ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (18.148-18.201)

Τὴν μὲν ἄρ᾽ Οὔλυμπόνδε πόδες φέρον· αὐτὰρ Ἀχαιοὶ

θεσπεσίῳ ἀλαλητῷ ὑφ᾽ Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο
150 φεύγοντες νῆάς τε καὶ Ἑλλήσποντον ἵκοντο.
οὐδέ κε Πάτροκλόν περ ἐϋκνήμιδες Ἀχαιοὶ
ἐκ βελέων ἐρύσαντο νέκυν, θεράποντ᾽ Ἀχιλῆος·
αὖτις γὰρ δὴ τόν γε κίχον λαός τε καὶ ἵπποι
Ἕκτωρ τε Πριάμοιο πάϊς, φλογὶ εἴκελος ἀλκήν.
155 τρὶς μέν μιν μετόπισθε ποδῶν λάβε φαίδιμος Ἕκτωρ
ἑλκέμεναι μεμαώς, μέγα δὲ Τρώεσσιν ὁμόκλα·
τρὶς δὲ δύ᾽ Αἴαντες, θοῦριν ἐπιειμένοι ἀλκήν,
νεκροῦ ἀπεστυφέλιξαν· ὁ δ᾽ ἔμπεδον ἀλκὶ πεποιθὼς
ἄλλοτ᾽ ἐπαΐξασκε κατὰ μόθον, ἄλλοτε δ᾽ αὖτε
160 στάσκε μέγα ἰάχων· ὀπίσω δ᾽ οὐ χάζετο πάμπαν.
ὡς δ᾽ ἀπὸ σώματος οὔ τι λέοντ᾽ αἴθωνα δύνανται
ποιμένες ἄγραυλοι μέγα πεινάοντα δίεσθαι,
ὥς ῥα τὸν οὐκ ἐδύναντο δύω Αἴαντε κορυστὰ
Ἕκτορα Πριαμίδην ἀπὸ νεκροῦ δειδίξασθαι.
165 καί νύ κεν εἴρυσσέν τε καὶ ἄσπετον ἤρατο κῦδος,
εἰ μὴ Πηλεΐωνι ποδήνεμος ὠκέα Ἶρις
ἄγγελος ἦλθε θέουσ᾽ ἀπ᾽ Ὀλύμπου θωρήσσεσθαι,
κρύβδα Διὸς ἄλλων τε θεῶν· πρὸ γὰρ ἧκέ μιν Ἥρη.
ἀγχοῦ δ᾽ ἱσταμένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
170 «ὄρσεο, Πηλεΐδη, πάντων ἐκπαγλότατ᾽ ἀνδρῶν·
Πατρόκλῳ ἐπάμυνον, οὗ εἵνεκα φύλοπις αἰνὴ
ἕστηκε πρὸ νεῶν· οἱ δ᾽ ἀλλήλους ὀλέκουσιν
οἱ μὲν ἀμυνόμενοι νέκυος πέρι τεθνηῶτος,
οἱ δὲ ἐρύσσασθαι ποτὶ Ἴλιον ἠνεμόεσσαν
175 Τρῶες ἐπιθύουσι· μάλιστα δὲ φαίδιμος Ἕκτωρ
ἑλκέμεναι μέμονεν· κεφαλὴν δέ ἑ θυμὸς ἄνωγε
πῆξαι ἀνὰ σκολόπεσσι ταμόνθ᾽ ἁπαλῆς ἀπὸ δειρῆς.
ἀλλ᾽ ἄνα, μηδ᾽ ἔτι κεῖσο· σέβας δέ σε θυμὸν ἱκέσθω
Πάτροκλον Τρῳῇσι κυσὶν μέλπηθρα γενέσθαι·
180 σοὶ λώβη, αἴ κέν τι νέκυς ᾐσχυμμένος ἔλθῃ.»
Τὴν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς·
«Ἶρι θεά, τίς γάρ σε θεῶν ἐμοὶ ἄγγελον ἧκε;»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε ποδήνεμος ὠκέα Ἶρις·
«Ἥρη με προέηκε, Διὸς κυδρὴ παράκοιτις·
185 οὐδ᾽ οἶδε Κρονίδης ὑψίζυγος οὐδέ τις ἄλλος
ἀθανάτων, οἳ Ὄλυμπον ἀγάννιφον ἀμφινέμονται.»
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·
«πῶς τ᾽ ἂρ᾽ ἴω μετὰ μῶλον; ἔχουσι δὲ τεύχεα κεῖνοι·
μήτηρ δ᾽ οὔ με φίλη πρίν γ᾽ εἴα θωρήσσεσθαι,
190 πρίν γ᾽ αὐτὴν ἐλθοῦσαν ἐν ὀφθαλμοῖσιν ἴδωμαι·
στεῦτο γὰρ Ἡφαίστοιο πάρ᾽ οἰσέμεν ἔντεα καλά.
ἄλλου δ᾽ οὔ τευ οἶδα τεῦ ἂν κλυτὰ τεύχεα δύω,
εἰ μὴ Αἴαντός γε σάκος Τελαμωνιάδαο.
ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὅ γ᾽, ἔλπομ᾽, ἐνὶ πρώτοισιν ὁμιλεῖ,
195 ἔγχεϊ δηϊόων περὶ Πατρόκλοιο θανόντος.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε ποδήνεμος ὠκέα Ἶρις·
«εὖ νυ καὶ ἡμεῖς ἴδμεν ὅ τοι κλυτὰ τεύχε᾽ ἔχονται·
ἀλλ᾽ αὔτως ἐπὶ τάφρον ἰὼν Τρώεσσι φάνηθι,
αἴ κέ σ᾽ ὑποδείσαντες ἀπόσχωνται πολέμοιο
200 Τρῶες, ἀναπνεύσωσι δ᾽ ἀρήϊοι υἷες Ἀχαιῶν
τειρόμενοι· ὀλίγη δέ τ᾽ ἀνάπνευσις πολέμοιο.»

***

Και ωστόσο με φρικτές κραυγές των Αχαιών τα πλήθη,
καθώς τους έβαλεν εμπρός ο ανθρωποφόνος Έκτωρ,
150 έπεσαν εις τες πρύμνες τους, στην αύραν του Ελλησπόντου.
Ουδέ θα επαίρναν οι Αχαιοί το σώμα του Πατρόκλου
από τ᾽ ακόντια, τον νεκρόν του φίλου του Πηλείδη.
Ότ᾽ είχαν φθάσει επάνω του πλήθος ανδρών και ίππων
και ωσάν την φλόγα ορμητικός ο Πριαμίδης Έκτωρ.
155 Και από τα πόδια τρεις φορές τον άδραξεν ο Έκτωρ
και προς τους Τρώας κραύγαζε να ορμήσουν να τον πάρουν,
και τρεις φορές οι Αίαντες ντυμένοι ανδραγαθίαν,
τον τίναξαν απ᾽ τον νεκρόν· και ακλόνητος εκείνος
στην μάχην πότ᾽ εχύνετο και πότ᾽ εσταματούσε
160 κραυγάζοντας, αλλά ποτέ δεν έκανε τα οπίσω.
Και όπως λιοντάρι πύρινο, της πείνας λυσσασμένο,
βοσκοί να διώξουν δεν μπορούν από πεσμένο σώμα,
παρόμοια δεν κατόρθωνεν η ανδρεία των Αιάντων
τον Έκτορ᾽ από τον νεκρόν ποσώς ν᾽ απομακρύνουν
165 κι είχε τον σύρει δοξαστός να γίνει στον αιώνα.
Αλλ᾽ έτρεξε απ᾽ τον Όλυμπον η ανεμόποδ᾽ Ίρις
στον Αχιλλέα να του ειπεί στον πόλεμο να ορμήσει,
που απ᾽ όλους τους θεούς κρυφά και ακόμη από τον Δία
η Ήρα την απόστειλε· σιμά του εστάθη κι είπε:
170 «Σήκω, Πηλείδη, ω τρομερέ, και δράμε του Πατρόκλου
βοηθός, οπού χάριν αυτού κακή κρατείται μάχη
στες πρύμνες και αντισφάζονται τα πλήθη των ανδρείων.
Μάχονται οι πρώτοι τον νεκρόν απ᾽ τους εχθρούς να σώσουν
και οι Τρώες εις την Ίλιον λυσσούν να τ᾽ ανεβάσουν
175 και να τον σύρει λαχταρεί πρώτος ο μέγας Έκτωρ,
και από τον απαλόν λαιμόν να κόψει το κεφάλι
κι έπειτα εκεί στων πύργων του τα ξύλα να το στήσει.
Αλλά σηκώσου, μη σταθείς· ας σε κινήσει σέβας,
τον Πάτροκλόν σου μη χαρούν οι σκύλοι της Τρωάδος.
180 Και αν ο νεκρός ατιμασθεί, θα ᾽ναι όνειδος δικό σου».
Ο γοργοπόδης Αχιλλεύς σ᾽ αυτήν αντείπε ο θείος:
«Ίρι θεά, ποιος των θεών σ᾽ έστειλ᾽ εδώ μηνύτραν; »
Σ᾽ εκείνον τότε απάντησεν η ανεμόποδ᾽ Ίρις:
«Η δέσποιν᾽ Ήρα μ᾽ έστειλεν η σύγκλινη του Δία·
185 και δεν το ξεύρει μήτ᾽ ο Ζευς μήτε κανείς των άλλων
θεών που οικούν στες κορυφές του χιονισμένου Ολύμπου».
Και ο γοργοπόδης Αχιλλεύς της αποκρίθη ο θείος:
«Και πώς θα πάω στον πόλεμον; Τ᾽ άρματα εκείνοι επήραν.
Κι εμένα είπε η μητέρα μου να μην εβγώ στην μάχην
190 πριν την ιδούν τα μάτια μου εδώ να γύρει οπίσω·
ότι άρματ᾽ απ᾽ τον Ήφαιστον θαρρεί να φέρει ωραία.
Ούδ᾽ άλλου ξέρω αρματωσιά ν᾽ αρμόζει εγώ να ζώσω
ή την ασπίδα οπού φορεί ο Τελαμώνιος Αίας.
Αλλά κι εκείνος προμαχεί, θαρρώ, μες στον αγώνα
195 τον πεθαμένον Πάτροκλον να σώσει από τους Τρώας».
«Καλώς γνωρίζομε κι εμείς», του απάντησεν η Ίρις,
«πού τ᾽ άρματα τα ολόλαμπρα κρατούνται, αλλ᾽ όπως είσαι
πήγαινε προς τον χάντακα, φανίσου εκεί των Τρώων,
ίσως αυτοί σε φοβηθούν και από την μάχην παύσουν
200 και ξανασάνουν οι Αχαιοί απ᾽ τον βαρύν αγώνα.
Και το μικρό ξανάσαμα στον πόλεμον αξίζει».

Δημιούργησε τον πραγματικό σου εαυτό

«Ποιος είναι ο πραγματικός μου εαυτός; Πώς μπορώ να βρω ποιος πραγματικά είμαι;» Ερωτήσεις που απασχολούν σχεδόν όλους μας. Για να ζήσουμε μια πιο ευτυχισμένη ζωή ακούμε πως είναι απαραίτητο να μάθουμε ποιοι είμαστε. Και έτσι μπαίνουμε στη διαδικασία να βρούμε τον «αληθινό» εαυτό μας.

Μήπως όμως ο τρόπος που θέτουμε το ερώτημα περιέχει παγίδες;

Τι σημαίνει ψάχνω να βρω τον «πραγματικό» μου εαυτό;

Όταν ψάχνω να βρω κάτι, τότε υποθέτω ότι αυτό που ψάχνω υπάρχει κάπου κρυμμένο κι εγώ θέλω να το βρω, να το ανακαλύψω. Ίσως είναι κάτω από το κρεβάτι, ίσως πίσω από το ψυγείο.

Πάντως, κάπου υπάρχει. Το μόνο που πρέπει είναι να βρω που είναι.

Αντίστοιχα όταν ψάχνω τον πραγματικό εαυτό μου, υποθέτω ότι υπάρχει κάπου ένας κρυμμένος «πραγματικός» εαυτός, έτοιμος διαμορφωμένος, και εγώ το μόνο που έχω να κάνω είναι να τον βγάλω στο φως. Και όλα θα είναι εντάξει μετά.

Αν για παράδειγμα είμαι ένα υπάκουο «καλό παιδί» που δε λέει ποτέ όχι στους άλλους, και καταλαβαίνω ότι πιέζομαι, τότε η φράση βρίσκω τον «πραγματικό» εαυτό μου με παραπέμπει να ψάξω κάπου μέσα μου να βρω αυτό που «πραγματικά» θέλω. Κάπου μέσα μου υπάρχει ένας «αληθινός» εαυτός, με τα δικά του θέλω και το μόνο που έχω να κάνω είναι να τον ξεθάψω. Έτσι θα πάψω να καταπιέζομαι. Αυτό τουλάχιστον λένε πολλοί ψυχολόγοι και άνθρωποι του χώρου της αυτοβοήθειας.

Δυστυχώς τα πράγματα συνήθως δεν είναι τόσο απλά. Στην πράξη ίσως έχω περισσότερους από έναν εαυτούς.

Στην πράξη, αν έχω μάθει να μη λέω όχι, τότε ο σημερινός μου εαυτός θέλει να ικανοποιεί τους άλλους. Μόνο αυτό υπάρχει μέσα μου. Όταν αναρωτηθώ τι θέλω να κάνω στη ζωή μου, συχνά δεν υπάρχει ένας άλλος αληθινός εαυτός μέσα μου να μου δώσει μια απάντηση.

Ακούμε τα τσιτάτα να λένε ότι «Η ψυχή σου μιλάει και πρέπει να μάθεις να την ακούς. Τα σημάδια υπάρχουν. Χρειάζεται μόνο να τα ανακαλύψεις».

Το μοναδικό αποτέλεσμα από τέτοιες ασαφείς δηλώσεις που ακούγονται ψαγμένες και δε δίνουν καμία ένδειξη για το πώς να το κάνω, είναι να νιώσω βαθιά ανεπαρκής που δεν καταφέρνω να ακούσω την ψυχή μου (δηλαδή τα συναισθήματά μου ουσιαστικά) και να έχω την αίσθηση πως πάλι κάτι δεν κάνω καλά. Έχω πρόβλημα.

Πραγματικά θα ήθελα τόσο πολύ να απαγορέψω όλα αυτά τα τσιτάτα που μας πληγώνουν και μας βάζουν σε πόλεμο με τον εαυτό μας. Λες και το συναίσθημα είναι το καλό και ο νους το κακό. Αυτή η θεώρηση με βάζει σε αντιπαλότητα με τον ίδιο μου τον εαυτό. Είμαι και τα δυο.

Δεν είναι το συναίσθημα (η ψυχή) το καλό και ο νους το κακό. Χρειάζονται και τα δυο για να ζήσει κάποιος αρμονικά τη ζωή του. Η δαιμονοποίηση του νου και η εξύψωση των συναισθημάτων είναι μια τεράστια παγίδα.

Η ανευθυνότητα και η άγνοια όσων διαδίδουν αυτά τα τσιτάτα ενίοτε με θυμώνει. Μετά τους καταλαβαίνω ότι έχουν (ελπίζω) καλό σκοπό και έτσι μένω με την απογοήτευση και τη λύπη στο τέλος εξαιτίας της παραπληροφόρησης που δημιουργούν και της τεράστιας επίδρασής τους επάνω στους αναγνώστες.

Τα τσιτάτα αυτά φταίνε που δεν είμαστε καλά με τον εαυτό μας. Όχι το πώς είμαστε εμείς.

Απελπίζομαι.

Διώξε όσα σου έχουν φορέσει. Χμμμ...

Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με την απλοϊκή συμβουλή «Διώξε από πάνω σου όσα σου έχουν φορέσει». Και αυτή η συμβουλή υποθέτει ότι υπάρχει ένας «πραγματικός» εαυτός με τον οποίο ήρθες στον κόσμο και μετά οι γονείς σου, η κοινωνία ή όποιος άλλος, σου φόρεσαν τα δικά τους θέλω.

Έτσι, για παράδειγμα, ίσως έγινες καλός μαθητής επειδή ήθελες να ικανοποιήσεις τους γονείς σου και να σε αγαπάνε. Δεν ήταν Δικό Σου, θα πουν όσοι υποστηρίζουν αυτή την προσέγγιση (αρκετοί ψυχολόγοι, δηλαδή). Τα θέλω σου είναι φορεμένα από την κοινωνία. Εσύ ίσως κρύβεις έναν καλλιτέχνη μέσα σου (αλήθεια η κοινωνία δε θέλει καλλιτέχνες;)

Αν το σκεφτούμε λίγο πιο βαθιά, τι θα πει Δικό Σου όμως; Τι είναι πραγματικά Δικό Σου; Το DNA σου;

Τι εννοούν άραγε; Αν το φιλοσοφήσουμε λίγο πιο ψύχραιμα και δεν αρκεστούμε σε μια επιφανειακή συναισθηματική δήλωση που ακούγεται ωραία αλλά δεν έχει υπόσταση, που θα καταλήξουμε;

Το DNA μας είναι σημαντικό (αν αυτό εννοούν), αλλά ακόμα πιο σημαντική είναι η διάδραση με το περιβάλλον μας, όπως όλες οι έρευνες δείχνουν. Η προσωπικότητά μας (δηλαδή ο εαυτός μας) διαμορφώνεται μέσα σε ένα πολύπλοκο πλαίσιο συνεχούς αλληλεπίδρασης με τους γονείς μας και τα πρώτα σημαντικά πρόσωπα της ζωής μας.

Η εφηβεία φαίνεται να είναι η κυριότερη περίοδος διαμόρφωσης των πιο σημαντικών δομών του εγκεφάλου μας, όσον αφορά στη χρήση τους στην ενήλικη ζωή μας. Και φυσικά η διαμόρφωση του εγκεφάλου μας δε σταματάει ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής μας, μέσω της νευροπλαστικότητας.

Οπότε, σε ποια φάση ακριβώς είμαστε εμείς, οι πραγματικοί εμείς, και αρχίζουν μετά να μας φοράνε οι άλλοι τα δικά τους θέλω (τα οποία υποτίθεται πως δεν είμαστε εμείς); Το επιχείρημα υπέρ του πραγματικού εαυτού φαίνεται να μη στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα…

Αν το ψάξουμε λίγο παραπάνω η μοναδική λογική ερώτηση είναι: Υπάρχει άραγε κάτι που δε μας το έχουν φορέσει;

Η απάντηση φαίνεται να γέρνει προς το όχι. Όλα κατά μια έννοια φορεμένα είναι. Και τα «άσχημα» αλλά και τα όμορφα. Έτσι αποκτούμε ταυτότητα. Έτσι γινόμαστε εμείς. Αυτή είναι η διαδικασία για κάθε άνθρωπο.

Αν είσαι ευγενικός σαν άνθρωπος είναι επειδή μεγάλωσες σε μια ευγενική οικογένεια. Φορεμένο είναι. Αν είσαι δοτικός είναι επειδή έτσι εξασφάλιζες την αγάπη στην οικογένειά σου. Φορεμένο είναι.

Αν είσαι φιλόδοξος είναι επειδή αυτό το προώθησαν οι γονείς σου. Φορεμένο είναι.

Αν είσαι καλλιτέχνης, τότε μπορεί να σε ενέπνευσε ένας δάσκαλος στο Δημοτικό, ένας γονέας, ένας αδερφός και να ασχολήθηκες με την τέχνη. Φορεμένο είναι και αυτό. Όλα φορεμένα είναι.

Και δεν πειράζει…

Γιατί τα λένε;

Δε θέλω να καταλογίσω κακή πρόθεση σε όσους διαδίδουν τα τσιτάτα περί πραγματικού εαυτού. Είναι μια φυσιολογική απάντηση στη συναισθηματική ανάγκη του να νιώσω καλύτερα με τη ζωή μου, όταν νιώθω πως οι επιλογές μου και η μέχρι τώρα πορεία της δε με εκφράζει πια. Είναι πιο εύκολο να λέω πως κάποιος «κακός» μου τα φόρεσε όλα και να νιώσω πως δε φταίω εγώ που δεν περνάω καλά στο σήμερα. Άλλοι με έκαναν έτσι. Είμαι απλά το κακόμοιρο θύμα. Κανείς δε θέλει να νιώθει ότι φταίει.

Η φιλοσοφία «Βρες τον Εαυτό σου», πουλάει σεμινάρια, βιβλία, Retreats και ταινίες, δημιουργεί «γκουρού» αυτοβοήθειας και δίνει δουλειά στους εκάστοτε «δασκάλους» και όχι μόνο.

Το να βρεις τον εαυτό σου, το νιώθεις σαν μια πράξη επανάστασης απέναντι στην «κακιά» κοινωνία και στους «κακούς» γονείς, οπότε νιώθεις και επαναστάτης που είναι ωραίο. Όχι μόνο δεν έχεις ευθύνη, είσαι και αντιδραστικός απέναντι στο «σύστημα»! Το τέλειο συναισθηματικό δόλωμα από όσους το προωθούν. Επαναλαμβάνω ότι δεν καταλογίζω πρόθεση. Μόνο άγνοια και απουσία κριτικής σκέψης.

Δημιούργησε τον εαυτό που σου αρέσει!

Μια εναλλακτική πρόταση:

Ίσως να υπάρχει μια εναλλακτική πρόταση στην προτροπή «βρες τον πραγματικό σου εαυτό». Δημιούργησε τον εαυτό που σου αρέσει!

Αντί να ψάξεις να βρεις τι είναι πραγματικό δικό σου, εστίασε στο να γνωρίσεις τον τωρινό εαυτό σου και αποδέξου ότι όλα όσα βρεις αυτή τη στιγμή είναι δικά σου. Γιατί είναι. Αυτή τη στιγμή το ότι δε λες όχι, το ότι είσαι το καλό παιδί, το ότι είσαι δικηγόρος αντί για ζωγράφος (για κάποιο λόγο ξαναλέω όσοι βρίσκουν τον εαυτό τους συνηθίζεται να υπονοείται ότι ήταν εν δυνάμει ζωγράφοι…) όλα αυτά είσαι εσύ.

Στο εδώ και τώρα Αυτός Είσαι.

Δεν είσαι κάποια από αυτά και κάποια όχι. Είσαι το σύνολο των χαρακτηριστικών σου. Ακόμα και αν νιώθεις καταπιεσμένος με ορισμένες συμπεριφορές σου, για κάποιο λόγο σε εξυπηρετούν και τις κρατάς. Είσαι και η αυτοκαταπίεσή σου. Τι να κάνουμε τώρα.

Αναγνώρισέ το και αποδέξου το.

Και μετά δες τι από όλα αυτά θέλεις να κρατήσεις και τι να αλλάξεις. Δες ποιον εαυτό θα ήθελες να δημιουργήσεις. Πώς θα ήθελες να είσαι από εδώ και πέρα; Φτιάξε έναν νέο εαυτό πιο κοντά σε αυτό που θα σου άρεσε να είσαι.

Ποια η διαφορά;

Όσοι προτρέπουν να βρεις τον «αληθινό» εαυτό σου, συνήθως προτείνουν την ίδια διαδικασία. Με την πολύ σημαντική διαφορά ότι θα πουν: βρες τι είναι πραγματικά δικό σου και τι όχι, και πέτα όσα δεν είναι δικά σου.

Η προσέγγιση αυτή ενέχει δυο σημαντικούς κινδύνους:

1) Σε βάζει αυτόματα στο ρόλο του θύματος.

Είσαι ο καλός άνθρωπος που οι άλλοι σου φόρεσαν τα «άσχημα» χαρακτηριστικά σου. Έτσι κινδυνεύεις να μείνεις περισσότερο στο στάδιο του να κατηγορείς τους άλλους που σε «κατέστρεψαν» αντί να εστιάσεις στο πώς να αλλάξεις ό,τι εσύ τώρα θέλεις.

Αντίθετα, αν αποδεχτείς ότι αυτός είναι τώρα ο εαυτός σου αναλαμβάνεις πλήρως την ευθύνη της κατάστασής σου και δουλεύεις με ό,τι έχεις. Και αυτό μας εξελίσσει: η ανάληψη της ευθύνης του εαυτού μας. Όντως πολλοί άλλοι σε επηρέασαν και είσαι εδώ που είσαι τώρα. Όλα είναι φορεμένα. Όταν θυματοποιείσαι όμως, κινδυνεύεις να μείνεις με το αίσθημα ότι η κοινωνία σου χρωστάει, ότι οι γονείς σου ή ο κόσμος είναι κακοί και να νιώσεις περισσότερο θυμωμένος από όσο σε βοηθάει. Όμως δε συμβαίνει αυτό.

Αυτό που ζεις, είναι το δράμα του να είσαι άνθρωπος. Δεν φταις για τίποτα, αλλά έχεις την ευθύνη για τα πάντα. Αντί για θυμό θα νιώσεις μελαγχολία.

2) Όταν ψάχνεις να βρεις ποιος είσαι, δημιουργείται αμέσως το ερώτημα: πώς θα ξέρω ότι αυτό που βρήκα είμαι «πραγματικά» εγώ;

Ειδικά αν είσαι ανασφαλής (όπως οι περισσότεροι από εμάς) θα έχεις χαμηλή εμπιστοσύνη στη διαίσθησή σου. Κι αν κάνεις λάθος; Αν δε βρεις τον «σωστό» εαυτό; Τι θα γίνει τότε; Πόσο δύσκολο!

Αντίθετα, η πρόταση δημιούργησε τον εαυτό σου μειώνει αισθητά την αγωνία ενός πιθανού λάθους.

Καταλαβαίνεις ότι φτιάχνεις κάτι καινούριο. Δε χρειάζεται να ακούς την ψυχή σου και άλλα αφηρημένα λόγια. Αποφασίζεις τι σου αρέσει να είσαι από εδώ και τώρα. Δεν ψάχνεις στα άδυτα της ψυχής σου (όπου και αν είναι αυτά).

Πώς δημιουργείς τον νέο σου εαυτό;

Στην πράξη θα χρειαστεί να κάνεις ό,τι κάνει και ένα μικρό παιδί. Να δοκιμάσεις. Ένα παιδί δοκιμάζει χάντμπολ, ποδόσφαιρο, τζούντο και κιθάρα και επιλέγει να ασχοληθεί με το τζούντο. Έτσι κι εσύ. Μπες στη διαδικασία να σκεφτείς με όρους μου αρέσει – δε μου αρέσει. Δοκιμάζεις και αν κάτι σου αρέσει γίνεται κομμάτι της νέας ταυτότητας που χτίζεις. Αν όχι, τότε δε γίνεται.

Επίσης, εξετάζεις τις υπάρχουσες συνήθειές σου. Αν κάποια σου αρέσει, τότε παραμένει στο χαρτοφυλάκιο του νέου σου εαυτού. Αν όχι, τότε δουλεύεις για να την αλλάξεις.

Δεν έχει σημασία τι είναι φορεμένο και τι όχι. Σημασία έχει τι θέλεις να φοράς από εδώ και πέρα.

Στην πράξη:

Ίσως έχεις περάσει αρκετό χρόνο ψάχνοντας να βρεις τον «πραγματικό» εαυτό σου. Βίωσες την αγωνία που η διαδικασία εμπεριέχει. Μπερδεύτηκες αμφισβήτησες, θύμωσες και ίσως και να απελπίστηκες.

Στην πράξη, για να εξελιχθείς και να ζήσεις μια πιο ευτυχισμένη ζωή, να αναγνωρίσεις πως είσαι το σύνολο των μέχρι τώρα εμπειριών σου. Είσαι όλα όσα σου έχουν συμβεί.

Στην πράξη, αν θέλεις να αλλάξεις τον εαυτό σου μέσα από την εσωτερική σου διαδικασία, θα βοηθηθείς πολύ περισσότερο αν έχεις στο μυαλό σου να φτιάξεις ένα νέο εαυτό και όχι να βρεις έναν άλλο υποθετικό «πραγματικό» εαυτό.

Ο νέος εαυτός είναι μια διαδικασία δημιουργίας. Όχι μια διαδικασία ανακάλυψης.

Φτιάξε τη νέα προσωπικότητά σου. Γιατί αν την ψάχνεις μόνο, ίσως και να μην τη βρεις ποτέ…

Ο άνθρωπος είναι καμωμένος από συγκρούσεις

Ο άνθρωπος είναι καμωμένος από συγκρούσεις.

Η αρμονία που αποτελεί προϋπόθεση αλλά και στόχο, η ωριμότητα, δύσκολα πετυχαίνονται στην πράξη.

Αν τα αντίθετα στο σύμπαν -στο εξαίσιο πέρασμα της μέρας στη νύχτα, του χειμώνα στο καλοκαίρι, της βροχής στον ήλιο, της φουρτούνας στη νηνεμία-, όλα τα διαφορετικά συνταιριάζουν υπέροχες συμφωνίες, στις συμπεριφορές μας και στα συναισθήματά μας συνεχώς γρονθοκοπούνται.

Ο πόλεμος με τον μισητό, μειονεκτικό εχθρό-εαυτό επιζητά αφορμές να μεταφέρει την οργή του, την πίκρα του, την απογοήτευση της αδυναμίας του έξω.

Την αυτοτιμωρία που αισθάνεται πως διψά τη μετατρέπει σε τιμωρία κατά άλλου.

Για άλλη μια φορά να ρίξει το φταίξιμο μακριά, σαν ασθένεια μολυσματική, σαν βρόμικο ρούχο, να γλυτώσει απ' την αυτομομφή και τη φριχτή ενοχή.

Και όσο πιο απλός και αγαθός είναι ο απέναντι, τόσο θα του θυμώνει, όπως θυμώνουμε με τον καθαρό καθρέφτη μας όταν τον κοιτάμε και μας στέλνει πίσω, ως είδωλο, ένα τέρας.

Υπάρχουν πλάσματα τόσο καθαρά που μας φτιάχνουν καθρέφτη, χωρίς να μιλούν, χωρίς να κάνουν τίποτα εξαιρετικό.

Μόνο με το βλέμμα, με το χαμόγελο, τη λάμψη που έρχεται από μέσα τους.

Κάποιοι αναζητούν να πλησιάσουν τέτοια πρόσωπα, να καθρεφτιστούν, και κάποιοι τρέχουν μακριά τους, συκοφαντώντας τα, μέσα στο μυαλό τους έστω, για δικαιολογία.

Καζαντζάκης: Αυτό που έχει σημασία γιε μου, δεν είναι να κάμεις το γύρο του κόσμου, είναι να κάμεις το γύρο του κέντρου του κόσμου

-Γιατί ταξιδεύεις; με ρώτησε ένας γέροντας με άσπρο σαρίκι.

-Για να δω τη Γη.

-Μα μπορείς να τη δεις και στον τόπο σου.

-Μα θέλω όλη τη Γη.

Ο γέροντας πήρε τότε να μου μιλάει με καλόκαρδη ειρωνεία:

-Γιατί όλη τη Γη; Το κέντρο της γης , ο τόπος που γεννήθηκες δε σου φτάνει; Κάμε το γύρο της πατρίδας σου, και θα ‘χεις κάμει το γύρο του κόσμου. Συγχώρεσέ μου, θα σου πω έναν παλιό λόγο:

Η Μάνα του Κόσμου είχε δύο γιους: το θεό της Σοφίας και το θεό του Πολέμου. Κι ο ένας κι ο άλλος ήθελον να τους έχει πάνω στα γόνατά της.

– Δεν μπορώ να σας βάλω και τους δύο είπε η Μάνα. Πηγαίνετε να κάμετε το γύρο του κόσμου και κείνος που θα γυρίσει πρώτος θα κάτσει στα γόνατά μου.

Ο θεός του Πολέμου καβάλησε το μαύρο του κι έγινε καπνός. Ο θεός της Σοφίας, καθισμένος μπρος στα πόδια της μάνας του, άκουσε τον αδελφό του ν’ αλαργεύει· σηκώθηκε, προσκύνησε τη μάνα του, έκαμε τρεις φορές το γύρο της και κάθισε στα γόνατά της.

Όταν ύστερα από χρόνους, ο θεός του Πολέμου γύρισε πίσω λαχανιασμένος, βρήκε τον αδελφό του να κάθεται στα γόνατα της μάνας τους· ο θυμός τον έπιασε:

-Γιατί τον έχεις στα γόνατά σου; φώναξε· αυτός δεν το κούνησε από εδώ.

Και η μάνα αποκρίθηκε:

-Αυτό που έχει σημασία γιε μου, δεν είναι να κάμεις το γύρο του κόσμου, είναι να κάμεις το γύρο του κέντρου του κόσμου!

Ν. Καζαντζάκης, Ο Βραχόκηπος

Γιατί δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει συναισθήματα

Όταν τα εντονότερα συναισθήματα μας χτυπούν την πόρτα – ο θυμός, η θλίψη, το πένθος, ο φόβος – είναι δύσκολο να τους επιτρέψουμε να μπουν. Μας φαίνεται ευκολότερο να τα αγνοήσουμε, να τα απορρίψουμε, να τα αποφύγουμε ή να μουδιάσουμε παρά να τα αντιμετωπίσουμε, να τα καλωσορίσουμε και να τα παραδεχτούμε.

Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί είναι τόσο δύσκολο να αποδεχτούμε τα δύσκολα συναισθήματα; Τι μας συμβαίνει όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τόση δυσφορία;

4 λόγοι που δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει συναισθήματα

1. Επικρίνουμε τον εαυτό που νιώθει ό,τι νιώθει

Μπορεί να μην δεχόμαστε ένα συναίσθημα λόγω της ιστορίας που έχουν συνδέσει με αυτό. Ένας άνθρωπος που νιώθει τη θλίψη να έρχεται έχει μάθει ως παιδί ότι πρέπει να «το καταπιεί» γιατί η θλίψη είναι δείγμα αδυναμίας.

Ένας άνθρωπος που νιώθει θυμωμένος μπορεί να θυμάται ότι τον έχουν πολλές φορές προσδιορίσει ως «ανεξέλεγκτο» και αυτό τον κάνει να επικρίνει τον εαυτό του κάθε φορά. Συνήθως αυτή η έντονη αρνητική κριτική προέρχεται από την παιδική ηλικία. Παιδιά που έχουν τιμωρηθεί ή ντροπιαστεί ή καταπιεστεί επειδή ένιωσαν ή/και εξέφρασαν αρνητικά συναισθήματα.

2. Λαμβάνουμε εξωτερική κριτική επειδή νιώθουμε ό,τι νιώθουμε

Εκτός από τον εσωτερικό κριτή, είναι πιθανό να υπάρχει και εξωτερικός. Αν περιτριγυριζόμαστε από μέλη της οικογένειας, φίλους και ερωτικούς συντρόφους που δεν ανταποκρίνονται ή ανταποκρίνονται λάθος στα συναισθήματά μας, προσπαθούμε να εμποδίσουμε ακόμα και την εμφάνισή τους. Αυτό που χρειαζόμαστε σε αυτή την περίπτωση είναι αγαπημένους ανθρώπους, ανοιχτούς σε όλα τα είδη συναισθηματικής έκφρασης, που προσφέρουν επικύρωση και στήριξη.

3. Ανησυχούμε ότι το συναίσθημα δεν θα υποχωρήσει ποτέ

Τα δύσκολα συναισθήματα μας φαίνονται ατελείωτα. Η έντασή τους μας κάνει να φοβόμαστε ότι αν αρχίσουμε να κλαίμε, μπορεί να μην σταματήσουμε ποτέ. Αυτός ο φόβος μας οδηγεί να μηχανευόμαστε τρόπους να αποφύγουμε εξαρχής το συναίσθημα.

Όμως, η πραγματικότητα είναι άλλη: τα συναισθήματα έρχονται και φεύγουν. Είναι όπως τα κύματα, έρχονται, σκάνε στην ακτή και εξαφανίζονται. Αντιθέτως, η αποφυγή του συναισθήματα μπορεί να παρατείνει την δυσφορία και αυτό να μας φανεί αιώνες. Χρειάζεται να περάσουμε μέσα από αυτά για να συνεχίσουμε το δρόμο μας.

4. Ποτέ δεν μάθαμε υγιείς τρόπους διαχείρισης συναισθημάτων ως παιδιά

Ο άνθρωπος χρειάζεται να μάθει να αντέχει και να επεξεργάζεται ένα δύσκολο συναίσθημα ώστε να μπορεί να το αποδεχτεί. Αν νιώθουμε ανεπαρκώς εφοδιασμένοι να αντιμετωπίσουμε ένα συναίσθημα, το πιθανότερο είναι ότι θα το αποφεύγουμε. Το να μάθουμε να διαχειριζόμαστε συναισθηματικές καταστάσεις αποτελεί πρωταρχικό αναπτυξιακό στάδιο στην παιδική ηλικία.

Ο μεγαλύτερος κλέφτης ονείρων είναι ο φόβος

«Ο φόβος σκοτώνει πολύ περισσότερους ανθρώπους από ότι ο θάνατος.» -George Patton.

Πραγματικά παίρνοντας αυτή τη φράση ως αφορμή σκεφτήκαμε πόσες φορές ένας άνθρωπος πεθαίνει πριν τελικά πεθάνει;
Πόσες φορές ο φόβος σκότωσε τη ζωή και τα όνειρα του;
Τι ζωή ζει ο άνθρωπος, με κλεμμένα ή σκοτωμένα τα όνειρα του;
Πόσες φορές ο φόβος του έκλεψε τη ζωή, τη χαρά, την ευτυχία;
Πόσοι άνθρωποι επιβιώνουν χωρίς να ζουν;
Πίσω από όλα αυτά και πολλά άλλα, αυτός.
Ο μεγαλύτερος και πιο ύπουλος εχθρός του ανθρώπου. Ο φόβος.
Λες και μας περιμένει στη γη, πριν έρθουμε.
Ακόμη δεν έχουμε γεννηθεί και ο φόβος παραμονεύει…
Σε ένα κόσμο ,που ακόμη και εάν γελάσει πολύ κάποια στιγμή, φροντίζει να το διορθώσει λέγοντας, «σε καλό να μου βγει..».

Φόβος, φόβος, φόβος,.. άλλες φορές φανερός, άλλες αφανής αλλά πάντα στη σκηνή, πρωταγωνιστής ή κομπάρσος στο έργο της ζωής του καθενός.
Το ξέρουν αυτό καλά, αυτοί που κρατούν τα ηνία της ανθρωπότητας. Ξέρουν ότι οι άνθρωποι «πρέπει να φοβούνται».
Ξέρουν ότι στα χέρια τους ο φόβος είναι «ένα εργαλείο διαχείρισης της ανθρώπινης συνείδησης».

Σήμερα περισσότερο από ποτέ ίσως , ο φόβος έχει πάρει τόσα διαφορετικά προσωπεία και μερικά είναι τόσο αθώα που πραγματικά είναι δύσκολο να τα αντιληφθεί κάποιος.
Η αθώα όψη του φόβου, γίνεται η πιο πονηρή αόρατη φυλακή του ανθρώπου.
Αυτή εάν θέλετε είναι και η πιο ύπουλη και πονηρή μορφή του.
Βέβαια πάντα «για το καλό μας», για την πατρίδα, για να μη πτωχεύσουμε, για τα παιδιά, για την ανθρωπότητα.

Ο Γκάντι είχε πει: «νομίζουμε ότι ο εχθρός μας είναι το μίσος, ο φόβος είναι ο εχθρός μας».

Ο φόβος παράγει τόσες αρνητικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές, που όμοιο του δεν βρίσκεις.

«Γι’ αυτό ίσως ο φόβος να είναι το μόνο που θρέφει την ύπαρξη του Κακού στον κόσμο, ίσως ο ίδιος να είναι το μόνο Κακό που υπάρχει και μάχεται το Καλό».

Κι όμως άνθρωπε είσαι ακόμη ζωντανός!!!
Τι δύναμη και αντοχή έχεις και δεν το θυμάσαι!!!

Φαντάστηκες ποτέ, να έχεις έρθει σε ένα πεδίο που ο φόβος είχε προσγειωθεί χρόνια πριν καν έρθεις και ΕΣΥ να επέλεξες να είσαι εδώ για τον διώξεις;
Ναι άνθρωπε, είσαι πολύ μεγάλος!!!
Είσαι σίγουρα πολύ μεγαλύτερος από το φόβο, αλλιώς θα είχε τελειώσει το «παιχνίδι», από καιρό.

Σε θαυμάζω που αντέχεις!!!
Σε κοιτώ να μάχεσαι ακόμη κι όταν όλα φαίνονται χαμένα και αυτή είναι η στόφα του αληθινού ανθρώπου!!!
Εσύ που επιλέγεις να μην οδηγεί τη ζωή σου ο φόβος , εσύ είσαι αυτός που θα γράψει την ιστορία από εδώ και μπρος!!!
Από σήμερα ο φόβος σου σε φοβάται!!! Ειδικά όταν μετά από τόσα τον κοιτάς και χαμογελάς…τι μεγαλείο είναι αυτό!!!
Πήγαινε στο καθρέπτη και κοίτα το νικητή!!!
Ναι εσύ είσαι!!!
ΕΣΥ!!! ΕΣΥ!!!
Κι αν κάποια φωνή σου ψιθυρίζει άλλα, πες της ότι το να είσαι νικητής είναι επιλογή!!!
Πες της ότι , «είμαστε καταδικασμένοι να νικήσουμε»!!!
Εάν βούρκωσες ή έκλαψες είναι γιατί είσαι δυνατός!!!
Είναι γιατί θυμήθηκες!!!
Εάν φωνάζεις μέσα σου ΝΑΙ και κτυπάς το στήθος σου είναι γιατί είσαι μεγάλος μαχητής και ξέρεις ότι η ώρα για τη ανθρωπότητα Ζυγώνει!!!
Για εσένα ,για αυτούς που έχεις δίπλα σου, για αυτούς όλους τους ανθρώπους που είναι σήμερα εδώ αλλά και για όσους έρθουν στο μέλλον . Για την ανθρωπότητα την ίδια, έχεις την τιμή να διώξεις το φόβο από τη γή !!!
Γιατί μπορείς!!!
Γιατί Αξίζει!!!
Γιατί η ώρα είναι τώρα!!!

Μια ζωή χωρίς φόβους ,είναι πολλές ζωές σε μια και αυτό είναι που αξίζεις . Τίποτα λιγότερο!
Πολλές ζωές σε μία!!!

Ζήσε Άφοβα!!!

Πάντοτε έρχεται το όμορφο όταν σταματάς να το περιμένεις

Διότι η αγωνία & η αδημονία το μπλοκάρουν.

Κάποια όμορφα μηνύματα τα κράτησες στο κινητό σου, σίγουρα. Εκείνα που σου έστειλαν οι φίλοι σου, οι αγάπες σου, οι συνεργάτες σου, εκείνα τα μηνύματα με τα όμορφα λόγια που σου αλλάζουν την ψυχολογία. Ήθελαν να σου γράψουν πόσο τους έχεις λείψει, πόσο σημαντική είναι η παρουσία σου στη ζωή σου, πόσο υπέροχη φαίνεσαι στα μάτια τους.

Οι άνθρωποι δε θέλουμε πολλά για να είμαστε ευτυχισμένοι, όσο και αν ο καταναλωτισμός προσπαθεί να μας εθίσει στην λατρεία των υλικών πραγμάτων. Ο άνθρωπος τι θέλει; μία αγκαλιά, ένα χάδι, να ακούσει ένα «μου έλειψες», ένα «σ’ αγαπώ», ένα «πήρα να δω πώς είσαι».

Και εκείνη τη στιγμή, που αναζητάς κάτι για να χαμογελάσεις δυνατά, τότε σου έρχεται ειδοποίηση πως σου στάλθηκε μήνυμα. Και τα όμορφα λόγια του, σα σαϊτιά σου τρυπούν την καρδιά και αισθάνεσαι τόσο αγαπητή, τόσο όμορφη, τόσο ζωντανή.

Πάντοτε διαβάζω τα πιο αγαπημένα μου μηνύματα, τα θεωρώ ένα φυλαχτό πολύτιμο. Δεν τα έχω σβήσει, ούτε πρόκειται και να το πράξω, ακόμα και αν το κινητό μου «γεμίζει». Γιατί με έκαναν να χαμογελάσω, να δω τη δύναμη της στιγμής η οποία τόσο εύκολα μεταβάλλεται, απόρροια της ίδιας της ζωής που είναι πάντοτε γεμάτη από ανατροπές.

Πάντοτε έρχεται το όμορφο όταν σταματάς να το περιμένεις, διότι η αγωνία και η αδημονία μπλοκάρουν την ευτυχία σου, δε σε αφήνουν να γευτείς αυτό που ονειρεύεσαι και τη στιγμή που θα είναι η καλύτερη για εσένα.

Έτσι είναι η ζωή, αρκεί μονάχα μία στιγμή για να σε γεμίσει χαρά ουσιαστική. Όχι ουτοπική χαρά τύπου «βγήκα έξω και γέλασα για λίγο», αλλά μετά επιστρέφω ξανά στα προβλήματά μου.

Έχεις και εσύ τέτοια μηνύματα, τέτοια γράμματα, τέτοιες σημειώσεις. Το ίδιο και εγώ.

ΑΙΣΧΥΛΟΣ: ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ

Οι Ερινύες στην ελληνική μυθολογία ήταν μυθικές χθόνιες θεότητες που κυνηγούσαν όσους είχαν διαπράξει εγκλήματα κατά της φυσικής και ηθικής τάξης των πραγμάτων. Επίσης είναι γνωστές και ως Ευμενίδες, δίνοντας έτσι το όνομά τους στην τρίτη τραγωδία της τριλογίας Ορέστεια του Αισχύλου. Στη συγκεκριμένη τραγωδία κατατρέχουν τον Ορέστη, γιο του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, για τον φόνο της μητέρας του.

Η τραγωδία «Ευμενίδες» του Αισχύλου αποτελεί το τρίτο έργο της Ορέστειας, της μοναδικής σωζόμενης αρχαίας τριλογίας.

Στο έργο του αυτό, ο Αισχύλος καταφέρνει να μετατρέψει την φυσιογνωμία των Ερινύων που ήταν θεότητες τρομερές και εκδικητικές και να τις κάνει πιο προσιτές στις εγκλήσεις του λαού μιας και μας δίνει την δυνατότητα μέσω έγκλησης να απευθυνθούμε σ’ αυτές και να τις παρακαλέσουμε για επιείκεια.

Η πλοκή

Ο Ορέστης έχει καταφύγει ικέτης στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς μετά τον φόνο του Αίγισθου και της μητέρας του Κλυταιμνήστρας. Η «προφήτις», ιέρεια του μαντείου των Δελφών μιλάει πρώτη και αναφέρεται στην ιστορία του ναού. Η μάντισσα αποσύρεται και ο Ορέστης ζητάει την προστασία του θεού. Ο Απόλλων του δίνει τη συμβουλή να φύγει όσο οι Ερινύες ακόμα κοιμούνται, ενώ ζητάει από τον Ερμή να συνοδέψει τον Ορέστη στο ταξίδι του για την Αθήνα. Ο Απόλλων, ο Ερμής και ο Ορέστης εξέρχονται του ναού του Απόλλωνος. Ο Απόλλων λέει στον Ορέστη, ότι στους εχθρούς του ποτέ δεν θα φανεί φίλος. Υποστηρίζει τον Ορέστη στην πρόθεσή του να εκδικηθεί τον πατέρα του. «Διότι, εγώ σου είπα να σκοτώσεις την μητέρα σου» του λέει.

Μέσα στον ναό οι Ευμενίδες ακόμα κοιμούνται, ενώ η σκιά φάντασμα της Κλυταιμνήστρας κάνει την εμφάνισή της. Η Κλυταιμνήστρα κατηγορεί τις Ερινύες ότι μένουν αμέτοχες, και ζητάει εκδίκηση επειδή αυτή μεν τιμωρήθηκε για την δολοφονία του Αγαμέμνονα, ο Ορέστης, δε, μένει ατιμώρητος για τη δολοφονία της μητρός του. Οι Ευμενίδες ξυπνούν και ρίχνουν τα βάρη στον Απόλλωνα, αυτός όμως υπερασπίζεται τον Ορέστη και υποστηρίζει το δίκιο του. Δεν μπορεί όμως να τις καθησυχάσει, και έτσι αυτές κυνηγούνε να πιάσουν τον Ορέστη για να τον ξεσκίσουν. Ο Απόλλων τις πετάει έξω από τον ναό για να συνεχίσει τον καυγά στον δρόμο. Η έντονη συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τους θεσμούς και τα θέματα του Δικαίου, του Άδικου, της Εκδίκησης καθώς και του Γάμου.

Ο Ορέστης εν τω μεταξύ φθάνοντας στην ακρόπολη ζητάει καταφύγιο στην θεά Αθηνά η οποία προς στιγμήν δεν παρευρίσκεται και της ζητάει να τον δικάσει. Οι Ερινύες τον καταδιώκουν ακόμα και κει. Ο Ορέστης αγκαλιάζοντας το άγαλμα της θεάς την παρακαλεί να τον συγχωρήσει και να τον απαλλάξει από την ενοχή του. Η Αθηνά αν και βρίσκεται πολύ μακρυά (στην Τροία για να ακριβολογούμε) εισακούει την έκκληση του Ορέστη και παρουσιάζεται. Βάζει τις δυο πλευρές να πάρουν θέση για να αναπτύξουν τα επιχειρήματά τους. Μία από τις Ερινύες αναλαμβάνει την κατηγορία. Μετά, ο Ορέστης διηγείται την ιστορία της ζωής του και την πράξη της μητροκτονίας. Η Αθηνά αποφασίζει να γίνει ψηφοφορία, επειδή η υπόθεση είναι πολύ δύσκολη και ξεπερνάει τα ανθρώπινα όρια. Οι Ερινύες φοβούνται ότι ο Ορέστης θα αθωωθεί και απειλούν ότι σε περίπτωση τέτοια θα προκαλέσουνε συμφορές στην γη της Αθήνας και ότι ακόμα θα ξεκινήσουν για εκδίκηση ασταμάτητο κύκλο φόνων γονέων από τα παιδιά τους. Η Αθηνά που είχε φύγει για λίγο επιστρέφει και διατάζει να διαλαλήσει ο κήρυκας σύναξη των Αθηναίων, για να ενημερωθούν για την θεσμοθέτηση του νέου δικαστηρίου. Εν τω μεταξύ έφτασε και ο Απόλλων. Η Αθηνά δίνει τελευταία την ψήφο της (υπέρ του Ορέστη) και έτσι ο Ορέστης αθωώνεται μιας και υπέστη ισοψηφία.

Οι Ερινύες γίνονται έξω φρενών και γι’ αυτό διαμαρτύρονται άγρια. Η Αθηνά προσπαθεί να καθησυχάσει την Ερινύα που είχε πάρει τον λόγο προηγουμένως τάζοντας της τάματα και θυσίες εκ μέρους των πολιτών για να τις εξευμενίσει ώστε να μην επιφέρουν μίσος στην πολιτεία. Οι Ερινύες Ευμενίδες δέχονται και ηρεμούν.

Ο έρωτας αρχίζει από τη στιγμή που μια γυναίκα εγγράφεται με μια από τις κουβέντες της, στην ποιητική μας μνήμη

Αλλά το εύθραυστο οικοδόμημα του έρωτα τους θα καταστρεφόταν μια και καλή, γιατί το οικοδόμημα στεκόταν στο ένα και μοναδικό υποστύλωμα της πίστης της και οι έρωτες είναι σαν τις αυτοκρατορίες: μόλις εξαφανίζεται η ιδέα πάνω στην οποία χτίστηκαν, εξαφανίζονται και αυτοί μαζί της.

Ήθελε να γίνει ένα μαζί του. Έτσι τον διαβεβαίωνε πεισματικά, κοιτάζοντας τον μες στα μάτια, ότι δεν ένιωθε ηδονή, παρ’ όλο που το χαλί ήταν μουσκεμένο απ’ τον οργασμό της: «Δεν ζητάω την ηδονή, ζητάω την ευτυχία, κι η ηδονή χωρίς ευτυχία δεν είναι ηδονή».

Μ’ άλλα λόγια, χτυπούσε στο κιγκλίδωμα της ποιητικής του μνήμης. Το κιγκλίδωμα όμως ήταν κλειστό. Δεν υπήρχε θέση γι’ αυτήν στην ποιητική μνήμη του Τόμας. Δεν υπήρχε θέση γι’ αυτήν παρά μόνον πάνω στο χαλί.

Έχω ήδη πει ότι οι μεταφορές είναι επικίνδυνες. Ο έρωτας αρχίζει από μια μεταφορά. Μ’ άλλα λόγια: ο έρωτας αρχίζει από τη στιγμή που μια γυναίκα εγγράφεται με μια από τις κουβέντες της, στην ποιητική μας μνήμη.

Οι τέσσερις κανόνες της ζωής

Σας είπαν ότι οι παλαιές ηθικές αξίες είναι ξεπερασμένες. Λάθος. Εάν απογυμνώσετε τη σημερινή ανθρωπότητα από τις λέξεις που την περιβάλλουν, αυτό που ξεπροβάλλει είναι πάντα ο ίδιος προαιώνιος άνθρωπος.

Συγγραφείς εξαγγέλλουν το τέλος του κλασικού πολιτισμού. Ισχυρίζονται ότι «οφείλουμε να αποδεχτούμε το αυτονόητο». «Με τον 20ό αιώνα» λένε «κλείνει οριστικά μία περίοδος πέντε χιλιάδων χρόνων της ανθρωπότητας –η περίοδος των μεγάλων κλασικών πολιτισμών– και έρχεται μια νέα, που δεν θα έχει πλέον καμία σχέση με την προηγούμενη· και δεν πρόκειται για μια νέα παραλλαγή της ψυχής, που θα πραγματωθεί μέσα σ’ ένα ιστορικά προκαθορισμένο σώμα, αλλά για μια εντελώς νέα ψυχή μέσα σ’ ένα νέο σώμα».

Πώς; Μια νέα ψυχή μέσα σ’ ένα νέο σώμα; Διαφωνώ. Δεν υπάρχει νέο σώμα. Σάμπως όλοι δεν διαθέτουμε μία καρδιά, ένα συκώτι, αρτηρίες και νεύρα, ακριβώς όπως και ο άνθρωπος του Κρο-Μανιόν; Όσο για την ψυχή, οι ηθικές αξίες δεν επινοήθηκαν αυθαίρετα από τίποτα ξεμωραμένους ηθικολόγους. Υφίστανται γιατί, χωρίς αυτές, καμία κοινωνία αλλά και καμία ευτυχία δεν μπορούν να επιβιώσουν.

Θα ξεκινήσω λοιπόν υπενθυμίζοντάς σας ορισμένους κανόνες τόσο παλαιούς όσο και ο πολιτισμός, οι οποίοι εξακολουθούν να ισχύουν ακόμα και στη σημερινή εποχή της νέας τεχνολογίας και των μηδενιστικών φιλοσοφιών.

Ο πρώτος είναι ότι δεν πρέπει να ζεις μόνο για τον εαυτό σου.

Ο άνθρωπος που ομφαλοσκοπεί βρίσκει πάντα χίλιους λόγους για να είναι δυστυχής. Ποτέ δεν θα έχει κάνει όλα όσα θα ήθελε και όφειλε να κάνει, ποτέ δεν θα έχει αποκτήσει όσα θεωρεί ότι έπρεπε να αποκτήσει, και σπανίως θα τον έχουν αγαπήσει όσο ο ίδιος ονειρεύτηκε να αγαπηθεί. Αν αρχίσει να αναμοχλεύει το παρελθόν, θα νιώσει ματαίως τύψεις κι ενοχές. «Τα λάθη μας είναι προορισμένα για τη λήθη και αυτό είναι το μόνο που τους αρμόζει». Αντί λοιπόν να διαγράφετε ένα παρελθόν που τίποτα δεν μπορεί να το καταργήσει, προσπαθήστε να οικοδομήσετε ένα παρόν για το οποίο θα είστε, κάποια μέρα, υπερήφανος. Η ασυμφωνία με τον εαυτό μας είναι το χειρότερο δεινό. Όποιος ζει για τους άλλους, για την πατρίδα του, για μια γυναίκα, για ένα δημιούργημα, για τους λιμοκτονούντες, για τους κυνηγημένους, ξεχνά με θαυμαστό τρόπο τις δικές του αγωνίες, τις ταπεινές του έγνοιες. «Ο πραγματικός εξωτερικός κόσμος είναι ο πραγματικός εσωτερικός κόσμος».

Ο δεύτερος κανόνας είναι ότι πρέπει να πράττεις.

Αντί να μεμψιμοιρούμε για τον παράλογο κόσμο, ας προσπαθήσουμε να μεταμορφώσουμε, ο καθένας από εμάς, τον μικρόκοσμο στον οποίο μάς μέλει να ζήσουμε. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε ολόκληρο το σύμπαν, αλλά ποιος στ’ αλήθεια θα ήθελε κάτι τέτοιο; Οι στόχοι μας είναι πιο κοντινοί και πιο απλοί: να ασκήσουμε ένα επάγγελμα, να το επιλέξουμε σωστά, να το μάθουμε σε βάθος και να γίνουμε ειδήμονες σ’ αυτό. Ο καθένας έχει το δικό του πεδίο δράσης: εγώ γράφω βιβλία, ο ξυλουργός συναρμολογεί τα ράφια για τη βιβλιοθήκη μου, ο τροχονόμος ρυθμίζει την κίνηση, ο μηχανικός κατασκευάζει, ο δήμαρχος διοικεί το δήμο. Όλοι, όταν αναλαμβάνουν εργασίες που ξέρουν να κάνουν καλά, χαίρονται τη στιγμή που τις διεκπεραιώνουν και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που, ακόμα και στον ελεύθερό τους χρόνο, επιβάλλουν στον εαυτό τους δράσεις φαινομενικά άχρηστες, όπως τα παιχνίδια ή τα αθλήματα. Ο παίκτης του ράγκμπι που κυλιέται μέσα στις λάσπες από το σπρώξιμο του αντιπάλου είναι ευτυχισμένος. Όσο για τις κοινωφελείς δράσεις, ωφελούμαστε από την αποτελεσματικότητά τους: ο δραστήριος δήμαρχος κρατάει καθαρή την πόλη, ο δραστήριος ιερέας ζωντανή την ενορία και οι επιτυχίες αυτές τούς προσφέρουν ικανοποίηση.

Ο τρίτος κανόνας είναι ότι πρέπει να πιστεύεις στη δύναμη της θέλησης.

Είναι λάθος να θεωρείς το μέλλον πλήρως προδιαγεγραμμένο. Ένας σπουδαίος άνθρωπος μπορεί να αλλάξει το ρου της ιστορίας· και όποιος έχει τη δύναμη της θέλησης μπορεί να αλλάξει το ίδιο του το μέλλον. Φυσικά κανείς δεν είναι παντοδύναμος και η ελευθερία κάθε ανθρώπου έχει τα όριά της. Η ελευθερία ζει στο μεταίχμιο μεταξύ θέλησης και δυνατοτήτων. Δεν είναι στο χέρι μου να εμποδίσω έναν πόλεμο, μπορώ όμως με τα λόγια και τα γραπτά μου να κάνω μια πράξη που, αν πολλαπλασιαστεί από εκατομμύρια άλλες, θα περιορίσει τις πιθανότητες πολέμου. Μπορώ να αποφύγω να λέω στους συμπατριώτες μου, σε κάθε ευκαιρία ή και χωρίς κάποια συγκεκριμένη ευκαιρία, ότι έχουν θιγεί και ότι για να σώσουν την τιμή τους πρέπει να αυτοκτονήσουν μαζί με τη χώρα μας. Δεν εξαρτάται από μένα να κερδίζω τις μάχες, είναι όμως στο χέρι μου να είμαι ένας θαρραλέος στρατιώτης, πάντα στο πόστο μου και «σε ετοιμότητα». Και, καθώς «το όριο της θέλησης εξαρτάται από τη δική μας τόλμη», οφείλουμε πάντα, χωρίς να μας απασχολούν τα όρια, να κυβερνούμε τις ζωές μας όσο καλύτερα μπορούμε. Η οκνηρία και η δειλία είναι κινήσεις εγκατάλειψης· η εργασία και η τόλμη, ηθελημένες κινήσεις δράσης. Και πιθανότατα η δύναμη της θέλησης να είναι η βασίλισσα όλων των αρετών.

Εντούτοις, ως τέταρτο κανόνα, θα σας πρότεινα μιαν άλλη αρετή εξίσου πολύτιμη με τη θέληση: την πίστη.

Πίστη στις υποσχέσεις, στις δεσμεύσεις απέναντι στους άλλους, απέναντι στον εαυτό μας. Πρέπει να είναι κανείς αξιόπιστος και να μην απογοητεύει ποτέ τους άλλους. Η πίστη δεν είναι εύκολη αρετή. Χίλιοι πειρασμοί ξεπηδούν στην πορεία προς την τήρηση της δέσμευσης. Θα μου πείτε: «Μα πώς είναι δυνατόν; Αν η γυναίκα που παντρεύτηκα αποδειχτεί φιλάρεσκη, άπιστη και ανόητη, εγώ οφείλω να της είμαι πιστός; Αν επιλέξω ένα επάγγελμα και συνειδητοποιήσω ότι δεν ανταποκρίνεται εντέλει στις προσδοκίες μου, θα απαγορεύσω στον εαυτό μου να κάνει μια νέα αρχή; Αν έχω ενταχθεί σε ένα κόμμα και ανακαλύψω ότι απαρτίζεται από ένα σωρό άπληστους και αποπροσανατολισμένους ανθρώπους, θα αρνηθώ να μεταπηδήσω σε κάποιο άλλο, το οποίο, τώρα που είμαι καλύτερα πληροφορημένος, αναγνωρίζω ως εντιμότερο;». Όχι. Πίστη δεν σημαίνει τύφλωση. Ωστόσο δεν πρέπει να αποδίδουμε σε μια προηγούμενη κακή επιλογή μας τις απιστίες που ενδεχομένως αποτελούν ένδειξη ελλιπούς γενναιοδωρίας. «Αντιθέτως, το σωστό είναι να σκεφτούμε» λέει ο Αλαίν «ότι όλες οι επιλογές είναι κακές όταν είναι αποτέλεσμα αδράνειας και ότι όλες μπορούν να γίνουν καλές χάρη στην ισχυρή θέληση. Κανείς δεν επιλέγει το επάγγελμά του για τους σωστούς λόγους, αφού για να το επιλέξει πρέπει πρώτα να το γνωρίζει. Αλλά ούτε και τους έρωτές του επιλέγει». Συχνά όμως μπορεί να διαπλάσει μια γυναίκα, να κάνει καλά τη δουλειά που έχει επιλέξει και να μεταμορφώσει ένα κόμμα. Η πίστη παράγει αυτό που τη δικαιώνει.

Φαντάζομαι ότι οι εν λόγω κανόνες ζωής σάς φαίνονται συνοπτικοί και συγχρόνως αυστηροί. Το ξέρω αλλά αυτοί είναι· δεν υπάρχουν άλλοι. Δεν σας ζητώ να διασχίσετε τη ζωή ως ένας αδιάλλακτος στωικός. Να έχετε πάντοτε την αίσθηση του χιούμορ. Να μπορείτε να χαμογελάτε ακόμα και με τον εαυτό σας – και με εμένα, επίσης. Αν δεν μπορείτε να τιθασεύετε τις αδυναμίες σας, να τις αποδέχεστε, αλλά να διατηρείτε, παρά την ύπαρξή τους, μια γερή θωράκιση. Κάθε κοινωνία της οποίας οι πολίτες δεν ζουν παρά μόνο για τις φιλοδοξίες ή τις ακολασίες τους, κάθε κοινωνία που ανέχεται τη βία και την αδικία, κάθε κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι δεν έχουν πλέον καμία εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον και τα μέλη της παύουν να έχουν βούληση, είναι καταδικασμένη.

Όσο η Ρώμη παρέμενε η Ρώμη των ηρώων, ευημερούσε. Μόλις έπαψε να σέβεται τις αξίες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε, κατέρρευσε. Οι νέες τεχνικές αλλάζουν τους τρόπους δράσης. Δεν αλλάζουν όμως ούτε την αξία της δράσης ούτε τις αιτίες της. Έτσι ήταν εξαρχής κι έτσι θα είναι πάντα.

Όταν προσπαθούμε να καταστείλουμε τις σκέψεις μας εκείνες επιστρέφουν δριμείες στα όνειρά μας

Οι άνθρωποι που γενικά προσπαθούν να καταστείλουν τις σκέψεις τους, όχι μόνο ονειρεύονται περισσότερο τις συναισθηματικές εμπειρίες τους από όταν είναι ξύπνιοι – ιδιαίτερα τις δυσάρεστες καταστάσεις – αλλά έχουν και χειρότερη ποιότητα ύπνου και υψηλότερα επίπεδα στρες, άγχους και κατάθλιψης σε σχέση με άλλους.

Είναι η πιο γνωστή, και ίσως διαβόητη, θεωρία των ονείρων στο δυτικό κόσμο. Στο τέλος του περασμένου αιώνα, ο Sigmund Freud δημοσίευσε το βιβλίο του, η «Ερμηνεία των Ονείρων», υποστηρίζοντας ότι τα όνειρά μας δεν είναι τίποτα περισσότερο από τις επιθυμίες που ψάχνουμε να εκπληρώσουμε στην «ξύπνια» ζωή μας.

Μερικές από αυτές τις επιθυμίες είναι σχετικά αθώες και σε αυτές τις περιπτώσεις τα όνειρά μας τις παρουσιάζουν όπως ακριβώς είναι. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες επιθυμίες που είναι τόσο απαράδεκτες για μας (όπως σεξουαλικές ή επιθετικές παρορμήσεις που δεν μπορούμε να παραδεχτούμε ή να κάνουμε) που τα όνειρά μας πρέπει να τις λογοκρίνουν.

Τέτοιες απαράδεκτες επιθυμίες συνήθως καταστέλλονται από το συνειδητό ξύπνιο μυαλό, αλλά εμφανίζονται στο όνειρο με ένα μη αναγνωρίσιμο και συχνά περίεργο τρόπο. Αλλά με τη βοήθεια ενός ψυχαναλυτή και μεθόδων, όπως ο ελεύθερος συνειρμός, ο Freud υποστήριξε, ότι θα μπορούσε να αποκαλυφθεί η επιθυμία πίσω από το όνειρο.

Παρά τη φήμη και την επίδραση της θεωρίας του Freud σε άλλες ψυχολογικές θεωρίες, τα τελευταία χρόνια η θεωρία του έχει πέσει σε ανυποληψία και έχει κατηγορηματικά απορριφθεί από τους σύγχρονους επιστήμονες των ονείρων. Πλέον, υπάρχουν δεκάδες θεωρίες σχετικά με το γιατί ονειρευόμαστε – από την επεξεργασία των συναισθημάτων μας και την ενίσχυση των νέων αναμνήσεων μέχρι την προετοιμασία κοινωνικών ή απειλητικών καταστάσεων. Όμως, καμία θεωρία δεν έχει επικρατήσει τώρα, όπως επικρατούσε κάποτε του Freud.

Τα αποκαλυπτικά πειράματα

Ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαετία, μια νέα σειρά πειραμάτων έχει αρχίσει να φανερώνει ότι τουλάχιστον ένα μέρος της θεωρίας του Freud θα μπορούσε να είναι τελικά σωστό: ότι ονειρευόμαστε πράγματα που προσπαθούμε, όσο γίνεται περισσότερο, να αγνοήσουμε.

Το πρώτο από αυτά τα πειράματα έγινε από τον Daniel Wegner, ο οποίος παρατήρησε ότι όταν προσπαθούμε πολύ να αγνοήσουμε ή να καταστείλουμε μια σκέψη, η σκέψη αυτή συχνά επανέρχεται. Ο Wegner υπέδειξε ότι αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε δύο ψυχολογικές διεργασίες που δουλεύουν την ίδια στιγμή που προσπαθούμε να καταστείλουμε μια σκέψη: μια διαδικασία λειτουργίας με ενεργητική καταστολή και μια διαδικασία παρακολούθησης που επιβλέπει την κατεσταλμένη σκέψη. Η καταστολή της σκέψης είναι περίπλοκη και μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν οι δύο διαδικασίες συνεργάζονται αρμονικά.

Ο Wegner υποστηρίζει ότι οι διαδικασίες αυτές μπορεί να αποτύχουν κατά τη διάρκεια του ύπνου (REM). Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, τμήματα του εγκεφάλου που είναι απαραίτητα για την καταστολή της σκέψης – όπως αυτά που εμπλέκονται στην προσοχή, τον έλεγχο και τη μνήμη εργασίας – απενεργοποιούνται. Γνωρίζουμε ότι ένας μεγάλος αριθμός από τα όνειρά μας προέρχονται από τον ύπνο REM, οπότε ο Wegner υπέθεσε ότι εκεί θα βλέπαμε πολλές κατεσταλμένες σκέψεις να επανεμφανίζονται στα όνειρα.

Περιέργως, κατάφερε να δοκιμάσει αυτή την ιδέα πριν μερικά χρόνια. Στο πείραμά του, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να σκεφθούν ένα άτομο που γνώριζαν και στη συνέχεια να γράψουν μέσα σε πέντε λεπτά ό,τι τους ερχόταν στο μυαλό, πριν πάνε για ύπνο εκείνο το βράδυ. Στην πρώτη ομάδα των συμμετεχόντων είπαν συγκεκριμένα να μην σκέφτονται το πρόσωπο αυτό στα πέντε λεπτά που έγραφαν, ενώ στη δεύτερη ομάδα είπαν να σκεφτούν μόνο τα πρόσωπα αυτά. Μια τρίτη ομάδα θα μπορούσε να σκεφτεί ό,τι ήθελε.

Όταν ξύπνησαν το πρωί, κατέγραψαν όλοι τα όνειρα που μπορούσαν να θυμηθούν ότι είχαν δει εκείνο το βράδυ. Τα αποτελέσματα ήταν σαφή: η ομάδα, η οποία είχε εντολή να καταστείλει τις σκέψεις του προσώπου, ονειρεύτηκε αυτό το πρόσωπο πολύ περισσότερο από την ομάδα η οποία είχε εντολή να εστιάσει τις σκέψεις της στο πρόσωπο και από την ομάδα που μπορούσε να σκεφτεί ό,τι ήθελε. Ο Wegner το ονόμασε αυτό το «φαινόμενο της επαναφοράς του ονείρου».

Από αυτό το πείραμα και μετά, έχουμε μάθει πολλά περισσότερα για την επίδραση της επαναφοράς του ονείρου. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι οι άνθρωποι που είναι γενικά πιο επιρρεπείς στην καταστολή της σκέψης, βιώνουν περισσότερα όνειρα επαναφοράς και ότι η καταστολή μιας σκέψης όχι μόνο οδηγεί σε περισσότερα όνειρα γι’ αυτή, αλλά και σε πιο δυσάρεστα όνειρα.

Σε μερικές από τις πρόσφατες έρευνές μου, βρήκα ότι οι άνθρωποι που γενικά προσπαθούν να καταστείλουν τις σκέψεις τους, όχι μόνο ονειρεύονται περισσότερο τις συναισθηματικές εμπειρίες τους από όταν είναι ξύπνιοι – ιδιαίτερα τις δυσάρεστες καταστάσεις – αλλά έχουν και χειρότερη ποιότητα ύπνου και υψηλότερα επίπεδα στρες, άγχους και κατάθλιψης σε σχέση με άλλους. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε πλέον ότι η καταστολή των σκέψεων, συνδέεται με μια ολόκληρη σειρά από προβλήματα ψυχικής υγείας.

Γνωρίζοντας αυτό, θα πρέπει πραγματικά να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει με τις σκέψεις μας, όταν προσπαθούμε να τις καταστείλουμε. Αν δίναμε προσοχή στα όνειρα μας, θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τα πράγματα που δεν δίνουμε αρκετή προσοχή στη ζωή μας και μας προκαλούν προβλήματα. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι υπάρχει ουσιαστική αξία στην ανάλυση των ονείρων στη θεραπεία. Στην πραγματικότητα, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η ανάλυση ονείρων είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την απόκτηση προσωπικών πληροφοριών, τόσο εντός όσο και εκτός της θεραπευτικής διεργασίας.

Η ετυμηγορία για τον Freud

Υπάρχουν ακόμα πολλές πτυχές της θεωρίας των ονείρων του Freud που δεν έχουν (και δεν μπορούν) δοκιμαστεί εμπειρικά. Είναι πιθανό να υποστηριχθεί ότι η ολοκλήρωση της επιθυμίας παρουσιάζεται σχεδόν σε κάθε όνειρο, αλλά είναι αδύνατο να αποδειχθεί ή να διαψευστεί αυτό.

Σε μεταγενέστερα κείμενα, ο Freud παραδέχτηκε ότι η θεωρία του δεν μπορεί να αναλύσει όλους τους τύπους ονείρων, όπως είναι οι εφιάλτες που σχετίζονται με τη διαταραχή μετα-τραυματικού στρες. Η θεωρία του παίρνει επίσης την ουσία της ερμηνείας των ονείρων μακριά από τον ονειροπόλο και τη παραδίδει στα χέρια του αναλυτή, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τις ηθικές κατευθυντήριες γραμμές για την ανάλυση των ονείρων που ακολουθούνται συνήθως μέχρι τώρα.

Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες πτυχές της θεωρίας έχουν ελεγχθεί πειραματικά, για παράδειγμα, τα όνειρα στον ύπνο REM είναι γεμάτα από επιθετικές αλληλεπιδράσεις, τις οποίες ο Freud θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ως αποδεικτικό στοιχείο κατεσταλμένων επιθετικών παρορμήσεων που εμφανίζονται στα όνειρά μας.

Έτσι, ενώ παραμένει ασαφής το ακριβές μέγεθος στο οποίο είναι σωστή η θεωρία του Freud για τα όνειρα, τουλάχιστον σε ένα σημείο, φαίνεται σαν να έχει δίκιο τελικά: τα όνειρα πραγματικά είναι ο βασιλικός δρόμος για την γνώση του ασυνειδήτου, εκεί όπου ζουν οι εξόριστες σκέψεις.

NASA: Αστρονόμοι επιβεβαίωσαν ανακάλυψη-ορόσημο 5.000 εξωπλανητών

Αυξάνεται συνεχώς ο ρυθμός των ανακαλύψεων διαφόρων ειδών πλανητών εκτός του ηλιακού συστήματός μας

Οι αστρονόμοι μόλις πρόσθεσαν άλλους 65 επιβεβαιωμένους εξωπλανήτες στο Αρχείο Εξωπλανητών της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), ανεβάζοντας, πλέον, σε 5.000 τον συνολικό αριθμό τους, όπως ανακοίνωσε το Εργαστήριο Αεριώθησης (JPL) της υπηρεσίας στην Καλιφόρνια.


Πρόκειται για ένα σημαντικό ορόσημο, ενώ αυξάνεται συνεχώς ο ρυθμός των ανακαλύψεων διαφόρων ειδών πλανητών εκτός του ηλιακού συστήματός μας και ασφαλώς αναμένεται να επιταχυνθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια, καθώς θα αρχίσει η λειτουργία νέων μεγάλων επίγειων και διαστημικών τηλεσκοπίων. Κυριότερα είναι το νέο James Webb Space Telescope της NASA, που έχει τεθεί ήδη σε τροχιά και αυτήν τη στιγμή βρίσκεται σε φάση δοκιμών, καθώς επίσης τα υπό κατασκευή επίγεια Γιγάντιο Μαγγελανικό Τηλεσκόπιο και Υπερβολικά Μεγάλο Τηλεσκόπιο (ELT) στη Χιλή.

«Οι 5.000 πλανήτες που έχουν βρεθεί έως τώρα περιλαμβάνουν μικρούς βραχώδεις κόσμους όπως η Γη, αέριους γίγαντες μεγαλύτερους από τον Δία και “καυτούς Δίες” σε τρομερά κοντινές τροχιές γύρω από τα άστρα τους. Υπάρχουν, επίσης, “υπέρ-Γαίες”, που είναι πιθανώς βραχώδεις κόσμοι μεγαλύτεροι από τον δικό μας, μικρότερες εκδοχές του δικού μας Ποσειδώνα και πλανήτες σε τροχιά γύρω από δύο άστρα ταυτόχρονα, αλλά και πλανήτες που επίμονα γυρνάνε γύρω από καταρρεύσαντα απομεινάρια νεκρών άστρων», σύμφωνα με τους επιστήμονες του JPL.

Το Αρχείο Εξωπλανητών της NASA βρίσκεται στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (Caltech) και για να συμπεριληφθεί ένας πλανήτης σε αυτό, η ύπαρξή του πρέπει προηγουμένως να έχει επιβεβαιωθεί ανεξάρτητα από δύο διαφορετικές επιστημονικές μεθόδους, καθώς επίσης να έχει υπάρξει σχετική δημοσίευση σε αναγνωρισμένο επιστημονικό περιοδικό.

Οι πρώτοι δύο εξωπλανήτες είχαν ανακαλυφθεί το 1992 γύρω από έναν περιστρεφόμενο αστέρα νετρονίων (πάλσαρ), ενώ ο πρώτος πλανήτης γύρω από ένα άστρο σαν τον Ήλιο, ένας καυτός αέριος γίγαντας, είχε βρεθεί το 1995. Από τους 5.000 επιβεβαιωμένους, οι 4.900 βρίσκονται σε απόσταση έως λίγων χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη. Το 35% των 5.000 εξωπλανητών έχουν το μέγεθος του Ποσειδώνα και του Ουρανού (συνήθως παγωμένοι κόσμοι και πιο σπάνια θερμοί), το 31% ανήκουν στην κατηγορία της υπερ-Γης, πιθανώς βραχώδεις κόσμοι με μέγεθος μεταξύ Γης και Ποσειδώνα (τέτοιοι πλανήτες δεν υπάρχουν στο δικό μας ηλιακό σύστημα), το 30% είναι αέριοι γίγαντες με μέγεθος ανάλογο του Δία και του Κρόνου (που μπορεί να είναι πιο καυτοί και από τον Ήλιο), ενώ το 4% είναι μικροί βραχώδεις πλανήτες που έχουν ομοιότητες με τη Γη στο μέγεθος και τη σύστασή τους.

Όπως δήλωσε η επιστημονική υπεύθυνη του Αρχείου Εξωπλανητών, Τζέσι Κρίστιανσεν, «εάν σκεφθεί κανείς ότι απέχουμε 30.000 έτη φωτός από το κέντρο του γαλαξία μας, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πολλοί περισσότεροι πλανήτες στον γαλαξία μας που δεν έχουν βρεθεί ακόμη, γύρω στα 100 έως 200 δισεκατομμύρια, ένας αδιανόητος αριθμός».

Οι περισσότεροι εξωπλανήτες (πάνω από 2.700) ανακαλύφθηκαν με το αμερικανικό διαστημικό τηλεσκόπιο «Κέπλερ», που λειτούργησε μεταξύ 2009 και 2018. Από τα επίγεια τηλεσκόπια «κυνηγούς» εξωπλανητών, αξιοσημείωτη είναι η επίδοση του οργάνου HARPS του Ευρωπαϊκού Νοτίου Παρατηρητηρίου (ESO) στη Χιλή, που έχει βρει περισσότερους από 150 πλανήτες.

Το CERN ξεκινά αύριο πειράματα με την μέγιστη ισχύ του για πρώτη φορά από την δημιουργία του

Μετά από τρία χρόνια αναστολής των πειραμάτων

Στις 23 Μαρτίου 2022 ο μεγάλος επιταχυντής LHC (Large Hadron Collider) θα τεθεί στη μέγιστη ισχύ για πρώτη φορά από τη δημιουργία του.

Ο LHC ήταν εκτός σύνδεσης και δεν χρησιμοποιείτο ενεργά για σχεδόν 3 χρόνια. Κάποιοι επιμένουν ότι έχουν παρατηρήσει ότι όταν ο LHC είναι ενεργός φαινόμενα όπως το Mandela Effect, ασυνήθιστες ανωμαλίες και ανεξήγητα συμβάντα αυξάνονται δραματικά.

Έτσι οι επιστήμονες ετοιμάζονται να ωθήσουν για άλλη μια φορά τα όρια της σωματιδιακής φυσικής με την επαναλειτουργία του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) στο CERN κοντά στη Γενεύη της Ελβετίας μετά από τριετή διακοπή λειτουργίας.

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του δεύτερου κύκλου του τον Δεκέμβριο του 2018, ο LHC έκλεισε για ενημερώσεις, ενώ οι ομάδες προετοιμάζονταν για τον τρίτο κύκλο. Κατά τη διάρκεια της διακοπής λειτουργίας, η οποία περιελάμβανε επίσης καθυστερήσεις λόγω της πανδημίας COVID-19, τα μέλη της ομάδας του CERN προετοιμάζονταν για νέα πειράματα με τον επιταχυντή, καθώς γίνονται σημαντικές αναβαθμίσεις για την ενίσχυση της ισχύος και των δυνατοτήτων του.

Τώρα οι επιστήμονες είναι πρόθυμοι να αξιοποιήσουν τις νέες αναβαθμίσεις του LHC για να διερευνήσουν το μποζόνιο Higgs, να εξερευνήσουν τη σκοτεινή ύλη και ενδεχομένως να επεκτείνουν την κατανόησή μας για το τυπικό μοντέλο, την κορυφαία θεωρία που περιγράφει όλες τις γνωστές θεμελιώδεις δυνάμεις και τα στοιχειώδη σωματίδια στο σύμπαν.

Μην προσπαθείς

Οι καλύτερες ιδέες έρχονται όταν δεν προσπαθείς.

Υπάρχουν άφθονα παραδείγματα στην ιστορία που πρόσωπα, όπως ο Αρχιμήδης και το περίφημο «εύρηκα!» που αναφώνησε φαίνεται ότι είχαν τις πιο εμπνευσμένες ιδέες, όταν όμως σκεφτόντουσαν άλλα πράγματα από αυτό που ανακάλυψαν ή σκέφτηκαν. Ωστόσο, ο μηχανισμός που βρίσκεται πίσω από αυτό το ψυχολογικό φαινόμενο παραμένει ασαφής. Μία μελέτη σήμερα προτείνει ότι το να κάνει κάνεις απλά ένα διάλειμμα δεν φέρνει την έμπνευση, αλλά η δημιουργικότητα μεγαλώνει μέσω πράξεων που δεν εμποδίζουν το πνεύμα να περιπλανιέται.

Η προσπάθεια ακόμη και σαν λέξη εμπεριέχει κάποιον βαθμό αποτυχίας. Δηλ. δεν λες ποτέ “Θα προσπαθήσω να φάω” απλά κάθεσαι και τρως, ενώ λες “Θα προσπαθήσω να τα πάμε καλά” ή “άνοιξα την επιχείρηση και ΘΑ Προσπαθήσω να πάει καλά” … είναι από την διατύπωση του και μόνο άκυρο. Γιατί όταν προσπαθείς, για οτιδήποτε, βάζεις μπροστά το αόριστο ΘΑ, δηλ. ότι κι αν κάνεις μένει στο μέλλον και είναι σπάνιο να υλοποιηθεί. Από την άλλη όταν προσπαθείς, αυτόματα συμφωνείς πως μπορεί να αποτύχεις, άρα λες “οκ εγώ προσπάθησα” Δεν είναι έτσι όμως!

Όταν αφήνεις την μπαλκονόπορτα ανοιχτή και καρτερείς την αποτυχία, αυτή από ευγένεια σε επισκέπτεται.

Η ανακάλυψη του ό,τι, όταν παύεις να προσπαθείς ο νους αναλαμβάνει την δράση που η προσπάθεια μπλοκάρει, έγινε από μία ομάδα ψυχολόγων στο παν/μιο της Santa Barbara στην Καλιφόρνια. Οι ερευνητές παρουσίασαν σε 145 προπτυχιακούς φοιτητές δύο «μη συνηθισμένες» εργασίες που έπρεπε να κάνουν και τους έδωσαν δύο λεπτά για να καταγράψουν κάθε δυνατό τρόπο που μπορούσαν να γίνουν με την χρήση καθημερινών αντικειμένων όπως οδοντογλυφίδων, κρεμαστρών και τούβλων.

Μετά το πέρας των δύο λεπτών, κάποιοι από τους συμμετέχοντες έκαναν ένα διάλειμμα 12 λεπτών στην διάρκεια του οποίου ξεκουράστηκαν, άλλοι πήραν μέρος σε ένα απαιτητικό τεστ μνήμης που απαιτούσε την πλήρη προσοχή τους και άλλοι πήραν μέρος σε μία απλή δραστηριότητα χρόνου-αντίδρασης για να αποσπαστεί το μυαλό τους. Μία τέταρτη ομάδα φοιτητών δεν έκανε καθόλου διάλειμμα. Σε όλους τους συμμετέχοντες δόθηκαν αργότερα τέσσερις μη συνηθισμένες εργασίες μαζί με δύο που είχαν ολοκληρώσει από πριν.

Εκείνοι οι φοιτητές που είχαν ολοκληρώσει την όχι και τόσο απαιτητική δραστηριότητα είχαν καλύτερες επιδόσεις κατά 41% στο μέσο όρο στις επαναλαμβανόμενες εργασίες όταν τις έκαναν την δεύτερη φορά. Αντίθετα, οι υπόλοιποι φοιτητές από τις τρεις ομάδες δεν βελτιώθηκαν καθόλου. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychological Science.

Περισσότερη δημιουργική ενόραση

Ένας από τους επικεφαλής ψυχολόγους στην έρευνα αυτή σημειώνει ότι όπως κατά την διάρκεια εκείνη του ύπνου που εμφανίζεται το rapid-eye-movement προσφέρει περισσότερη δημιουργική ενόραση, έτσι και το αφήσει κάποιος το μυαλό του να ταξιδεύει είναι πραγματικά εκπληκτικό.

Όσοι συμμετείχαν στην απαιτητική δραστηριότητα δεν είχαν καλύτερες επιδόσεις σε σχέση με εκείνους που έκαναν τις ασυνήθιστες δραστηριότητες την πρώτη φορά στον δεύτερο γύρο. Παρατηρήθηκε δηλαδή ότι το να αφήσεις το μυαλό σου χαλαρό βοήθησε μόνο σε προβλήματα που ως ένα βαθμό είχαν υποστεί από πριν μία πνευματική διεργασία. Δεν φάνηκε ότι βοηθούσε σε μία αυξημένη απόδοση στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.

Με τον ίδιο τρόπο που κατέληξαν οι ερευνητές ότι από μόνο του ένα διάλειμμα δεν προωθεί την δημιουργική σκέψη, έδωσαν και μία εξήγηση γιατί το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να «περιπλανιέται.»

Από την σκοπιά της εξέλιξης, η περιπλάνηση του μυαλού φαίνεται εντελώς αντιπαραγωγική και έχει προβληθεί ως δυσλειτουργική, γιατί θέτει σε κίνδυνο τις επιδόσεις των ανθρώπων σε φυσικές δραστηριότητες. …κι όμως πολλές επιχειρήσεις σχεδόν επιβάλλουν, στα δημιουργικά στελέχη τους να σταματούν για να ονειροπολούν, υπάρχουν και ειδικά δωμάτια για να τους διευκολύνουν σε αυτό. Όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, συγγραφείς, φιλόσοφοι αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά. Γενικά ό,τι η επιστήμη ανακαλύπτει πολύ όψιμα η φιλοσοφία το χρησιμοποιεί, ζει μ αυτό, χιλιάδες χρόνια.

Επιτρέποντας στον εγκέφαλο να εισέλθει στην κατάσταση του ονείρου και της μη προσπάθειας, όταν εξετάζει πολύπλοκα προβλήματα, έχει πραγματικά οφέλη. Το να αφήνεται στις σκέψεις του βοηθά τον άνθρωπο, όταν η επιβίωση εξαρτάται από δημιουργικές λύσεις.

Κοντολογίς: Μην προσπαθείς, αλλά δράσε.

Οι μεταμφιέσεις του άγχους

Το άγχος είναι το ανώτατο επίπεδο μιας καθημερινής ακολουθίας διεγέρσεων. Είτε καταπιανόμαστε με ένα σοβαρό ψυχολογικό πρόβλημα είτε παίζουμε τένις βρισκόμαστε διαρκώς σε επαγρύπνηση. Σ αυτές τις περιπτώσεις βέβαια, η υψηλή διέγερση είναι ότι χρειάζεται: τέτοιου είδους ενασχόληση απαιτεί ιδιαίτερες ψυχικές και σωματικές εφεδρείες.

Όταν όμως η διέγερση είναι υπέρμετρη σε σχέση με το έργο που πρέπει να φέρουμε σε πέρας, τότε μετατρέπεται σε άγος. Με τον όρο άγχος εννοούμε πως στη θέση μιας διέγερσης που θα άρμοζε για την αντιμετώπιση μιας δεδομένης απειλής, υπάρχει μια τόσο μεγάλη ένταση, που τορπιλίζει τη σωστή αντίδραση.

Στην «αγχώδη συνδρομή» η προσοχή προσκολλάται στην πηγή της απειλής, περιορίζοντας όλα αυτά τα δεδομένα που θα μπορούσαν, σε διαφορετική περίπτωση , να χωρέσουν μέσα στην επίγνωσή μας. Άφθονα τεκμήρια αποδεικνύουν πως η επίγνωση περιορίζεται κάτω από συνθήκες στρες.

Για παράδειγμα , σε μια κλασική πια έρευνα, εθελοντές υποβλήθηκαν σε ένα πείραμα προσομοίωσης κατάδυσης σε μεγάλο βάθος, όντας οι ίδιοι μέσα σε θάλαμο υψηλής ατμοσφαιρικής πίεσης. Οι συνθήκες του πειράματος ήταν πραγματικά εντυπωσιακές , με πραγματικές μεταβολές της πίεσης που δέχονταν οι εθελοντές, ενώ η εισπνοή γινόταν μόνο από μπουκάλες οξυγόνου. Λόγω των απαραίτητων αυξομειώσεων στην ποσότητα του παρεχόμενου οξυγόνου, υπήρχαν κάποιοι αντικειμενικοί κίνδυνοι ¨ αν και όχι ιδιαίτερα σοβαροί. Γι' αυτό το λόγο οι εθελοντές υποχρεώθηκαν να τηρούν κάποιους κανονισμούς ασφαλείας. Στη διάρκεια του πειράματος οι εθελοντές έπρεπε να φέρουν εις πέρας μια «αποστολή ανίχνευσης του βυθού», κατά την διάρκεια της οποίας έπρεπε συγχρόνως να εντοπίζουν τη θέση ους και να παρακολουθούν την εκπομπή ενός φωτεινού σήματος. Καθώς η «κατάδυση» έφτανε σε όλο και μεγαλύτερο βάθος , το άγχος των ατόμων συνεχώς αυξανόταν με αποτέλεσμα, ενώ ήταν σε θέση να συνεχίσουν την «αποστολή» τους, να μην μπορούν να εντοπίσουν το φωτεινό σήμα.

Η ιδέα πως το άγχος μειώνει την προσοχή δεν είναι καινούρια. Όπως πολύ εύστοχα είπε ο Σάμιουελ Τζόνσον: «πιστέψτε με, κύριε, ένας άνθρωπος που γνωρίζει πως σε 15 μέρες θα τον κρεμάσουν είναι δυνατόν να συγκεντρώσει το μυαλό του με τρόπο αξιοθαύμαστο».

Όταν η απόκριση στο στρες καθοδηγεί την προσοχή, αυτή εστιάζεται στην άμεση απειλή. Αυτό βέβαια είναι καλό στην περίπτωση που η προσοχή και η σωματική διέγερση ισοσταθμίζονται για να αντιμετωπίσουν μια απειλή και να την αποτρέψουν τη στιγμή που ακριβώς έρχεται. Στις μέρες μας όμως σπάνια οι στρεσογόνες καταστάσεις μας αφήνουν τέτοιες επιλογές. Τις περισσότερες φορές πρέπει να εξακολουθήσουμε να ζούμε όπως πριν και συγχρόνως να αντιμετωπίζουμε μια απειλητική κατάσταση που συνεχίζει να υφίσταται… πχ να πηγαίνουμε στη δουλειά μας, ενώ βρισκόμαστε εν μέσω κάποιου παρατραβηγμένου συζυγικού καυγά ή να πληρώσουμε τους φόρους μας, κι ας μας απασχολεί η ασθένεια του παιδιού μας.

Η προσοχή που είναι προετοιμασμένη να εστιάσει πάνω στην απειλή επικρατεί ακόμα κι όταν συμβαίνουν άλλα, πιο σημαντικά γεγονότα: σκέψεις σχετικές μ αυτή την απειλή παρεισφρέουν στην πιο ακατάλληλη ώρα. Αν θέλαμε να ορίσουμε τη λειτουργία του άγχους , θα μιλούσαμε γι αυτήν ακριβώς την παρείσφρηση.

O ψυχίατρος Mardi Horowitz κατάφερε ν απαριθμήσεις πολλές από τις αμφιέσεις και μεταμφιέσεις που μπορεί να περιβληθεί η παρείσφρηση του άγχους. Ο κατάλογος του είναι ευρύτατος και ιδιαίτερα διδακτικός: κάθε μια από τις παρεισφρήσεις είναι μια άποψη της “απόκρισης στο στρες” όταν αυτό φτάνει στα άκρα.

Μεταξύ τους περιλαμβάνονται και οι εξής:

-Οδυνηρά συναισθήματα. Κύματα συναισθημάτων που περισσότερο αναβλύζουν από μέσα μας και παραμένουν στο πίσω μέρους του μυαλού μας, παρά αποτελούν την κυρίαρχη διάθεση.

-Ενασχόληση και αναμάσημα. Μια διαρκής επίγνωση του στρεσογόνου γεγονότος που επανεμφανίζεται ανεξέλεγκτα, πέρα από τα όρια των συνηθισμένων σκέψεων που κάνουμε όταν αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα.

-Παρεισφρητικές ιδέες. Ξαφνικές και ανεπιθύμητες σκέψεις που δεν έχουν καμία σχέση με τη νοητική διεργασία εκείνης της στιγμής.

-Επίμονες σκέψεις και αισθήματα. Συναισθήματα ή ιδέες που ένα άτομο δεν μπορεί να τις σταματήσει.

-Υπερεγρήγορση. Υπερβολική ετοιμότητα, σχολαστικός έλεγχος και έρευνα που διακατέχεται από ανήσυχη προσμονή.

-Αϋπνία. Παρεισφρητικές ιδέες και εικόνες που χαλάνε τον ύπνο.

-Κακά όνειρα. Συμπεριλαμβάνονται οι εφιάλτες και η αγχώδης αφύπνιση, καθώς και άλλα ανήσυχα όνειρα. Το περιεχόμενο των κακών ονείρων δεν είναι απαραίτητο να έχει στενή σχέση με το αληθινό γεγονός.

-Ανεπιθύμητη αίσθηση. Η ξαφνική και ανεπιθύμητη είσοδος μιας αίσθησης ασυνήθιστα έντονης, ή και άσχετης με την παρούσα κατάσταση , στη σφαίρα της επίγνωσης.

-Αντιδράσεις ξαφνιάσματος. Φοβισμένη υποχώρηση ή ωχρότητα του προσώπου ως απάντηση σε ερεθίσματα που κανονικά δεν δικαιολογούν τέτοιου είδους αντιδράσεις.

Όπως καταλάβατε, το άγχος παρεισφρέει με πολλές μορφές στη νοητική διαδικασία. Πάντως όποια κι άν είναι η μάσκα που φοράει , όταν κατακλύσει την προσοχή “πάσχει ολόκληρη η παράσταση”. Όπως θα δούμε το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο είναι η ίδια η προσοχή, για την ακρίβεια η έλλειψη προσοχής ή η άρνηση. Για να δούμε πως η άρνηση μπορεί να εξαφανίσει το άγχος, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε τον καίριο ρόλο του γνωσιακού μηχανισμού στη διαδικασία απόκρισης στο στρες , και ιδιαίτερα στο ρόλο που παίζει η επίγνωση της απειλής.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

7.6. Ναοί και άλλα οικοδομήματα του 4ου αιώνα π.Χ.

7.6.1. Η θόλος των Δελφών, ο ναός του Ασκληπιού και η θόλος στην Επίδαυρο

Μετά τα μεγάλα οικοδομικά έργα στην Αττική, και ιδιαίτερα στην Ακρόπολη της Αθήνας, που σφράγισαν την αρχιτεκτονική του δεύτερου μισού του 5ου αιώνα π.Χ., τα μνημειακά οικοδομήματα του πρώτου μισού του 4ου αιώνα έχουν, σε σύγκριση με εκείνα, σχετικά μικρές διαστάσεις· εμφανίζουν όμως καινοτομίες που φανερώνουν ότι η εξέλιξη της αρχαίας Ελληνικής αρχιτεκτονικής καθορίστηκε από την αναζήτηση νέων συστημάτων αναλογιών για τα κτήρια και τη δημιουργία περίτεχνων διακοσμητικών μοτίβων. Ένα παράδειγμα ενδεικτικό για τις νέες αυτές τάσεις συναντούμε στους Δελφούς. Στο στενόμακρο ιερό της Αθηνάς Προναίας, δυτικά της εισόδου του ιερού του Απόλλωνα, χτίστηκε στο πρώτο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. ένα μικρό αλλά πολύ κομψό κυκλικό οικοδόμημα (θόλος) με εξωτερική κιονοστοιχία, του οποίου ο προορισμός, παρά τη μακροχρόνια έρευνα, παραμένει άγνωστος. Τα προβλήματα που έθετε η κατασκευή και κυρίως η στέγαση ενός κυκλικού περίπτερου κτηρίου ήταν σημαντικά και ο τρόπος με τον οποίο λύθηκαν καινοτόμος. Δεν είναι επομένως τυχαία η πληροφορία ότι ο αρχιτέκτονας της θόλου των Δελφών, ο Θεόδωρος από τη Φώκαια, έγραψε ένα βιβλίο (που δυστυχώς δεν σώζεται), όπου εξέθετε τη μέθοδο κατασκευής και τις αναλογίες του κτίσματος. Η εξωτερική κιονοστοιχία (το πτερόν) αποτελείται από είκοσι ραδινούς δωρικούς κίονες (αναλογία διαμέτρου προς ύψος 1:6,82), ενώ στο εσωτερικό υπάρχει μια σειρά από κορινθιακούς κίονες, που εφάπτονται στον τοίχο. Φαίνεται ότι η αρχική οκταγωνική μαρμάρινη στέγη αντικαταστάθηκε πολύ νωρίς από μια πολύ ελαφρύτερη κυκλική πήλινη. Μια παρόμοια θόλος κατασκευάστηκε, όπως θα δούμε, λίγο αργότερα στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο.

Το ιερό του Ασκληπιού κοντά στην αρχαία Επίδαυρο έγινε ευρύτερα γνωστό στις τελευταίες δεκαετίες του 5ου αιώνα π.Χ. και γνώρισε μεγάλη άνθηση κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. Αιτία ήταν η φήμη που απέκτησε ο ήρωας ιατρός Ασκληπιός ότι μπορούσε να γιατρεύει κακές και επικίνδυνες αρρώστιες. Η φήμη αυτή έφερε στην Επίδαυρο πλήθος προσκυνητών και βοήθησε να διαδοθεί η λατρεία του σε όλη την Ελλάδα. Δεν αποκλείεται η γρήγορη εξάπλωση της λατρείας του Ασκληπιού να σχετίζεται επίσης με τη σημαντική πρόοδο που συντελέστηκε στην ιατρική κατά το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. και που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον Ιπποκράτη από την Κω και στη σχολή του. Είναι πράγματι πιθανόν ότι στα Ασκληπιεία υπήρχαν γιατροί που ασκούσαν συστηματικά την τέχνη τους.

Συνέπεια της οικονομικής ευρωστίας που απέκτησε το ιερό της Επιδαύρου είναι ότι γύρω στο 380 π.Χ. κατασκευάστηκε ένας μικρών σχετικά διαστάσεων (11,76 m x 23,15 m) αλλά πολυτελής ναός του Ασκληπιού (εικ. 264). Στις αναλογίες του ναού διακρίνεται η διάθεση για μείωση του μήκους σε σχέση με το πλάτος, η οποία αποτυπώνεται στον αριθμό των κιόνων: έξι στις στενές πλευρές και έντεκα στις μακρές, αντί του κανονικού 6 x 13. Η τάση για βράχυνση των αναλογιών των ναών είναι ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική του 4ου αιώνα π.Χ. Στην περίπτωση του ναού του Ασκληπιού η μείωση κατά δύο των κιόνων των μακρών πλευρών είχε ως συνέπεια την απουσία οπισθόδομου, καθώς ο σηκός έπρεπε να είναι αρκετά βαθύς ώστε να δεχτεί το καθιστό λατρευτικό άγαλμα. Πολύ χρήσιμα για τη μελέτη της αρχιτεκτονικής είναι επίσης τα σωζόμενα στοιχεία από την ανωδομή του ναού. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση μια επιγραφή που περιέχει τη συγγραφή για την κατασκευή του ναού, την οποία μπορούμε έτσι να παρακολουθήσουμε βήμα προς βήμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πληροφορίες για τμήματα του ναού που δεν έχουν σωθεί: Μαθαίνουμε ότι η ξύλινη θύρα του σηκού είχε διάκοσμο από ελεφαντόδοντο και χρυσά καρφιά και προστατευόταν με ένα μετάλλινο κιγκλίδωμα. Ζωγραφισμένες ήταν ακόμη οι μετόπες, η σίμη και τα ξύλινα φατνώματα της οροφής, όπως ακριβώς και στο Ερέχθειο στην Ακρόπολη της Αθήνας. Ο αρχιτέκτονας του ναού λεγόταν Θεόδοτος και κατασκευαστής της πλούσια διακοσμημένης θύρας και της οροφής του σηκού ήταν ο Θρασυμήδης ο Πάριος, που φιλοτέχνησε επίσης το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Ασκληπιού. Τις πληροφορίες για το άγαλμα αυτό καθώς και για τα γλυπτά των αετωμάτων θα τις εξετάσουμε στην ενότητα 6 αυτού του κεφαλαίου.

Στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο κατασκευάστηκε επίσης μια κυκλική θόλος όμοια με εκείνη των Δελφών, αλλά μεγαλύτερη και με εξαιρετικά περίτεχνο διάκοσμο. Από τη σχετική οικοδομική επιγραφή που σώζεται μαθαίνουμε ότι η κατασκευή της θόλου διήρκεσε περίπου 40 χρόνια, ότι ο αρχιτέκτονας λεγόταν Πολύκλειτος (δεν αποκλείεται να ήταν συγγενής, ίσως εγγονός, του ομώνυμου μεγάλου γλύπτη του 5ου αιώνα π.Χ.) και ότι το συνολικό κόστος της ήταν περίπου διπλάσιο από εκείνο του ναού του Ασκληπιού. Χρονικά μπορούμε να τοποθετήσουμε την κατασκευή της θόλου της Επιδαύρου ανάμεσα στο 360 και στο 320 π.Χ. Η μέγιστη διάμετρος του κτηρίου (στο επίπεδο των θεμελίων) είναι 21,85 m, η διάμετρος στον στυλοβάτη 20,45 m και η διάμετρος του σηκού 14,65 m. Το πτερόν (η εξωτερική κιονοστοιχία) έχει 26 πολύ ραδινούς δωρικούς κίονες (η αναλογία διαμέτρου προς ύψος είναι περίπου 1:7). Από την ανωδομή του κτηρίου σώζονται αρκετά τμήματα, που εκτίθενται στο Μουσείο της Επιδαύρου. Οι μετόπες της δωρικής ζωφόρου είναι διακοσμημένες με φιάλες σε σχήμα ρόδακα και η σίμη, όπως και το κεντρικό ακρωτήριο, με περίτεχνους σχηματοποιημένους βλαστούς. Στο εσωτερικό του σηκού υπάρχουν δεκατέσσερις κίονες, των οποίων τα κορινθιακά κιονόκρανα είναι τα ομορφότερα που μας έχουν σωθεί από την Αρχαιότητα. Ένα όμοιο, πολύ καλοδουλεμένο κιονόκρανο βρέθηκε θαμμένο δίπλα στη θόλο· η άριστη διατήρησή του οδήγησε στη σκέψη ότι ήταν το παράδειγμα, δηλαδή το πρότυπο για τα κιονόκρανα που δημιούργησε ο ίδιος ο αρχιτέκτονας και το οποίο, μετά το τέλος των εργασιών, αποτέθηκε με προσοχή στο χώμα για να διαφυλαχθεί. Το δάπεδο του σηκού είναι στρωμένο με ρομβόσχημες λίθινες πλάκες, λευκές και μαύρες εναλλάξ (εικ. 266, α). Θαυμάσιος είναι επίσης ο φυτικός διάκοσμος των φατνωμάτων της οροφής, με ωραιότατα άνθη που προβάλλουν ανάμεσα σε φύλλα άκανθας. Η πολυτέλεια της κατασκευής και ο νεκρικός συμβολισμός των φυτικών κοσμημάτων κάνουν πιθανή την υπόθεση ότι η θόλος της Επιδαύρου είναι ο μνημειακός τάφος του Ασκληπιού, που ήταν το επίκεντρο της λατρείας του. Το ιερότερο σημείο φαίνεται ότι ήταν ένα βαθύ πηγάδι στο κέντρο των θεμελίων, τα οποία αποτελούνται από μια σειρά ομόκεντρων κύκλων. Ίσως εκεί φώλιαζε και το ιερό φίδι.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΙΣΧΙΝΗΣ, ΚΑΤΑ ΚΤΗΣΙΦΩΝΤΟΣ

Ο νόμος απαγορεύει να τιμώνται οι άρχοντες πριν λογοδοτήσουν

Ο Αισχίνης με τον λόγο του αυτόν αντιστρατεύεται με γραφὴν παρανόμων στην πρόταση του Κτησιφώντα να τιμηθεί ο Δημοσθένης με χρυσό στεφάνι για τις υπηρεσίες του στην πόλη (βλ. την απάντηση του Δημοσθένη στον Περί του στεφάνου λόγο του κ.ε.) Στο προοίμιον ο ρήτορας τόνισε την κρισιμότητα της απόφασης και την ανάγκη τήρησης των νόμων και κατέληξε καλώντας τους συμπολίτες του να μην επικυρώσουν το ψήφισμα του Κτησιφώντα ως παράνομο και επιβλαβές για την πόλη.

[9] Περὶ μὲν οὖν τῆς ὅλης κατηγορίας μετρίως μοι
ἐλπίζω προειρῆσθαι· περὶ δὲ αὐτῶν τῶν νόμων οἳ κεῖνται
περὶ τῶν ὑπευθύνων, παρ’ οὓς τὸ ψήφισμα τυγχάνει
γεγραφὼς Κτησιφῶν, διὰ βραχέων εἰπεῖν βούλομαι.

Ἐν γὰρ τοῖς ἔμπροσθεν χρόνοις ἄρχοντές τινες τὰς
μεγίστας ἀρχὰς καὶ τὰς προσόδους διοικοῦντες, καὶ
δωροδοκοῦντες περὶ ἕκαστα τούτων, προσλαμβάνοντες
τούς τε ἐκ τοῦ βουλευτηρίου ῥήτορας καὶ τοὺς ἐκ τοῦ
δήμου, πόρρωθεν προκατελάμβανον τὰς εὐθύνας ἐπαί-
νοις καὶ κηρύγμασιν, ὥστ’ ἐν ταῖς εὐθύναις εἰς τὴν
μεγίστην μὲν ἀπορίαν ἀφικνεῖσθαι τοὺς κατηγόρους,
πολὺ δὲ ἔτι μᾶλλον τοὺς δικαστάς. [10] πολλοὶ γὰρ πάνυ
τῶν ὑπευθύνων, ἐπ’ αὐτοφώρῳ κλέπται τῶν δημοσίων
χρημάτων ὄντες ἐξελεγχόμενοι, διεφύγγανον ἐκ τῶν
δικαστηρίων, εἰκότως· ᾐσχύνοντο γὰρ οἶμαι οἱ δικασταί,
εἰ φανήσεται ὁ αὐτὸς ἀνὴρ ἐν τῇ αὐτῇ πόλει, πρώην μέν
ποτε ἀναγορευόμενος ἐν τοῖς ἀγῶσιν, ὅτι στεφανοῦται
ἀρετῆς ἕνεκα καὶ δικαιοσύνης ὑπὸ τοῦ δήμου χρυσῷ
στεφάνῳ, ὁ δὲ αὐτὸς ἀνὴρ μικρὸν ἐπισχὼν ἔξεισιν ἐκ
τοῦ δικαστηρίου κλοπῆς ἕνεκα τὰς εὐθύνας ὠφληκώς·
ὥστε ἠναγκάζοντο τὴν ψῆφον φέρειν οἱ δικασταί, οὐ περὶ
τοῦ παρόντος ἀδικήματος, ἀλλ’ ὑπὲρ τῆς αἰσχύνης τοῦ
δήμου.

[11] Κατιδὼν δή τις ταῦτα νομοθέτης τίθησι νόμον καὶ
μάλα καλῶς ἔχοντα, διαρρήδην ἀπαγορεύοντα τοὺς
ὑπευθύνους μὴ στεφανοῦν. καὶ ταῦτα οὕτως εὖ προκα-
τειληφότος τοῦ νομοθέτου, εὕρηνται κρείττονες λόγοι τῶν
νόμων, οὓς εἰ μή τις ὑμῖν ἐρεῖ, λήσετε ἐξαπατηθέντες.
τούτων γὰρ τῶν τοὺς ὑπευθύνους στεφανούντων παρὰ
τοὺς νόμους οἱ μὲν φύσει μέτριοί εἰσιν, εἰ δή τις ἐστὶ
μέτριος τῶν τὰ παράνομα γραφόντων, ἀλλ’ οὖν προβάλ-
λονταί γέ τι πρὸ τῆς αἰσχύνης. προσγράφουσι γὰρ πρὸς
τὰ ψηφίσματα στεφανοῦν τὸν ὑπεύθυνον «ἐπειδὰν λόγον
καὶ εὐθύνας τῆς ἀρχῆς δῷ.» [12] Καὶ ἡ μὲν πόλις τὸ ἴσον ἀδί-
κημα ἀδικεῖται· προκαταλαμβάνονται γὰρ ἐπαίνοις καὶ
στεφάνοις αἱ εὔθυναι· ὁ δὲ τὸ ψήφισμα γράφων ἐνδείκνυ-
ται τοῖς ἀκούουσιν, ὅτι γέγραφε μὲν παράνομα, αἰσχύνε-
ται δὲ ἐφ’ οἷς ἡμάρτηκε. Κτησιφῶν δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι,
ὑπερπηδήσας τὸν νόμον τὸν περὶ τῶν ὑπευθύνων κείμενον,
καὶ τὴν πρόφασιν ἣν ἀρτίως προεῖπον ὑμῖν ἀνελών, πρὶν
λόγον πρὶν εὐθύνας δοῦναι γέγραφε μεταξὺ Δημοσθένην
ἄρχοντα στεφανοῦν.