππίδη; Κατηγορεί τον Άδικο Λόγο για αναίδεια, ότι κάνει κακό στα παιδιά, ότι προωθεί τον αθεϊσμό.

Όπως ήταν μάλλον επόμενο, ο Φειδιππίδης πείθεται από τον Άδικο Λόγο. Εκεί που ο Στρεψιάδης όμως ελπίζει να σωθεί από τους δανειστές του, ο γιος του τον δέρνει, γιατί τόλμησε να μην παραδεχτεί τον Ευριπίδη για σοφό (ο Αριστοφάνης εκτός από τον Σωκράτη τα είχε και με τον Ευριπίδη – στους Βάτραχους επιτίθεται κατά της μοντέρνας ποίησης). Το να δέρνει όμως κανείς τον πατέρα του θεωρείται σοβαρό αδίκημα στην αρχαία Αθήνα, που τιμωρείται με στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, και ο Στρεψιάδης παραπονιέται και απειλεί. Ο Φειδιππίδης λοιπόν κάνει άμεσα επίδειξη των καινούργιων ρητορικών του δυνατοτήτων. Όπως όταν ο ίδιος ήταν μικρός, ο Στρεψιάδης τον έδερνε για το καλό του, («γιατί σ’ αγαπούσα και νοιαζόμουνα»1409) έτσι κι ο γιος τώρα δέρνει τον πατέρα για το δικό του καλό˙ είναι μάλιστα πιο φυσικό να δέρνεις τους γέροντες παρά τους νέους αφού είναι ασυγχώρητο οι γέροι να κάνουν σφάλματα. Ενώ λοιπόν ο Στρεψιάδης έστειλε τον γιο του να μάθει να παρακάμπτει τους νόμους για να τον γλιτώσει τα δάνειά του, ο γιος του χρησιμοποίησε τις νέες του ικανότητες για να τον χτυπήσει ατιμωρητί, και δεν τον γλίτωσε κι από τα δάνεια.

Ο Αριστοφάνης προειδοποιεί τους Αθηναίους να μην εμπιστευτούν τα παιδιά τους στους σοφιστές, όσο ελκυστική και να φαίνεται η διδασκαλία τους, όσο κι αν υπόσχονται μεγάλα κέρδη και αξιώματα σε αυτούς που θα διδάξουν. Η ικανότητα να πείσουν για το άδικο θα γυρίσει εναντίον τους, οι ασέβειες των νεωτερισμών τους θα συμπαρασύρει τον σεβασμό στους γονείς και οι ενασχολήσεις με την εξήγηση της φύσης κρύβουν την βλασφημία ενάντια στους θεούς της πόλης.

Οι μαθητές του Σωκράτη δεν είναι οι πολλά υποσχόμενοι φιλόσοφοι που φαντάζονται οι θιασώτες των νεόφερτων «σοφών». Είναι ψευτοφιλόσοφοι, την προσοχή των οποίων μπορείς να αποσπάσεις με ένα χτύπημα στην εξώπορτα της σχολής. Ο ίδιος ο Σωκράτης είναι τόσο αργόσχολος που ασχολείται, κυριολεκτικά, με του ψύλλου το πήδημα, αλείφοντας κερί στα πόδια ψύλλου για να αφήσει ίχνη και να μετρήσει πόσο μακριά φτάνει το άλμα του. Όταν ο Χαιρεφώντας τον ρώτησε αν τα κουνούπια σφυρίζουν από το στόμα ή το κωλάντερο, ο Σωκράτης σκαρφίστηκε πως το έντερο είναι λεπτό ενώ «ο κώλος, σαν κοίλος μπροστά στο στενό ηχεί από τη δύναμη του αέρα»161-163. Μόνο ανόητοι σαν τον Στρεψιάδη εντυπωσιάζονται με τις ικανότητές του, που πίστεψε πως σίγουρα θα γλίτωνε κανείς την καταδίκη αν ήξερε ακόμα και για το κωλάντερο του κουνουπιού -«Ω! τρισευτυχισμένε ερευνητή του κώλου»166. Οι μαθητές του λούζονται από τον Αριστοφάνη με πλήθος χαρακτηρισμών: πονηροί, ψωροπερήφανοι, κιτρινιάρηδες και ξυπόλητοι, ενώ και στις Όρνιθές του περιγράφει με περιφρονητικό ύφος κάποιους ενοχλητικούς τύπους: «άφηναν μακριά μαλλιά, δεν πλένονταν, έκαναν δίαιτα, σωκρατοφέρονταν»1282-1283.

Ο Σωκράτης του Αριστοφάνη, που «αεροβατεί και εξετάζει τον ήλιο»25, είναι αγνώριστος. Όπως τον ξέρουμε από τον Ξενοφώντα και, κυρίως, από τον Πλάτωνα, η ενασχόλησή του με τη φυσική φιλοσοφία, ο αθεϊσμός του, ο αυτοπροσδιορισμός του ως δάσκαλος, το να έχει σχολή και να πληρώνεται είναι πράγματα που μας ξενίζουν. Ο Αριστοφάνης τον δείχνει να ασχολείται με αστρονομία, γεωμετρία, αριθμητική, γεωγραφία και δικηγορική, ενώ από αλλού τον ξέρουμε αποκλειστικά ως ηθικό φιλόσοφο. Και ενώ οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις ήταν όντως καινοτόμες, δεν μπορούμε να φανταστούμε τον πλατωνικό Σωκράτη να λέει: «Βρε ποιος Δίας; Μη λες φούμαρα. Δεν υπάρχει Δίας»65. Η ιδιαιτερότητα του θρησκευτικού αισθήματος του Σωκράτη δεν είχε φτάσει στο σημείο να αρνείται την ύπαρξη θεών. Το μόνο ιστορικό γεγονός που μπορούμε να συνάγουμε από τις Νεφέλες είναι ότι ο Σωκράτης πρέπει να έγινε γρήγορα διάσημος, αφού το 423π.Χ. που ανέβηκε στο θέατρο το έργο, ήταν 47 χρόνων.
 

Ο Στρεψιάδης, ο Φειδιππίδης και ο Σωκράτης. Σκηνή από τις Νεφέλες, χαρακτική του Joannes Sambucus, 1564.

 

Ο Σωκράτης του Αριστοφάνη μοιάζει τόσο στον φυσικό φιλόσοφο Αναξαγόρα, ο οποίος αναζητούσε τις αρχές που συνθέτουν τη φύση του σύμπαντος****, όσο και στον Πρωταγόρα, διακεκριμένο πρωταγωνιστή της σοφιστικής διδασκαλίας, ο οποίος θα υποστεί, δώδεκα χρόνια αργότερα, το 411, μία καταδίκη για ασέβεια ή αθεϊσμό. Ο Σωκράτης είναι ένα πρόσωπο εκατό τοις εκατό επιβαρυμένο με τον εκνευρισμό του ποιητή που στρέφεται ενάντια σε κάθε καινοτομία, η οποία αυτομάτως εξομοιώνεται με το ριζικό κακό.

Ο Σωκράτης στην Απολογία εντοπίζει την πραγματική αιτία των κατηγοριών εναντίον του στην κακή του φήμη και τις συκοφαντίες εναντίον του. Δεν τον είχε διακωμωδήσει μόνο ο Αριστοφάνης αλλά και ο Καλλίας, ο Αμειψίας, ο Εύπολις και ο Τηλεκλείδης, σε κείμενα που σήμερα είναι χαμένα*****. Κατονόμασε όμως τον Αριστοφάνη συγκεκριμένα στο δικαστήριο. Είναι όντως ανησυχητικό το γεγονός ότι και οι τρεις κατηγορίες ενυπάρχουν στιςΝεφέλες, με τον εικονιζόμενο Σωκράτη να διαφθείρει τους νέους και να κάνει βλάσφημες και αθεϊστικές δηλώσεις. Είναι όμως αξιόλογο και να παρατηρήσουμε ότι στο πλατωνικό Συμπόσιο, που διαδραματίζεται μετά την παράσταση των Νεφελών, Αριστοφάνης και Σωκράτης βρίσκονται να συνομιλούν σε φιλικό πνεύμα.

Σύμφωνα με ανεκδοτολογική αφήγηση του Πλούταρχου, όταν ρώτησαν τον Σωκράτη αν είχε θυμώσει με την εικόνα του στις Νεφέλες απάντησε: «Για όνομα του θεού όχι. Με κορόιδεψε στο θέατρο σαν σε μια μεγάλη φιλική συγκέντρωση». Ο Διογένης Λαέρτιος τον εμφανίζει να υποστηρίζει ότι πρέπει να παραδίδεται κανείς στην κωμωδία, γιατί αν αυτή υποδεικνύει πραγματικά λάθη μας, θα συμβάλλει στη βελτίωσή μας. Αν όχι, δεν μας αφορά. Σύμφωνα με τον Στοβαίο μάλιστα, μετά την παράσταση συνάντησε τον Αριστοφάνη και τον ρώτησε ήρεμα αν θέλει να τον χρησιμοποιήσει για άλλο παρόμοιο ρόλο. Υπάρχει και μια αφήγηση με τον Σωκράτη να είναι παρών σε παράσταση του έργου, όπου σηκώθηκε από τη θέση του και έμεινε όρθιος σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, για να τον δουν όλοι και να συγκρίνουν την ομοιότητα στην εμφάνισή του και στην ασχήμια της μάσκας του ηθοποιού (Αιλιανός – Varia Historia*****). Η αλήθεια είναι ότι το 423 κανένας δεν σκεφτόταν να μηνύσει τον Σωκράτη. Μετά τον θάνατό του, οι Αθηναίοι μετάνιωσαν για τη συμπεριφορά τους και, εκτός από τους κατήγορούς του που τιμωρήθηκαν, επίθεση δέχτηκε κι ο Αριστοφάνης εξαιτίας της επικριτικής εικόνας του για τον φιλόσοφο.
 

Οι φυλακές Φιλοπάπου, όπου κρατήθηκε ο Σωκράτης μετά τη δίκη του και μέχρι την εκτέλεσή του. 

 

Οι αφηγήσεις της τελευταίας παραγράφου δεν είναι επαληθεύσιμες (αφού οι πηγές τους χωρίζονται από τον Σωκράτη με αιώνες) και μας είναι αδύνατο να μάθουμε πώς πραγματικά προσέλαβε ο Σωκράτης την επίθεση του Αριστοφάνη. Στον Σωκράτη όμως δεν ταιριάζει η μικροπρέπεια. Όπως διαβάζουμε στον Ευθύδημο, αφού συμφωνεί με τον φίλο του Κρίτωνα πως σε κάθε ασχολία υπάρχουν πολλοί φαύλοι και λίγοι σπουδαίοι, του λέει: «Μην κάνεις λοιπόν κάτι που δεν πρέπει, Κρίτωνα. Άφησε να χαίρονται όσοι ασχολούνται με τη φιλοσοφία, είτε είναι χρηστοί είτε φαύλοι, και αφού το βασανίσεις το πράγμα καλά και σωστά, αν το κρίνεις φαύλο, να αποτρέψεις όλους τους ανθρώπους, όχι μόνο τους γιους σου˙ αν τώρα κρίνεις πως είναι ό,τι νομίζω εγώ πως είναι, να την επιδιώξεις και να την αποκτήσεις με θάρρος, όπως λένε, και εσύ και τα παιδιά σου»307c.

Δεν μπορούμε εξ άλλου να έχουμε κάποια αμφιβολία για το αν ο Αριστοφάνης είχε δίκιο γι’ αυτόν. Γιατί μπορεί ο Σωκράτης να ανήκε γενικά στο ίδιο ανανεωτικό κίνημα με τους σοφιστές, αλλά με τον θάνατό του αντιπαρέβαλε έμπρακτα την δικιά του ηθική στάση στον δικό τους αμοραλισμό.
--------------
* Η λέξη σοφιστής αρχικά σήμαινε τον σοφό. Πρώτη φορά στις Νεφέλες συναντούμε την αρνητική σημασία του δασκάλου ανήθικων πραγμάτων, ενώ η καθιέρωση της ιδέας πως οι σοφιστές ήταν ένας χαρακτηριστικός τύπος ανθρώπου προέρχεται από το πλατωνικό έργο, και κυρίως από τον Σοφιστή. Στην πραγματικότητα κάθε σοφιστής ήταν διαφορετικός από τους άλλους, και ο Σωκράτης διαφορετικός από όλους τους.

** Η πρώτη έκδοση των Νεφελών παρουσιάστηκε το 423, αλλά ο Αριστοφάνης απογοητεύτηκε που δεν πήρε το πρώτο βραβείο, αφού το θεωρούσε το καλύτερό του έργο. Το ξαναδούλεψε σε νέα έκδοση, αυτήν που έχουμε σήμερα, που χρονολογείται στο 421 με 418. Οι «Νεφέλες» του τίτλου είναι οι «μούσες» καλλιτεχνών και άλλων πνευματικών ανθρώπων.

*** Το γεγονός ότι και οι δύο διδάσκονται στην σχολή του Σωκράτη τον αποποιεί εν μέρει από την ευθύνη της ηθικής ή ανήθικης συμπεριφοράς των μαθητών. Η μέθοδος της σοφιστικής δεν οδηγεί αποκλειστικά στην ανήθικη ρητορεία αλλά μένει και στην κρίση του μαθητή το πώς θα την χρησιμοποιήσει.

**** Η φράση «[τον Δία] τον πέταξε η Δίνη και βασιλεύει τώρα αυτή», είναι σαφής αναφορά στην κοσμική δύναμη «δίνη» στην οποία πίστευε ο Αναξαγόρας.

***** Ο Αμειψίας π.χ. λέει στον Κόννο ότι ο Σωκράτης μπορεί να ήταν ανόητος, πειναλέος, φτωχοντυμένος και «γεννημένος να εξοργίζει τους παπουτσήδες» (επειδή ποτέ δεν φορούσε παπούτσια), αλλά διέθετε μεγάλη καρτερία και ποτέ δεν ξέπεφτε στην κολακεία (Guthrie).

****** Ο Αιλιανός λέει επίσης ότι ο Αριστοφάνης χρηματίστηκε για τις κατηγορίες των Νεφελών.
--------
Πηγές:

-Αριστοφάνης – Νεφέλαι (εκδ. Κάκτος, 1992)

-Δράγωνα-Μονάχου, Μυρτώ – Σωκράτης [σειρά: Μεγάλοι Έλληνες] (εκδ. Σκάι Βιβλίο, 2009)

-Κάλφας Βασίλης & Ζωγραφίδης Γιώργος – Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι (εκδ. Το Βήμα, 2013, αρχική έκδοση Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2006)

-Καρασμάνης, Βασίλης – Σωκράτης, ο Σοφός που δε Γνώριζε Τίποτα (εκδ. Λιβάνη, 2002)

-Annas, Julia – Πλάτων, Όλα Όσα Πρέπει να Γνωρίζετε (εκδ. Ελληνικά Γράμματα – Βήμα, 2006)

-Dorion, Louis-Andre – Σωκράτης (εκδ. Το Βήμα Γνώση, 2007)

-Gigon, Olof – Σωκράτης (εκδ. Γνώση, 2012)

-Guthrie, W. K. C. – Σωκράτης (εκδ. ΜΙΕΤ, 2001)

Οι θρυλικές ομιλίες του Ξενοφώντος Ζολώτα στα αγγλικά, χρησιμοποιώντας μόνο ελληνικές λέξεις!

Η σαφής πολιτική κίνηση του Ξενοφώντα Ζολώτα, που έγραψε και εκφώνησε δύο λόγους στα αγγλικά, χρησιμοποιώντας μόνο ελληνικές λέξεις

Χρειάζεται βαθιά και ουσιαστική κατανόηση τόσο της ελληνικής όσο και της αγγλικής γλώσσας για να μπορέσει κανείς να γράψει και να εκφωνήσει όχι έναν, αλλά δυο τέτοιους λόγους. Χρειάζεται και ένα δυνατό κίνητρο, ένας λόγος. Ποιος ήταν αυτός; Σύμφωνα με τον Ν. Σαραντάκο, δεν ήταν κάποια ιδεολογική εμμονή εθνικο-πατριωτικού χαρακτήρα στην ελληνική γλώσσα.

Ήταν μια σαφής πολιτική κίνηση: να στρέψει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης στη βαθιά λαβωμένη από τον εμφύλιο πόλεμο, Ελλάδα. Οι λόγοι εκφωνήθηκαν στο πλαίσιο των ετήσιων συναντήσεων της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Η πρώτη ομιλία έγινε το 1957 και προκάλεσε τόσο ενθουσιασμό που μετά από απαίτηση του επικεφαλής της διεθνούς Τράπεζας, επαναλήφθηκε παρόμοια ομιλία το 1959. Ο Ζολώτας ήταν διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.

Το κείμενο της πρώτης ομιλίας, αφού ενημέρωσε το κοινό για το εγχείρημα του, προκείμενου να τραβήξει την προσοχή τους, είναι το εξής:

«Kyrie, I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Oecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous Organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and synthesized. Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is charateristic of our epoch. But, to my thesis we have the dynamism to program therapeutic practices as a prophylaxis from chaos and catastrophe. In parallel a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic. I apologize for my eccentric monologue. I emphasize my eucharistia to your Kyrie to the eugenic and generous American Ethnos and to the organizers and protagonists of this Ampitctyony and the gastronomic symposia».

Αν και μίλησε στα «ελληνικά» τον αντελήφθησαν οι πάντες. Ίσως επειδή και το ακροατήριο είχε υψηλή γνώση της αγγλικής και πολλοί είχαν διδαχθεί αρχαία στο σχολείο τους.

Το τέλος της ομιλίας προκάλεσε παρατεταμένο χειροκρότημα και ανυπόκριτο θαυμασμό, ενώ πολλές εφημερίδες των ΗΠΑ, του αφιέρωσαν τίτλους στην πρώτη σελίδα Το κείμενο της δεύτερης ομιλίας είναι το ακόλουθο:

"Kyrie, It is Zeus” anathema on our epoch for the dynamism of our economies and the heresy of our economic methods and policies that we should agonize the Scylla of numismatic plethora and the Charybdis of economic anaemia. It is not my idiosyncrasy to be ironic or sarcastic, but my diagnosis would be that politicians are rather cryptoplethorists. Although they emphatically stigmatize numismatic plethora, they energize it through their tactics and practices. Our policies have to be based more on economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron between political, strategic and philanthropic scopes. Political magic has always been anti-economic. In an epoch characterized by monopolies, oligopolies, monophonies, monopolistic antagonism and polymorphous inelasticities, our policies have to be more orthological. But this should not be metamorphosed into plethorophobia, which is endemic among academic economists. 

Numismatic symmetry should not hyper-antagonize economic acme. A greater harmonization between the practices of the economic and numismatic archons is basic. Parallel to this, we have to synchronize and harmonize more and more our economic and numismatic policies panethnically. These scopes are more practicable now, when the prognostics of the political and economic barometer are halcyonic. The history of our didymus organizations in this sphere has been didactic and their gnostic practices will always be a tonic to the polyonymous and idiomorphous ethnical economies. The genesis of the programmed organization will dynamize these policies. Therefore, I sympathize, although not without criticism on one or two themes, with the apostles and the hierarchy of our organs in their zeal to program orthodox economic and numismatic policies, although I have some logomachy with them. I apologize for having tyrannized you with my Hellenic phraseology. 

In my epilogue, I emphasize my eulogy to the philoxenous autochthons of this cosmopolitan metropolis and my encomium to you, Kyrie, and the stenographers". 

 Με δεδομένο το υψηλό επίπεδο του κοινού στο οποίο απευθυνόταν ο Ξενοφών Ζολώτας, το εγχείρημα ήταν εξαιρετικά εύστοχο και αντάξιο της διάνοιας για την οποία φημιζόταν ο ίδιος. Οι λόγοι του είναι κάθε άλλο παρά κενοί περιεχομένου, ενώ ταυτόχρονα έχουν ύφος εύστοχο και πνευματώδες, καθώς θίγει σημαντικά οικονομικά ζητήματα. Στην πρώτη ομιλία ζητά διεθνή εναρμόνιση και συνέργειες για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, ενώ στη δεύτερη περιγράφει γλαφυρά τα προβλήματα που αναδύονται από την ταυτόχρονη συνύπαρξη «της Σκύλλας του πληθωρισμού και της Χάρυβδης της οικονομικής ύφεσης». Δείτε στο τέλος της δεύτερης ομιλίας ότι δεν παραλείπει να μνημονεύσει ακόμη και τους στενογράφους που θα βασανίζονταν ατελείωτα να καταγράψουν τον λόγο του! Η λέξη «stenographer» εξ άλλου είναι κι αυτή ελληνική!

Πώς ο δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι στην πραγματικότητα, ακόμη και σήμερα, ο μεγάλος δάσκαλος της Ευρώπης

Το 1980 κυκλοφόρησε στην Ιταλία ένα μυθιστόρημα που θα γινόταν μέσα σε λίγα χρόνια μία από τις μεγαλύτερες εκδοτικές επιτυχίες. Μία τριετία αργότερα εκδόθηκε και στις ΗΠΑ, όπου επέτυχε το σχεδόν αδιανόητο για βιβλίο ξένου συγγραφέα: επί 150 και πλέον εβδομάδες παρέμεινε στον κατάλογο ευπώλητων των «New York Times». Τίτλος του, «Το όνομα του ρόδου» και συγγραφέας του ο Ουμπέρτο Εκο.
Ηταν ένα μυθιστόρημα ασυνήθιστο και η επιτυχία του, λένε, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σοφή αστυνομική πλοκή του, στο ότι οι χαρακτήρες του είναι τόσο φανταστικά όσο και πραγματικά πρόσωπα, δίνοντάς μας μια εντυπωσιακή εικόνα της μεσαιωνικής Ευρώπης μέσω της μυθοπλασίας.

Πέραν όμως αυτών, με το βιβλίο του ο ευφυέστατος Ιταλός είχε την ευκαιρία, διεισδύοντας στη μεσαιωνική σκέψη, να μας παρουσιάσει τη μέθοδο των σχολαστικών: του Φραγκίσκου της Ασίζης, του Θωμά Ακινάτη και άλλων, δηλαδή εκείνων που μελέτησαν και ερμήνευσαν το έργο του Αριστοτέλη. Αλλωστε, η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στις αρχές του 14ου αιώνα σε ένα μοναστήρι Βενεδικτίνων, στο οποίο βρισκόταν το χαμένο χειρόγραφο του δεύτερου μέρους της «Ποιητικής» του Αριστοτέλη – ενώ το διασωζόμενο πρώτο αναφέρεται στην τραγωδία, το δεύτερο αφορά την κωμωδία.

Το εύρημα του Εκο έχει λογική βάση. Στο διασωζόμενο χειρόγραφο περιέχεται η νύξη ότι υπάρχει και μια δεύτερη μελέτη, για την κωμωδία. Και αυτό είχε προκαλέσει πλήθος από εικασίες μέσα στους αιώνες.

Πέρα από αυτά τα συναρπαστικά, προκύπτει και ένα άλλο συμπέρασμα: ότι η Ευρώπη καθ’ όλη τη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα υπήρξε αριστοτελική. Αλλά σε μεγάλο βαθμό και αργότερα, ως τα τέλη του 16ου αιώνα, όπως μπορεί να διαπιστώσει ο καθένας αν ανατρέξει στις σχετικές μελέτες.
Ιησουίτες και Αριστοτέλης

Ο Αριστοτέλης έγινε γνωστός στην Ευρώπη τον 12ο αιώνα από τον Αβερρόη (1126-1198), ο οποίος γεννήθηκε στην Κόρδοβα της Ανδαλουσίας και πέθανε στο Μαρακές. Υπήρξε ο πρώτος συστηματικός σχολιαστής του και πατέρας του σχολαστικισμού.

Εκτοτε η σκέψη του μεγάλου Σταγιρίτη διαποτίζει είτε με θετικό είτε με αρνητικό τρόπο τις πολιτικοοικονομικές θεωρίες, την κοινωνιολογία, τη μεταφυσική, την αισθητική, την ηθική και κάθε τομέα του επιστητού, όπως αναλύθηκαν και ερμηνεύθηκαν στη Δύση. Και επιπλέον, το εκπαιδευτικό σύστημα. Πολλά από τα σημαντικότερα πανεπιστήμια, και κατ’ εξοχήν αυτά που φέρουν το όνομα του ιδρυτή του Τάγματος των Ιησουιτών Ιγνάτιου Λογιόλα, είναι αριστοτελικά. (Ενα είδος πανεπιστημίου, άλλωστε, ήταν και η Περιπατητική Σχολή του Αριστοτέλη, το Λύκειον, ένα από τα τρία αρχαιότερα γυμνάσια της πόλης, μαζί με αυτό της Ακαδημίας του Πλάτωνα και του Κυνοσάργους. Το Λύκειον βρισκόταν στην περιοχή μεταξύ του Σαρόγλειου Μεγάρου και του Ωδείου Αθηνών.

Οι Ιησουίτες προχώρησαν ένα βήμα πιο μπροστά από τον Αβερρόη και προσπάθησαν να συνδυάσουν την αριστοτελική φιλοσοφία με το χριστιανικό δόγμα. Τα αποτελέσματα υπήρξαν εντυπωσιακά, επειδή οι Ιησουίτες δεν στόχευαν μόνο στο να εξηγήσουν τον Αριστοτέλη, αλλά και στο να ερμηνεύσουν μέσω του έργου του το χριστιανικό δόγμα με ορθολογικό τρόπο. Επόμενο ήταν να μην περιορίζονται σε όσα είπε πράγματι ο φιλόσοφος, αλλά και στο τι θα μπορούσε να είχε πει – και έτσι εξηγείται εν πολλοίς το ενδιαφέρον τέσσερις αιώνες αργότερα των στρουκτουραλιστών (που τόσο θόρυβο έκαναν στην εποχή τους) για την ιησουίτικη παράδοση. Πέραν όμως αυτού, οι αναφορές των Ιησουιτών βασίζονταν πάντοτε στην αριστοτελική μεθοδολογία. Τέτοιος υπήρξε λίγο-πολύ ο πυρήνας της διδασκαλίας τους, γι’ αυτό και το Ιησουίτικο Πανεπιστήμιο δεν ήταν παρά ένας συνδυασμός του καθολικού μοναστηριού και του Αριστοτελικού Λυκείου.

Το σώμα, η ψυχή και ο νους
Ο Αριστοτέλης ήταν ο ιδεώδης φιλόσοφος για τις θεολογικές μελέτες των Ιησουιτών, όπως και των Δομινικανών που προηγήθηκαν. Και η λέξη «θεολογία», άλλωστε, είναι αριστοτελική, όπως προκύπτει από το έργο του «Μετά τα φυσικά», όπου τη συναντούμε, και καθώς παρατηρεί ο Μπέρτραντ Ράσελ, «είναι ένα από τα ονόματα που χρησιμοποιεί για ό,τι εμείς ονομάζουμε μεταφυσική». Από τον Αριστοτέλη αντλούνται και τα επιχειρήματα ή αποδείξεις περί ύπαρξης του Θεού, τον οποίο θεωρεί ως βασική αρχή της ζωής, άποψη απολύτως συμβατή με το χριστιανικό δόγμα (υπό την προϋπόθεση, φυσικά, ότι ένας χριστιανός θεολόγος θα αλλάξει αυτό που πρέπει να αλλάξει).

Η ενότητα ύλης και πνεύματος, σώματος και ψυχής, είναι αριστοτελική και δεν έχει αντικατασταθεί σήμερα με κάποια καλύτερη ή τουλάχιστον πειστικότερη. Απορρίπτοντας το δόγμα περί μετεμψύχωσης των Πυθαγορείων, ο Αριστοτέλης προχώρησε και σε μια άλλη σημαντική διάκριση: αυτήν ανάμεσα στον νου και την ψυχή. Και η πολύ κατοπινή μεταφορά (που βολεύει τους αγνωστικιστές) ότι το Σύμπαν είναι ένα είδος κοσμικού νου ενδεχομένως δεν θα είχε διατυπωθεί αν δεν είχε υπάρξει ο Αριστοτέλης.

Κατά συνέπεια, δεν είναι συμπτωματικό που ιησουίτες ιεραπόστολοι επιχείρησαν να διαδώσουν τη διδασκαλία του Αριστοτέλη ακόμη και στη μακρινή Κίνα, όπου καθαυτό το έργο του Σταγιρίτη δεν προκάλεσε το ενδιαφέρον που περίμεναν όταν άρχισε να μεταφράζεται στα κινεζικά τον 17ο αιώνα. Δεν συνέβη εν τούτοις το ίδιο με το έργο του Ευκλείδη, το οποίο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τους λόγους που το αριστοτελικό έργο άφησε σχεδόν αδιάφορους τους Κινέζους. Ενδεχομένως επειδή διέθεταν τον δικό τους δάσκαλο της αρετής, τον Κομφούκιο. Ομως υπάρχει πιο αριστοτελικό έργο στα Μαθηματικά από την ευκλείδεια γεωμετρία; Και είναι τυχαίο που στα αγγλόφωνα λύκεια μέχρι πριν από τρεις δεκαετίες οι μαθητές αποκαλούσαν το μάθημα της Γεωμετρίας «Euclid»;

Ερμήνευσε τα πάντα
Αν ισχύει εκείνο που πίστευαν οι Αλεξανδρινοί, ότι ο Αριστοτέλης έγραψε περίπου 400 έργα, ο καθένας μπορεί να σκεφτεί το μέγεθος και το εύρος των ενδιαφερόντων του. Αλλά και τα 47 που διασώθηκαν είναι αρκετά προκειμένου να συμπεράνουμε πόσο ο Αριστοτέλης αναζήτησε και διατύπωσε απαντήσεις για τα πάντα. Οσο για το γεγονός ότι κάποια δεν είναι απολύτως γνήσια, ότι δηλαδή είτε τα έγραψαν εν μέρει μαθητές ή οπαδοί του είτε πρόσθεσαν παραγράφους, δεν αναιρεί την αξία τους, αρκεί μόνο να λάβουμε υπ’ όψιν ότι τα «Ανάλεκτα» του Κομφούκιου γράφτηκαν από μαθητές του. Και στις δύο περιπτώσεις, κυριαρχεί το πνεύμα του δασκάλου.

Τα κείμενα του Αριστοτέλη συνοψίζουν το περιεχόμενο της διδασκαλίας του και μπορεί κάποιος να φανταστεί το επίπεδο αυτής της διδασκαλίας, όπου ένας και μόνον άνθρωπος είχε την ικανότητα να μιλήσει, να αναλύσει και να συστηματοποιήσει το νόημα και το περιεχόμενο του κόσμου τόσο στο σύνολό του όσο και στα επί μέρους.

Το σημαντικότερο, ωστόσο, δεν είναι πόσες και ποιες από τις θεωρίες του επαληθεύτηκαν, όπως και η αξία του Νεύτωνα δεν μειώνεται επειδή η θεωρία του περί βαρύτητας αντικαταστάθηκε από τη Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν. Το σημαντικότερο είναι ότι σε αυτόν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε, η διατύπωση της φύσης και του χαρακτήρα του συλλογισμού (όπως παρουσιάζεται στο επί αιώνες αναντικατάστατο έργο του για την τυπική λογική), η ανάπτυξη της σκέψης, η οποία μας καθιστά ικανούς να αποκτήσουμε ολοκληρωμένη εικόνα του κόσμου που μας περιβάλλει, του ποιοι είμαστε, τι μπορούμε να γίνουμε, τι να πετύχουμε και γιατί υπάρχουμε σε τούτο τον κόσμο. Και ακόμη, πώς συνδέεται το αισθητό με το υπεραισθητό, ποιες φυσικές δυνάμεις κινούν τα ακίνητα, τι υπάρχει πέρα από εμάς.

Πρόδρομος της «θεωρίας»
Κάποιοι έχουν υποστηρίξει πως ο Αριστοτέλης ήταν ο μεγαλύτερος ταξινόμος που εμφανίστηκε ποτέ και με αυτό εννοούν στην ουσία ότι δεν ήταν «πραγματικός» φιλόσοφος – σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, του οποίου υπήρξε μαθητής. Οι Δομινικανοί, όμως, που επεξεργάστηκαν τις θεωρίες των νεοπλατωνιστών και του ερμητισμού, επηρεάστηκαν στον ίδιο βαθμό και από το έργο του Αριστοτέλη.

Το ότι ο Πλάτωνας υποκατέστησε τον Αριστοτέλη στην Αναγέννηση ισχύει μόνον εν μέρει. Και αν σήμερα κάποιοι νεότεροι σχετικιστές, αποδομιστές ή γενικώς μεταμοντέρνοι απορρίπτουν τον Αριστοτέλη, αυτό δεν σημαίνει απολύτως τίποτε.

Ο σχετικιστής δεν μπορεί να δεχθεί ότι υπήρξε άνθρωπος που κατάφερε να συσχετίσει τα πάντα, να δημιουργήσει ένα σύστημα ενότητας και να διατυπώσει την αρχή της μέσα σε μία παράγραφο, όπως είναι, αν τον μεταφέρει κανείς και σε άλλα πεδία, ο ορισμός του για την τραγωδία: «Εστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». (Σε ελεύθερη απόδοση: «Η τραγωδία είναι λοιπόν η μίμηση μιας πράξης σπουδαίας και ολοκληρωμένης – η οποία διαθέτει κάποια διάρκεια – με λόγο ποιητικό· τα μέρη της διαφέρουν στη φόρμα τους, αναπαριστάται και δεν απαγγέλλεται, ενώ, προκαλώντας τη συμπόνια και τον φόβο του θεατή, επιτυγχάνει τη λύτρωσή του από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα».)

Η αριστοτελική άποψη της ενότητας, καθώς προκύπτει από τον παραπάνω ανυπέρβλητο ορισμό, δεν έχει ξεπεραστεί. Δεν μπορεί να γραφτεί κείμενο που να στοχεύει στη διάρκεια χωρίς να ανταποκρίνεται στις τρεις προϋποθέσεις της ενότητας: ενότητα του μύθου (ή αλλιώς της υπόθεσης), ενότητα χώρου και ενότητα χρόνου. Και όλα τα κείμενα που γράφτηκαν στον 20ό αιώνα κατά παράβαση του παραπάνω ορισμού αυτού θα έμεναν σε πειραματικό επίπεδο και δεν θα άντεχαν στον χρόνο.

Ο ορισμός, όπως και το σύνολο της «Ποιητικής», δεν αφορά μόνο την τραγωδία. Οπως είναι γενικά παραδεκτό, πρόκειται για το πρώτο κείμενο θεωρίας της λογοτεχνίας που μαζί με το μεταγενέστερο «Περί ύψους» του Λογγίνου συνιστούν τα θεμέλιά της.

Το σημαντικότερο έργο του Εριχ Αουερμπαχ «Μίμησις» έχει τις ρίζες του στον Αριστοτέλη.
Οι νεότεροι θεωρητικοί που χρησιμοποιούν κατά κόρον τον όρο «ποιητική» (λ.χ. ο Τοντορόφ έχει γράψει ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «Η ποιητική της πρόζας») στον Αριστοτέλη παραπέμπουν, ακόμη και εκείνοι που τον απορρίπτουν. Και είναι εντυπωσιακό ότι ενώ οι τελευταίοι θεωρούν σημαντικότερο τον Πλάτωνα, χρησιμοποιούν αριστοτελικούς όρους.

Αλλά το πού συγκλίνουν και πού αποκλίνουν οι θεωρίες των δύο μεγαλύτερων φιλοσόφων της αρχαιότητας είναι ένα τεράστιο ζήτημα. Ποιες, για παράδειγμα, είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές ανάμεσα στις υποστασιοποιημένες «ιδέες» του Πλάτωνα και τις «μορφές» του Αριστοτέλη; Ας σημειώσουμε εδώ ότι ο μαθητής (ο Αριστοτέλης) ξεκινά από τον δάσκαλό του (τον Πλάτωνα) για να κινηθεί στο πεδίο που έχει ο ίδιος δημιουργήσει. Και τούτο, μολονότι αυτονόητο, έχει μεγαλύτερη σημασία από τη μια φορά κι έναν καιρό διάσημη θεωρία περί «δια-φωράς» του Ντεριντά.

Η παραγωγική σκέψη
Τα διασημότερα έργα του Αριστοτέλη, μαζί με την «Ποιητική», είναι τα «Πολιτικά», τα «Ηθικά Νικομάχεια», τα «Φυσικά» (μαζί με το «Περί ουρανού») και βεβαίως η «Λογική», βασικό μάθημα επί αιώνες στα λύκεια της Δύσης (και στη χώρα μας).

Η επίδρασή του στον Καντ και στον Χέγκελ είναι εμφανέστατη. Δεδομένου ότι ο Μαρξ μετέφερε στο πεδίο του ιστορικού υλισμού τη χεγκελιανή διαλεκτική, θα λέγαμε ότι και ο ιδρυτής του διαλεκτικού υλισμού ήταν κατά μία έννοια αριστοτελικός, αν μάλιστα λάβουμε υπ’ όψιν την παρατήρηση του Μπέρτραντ Ράσελ ότι ο Μαρξ υπήρξε ο τελευταίος οικοδόμος ενός μεγάλου συστήματος στη φιλοσοφία.

Ο Αριστοτέλης επιχείρησε το επίσης αδιανόητο για έναν φιλόσοφο: να συνδυάσει τη φιλοσοφία με την επιχειρηματολογία του κοινού νου – και αυτό αποτελεί γνώρισμα μόνο των μεγάλων δασκάλων. Η ουσία και το παράδειγμα της διδασκαλίας δεν διατυπώθηκαν από κανέναν άλλον ως σήμερα με την ελλειπτικότητα και την ακρίβεια που διακρίνουμε στο αριστοτελικό έργο.

Η φιλοσοφία και η σκέψη του Αριστοτέλη είναι κατά κύριο λόγο παραγωγική (από το γενικό στο μερικό). Το αντίθετό της, η επαγωγική σκέψη, αναπτύχθηκε αργότερα στην Αλεξάνδρεια. Στις μέρες μας είναι και οι δύο απαραίτητες, ανάλογα με το αντικείμενο και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσει ο καθένας τα επιχειρήματά του. Η διαφορά τού τότε με το τώρα είναι ωστόσο τεράστια. Η παιδεία για τον Αριστοτέλη ήταν μέσον ατομικής ολοκλήρωσης, σαν να λέμε αυτοσκοπός, και όχι μέσον επαγγελματικής ή κοινωνικής ανάδειξης όπως σήμερα.

Αριστοτέλης και Μέγας Αλέξανδρος
Στην «Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας» ο Μπέρτραντ Ράσελ θεωρεί «μηδαμινή» την επίδραση του Αριστοτέλη στον διασημότερο μαθητή του: τον Μ. Αλέξανδρο, για τον οποίο μάλιστα γράφει, παραθέτοντας τον Α. Γ. Μπεν, πως ήταν «υπερφίαλος, μέθυσος, σκληρός, εκδικητικός και άξεστα δεισιδαίμων» και πως συνδύαζε «τα ελαττώματα ενός ορεσίβιου σκωτσέζου οπλαρχηγού με την εξαλλοσύνη ενός ανατολίτη δεσπότη».

Εντάξει, οι πρωθύστεροι ψόγοι δεν είναι κάτι σπάνιο στην παγκόσμια σκέψη, ιδίως αν πρόκειται για την περιοχή των ιδεών. Ο Χέγκελ, όμως, κρίνοντας από τη σταδιοδρομία του Αλεξάνδρου, αποφαίνεται πως αποδεικνύει την πρακτική χρησιμότητα της φιλοσοφίας, θυμίζοντας έτσι και το πρακτικό (διδακτικό) περιεχόμενό της που αποτελούσε ακράδαντη πεποίθηση του Αριστοτέλη.
Πρωθύστερο είναι και το επιχείρημα ότι ενώ ο φιλόσοφος έλεγε πως ιδεώδης πολιτεία είναι εκείνη που δεν υπερβαίνει τους 100.000 κατοίκους, ο μαθητής του δημιούργησε την πρώτη τεράστια αυτοκρατορία στον κόσμο. Απόδειξη ότι πολλούς αιώνες αργότερα η ιδέα της πόλης-κράτους, έστω και υπό διαφορετικές συνθήκες, αποκτά νέα μορφή με τις πόλεις της ιταλικής Αναγέννησης. (Αλλωστε, αναγέννηση σημαίνει και αναγέννηση της ιδέας της πόλης.)

Αλλά γιατί η ιδέα της ενότητας του κόσμου, έστω και μέσω των πολεμικών επιχειρήσεων, δεν είναι μεταφορικά, ας πούμε, της κοσμοαντίληψης ότι εφόσον υπάρχει ενότητα σε όλα τα αισθητά και τα υπεραισθητά (που προκύπτει ευθέως από την αριστοτελική διδασκαλία) να μη δημιουργηθεί και ένα ενιαίο πολυεθνικό κράτος; Αν δεν συνέβαινε αυτό, το πολιτιστικό έργο του Αλεξάνδρου δεν θα μπορούσε να αιτιολογηθεί. Γιατί η πράξη, όταν έχει τέτοιους στόχους, προκύπτει πάντοτε από τη διδασκαλία.

Ολοκληρωμένη εκπαίδευση
Οι μεταμοντερνιστές ή, τέλος πάντων, εκείνοι τους οποίους χαρακτηρίζουμε έτσι, δηλαδή μια γενιά σχετικιστών η οποία αναδύθηκε εξαιτίας της πνευματικής κόπωσης που χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό σήμερα την κουλτούρα και κατ’ εξοχήν την ακαδημαϊκή εκπαίδευση στη Δύση, απορρίπτουν τον Αριστοτέλη. Είναι λίγο-πολύ αναπόφευκτο ένας σχετικιστής να θεωρεί τον συστηματικό ως αντίπαλό του.

Η εξειδίκευση σήμερα έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό που το αριστοτελικό παράδειγμα, αυτό της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης, αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα. Πριν από κάμποσα χρόνια ο Ρόμπερτ Γκρέιβς έγραφε πως «το να ξέρει κανείς μόνον ένα πράγμα σημαίνει πως διαθέτει το μυαλό ενός βαρβάρου». Θα μπορούσε να το έχει πει – άλλωστε το είπε με διαφορετικά λόγια εδώ κι εκεί – ο μεγάλος Σταγιρίτης.

Η μόρφωση και η καλλιέργεια τον καιρό του Αριστοτέλη ήταν έννοιες ταυτόσημες – όχι πλέον σήμερα, και τούτο συνιστά ένα από τα σοβαρά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου. Μπορεί κάποιος να γνωρίζει ένα γνωστικό αντικείμενο σε πλάτος και σε βάθος, αλλά να μην είναι μορφωμένος άνθρωπος, δηλαδή ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

Οι κοινωνίες των ημερών μας περισσότερο από το να παρέχουν τη γνώση ενδιαφέρονται να τη διαχειριστούν. Αυτό έχει τεράστιες συνέπειες στο πεδίο της εξουσίας, δηλαδή της πολιτικής όπου μοιάζει να έχει χαθεί η αριστοτελική αρχή της αρετής, με άλλα λόγια η σχέση της ηθικής με την πολιτική.

Η ολοκληρωμένη εκπαίδευση είναι αίτημα που χρονολογείται ήδη από τη δεκαετία του 1950. Τη σημασία και την κρισιμότητά της τόνισε ο Αλντους Χάξλεϋ σε ένα από τα μαθήματά του με τίτλο «The Integrated Education» (Η ολοκληρωμένη εκπαίδευση) στο Πανεπιστήμιο της Σάντα Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια το 1959.

Τα κείμενα αυτών των μαθημάτων συγκεντρώθηκαν σε έναν τόμο που εκδόθηκε με τίτλο «The Human Situation» (Η ανθρώπινη κατάσταση). Το βιβλίο δυστυχώς δεν έχει εκδοθεί στα ελληνικά. Τον πολυμαθή εκείνον συγγραφέα, ο οποίος στο μυθοπλαστικό και δοκιμιακό του έργο καλύπτει ένα τεράστιο πεδίο του επιστητού, γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε αναγεννησιακός, θα μπορούσαμε κατά τη γνώμη μου πολύ ευκολότερα να τον ονομάσουμε αριστοτελικό.

Η Ευρώπη εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να είναι και σήμερα αριστοτελική. Η ιδέα περί «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», λ.χ., για όσους τουλάχιστον δεν περιορίζονται στο να την αντιμετωπίζουν ως απλή διαδικασία τεχνικής φύσεως, είναι στον πυρήνα της αριστοτελική. Και ας την απειλούν τα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια.

Δεν υπάρχει όραμα ενότητας που να μην προϋποθέτει τον Αριστοτέλη. Εκπαίδευση και αρετή – αυτό είναι το παράδειγμα του Σταγιρίτη, πέραν του φιλοσοφικού του έργου. Στην εκπαίδευση, άλλωστε, έλεγε πρόσφατα σχετικά ο πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας, Αλαν Γκρίνσπαν, πρέπει να βασίσουν το μέλλον τους οι σημερινές κοινωνίες. Με μια διαφορά εν τούτοις. Ο Αριστοτέλης έβλεπε την εκπαίδευση απολύτως συνυφασμένη με την αρετή – και όχι με την κουλτούρα του χρήματος. Και η αρετή έχει δύο μορφές: είναι και πρακτική και θεωρητική. Μόνον η δεύτερη, όμως, οδηγεί στην ευδαιμονία.

Προσεγγίζοντας το «Άρρητο Αγαθό»

ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ μπορεί να Βιωθεί με ένα Άμεσο «Χωρίς Διαδικασίες» Τρόπο, σαν Μια Εσωτερική Αποκάλυψη, μια Πλήρη Αίσθηση της Ύπαρξης, αλλά δεν μπορεί ούτε να προσδιορισθεί, ούτε να «μετρηθεί» από την Αντίληψη, ούτε να γίνει γνωστό με την σκέψη μέσα από έτοιμες πληροφορίες για Αυτό, ούτε πολύ περισσότερο μπορεί να «ψηλαφισθεί» με τις εξωτερικές αισθήσεις.

Πολύ σωστά μέσα στην Ελληνική Παράδοση που Διαμορφώνεται τελικά σαν Ορφική Αντίληψη του Κόσμου, ΑΥΤΟ Αντιμετωπίζεται σαν το ΑΡΧΙΚΟ ΧΑΟΣ. Χάος με την έννοια ότι ξεφεύγει από κάθε απόπειρα, κάθε προσπάθεια της Αντίληψης να «πει» κάτι για Αυτό. Δεν «Χωράει» Πουθενά γιατί επεκτείνεται πέρα από όλα τα όρια. Δεν είναι ούτε έτσι, ούτε αλλιώς. Είναι ΑΥΤΟ. Είναι το ΧΑΟΣ των Ορφικών Ύμνων, της Ελληνικής Κοσμογονίας, η Μη Προσδιορίσιμη Αφετηρία κάθε Ύπαρξης. Έτσι το Παρέδωσε ο Ορφέας. Κάτι που μπορούμε να Βιώσουμε Μέσα μας σαν Υπέρτατη «Εμπειρία» Ύπαρξης, αλλά δεν μπορούμε να «Αγγίξουμε». Είναι ΑΥΤΟ που δεν μπορούμε να «αντικρύσουμε» αλλά μόνο να αισθανθούμε τα «Ίχνη» Του.

Ένα αιώνα μετά τον Ορφέα, ο Πυθαγόρας θα το Αντιμετωπίσει σαν το ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ ΜΗΔΕΝ που Αποτελεί την Υπερκόσμια Βάση κάθε μετρήσιμης αντίληψης. Είναι ΑΥΤΟ που Γεννά το ΕΝΑ, το Δύο, τα Πολλά, που γεννά τον νοητικό κόσμο των ατομικοτήτων, την ψυχή του κόσμου, τα υλικά σώματα.

Στα Χνάρια του Πυθαγόρα, ο Παρμενίδης θα το «Χαρακτηρίσει» σαν το ΑΛΗΘΙΝΟ ΟΝ για το Οποίο ό,τι κι αν πούμε είναι πλεονασμός, κι ο Ηράκλειτος θα το «Διαισθανθεί» σαν το ΣΤΑΘΕΡΟ πίσω από την Συνεχή Εναλλαγή των Φαινομένων.

Με όλη αυτή την Πνευματική Κληρονομιά ο Πλάτωνας μπόρεσε από πολύ νωρίς να Συνειδητοποιήσει ότι ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ μπορεί να Βιωθεί Μέσα μας, να «Κατακτηθεί» σαν η Υπέρτατη Ανάταση της Ύπαρξής μας, σαν η Ολοκληρωτική Ύπαρξη, αλλά δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να συλληφθεί, να περιγραφεί, να μεταδοθεί. Είναι το ΑΡΡΗΤΟ ΑΓΑΘΟ, για το Οποίο ταιριάζει να «Σιωπούμε» (είτε έχουμε Πραγματική Εμπειρία Του, είτε όχι), κι όχι να φλυαρούμε χωρίς λόγο.

Ο Μόνος Τρόπος να «Κοινωνήσουμε» την Υπέρτατη Εμπειρία μας (του ΕΙΝΑΙ) είναι απλά να «υποδείξουμε» τους τρόπους Προσέγγισής Του. Η Υπέρτατη Εμπειρία, το ΜΕΓΙΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ, Αντιμετωπίζεται από τον Πλάτωνα σαν ΥΠΕΡΤΑΤΗ ΜΥΗΣΗ, σαν Κάτι που πρέπει Κάποιος να Κατανοήσει Μέσα του, σαν Εσωτερική Έλλαμψη, και που κανένας δεν μπορεί να του μεταδώσει, με κανένα τρόπο. Είναι η ΥΠΕΡΤΑΤΗ ΜΥΗΣΗ για την οποία Μιλούσαν στους Ορφικούς Θιάσους, στους Πυθαγόρειους Συλλόγους, στον Ιερό Χώρο των Δελφών, και στους Ανώτερους Βαθμούς των Ελευσινίων Μυστηρίων.

Ο Πλάτωνας «Κοινωνούσε» λοιπόν αυτή την Μύηση στο Χώρο της Ακαδημίας, σε όσους ήταν άξιοι να την δεχθούν, παράλληλα με την φιλοσοφική περιγραφή του Δρόμου της Αληθινής Φιλοσοφίας, και την εξωτερική περιγραφή της Ζωής και του Κόσμου. Υπήρχε πραγματικά μια «Μυστική Διδασκαλία» στην Ακαδημία, πέρα από αυτά που ήταν ή θα μπορούσαν να γίνουν «γνωστά». Και θα μας δοθεί ευκαιρία να ασχοληθούμε με αυτή την «Διδασκαλία».

Αν λοιπόν η Υπέρτατη Πραγματικότητα (σαν Εμπειρία, σαν Εσωτερική Κατανόηση του Αληθινού) μπορεί να Βιωθεί αλλά δεν μπορεί να ειπωθεί τίποτα για Αυτό, τότε για ποιο πράγμα ακριβώς Μιλούν οι Μύστες, οι Σοφοί, για ποιο πράγμα μιλούσε ο Πλάτωνας στην Ακαδημία;

Όλοι οι Σοφοί Μιλούν για τον ΔΡΟΜΟ, για την ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ, που σημαίνει ότι δεν μιλούν για την ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, αλλά για το πώς εμείς (τα περιορισμένα όντα) μπορούμε να Ανυψωθούμε ως αυτή την Υπέρτατη Εμπειρία της Ύπαρξης, (σαν δική μας επίτευξη).

Ο Πλάτωνας Είχε Εμπειρία ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΤΑΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ κι όταν μιλούσε, κι ό,τι κι αν έλεγε, ήταν από «Εμπειρία». Το θέμα είναι καθαρά πρακτικό, κι έτσι αντιμετωπιζόταν, κι όχι σαν μια θεωρητική διδασκαλία (όπως το αντιλαμβάνονται και το αντιμετωπίζουν οι «διανοούμενοι»). Δεν υπάρχει τίποτα «θεωρητικό» στον Πλάτωνα. Ο ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ήθελε απλά να Υποδείξει τον Δρόμο, κι όχι να «θεωρητικολογήσει» περί ανέμων και υδάτων.

Σαν Κάποιος που ΕΙΧΕ ΕΜΠΕΙΡΙΑ, που ΓΝΩΡΙΖΕ, ο Πλάτωνας, Μιλούσε σαν ΑΥΘΕΝΤΙΑ, γιατί έτσι «έβγαινε». Γνώριζε για ΠΟΙΟ ΠΡΑΓΜΑ Μιλούσε. Τόσο Απλό. Δεν ήταν «ημιμαθής» που παρίστανε ή επιβαλλόταν με την βία σαν «Αυθεντία». Ο Πλάτωνας ΗΤΑΝ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΥΣΤΑΓΩΓΟΣ.

Η «Αυθεντία» του που Πήγαζε από την «Εμπειρία» του και στηριζόταν στην Γνώση του μπορούσε να εκφρασθεί εξωτερικά με διάφορους γλωσσικούς τρόπους έκφρασης. Και ο Πλάτωνας τους Χρησιμοποίησε όλους αυτούς τους τρόπους. Μιλούσε με Άμεσο Συνεχή Λόγο Διατυπώνοντας την Αλήθεια Αυτού που Συμβαίνει, και των πραγμάτων, εξουδετερώνοντας (με την Πλήρη Γνώση του και την Ολοκληρωμένη Έκφρασή Του) κάθε «αντίλογο» ή επιχείρημα.

Άλλοτε πάλι, εκκινώντας από την Πλήρη Αντίληψη της Κατάστασης, μιλούσε διατυπώνοντας αντίλογο κι αντίθετα επιχειρήματα, κατευθύνοντας την «συζήτηση» προς την ολοκλήρωσή της, εφόσον μπορούσε να ολοκληρωθεί. Θέλουμε να πούμε πως ακόμα και στους Διαλόγους του ο Πλάτωνας (είτε ζωντανούς, είτε γραφτούς) Μιλούσε σαν Διδάσκαλος κι όχι σαν κάποιος που «ψαχνότανε» ή που δεν γνώριζε που θα κατέληγε η διαλεκτική αντιπαράθεση, η «συζήτηση».

Επειδή η «Μυσταγωγία», η «Καθοδήγηση στον Δρόμο», είναι κάτι καθαρά πρακτικό, που έχει σχέση με αυτό που ζούμε, που αντιλαμβανόμαστε ( ή πρέπει να αντιλαμβανόμαστε), ο Πλάτωνας Προτιμούσε πάντα (κι αυτό το γνωρίζουμε κι από διηγήσεις του κι από μαρτυρίες) τον Ζωντανό Λόγο, είτε τον Άμεσο Αυθεντικό Λόγο της Εμπειρίας, είτε τον ζωντανό διάλογο της διευκρίνισης της πραγματικότητας. Ο Γραπτός Λόγος χρησιμοποιήθηκε είτε για την Σύνταξη Υπομνημάτων της Ζωντανής Διδασκαλίας, είτε για την συγγραφή Φιλοσοφικών Διαλόγων, όπου ο Πλάτωνας συνομιλεί ουσιαστικά με τον Πλάτωνα, ή με διαφορετική αντίληψη που ντύνεται την μορφή των προσώπων των «Διαλόγων».

Τελικά όμως πως και γιατί δημιουργήθηκε η Ακαδημία; Τι ήταν η Ακαδημία; Και τι «Διδασκόταν» εκεί; Σιγά-σιγά θα απαντήσουμε σε όλα τα ερωτήματα και θα φτάσουμε στην ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ.

Αν και μιλήσαμε πολλές φορές για το Πνευματικό Περιβάλλον του Πλάτωνα, την Πνευματική Κληρονομιά του και τις Πνευματικές Επιρροές, δεν μιλήσαμε για την ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ, που ήταν ο Αληθινός Μυητής του Πλάτωνα στην ΑΛΗΘΕΙΑ.

Άσχετα από αυτά που γνωρίζουμε ή νομίζουμε ότι «γνωρίζουμε» κι αυτά που διδάσκουν στα σχολεία ή μας λένε 25 αιώνες τώρα, ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ; ΤΙ ΗΤΑΝ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ; ΤΙ ΜΕΤΕΔΩΣΕ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ; Και γιατί Επηρέασε τόσο πολύ τον Πλάτωνα;

Είπαμε πως η ΑΛΗΘΙΝΗ ΜΥΗΣΗ είναι κάτι Πρακτικό, μια Εσωτερική Έλλαμψη, μια Κατανόηση Μέσα μας. Δεν είναι κάτι θεωρητικό που μπορείς να ακούσεις ή να διαβάσεις σε βιβλία. Αυτό λοιπόν που «έδωσε» ο Σωκράτης στον Πλάτωνα, δεν ήταν κάτι θεωρητικό αλλά ένας ΑΛΛΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΑΣΗΣ. Απελευθέρωσε την «Συνείδηση» (την «Αντίληψη») του Πλάτωνα, από την σκέψη, την διαλεκτική διερεύνηση των εννοιών, και την Ανύψωσε στην ΆΜΕΣΗ ΟΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ, της Ενότητας της Ύπαρξης, της Αντίληψης της Ενότητας Πίσω από την Πολλαπλότητα. Ακόμα Πιο Ψηλά από τον Νοητικό Κόσμο των Ιδεών ο Πλάτωνας Βίωσε Εσωτερικά το ΕΙΝΑΙ, κι Ανυψώθηκε Ως το ΥΠΕΡΤΑΤΟ ΑΓΑΘΟ, το ΤΕΛΕΙΩΣ ΕΙΝΑΙ, την ΑΠΟΛΥΤΗ ΣΙΩΠΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ, το ΜΥΣΤΙΚΟ ΔΕΟΣ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ των Αρχαίων Ύμνων.

Ο Σωκράτης Υπήρξε μια από τις Μεγαλύτερες Μορφές της Ανθρωπότητας, Αξιοσέβαστος για πολλούς πολλούς λόγους. Ήταν ένας Φωτισμένος Άνθρωπος, ένας Αληθινός Άνθρωπος. Ήταν ένας ΣΟΦΟΣ. Δεν έχει σημασία τι «γνωρίζουν» ή τι λένε οι άνθρωποι. Ο Πλάτωνας Αποκαλύπτει έναν ΣΟΦΟ ΣΩΚΡΑΤΗ, κι ο Πλάτωνας Γνώριζε τι έλεγε. Γιατί το Γνώριζε; Επειδή ο Σωκράτης τον Οδήγησε στην Άμεση Όραση της Πραγματικότητας, που Απλώνεται πολύ Πέρα από τις Αισθήσεις. Μόνο τότε ο Πλάτωνας μπόρεσε να Κατανοήσει το Αληθινό Περιεχόμενο της Παράδοσης, της Ορφικής Διδασκαλίας, της Πυθαγόρειας Ζωής, του Λόγου των Σοφών. Το πνευματικό ταξίδι του Πλάτωνα είχε ήδη τελειώσει όταν άρχισε μετά τον θάνατο του Σωκράτη να Ερευνά την Παράδοση. Γνώριζε Ήδη τι θα Εύρισκε.

Ο Πλάτωνας είχε «παραλάβει» από τον Σωκράτη την Φλόγα της Ζωής, το Αρχαίο Πυρ που «καίει» Μέσα στην Καρδιά όλων των όντων. Κι ήθελε αυτή την Φλόγα Ζωής να την Μεταδώσει και στους άλλους ανθρώπους. Νόμισε ο «αφελής» (όπως ο ίδιος ομολογεί) ότι θα μπορούσε να «φτιάξει» (μαζί με άλλους ομοϊδεάτες) μια ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Ταξίδεψε τρεις φορές στην Σικελία, εκεί όπου ο Πυθαγόρας είχε επιχειρήσει (κι είχε επιτύχει για ένα διάστημα) να στηρίξει μια ανθρώπινη κοινωνία. Τελικά ο Πλάτωνας απογοητεύτηκε. Κατανόησε ότι την Αλήθεια δεν μπορείς να την ζήσεις με τους πολλούς.

Αυτός είναι ο λόγος που ίδρυσε την Ακαδημία, κοντά στο πανέμορφο άλσος του Ακάδημου. Μην «μετράτε» την σημερινή κατάντια της Πόλης των Αθηνών και της «περιοχής». Τότε ήταν όμορφα εκεί, ειρηνικά. Μπορούσε να Ανθίσει η Σοφία. Σήμερα δεν «φυτρώνει» τίποτα, πουθενά, στην ελληνική γη. Εκεί λοιπόν, στην Όμορφη Ακαδημία, ο Πλάτωνας μπορούσε να μεταδώσει την «Πνοή της Ζωής», στους λίγους που θα ήταν άξιοι.

Στο Πρότυπο των Ορφικών Θιάσων, των Πυθαγόρειων Συλλόγων και όλων των Μεγάλων Φιλοσοφικών Σχολών, ο Πλάτωνας δημιούργησε ένα Μυητικό Κέντρο. Μιλούσε για την Άμεση Όραση της Πραγματικότητας, για την Ουράνια Προέλευση του Ανθρώπου, που ενσωματωνόταν προσωρινά στο σώμα, και για τον Αιώνιο Προορισμό του Ανθρώπου, για την Συνειδητοποίηση της Αιώνιας Φύσης του.

Το ΜΕΓΙΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ, η ΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΕΡΤΑΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ, είναι ένα Πρακτικό Μάθημα, κάτι που πρέπει να Βιώσουμε Όλοι μας, Μέσα μας. Έτσι το ΑΛΗΘΙΝΟ ΕΡΓΟ στην Ακαδημία ήταν η Μυσταγωγία, η ΜΥΗΣΗ, η Ανύψωση στους Αόρατους Κόσμους, μέχρι τον ΟΥΡΑΝΟ ΤΟΥ ΑΠΕΙΡΟΥ ΤΕΛΕΙΩΣ ΕΙΝΑΙ. Έχουν λάθος όλοι όσοι νομίζουν ότι ο Πλάτωνας εξέθετε μια απλή αντίληψη για την νοημοσύνη του ανθρώπου, την λογικότητά του, και όμορφες θεωρίες για άλλους κόσμους. Μάλιστα όχι μόνο είναι εσκεμμένη αυτή η λάθος ερμηνεία (η «παρερμηνεία») του Πλάτωνα, αλλά είναι και κακοήθης. Δεν δικαιώνεις την δική σου αντίληψη για την ύπαρξη «συκοφαντώντας» τους άλλους. Αν η «αντίληψή» σου είναι στέρεη κι έχει «επιχειρήματα» στέκει από μόνη της.

Άλλωστε, το Μυητικό Έργο του Πλάτωνα και της Ακαδημίας, πέρα από τις εξωτερικές πληροφορίες που διέρρεαν ή γίνονταν γνωστές, κράτησε πάνω από μια χιλιετία. Επηρέασε τα Μεγαλύτερα Πνεύματα της Ελληνικής Αρχαιότητας, έφτασε μέχρι τους Νεοπλατωνικούς, κι αποκρυσταλλώθηκε στην Ερμητική Σοφία που Αποτελεί την Καρδιά του Δυτικού Εσωτερισμού κι όλης της μυστικιστικής και αποκρυφιστικής παράδοσης στον Δυτικό Κόσμο.