ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (1579-1669)

ΑΓΓΕΛΟΣ

ἄνδρες πολῖται, ξυντομωτάτως μὲν ἂν
1580 τύχοιμι λέξας Οἰδίπουν ὀλωλότα·
ἃ δ᾽ ἦν τὰ πραχθέντ᾽ οὔθ᾽ ὁ μῦθος ἐν βραχεῖ
φράσαι πάρεστιν οὔτε τἄργ᾽ ὅσ᾽ ἦν ἐκεῖ.
ΧΟ. ὄλωλε γὰρ δύστηνος; ΑΓ. ὡς λελογχότα
κεῖνον τὸν αἰεὶ βίοτον ἐξεπίστασο.
1585 ΧΟ. πῶς; ἆρα θείᾳ κἀπόνῳ τάλας τύχῃ;
ΑΓ. τοῦτ᾽ ἐστὶν ἤδη κἀποθαυμάσαι πρέπον.
ὡς μὲν γὰρ ἐνθένδ᾽ εἷρπε, καὶ σύ που παρὼν
ἔξοισθ᾽, ὑφ᾽ ἡγητῆρος οὐδενὸς φίλων,
ἀλλ᾽ αὐτὸς ἡμῖν πᾶσιν ἐξηγούμενος·
1590 ἐπεὶ δ᾽ ἀφῖκτο τὸν καταρράκτην ὀδὸν
χαλκοῖς βάθροισι γῆθεν ἐρριζωμένον,
ἔστη κελεύθων ἐν πολυσχίστων μιᾷ,
κοίλου πέλας κρατῆρος, οὗ τὰ Θησέως
Περίθου τε κεῖται πίστ᾽ ἀεὶ ξυνθήματα·
1595 ἀφ᾽ οὗ μέσος στὰς τοῦ τε Θορικίου πέτρου
κοίλης τ᾽ ἀχέρδου κἀπὸ λαΐνου τάφου
καθέζετ᾽· εἶτ᾽ ἔλυσε δυσπινεῖς στολάς.
κἄπειτ᾽ ἀύσας παῖδας ἠνώγει ῥυτῶν
ὑδάτων ἐνεγκεῖν λουτρὰ καὶ χοάς ποθεν·
1600 τὼ δ᾽ εὐχλόου Δήμητρος εἰς ἐπόψιον
πάγον μολούσα τάσδ᾽ ἐπιστολὰς πατρὶ
ταχεῖ ᾽πόρευσαν ξὺν χρόνῳ, λουτροῖς τέ νιν
ἐσθῆτί τ᾽ ἐξήσκησαν ᾗ νομίζεται.
ἐπεὶ δὲ παντὸς εἶχε δρῶντος ἡδονὴν
1605 κοὐκ ἦν ἔτ᾽ οὐδὲν ἀργὸν ὧν ἐφίετο,
κτύπησε μὲν Ζεὺς χθόνιος, αἱ δὲ παρθένοι
ῥίγησαν ὡς ἤκουσαν· ἐς δὲ γούνατα
πατρὸς πεσοῦσαι κλαῖον, οὐδ᾽ ἀνίεσαν
στέρνων ἀραγμοὺς οὐδὲ παμμήκεις γόους.
1610 ὁ δ᾽ ὡς ἀκούει φθόγγον ἐξαίφνης πικρόν,
πτύξας ἐπ᾽ αὐταῖς χεῖρας εἶπεν· ὦ τέκνα,
οὐκ ἔστ᾽ ἔθ᾽ ὑμῖν τῇδ᾽ ἐν ἡμέρᾳ πατήρ.
ὄλωλε γὰρ δὴ πάντα τἀμά, κοὐκέτι
τὴν δυσπόνητον ἕξετ᾽ ἀμφ᾽ ἐμοὶ τροφήν·
1615 σκληρὰν μέν, οἶδα, παῖδες· ἀλλ᾽ ἓν γὰρ μόνον
τὰ πάντα λύει ταῦτ᾽ ἔπος μοχθήματα.
τὸ γὰρ φιλεῖν οὐκ ἔστιν ἐξ ὅτου πλέον
ἢ τοῦδε τἀνδρὸς ἔσχεθ᾽, οὗ τητώμεναι
τὸ λοιπὸν ἤδη τὸν βίον διάξετον.
1620 τοιαῦτ᾽ ἐπ᾽ ἀλλήλοισιν ἀμφικείμενοι
λύγδην ἔκλαιον πάντες. ὡς δὲ πρὸς τέλος
γόων ἀφίκοντ᾽ οὐδ᾽ ἔτ᾽ ὠρώρει βοή,
ἦν μὲν σιωπή, φθέγμα δ᾽ ἐξαίφνης τινὸς
θώυξεν αὐτόν, ὥστε πάντας ὀρθίας
1625 στῆσαι φόβῳ δείσαντας ἐξαίφνης τρίχας.
καλεῖ γὰρ αὐτὸν πολλὰ πολλαχῇ θεός·
ὦ οὗτος οὗτος, Οἰδίπους, τί μέλλομεν
χωρεῖν; πάλαι δὴ τἀπὸ σοῦ βραδύνεται.
ὁ δ᾽ ὡς ἐπῄσθετ᾽ ἐκ θεοῦ καλούμενος,
1630 αὐδᾷ μολεῖν οἱ γῆς ἄνακτα Θησέα.
κἀπεὶ προσῆλθεν, εἶπεν· ὦ φίλον κάρα
δός μοι χερὸς σῆς πίστιν ἀρχαίαν τέκνοις,
ὑμεῖς τε, παῖδες, τῷδε· καὶ καταίνεσον
μήποτε προδώσειν τάσδ᾽ ἑκών, τελεῖν δ᾽ ὅσ᾽ ἂν
1635 μέλλῃς φρονῶν εὖ ξυμφέροντ᾽ αὐταῖς ἀεί.
ὁ δ᾽, ὡς ἀνὴρ γενναῖος, οὐκ οἴκτου μέτα
κατῄνεσεν τάδ᾽ ὅρκιος δράσειν ξένῳ.
ὅπως δὲ ταῦτ᾽ ἔδρασεν, εὐθὺς Οἰδίπους
ψαύσας ἀμαυραῖς χερσὶν ὧν παίδων λέγει·
1640 ὦ παῖδε, τλάσας χρὴ τὸ γενναῖον φρενὶ
χωρεῖν τόπων ἐκ τῶνδε, μηδ᾽ ἃ μὴ θέμις
λεύσσειν δικαιοῦν, μηδὲ φωνούντων κλύειν.
ἀλλ᾽ ἕρπεθ᾽ ὡς τάχιστα· πλὴν ὁ κύριος
Θησεὺς παρέστω μανθάνων τὰ δρώμενα.
1645 τοσαῦτα φωνήσαντος εἰσηκούσαμεν
ξύμπαντες· ἀστακτὶ δὲ σὺν ταῖς παρθένοις
στένοντες ὡμαρτοῦμεν. ὡς δ᾽ ἀπήλθομεν,
χρόνῳ βραχεῖ στραφέντες, ἐξαπείδομεν
τὸν ἄνδρα τὸν μὲν οὐδαμοῦ παρόντ᾽ ἔτι,
1650 ἄνακτα δ᾽ αὐτὸν ὀμμάτων ἐπίσκιον
χεῖρ᾽ ἀντέχοντα κρατός, ὡς δεινοῦ τινος
φόβου φανέντος οὐδ᾽ ἀνασχετοῦ βλέπειν.
ἔπειτα μέντοι βαιὸν οὐδὲ σὺν χρόνῳ
ὁρῶμεν αὐτὸν γῆν τε προσκυνοῦνθ᾽ ἅμα
1655 καὶ τὸν θεῶν Ὄλυμπον ἐν ταὐτῷ λόγῳ.
μόρῳ δ᾽ ὁποίῳ κεῖνος ὤλετ᾽ οὐδ᾽ ἂν εἷς
θνητῶν φράσειε πλὴν τὸ Θησέως κάρα.
οὐ γάρ τις αὐτὸν οὔτε πυρφόρος θεοῦ
κεραυνὸς ἐξέπραξεν οὔτε ποντία
1660 θύελλα κινηθεῖσα τῷ τότ᾽ ἐν χρόνῳ,
ἀλλ᾽ ἤ τις ἐκ θεῶν πομπός, ἢ τὸ νερτέρων
εὔνουν διαστὰν γῆς ἀλάμπετον βάθρον.
ἁνὴρ γὰρ οὐ στενακτὸς οὐδὲ σὺν νόσοις
ἀλγεινὸς ἐξεπέμπετ᾽, ἀλλ᾽ εἴ τις βροτῶν
1665θαυμαστός. εἰ δὲ μὴ δοκῶ φρονῶν λέγειν,
οὐκ ἂν παρείμην οἷσι μὴ δοκῶ φρονεῖν.
ΧΟ. ποῦ δ᾽ αἵ τε παῖδες χοἰ προπέμψαντες φίλων;
ΑΓ. αἵδ᾽ οὐχ ἑκάς· γόων γὰρ οὐκ ἀσήμονες
φθόγγοι σφε σημαίνουσι δεῦρ᾽ ὁρμωμένας.

***

ΑΓΓΕΛΟΣ
Πολίτες, αν πρέπει όλα με δυο λόγια να τα πω,
1580 ο Οιδίπους πέθανε.
Τις πράξεις όμως δεν μπορεί με λίγες λέξεις
να τις ιστορήσει ο λόγος μου, γιατί όσα έγιναν εκεί
κράτησαν ώρα.
ΧΟ. Πέθανε ο δύστυχος;
ΑΓ. Μάθε, τώρα του έπεσε ο κλήρος της άλλης πια ζωής
που δεν τελειώνει.
ΧΟ. Πώς έγινε; Είχε ο δύσμοιρος τη θεία τύχη
1585 να σβήσει δίχως πόνο;
ΑΓ. Έτσι ακριβώς, κάτι που παραμένει αξιοθαύμαστο.
Πήρε λοιπόν το βήμα του από δω (ήσουν κι εσύ
παρών και ξέρεις), δίχως κανέναν οδηγό δικό του·
αυτός μας οδηγούσε όλους.
1590 Και μόλις έφτασε μπροστά στο κατηφορικό κατώφλι,
βαθιά στο χώμα ριζωμένο με τα χάλκινα σκαλιά του,
σταμάτησε στο σταυροδρόμι και διάλεξε ένα δρόμο
εκεί κοντά στο κοίλωμα που μοιάζει με κρατήρα,
όπου χαράχτηκαν όρκοι αιώνιας πίστης Πειρίθου και Θησέα.
1595 Εκεί σταμάτησε, σε ίση απόσταση απ᾽ τον Θορίκιο βράχο,
την κούφια γέρικη αχλαδιά, τον τύμβο από πέτρα,
και τότε κάθισε. Μετά λύνει από πάνω του τα λερωμένα ρούχα,
οπότε φώναξε τις δυο του θυγατέρες, να του φέρουν
νερό τρεχούμενο, για να πλυθεί και για να κάνει τις σπονδές.
Εκείνες έτρεξαν αμέσως στον λόφο αντίκρυ
1600 της Χλοερής θεάς, της Δήμητρας, γρήγορα έφεραν όσα τούς
πρόσταξε ο πατέρας τους, κι αφού τον έπλυναν,
του φόρεσαν το ρούχο που απαιτεί το έθιμο.
Όταν εκείνος ένιωσε καλά κι ευχαριστήθηκε μ᾽ όλα που έγιναν
1605 σωστά — τίποτα δεν του έλειψε απ᾽ όσα επιθυμούσε —
βρόντηξε ο Δίας.
Ακούγοντας οι κόρες αναρίγησαν, πέφτουν στα γόνατα θρηνώντας
του πατέρα τους, χτυπούν τα στήθη τους και γοερά βογκούσαν.
1610 Τον πικραμένο θρήνο τους ακούγοντας εκείνος,
τα χέρια του άπλωσε, τις αγκαλιάζει και τους είπε:
κόρες μου, από σήμερα δεν έχετε πατέρα πια,
όλα που είχα χάνονται, κι εδώ θα σταματήσει
πολύμοχθη η φροντίδα σας για την τροφή μου.
1615 Ήταν σκληρή, το ξέρω, κόρες μου, αλλά μια λέξη φτάνει
να πληρώσει τον μεγάλο μόχθο σας·
άλλος κανείς, όσο εγώ, δεν σας αγάπησε· τώρα θα στερηθείτε
την αγάπη μου για την υπόλοιπη ζωή σας.
1620 Έτσι μιλώντας μεταξύ τους, αγκαλιασμένοι οι τρεις
θρηνούσαν. Όταν ο θρήνος εξαντλήθηκε και κόπασε η βοή,
έπεσε απόλυτη σιωπή. Και τότε ξαφνικά τον φώναξε
μια δυνατή κραυγή. Σ᾽ όλους εμάς από τον τρόμο
1625 όρθιες σηκώθηκαν της κεφαλής οι τρίχες.
Ήταν φωνή θεού που τον καλούσε, δυνατά κι επίμονα:
εσύ Οιδίποδα, εσύ, γιατί αργούμε; γιατί δεν προχωρούμε;
Περνά η ώρα, και το φταίξιμο είναι δικό σου.
Ακούγοντας εκείνος την κλήση του θεού, κοντά του
1630 ζήτησε να πάει ο βασιλιάς της χώρας, ο Θησέας.
Κι όταν αυτός πλησίασε, μιλώντας είπε:
Με το δεξί σου χέρι στα παιδιά μου, την πίστη δώσ᾽ μου την παλιά
— κάνετε, κόρες μου, κι εσείς το ίδιο. Και τώρα
η υπόσχεση: ποτέ σου θέλοντας δεν θα προδώσεις
τις θυγατέρες μου, με καλοσύνη πάντα θα προσφέρεις
1635 ό,τι τους είναι ωφέλιμο.
Γενναίος άντρας, το υποσχέθηκε εκείνος. Κι όχι από οίκτο,
έδωσε στον ξένο όρκο.
Μετά απ᾽ αυτό ο Οιδίπους τις κόρες του με τα τυφλά του χέρια
1640 ψηλαφώντας, έλεγε: κόρες μου, πρέπει τώρα ν᾽ αποδείξετε
γενναίο φρόνημα, κι από τον τόπο αυτόν ν᾽ αποχωρήσετε. Μη δείτε,
μην ακούσετε τ᾽ απόρρητα και τ᾽ απαγορευμένα.
Αποσυρθείτε αμέσως. Μόνο ο Θησέας ας μείνει εδώ,
έχει δικαίωμα αυτός να μάθει όσα θα γίνουν.
1645 Όλοι στα λόγια του υπακούσαμε κι αναστενάζοντας,
με μάτια βουρκωμένα, ακολουθήσαμε τις κόρες.
Φεύγοντας, λιγάκι μόνο προχωρήσαμε, κι αμέσως
στρέφουμε το κεφάλι μας να δούμε·
εκείνος είχε εξαφανιστεί· μόνον ο βασιλιάς
1650 στεκόταν με το χέρι στο μέτωπό του σηκωμένο,
σκεπάζοντας τα μάτια του, σαν από φόβο για κάτι φοβερό
που φανερώθηκε, κι ανθρώπου μάτι δεν αντέχει να το δει.
Μετά, σε λίγο, είδαμε τον Θησέα, να προσκυνεί γονατιστός
1655 τη γη, συνάμα και τον θείο Όλυμπο.
Το πώς ωστόσο εκείνος χάθηκε, ο τρόπος του θανάτου του,
γι᾽ αυτά κανένας άλλος δεν ήξερε κάτι να πει,
εκτός ο ίδιος ο Θησέας.
Πάντως αυτόν μήτε πυρφόρος κεραυνός από θεού
1660 τον φλόγισε, μήτε τον άρπαξε του πόντου θύελλα
που ξέσπασε την ώρα εκείνη.
Μπορεί και να τον πήρε κάποιος αποσταλμένος των θεών,
ή σπλαχνικά ν᾽ άνοιξε η γη και μαύρο το χάσμα της
στον κάτω κόσμο να τον δέχτηκε.
Το βέβαιο είναι πως δεν έφυγε στενάζοντας
από τον πόνο μιας αρρώστιας. Σαν από θαύμα,
θαυμαστός ο θάνατός του, για θνητό μοναδικός.
1665 Αν πάλι δίνω την εντύπωση ότι μιλώ παράλογα,
δεν θέλω με το μέρος μου να πάρω όσους νομίζουν
πως δεν είμαι στα καλά μου.
ΧΟ. Πού είναι τώρα οι θυγατέρες του
κι όσοι δικοί μας τον συνόδεψαν;
ΑΓ. Όχι μακριά. Οι αντίφωνοί τους γόοι το δείχνουν
με τα σήματά τους καθαρά, πως έφτασαν κιόλας εδώ.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 10. Οδύσσεια

10.4. Αθηνά - Οδυσσεύς

Όσο για την Αθηνά, επιστρέφει στα δρώμενα του έπους μετά το τέλος των «Απολόγων», αναλαμβάνοντας πάλι προγραμματικό ρόλο, στην αιχμή μάλιστα μετάβασης από τον εξωτερικό στον εσωτερικό νόστο του ήρωα. Βρισκόμαστε στην αρχή της δέκατης τρίτης ραψωδίας. Μετά από ολοήμερη αναμονή του ήρωα, καθώς πέφτει το βράδυ, αρχίζει η ετοιμασία για την προπομπή του: αποχαιρετισμός στον Αλκίνοο και στην Αρήτη, σπονδή, κάθοδος στην παραθαλάσσια ακτή, επιβίβαση στο καράβι, ύπνος βαθύς, όμοιος με θάνατο, ταξίδι προς Ιθάκη. Σ᾽ αυτό ακριβώς το σημείο ο ποιητής παραθέτει τους επόμενους σημαδιακούς στίχους (ν 86-92):

Έτρεχε το καράβι σταθερό και σίγουρο· μήτε γεράκι,
το γοργότερο πετούμενο, δεν θα μπορούσε να το φτάσει.
Σαν το γεράκι και το πλοίο πετώντας έσχιζε το θαλάσσιο κύμα,
τον άντρα ταξιδεύοντας, που η στόχασή του έμοιαζε θεού·
ένας που τόσα πάθη πόνεσε η γενναία ψυχή του,
που πέρασε ανδρείους πολέμους, άγρια κύματα της θάλασσας,
τώρα ατάραχος κοιμόταν, λησμονώντας τ᾽ αμέτρητα παθήματά του.

Υπάρχουν πολλά σήματα, που επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε εδώ το δεύτερο προοίμιο του έπους. Πρόκειται για τομή που τέμνει το έπος στη μέση. Η διαίρεση αυτή στα δύο, με έντονη και βαθιά τη γραμμή του διαχωρισμού, ενισχύεται και με άλλα επιμέρους μοτίβα και υποδηλώσεις· στοιχεία που δείχνουν πως το πρώτο μέρος του έπους περατώθηκε και αναμένεται τώρα το δεύτερο.

Ο βαθύς, παρ᾽ ολίγον θανάσιμος, ύπνος του ήρωα λειτουργεί ως γέφυρα και συνάμα ως χάσμα ανάμεσα στα δύο μέρη του έπους· η λήθη όλων των προηγούμενων παθών από τον ίδιο τον ήρωα (λελασμένος ὅσσ᾽ ἐπεπόνθει στο πρωτότυπο) προτείνεται και στον ακροατή, ο οποίος καλείται να λησμονήσει όσα πάθη του Οδυσσέα προηγήθηκαν, για να υποδεχθεί τη δοκιμασία και τα άθλα του που θα ακολουθήσουν. Η αίσθηση εξάλλου ότι ο ποιητής συντάσσει εδώ δεύτερο προοίμιο, προκύπτει και από το γεγονός ότι σημαίνουσες λέξεις και εκφράσεις του ανακαλούν το πρώτο προοίμιο: ο στίχος, λόγου χάριν, 90 της δέκατης τρίτης ραψωδίας ὃς πρὶν μὲν μάλα πολλὰ πάθ᾽ ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν επαναλαμβάνει σχεδόν επί λέξει τον στίχο 4 της πρώτης ραψωδίας: πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν.

Αυτή την τομή, που υπόσχεται συνάμα συνέχεια, έρχεται να επικυρώσει η Αθηνά, προγραμματίζοντας, τώρα μαζί με τον Οδυσσέα, τα δρώμενα του δεύτερου μέρους, τα οποία σκοπεύουν στη μνηστηροφονία, με τα προηγούμενα και τα παρεπόμενά της.

Οι Φαίακες αφήνουν ενύπνιο τον Οδυσσέα στο λιμάνι του Φόρκυνα. Ο Οδυσσέας ξυπνά, δεν αναγνωρίζει όμως την Ιθάκη, γιατί η Αθηνά την έχει περιβάλει με θολή νεφέλη - πρώτο σήμα για τη μέθοδο της παράλλαξης, που θα ασκηθεί σε όλο το μήκος του δεύτερου μέρους, ενόψει της μνηστηροφονίας. Αμήχανος μπροστά στο παραλλαγμένο νησί, που δεν το αναγνωρίζει, νιώθει ο Οδυσσέας ανακούφιση, όταν παρουσιάζεται μπροστά του ένα νεαρό βοσκόπουλο. Είναι η Αθηνά, παραλλαγμένη κι αυτή, όπως η Ιθάκη. Στην ερώτηση του Οδυσσέα ποιος είναι ο αγνώριστος τόπος όπου βρέθηκε, η μεταμορφωμένη θεά εκθειάζει τη φήμη της Ιθάκης. Εκείνος ωστόσο δεν φανερώνει αμέσως τη δική του πραγματική ταυτότητα: διηγείται μια πλαστή ιστορία, την πρώτη στο έπος, για την οποία μιλήσαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο. Η Αθηνά χαμογελά και τον χαϊδεύει.

Έτσι προγραμματίζεται με τρία σήματα η μέθοδος που θα κριθεί αποτελεσματική για την επικείμενη μνηστηροφονία: παράλλαξη χώρου, παράλλαξη όψης, παράλλαξη λόγου. Αυτή τη μέθοδο την ορίζουν και τη συμμερίζονται η Αθηνά κι ο Οδυσσέας, με υποβολέα τον ποιητή, που τους εμπιστεύεται τη συνέχεια του έπους του. Ακολουθεί το σχέδιο εφαρμογής. Πρώτα θεά και ήρωας ανταλλάσσουν τις ενδιάμεσες εμπειρίες τους. Ασφαλίζουν μετά μαζί τα δώρα των Φαιάκων σε παραπλήσια σπηλιά. Τέλος, κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλον κάτω από μια ελιά και συναποφασίζουν τον τρόπο αντίδρασης και δράσης. Και η δεκάτη τρίτη ραψωδία καταλήγει (ν 439-440):

Κι αφού τα βρήκαν μεταξύ τους και συμφώνησαν,
πήρε τον δρόμο του ο καθένας.

Συμπέρασμα: τα στοιχεία που συστήνουν στην αρχή του έπους τον προγραμματικό ρόλο της Αθηνάς, εδώ επαναλαμβάνονται και συμπληρώνονται, ώστε το πρόγραμμα να ανταποκριθεί στις συνθετικές απαιτήσεις τώρα του δεύτερου μέρους. Η θεά, μεταμορφώνεται πάλι, κινείται και παρακινεί. Το θέμα ωστόσο της μεταμόρφωσης τη φορά αυτή διευρύνεται. Στη διπλή μεταμόρφωση της Αθηνάς αντιστοιχεί η παραμόρφωση του Οδυσσέα. Η σωματική παράλλαξη επεκτείνεται, όπως είδαμε, στις περιοχές του χώρου και του λόγου. Εφεξής η παράλλαξη και ο δόλος θα αποτελέσουν (αμυντικά στην αρχή, επιθετικά ύστερα) μέσα, με τα οποία ο ήρωας θα διασφαλίσει την επιτυχία της μνηστηροφονίας. Στο μεταξύ, οι πλαστές διηγήσεις του Οδυσσέα θα πολλαπλασιαστούν, ενώ ο δόλος του θα μεταβιβαστεί στη συμπεριφορά λιγότερο του Τηλεμάχου και περισσότερο της Πηνελόπης (το αγώνισμα του τόξου, με το οποίο προάγεται η μνηστηροφονία, είναι δική της ιδέα, δεύτερη μετά το προηγούμενο τέχνασμα του ιστού).

Αλλά και το θέμα της κίνησης και της μετακίνησης διπλασιάζεται: μεταφέρεται από τον Οδυσσέα στον Τηλέμαχο, με διάμεσο πάντα αγωγό την Αθηνά. Γενικότερα, στην αφετηρία και του δεύτερου μέρους ο ποιητής αναθέτει πάλι στην Αθηνά την εξαγγελία του συνθετικού του σχεδίου, τώρα όμως με συνεργό τον Οδυσσέα. Θεά και ήρωας συμβάλλονται στην κοινή αυτή υπόθεση, καθώς και οι δύο διαθέτουν εφευρετικό και πολύτροπο νου, ομόλογη, όπως ομολογεί η Αθηνά, βουλήν και μῆτιν.

Η συνεργασία αυτή ευοδώνεται και από το γεγονός ότι ο αντίπαλος θεός του νόστου, ο Ποσειδών, κάνει την τελευταία του εμφάνιση στο πρώτο μέρος της δέκατης τρίτης ραψωδίας, και μετά εξαφανίζεται (ν 125-187). Μόλις αποθέτουν κοιμισμένο τον Οδυσσέα οι φαίακες ναυτικοί στην ακτή του Φόρκυνα, ο Ποσειδών, που τους παίρνει είδηση, εξανίσταται, εκφράζοντας έντονη διαμαρτυρία στον Δία. Ισχυρίζεται πως κανείς θεός και θνητός πλέον δεν θα τον τιμήσει, εφόσον οι Φαίακες, φύτρα δική του, τον αγνόησαν, μεταφέροντας (σώο, αβλαβή, με τιμές και πολύτιμα δώρα) τον Οδυσσέα στην Ιθάκη, τον νόστο του οποίου ο ίδιος δεν τον είχε τελεσίδικα αρνηθεί, τον θέλησε όμως εμποδισμένο με πάθη και βάσανα.

Ο Δίας απορρίπτει την υπόθεση της υποτίμησης του Ποσειδώνα από τους άλλους θεούς (κάτι τέτοιο, λέει, αντιβαίνει στην εξέχουσα θέση του μέσα στο δωδεκάθεο). Αν όμως η προσβολή προέρχεται από θνητούς, δικαιούται ο Ποσειδών να αντιδράσει όπως νομίζει. Οπότε εκείνος προκρίνει να πληρώσουν οι Φαίακες με δύο ποινές την αστόχαστη προπομπή του Οδυσσέα στην Ιθάκη με δικό τους καράβι: στον γυρισμό τους, το καράβι να μαρμαρώσει καταμεσής του πελάγους· ένα ψηλό βουνό να αποκλείσει τριγύρω την πόλη τους. Ο Δίας εγκρίνει τη σκέψη του Ποσειδώνα, διαβαθμίζοντας ωστόσο τα δύο μέρη της: να προηγηθεί, λέει, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Φαιάκων το μαρμάρωμα του καραβιού· μετά να αποκλειστεί η πόλη με περίγυρο βουνό. Ως προς το πρώτο μέρος της, η απειλή του Ποσειδώνα πραγματοποιείται αμέσως. Κατάπληκτοι οι μαζεμένοι στο λιμάνι Φαίακες βλέπουν ξαφνικά το πλοίο τους γυρίζοντας να πετρώνει στην ανοιχτή θάλασσα. Μεσολαβεί όμως ο Αλκίνοος, ο οποίος αναθυμάται τώρα έναν ξεχασμένο χρησμό, που προέλεγε τη διπλή αυτή εκδίκηση του Ποσειδώνα, και προτείνει να θυσιάσουν δώδεκα ταύρους στον θυμωμένο θεό, μήπως τους λυπηθεί και δεν πλακώσει την πόλη τους μ᾽ ένα θεόρατο όρος. Η θυσία τελείται δίχως καθυστέρηση, ο ποιητής ωστόσο αφήνει τον ακροατή μετέωρο: δεν λέει λέξη για τη θετική ή την αρνητική αντίδραση του Ποσειδώνα σ᾽ αυτή τη θυσιαστική ικεσία των Φαιάκων. Ξαναγυρίζουμε τώρα στην Αθηνά.

Η Ρώμη και ο κόσμος της: 2. Πάμε θέατρο;

2.4. Τελικά, ο Χονδρός και ο Λιγνός ήταν Ρωμαίοι;

Τώρα μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τη συμπεριφορά και τις προτιμήσεις του θεατρικού κοινού στη Ρώμη. Ο μέσος θεατής αγαπούσε τα λυρικά μέρη του έργου και περίμενε από τους ηθοποιούς καλές επιδόσεις όχι τόσο στην υποκριτική τέχνη όσο στο τραγούδι και τον χορό. Οι θεατρικές μελωδίες που άρεζαν γίνονταν γρήγορα «σουξέ» που ακούγονταν παντού: στους δρόμους, στις πλατείες, στα πάρτι. Όσες ιστορίες από την ελληνική μυθολογία απαντούσαν στα θεατρικά κείμενα μελοποιούνταν και γνώριζαν ανάλογη επιτυχία· τα παιδιά μπορεί να μην ήξεραν ακριβώς το περιεχόμενο ενός μύθου, μπορούσαν όμως εύκολα να αναγνωρίσουν το μουσικό θέμα που είχε επενδύσει τον μύθο σε μια πρόσφατη θεατρική επιτυχία. Οι συμμαθητές του Μάριου δεν ήξεραν τι ακριβώς ήταν η Αριάδνη, αλλά με τις πρώτες νότες μπορούσαν να πουν «αυτό το κομμάτι είναι από την Αριάδνη». Ο Στάτιος μπορεί να είχε τις αντιρρήσεις του γι᾽ αυτό τον τρόπο εκμάθησης των αρχαίων μύθων, αλλά υπάρχει αμφιβολία ότι η μελοποιημένη μυθολογία είναι πιο ευχάριστη από τις σχολαστικές παραδόσεις (και τις σχετικές ασκήσεις) ενός αυστηρού γυμνασιάρχη;

Έτσι, η αγάπη του ρωμαϊκού κοινού για το θέαμα και τη μουσική έφερε αλλαγές που διαφοροποίησαν τα ρωμαϊκά θεατρικά έργα και τη σκηνική τους παράσταση από τα ελληνικά τους πρότυπα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτές οι αλλαγές, που οφείλονταν στην κυρίαρχη παρουσία του μουσικού στοιχείου, έκαναν ορισμένες ρωμαϊκές θεατρικές παραστάσεις να μοιάζουν με «μιούζικαλ» - ή, ίσως, με όπερες που είχαν άλλοτε κωμικό και άλλοτε τραγικό χαρακτήρα. Οι ηθοποιοί που πρωταγωνιστούσαν έπρεπε να έχουν τις φωνητικές ικανότητες ενός τενόρου, ενός βαρύτονου ή ακόμη και μιας σοπράνο - πράγμα δύσκολο αν σκεφτούμε ότι δεν υπήρχαν γυναίκες ηθοποιοί και ότι είναι μάλλον δύσκολο για έναν άντρα να παριστάνει τη Μαρία Κάλλας. Σίγουρα, πάντως, έκαναν ό,τι μπορούσαν.

Θα ήταν, λοιπόν, παρακινδυνευμένο (για να επιστρέψουμε στο ερώτημα που θέσαμε πιο πάνω) να πούμε ότι το ρωμαϊκό κοινό δεν διέθετε θεατρική παιδεία· και θα ήταν ίσως πιο σωστό να αναγνωρίσουμε ότι, για όλους εκείνους τους λόγους που εκθέσαμε, διαμόρφωσε ένα διαφορετικό είδος θεατρικής συμπεριφοράς και παιδείας, με άλλες εμφάσεις και άλλες προσδοκίες που τελικά δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για ένα πιο μουσικό, πιο λυρικό θέατρο - για την όπερα.

Αυτή η καινούργια παράδοση λυρικού θεάτρου που δημιουργήθηκε από το μεγάλο, λαϊκό, θεατρικό κοινό της Ρώμης δεν αποτελεί απλώς ιστορία· είναι και σύγχρονη πραγματικότητα. Και σήμερα ακόμη, στην Ιταλία, τη Νότια Γαλλία και την Ισπανία, δηλαδή σε μεσογειακές περιοχές με έντονη λατινική παράδοση, το πλατύ κοινό συρρέει στις παραστάσεις της όπερας, έχει ασκημένο μουσικό αφτί και δεν συγχωρεί εύκολα λάθη στους τενόρους και τις σοπράνο - αφήνοντας τις παραστάσεις που στηρίζονται κυρίως στο θεατρικό κείμενο για τις πιο μορφωμένες «ελίτ».

Από τα δύο θεατρικά είδη, τη ρωμαϊκή τραγωδία και την κωμωδία, ήταν η δεύτερη που άσκησε μεγαλύτερη επίδραση στα μεταγενέστερα χρόνια - ίσως επειδή ενσωμάτωνε τα πιο αυθεντικά και πηγαία στοιχεία του ρωμαϊκού χαρακτήρα και έτσι διέθετε μεγαλύτερη πρωτοτυπία. Πολλοί από τους θεατρικούς συγγραφείς της Αναγέννησης, όπως ο Σαίξπηρ και ο Μολιέρος, μελέτησαν τα έργα του Πλαύτου και του Τερέντιου και έγραψαν κομμάτια που δείχνουν την άμεση επίδραση της λατινικής κωμωδίας ως προς τους χαρακτήρες και την πλοκή. Αλλά δεν είναι μόνο η επίσημη λογοτεχνία που οφείλει πολλά στους ρωμαίους θεατρικούς συγγραφείς· η προφορική λαϊκή παράδοση κράτησε κι αυτή ζωντανή την παρουσία ορισμένων κωμικών τύπων και χαρακτήρων της λατινικής κωμωδίας, μερικοί από τους οποίους μεταπήδησαν αργότερα από το σανίδι στην κινηματογραφική οθόνη. Ποιος θα μπορούσε να σκεφτεί, για παράδειγμα, ότι σε ορισμένους ρόλους του ο Τσάρλι Τσάπλιν κάνει ό,τι ακριβώς θα έκανε ένας δούλος σε μια κωμωδία του Πλαύτου; Και ποιος ξέρει ότι οι διάσημοι κύριοι Χονδρός και Λιγνός διασκέδασαν γενιές θεατών με τα ίδια κόλπα και την ίδια τεχνική που είχε χρησιμοποιήσει και ο Πλαύτος για να σκορπίσει γέλιο στην παράσταση εκείνη του Σεπτέμβρη του 5 π.Χ., όπου ο Μάριος έκανε την πρώτη επίσημη επίσκεψη του σε θέατρο;

Μοναξιά: αδυναμία των σχέσεων

Ο κόσμος μας συρρικνώνεται. Οι πλατφόρμες των κοινωνικών μέσων μάς επιτρέπουν να επικοινωνούμε με δεκάδες αν όχι με εκατοντάδες φίλους ταυτόχρονα, οι ιστοσελίδες γνωριμιών μάς προσφέρουν αφθονία πιθανών συντρόφων, που μπορούμε να αναζητήσουμε από την άνεση του σπιτιού μας, και το απλό πάτημα ενός πλήκτρου μάς επιτρέπει να δημιουργούμε νέες σχέσεις με ξένους από όλο τον πλανήτη που έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα και πάθη μ’ εμάς.

Ωστόσο, παρότι αυτή η εποχή είναι η εποχή της παγκόσμιας ανθρώπινης σύνδεσης, περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ υποφέρουν από μεγάλη μοναξιά.

Φυσικά, δεν νιώθουν μοναξιά όλοι όσοι μένουν μόνοι και πολλοί που ζουν με άλλους νιώθουν μοναξιά. Πολλοί νιώθουμε μοναξιά παρότι μένουμε μαζί με έναν σύντροφο ή έχουμε σχέση με κάποιον. Στην πραγματικότητα, η συγκατοίκηση με κάποιον με τον οποίο έχουμε σωματική εγγύτητα αλλά έχουμε ελάχιστα άλλα κοινά συχνά εντείνει την τεράστια συναισθηματική απόσταση και τη βαθιά αποσύνδεση που νιώθουμε, οδηγώντας σε έντονα αισθήματα απομόνωσης.

Αυτό που καθορίζει τη μοναξιά μας δεν είναι η ποσότητα των σχέσεών μας αλλά η ποιότητά τους, το εύρος στο οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως κοινωνικά ή συναισθηματικά αποκομμένο.

Πράγματι, πολλοί έχουμε ατζέντες γεμάτες τυχαίες γνωριμίες κι ωστόσο υποφέρουμε από έλλειψη ουσιαστικών σχέσεων. Κάποιοι έχουμε ένα μεγάλο δίκτυο καλών φίλων, αλλά μας λείπει ένας σύντροφος. Μπορεί να περνάμε όλη μέρα με αμέτρητους συναδέλφους, αλλά να νιώθουμε αποκομμένοι και απομονωμένοι από όλους. Μπορεί να είμαστε ευλογημένοι με ισχυρές οικογενειακές σχέσεις, αλλά να μας χωρίζει μεγάλη γεωγραφική απόσταση από αυτούς που μας αγαπούν. Όσοι είναι τυχεροί να γεράσουν έχοντας υγεία και ικανότητες μπορεί να βιώσουν μοναξιά επειδή χάνουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα από ασθένειες.

Οι ουσιαστικές σχέσεις είναι απαραίτητες για μια ευτυχισμένη και ολοκληρωμένη ζωή, αλλά η χρόνια μοναξιά μπορεί να μας βλάψει με πολύ πιο σοβαρούς τρόπους από τον περιορισμό της βασικής ευτυχίας. Εκτός από τον συναισθηματικό πόνο και τη νοσταλγία που προκαλεί, η μοναξιά σχετίζεται επίσης με την κλινική κατάθλιψη, τις αυτοκτονικές τάσεις και συμπεριφορές, την εχθρότητα και τις διαταραχές ύπνου.

Το πιο σημαντικό, η μοναξιά έχει ανησυχητικά αποτελέσματα στη γενική μας υγεία. Αλλάζει τη λειτουργία των καρδιαγγειακών συστημάτων (οδηγώντας σε υπέρταση, αυξημένο δείκτη μάζας σώματος και υψηλή χοληστερίνη), των ενδοκρινικών συστημάτων (αυξάνοντας τις ορμόνες του στρες), ακόμη και του ανοσοποιητικού συστήματος.

Η μοναξιά προκαλεί επίσης μείωση των διανοητικών ικανοτήτων, καθώς και λήψη κακών αποφάσεων, μείωση της προσοχής και της συγκέντρωσης, μειωμένη κρίση και πιο γρήγορη εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ.

Όσο σοκαριστικό και αν είναι, η μοναξιά αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για τη μακροχρόνια υγεία, γιατί κυριολεκτικά μας στερεί χρόνια από το προσδόκιμο ζωής. Ως αποτέλεσμα το συναίσθημα της μοναξιάς σπάνια πυροδοτεί μια αίσθηση επείγουσας κατάστασης και σπάνια δίνουμε προτεραιότητα να βγούμε από αυτό και να θεραπεύσουμε τα ψυχολογικά μας τραύματα.

Μια Νέα Προσέγγιση του Απολύτου

Σε όλες τις θρησκείες η ΑΛΗΘΕΙΑ, η ΑΠΩΤΕΡΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ο ΘΕΟΣ, είναι ΕΜΠΕΙΡΙΑ, Βίωση Μίας Άλλης Πραγματικότητας, πέρα από το άμεσα αντιληπτό. Η Απώτερη Πραγματικότητα Είναι το Απόλυτο, δεν προσδιορίζεται, δεν περιορίζεται, δεν περιγράφεται. Είναι η Βίωση του Απείρου, του Αιώνιου, του Υπερβατικού, στην Ατελείωτη Σιγή του νου... Όλες οι θρησκείες προσεγγίζουν την Ίδια Πραγματικότητα.

Όταν το ον δεν Βιώνει Αυτή την Πραγματικότητα εγκλωβίζεται μέσα σε μία διανοητική θεώρηση της Αλήθειας. Έτσι αποκτά σημασία η βάση της αντίληψης, οι όροι της θεώρησης, η περιγραφή. Εδώ υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο πως θεωρεί την Αλήθεια, ο Βουδισμός, το Βεδάντα, ο Ταοϊσμός, ο Χριστιανισμός, ο Ισλαμισμός και οι οπαδοί τους εμπλέκονται σε ατελείωτες συζητήσεις για το πως μπορούμε να θεωρήσουμε την Αλήθεια. Η απάντηση σε όλους αυτούς είναι ότι Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑ και όχι διανοητική περιγραφή. Αν είχαν εμπειρία της Αλήθειας που διακηρύττουν οι θρησκείες τους θα γνώριζαν την Αλήθεια και θα γνώριζαν ακόμα ότι η Πραγματικότητα Είναι Μία σε όλες τις θρησκείες, άσχετα από το πως περιγράφεται.

Πέρα από όλες τις θρησκείες, πέρα από όλες τις αντιλήψεις, πέρα από όλες τις περιγραφές, χρειάζεται να Προσεγγίσουμε την Αλήθεια εκ νέου, να Βιώσουμε την Άπειρη Πραγματικότητα, το Απόλυτο, πέραν της νόησης. Χρειάζεται λοιπόν να αναζητήσουμε την Βάση Της Συνείδησης, την Ουσία, την Λειτουργία, τα Όριά της. Χρειάζεται να προσδιορίσουμε την Βέβαιη Γνώση. Χρειάζεται να Βιώσουμε την Αλήθεια. Είναι η Αυτογνωσία, σε πράξη και σε προσωπικό επίπεδο. Κανείς δεν θα το κάνει για εμάς. Ούτε υπάρχουν έτοιμες θεωρίες. Όλες οι έτοιμες θεωρίες (θρησκείες, φιλοσοφίες) έχουν κλείσει τον ιστορικό κύκλο τους.

Η Αλήθεια Είναι Εδώ, Τώρα. Χρειάζεται να Την Βιώσουμε. Δεν έχει σημασία αν το θέλουμε ή όχι. Είναι το Πεπρωμένο μας. Είναι το Πεπρωμένο μας; Μόνο σε αυτή την ερώτηση χρειάζεται να απαντήσουμε...

Για τον Άγνωστο Θεό

Αν ο Θεός Είναι Μία Αντικειμενική Πραγματικότητα πρέπει να Τον Προσεγγίσουμε σαν το ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ, όχι σαν μία αντίληψη, σαν μία ιδέα, σαν έννοια. (Οι κοσμοθεωρίες μπορούν να υποδείξουν την Αλήθεια, όμως η «Αλήθεια που υποδεικνύουν» δεν είναι το ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ). Ας μην ονομάσουμε λοιπόν τον Θεό με κάποιο όνομα. Ας αφήσουμε κατά μέρος το ζήτημα περί του «Απροσώπου» ή του «Προσωπικού» του Θεού. Ας τον ονομάσουμε Αυτόν Τον Άγνωστο Θεό απλά ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ, ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ.

Ένας πρώτος προσδιορισμός του ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ, είναι ότι «ΕΙΝΑΙ» (ότι Υπάρχει ανεξάρτητα από την δική μας αντίληψη). Αυτό το ΕΙΝΑΙ Είναι η Βάση για κάθε ύπαρξη, το Θεμέλιο κάθε «οντολογίας». Δεν είναι απλά μία γενική έννοια, μία σύλληψη της νόησης (υπάρχει τεράστια διαφορά), ούτε απλά το άμεσα αντικειμενικό, το εξωτερικό, το υλικό...

Σαν υπάρξεις (σαν συνειδήσεις σε εγρήγορση, σαν «εγώ») ανήκουμε στο ΕΙΝΑΙ. Η Βαθύτερη Ουσία μας ανήκει στο ΕΙΝΑΙ, στο ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ. Η Συνείδηση λοιπόν Είναι ΕΙΝΑΙ, Είναι Κάτι Πλατύτερο από το «περιστασιακό περιεχόμενό» της, τις αντιλήψεις της. Η Εντός Της Συνείδησης λοιπόν διαπλάτυνση της ύπαρξής μας, η ΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ, πέρα από τις αντιλήψεις, την νόηση, την αισθητήρια δραστηριότητα, κλπ., μας Οδηγεί στο ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ.

Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΜΑΣ λοιπόν (σαν ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, όχι απλά σαν «περιεχόμενο» - γιατί το «περιεχόμενο» αλλάζει) είναι η ΠΥΛΗ που μπορεί να μας Οδηγήσει στον ΑΓΝΩΣΤΟ ΘΕΟ - Αυτό που Υπάρχει κι ας μην φαίνεται, Αυτό που Υποστηρίζει τα πάντα. Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΜΑΣ είναι ο Βωμός στον Οποίο πρέπει να θυσιάσουμε όλες τις αντιλήψεις μας για να μας Αποκαλυφθεί Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΘΕΟΣ.

Αναζητώντας τον Ζώντα Θεό

Ο ΘΕΟΣ, αν και Είναι Αρχή, Βάση και Όριο του Αντικειμενικού, εντούτοις δεν γίνεται άμεσα Αντιληπτός από την ανθρώπινη συνείδηση. Παραμένει Αόρατος, Αθέατος, σε όλες τις προσπάθειες διερεύνησης: ο Θεός δεν μπορεί να συλληφθεί ούτε με την σκέψη (γιατί γίνεται «έννοια»), ούτε σαν το άμεσα αντικειμενικό (γιατί δεν είναι αντικείμενο).

ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ σαν Πηγή Ύπαρξης, Βάση και Όριο της Ύπαρξης γίνεται έτσι αντιληπτό σαν ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟ. Μόνο με την Υπέρβαση της συνηθισμένης λειτουργίας της συνείδησης Αποκαλύπτεται η Βάση της Ύπαρξης, ο Θεός.

Συνεπώς το ερώτημα δεν είναι αν υπάρχει Θεός, τι είναι Θεός, κλπ., (ερωτήματα που θέτει η σκέψη και δεν έχουν ή δεν δέχονται λογικές απαντήσεις). Το ερώτημα είναι «που ψάχνουμε» ή «πως ψάχνουμε» και «τι ψάχνουμε»: Αναζητούμε Αυτό που Υπάρχει, το Αντικειμενικό, την Πηγή της Ύπαρξης, την Βάση των πάντων, το Όριο της Εξέλιξης; Αναζητούμε τον Ζώντα Θεό, τον Παρόντα (σε όσους γνωρίζουν πως να Τον Αναζητήσουν); Θέλουμε να Τον Προσεγγίσουμε, να Ενωθούμε Μαζί Του, να «Ζήσουμε» Μαζί Του; Ή απλά περιπλανιόμαστε στον χώρο της σκέψης, ανακατεύουμε «έννοιες» και υψώνουμε «είδωλα»;

Αν θέλουμε να βρούμε Κάτι πρέπει να ψάξουμε στο σωστό μέρος κι όχι απλά εκεί που υπάρχει φως...

Αυτο-αντανάκλαση ή αλλιώς ενδοσκόπηση

Η αυτο-αντανάκλαση ή αλλιώς ενδοσκόπηση ή αυτοπροβληματισμός είναι μια διαδικασία με την οποία αυξάνετε την κατανόησή σας για το ποιος είστε, ποιες είναι οι αξίες σας και γιατί σκέφτεστε και ενεργείτε όπως κάνετε.

Είναι μια μορφή προσωπικής ανάλυσης που σας επιτρέπει να ευθυγραμμίσετε τη ζωή σας με αυτό που θέλετε πραγματικά να είναι.

 
Η σημασία της αυτο-αντανάκλασης

«Το ταξίδι στην αγάπη προς τον εαυτό και την αποδοχή του εαυτού πρέπει να ξεκινήσει με αυτοεξέταση. Μέχρι να κάνετε το ταξίδι της αυτο-αντανάκλασης, είναι σχεδόν αδύνατο να αναπτυχθείτε ή να μάθετε στη ζωή». (Lyanla Vanzant)

Η αυτο-αντανάκλαση είναι ένα μέσο παρατήρησης και ανάλυσης του εαυτού μας για να αναπτυχθoύμε.

Αυτή η ανάπτυξη είναι ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο σημαντικό να αφιερώνουμε χρόνο στον προσωπικό μας προβληματισμό.

Κατανοώντας ποιος είστε τώρα και ποιος θα θέλατε να γίνετε, βοηθάτε στον προσδιορισμό των βημάτων που πρέπει να κάνετε σε αυτό το ταξίδι.

Ο προβληματισμός σχετικά με το πώς συμπεριφέρεστε και ποιες σκέψεις μπαίνουν στο μυαλό σας ως απάντηση σε γεγονότα στον κόσμο γύρω σας, σας επιτρέπει να δείτε με τι χρειάζεστε να εργαστείτε.

Τα οφέλη της αυτο-αντανάκλασης

Βελτιωμένες σχέσεις

Μπορείτε να κάνετε αλλαγές που οδηγούν σε πιο αρμονικές σχέσεις.

Εάν υπάρχουν δυσκολίες σε μια σχέση - είτε ρομαντική είτε πλατωνική - μπορείτε να αξιολογήσετε την κατάσταση, να ρωτήσετε τι ρόλο παίζετε σε αυτές τις δυσκολίες και να βρείτε τρόπους να τις ξεπεράσετε.

Ο αυτο-προβληματισμός σας δίνει την ευκαιρία να δείτε πώς αισθάνεστε πραγματικά για το άλλο άτομο και να λάβετε υπόψη την αξία που φέρνει η σχέση.

Αυτό μπορεί να σας κάνει να εκτιμήσετε περισσότερο αυτό το άτομο, το οποίο στη συνέχεια επηρεάζει τον τρόπο που αλληλεπιδράτε μαζί του.

Μεγαλύτερη διαύγεια σκέψης

Η ενδοσκόπηση σε δεύτερο χρόνο παρέχει την ευκαιρία να σκεφτείτε κάτι με μια πιο ορθολογική έννοια χωρίς να θολώνει το μυαλό σας από τα συναισθήματα που βιώνετε όταν αλληλεπιδράτε σε μια κατάσταση.

Αναγνώριση των πραγματικών σας αξιών

Θα δυσκολευτείτε να γνωρίσετε πραγματικά τον εαυτό σας μέχρι να αφιερώσετε χρόνο στο να σκεφτείτε τι πραγματικά έχει σημασία για εσάς.

Όταν σκέφτεστε τον εαυτό σας, μπορεί να δείτε πράγματα που κάνετε ή νομίζετε ότι έρχονται σε αντίθεση με αυτό που πραγματικά θέλετε να είστε.

Αυτό μπορεί να προκαλεί ακόμη και ηθικά ζητήματα, ή μπορεί απλώς να σας βοηθήσει να καταλάβετε τις κατευθυντήριες αρχές που θα θέλατε ιδανικά να ζήσετε.

Η αυτο-αντανάκλαση είναι το μέσο με το οποίο η ηθική πυξίδα σας μπορεί να διαμορφωθεί και να βελτιωθεί, ώστε να είστε σε θέση να ενεργείτε πιστά σε αυτό σε ό, τι κάνετε.

Μπορεί να σας βοηθήσει να αισθανθείτε λιγότερο χαμένοι στη ζωή και πιο δυνατοί για να δημιουργήσετε ένα μέλλον που αντικατοπτρίζει τις βασικές σας πεποιθήσεις.

Βελτιωμένη λήψη αποφάσεων

Όταν πρόκειται για σημαντικές αποφάσεις στη ζωή, ένας μικρός προσωπικός προβληματισμός είναι ανεκτίμητος.

Μας πάει πάλι πίσω στο να έχεις διαύγεια σκέψης και επίγνωση των πραγματικών σου αξιών.

Με αυτά τα δύο πράγματα, μπορείτε να πάρετε αποφάσεις που σας βάζουν στο βέλτιστο δρόμο για μεγαλύτερη ευημερία.

Αυτό σημαίνει λιγότερες τύψεις ή χαμένες ευκαιρίες και περισσότερη ψυχική ηρεμία γνωρίζοντας ότι έχετε κάνει τη σωστή επιλογή.

Καλύτερος ύπνος

Όταν αφιερώνετε λίγο χρόνο κάθε μέρα κοιτάζοντας πίσω τα γεγονότα και πώς ανταποκριθήκατε σε αυτά, μπορεί να κλείσει κάθε ανεπίλυτο συναίσθημα.

Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει όχι μόνο να κοιμηθείτε πιο γρήγορα, αλλά και να έχετε έναν πιο ξεκούραστο βραδινό ύπνο γενικά.

Λιγότερο άγχος

Ένα από τα βασικά αποτελέσματα της αντανάκλασης του εαυτού και της γνώσης του εαυτού σας από κοντά είναι να γίνετε πιο σίγουροι για τον εαυτό σας και τις ενέργειές σας.

Βρίσκετε περισσότερη βεβαιότητα σε αυτόν τον αβέβαιο κόσμο επειδή βασίζεστε στην αίσθηση του εαυτού σας.

Με μεγαλύτερη βεβαιότητα έρχεται λιγότερο άγχος.

Ανησυχείτε λιγότερο για το «τι θα γινόταν» και εστιάζετε περισσότερο στα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να ευθυγραμμίσετε καλύτερα τις ενέργειές σας με αυτές τις κατευθυντήριες αρχές για τις οποίες αναφερθήκαμε παραπάνω.

Έτσι ανησυχείτε λιγότερο για το τι μπορεί να πιστεύουν οι άλλοι για εσάς και τις επιλογές σας, επειδή γνωρίζετε ότι κάνετε αυτό που σας ταιριάζει.

Πώς να κάνετε ενδοσκόπηση

Ρωτήστε «Γιατί;»

Το «γιατί» είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να σκεφτούμε.

Γιατί ενεργείς όπως ενεργείς;

Γιατί σκέφτεστε όπως νομίζετε;

Αυτό μπορεί να σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο γεγονός εκείνη την ημέρα ή θα μπορούσε να είναι ένα γενικότερο μοτίβο συμπεριφοράς;

Ορισμένα «γιατί» είναι εύκολο να απαντηθούν. Μπορεί να έχετε φωνάξει στο παιδί σας επειδή εσείς και ο σύντροφός σας είχατε μαλώσει λίγο πριν.

Μερικά «γιατί» όμως είναι πιο περίπλοκο να απαντηθούν.

Ρωτήστε «Τι;» «Πού;» Και «Ποιος;»

Οι επόμενες ερωτήσεις που θα θέλετε να κάνετε και να απαντήσετε μετά το αρχικό σας «γιατί» είναι αυτές που σας ενημερώνουν για τον τρόπο που θα θέλατε να σκεφτείτε ή να ενεργήσετε στο μέλλον.

Περιστρέφονται γύρω από αυτές τις 3 βασικές ερωτήσεις:

Τι θα έκανα διαφορετικά;

Πού θέλω να φτάσω;

Ποιος θέλω να είμαι;

Αυτά είναι τα θεμέλια των ευρύτερων, πιο ακριβών ερωτήσεων που θα θέλετε να θέσετε στον εαυτό σας.

Ορίστε μερικά παραδείγματα:

- Τι έπρεπε να είχα κάνει όταν το αφεντικό μου με επέκρινε μπροστά στους συνομηλίκους μου;

- Πού θέλω να βρίσκομαι όσον αφορά τη σχέση μου τα επόμενα χρόνια;

- Ποια πρέπει να είναι η απάντησή μου σε ένα άτομο που μου φέρεται άσχημα λόγω της φυλής μου;

Ρωτήστε «Πώς;»

Μόλις εντοπίσετε κάτι που θα θέλατε να αλλάξετε, σκεφτείτε γιατί το κάνατε έτσι μέχρι τώρα, ποιο είναι το ιδανικό σημείο στο οποίο θέλετε να φτάσετε και με τι τρόπο μπορείτε να το καταφέρετε αυτό.

Με άλλα λόγια, ποιος είναι ο χάρτης πορείας για να σας μεταφέρει από το Α (όπου βρίσκεστε τώρα) στο Β (εκεί που θα θέλατε να είστε);

Δώστε στον εαυτό σας χρόνο, αλλά να ξέρετε πότε να σταματήσετε.

Η διαδικασία του αυτο-προβληματισμού ενέχει τον κίνδυνο του μηρυκασμού.

Όταν αφήνουμε μια σκέψη να περνάει από το μυαλό μας ξανά και ξανά χωρίς προφανή τρόπο επίλυσής της, χάνουμε όλα τα οφέλη του εσωτερικού προβληματισμού και απλά αναμασάμε τα ίδια και τα ίδια.

Επομένως, είναι σημαντικό να θέσετε ένα όριο σ΄ αυτό...

Γράψτε τις σκέψεις σας

Μερικοί άνθρωποι μπορεί να θεωρήσουν χρήσιμο να σημειώνουν τις σκέψεις τους καθώς αντανακλούν τον εαυτό τους.

Αυτό μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο εάν δυσκολεύεστε να ξεφύγετε από μια συγκεκριμένη σκέψη. Μόλις γραφτεί και «αποθηκευτεί» με ασφάλεια, μπορεί να διαπιστώσετε ότι το μυαλό μπορεί να το εγκαταλείψει πιο εύκολα χωρίς την «απειλή» να το ξεχάσει.

Τι γίνεται αν δεν τα καταφέρνω;

Ένα υγιές επίπεδο αυτο-στοχασμού συνήθως ενδυναμώνει και δίνει ενέργεια σε ένα άτομο καθώς βλέπει τρόπους να βελτιώσει τον εαυτό του.

Αυτό όμως δεν θα ισχύει για όλους.

Εάν δυσκολεύεστε πραγματικά να αντιμετωπίσετε τη διαδικασία ή διαπιστώσετε ότι εγείρει κάποια δύσκολα ζητήματα από το παρελθόν, το καλύτερο είναι πιθανώς να μιλήσετε σε έναν θεραπευτή.

Δεν έχετε αποτύχει εάν πρέπει να ζητήσετε βοήθεια. Έχετε καταφέρει να συνειδητοποιήσετε ότι έπρεπε.

Ένας άνθρωπος πρέπει να βρίσκει χρόνο για τον εαυτό του. Ο χρόνος είναι αυτό με το οποίο περνάμε τη ζωή μας. Αν δεν είμαστε προσεκτικοί, βρίσκουμε άλλους να τον ξοδεύουν για εμάς.

Η αυτο-αντανάκλαση είναι η πύλη της ελευθερίας.

Η ζωή δεν είναι τόσο σοβαρή όσο την κάνει ο νους μου

-Η θέαση της ομορφιάς σε ένα λουλούδι θα μπορούσε να αφυπνίσει τους ανθρώπους έστω και για λίγο, στην ομορφιά που αποτελείς ουσιαστικό μέρος της δικής τους εσώτερης Ύπαρξης, της αληθινής τους φύσης.

-Η αναγνώριση των συλλογικά αποκτηθέντων μέσω εξαρτημένης μάθησης νοητικών διεργασιών που διαιωνίζουν τη μη αφυπνισμένη κατάσταση.

-Ο ανθρώπινος νους είναι εξαιρετικά ευφυής. Ωστόσο, η ίδια του η ευφυία είναι μολυσμένη από παραφροσύνη.

-Αν η ιστορία της ανθρωπότητας ήταν η κλινική περίπτωση ενός μεμονωμένου ανθρώπου, η διάγνωση θα έπρεπε να είναι: χρόνια παρανοϊκά παραληρήματα, παθολογική ροπή προς τη διάπραξη φόνου και πράξεων ακραίας βίας και ωμότητας, εναντίον αυτών που αντιλαμβάνεται ως «εχθρούς» του – καθώς η δική του έλλειψη συνειδητότητας προβάλλεται προς τα έξω.

–Φόβος, απληστία και επιθυμία για εξουσία είναι οι ψυχολογικές παρωθητικές δυνάμεις όχι μόνο πίσω από τον πόλεμο και τη βία μεταξύ εθνών, φυλών, θρησκειών και ιδεολογιών, αλλά και η αιτία ατέρμονης σύγκρουσης στις προσωπικές σχέσεις.

–Δε γίνεσαι καλός προσπαθώντας να είσαι καλός, αλλά βρίσκοντας την καλοσύνη που είναι ήδη εντός σου επιτρέπονται σ΄ αυτή την καλοσύνη να αναδυθεί.

-Κάνουν σχέδια χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους το πρότυπο για τη δυσλειτουργία που κουβαλάει κάθε άνθρωπος μέσα του: το Εγώ.

-Ένα μεγάλης κλίμακας άνοιγμα πνευματικότητας έξω από τις θρησκευτικές δομές είναι μια εντελώς καινοτόμος εξέλιξη.

-Αν οι δομές του ανθρώπινου νου παραμείνουν αμετάβλητες, θα καταλήγουμε πάντα να αναδημιουργούμε τον ίδιο κόσμο, τα ίδια δεινά, την ίδια δυσλειτουργία

-Όταν έχεις προσαρτήσεις μια λέξη σε κάτι, γνωρίζεις τι είναι. Η πραγματικότητα είναι: Δεν γνωρίζεις τι είναι, απλώς έχεις καλύψει το μυστήριο με μια ετικέτα.

-Όταν το κοιτάζεις ή το κρατάς και του επιτρέπεις να υπάρχει χωρίς να του επιβάλλεις μια λέξη ή μια νοητική ετικέτα μια αίσθηση δέους, θαυμασμού ξυπνάει μέσα σου. Η ουσία του κοινωνείται σιωπηλά σ΄ εσένα και αντανακλά τη δική σου ουσία πίσω σ΄ εσένα.

–Όταν δεν καλύπτεις τον κόσμο με λέξεις και ετικέτες, επιστρέφει στη ζωή σου μια αίσθηση του θαυμαστού που έχει χαθεί εδώ και πολύ καιρό, από τότε που η ανθρωπότητα, αντί να χρησιμοποιεί τη σκέψη κατακυριεύτηκε από αυτήν. Ένα βάθος επιστρέφει στη ζωή σου.

-Όταν βλέπεις ποιος δεν είσαι, η πραγματικότητά του ποιος είσαι αναδύεται από μόνη της.

-Δεν συνειδητοποιούσα ακόμα ότι η σκέψη δίχως συναίσθηση είναι το κύριο δίλημμα της ανθρώπινης ύπαρξης.

–Η ζωή δεν είναι τόσο σοβαρή όσο την κάνει ο νους μου.

-Οι περισσότεροι άνθωποι δεν κατοικούν σε μια ζωντανή πραγματικότητα αλλά σε μια εννοιοποιημένη.

–Ο ανεξέλεγκτος αγώνας για περισσότερα, για ατέρμονη ανάπτυξη αποτελεί δυσλειτουργεία και ασθένεια. Είναι η ίδια δυσλειτουργία που εκδηλώνει το καρκινικό κύτταρο, που ο μοναδικός του στόχος είναι να πολλαπλασιαστεί, χωρίς να έχει επίγνωση του ότι επιφέρει την ίδια του την καταστροφή καταστρέφοντας τον οργανισμό του οποίου είναι μέρος.

–Αν μπορώ να νιώσω το «Υπάρχω» τόσο έντονα, τότε αυτό που είμαι δεν έχει μειωθεί καθόλου. Μπορώ να το νιώθω και τώρα, κάτι γαλήνιο και πολύ ζωντανό.

–Την Ύπαρξη πρέπει να την νιώσεις. Δεν μπορείς να τη σκεφτείς. Το Εγώ δεν τη γνωρίζει επειδή αποτελείται από σκέψη.

-Όλα όσα επιζητεί το Εγώ και στα οποία δεν μπορεί να νιώσει.

-Μερικές φορές το να παραιτείσαι από πράγματα είναι μια πράξη πολύ μεγαλύτερης δύναμης από το να τα υπερασπίζεσαι ή να γατζώνεσαι πάνω τους.

–Η ζωή θα σου δώσει όποια εμπειρία είναι πιο βοηθητική για την εξέλιξη της συνειδητότητάς σου.

–Το Εγώ δεν είναι λάθος, είναι απλώς μη συνειδητό… το Εγώ δεν είναι προσωπικό. Δεν είναι αυτό που είσαι.

-Το να βγάζεις τον εαυτό σου σωστό και τους άλλους λάθος είναι ένα από τα κύρια εγωικά πρότυπα, μια από τις κύριες μορφές της μη συνείδησης.

-Επομένως η επιθυμία διατηρεί το Εγώ ζωντανό πολύ περισσότερο από το έχω… Είναι μια εθιστική ανάγκη, όχι μη αυθεντική.

-Η έσχατη αλήθεια του ποιος είσαι δεν είναι «είμαι αυτός», «είμαι εκείνος» αλλά Είμαι.

Ο Άνθρωπος της Δράσης

Ο άνθρωπος βρίσκεται εδώ, σε κάποιο μέρος της γης μέσα στο πλήθος, αναπόφευκτα για να δράσει, για να εργαστεί με σκοπό την αυτοβελτίωση του για να μπορέσει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μιας διαφορετικής ζωής, μιας ζωής εναρμονισμένης με την γενέθλια του πορεία. Στην ουσία η διαδρομή δεν είναι ποτέ μια ευθεία γραμμή, έστω ανηφορική, αλλά μια ανοδικά κυκλική σπειροειδής πορεία που οδηγεί φαινομενικά και πάλι στο σημείο εκκίνησης αλλά κάθε φορά σε ένα διαφορετικό επίπεδο συνειδητότητας. Για να συμβεί όμως αυτό, για -να ολοκληρωθεί το επίπονο αυτό έργο-χρειάζεται να απορριφθούν όλα τα επίπλαστα στοιχεία που έχουν προσκολληθεί στη προσωπικότητα του ανθρώπου, έτσι ώστε να μπορέσει να εξυψωθεί.

Αυτό είναι ένα πολύ δύσκολο και σκληρό εγχείρημα αφού μετά από αμέτρητα χρόνια συσσώρευσης επιβλαβών συνηθειών πρέπει να αρχίσει μια αντίστροφη διαδικασία. Να αποκολληθούν όλα εκείνα τα στρώματα που έχουν επικαθήσει πάνω του και έχουν ταυτιστεί με την προσωπικότητα του και την έχουν απομακρύνει από το τέλειο πρότυπο του. Έχουν δημιουργήσει ένα σκληρό κέλυφος που ακόμη κι ένα ελάχιστο ράγισμα επιφέρει αφόρητο πόνο. Ένα κέλυφος που από συνήθεια το αποκαλούμε εαυτό, αλλά δεν είναι, ή μάλλον είναι ένα άθλιο κακέκτυπο που εκτόπισε τον αληθινό.

Το κυρίως πρόβλημα στη ζωή του ανθρώπου εντοπίζεται στο γεγονός της άγνοιας αυτής της αναγκαίας μεταστροφής. Ο άνθρωπος μπορεί να βαδίζει αιώνια στον ίδιο δρόμο παρωθούμενος από τις συνήθειες του δίχως να αναρωτηθεί που πηγαίνει. Όταν όμως πλησιάζει το πλήρωμα του χρόνου, όταν τον ρόλο του δασκάλου τον αναλαμβάνει η ίδια η ζωή, τότε είναι ο πόνος που αναλαμβάνει χρέη κελευστή και ηχεί η σάλπιγγα των πιο μεγάλων δοκιμασιών.

Ο άνθρωπος αποκαμωμένος από τα δυσάρεστα φαινόμενα που βιώνει νιώθει ανίκανος να τα αντιμετωπίσει και παραιτείται, ενώ είναι αυτή ακριβώς η στιγμή που χρειάζεται να αναρωτηθεί για όλα τα πεπραγμένα και να παρατηρήσει τη θέση που είχε μέσα σ’ αυτά, έτσι ώστε να επαναπροσδιορίσει τη στάση του. Ωστόσο εκείνος σταματά φοβισμένος αλλά ταυτόχρονα κι ανήμπορος να κάνει το παραμικρό.

Η προσωπικότητα του, ένα κράμα από άχρηστες συνήθειες και ψεύτικες πεποιθήσεις που καθοδόν συνέθεσε μοιάζει να μη του προσφέρει τις λύσεις που χρειάζεται για να αντιστρέψει τα φαινόμενα. Αυτό όμως είναι λογικό, δε μπορεί ο ίδιος-παλιός-άνθρωπος να δημιουργήσει νέες συνθήκες, για να αλλάξει το περιβάλλον του, πρώτιστα πρέπει να αλλάξει εκείνος, πρέπει να γίνει ένας Νέος Άνθρωπος.

Κατά έναν ειρωνικό όμως τρόπο στην ουσία επιθυμεί να παραμείνει ίδιος ενόσω αυτό που ο ίδιος είναι, έπλασε αυτό το οποίο μισεί ή αυτό που τον αντιπαλεύει. Εν ολίγοις ο άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει ότι συνέβαλε με τον τρόπο του, με τη συμπεριφορά του στη διαμόρφωση του κόσμου μέσα στον οποίο πορεύεται. Ακόμη και το φυσικό περιβάλλον του, έχει δεχθεί την ενέργεια της ύπαρξης του κι έχει αλλοιωθεί στο βαθμό της δικής του παρέμβασης, τις περισσότερες φορές προς την αρνητική πλευρά. Το περιβάλλον που ζει δεν είναι κάτι ξένο που έρχεται ως εχθρός, είναι μια σύνθεση όλων των σκεπτομορφών που στο πέρασμα της ζωής του έπλασε με το νου του.

Αυτό που εύκολα όμως μπορεί να διαγνωστεί κι είναι θλιβερό ως θέαμα είναι πως ακόμη κι όταν κατανοεί ότι πρέπει να αλλάξει, τελικά μένει μετέωρος και διστακτικός, μένει αδρανής. Αφήνεται στο έλεος της τύχης του, μια τύχη που δεν είναι καθόλου τυχαία, που είναι διαγεγραμμένη από πρότερες δράσεις και που η μόνη περίπτωση να ανατραπεί είναι η δική του μεταμόρφωση. Όσο εκείνος βυθίζεται στη κινούμενη άμμο που άπλωσε ολόγυρα του, τίποτε δε μπορεί να γίνει αρωγός στην ελπίδα του για σωτηρία. Αυτός ο ρόλος είναι ολότελα δικός του.

Ο σωτήρας του ανθρώπου είναι ο ίδιος του ο Εαυτός και μόνο αν εργαστεί με τον Εαυτό του μπορεί να αφυπνιστεί, να βγει απ' το λήθαργο, τη λήθη και τον ύπνο.

Αλλά ο άνθρωπος δυσκολεύεται να δράσει. Η πιο μεγάλη ήττα είναι αυτή απέναντι στον ίδιο του τον μικρό εαυτό. Λυγίζει κάτω από το βάρος ενός δικού του δημιουργήματος, τον διαφεντεύει ένα αμάλγαμα πολλών ετών, μια φτηνή ρεπλίκα που πρέπει να γίνει κομμάτια και θρύψαλα για να αποκαλυφθεί το Αρχέτυπο, ο πραγματικός Εαυτός.

Στον αντίποδα όμως όλων αυτών των κοπιαστικών προσπαθειών που εύκολα αποποιείται, δεν έχει κανένα πρόβλημα να δράσει όπως συνήθιζε, εκεί η δράση του βγαίνει αβίαστα, μηχανικά σχεδόν αυτοματοποιημένα. Άραγε όμως είναι εκείνος που δρα ή απλά τον χειρίζονται οι καταστάσεις κατά το δοκούν, σαν μια μαριονέτα σε θέατρο σκιών; Σε ποιους έχει εκχωρήσει την βούληση του;

Η μόνη ελπίδα του ανθρώπου είναι η δράση για την δική του επανόρθωση, το επίπονο κι επώδυνο σμίλευμα της προσωπικότητας του, για να απορρίψει κάθε επίπλαστο στοιχείο που επικολλήθηκε πάνω της. Μια βαριά πανοπλία που κατά ένα παράδοξο τρόπο ενώ μοιάζει άτρωτη κι απροσπέλαστη, δυσχεραίνει, με το βαρύ μέταλλο της, τις κινήσεις του, είναι άχρηστη μπροστά στην δυναμική ενέργεια των φαινομένων. Δε μπορεί να τον προστατεύσει σ’ αυτή τη μάχη, τουναντίον τον κρατά ακινητοποιημένο, ένα εύκολο θύμα των περιστάσεων. Μαγνητίζει και έλκει πάνω της κάθε τι που δονείται όμοια με την ποιότητα της.

Τελικά το δικό της φορτίο είναι πιο ασήκωτο από αυτό των καταστάσεων κι όμως ο άνθρωπος αδυνατεί να αναλάβει δράση, αλλά δίχως αυτήν τίποτε δε πρόκειται να συμβεί.

Τι μπορεί άραγε να περιμένει ο άνθρωπος απλώς ατενίζοντας το μέλλον, ενόσω στέκεται αδρανής στο παρόν; Το πιθανότερο, μια επανάληψη όλων όσων έχει στο παρελθόν δημιουργήσει, κι αυτό επειδή η ζωή κυλάει πάνω στις ράγες ενός κύκλου και το μόνο που έχουμε την δυνατότητα να κάνουμε είναι να φτιάξουμε έναν νέο κύκλο και να την εκτροχιάσουμε απ’ τον παλιό, ώστε να μπει σε μια νέα τροχιά.

Πάνω στο κύκλο είναι που πρέπει να δράσουμε Τώρα! Έτσι ώστε στις επόμενες στροφές να ζήσουμε τα αποτελέσματα των σημερινών νέων δράσεων. Η αδράνεια θα επιτρέψει σε παλιούς κύκλους να εμφανιστούν ολόιδιοι, αν αυτό μας αρέσει είναι προτιμότερο να μη κάνουμε τίποτε, αλλά αν δε μας αρέσει τότε πρέπει να κάνουμε άμεσα κάτι, κάτι διαφορετικό, αλλά σήμερα, τώρα!

Υπάρχει κι ισχύει ο νόμος της ελάχιστης προσπάθειας, αλλά δεν υπάρχει νόμος της μηδενικής προσπάθειας-εκτός κι αν πρόκειται για μια στωική αντιμετώπιση προς αποφυγή μιας αντί-δράσης- ο νόμος της ελάχιστης προσπάθειας όμως μπαίνει σε ενέργεια και λειτουργεί μόνο όταν έχει προηγηθεί μια δραστική ώθηση. Πρέπει να πετάξεις ένα βότσαλο στα ήρεμα νερά μιας λίμνης για να δημιουργήσεις κύματα.

Τότε ναι, αφέσου στην ελάχιστη προσπάθεια και ταξίδεψε αν θέλεις με τη ροή που έχεις δημιουργήσει, αλλά αν μείνεις αδρανής τότε τίποτε δε θα αλλάξει. Η αδράνεια ωφελεί μόνο όταν κινδυνεύουμε να μπούμε στον πειρασμό να δράσουμε λανθασμένα λόγω κεκτημένης ταχύτητας ή ωθούμενοι από ένα μοιραίο ελάττωμα. Στοχαστείτε πάνω στη σημασία αυτής της αδράνειας, της στωικής παρατηρητικότητας των φαινομένων και της μη αντί-δράσης.

Κάποτε πρέπει να βγούμε από έναν κύκλο αλλά μοιραία θα βαδίσουμε πάνω στην περιφέρεια ενός άλλου, ίσως πιο ψηλά, ίσως πιο όμορφα αλλά και πάλι η πορεία θα είναι κυκλική. Αν κάποιος μπορούσε να δει μια κάτοψη της κλίμακας που ανεβαίνει θα έβλεπε έναν κύκλο, σε μια εγκάρσια όμως τομή, θα αντίκριζε μια σπείρα. Η αλήθεια είναι ότι δεν περιστρεφόμαστε συνεχώς πάνω στην περιφέρεια του ίδιου κύκλου, αλλά ανηφορίζουμε, όπως προαναφέρθηκε, σε μια σπειροειδή κλίμακα που κάθε τόσο μας φέρνει ακριβώς πάνω από μια προηγούμενη κατάσταση, παρόμοια σε περιεχόμενο αλλά σε μια πιο εξελιγμένη μορφή. Αυτός που θέλει να αναγνωρίσει τα φαινόμενα των καιρών πρέπει να δει πίσω και πέρα από τις μορφές, επειδή οι μορφές πλανεύουν, τότε θα αντιληφθεί ότι όλα επαναλαμβάνονται. Αλλά το περιεχόμενο αυτού που θα επαναληφθεί στο μέλλον εναπόκειται στο περιεχόμενο της δράσης στο παρόν.

Είμαστε απλά άνθρωποι που ελπίζουμε… όμως ποτέ άλλοτε η ελπίδα για κάτι καινούριο δεν ήταν τόσο ισχυρή

Η φράση «δεν θα αντέξω ξανά να κλειστούμε μέσα» ακούγεται όλο και πιο συχνά τον τελευταίο καιρό. Η καραντίνα, η πανδημία και οι απότομες προσαρμογές που αναγκαστήκαμε να κάνουμε άλλαξαν ριζικά βασικές πεποιθήσεις μας.

Έχοντας βιώσει και εγώ μέσα σε αυτή την κατάσταση ομολογώ ότι το κλίμα που επικρατεί δεν συνίσταται για την δημιουργία θετικών συναισθημάτων και την ανάπτυξη του εσωτερικού μας κόσμου.

Και πώς θα μπορούσε; Πώς θα μπορούσες να είσαι εντάξει αν πρέπει να έχεις συνέχεια το μυαλό σου να μην πράξεις κάποια παρανομία με τους καινούριους κανόνες και περιορισμούς;

Πώς θα μπορούσες να είσαι εντάξει όταν παλιές σου συνήθειες ξεθωριάζουν όλο και πιο πολύ μέρα με την μέρα;

Και πώς θα μπορούσες να είσαι εντάξει όταν οι λογαριασμοί και τα χρέη σου αυξάνονται ενώ εσύ πρέπει να μένεις στάσιμος;

Στην αρχή είχα ένα παραθυράκι, μια αισιόδοξη γωνιά στην σκέψη μου, πως όλα γίνονται για να καταφέρουμε να επιβραδύνουμε τον χρόνο.

Να καταφέρουμε να ζούμε πιο αργά και να μάθουμε να απολαμβάνουμε περισσότερο την καθημερινότητά μας.

Πίστευα ότι ο χρόνος με τον εαυτό μας θα μας κάνει καλύτερους, αλλά κάθε άλλο βρισκόμαστε κάθε φορά ένα σημείο πριν από την παράνοια.

Το θεωρώ επόμενο από την στιγμή που ζούμε τόσο καιρό σε ένα περιβάλλον όπου καθημερινά είμαστε συντονισμένοι με τα δυστυχή γεγονότα που συμβαίνουν να επηρεαζόμαστε αρνητικά. Είναι λογικό να χτίσουμε ψηλές άμυνες για να προστατέψουμε τον εαυτό μας και είναι λογικό να βγαίνουν στην επιφάνεια αρνητικά στοιχεία του χαρακτήρα μας.

Καταλήγουμε να ψαχουλεύουμε μέσα μας και να αναδεικνύουμε συναισθήματα και συμπεριφορές που δεν μας αρμόζουν.

Όταν επικρατούν η τρέλα και η αστάθεια, πώς περιμένουμε από τους εαυτούς μας να πράττουμε ορθά; Πώς περιμένουμε να μην μας συνεπαίρνει το άγχος, ο θυμός και η θλίψη;

Οι καταστάσεις μας οδηγούν στο να γινόμαστε όλο και πιο κλειστοί και πιο εσωστρεφής. Τρομάζω και μόνο στην ιδέα του τι αντίκτυπο θα είχε αυτό σε κοινωνικούς και εξωστρεφής ανθρώπους.

Και όχι μόνο, όσο διαφέρουν οι χαρακτήρες μεταξύ τους τόσο διαφέρουν και οι επιπτώσεις της καραντίνας. Ο καθένας αντιδρά διαφορετικά στις αλλαγές γύρω του. Είναι η διαφορετικότητα μας που μας κάνει να αισθανθούμε μοναξιά, αναζητάμε για ταύτιση απεγνωσμένα στα μάτια του ατόμου απέναντι μας, μα εκτός από συμπόνια και αποδοχή τι άλλο θα μπορούσαμε πιθανά να λάβουμε; Είμαστε τόσο μοναδικοί…

Γινόμαστε απόμακροι από τον συνάνθρωπό μας, προκειμένου να προστατευτούμε και να προστατέψουμε.

Αγνοούμε κάποια στοιχεία του χαρακτήρα μας, προσαρμοζόμαστε σε κανόνες και ακολουθούμε μια ρουτίνα για το κοινό καλό.

Αλλά είμαστε μόνο άνθρωποι…

Πώς θα μπορούσε αυτό να μην μας στενοχωρεί, να μην μας τρελαίνει, να μην μας νευριάζει;

Είμαστε απλοί άνθρωποι που προσπαθούμε για το καλύτερο δυνατό.

Τα δυσμενή γεγονότα στα οποία βρισκόμαστε μάρτυρες το τελευταίο διάστημα έχουν επηρεάσει ένα σημαντικό κομμάτι του εαυτού μας, σίγουρα το αντίκτυπο τους θα μείνει χαραγμένο μέσα μας. Αυτό όμως που είναι σημαντικό να θυμόμαστε είναι ότι οι καταστάσεις δεν άλλαξαν τον χαρακτήρα μας, απλά έφεραν στην επιφάνεια συναισθήματα που είχαμε κρυμμένα βαθιά μέσα μας. Συναισθήματα που έδιναν την θέση τους στην ηρεμία, στην αγάπη, στην ευτυχία.

Το κομμάτι του εαυτού μας πριν την καραντίνα υπάρχει ακόμα. Η καθημερινότητα δεν είναι ευνοϊκή για να μας βοηθήσει να επιστραφούν εκεί που πρέπει. Και αυτό είναι λογικό. Είναι εντάξει και είναι αποδεκτό.

Είμαστε απλά άνθρωποι, που προσπαθούμε να τα βγάζουμε πέρα μέρα με την μέρα. Που προσπαθούμε να κρύψουμε την δυστυχία μας από τον συνάνθρωπο μας μήπως καταφέρουμε να του κλέψουμε ένα χαμόγελο.

Είμαστε μόνο άνθρωποι που προσπαθούμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Προσφέρουμε ανιδιοτελώς γιατί πλέον γνωρίζουμε την ανεκτίμητη αξία την ψυχικής ενθάρρυνσης.

Είμαστε μόνο άνθρωποι που ελπίζουμε. Ποτέ άλλοτε η ελπίδα για κάτι καινούριο δεν ήταν τόσο ισχυρή και ποτέ άλλοτε η συμπόνια και η αλληλεγγύη δεν ήταν τόσο αισθητές.

Και ίσως αυτό που μας φαίνεται απλό και δεδομένο να είναι το πιο δυνατό μας όπλο.

Ἡ ἐπανάσταση τοῦ Κλεισθένη

«Ἡ Ἀθήνα ἦταν καί πρῶτα μεγάλη πόλη, ἀλλά μετά τήν ἀπελευθέρωσή της ἀπό τούς τυράννους ἔγινε ἀκόμα πιό μεγάλη. Στήν Ἀθήνα τότε εἶχαν μεγάλη ἐπιρροή δύο ἄνθρωποι: ὁ Ἀλκμεωνίδης Κλεισθένης, αὐτός πού ἔλεγαν ὅτι εἶχε πείσει τήν Πυθία, καί ὁ Ἰσαγόρας, ὁ γιός τοῦ Τεισάνδρου, πού κρατοῦσε ἀπό μεγάλη οἰκογένεια (δέν ξέρω τίποτε γιά τήν καταγωγή της, ἀλλά οἱ συγγενεῖς του θυσιάζουν στόν Κάριο Δία). Οἱ δύο αὐτοί ἄνδρες ἦρθαν σέ ἀντίθεση γιά τήν ἐξουσία, καί ὁ Κλεισθένης, ἐπειδή ἔχανε, προσεταιρίστηκε τό λαό. Ἔπειτα, ἐνῶ οἱ Ἀθηναῖοι ἦταν τέσσερις φυλές, τούς διαίρεσε σέ δέκα, κατάργησε τίς παλιές ὀνομασίες, πού προέρχονταν ἀπό τους γιούς τοῦ Ἴωνα, τόν Γελέοντα, τόν Αἰγικορέα, τόν Ἀργάδη καί τόν Ὁπλητα, καί ἔδωσε στίς φυλές ὀνόματα ἐμπνευσμένα ἀπό τοπικούς ἥρωες, ἐκτός ἀπό τόν Αἴαντα πού, ἄν καί ἦταν ξένος, τόν πρόσθεσε γιατί ἦταν ἀπό γειτονική πόλη καί σύμμαχος» (Ἱστορία, Ε’ 66). 

Ἔτσι παρουσιάζει ὁ Ἡρόδοτος τά γεγονότα πού συνέβησαν στήν Ἀθήνα μετά τήν πτώση τῶν τυράννων, συνοψίζοντας μέ λίγα λόγια τό ἔργο τοῦ Ἄλκμεωνιδη. Πιό κάτω ὅμως, ἀφοῦ ἀναφέρεται παρενθετικά στόν Κλεισθένη τόν Σικυώνιο, ἐπανέρχεται στά μέτρα πού ἔλαβε ὁ ἀθηναῖος Κλεισθένης διευκρινίζοντας ὅτι στηρίχτηκε στόν δῆμο τῶν Ἀθηνῶν, «πού ὡς τότε ἦταν ἀποκλει-σμένος ἀπό ὅλα», καί ὅτι δημιούργησε τούς δήμους ὡς ὑποδιαιρέσεις τῶν νέων φυλῶν. Ἐκεῖνο ὅμως πού τόν ἀπασχολεῖ περισσότερο ἀπό τή νέα διαίρεση τῶν φυλῶν εἶναι οἱ ἀντιδράσεις πού προκάλεσε ἡ πολιτική τοῦ Κλεισθένη: δηλαδή ἡ προσφυγή τοῦ Ἰσαγόρα στούς Σπαρτιάτες, ἡ ἐξορία τοῦ Κλεισθένη καί τῶν ἑπτακοσίων οἰκογενειῶν πού συγγένευαν μέ τούς Ἀλκμεωνίδες (ἤ μᾶλλον τῶν ἑπτακοσίων ἀθηναίων οἰκογενειαρχῶν πού ἄνηκαν στήν ἴδια φρατρία μέ τούς Ἀλκμεωνίδες), ἡ ἄρνηση τῆς βουλῆς νά διαλυθεῖ, ὅπως πρότεινε ὁ Ἰσαγόρας, ἡ ἐξέγερση τοῦ δήμου καί ἡ ἐκδίωξη τοῦ σπαρτιάτη βασιλιᾶ Κλεομένη, τοῦ Ἰσαγόρα καί τῶν ὀπαδῶν τους ἀπό τήν Ἀκρόπολη, ὅπου εἶχαν ὀχυρωθεῖ, καί τέλος ἡ ἐπιστροφή τοῦ Κλεισθένη καί τῶν ἐξόριστων.

Τά ἴδια περίπου ἀναφέρονται καί στην Ἀθηναίων Πολιτεία. Ὁ Ἀριστοτέλης ὅμως ἀναλύει πληρέστερα σέ τί συνίστατο πραγματικά ἡ ἐπανάσταση τοῦ Ἀλκμεωνιδη. Ὁ Ἡρόδοτος ἀρκέστηκε νά ἀναφέρει ὅτι ὁ Κλεισθένης στηρίχτηκε στό λαό, τόν «προσεταιρίστηκε», δηλαδή τόν πῆρε μέ τό μέρος του, ἐπειδή βρέθηκε σέ μειονεκτική θέση ἀπέναντι στήν παράταξη τοῦ Ἰσαγόρα. Ἑπομένως, ἡ νέα διαίρεση τῶν φυλῶν, πού συνίστατο ἁπλῶς στήν αὔξηση τοῦ ἀριθμοῦ τους καί στή μετονομασία τους, κατέληξε τυχαία στή μεταβίβαση τῆς ἐξουσίας στό λαό. Ὁ Ἀριστοτέλης εἶναι πολύ πιό σαφής. Ὁ Κλεισθένης κατένειμε τούς Ἀθηναίους σέ δέκα φυλές, ἐπειδή «ἤθελε νά τούς ἀναμείξει ὥστε νά ἀποκτήσουν περισσότεροι πολιτικά δικαιώματα». Ἡ νέα διαίρεση τῶν φυλῶν ἐξυπηρετοῦσε πράγματι δύο σκοπούς: τήν ἀνάμειξη τῶν Ἀθηναίων, ὥστε νά ἀπαλειφθοῦν οἱ τοπικοί πελατειακοί δεσμοί πού εἶχαν ἀποδειχτεῖ τόσο ἐπίφοβοι τήν ἐποχή τῶν τυράννων, καί τήν ἐξασφάλιση ὡς ἐκ τούτου τῆς ἑνότητας τῆς πόλης. Σχηματίζοντας μέ γνώμονα τίς νέες φυλές γεωγραφικές περιφέρειες, πού καθεμιά περιλάμβανε τρεῖς τριττύες, μιά ἀπό τά παράλια, μιά ἀπό τήν πόλη καί μιά ἀπό τά μεσόγεια, ἔθετε τέρμα στίς ἀντιθέσεις πού εἶχαν ἐκδηλωθεῖ μεταξύ του δήμου τῶν ἀγροτῶν καί τῆς ἀστικῆς ἀριστοκρατίας καί διέλυε τίς τοπικές συσπειρώσεις γύρω ἀπό τίς διάφορες μεγάλες οἰκογένειες. Ἡ μεταρρύθμιση ὅμως στόχευε καί στό νά περιληφθοῦν στό δῆμο ὅσοι μέχρι τότε δέν ἄνηκαν. Αὐτοί ἐγγράφονταν στό ἑξῆς στούς καταλόγους τῶν δήμων καί δέν διαχωρίζονταν πιά ἀπό τούς παλιούς πολίτες, ἀφοῦ οἱ Ἀθηναῖοι δέν ὀνομάζονταν ἀπό δῶ καί πέρα μέ τό πατρικό τους ὄνομα ἀλλά μέ τό ὄνομα τοῦ δήμου ὅπου ἀνῆκαν.

Ποιοί ὅμως ἦταν αὐτοί οἱ ἄνθρωποι; Ὡς πρός αὐτό δέν εἶναι εὔκολο νά σχηματίσουμε σαφῆ εἰκόνα, γιατί οἱ συγγραφεῖς τοῦ 5ου καί τοῦ 4ου αἰώνα χρησιμοποιοῦν τόν ὅρο δῆμος γιά νά ὁρίσουν ἄλλοτε τό σύνολο τῶν πολιτῶν καί ἄλλοτε τόν φτωχό λαό. Ἄν ἐννοήσουμε τόν ὅρο μέ τήν πρώτη ἔννοια, εἶναι μᾶλλον βέβαιο ὅτι πρίν ἀπό τόν Κλεισθένη μέλη του ἦταν μόνο ὅσοι ὑπηρετοῦσαν ὡς ὁπλίτες, ἀφοῦ αὐτοί ἦταν κατά πάσα πιθανότητα οἱ μόνοι πού ἀνῆκαν στίς φρατρίες, τίς πολιτικές καί συνάμα θρησκευτικές ὁμάδες πού σχημάτιζαν τήν κοινότητα καί δήλωναν ὅτι κατάγονται ἀπό τόν ἴδιο πρόγονο. Σχηματίζοντας τίς νέες φυλές καί καθορίζοντας ὡς γενάρχη καθεμιᾶς κάποιον ὑποθετικό πρόγονο, ὁ Κλεισθένης περιλάμβανε στό σῶμα τῶν πολιτῶν ὅλους ὅσοι μέχρι τότε δέν ἀνῆκαν στίς φρατρίες, δηλαδή χωρικούς πού λόγω τῆς μεγάλης τους φτώχειας δέν μποροῦσαν νά ὑπηρετήσουν ὡς ὁπλίτες, ἀλλά καί τεχνίτες πού ἴσως προέρχονταν ἀπό τήν τάξη τῶν χωρικῶν ἤ ἴσως εἶχαν ἔρθει ἀπό ἀλλοῦ καί ἐγκαταστάθηκαν στήν Ἀττική γιά νά ἀσκήσουν τό ἐπάγγελμά τους. Ὅλοι αὐτοί, πού ὁ Ἀριστοτέλης τούς ὀνομάζει νεοπολίτας, ἔμελλε, χάρη στή μεταρρύθμιση τοῦ Ἀλκμεωνίδη, νά πάρουν στά χέρια τούς τήν ἐξουσία.

Δέν μποροῦμε βέβαια νά μιλήσουμε ἀκόμα γιά δημοκρατία.

Πρέπει πρῶτα οἱ συνελεύσεις τοῦ δήμου πού διευρύνθηκε νά γίνουν περιοδικές. Ὁ Κλεισθένης ὅμως, μέ τήν ἀναδιάταξη τοῦ «δημοτικοῦ χώρου», δημιούργησε καί τό ὄργανο μέ τό ὁποῖο ἀργότερα ἐπιτεύχθηκε ἡ κυριαρχία τοῦ δήμου, δηλαδή τή βουλή τῶν Πεντακοσίων, πού τήν ἀποτελοῦσαν πενήντα ἐτήσια μέλη ἀπό κάθε φυλή.

Πολλά σημεῖα παραμένουν σκοτεινά καί ὡς πρός τίς ἴδιες τίς μεταρρυθμίσεις καί ὡς πρός τούς λόγους πού ὤθησαν τόν Κλεισθένη νά τίς ἐπιχειρήσει. Εἶχε ἀπόλυτη συνείδηση τῆς σημασίας τους; Ποιές ἡθικές ἀρχές τόν καθοδήγησαν; Ὡς πρός αὐτό ἔχουν ἀναπτυχθεῖ πολλές θεωρίες, πού ἐπικαλοῦνται εἴτε διάφορες φιλοσοφικές ἐπιρροές εἴτε κάποια παράδοση τῶν Ἀλκμεωνιδῶν. Τέλος, πῶς εἶναι δυνατόν μιά τόσο ριζική ἀναδιάταξη νά ἔγινε στό σύντομο διάστημα μεταξύ της πτώσης τῶν τυράννων καί τῆς προσφυγῆς τοῦ Ἰσαγόρα στόν Κλεομένη; Φτάνουμε στό σημεῖο νά σκεφτοῦμε μήπως οἱ μεταρρυθμίσεις πραγματοποιήθηκαν μετά τήν ἐπιστροφή τοῦ Κλεισθένη καί τῶν ἐξόριστων.

Πέρα ὅμως ἀπό ὅλα αὐτά τά ἐρωτήματα, στά ὁποῖα ἀπαντοῦμε μόνο μέ ὑποθέσεις, μιά εἶναι ἡ οὐσία: ὅτι αὐτή ἡ ἐπανάσταση, ἐπιβάλλοντας σέ ὅλους τους Ἀθηναίους καθεστώς ἰσονομίας καί ἀναθέτοντας τήν ἄσκηση τῆς ἐξουσίας σέ ὅλους τούς πολίτες, διαμόρφωσε πλέον ὁριστικά τή φυσιογνωμία τῆς ἑλληνικῆς πόλης. Καί μολονότι αὐτές οἱ ἐπαναστατικές μεταρρυθμίσεις ἀφήνουν — καί θά ἐξακολουθήσουν γιά πολύ ἀκόμα νά ἀφήνουν — ἀνεπηρέαστο ἕνα τμῆμα τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου, ὅταν ἀναφερόμαστε πλέον στήν πόλη ἐννοοῦμε τό πρότυπο τῆς ἀθηναϊκῆς πόλης. Καί δέν ἔχει τόση σημασία ἄν αὐτό τό πρότυπο εἶναι ἐν μέρει φανταστικό καί ἡ Ἀθήνα παραμένει ἡ ἐξαίρεση μᾶλλον παρά ὁ κανόνας. Ὁ κλασικός ἑλληνικός πολιτισμός, ἔτσι ὅπως ἀνθησε τήν αὐγή τοῦ 5ου αἰώνα μέ τή γλυπτική του Ἀντήνορα, τήν περίφημη ζωγραφική τῶν ἐρυθρόμορφων ἄγγειων, τό θέατρο τοῦ Αἰσχύλου, εἶναι πρῶτα καί πάνω ἀπ’ ὅλα ἀθηναϊκός.

Ἡ μεγάλη σύρραξη τῶν μηδικῶν πολέμων δέν εἶναι ἄσχετη μέ ὅλα αὐτά: στόν Μαραθώνα τό 490, ὅπως καί στή Σαλαμίνα τό 480, ἡ σωτηρία ὀφείλεται στούς Ἀθηναίους: στόν Μαραθώνα τά στρατεύματα τοῦ Δαρείου τά ἀπέκρουσαν οἱ ὁπλίτες τῆς φάλαγγας (δηλαδή ὁ δῆμος πρίν ἀπό τόν Κλεισθένη) ἐνῶ στή Σαλαμίνα ἡ νίκη ὀφείλεται κυρίως στό στόλο, δηλαδή στούς φτωχότερους Ἀθηναίους πού ναυτολογοῦνταν ὡς κωπηλάτες.

Ἀνάμεσα στούς ἀθηναίους πολεμιστές στή Σαλαμίνα βρισκόταν καί ὁ ποιητής Αἰσχύλος, ὁ ὁποῖος στήν τραγωδία τοῦ Πέρσες περιγράφει τή μάχη ἀπό τήν πλευρά τῶν βαρβάρων. Ὁ Αἰσχύλος γεννήθηκε τό 525. Ἡ ζωή του δηλαδή συμπίπτει μέ τή γέννηση τῆς ἀθηναϊκῆς δημοκρατίας. Ἦταν παιδί, ὅταν ὁ Κλεισθένης ἐπέβαλε τή μεταρρύθμισή του, καί πέθανε τό 456, λίγο μετά τήν ὁλοκλήρωση τοῦ ἔργου τοῦ Ἀλκμεωνίδη ἀπό κάποιον ἄλλο μεταρρυθμιστή, τόν Ἐφιάλτη, γιά τόν ὁποῖο δέν γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Αὐτός ἀφαίρεσε ἐξουσίες ἀπό τό παλιό ἀριστοκρατικό συμβούλιο, τόν Ἄρειο Πάγο, καί τίς μεταβίβασε στή βουλή τῶν Πεντακοσίων. Ὑπάρχουν ἄραγε στό ἔργο τοῦ μεγάλου τραγικοῦ ἀπόηχοι αὐτῶν τῶν μεταρρυθμίσεων, ὅπως ὑπάρχουν, μισόν αἰώνα ἀργότερα, στό ἔργο τοῦ Εὐριπίδη ἀναφορές στήν ἐμφύλια σύρραξη πού ἀφάνιζε τότε τόν ἑλληνικό κόσμο; Μερικοί τό ὑποστηρίζουν, ἑρμηνεύοντας τό τέλος τῆς Ὀρέστειας, ὅπου ἐμφανίζονται οἱ δικαστικές ἁρμοδιότητες τοῦ Ἀρείου Πάγου, ἄλλοτε ὡς ἀποδοχή τῆς ἀνθρώπινης δικαιοσύνης ἀπέναντι στή θεϊκή αὐθαιρεσία καί ἄλλοτε ὡς καταδίκη του μέτρου πού πῆρε ὁ Ἐφιάλτης κατά τοῦ παλιοῦ ἀριστοκρατικοῦ συμβουλίου. Ἔχει ἐπίσης ὑπογραμμιστεῖ ὅτι τήν πρώτη σύνδεση τῆς λέξης δῆμος μέ τό ρῆμα κρατεῖν (ἀσκῶ τήν ἐξουσία, εἶμαι κυρίαρχος), ἀπό ὅπου προέρχεται ἡ λέξη «δημοκρατία», τή βρίσκουμε στίς Ἰκέτιδες, ὅπου ὁ βασιλιάς τοῦ Ἄργους Πελασγός ἀρνεῖται νά ἀποφασίσει μόνος του γιά τό αἴτημα τῶν Δαναΐδων καί διακηρύσσει (στ. 398-9): οὐκ ἄνευ δήμου τάδε | πράξαιμ’ ἄν, οὐδέ πέρ κρατῶν («δίχως τή γνώμη τοῦ λαοῦ δέ θά μποροῦσα νά τό κάνω, ὅσο καί να ΄ναι στό χέρι μου»). Τά πράγματα ὅμως δέν εἶναι τόσο ἁπλά. Ὅσο κι ἄν ἡ καινούρια πόλη καί ἡ νέα τάξη πραγμάτων ἐνυπάρχουν στήν τραγωδία, διακρίνονται μόνο σέ δεύτερο ἐπίπεδο, καλυμμένα ἀπό τήν τραγική σύγκρουση. Ὁπως ἀναφέρει ὁ P. Vidal-Naquet, μιλώντας ἀκριβῶς γιά τόν Αἰσχύλο: «Στήν τραγωδία ἡ πόλη πρέπει νά ἀναγνωρίζει τόν ἑαυτό της καί συγχρόνως νά τόν ἀλέγχει. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ τραγωδία εἶναι συγχρόνως τάξη καί ἀταξία. Ὁ τραγικός ποιητής μεταθέτει, ἀνατρέπει, κάποτε καταργεῖ τήν πολιτική τάξη. Οἱ ἀποκλίσεις ἀπό τόν κανόνα εἶναι αὐτές πού προκαλοῦν τήν παρουσίαση, ἤ, μέ τήν ἐτυμολογική σημασία τῆς λέξης, τή σκηνοθεσία».

Στό τέλος τῶν Εὐμενίδων ἡ Ἀθηνᾶ, πού μέ τά λόγια της ἀνάγκασε τό δικαστήριο νά ἀθωώσει τόν μητροκτόνο Ὀρέστη, προτρέπει τίς Ἐρινύες, πού ἀπαρτίζουν τό χορό, νά δεχτοῦν τή φιλοξενία πού τούς προσφέρουν οἱ Ἀθηναῖοι καί νά μεταμορφωθοῦν σέ εὐμενεῖς θεότητες. Καί γιά νά τίς πείσει, προλέγει τό μέλλον τῆς Ἀθήνας (στ. 852-69):

Σᾶς τό προλέγω·
γιατί τά χρόνια πού 'ν 'να 'ρθουν πιό δοξασμένα
θά' ναι γιά τό λαό μου αὐτό, κι ὅταν σύ θα 'χεις
σεβαστήν ἕδρα πλάι ἐδῶ στόν Ἐρεχθέα,
τόσα θα 'ναι νά βρεῖς κι ἀπ' ἄντρες καί γυναῖκες
ὅσα πουθενά ἀλλοῦ ποτέ σου ἀπ' ἄλλους θά' χες.
Μά ἔτσι καί σύ μή σπείρεις σέ δικούς μου τόπους
ζιζάνια φονικά, πού τά σπλάχνα ρημάζουν
τῶν νέων καί μέ χωρίς κρασί τούς ξεφρενώνουν,
μηδέ φωτιές μές στοῦ λαοῦ μου συδαυλίζεις,
σάν νά‘ ν’ κοκόρια, τίς καρδιές κι ἄμαχη στήσεις,
πού ἄγρια νά πολεμοῦν ἀδέρφια μέ τ' ἄδερφια·
μέ τούς ἀπέξω ἄς εἶν' ὁ πόλεμος, πού νάτος,
ἔρχετ' ὥσπου νά πεῖς καί τόν τρανό τῆς δόξας
ἔρωτ' ἀνάβει, κι ὄχι νά μοῦ λές γιά μάχες
πού στίς αὐλές τά σπιτικά τά ὀρνίθια στήνουν.
Λοιπόν τέτοια νά βρεῖς, ἄν θές, μπορεῖ ἀπό μένα:
νά 'χεις μαζί μου αὐτή τήν ἅγια χώρα, μ' ὅσες
θά σοῦ πρέπουν τιμές γιά ὅσα καλά τῆς κάμεις.

Καί ὅταν τέλος οἱ Ἐρινύες πείθονται ἀπό τά θεϊκά λόγια νά γίνουν Εὐμενίδες, ἡ θεά ἀπευθύνεται στούς Ἀθηναίους λέγοντας (στ. 992-5):

Γιατ' ἄν πρόθυμες, πρόθυμοι πάντα καί σεῖς
τίς τιμᾶτε ὅπως πρέπει, θ' ἀκούεστε παντοῦ
πώς ἡ πόλη κι ἡ χώρα σας ἴσια τραβᾶ
τόν ὀρθό καί τό δίκαιο τό δρόμο.

Γιατί στό ἑξῆς ἡ Διχόνοια (στάσις) δέν θά θριαμβεύσει πιά στήν πόλη, δέν θά χυθεῖ πιά «τό μαῦρο αἷμα τῶν πολιτῶν», τό αἷμα πού χύνει ἡ «ἐκδικήτρα ὀργή» καί ἡ «ἀντίφονη συμφορά». Τώρα θά θριαμβεύει ἡ δικαιοσύνη, ἡ Δίκη τοῦ Διός, ὅπως ἔλεγε δύο αἰῶνες πρίν ὁ Ἡσίοδος, ἡ ὁποία στήν Ἀθήνα τοῦ Κλεισθένη ταυτίστηκε μέ τή δικαιοσύνη τοῦ λαοῦ· χάρη σ' αὐτήν θά χαθεῖ γιά πάντα τό φάσμα τῆς στάσεως, δηλαδή τοῦ διχασμοῦ τῆς κοινότητας τῶν πολιτῶν.

Μεγάλη υπόθεση να είσαι ήρεμος. Τίποτα δε σε αγγίζει.

Τις θυμάσαι εκείνες τις μέρες. Τις δύσκολες, τις στενάχωρες, που σου έφερναν τεράστια εσωτερική αναστάτωση. Τις θυμάσαι έντονα. Ακόμη και τώρα, όταν το μυαλό σου τις ανακαλεί, σου φέρνουν ταχυκαρδίες, σφίξιμο και μια γεύση πίκρας. Όλοι λίγο-πολύ έχουμε περάσει ή περνάμε δύσκολα.

Σημασία όμως δεν έχει τι περνάμε, αλλά πώς το διαχειριζόμαστε. Πώς μπορούμε να μετατρέψουμε την κακοκεφιά και τη σύγχυση σε κάτι όμορφο. Και τι πιο όμορφο απ’ το να κάνεις δώρο στον εαυτό σου την ηρεμία σου;

Μεγάλη υπόθεση να είσαι ήρεμος. Τίποτα δεν μπορεί να σ’ αγγίξει και τίποτα δεν μπορεί να σε αναστατώσει. Είσαι σε μια κατάσταση πλήρους ζεν. Το μυαλό σου επικεντρώνεται μόνο στα όμορφα, αφήνοντας στην άκρη ό,τι μπορεί να του προκαλέσει σύγχυση και δυσάρεστες σκέψεις. Σαν μια διαδικασία άμυνας απέναντί τους. Σίγουρα δεν είναι εύκολο να γίνει, αλλά όταν συμβεί θα είσαι άλλος άνθρωπος.

Γιατί να μην προσπαθήσεις; Γιατί να αφήσεις να σε επηρεάζουν όλα αυτά; Άγχος, πίεση κι υποχρεώσεις είναι σε ημερήσια διάταξη. Ποιος είναι άλλωστε ο καθένας, που έχει έτσι αυθαίρετα το δικαίωμα, να σε ταράζει; Υπάρχουν πολλοί, που το κάνουν στην καθημερινότητά σου. Απ’ το αφεντικό που ξύπνησε μες τα νεύρα και ξεσπάει πάνω σου, το φίλο που σε κατακρίνει για τις επιλογές σου, το άτομο που είσαι ερωτευμένος και σε αγνοεί ή ακόμη κι απ’ τους ίδιους σου τους γονείς. Γκρίνιες, μουρμούρες, αναρίθμητα κατηγορώ που σου προσφέρουν απλόχερα κι εσύ απλώς σφίγγεις τις γροθιές σου, για να μην εκτοξευτούν στα μούτρα κανενός.

Λάθος τακτική. Αδιαφόρησε. Εσύ είσαι εκείνος, που είσαι υπεύθυνος για τη ζωή σου. Κανένας άλλος. Κι όσο πιο σύντομα το ενστερνιστείς, τόσο πιο ήρεμα θα αισθανθείς. Σκληρή τακτική. Θέλει δουλειά. Αλλά τίποτα δεν έρχεται εύκολα, πόσο μάλλον η ηρεμία. Η αδιαφορία σε κάνει να έχεις τόσο γαλήνη στην ψυχή, που αυτό μετά σε βοηθά να έχεις σ’ όλα μια πιο ψύχραιμη αντιμετώπιση.

Άλλωστε το αξίζεις. Είσαι σε κανένα πρόγραμμα τιμωρίας και πρέπει να αυτομαστιγώνεσαι συνεχώς κι αδιαλείπτως; Έτσι καταντάει μαζοχισμός. Όλοι αξίζουν μια ήρεμη ζωή, μακριά από συνεχείς διαλόγους στο μυαλό και δεύτερες φωνές, να σε κατακρίνουν. Βούλωσέ τους το στόμα. Κι ακόμη όταν πάνε να ξαναπούν κάτι, κλείσε τα αυτιά σου. Γύρνα το κεφάλι σου αλλού κι ασχολήσου με κάτι όμορφο.

Διότι τα όμορφα κι ήρεμα πράγματα μας κάνουν όμορφους κι ήρεμους τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Μας κάνουν να αναλωνόσαστε στα ουσιαστικά και μόνο. Δεν ασχολούμαστε με μικρότητες. Επικεντρωνόμαστε έτσι μόνο στα καλά στοιχεία των άλλων, στην ποιότητα της σχέσης μας μαζί τους και δεν εστιάζουμε στα αρνητικά τους. Βλέπουμε έτσι τη ζωή αισιόδοξα κι αντιμετωπίζουμε τα πάντα με χαμόγελο. Κι όταν κάποιος χαμογελά λάμπει και κάνει και τους άλλους να χαμογελούν. Είναι μεταδοτικό.

Να είστε ήρεμοι λοιπόν. Να φροντίζετε τον εαυτό σας σαν το πολυτιμότερο δώρο. Να του λέτε λόγια γλυκά, να τον παινεύετε και σε καμία περίπτωση να μην τον τιμωρείτε. Μπορεί η ζωή να είναι ομαδικό άθλημα, αλλά στο τέλος μόνος σου είσαι πάντα παρέα με τον εαυτό σου.

Τι λέτε, δεν του αξίζει να είναι τουλάχιστον ήρεμος κι ευτυχισμένος;

Ζούμε σε ένα ενσυνείδητo, αυτοεξελισόμενο σύμπαν;

«Πολλές από τις απαντήσεις στα προβλήματα της ανθρωπότητας ίσως προυποθέτουν να αναζητήσουμε καθοδήγηση από τη δημιουργική νοητική αρχή της Φύσης και του Σύμπαντος. Δυστυχώς, οι σύγχρονοι τεχνολογικά πολιτισμοί τείνουν να μην βλέπουν τις συμπαντικές νοητικές αρχές ως πηγές καθοδήγησης. Ακριβώς εκεί μπορεί να υπάρχει μια βασική "αιτία" πολλών προβλημάτων μας. Οι αυτόχθονες πολιτισμοί βλέπουν τη Φύση ως τη μητέρα όλης της ζωής, τιμούν το Σύμπαν ως μια μυστηριώδη νοητική δημιουργική αρχή, βλέπουν το είδος μας ως ένα από μέλος της γήινης και συμπαντικής οικογένειας. Βιώνουν τη Φύση ως φίλο και δάσκαλο. Θεωρούν τη Ζωή ως μια ιερή κοινότητα που χρειάζεται σεβασμό και φροντίδα, όχι κατάκτηση, όχι υπερκατανάλωση και λεηλασία. Το να τιμούμε και να συντονιζομαστε με τις συμπαντικές αρχές με τις οποίες συνδεόμαστε, απαιτεί διορατικότητα, ενσυνείδηση και ταπεινότητα.»! -Christopher Chase -Dunn (Αμερικανός κοινωνιολόγος γνωστός για τη συμβολή του στη θεωρία των παγκόσμιων συστημάτων).

Το είδος μας αγωνίζεται εδώ και χιλιάδες χρόνια πάνω στην έννοια της ανθρώπινης συνείδησης. Τι ακριβώς την προκαλεί και γιατί εξελιχτήκαμε για να βιώσουμε τη συνείδηση; Όλοι γνωρίζουμε τι είναι η συνείδηση: είναι αυτό που μας εγκαταλείπει κάθε βράδυ όταν μας παίρνει ο ύπνος και που επανεμφανίζεται το επόμενο πρωί όταν ξυπνάμε.

Το ερώτημα του τι συνιστά τη συνείδηση δεν είναι νέο. Ο άνθρωπος αναρωτήθηκε από πολύ νωρίς τι είναι αυτό, ποια είναι η διεργασία εκείνη που του επιτρέπει να αναρωτιέται. Το ζήτημα της συνείδησης στο παρελθόν αποτελούσε αποκλειστικά πεδίο έκφρασης φιλοσοφικών στοχασμών, πρόσφατα όμως ψυχολόγοι αλλά και νευροεπιστήμονες άρχισαν να ασχολούνται με το αποκαλούμενο πρόβλημα της σχέσης ανάμεσα στον νου και στο σώμα.

Έως πρόσφατα, το ζήτημα της συνείδησης υπαγόταν αποκλειστικά στη σφαίρα της φιλοσοφίας και της θρησκείας, όπου αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων. Το ερώτημα που προκύπτει είναι πώς μια μάζα νευρικών κυττάρων αποκτά αυτογνωσία –συνείδηση– εξακολουθεί να συνιστά ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια. Η ενσυνείδητη ζωή μας είναι ουσιαστικά μια γρήγορη διαδοχή συμπαγών εικόνων.

Χρησιμοποιώντας τον εγκέφαλό του, ο άνθρωπος μελετά και προσπαθεί να καταλάβει τον φυσικό κόσμο. Ο Francis Crick αναφέρει σχετικά με το ζήτημα αυτό:

«Δεν υπάρχει για τον άνθρωπο επιστημονική μελέτη πιο ουσιαστική από εκείνη της κατανόησης του ίδιου του εργαλείου που χρησιμοποιεί στην προσπάθειά του να καταλάβει τον φυσικό κόσμο. Κι αυτή ακόμα η αξιοπιστία της άποψης που έχουμε για τον φυσικό κόσμο εξαρτάται από την κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου.»

Η αντίληψη και η ακριβής αντανάκλαση του εξωτερικού περιβάλλοντος, η αποθήκευση πληροφορίας, η φαντασία, η αφαίρεση και η συνείδηση αποτελούν μερικές από τις λειτουργίες του εγκέφαλου που είναι απαραίτητες σ’ αυτή την προσπάθεια. Ωστόσο, πώς μπορούμε να καταλάβουμε με πληρότητα τον φυσικό κόσμο αν πρώτα δεν κατανοήσουμε τη λειτουργία αυτού ακριβώς του οργάνου που χρησιμοποιούμε για να απεικονίσουμε τον φυσικό κόσμο, δηλαδή του εγκεφάλου μας;

Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτά, η συνείδηση περιγράφεται όχι ως προϊόν της λειτουργίας των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου, αλλά ως μια συνεχής διεργασία που συμβαίνει στον εγκέφαλο.

Στη θεώρηση των Edelman και Tononi, έχει κεντρική σημασία το γεγονός ότι ο εγκέφαλος είναι εμφυτευμένος στο ανθρώπινο σώμα, μια βιολογική δομή με συγκεκριμένα ανατομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά, η οποία είναι η ίδια ενσωματωμένη σε ένα συγκριμένο φυσικό περιβάλλον. Η στενή αλληλεπίδραση των τριών αυτών στοιχείων (εγκέφαλος, σώμα, περιβάλλον) καθορίζει τη μορφή και την υφή της ενσυνείδητης εμπειρίας. Ένας εγκέφαλος θα διαμόρφωνε διαφορετική εικόνα για τον κόσμο και θα βίωνε διαφορετικά την ύπαρξή του αν ήταν δυνατόν να μεταμοσχευθεί από νωρίς στο σώμα ενός ρομπότ. Θα ονειρευόταν άραγε ηλεκτρικά πρόβατα από τη θέση αυτή;

Eίναι αδύνατον να ελπίζουμε ότι θα το μάθουμε ποτέ αν δεν κατανοήσουμε πρώτα τους μηχανισμούς της συνείδησης. Ποια είναι τα νευρικά κυκλώματα που συμμετέχουν στις διεργασίες της συνείδησης; Πώς αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους; Πώς διαμορφώνουν τη λειτουργία των δικτύων αυτών οι πληροφορίες που έρχονται από τις αισθητήριες οδούς και εκείνες που βρίσκονται στη μνήμη.

Σύμφωνα με άλλες μελέτες ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να έχει περισσότερα κοινά με το σύμπαν από ό, τι θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Σύμφωνα με μια ομάδα ερευνητών από τη Γαλλία και τον Καναδά, ο εγκέφαλός μας μπορεί να παράγει συνείδηση ως παρενέργεια της αυξανόμενης εντροπίας, μιας διαδικασίας που λαμβάνει χώρα σε όλο το σύμπαν από την εποχή του Big Bang. Για να δουν πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί η έννοια της εντροπίας στον ανθρώπινο εγκέφαλο, οι ερευνητές ανέλυσαν την ποσότητα της τάξης στον εγκέφαλό μας ενώ είμαστε σε μια συνειδητή κατάσταση σε σύγκριση με την κατάσταση που δεν είμαστε.

Αυτό το κατάφεραν μοντελοποιώντας τα δίκτυα νευρώνων στον εγκέφαλο εννέα συμμετεχόντων ατόμων, επτά από τους οποίους είχαν επιληψία. Ερεύνησαν εαν οι νευρώνες ταλαντώθηκαν σε φάση ο ένας με τον άλλο, καθώς αυτό θα μπορούσε να τους δείξει εάν τα εγκεφαλικά κύτταρα ήταν συνδεδεμένα. Σύγκριναν τις παρατηρήσεις τους την περίοδο που οι ασθενείς ήταν ξύπνιοι, όταν κοιμόνταν και όταν οι ασθενείς με επιληψία είχαν επιληπτικές κρίσεις.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι εγκέφαλοι των συμμετεχόντων παρουσίασαν υψηλότερη εντροπία όταν ήταν πλήρως συνειδητοί. «Βρίσκουμε ένα εκπληκτικά απλό αποτέλεσμα: σε κανονικές καταστάσεις, όταν δεν κοιμούνται, χαρακτηρίζονται από τον μεγαλύτερο αριθμό δυνατών διατάξεων αλληλεπιδράσεων μεταξύ των εγκεφαλικών δικτύων, που αντιπροσωπεύουν τις υψηλότερες τιμές εντροπίας», έγραψε η ομάδα στη μελέτη. Αυτό το εύρημα ώθησε τους ερευνητές να προτείνουν ότι η συνείδηση μπορεί να είναι μια παρενέργεια ενός συστήματος που λειτουργεί για τη μεγιστοποίηση της ανταλλαγής πληροφοριών. Με άλλα λόγια, η ανθρώπινη συνείδηση αναδύεται λόγω της αυξανόμενης εντροπίας. Και έτσι ερχόμαστε στην θεωρία του Πανσχισχισμού.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Πανσχισχισμού (Παγκόσμια Πρωτο-Συνείδης) το ίδιο το σύμπαν είναι συνειδητό. Υπάρχει ένα είδος πανταχού παρουσίας της συνείδησης που διαπερνά τον Κόσμο. Ως εκ τούτου, ο πανσχισχισμός έχει παραδοσιακά θεωρηθεί ως ένα φιλοσοφικό αίνιγμα που συζητείται σε μεταφυσικούς κύκλους. Τα τελευταία χρόνια, όμως, ένας αυξανόμενος αριθμός φυσικών και αστρονόμων άρχισε να βλέπει τον πανσχισχισμό ως επιστημονικό ζήτημα – μια έννοια που θα μπορούσε πραγματικά να δοκιμαστεί πειραματικά.

Ένας τέτοιος φυσικός, ο Grecory Matloff, υποστήριξε ότι οι επιστήμονες μπορεί να είναι σε θέση να επικυρώσουν την ιδέα της παγκόσμιας πρωτο-συνείδησης αναζητώντας «βολιδοσκοπικά» που καταγράφουν τα δικά τους μονοπάτια σε γαλαξιακές τροχιές. Αν και ακούγεται παράλογο, ο Matloff πιστεύει ότι ορισμένα φαινόμενα στην παρατηρητική αστροφυσική, όπως η ασυνέχεια του Parenago , θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην επιβεβαίωση του πανσχισχισμού. Ο Matloff πιστεύει επίσης ότι μια νέα θεωρία του πανσχισχισμού θα μπορούσε κάποια μέρα να αντικαταστήσει τη σκοτεινή ύλη η οποία αποτελεί το 84% του σύμπαντος.

Αντίστοιχα το 99% του ανθρώπινου σώματος (και όλων των απτών αντικειμένων) αποτελείται από κενό, την ενέργεια. Η αμιγώς συμπυκνωμένη ύλη είναι ένα πάρα πολύ μικρό ποσοστό, κι όμως αυτή η ύλη με αυτή την ενέργεια απαρτίζουν μια συμπαγή (φαινομενικά) οντότητα η οποία έχει νοητικό σώμα, έχει συναίσθημα, έχει συνείδηση της ύπαρξης της και κάνει επιλογές. Τον άνθρωπο. Ακόμη παραπέρα η σύγχρονη φυσική τείνει σιγά σιγά στην σκέψη ότι και κάθε όργανο του σώματος ξεχωριστά έχει την δικιά του συνείδηση, σκέψη και κατεύθυνση.

Φυσικά αυτό προς το παρόν παραμένει μια υπόθεση η οποία έχει μεν ισχυρές ενδείξεις, θα αποδειχθεί όμως πέραν πάσης αμφιβολίας όταν αποδειχθεί ο ρόλος του αιθερικού μας σώματος. Μπορούν αυτά να επιβεβαιώσουν ότι ίσως ζούμε σε ένα σύμπαν με συνείδηση; Μπορεί όλο το σύμπαν να αποτελεί μια ενιαία οντότητα με τους δικούς της σκοπούς, επιθυμίες, σκέψεις και επιλογές; Κανείς δεν το ξέρει με βεβαιότητα. Αν πάντως εμείς ως άνθρωποι αποτελούμε το μακρόκοσμο για το βασίλειο των κβάντα, ίσως ταυτόχρονα είμαστε το βασίλειο των κβάντα και τον μακρόκοσμο που είναι το σύμπαν μας.

Σε ψυχολογικό επίπεδο ο Jung υποστηρίζει βάση της αρχής της συγχρονικότητας πως όλα στο σύμπαν είναι συνδεδεμένα. Ως εκ τούτου, σκέφτηκε ότι οι άνθρωποι πρέπει επίσης να συνδέονταν με κάποιο τρόπο. Έτσι ανακάλυψε το συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας. Πίστευε ότι οι ανθρώπινες ψυχές, επικοινωνούν με τη μορφή σημαντικών συμπτώσεων ή συγχρονισμού.

Σύμφωνα με τον Jung, τα γεγονότα που συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο συνδέουν τις ψυχές μας . Αυτό αντιπροσωπεύει και τις σημαντικές συμπτώσεις. Στην ψυχολογία του Jung, η συγχρονικότητα ορίζεται ως σημαντικές και αιτιωδώς σχετικές συνδέσεις μεταξύ σωματικών και ψυχικών γεγονότων. Έτσι, με άλλα λόγια, συμβαίνουν φυσικά γεγονότα που έχουν κάποιο εσωτερικό νόημα. Αλλά πιο είναι το θέμα τους; Ο Jung πίστευε ότι υπάρχει ένα βαθύτερο επίπεδο του συλλογικού ασυνείδητου που στηρίζει τον φυσικό κόσμο. Ως εκ τούτου κατάλαβε, ότι οι συγχρονικότητα συμβαίνει για να φέρει μέσω του συλλογικού ασυνείδητου πληροφορίες στο προσωπικό ασυνείδητο και στη συνείδηση.

Ο Jung πίστευε ότι οι συγχρονικότητα αντικατοπτρίζει τις βαθιές ψυχολογικές διεργασίες, που μεταφέρουν τα μηνύματα, με τον ίδιο τρόπο που κάνουν τα όνειρα . Παίρνουν νόημα και παρέχουν καθοδήγηση στο βαθμό που αντιστοιχούν σε συναισθηματικές καταστάσεις και εσωτερικές εμπειρίες. Η συγχρονικότητα συνδέει τον υλικό κόσμο με τον πνευματικό κόσμο μέσω συμβόλων, που δεν είναι πάντοτε κατανοητά και που προκύπτουν από το συλλογικό ασυνείδητο. Σε μια συγχρονικότητα, λαμβάνει χώρα η συνύπαρξη δύο κοσμικών αρχών. Της ψυχής και της ύλης και στη διαδικασία αυτή συμβαίνει επίσης μια πραγματική ανταλλαγή χαρακτηριστικών.

Σε τέτοιες περιπτώσεις η ψυχή συμπεριφέρεται σαν να ήταν υλική και η ύλη συμπεριφέρεται σαν να ήταν μια έκφραση της ψυχής. Οι συγχρονικότητες είναι οι εκβολές του ιερού γάμου στην αλχημεία. Τα δύο αντίθετα το πνεύμα και η ύλη αλληλοενημερώνονται αμοιβαία και ενώνονται σε μια διαχρονική αγκαλιά. Αντί να προσανατολιστούμε μονόπλευρα μόνο προς το πνευματικό, αποκλείοντας την ύλη ή τα υλικά ζητήματα αποσυνδεδεμένα από το πνεύμα.

Ο Jung θεώρησε ότι το ψυχολογικό / πνευματικό καθήκον του προσωπικού μας χρόνου στην ιστορία. Είναι να ζούμε και να ενσαρκώσουμε την πραγματοποίηση της ενότητας του πνεύματος και της ύλης, που μας αποκαλύπτουν τα συγχρονιστικά γεγονότα.

Καταλήγοντας είτε φιλοσοφικά είτε επιστημονικά τα πάντα στο σύμπαν αλληλοσυνδέονται και αλληλεξαρτώνται. Σε μία τέτοια συνάρτηση, ο άνθρωπος αναγνωρίζεται ως μικρογραφία του Σύμπαντος: ποσοτική, χρονική και ποιοτικά εξελισσόμενη το ανθρώπινο σώμα (ενός ανθρώπου 70 κιλών για παράδειγμα) αποτελείται από 7.000 τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άτομα. Ψηφιακά ο αριθμός αυτός είναι ίσος με το 7 ακολουθούμενο από 27 μηδενικά.

Από τον τεράστιο αυτόν αριθμό ατόμων το 67% είναι υδρογόνο, ένα χημικό στοιχείο που γεννήθηκε (μαζί με το μεγαλύτερο ποσοστό ηλίου) τη στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Γεγονός που σημαίνει ότι τα δύο τρίτα των ατόμων που αποτελούν το σώμα καθενός από εμάς έχουν ηλικία 13,8 δισεκατομμυρίων ετών.

Όλα τα υπόλοιπα 90 χημικά στοιχεία γεννήθηκαν στο εσωτερικό των άστρων, στις θερμοπυρηνικές τους αντιδράσεις και στις επιθανάτιες αστρικές τους εκρήξεις. Οπότε εάν κόψετε κάποιο λουλούδι, ή αν δοκιμάσετε ένα φρούτο, ή αν χαϊδέψετε το πρόσωπό σας, ακουμπάτε κάποιο άστρο. Γιατί όλα αυτά, κι οτιδήποτε άλλο υπάρχει γύρω μας, είναι κομμάτια κάποιου άστρου.

Ο 'Ηλιος μας, η Γη μας και τα πάντα πάνω της δημιουργήθηκαν από αστροϋλικά που εκτοξεύθηκαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια από κάποια καταστρεφόμενη αστρική έκρηξη σουπερνόβα. 'Ολη η ύλη στα σώματά μας (εκτός φυσικά από το υδρογόνο) φτιάχτηκε στην «κόλαση» τέτοιων αστρικών θανάτων. Είμαστε δηλαδή αστράνθρωποι που δημιουργηθήκαμε από χημικά στοιχεία φτιαγμένα στις θανατηφόρες εκρήξεις υπεργιγάντιων άστρων.

Χωρίς τις εκρήξεις των σουπερνόβα δεν θα υπήρχαν πλανήτες και δορυφόροι. Χωρίς τις σουπερνόβα δεν θα υπήρχε η Γη, δεν θα υπήρχαν βράχια και βότσαλα, δεν θα υπήρχαν φυτά και ζώα. Χωρίς τις εκρήξεις των σουπερνόβα, δεν θα υπήρχε ο άνθρωπος.

Αλλά κι εμείς ακόμη, όταν πεθάνουμε, τα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελούνται τα σώματά μας θα διασκορπιστούν παντού γύρω μας ενώ ορισμένα απ’ αυτά θα ενσωματωθούν σε άλλα είδη ζωής. 'Ενας μεγάλος αστρονόμος είχε πει κάποτε ότι «ο άνθρωπος είναι το μέσο για το Σύμπαν να γνωρίσει τον εαυτό του», και ίσως αυτό να αποτελεί και τον καλύτερο προσδιορισμό μας γιατί είμαστε πράγματι παιδιά του Σύμπαντος. Γιατί είμαστε όλοι μας ενσυνείδητη αστρόσκονη, και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα.

Σε κάθε περίπτωση, ο ανθρώπινος παρατηρητής είναι το κλειδί στη διαδικασία. Υπάρχει άραγε ένα ενοποιημένο πεδίο υλο-νοητικής ενέργειας, το οποίο διαπλέκεται με τη φυσική πραγματικότητα; Ο Max Planck υποστήριζε :

«Θεωρώ την συνείδηση θεμελιώδη. Θεωρώ την ύλη παράγοντα της συνείδησης. Δεν μπορούμε να πάμε πέρα από την συνείδηση. Για οτιδήποτε μιλάμε, οτιδήποτε αντιλαμβανόμαστε ως αληθινό προϋποθέτει να υπάρχει συνείδηση». Η επιστήμη δεν σταματά να αναζητητά

Οι άνθρωποι του παρελθόντoς δεν διέθεταν όργανα μετρήσεως, αντίθετα πίστευαν πως για να γνωρίσει κανείς αν υπάρχει συμπαντική συνείδηση θα έπρεπε να γίνει ένα με αυτήν και να αφήσει τη δική του να πλεύσει μέσα στον απέραντο του ωκεανού που λέγεται Συλλογικό Συνειδητό…

Ο ΛΟΓΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ

Η άχρονη κοσμοθέαση του Ηράκλειτου και το «αναποδογύρισμά» της στο Ευαγγέλιο

Ο Ηράκλειτος, παρά τα λίγα αποσπάσματά του, που σώθηκαν αποδεικνύεται μεγάλος κοσμολόγος, αστρονόμος, μαθηματικός, βιολόγος και πολιτικός, μιά τέλεια πολυμερής προσωπικότητα. Αναζητώντας τον εαυτό του ανάμεσα στη δίνη της διαρκούς κι αδιάκοπης ροής και πάλης των εξωτερικών και εσωτερικών του στοιχείων, αληθινός στοχαστής, είδε την αλήθεια κατάματα στην ολότητά της και απαλλαγμένος από κάθε πάθος και σκοπιμότητα την αποκάλυψε στους ανθρώπους λακωνικά και σιβυλλικά καθοδηγώντας τους στο δρόμο της αρετής και της σοφίας. Αλήθειες ωμές, ιδέες ελεύθερες και αυτοδύναμες συνθέτουν το ηρακλείτειο έργο, που ενωμένες σε σύνολο καλύπτουν όλους τους χώρους του επιστητού, γνωστούς και αγνώστους.

O Hράκλειτος δεν πρότεινε κανένα νέο υλικό στοιχείο, για να εξηγήσει τη γένεση των όντων και του κόσμου, αλλά προχωρώντας πιό πέρα συνέλαβε την έννοια του Λόγου: «Kόσμον τόνδε τον αυτόν απάντων ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν· αλλ΄ ήν αεί και έστι και έσται πώρ αείζωον· απτόμενον μέτρα και σβεννύμενον μέτρα» (Απόσπ. 30). (Ο κόσμος αυτός, ο οποίος για όλα τα όντα είναι ίδιος, δεν δημιουργήθηκε από κανένα θεό, ή άνθρωπο, αλλά υπήρχε πάντοτε και υπάρχει και πάντοτε θα υπάρχει, ένα αιώνιο ζωντανό πύρ, που μόνο του αναζωογονείται σύμφωνα με ορισμένους νόμους και σβήνει πάλι σύμφωνα με ορισμένους νόμους). Αυτή η τάξη του κόσμου, η εσωτερική του νομοτέλεια, με τους αναπόσπαστους από αυτήν νόμους, δηλαδή με το ρυθμό της, είναι ο αιώνιος Λόγος του κόσμου.

Ο χριστιανισμός εισήγαγε μια ιουδαϊκή απομίμηση του Λόγου («εν αρχή ήν ο λόγος»), την οποία προσωποποίησαν και ταύτισαν με τον Μεσσία αλλοιώνοντας τις συλλήψεις του ηρακλείτειου πνεύματος επιχειρώντας να προσδώσουν σε αυτές δογματικό χαρακτήρα.

Δεν είναι ο Ηράκλειτος φυσιολόγος, ή θεολόγος, ή αστρονόμος, ή πολιτικός, όπως τον παρουσιάζουν κι οι ηρακλειτικοί ακόμα. Πρόκειται για το στοχαστή, που, σαν τέτοιος, αγκαλιάζει τον κόσμο στην ολότητά του και ποτέ μερικά. Άλλωστε αυτός δεν είναι, που έφτασε στο τολμηρό συμπέρασμα, ότι το Όν και το μή Όν είναι το ίδιο πράγμα, για να τα αρνηθεί και τα δύο μετά τη διαπίστωση, ότι τίποτε από αυτά δεν υπάρχει; Πράγματι, μέχρι που να σκεφθεί κανείς το όν, το ηρακλείτειο ποτάμι ήδη τόχει συμπαρασύρει και τη θέση του έχει καταλάβει το μή όν. Καμμία ουσία, κανένα στοιχείο και καμμία στιγμή δεν υπάρχει, παρά μόνο για να καταστραφεί από την αμέσως επόμενή της, που κι εκείνη την περιμένει η ίδια μοίρα.

Η ύλη του κόσμου δεν είναι παρά ενέργεια, αίτιο μεταβολής και αποτέλεσμα. Ούτε χάος, ούτε σταθερό δημιούργημα, ούτε παραδείσιοι κήποι, ούτε τόποι τιμωρίας του όντος, ούτε ζωή, ούτε θάνατος, παρεκτός το αιώνιο μεταβαλλόμενο γίγνεσθαι. Όσο κι άν ψάξει ο στοχαστής μέσα στο θέατρο του πολυμορφισμού του κόσμου και των φαινομένων του, δεν βλέπει παρά τον ένα και μοναδικό κόσμο, τη μία σοφία, τον ένα και Απολλώνειο (απλό) Λόγο. Ο Εφέσιος παραμένει πάντοτε απόλυτα και καθολικά «ενιστής».

Η μεταβολή και εναλλαγή του Όντος γίνεται με βάση αλάνθαστους νόμους και βεβαιότητες, με συμμετρία και τάξη, με συνέπεια και αλληλουχία, που αποτελεί τη δικαίωση του γίγνεσθαι. Η πάλη των στοιχείων αποτελεί την ακρότατη δικαιοσύνη και διέπεται από τον Κοσμογονικό Νόμο, από το Λόγο, από τη μία και μοναδική Ποιότητα, που «εθέλει και ουκ εθέλει λέγεσθαι Ζηνός Όνομα».

Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε στην πόλη της Μικράς Ασίας, Έφεσο, που βρίσκεται 60 χιλιόμετρα νότια της Σμύρνης, Οι μεταγενέστεροι συγγραφείς τοποθετούν την ακμή του περί την 69η Ολυμπιάδα (504 – 501 π.Χ., Διογένης Λαέρτιος, Σουΐδας). Από τα σωζόμενα αποσπάσματά του φαίνεται, ότι ήταν βαθύτατα επηρεασμένος από τις θεωρίες της Σχολής της Μιλήτου, ιδίως δε του Αναξίμανδρου (βλ. Σχολή της Μιλήτου: Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης). Θεωρείται πολύ πιθανό, ότι ο Ηράκλειτος άκουσε πρώτα μαθήματα στη Μίλητο και κατόπιν στην Ελέα με διδάσκαλο τον Ξενοφάνη (Διογένης Λαέρτιος, Σωτίων).

Παρά την υψηλή θέση, που του εξασφάλιζε η αριστοκρατική του καταγωγή, επειδή έβλεπε, ότι η δημοκρατία κατέληγε συχνά σε αναρχία, αποτραβήχτηκε τελείως από τα κοινά. Ο Ηράκλειτος πρέσβευε, ότι κατά τη λειτουργία μιάς Πολιτείας πρέπει να υπάρχει απόλυτος σεβασμός στους νόμους. («Μάχεσθαι χρή τον δήμον υπέρ του νόμου όκωσπερ τείχεος», δηλαδή ο λαός πρέπει να μάχεται υπέρ του νόμου, όπως όταν υπερασπίζεται τα τείχη της πόλης κατά την προσβολή από τους εχθρούς). Ήταν ο πρώτος αρχαίος φιλόσοφος, που επιχείρησε να αναμορφώσει την αρχαία πολιτική ζωή με τη βοήθεια της φιλοσοφικής γνώσης. Όπως μέσα στη φύση επικρατεί ο αιώνιος νόμος, έτσι και μέσα στην πολιτεία πρέπει να επικρατεί ο άκαμπτος ηθικός νόμος. Τόσο μεγάλη ήταν η φήμη του Ηράκλειτου, ώστε ο βασιλιάς τών Περσών Δαρείος τόν προσκάλεσε να μεταβεί στήν Αυλή του. Ο Ηράκλειτος δεν αποδέχθηκε τήν πρόταση.

Στην ακμή της ηλικίας του συνέγραψε περίφημο βιβλίο, το οποίο έφερε τον τίτλο «Περί φύσεως», όπου συγκέντρωσε τα αποτελέσματα των πολυετών ερευνών του σε όλα σχεδόν τα πεδία του επιστητού. Σύμφωνα με το Διογένη Λαέρτιο το εν λόγω σύγγραμμα περιείχε τρία μέρη: «Περί του Παντός», τον «Πολιτικό» και τον «Θεολογικό» (Λόγο). O τρόπος της διατύπωσης των σκέψεων του Ηράκλειτου ήταν αφοριστικός. Στά διάφορα ερωτήματα και απορήματα απαντούσε με αφορισμούς. Γι΄ αυτό ήταν δύσκολο να γίνει εύκολα κατανοητός και ονομάστηκε σκοτεινός φιλόσοφος.

Χαρακτηριστική της δυσκολίας προς κατανόηση του συγγράμματος του Ηράκλειτου είναι η πληροφορία, την οποία παρέχει ο Διογένης Λαέρτιος, που γράφει τα έξης: «Φασί δ΄ Ευριπίδην αυτώ δόντα το Ηρακλείτου σύγγραμμα ερέσθαι “τι δοκεί;” τον δέ φάναι “α μεν συνήκα, γενναία· οίμαι δέ και α μη συνήκα· πλην δηλίου γέ τινος δείται κολυμβητού”» (II, 22). [Λέγουν δε, ότι όταν ο Ευριπίδης έδωσε σε αυτόν (τον Σω­κράτη) το σύγγραμμα του Ηράκλειτου και τον ρώτησε “πώς σου φαίνεται;” αυτός του απάντησε: “όσα κατάλαβα μού φαίνονται σπουδαία, νομίζω δε και όσα δέν κατάλαβα· αλλά γι΄ αυτά υπάρχει ανάγκη Δήλιου κολυμβητή”» (σ.σ.: ο ο­ποίος νά κατορθώσει να εισδύσει στό βάθος των σκέψεων του Ηράκλειτου, χωρίς νά πνιγεί· οι Δήλιοι θεωρούνταν οι καλύτεροι κολυμβητές της Ελλά­δας)].

Τα σωζόμενα αποσπάσματα του «Περί φύσεως» βιβλίου του Ηράκλειτου ανέρχονται μόλις σε 130. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται ορισμένα, τα οποία δεν θεωρούνται γνήσια, αλλά πολύ μεταγενέστερες χριστιανικές παραχαράξεις. Τα περισσό­τερα έχουν έκταση ενός ή δύο στίχων, ενώ λίγα έχουν μεγαλύτερη έκταση. Το περίφημο απόσπασμα «τα πάντα ρεί», θεωρείται μεν γνήσιο ως προς το νόημά του, διότι εκφράζει ακριβώς την κοσμογονική θεωρία του Εφέσιου φιλόσοφου, δεν ανευρίσκεται όμως στά συναφή χειρόγραφα.

Στο κοσμογονικό πρόβλημα ο Ηράκλειτος ακολουθεί τον τρόπο έρευνας της Σχολής της Μιλήτου. Ο Θαλής θεωρούσε αρχή και στοιχείο των όντων το ύδωρ, ο Αναξίμανδρος το άπειρο, ο Αναξιμένης τον αέρα. Γιά τον Ηράκλειτο όμως, είναι ματαιοπονία να ζητάει κανείς να βρει την πρώτη ύλη· πνεύμα εξόχως παρατηρητικό και πηγαίο, προχωρεί πο­λύ περισσότερο από τον Αναξίμανδρο και τον Αναξιμένη και αποφαίνεται: «πυρός τε ανταμοιβή τά πάντα και πύρ απάντων όκωσπερ χρυσού χρήματα και χρημάτων χρυσός» (Απόσπ. 90). [Τά πάντα προέρχονται από την μετατροπή του πυρός (θερμικής ενέργειας) και αυτό προέρχεται από την μετατροπή εξ όλων των πραγμάτων, όπως εκ του χρυσού αποκτώνται πράγματα και εκ των πραγμάτων χρυσός]. Πώς εκ του πυρός (της ενέργειας) προέρχονται τά πράγματα, και πώς εκ των πραγμάτων (της ύλης) προέρχεται το πυρ (η ενέργεια), αυτό ο Ηράκλειτος δεν το καθορίζει. Αλλά και η σημερινή επιστήμη, η οποία δέχεται την μετατροπή της ύλης σε ενέργεια καί το αντίθετο, βρίσκεται σε αδυναμία να προβεί σε συναφή καθορισμό.

Ο Αέτιος μας πληροφορεί επίσης, ότι κατά τον Ηράκλειτο αρχή των πάντων είναι το πυρ (η ενέργεια). Όταν δε τούτο σβήνει (παύει νά εκδηλούται ως ενέργεια), τά πάντα λαμβάνουν τήν μορφή, υπό την οποία υποπίπτουν στις αισθήσεις μας, γίνονται δηλαδή ύλη. [«Εκ πυρός γαρ πάντα και εις πύρ πάντα τελευτά». (Δοξογράφοι Diels 283, από του Στοβαίου Εκλογαί Ι 10, 14)]. Κατά τον Σιμπλίκιο, ο Ηράκλειτος θεωρεί το σύμπαν ένα καί πεπερασμένο καί πρεσβεύει, ότι τα πάντα προέρχονται από το πύρ διά πυκνώσεως και μανώσεως (δηλαδή αραίωσης) τούτου και σε πυρ (δηλαδή ενέργεια) καταλήγουν, θεωρούμενου του πυρός ως στοιχείου των όντων. Ακόμη σαφέστερα μας πληροφορεί για την μετατροπή του πυρός σε διάφορα πράγματα (ύλη) ο γιατρός Γαληνός, ο οποίος λέει, ότι κατά τον Ηράκλειτο, όταν το πυρ (η ενέργεια) πυκνωθεί, γίνεται ο αήρ, όταν πυκνωθεί ακόμη περισσότερο γίνεται ύδωρ, και ακόμη περισσότερο γίνεται γη (Diels, Frag, Vors. A 5-8).

H μετατροπή των υλικών πραγμάτων σε πυρ (ενέργεια) ονομάζεται από τον Ηράκλειτο κόρος, ενώ από τους μεταγενέστερους καλείται εκπύρωση. Ομολογία (ομόνοια) και ειρήνη οδηγούν τα πράγματα στην εκπύρωση (μετατροπή ύλης σε ενέργεια), ενώ πόλεμος και έρις, στη γένεση του κόσμου (μετατροπή ενέργειας σε ύλη).

Δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ άν εμβαίης

Το εντελώς νέο, το ρηξικέλευθο, το οποίο απαντάται στην κοσμογονική θεωρία του Ηράκλειτου, είναι η δοξασία του, ότι ο φαινομενικός κόσμος, τα αισθητά πράγματα, διαρκώς μεταβάλλονται και τίποτε δεν μένει σταθερό. «Λέγει που Ηράκλειτος ότι πάντα χωρεί και ουδέν μένει και ποταμού ροή απεικάζων τα όντα λέγει ως δις ες τον αυτον ποταμον ουκ άν εμβαίης» (Πλάτωνος Κρατύλος, 402 Α). (Λέγει κάπου ο Ηράκλειτος, ότι όλα προχωρούν καί τίποτε δεν μένει και παρομοιάζοντας τα όντα με ροή ποταμού λέει, ότι στον ίδιο ποταμό δεν είναι δυνατόν να εισέλθει κανείς δύο φορές, δηλαδή εννοεί στα ίδια ύδατα του ποταμού). Στον κόσμο παρατηρείται συνεχής περιοδική δημιουργία και καταστροφή.

Το αίτιο, στο οποίο οφείλεται η ροϊκότητα των αισθητών (η συνεχής μεταβολή των πραγμάτων) είναι οι εκ φύσεως αντιθέσεις, που υπάρχουν μεταξύ των πραγμάτων. «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς, και τους μεν θεούς έδειξε τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελευθέρους» (Απόσπ. 53). (Το αίτιο, στό οποίο οφείλονται όλα τα πράγματα είναι ο πόλεμος, αυτός δε είναι κυρίαρχος όλων και άλλους μεν ανέδειξε θεούς, άλλους δέ ανθρώπους, άλλους μεν έκαμε δούλους, άλλους δε ελεύθερους). Δεν θα υπήρχε αρμονία στον κόσμο, άν δέν υπήρχαν οι αντιθέσεις μεταξύ των πραγμάτων και φαινομένων, όπως αυτό παρατηρείται στη μουσική, όπου η αρμονία προκαλείται από τη μείξη του οξέος ήχου και του βαρέος και στα ζωα, όπου η αρμονία προέρχεται από την ύπαρξη των αντιθέσεων άρρενος - θήλεος. Ο Ηράκλειτος επιτι­μούσε τον Όμηρο, ο οποίος έγραφε, ότι «μακάρι να εξαφανιζόταν από τους θεούς και τους ανθρώπους η φιλονεικία και η οργή» (Σ 107), διότι χωρίς τις αντιθέσεις αυτών δεν είναι δυνατόν να υπάρχει αρμονία στον κόσμο.

Ο Ηράκλειτος επιτιμούσε τον Όμηρο, ο οποίος έγραφε, ότι «μακάρι νά εξαφανιζόταν από τους θεούς και τους ανθρώπους η φιλονεικία και η οργή» (Σ 107), διότι χωρίς τις αντιθέσεις αυτών δεν είναι δυνατόν να υπάρχει αρμονία στον κόσμο.

Αυτή τη σύνθεση των αντιθέσεων μέσα στη νόησή μας επεξεργάσθηκε στη νεώτερη εποχή ο Γερμανός φιλόσοφος Έγκελς, που την ονόμασε διαλεκτική σκέψη· αργότερα την ολοκλήρωσαν οι Κάρλ Μάρξ και Λένιν. Το λάθος, που έκαναν οι μαρξιστές είναι, ότι παρουσίασαν τον Ηράκλειτο ως υλιστή. Ο Ηράκλειτος δεν ήταν υλιστής. Ήταν ιδεαλιστής επομένως; Ούτε και ιδεαλιστής ήταν. Ο Εφέσιος φιλόσοφος έβλεπε τα πράγματα όπως ήταν στην ολότητά τους με ακρίβεια, χωρίς να έχει τέτοια διαχωριστικά ψευτοδιλήμματα.

Ο Πλάτων είχε βαθύτατα επηρεασθεί από τις θεωρίες του Ηράκλειτου περί της αέναης ροής των αισθητών και της εκ των αντιθέσεων αρμονίας στον κόσμο. Ο αντίκτυπος του επηρεασμού αυτού φθάνει να έχει αποτυπωθεί και στο δυσκολότατο σε κατανόηση Δέκατο Βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη, όπου σε 115 θεωρήματα δημιουργείται από την ποικιλία των ασύμμετρων μεγεθών (από τις αντιθέσεις) ένα περίλαμπρο αρμονικό όλο. Διότι ο Ευκλείδης είναι Πλατωνικός και οικείος προς την Πλατωνική φιλοσοφία (Πρόκλος εις Ι Ευκλ. σελ. 68, εκδ. Friedlein, 1878). H φύση δέν θέλει να αποκαλύπτει τους νόμους της («φύσις κρύπτεσθαι φιλεί», Απόσπ. 123) και η αφανής αρμονία είναι καλύτερη της φανερής («αρμονίη αφανής φανερής κρείττων», Απόσπ. 54) είναι ρήσεις του Ηράκλειτου, που μαρτυρούν την πεποίθησή του, ότι πίσω από όλες τις αντιθέσεις στον κόσμο κυριαρχεί η αρμονία, η οποία είναι κρυφή και δέν γίνεται αντιληπτή από τον κάθε τυχόντα. Συναφής κάπως πρός τον μυστικισμό του Ηράκλειτου, τον οποίο προδίδουν οι προηγούμενοι λόγοι του είναι καί η ρήση του: «ο άναξ ου το μαντείον εστι το εν Δελφοίς, ούτε λέγει, ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει» Απόσπ. 93. [Ο άναξ (ο Απόλλων), στόν οποίο ανήκει το μαντείο των Δελφών, ούτε λέει φανερά, ούτε αποκρύπτει, αλλά τα λέγει εμμέσως, τα υποδηλώνει, αφήνει νά υπονοηθούν].

Ο κοινός, παγκόσμιος (ξυνός) ηρακλείτειος Λόγος από αποστάσεις 10 εκατομμυρίων ετών φωτός (1023 m) στο Σύμπαν μέχρι το ηλεκτρόνιο στο πεδίο ενός ατόμου (10-11m).

1. 10 εκατομμύρια έτη φωτός (1023 m), η απόσταση του Γαλαξία Milky-Way. (Έτος φωτός είναι η απόσταση, που διανύει το φώς σε ένα έτος. Η ταχύτητα του φωτός είναι 300.000 km/sec).

2. 1 εκατομμύριο έτη φωτός.

3. 100.000 έτη φωτός. Διακρίνεται με δυσκολία ο Γαλαξίας μας.

4. 1.000 έτη φωτός.

5. 1 έτος φωτός. Με λίγη προσοχή διακρίνεται ο Ήλιος μας.

6. 100 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Το Ηλιακό μας Σύστημα αρχίζει να φαίνεται. (Οι τροχιές των πλανητών έχουν χρωματιστεί).

7. 100 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Οι τροχιές: της Αφροδίτης (πράσινη), της Γης (μπλέ) και του Άρη (κόκκινη).

8. 100.000 Χιλιόμετρα. Η Γη φαίνεται ακόμα μικρή.

9. 10.000 χιλιόμετρα. Το βόρειο ημισφαίριο της Γής.

10. 1.000 km. Χαρακτηριστική φωτογραφία από δορυφόρο (Το ακρωτήριο Φλόριντα των ΗΠΑ).

11. 100 μέτρα. Συνηθισμένη θέα από ελικόπτερο.

12. 1 μέτρο. Ό,τι βλέπει κάποιος με τεντωμένο χέρι.

13. 10 εκατοστά. Τα φύλλα ενός φυτού.

14. 1 χιλιοστό. Διακρίνονται οι κρύσταλλοι του φύλλου.

15. 10 μάικρον (10-5 m). Φαίνονται καθαρά τα κύτταρα.

16. 100 Άνγκστρομ (10-8 m). Η αλυσίδα του DNA.

17. 1 Άνγκστρομ. Το νέφος ηλεκτρονίων του ατόμου του άνθρακα.

18. 10 πικόμετρα (10-11 m). Το ηλεκτρόνιο στο πεδίο ενός ατόμου.

Η έννοια του Λόγου στο Σύμπαν

Όλα όσα βρίσκονται στον κόσμο τα κυβερνά ο Λόγος, ο φυσικός Νόμος: «Του δε λόγου τούδε εόντος αεί αξύνετοι γίνονται άνθρωποι και πρόσθεν ή ακούσαι και ακούσαντες το πρώτον» (Απ. 1). «Διό δει έπεσθαι τω ξυνώ, του λόγου δ΄ εόντος ξυνού ζώουσιν οι πολλοί ως ιδίαν έχοντες φρόνησιν» (Απ. 2). «Ουκ εμού, αλλά του λόγου ακούσαντας ομολογείν σοφόν εστιν εν πάντα είναι» (Απ. 50 ). «Ξύν νόω λέγοντας ισχυρίζεσθαι χρή τω ξυνώ πάντων, όκωσπερ νόμω πόλις, και πολύ ισχυροτέρως. Τρέφονται γαρ πάντες οι ανθρώπειοι νόμοι υπό ενός του θείου· κρατεί γαρ τοσούτον οκόσον εθέλει καί εξαρκεί πάσι καί περιγίνεται» (Αποσπ. 114).

[Ενώ δε υπάρχει αιωνίως αυτός ο λόγος (τον οποίον ερμηνεύει ο Ηράκλειτος), οι άνθρωποι γίνονται πάντοτε ασύνετοι (και δέν τoν εννοούν) είτε χωρίς να τον ακούσουν, είτε αφού προηγουμένως τον ακούσουν. Γιά την αιτία αυτή πρέπει να ακολουθεί κανείς τον κοινό (τον παγκόσμιο) λόγο. Ενώ δέ ο λόγος είναι κοινός, οι άνθρωποι ζουν σαν να είχαν δική τους φρόνηση. Όχι γιατί το λέω εγώ, αλλ΄ αφού ακούσετε τον λόγο, είναι σοφό να ομολογήσετε, ότι τα πάντα είναι ένα. Γιά να μιλήσουμε δε με την απλή λογική λέμε, ότι πρέπει να στηριζόμαστε στο λόγο, ο οποίος διευθύνει τά πάντα, όπως η πόλη στηρίζεται στο νόμο και ακόμη μάλιστα πολύ ισχυρότερα. Διότι όλοι οι ανθρώπινοι νόμοι τρέφονται από ένα νόμο, του θείου, γιατί αυτός κυριαρχεί τόσο, όσο θέλει, και φθάνει παντού και επι­κρατεί όλων].

Εάν θελήσουμε να εμβαθύνουμε στις δοξασίες του Ηράκλειτου, ότι «τα πάντα ρει» και ότι «δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ άν εμβαίης» και να τις εκφράσουμε κατά τη σημερινή ορολογία της Φυσικής, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα, ότι ο Ηράκλειτος εξαγγέλλει ήδη πρό 2.500 ετών το φαινόμενο της Εντροπίας, σύμφωνα με το οποίο οι μεγάλες μεταβολές, που παρατηρούνται στον κόσμο ακολουθούν μία μόνον κατεύθυνση χωρίς να είναι αντιστρεπτές. Εξ άλλου η περιοδική γένεση και καταστροφή των κόσμων (ηλιακών συστημάτων) στο σύμπαν, που πρεσβεύει ο Ηράκλειτος με την μετατροπή της ύλης σε ενέργεια και της ενέργειας σε ύλη συμφωνεί η σημερινή Αστροφυσική.

Στα γραπτά αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων βρίσκονται οι έννοιες της δημιουργίας και του / των θεών. Δημιουργία υπάρχει κάθε στιγμή μέσα στο σύμπαν. Ο κάθε ένας μας έχει δημιουργηθεί από τους γονείς του. Εκατομμύρια γαλαξίες δημιουργούνται κάθε δευτερόλεπτο. Οι θεοί για τους φιλόσοφους είναι ισχυρές ενδοσυμπαντικές δυνάμεις, που έχουν κωδικοποιηθεί και τους έχουν αποδοθεί ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά από τη Μυθολογία. Όλα όμως υπάρχουν και γίνονται ενδοσυμπαντικά και μόνον. Η έννοια του εξωσυμπαντικού δεν υπήρχε στους αρχαίους Έλληνες.

Στον παραπάνω πίνακα του Εστάς Λέ Σέρ (1649), που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου (δεξιά λεπτομέρεια) εικονίζεται ο Σαούλ - Παύλος (όρθιος στη μέση), να καίει μαζί με την ακολουθία του τα Ελληνικά επιστημονικά συγγράμματα της φημισμένης Βιβλιοθήκης της Εφέσου ( «Πράξεις», ιθ΄ 17-19).

Ευαγγελιστής Ιωάννης εναντίον Ηράκλειτου

Προκειμένου να επιβάλει η χριστιανική ηγεσία το παρά φύση δόγμα της και τον παρά φύση προσυμπαντικό και εξωσυμπαντικό Θεό, έννοιες, που δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές από έναν ελεύθερο κατά φύση φιλοσοφούντα άνθρωπο, έπρεπε να εμποδίσει τους ανθρώπους να φιλοσοφούν. Έθεσε λοιπόν τη φιλοσοφία υπό άγριο διωγμό κατακρεουργώντας φιλοσόφους, καίοντας βιβλιοθήκες, κλείνοντας δια νόμου Φιλοσοφικές Σχολές κ.τ.λ.. (Βλ. Ένα χρονικό του διωγμού των φιλοσόφων δια μέσου των αιώνων). Μέγιστο εμπόδιο αποτελούσε ο κατέχων πρώτιστη θέση στην Ιστορία του Πνεύματος και του Πολιτισμού, Εφέσιος φιλόσοφος, Ηράκλειτος, του οποίου ο Λόγος, ως αρχή, που συντηρεί κι ενώνει τον κόσμο είναι -φυσικά- ενδοσυμπαντικός.

Παρουσίασαν λοιπόν οι ταγοί του χριστιανισμού το «κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο», το οποίο υποτίθεται, ότι γράφτηκε -πού αλλού;- στην Έφεσο, το οποίο αρχίζει με -τι άλλο;- με το Λόγο: «Εν αρχή ην ο λόγος και ο λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος. Ούτος ην εν αρχή προς τον Θεόν. Πάντα δι΄ αυτού εγένετο και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ εν ο γέγονεν». Ο λόγος λοιπόν είναι ο Θεός-Γιαχβέ, ο οποίος υπήρχε στην αρχή (προσυμπαντικός κι εξωσυμπαντικός) κι από αυτόν δημιουργήθηκαν τα πάντα. Πρόκειται για την αντίληψη περί «λόγου», που συνδέει τον όρο αυτό όχι με την κοσμολογία και την κατά φύση φιλοσοφική σκέψη, αλλά με το εβραϊκό δόγμα της δημιουργίας του κόσμου εκ του μηδενός.

Στην Έφεσο επίσης αναφέρεται ο Ιωάννης και στην Αποκάλυψη (β΄ 1-7), ενώ προς Εφεσίους έχει απευθύνει επιστολή ο Απόστολος Παύλος. Αργότερα πλάστηκαν οι παραδόσεις περί συγγραφής και του ευαγγελίου του Λουκά στην Έφεσο, αλλά και της έκδοσης των επιστολών του Παύλου, καθώς και του θανάτου της Παναγίας εκεί, η οποία είχε δήθεν μεταβεί στην Έφεσο μαζί με τον Ιωάννη.

Ο Ναός Αρτέμιδος στην Έφεσο ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Αποτελούνταν από διπλή ιωνική κιονοστοιχία από 117 κίονες εξωτερικά και τριπλή κιονοστοιχία στη δυτική πλευρά. Το 406 μ.Χ. ο Ιωάννης Χρυσόστομος διέταξε την εκθεμελίωση και πυρπόλησή του: «Μαθών δε την Φοινίκην έτι περί τας των δαιμόνων τελετάς (ο Ιωάννης Χρυσόστομος) μεμηνέναι, ασκητάς μεν ζήλω θείω πυρπολουμένους συνέλεξε, νόμοις δε αυτούς οπλίσας βασιλικοίς κατά των ειδωλικών εξέπεμψε τεμενών, τα δε τοις καταλύουσι τεχνίταις και τοις τούτων υπουργοίς χορηγούμενα χρήματα ουκ εκ ταμιείων βασιλικών λαμβάνων ανήλισκεν, αλλά τας πλούτω κομώσας και πίστει λαμπρυνομένας γυναίκας φιλοτίμως ταύτα παρέχειν ανέπειθε, την εκ της χορηγίας φυομένην ευλογίαν επιδεικνύς τους μεν ουν υπολειφθέντας των δαιμόνων σηκούς τούτον τον τρόπον εκ βάθρων ανέσπασεν» (Θεοδώρητος, Εκκλησιαστική Ιστορία, 329-330). Άλλα τεμάχια του ναού χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση χριστιανικών ναών στην περιοχή κι άλλα μεταφέρθηκαν αργότερα κατ΄ εντολή του Ιουστινιανού στην Κωνσταντινούπολη για την ανέγερση της Αγίας Σοφίας, στη βάση του τρούλλου της οποίας υπάρχουν τέσσερις γρανιτένιοι κίονες από την Έφεσο. Στην αριστερή φωτογραφία φαίνεται ό,τι έχει απομείνει από τις καταστροφές των χριστιανών: Ένας πρόχειρα πρόσφατα αναστηλωμένος κίονας.

Στο χώρο του ναού του αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Έφεσο ενίοτε λειτουργεί ο πατριάρχης Βαρθολομαίος. Ο ναός αυτός βρίσκεται δίπλα στα ερείπια του ναού της Αρτέμιδος κι έχει κτιστεί με χρήση πλήθους υλικών του.

Παρά τις χριστιανικές διώξεις, την παραχάραξη και την εξαφάνιση μεγάλου μέρους του έργου του Εφέσιου φιλόσοφου, ο αριθμός των ανθρώπων, που τον μελετούν και διδάσκονται από αυτόν αυξάνεται αλματωδώς, ιδιαίτερα μεταξύ των επιστημόνων. «Θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε, ότι η σύγχρονη φυσική είναι κατά κάποιο τρόπο οριακά κοντά στις ιδέες του Ηράκλειτου» (Χάιζενμπεργκ).

Δεν μένει παρά να αρχίσουν να αγχιβατούν με τον Εφέσιο και οι πολιτικοί και οι κοινωνιολόγοι, ώστε να γίνει ο κόσμος μας ηρακλειτικός, δηλαδή φυσικός και έλλογος· ανθρώπινος με μία λέξη.