ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (1445-1471)

1445 ΦΙ. ὦ φθέγμα ποθεινὸν ἐμοὶ πέμψας,
χρόνιός τε φανείς,
οὐκ ἀπιθήσω τοῖς σοῖς μύθοις.
ΝΕ. κἀγὼ γνώμην ταὐτῇ τίθεμαι.
ΗΡ. μή νυν χρόνιοι μέλλετε πράσσειν.
1450 καιρὸς καὶ πλοῦς
ὅδ᾽ ἐπείγει γὰρ κατὰ πρύμναν.
ΦΙ. φέρε νυν στείχων χώραν καλέσω.
χαῖρ᾽, ὦ μέλαθρον ξύμφρουρον ἐμοί,
Νύμφαι τ᾽ ἔνυδροι λειμωνιάδες,
1455 καὶ κτύπος ἄρσην πόντου προβολῆς,
οὗ πολλάκι δὴ τοὐμὸν ἐτέγχθη
κρᾶτ᾽ ἐνδόμυχον πληγῇσι νότου,
πολλὰ δὲ φωνῆς τῆς ἡμετέρας
Ἑρμαῖον ὄρος παρέπεμψεν ἐμοὶ
1460 στόνον ἀντίτυπον χειμαζομένῳ.
νῦν δ᾽, ὦ κρῆναι Λύκιόν τε ποτόν,
λείπομεν ὑμᾶς, λείπομεν ἤδη,
δόξης οὔ ποτε τῆσδ᾽ ἐπιβάντες.
χαῖρ᾽, ὦ Λήμνου πέδον ἀμφίαλον,
1465 καί μ᾽ εὐπλοίᾳ πέμψον ἀμέμπτως,
ἔνθ᾽ ἡ μεγάλη Μοῖρα κομίζει,
γνώμη τε φίλων χὡ πανδαμάτωρ
δαίμων, ὃς ταῦτ᾽ ἐπέκρανεν.
ΧΟ. χωρῶμεν δὴ πάντες ἀολλεῖς,
1470 Νύμφαις ἁλίαισιν ἐπευξάμενοι
νόστου σωτῆρας ἱκέσθαι.

***
ΦΙΛ. Ω εσύ, που με τόση λαχτάρα μου
η φωνή σου στ᾽ αυτιά μου αντιλάλησε,
θα υπακούσω σ᾽ αυτά που προστάζεις.
ΝΕΟ. Και ᾽γώ με την ίδια τη γνώμη μαζί.
ΗΡΑ. Μην αργείτε λοιπόν περισσότερο,
1450 γιατί βιάζει ο καιρός,
που φυσά ᾽πό την πρύμν᾽ ο αγέρας.
ΦΙΛ. Λοιπόν τώρα που φεύγω, ας τα πω
τα στερνά μου στη χώρα έχε γεια.
Χαίρ᾽ εσύ, που πιστά με φρουρούσες, σπηλιά
και σεις των χλωρών λιβαδιών Νεροκόρες
και του πόντου ολοτράνταχτο βρόντημα,
κι ορθόστητε κάβε, που τόσες φορές
και κει μέσα βαθιά το κεφάλι μου
στης νοτιάς τα δαρσίματα εμούσκευε,
και του Ερμή το βουνό, που συχνά πίσω μού ᾽στελλε
των δικών μου των θρήνων τ᾽ αντίφωνα,
1460 σαν παράδερνα μες στη φουρτούνα μου.
Τώρα, ω κρήνες και Λύκεια νερά,
σας αφήνομε, πια σας αφήνομε,
που τέτοια ποτέ δε μας πέρασ᾽ ελπίδα.
Έχε γεια, κυματόζωστη ολόγυρα Λήμνο,
και προβόδα με πρίμα και δίχως κακό
εκεί όπου με στέλλουν η Μοίρα η μεγάλη
και των φίλων η γνώμη κι η Δύναμη
της θεότητας, π᾽ όλα νικά
και έτσι τα όρισε αυτά να γενούνε.

ΧΟΡ. Λοιπόν όλοι ας πηγαίνομε τώρα μαζί,
1470 αφού στις θεές ευχηθούμε της θάλασσας
να μας δίνουν καλό κατευόδιο.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (9.502-9.549)

καὶ γάρ τε Λιταί εἰσι Διὸς κοῦραι μεγάλοιο,

χωλαί τε ῥυσαί τε παραβλῶπές τ᾽ ὀφθαλμώ,
αἵ ῥά τε καὶ μετόπισθ᾽ Ἄτης ἀλέγουσι κιοῦσαι.
505 ἡ δ᾽ Ἄτη σθεναρή τε καὶ ἀρτίπος, οὕνεκα πάσας
πολλὸν ὑπεκπροθέει, φθάνει δέ τε πᾶσαν ἐπ᾽ αἶαν
βλάπτουσ᾽ ἀνθρώπους· αἱ δ᾽ ἐξακέονται ὀπίσσω.
ὃς μέν τ᾽ αἰδέσεται κούρας Διὸς ἆσσον ἰούσας,
τὸν δὲ μέγ᾽ ὤνησαν καί τ᾽ ἔκλυον εὐχομένοιο·
510 ὃς δέ κ᾽ ἀνήνηται καί τε στερεῶς ἀποείπῃ,
λίσσονται δ᾽ ἄρα ταί γε Δία Κρονίωνα κιοῦσαι
τῷ Ἄτην ἅμ᾽ ἕπεσθαι, ἵνα βλαφθεὶς ἀποτείσῃ.
ἀλλ᾽, Ἀχιλεῦ, πόρε καὶ σὺ Διὸς κούρῃσιν ἕπεσθαι
τιμήν, ἥ τ᾽ ἄλλων περ ἐπιγνάμπτει νόον ἐσθλῶν.
515 εἰ μὲν γὰρ μὴ δῶρα φέροι, τὰ δ᾽ ὄπισθ᾽ ὀνομάζοι
Ἀτρεΐδης, ἀλλ᾽ αἰὲν ἐπιζαφελῶς χαλεπαίνοι,
οὐκ ἂν ἔγωγέ σε μῆνιν ἀπορρίψαντα κελοίμην
Ἀργείοισιν ἀμυνέμεναι χατέουσί περ ἔμπης·
νῦν δ᾽ ἅμα τ᾽ αὐτίκα πολλὰ διδοῖ, τὰ δ᾽ ὄπισθεν ὑπέστη,
520 ἄνδρας δὲ λίσσεσθαι ἐπιπροέηκεν ἀρίστους
κρινάμενος κατὰ λαὸν Ἀχαιϊκόν, οἵ τε σοὶ αὐτῷ
φίλτατοι Ἀργείων· τῶν μὴ σύ γε μῦθον ἐλέγξῃς
μηδὲ πόδας· πρὶν δ᾽ οὔ τι νεμεσσητὸν κεχολῶσθαι.
οὕτω καὶ τῶν πρόσθεν ἐπευθόμεθα κλέα ἀνδρῶν
525 ἡρώων, ὅτε κέν τιν᾽ ἐπιζάφελος χόλος ἵκοι·
δωρητοί τε πέλοντο παράρρητοί τ᾽ ἐπέεσσι.
μέμνημαι τόδε ἔργον ἐγὼ πάλαι, οὔ τι νέον γε,
ὡς ἦν· ἐν δ᾽ ὑμῖν ἐρέω πάντεσσι φίλοισι.
Κουρῆτές τε μάχοντο καὶ Αἰτωλοὶ μενεχάρμαι
530 ἀμφὶ πόλιν Καλυδῶνα καὶ ἀλλήλους ἐνάριζον,
Αἰτωλοὶ μὲν ἀμυνόμενοι Καλυδῶνος ἐραννῆς,
Κουρῆτες δὲ διαπραθέειν μεμαῶτες Ἄρηϊ.
καὶ γὰρ τοῖσι κακὸν χρυσόθρονος Ἄρτεμις ὦρσε,
χωσαμένη ὅ οἱ οὔ τι θαλύσια γουνῷ ἀλωῆς
535 Οἰνεὺς ῥέξ᾽· ἄλλοι δὲ θεοὶ δαίνυνθ᾽ ἑκατόμβας,
οἴῃ δ᾽ οὐκ ἔρρεξε Διὸς κούρῃ μεγάλοιο.
ἢ λάθετ᾽ ἢ οὐκ ἐνόησεν· ἀάσατο δὲ μέγα θυμῷ.
ἡ δὲ χολωσαμένη δῖον γένος ἰοχέαιρα
ὦρσεν ἔπι χλούνην σῦν ἄγριον ἀργιόδοντα,
540 ὃς κακὰ πόλλ᾽ ἕρδεσκεν ἔθων Οἰνῆος ἀλωήν·
πολλὰ δ᾽ ὅ γε προθέλυμνα χαμαὶ βάλε δένδρεα μακρὰ
αὐτῇσιν ῥίζῃσι καὶ αὐτοῖς ἄνθεσι μήλων.
τὸν δ᾽ υἱὸς Οἰνῆος ἀπέκτεινεν Μελέαγρος,
πολλέων ἐκ πολίων θηρήτορας ἄνδρας ἀγείρας
545 καὶ κύνας· οὐ μὲν γάρ κε δάμη παύροισι βροτοῖσι·
τόσσος ἔην, πολλοὺς δὲ πυρῆς ἐπέβησ᾽ ἀλεγεινῆς.
ἡ δ᾽ ἀμφ᾽ αὐτῷ θῆκε πολὺν κέλαδον καὶ ἀϋτήν,
ἀμφὶ συὸς κεφαλῇ καὶ δέρματι λαχνήεντι,
Κουρήτων τε μεσηγὺ καὶ Αἰτωλῶν μεγαθύμων.

***

Ότ᾽ οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρες,
είναι χωλές, αλλήθωρες, στην όψιν ζαρωμένες
και φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την Άτην.
505 Κι η Άτη στερεόποδη, γερή πολύ, προτρέχει
σ᾽ όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει ν᾽ αδικήσει.
Και αυτές έρχονται πίσω της τ᾽ αδίκημα να σιάσουν.
Και όποιος μ᾽ ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδη,
τον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουν·
510 και αν τες αρνείται αμάλακτος, παρακαλούν τον Δία
να στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην, δια να πάθει
όμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσει.
Και συ στες κόρες του Διός να δώσεις, ω Αχιλλέα,
το σέβας που και άλλων καλών πραΰνει την καρδίαν.
515 Ότι αν δώρα δεν έφερνεν και δεν εκήρυττ᾽ άλλα
ο Ατρείδης, αλλά πάντοτε βαστούσε την οργήν του,
τότε δεν θα σου έλεγα ν᾽ αφήσεις τον θυμόν σου,
να ᾽λθεις βοηθός των Αχαιών, όσην και αν είχαν χρείαν·
πλην τώρα δίδει σου πολλά και υπόσχετ᾽ άλλα οπίσω,
520 και σου στειλ᾽ άνδρες ταπεινά σ᾽ εσένα να προσπέσουν
τους εκλεκτούς των Αχαιών και οπού ᾽ναι αγαπητοί σου.
Τους λόγους και τον δρόμον των συ μη καταφρονέσεις·
και ως τώρ᾽ αν εχολεύεσο κατάκρισιν δεν είχες.
Και των ηρώων παλαιών αυτά μας λέγ᾽ η φήμη,
525 κι εάν βαρύς εκάθιζε θυμός εις την ψυχήν τους,
αμάλακτοι δεν έμεναν στον λόγον και στα δώρα.
Τούτο ενθυμούμαι το συμβάν εγώ καιρών αρχαίων
ως έγινε· θα σας το ειπώ, σεις όλοι αγαπητοί μου.
Με τους ανδρείους Αιτωλούς εμάχοντο οι Κουρήτες
530 της Καλυδώνος έμπροσθεν κι εσφάζοντο με λύσσαν,
οι Αιτωλοί την πάντερπνην να σώσουν Καλυδώνα,
και να την πάρουν στην ορμήν της λόγχης οι Κουρήτες.
Ότ᾽ η χρυσόθρονη Άρτεμις πληγήν τους είχε στείλει,
ότι απαρχές του θερισμού δεν πρόσφερεν εκείνης
535 ο Οινεύς· κι εχαίροντο οι θεοί την εκατόμβην όλοι,
αλλ᾽ όχ᾽ η κόρη του Διός· την είχε λησμονήσει
αυτός ή δεν το ᾽χε σκεφθεί· και ασέβησε μεγάλως·
θύμωσε η θεογέννητη παρθένα τοξοφόρα
και του ᾽στειλε δασόθρεπτον λευκόδοντ᾽ άγριον χοίρον,
540 που στου Οινέως κάθισε το κάρπιμο χωράφι
και αφάνιζ᾽ όλα ρίχνοντας μεγάλα δένδρα κάτω
όλα βγαλμένα σύρριζα με τ᾽ άνθη των καρπών τους.
Ο Οινείδης ο Μελέαγρος τον φόνευσε με πλήθος
σκύλων και ανδρών που εσύναξε τριγύρω από τες χώρες·
545 ολίγοι το θεόρατο θεριό δεν θα νικούσαν,
που άνδρες ανέβασε πολλούς εις την πυράν του τάφου·
κι επάνω του άναψε η θεά πολλήν βοήν και αγώνα,
των ανδρειωμένων Αιτωλών και των Κουρήτων μάχην
του χοίρου δια την κεφαλήν και το δασύ του δέρμα.

Μαγικές στιγμές

Όλη η έξαρση μιας αρρωστημένης οικονομίας φαίνεται σε λίγες μόνο μέρες, σ’ αυτήν την τόσο αποκαλυπτική περίοδο του χρόνου. Λαμπάκια, φωτάκια, «ευκαιρίες», «προσφορές», και όλες οι προσποιήσεις με σκοπό να σε πείσουν πως «τίποτα δεν άλλαξε» και να σου καλύψουν τον εσωτερικό τρόμο της ματαιότητας.

Ανάγκες που βαφτίζονται «αγάπη», ξεπούλημα τιμής που βαφτίζεται «προστασία», όλα μεταλλαγμένα στην σύγχρονη εποχή, αλλά όλα παραμένουν ίδια, μιας προ-μεσαιωνικής κατήχησης και τρόπου ζωής.

Ποτέ η γνώση δεν ήταν προορισμένη για τις μάζες. Οι ιδρυτές της δημόσιας «παιδείας» το ξέρουν καλά αυτό. Κατασκευασμένοι πολίτες, τη μια πολτοποιημένοι στα διάφορα σουπερμάρκετ για να εξασφαλίσουν τα «απαραίτητα» και την άλλη σαρδελοποιημένοι στις πλατείες να ζητούν (!) την «ελευθερία» τους.

Το θέατρο του παραλόγου σε όλο του το μεγαλείο!

Ήρθε όμως η απόλυτη ευκαιρία, νομοτελειακά, να φανερωθούν όλ’ αυτά (και πολλά άλλα) με τρόπο που δεν είναι δυνατόν να κρυφτούν πια. Είναι η απλή, φυσική, διαδικασία της ζωής απ' αρχής χρόνου. Κάθε φανέρωση, σκοπό έχει να μορφώσει, να επανεξετάσει, να προσφέρει διαφορετικές επιλογές, μέσω της ευθύνης της επίγνωσης. Βαριά η ευθύνη, ειδικά αν έχεις μάθει να τη μεταφέρεις.

Γιατί ΟΛΑ τα επίπλαστα οικοσυστήματα που διαμόρφωσε ο πλανεμένος άνθρωπος ενάντια στη φύση και στη ζωή, καταρρέουν ένα ένα. Και όσοι διαφημίζουν πως μπορείς να χτίσεις χωρίς να γκρεμίσεις το σάπιο, καταλαγιάζουν τους φόβους σου για το δικό τους συμφέρον.

Είμαστε όμως ήδη σε μια νέα εποχή, όπου η αφθονία και των δυο προσφέρεται πλουσιοπάροχα. Και όλα εξαρτώνται από τον Άνθρωπο, το άτομο... σε έναν κόσμο που προγραμματίστηκε να αντιλαμβάνεται μαζικά, εις βάρος του ανθρώπου, εις βάρος της φύσης, εις βάρος της φυσικής ροής της ζωής. Αν μη τι άλλο, έχει ενδιαφέρον. Η πρόκληση της διάκρισης παραμένει ανοιχτή, κάθε στιγμή! Μόνο για όποιους καταφέρνουν ν' απαλλαγούν από την μορφοποιημένη κατήχησή τους, που ονομάστηκε γνώση.

Κάθε πίστη θα κλονίζεται μπροστά στην πραγματικότητα, κάθε βιασμός της αλήθειας θα καταστρέφεται, κάθε απόπειρα διαφυγής ή κρυψίματος θα αποδεικνύονται μάταια. Παράλληλα, κάθε θαρραλέα, ταπεινά ακλόνητη νέα δημιουργία θα καρποφορεί, ανεξάρτητα από τα όποια εμπόδια κι αν συναντά. Κάθε αγνή, αληθινή ένωση θ' ανθίζει, πολύ πέρα από τις όποιες προκαθορισμένες προσδοκίες. Καθετί που συμφωνεί και τιμά τη ζωή θα υποστηρίζεται από τη φύση.

Πραγματικά, δεν έχει ιδέα ακόμα ο μορφοποιημένος άνθρωπος για τις απεριόριστες δυνατότητές του. Ευτυχώς, κατά κάποιο τρόπο, μέχρι να μάθει να τις αναγνωρίζει, να τις ελέγχει, να τις υπηρετεί με ευλάβεια, με πάθος, με σιγουριά και ακλόνητη εμπιστοσύνη.

Δεν χρειάζονται πολλά λόγια ή μακρές αναλύσεις, όπως μάς μάθανε στα χρόνια της ιδρυματοποίησής μας. Η αλήθεια ήταν και θα είναι πάντα απλή, πάντα φανερή σε όποιον θέλει και επιδιώκει να τη δει και να αναλάβει την ευθύνη να την υπηρετεί. Η κάθε μέρα, η κάθε στιγμή προσφέρει αμέτρητες πληροφορίες, ευκαιρίες, σε όποιον έχει καταλάβει πως η ελευθερία δεν προσφέρεται ποτέ από τους κατακτητές, η γνώση δεν εμποδίζεται από απόψεις και επιβολές, αλλά ούτε και η αλλαγή σταματά με τον όποιο βιασμό.

Εν κατακλείδι, ζούμε μαγικές στιγμές! Και η αμέσως επόμενη στιγμή, παραμένει ανοιχτή.

Friedrich Nietzsche: Ό,τι ονομάζουμε «αγάπη»

Αγάπη και φιληδονία! Αλήθεια, πόσο διαφορετικά ακούγονται στις καρδιές μας οι δυο αυτές λέξεις. Κι όμως, θα μπορούσαν να εκφράζουν και οι δυο αυτές λέξεις το ίδιο ένστικτο, βαφτισμένο δυο φορές. Η πρώτη εγκωμιαστικά, απ' την άποψη των ανικανοποίητων και των ακόρεστων που βρίσκουν «καλό» το ένστικτο αυτό· τη δεύτερη με τη χυδαία έννοια, από την άποψη εκείνων που γνωρίζουν καλά πλέον, που έχουν ένα ένστικτο κατοχής κατασιγασμένο κάπως, και που τώρα φοβούνται για τα «αγαθά» τους.

Η «αγάπη για τον συνάνθρωπό» μας δεν είναι τάχα επιτακτική ανάγκη για μια καινούρια ιδιοκτησία; Και αλήθεια, το ίδιο μήπως δεν συμβαίνει και με την αγάπη μας για τη γνώση, για την αλήθεια; Και γενικότερα για κάθε επιθυμία καινούριου;

Κουραζόμαστε με το παλιό, για ό,τι γνωρίζουμε καλά και σίγουρα, έχουμε ανάγκη να τεντώσουμε τα χέρια μας ακόμα πιο μακριά. Και το πιο όμορφο τοπίο, όταν το ζήσουμε, όταν το έχουμε μπροστά στα μάτια μας για τρεις ολόκληρους μήνες, μας κουράζει· δεν είμαστε βέβαιοι για την αγάπη μας γι' αυτό. Κάποια άλλη μακρινή όχθη, μας τραβάει περισσότερο.

Γενικότερα, μια κατοχή μειώνεται με τη χρήση.

Η ευχαρίστηση που αισθανόμαστε για τον εαυτόν μας προσπαθεί να διατηρηθεί με το να μεταμορφώνει πάντοτε κάποιο καινούριο πράγμα μέσα μας· κι αυτό ακριβώς ονομάζεται «κατοχή». Όταν κουραζόμαστε από ένα απόκτημα, κουραζόμαστε με τον ίδιο μας τον εαυτό. (Μπορούμε και να υποφέρουμε απ' το παραπανίσιο· επίσης, και η ανάγκη του να πετάμε, να προσφέρουμε, μπορεί και αυτή να πάρει το κολακευτικό όνομα «αγάπη»).

Όταν βλέπουμε κάποιον να υποφέρει, με μεγάλη προθυμία αρπάζουμε την ευκαιρία που μας προσφέρεται. Αυτό κάνει ο φιλεύσπλαχνος, ο συμπονετικός άνθρωπος· και αυτός, ονομάζει «αγάπη» την επιθυμία ενός νέου αποκτήματος που έχει ξυπνήσει μέσα στη ζωή του και την χαίρεται, όπως χαίρεται κανείς την πρόσκληση μιας καινούριας κατάστασης.

Αλλά εκείνο που παρουσιάζεται σαν επιθυμία απόκτησης είναι η φυλετική αγάπη. Αυτός που αγαπά θέλει να γνωρίζει αποκλειστικά το πρόσωπο που επιθυμεί, θέλει να εξουσιάζει απόλυτα, τόσο την ψυχή του, όσο και το σώμα του, θέλει να αγαπιέται μονάχα αυτός, να κυριαρχεί και να βασιλεύει μέσα στην άλλη ψυχή, σαν το υψηλότερο και πιο επιθυμητό αγαθό.

Αν καθίσουμε και σκεφτούμε προσεκτικά όλα τα παραπάνω, θα δούμε πως αυτό, ούτε λίγο ούτε πολύ, δεν φανερώνει τίποτ' άλλο παρά απ' το να αποκλείουμε ολόκληρο τον κόσμο απ' την απόλαυση ενός αγαθού και μιας πολυτιμότατης ευτυχίας, αν σκεφτούμε πως αυτός που αγαπά προσπαθεί να κάνει φτωχούς και να στερήσει όλους τους άλλους αντιπάλους, και να γίνει ο δράκουλας του θησαυρού του σαν τον πιο αδιάκριτο «κατακτητή» και τον πιο εγωιστή εκμεταλλευτή· αν, τέλος, υποθέσουμε πως ολόκληρος ο υπόλοιπος κόσμος του είναι τελείως αδιάφορος, χωρίς χρώματα και χωρίς καμιά άξια, και πως είναι έτοιμος να κάνει κάθε θυσία, να διαταράξει κάθε καθιερωμένη τάξη, να βγάλει στο περιθώριο κάθε ενδιαφέρον, θα μείνουμε κατάπληκτοι!...

Ναι! Θα μείνουμε κατάπληκτοι και Θα αναρωτηθούμε: Πως αυτή η άγρια φιληδονία, αυτή η παράφρονη αδικία της σεξουαλικής αγάπης, υμνήθηκε και θεοποιήθηκε τόσο πολύ σε όλες τις εποχές της ιστορίας, και ακόμα, πως έβγαλαν από την αγάπη αυτή την ιδέα της αγάπης σαν αντίθετο του εγωισμού, ενώ ίσως αντιπροσωπεύει την πιο αυθόρμητη έκφρασή του.

Η συνήθεια, σ' αυτή την περίπτωση, θα δημιουργήθηκε από αυτούς που δεν είχαν τίποτα και που επιθυμούσαν να αποκτήσουν κάτι.

Είναι σίγουρο πως πάντα θα υπήρχαν και οι παραπανήσιοι. Όσοι άνθρωποι είχαν την τύχη να γνωρίσουν πολλά, να κορεστούν δηλαδή, πετούσαν κάπου κάπου τη λέξη «μανιασμένος δαίμονας», όπως ο αρχαίος Σοφοκλής, ο πιο αξιαγάπητος στους Αθηναίους. Αλλά ο Έρωτας πάντα κοροϊδεύει κάτι τέτοιους βλάσφημους· είναι οι μεγαλύτεροι ευνοούμενοί του.

Βέβαια, υπάρχει εδώ κι εκεί πάνω σ' ολόκληρη τη γη κι ένα είδος επέκτασης του έρωτα, όπου η φιλήδονη επιθυμία που αισθάνονται δυο άνθρωποι ο ένας για τον άλλον, παραχωρεί τη θέση της σε μια καινούρια επιθυμία, σ' έναν καινούριο πόθο, σε μια ύψιστη, κοινή επιθυμία, την επιθυμία ενός ιδανικού που να τους υπερβάλλει και τους δυο τους. Αλλά ποιός γνωρίζει αυτή την αγάπη; Ποιός άνθρωπος την έζησε;

Το όνομά της, το αληθινό της όνομα, είναι ΦΙΛΙΑ.

Φρίντριχ Νίτσε, Η θεωρία του σκοπού της ζωής

Ηθική του Kant

Ο Immanuel Kant (1724-1804) θεωρείται γενικά ένας από τους βαθύτερους και πρωτότυπους φιλόσοφους που έζησαν ποτέ. Είναι εξίσου γνωστός για τη μεταφυσική του –το θέμα της «Κριτικής του Καθαρού Λόγου» και για την ηθική φιλοσοφία που περιγράφεται στο «Έργο της Μεταφυσικής των Ηθών» και «Κριτική της Πρακτικής Λόγου» (αν και το «Έδαφος» είναι το πολύ πιο εύκολο να κατανοήσουν οι δύο).

Ένα πρόβλημα για το Διαφωτισμό

Για να κατανοήσουμε την ηθική φιλοσοφία του Καντ, είναι ζωτικής σημασίας να εξοικειωθούμε με τα θέματα που αντιμετώπιζε αυτός και άλλοι στοχαστές της εποχής του. Από την πρώτη καταγεγραμμένη ιστορία, οι ηθικές πεποιθήσεις και πρακτικές των ανθρώπων στηρίχτηκαν στη θρησκεία. Γραφές, όπως η Βίβλος και το Κοράνι, καθόριζαν ηθικούς κανόνες που πίστευαν ότι οι πιστοί παραδόθηκαν από τον Θεό: Μην σκοτώνεις. Μην κλέβεις. Μην κάνετε μοιχεία και ούτω καθεξής. Το γεγονός ότι αυτοί οι κανόνες προφανώς προήλθαν από μια θεϊκή πηγή σοφίας τους έδωσε την εξουσία τους. Δεν ήταν απλώς αυθαίρετη γνώμη κάποιου, ήταν η γνώμη του Θεού, και ως εκ τούτου, πρόσφεραν στην ανθρωπότητα έναν αντικειμενικά έγκυρο κώδικα συμπεριφοράς.

Επιπλέον, όλοι είχαν ένα κίνητρο να υπακούσουν σε αυτούς τους κωδικούς. Εάν «περπατούσατε στους δρόμους του Κυρίου», θα ανταμειφθείτε, είτε σε αυτήν τη ζωή είτε στην επόμενη. Εάν παραβιάσατε τις εντολές, θα τιμωρηθήκατε. Ως αποτέλεσμα, κάθε λογικό άτομο που ανατράφηκε σε μια τέτοια πίστη θα τηρούσε τους ηθικούς κανόνες που δίδαξε η θρησκεία τους.

Με την επιστημονική επανάσταση του 16ου και του 17ου αιώνα που οδήγησε στο μεγάλο πολιτιστικό κίνημα που είναι γνωστό ως Διαφωτισμός, αυτά τα προηγουμένως αποδεκτά θρησκευτικά δόγματα αμφισβητήθηκαν όλο και περισσότερο καθώς η πίστη στον Θεό, τη γραφή και η οργανωμένη θρησκεία άρχισαν να μειώνονται μεταξύ των διανοητών – δηλαδή, η μορφωμένη ελίτ. Ο Νίτσε περιέγραψε περίφημα αυτή τη μετατόπιση από την οργανωμένη θρησκεία ως «ο θάνατος του Θεού».

Αυτός ο νέος τρόπος σκέψης δημιούργησε ένα πρόβλημα για τους ηθικούς φιλόσοφους: Εάν η θρησκεία δεν ήταν το θεμέλιο που έδινε την ηθική τους πίστη στην εγκυρότητα τους, ποιο άλλο θεμέλιο θα μπορούσε να υπάρχει; Εάν δεν υπάρχει Θεός – και επομένως δεν υπάρχει εγγύηση για κοσμική δικαιοσύνη που να διασφαλίζει ότι οι καλοί θα ανταμειφθούν και οι κακοί θα τιμωρηθούν – γιατί πρέπει να ενοχλεί κανείς να προσπαθεί να είναι καλός; Ο Σκωτσέζος ηθικός φιλόσοφος Alisdair MacIntrye το ονόμασε «το πρόβλημα του Διαφωτισμού». Η λύση που έπρεπε να βρουν οι ηθικοί φιλόσοφοι ήταν ένας κοσμικός (μη θρησκευτικός) προσδιορισμός της ηθικής και γιατί πρέπει να προσπαθήσουμε να είμαστε ηθικοί.

Τρεις απαντήσεις στο πρόβλημα του Διαφωτισμού

• Κοινωνική θεωρία συμβολαίου – Μια απάντηση στο πρόβλημα του Διαφωτισμού ήταν πρωτοπόρος από τον Άγγλο φιλόσοφο Thomas Hobbes (1588-1679) που υποστήριξε ότι η ηθική ήταν ουσιαστικά ένα σύνολο κανόνων που οι άνθρωποι συμφώνησαν μεταξύ τους για να κάνουν τη ζωή μεταξύ τους δυνατή. Εάν δεν είχαμε αυτούς τους κανόνες – πολλοί από τους οποίους είχαν τη μορφή νόμων που επιβλήθηκαν από την κυβέρνηση – η ζωή θα ήταν απολύτως τρομακτική για όλους.
• Utilitarianism – Ο Utilitarianism, μια άλλη προσπάθεια να δοθεί ηθική μη θρησκευτική βάση, ήταν πρωτοπόρος από τους στοχαστές, συμπεριλαμβανομένων των David Hume (1711-1776) και Jeremy Bentham (1748-1742). Ο Utilitarianism υποστηρίζει ότι η ευχαρίστηση και η ευτυχία έχουν εγγενή αξία. Είναι αυτό που όλοι θέλουμε και είναι οι απόλυτοι στόχοι στους οποίους στοχεύουν όλες οι ενέργειές μας. Κάτι είναι καλό εάν προάγει την ευτυχία και είναι κακό εάν προκαλεί πόνο. Βασικό μας καθήκον είναι να προσπαθούμε να κάνουμε πράγματα που προσθέτουν το ποσό της ευτυχίας ή / και τη μείωση της δυστυχίας στον κόσμο.
• Kantian Ethics – Ο Kant δεν είχε χρόνο για Utilitarianism. Πίστευε στο να δίνει έμφαση στην ευτυχία, η θεωρία παρανόησε εντελώς την πραγματική φύση της ηθικής. Κατά την άποψή του, η βάση για την αίσθηση του τι είναι καλό ή κακό, σωστό ή λάθος, είναι η συνειδητοποίησή μας ότι τα ανθρώπινα όντα είναι ελεύθερα, ορθολογικοί πράκτορες στους οποίους πρέπει να δοθεί ο κατάλληλος σεβασμός σε αυτά τα όντα – αλλά τι ακριβώς σημαίνει αυτό;

Το πρόβλημα με την χρησιμότητα

Κατά την άποψη του Καντ, το βασικό πρόβλημα με τον χρηματισμό είναι ότι κρίνει τις ενέργειες από τις συνέπειές τους. Εάν η δράση σας κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, είναι καλό. αν κάνει το αντίστροφο, είναι κακό. Αλλά αυτό είναι πραγματικά αντίθετο με αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ηθική κοινή λογική; Εξετάστε αυτήν την ερώτηση: Ποιο είναι το καλύτερο άτομο, ο εκατομμυριούχος που δίνει 1.000 $ σε φιλανθρωπικούς σκοπούς για να κερδίσει πόντους με το Twitter που ακολουθεί ή τον εργαζόμενο με τον ελάχιστο μισθό που δωρίζει μια ημέρα αμοιβής σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, επειδή πιστεύει ότι είναι καθήκον της να βοηθήσει τους άπορους;

Εάν οι συνέπειες έχουν σημασία, τότε η δράση του εκατομμυριούχου είναι τεχνικά η “καλύτερη”. Όμως έτσι δεν βλέπουν οι περισσότεροι άνθρωποι την κατάσταση. Οι περισσότεροι από εμάς κρίνουμε τις ενέργειες περισσότερο για τα κίνητρά τους παρά από τις συνέπειές τους. Ο λόγος είναι προφανής: οι συνέπειες των ενεργειών μας είναι συχνά έξω από τον έλεγχό μας, όπως ακριβώς η μπάλα είναι εκτός ελέγχου του στάμνου μόλις αφήσει το χέρι του. Θα μπορούσα να σώσω μια ζωή με δική μου ευθύνη και το άτομο που σώζω θα μπορούσε να αποδειχθεί σειριακός δολοφόνος. Ή θα μπορούσα κατά λάθος να σκοτώσω κάποιον κατά τη διάρκεια του ληστείας, και με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσα να σώσω ακούσια τον κόσμο από έναν τρομερό τύραννο.

Η καλή θέληση

Το “Groundwork “ του Καντ ανοίγει με τη γραμμή: “Το μόνο πράγμα που είναι άνευ όρων καλό είναι καλή θέληση.” Το επιχείρημα του Καντ για αυτήν την πεποίθηση είναι αρκετά εύλογο. Σκεφτείτε οτιδήποτε σκέφτεστε ως “καλό” – υγεία, πλούτο, ομορφιά, ευφυΐα και ούτω καθεξής. Για καθένα από αυτά τα πράγματα, μπορείτε επίσης να φανταστείτε μια κατάσταση στην οποία αυτό το λεγόμενο καλό πράγμα δεν είναι καλό. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να καταστραφεί από τον πλούτο του. Η στιβαρή υγεία του εκφοβιστή τον διευκολύνει να κακοποιεί τα θύματά του. Η ομορφιά ενός ατόμου μπορεί να την οδηγήσει να γίνει μάταιη και να μην αναπτύξει συναισθηματική ωριμότητα. Ακόμη και η ευτυχία δεν είναι καλή αν είναι η ευτυχία ενός σαδιστή βασανιστηρίων απρόθυμων θυμάτων.

Αντίθετα, η καλή θέληση, λέει ο Καντ, είναι πάντα καλή – σε κάθε περίπτωση. Τι ακριβώς σημαίνει ο Καντ με καλή θέληση; Η απάντηση είναι αρκετά απλή. Ένα άτομο ενεργεί από καλή θέληση όταν κάνει ό, τι κάνει επειδή πιστεύει ότι είναι καθήκον του – όταν ενεργεί από μια αίσθηση ηθικής υποχρέωσης.

Υποχρέωση έναντι κλίσης

Προφανώς, δεν κάνουμε κάθε μικρή δράση από την αίσθηση της υποχρέωσης. Τις περισσότερες φορές, απλώς ακολουθούμε τις κλίσεις μας – ή ενεργούμε εκτός συμφέροντος. Δεν υπάρχει εγγενώς λάθος με αυτό, ωστόσο, κανείς δεν αξίζει πίστωση για την επιδίωξη των δικών του συμφερόντων. Έρχεται φυσικά σε εμάς, όπως και φυσικά σε κάθε ζώο.

Αυτό που είναι αξιοσημείωτο για τα ανθρώπινα όντα είναι ότι μπορούμε, και μερικές φορές, να κάνουμε μια ενέργεια από καθαρά ηθικά κίνητρα – για παράδειγμα, όταν ένας στρατιώτης ρίχνει τον εαυτό του σε χειροβομβίδα, θυσιάζοντας τη ζωή του για να σώσει τη ζωή άλλων. Ή λιγότερο δραματικά, πληρώνω ένα φιλικό δάνειο όπως υποσχέθηκε, παρόλο που η πληρωμή δεν είναι για άλλη μια εβδομάδα και κάτι τέτοιο θα με αφήσει προσωρινά χωρίς μετρητά.

Κατά την άποψη του Kant, όταν ένα άτομο επιλέγει ελεύθερα να κάνει το σωστό μόνο και μόνο επειδή είναι το σωστό, η δράση του προσθέτει αξία στον κόσμο και τον ανάβει, για να το πούμε, με μια σύντομη λάμψη ηθικής καλοσύνης.

Γνωρίζοντας το καθήκον σας

Το να πούμε ότι οι άνθρωποι πρέπει να κάνουν το καθήκον τους από την αίσθηση του καθήκοντος είναι εύκολο – αλλά πώς πρέπει να γνωρίζουμε τι είναι το καθήκον μας; Μερικές φορές μπορεί να βρεθούμε αντιμέτωποι με ηθικά διλήμματα στα οποία δεν είναι προφανές ποια πορεία δράσης είναι ηθικά σωστή.

Σύμφωνα με τον Καντ, ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις το καθήκον είναι προφανές. Εάν δεν είμαστε σίγουροι, μπορούμε να βρούμε την απάντηση, αναλογιζόμενοι σε μια γενική αρχή που ο Καντ αποκαλεί «Κατηγοριοποιητικό Imperative». Αυτό, ισχυρίζεται, είναι η θεμελιώδης αρχή της ηθικής και όλοι οι άλλοι κανόνες και κανόνες μπορούν να συναχθούν από αυτήν.

Ο Kant προσφέρει πολλές διαφορετικές εκδόσεις αυτής της κατηγορικής επιταγής. Το ένα τρέχει ως εξής: “Δράστε μόνο με αυτό το όρισμα που μπορείτε ως παγκόσμιος νόμος.”

Αυτό σημαίνει, βασικά, ότι πρέπει να αναρωτηθούμε μόνοι μας, Πώς θα ήταν αν όλοι έπαιρναν τον τρόπο που ενεργώ; Θα μπορούσα ειλικρινά και με συνέπεια να εύχομαι έναν κόσμο στον οποίο όλοι συμπεριφέρθηκαν έτσι; Σύμφωνα με τον Καντ, εάν η πράξη μας είναι ηθικά λανθασμένη, οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις θα ήταν όχι. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι σκέφτομαι να παραβιάσω μια υπόσχεση. Θα μπορούσα να ευχηθώ σε έναν κόσμο στον οποίο όλοι παραβίασαν τις υποσχέσεις τους, όταν τις τηρούσαν, ήταν άβολο; Ο Καντ υποστηρίζει ότι δεν θα ήθελα αυτό, κυρίως επειδή σε έναν τέτοιο κόσμο κανείς δεν θα έκανε υποσχέσεις, αφού όλοι θα ήξεραν ότι μια υπόσχεση δεν σήμαινε τίποτα.

Η αρχή των τελών

Μια άλλη εκδοχή του κατηγοριοποιητικού Imperative που προσφέρει ο Καντ δηλώνει ότι πρέπει «να αντιμετωπίζουμε πάντα τους ανθρώπους ως αυτοσκοπός, ποτέ απλώς ως μέσο για τους σκοπούς κάποιου». Αυτό συνήθως αναφέρεται ως «αρχή των σκοπών». Παρόλο που μοιάζει με τον Χρυσό Κανόνα: «Κάνετε στους άλλους όπως θα τους έκαναν να σας κάνουν», θέτει το βάρος της τήρησης του κανόνα για την ανθρωπότητα αντί να δέχεται τις αυστηρές επιρροές της θείας επιρροής.

Το κλειδί για την πεποίθηση του Καντ σχετικά με το τι κάνει τους ανθρώπους ηθικά όντα είναι το γεγονός ότι είμαστε ελεύθερα και λογικά πλάσματα. Το να αντιμετωπίζετε κάποιον ως μέσο για τους σκοπούς ή τους σκοπούς σας είναι να μην σέβεστε αυτό το γεγονός για αυτούς. Για παράδειγμα, αν σας κάνω να συμφωνήσετε να κάνετε κάτι κάνοντας μια ψεύτικη υπόσχεση, σας χειρίζομαι. Η απόφασή σας να με βοηθήσετε βασίζεται σε ψευδείς πληροφορίες (την ιδέα ότι θα τηρήσω την υπόσχεσή μου). Με αυτόν τον τρόπο, υπονόμευα τον ορθολογισμό σας. Αυτό είναι ακόμη πιο προφανές αν σας κλέψω ή σας απαγάγω για να διεκδικήσετε λύτρα.

Αντιμετωπίζοντας κάποιον ως σκοπό, αντίθετα, συνεπάγεται πάντα τον σεβασμό του γεγονότος ότι είναι σε θέση να έχουν δωρεάν ορθολογικές επιλογές που μπορεί να διαφέρουν από τις επιλογές που επιθυμείτε να κάνουν. Αν λοιπόν θέλω να κάνεις κάτι, η μόνη ηθική πορεία δράσης είναι να εξηγήσεις την κατάσταση, να εξηγήσεις τι θέλω και να σε αφήσω να πάρεις τη δική σου απόφαση.

Η έννοια του Διαφωτισμού του Καντ

Στο διάσημο δοκίμιο του «Τι είναι ο Διαφωτισμός;» Ο Καντ ορίζει την αρχή ως «χειραφέτηση του ανθρώπου από την αυτοεπιβαλλόμενη ανωριμότητα». Τι σημαίνει αυτό και τι έχει να κάνει με την ηθική του;

Οι απαντήσεις επιστρέφουν στο πρόβλημα της θρησκείας που δεν παρέχουν πλέον ικανοποιητικά θεμέλια για την ηθική. Αυτό που ο Καντ αποκαλεί την «ανωριμότητα» της ανθρωπότητας είναι η περίοδος κατά την οποία οι άνθρωποι δεν σκέφτηκαν πραγματικά για τον εαυτό τους, και αντ ‘αυτού, τυπικά αποδεκτούς ηθικούς κανόνες που τους παραδόθηκαν από τη θρησκεία, την παράδοση ή από αρχές όπως η εκκλησία, ο κύριος ή ο βασιλιάς. Αυτή η απώλεια πίστης σε προηγουμένως αναγνωρισμένη εξουσία θεωρήθηκε από πολλούς ως πνευματική κρίση για τον δυτικό πολιτισμό. Εάν «ο Θεός είναι νεκρός, πώς ξέρουμε τι είναι αλήθεια και τι είναι σωστό;»

Η απάντηση του Καντ ήταν ότι οι άνθρωποι απλά έπρεπε να δουλέψουν αυτά τα πράγματα για τον εαυτό τους. Δεν ήταν κάτι που θρηνούσε, αλλά τελικά, κάτι για να γιορτάσουμε. Για τον Καντ, η ηθική δεν ήταν θέμα υποκειμενικής ιδιοτροπίας που διατυπώθηκε στο όνομα του θεού ή της θρησκείας ή του νόμου βάσει των αρχών που έθεσαν οι γήινοι εκπρόσωποι αυτών των θεών. Ο Καντ πίστευε ότι «ο ηθικός νόμος» – η κατηγορηματική επιταγή και ό, τι συνεπάγεται – ήταν κάτι που θα μπορούσε να ανακαλυφθεί μόνο μέσω της λογικής. Δεν ήταν κάτι που μας επιβλήθηκε από έξω. Αντίθετα, είναι ένας νόμος που εμείς, ως λογικά όντα, πρέπει να επιβάλουμε στον εαυτό μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένα από τα βαθύτερα συναισθήματά μας αντικατοπτρίζονται στον σεβασμό μας για τον ηθικό νόμο, και γιατί, όταν ενεργούμε όπως σεβασμού προς αυτόν – με άλλα λόγια, από την αίσθηση του καθήκοντος – εκπληρώνουμε τον εαυτό μας ως λογικά όντα.

Η απουσία της αγάπης, η πηγή της ασθένειας

Πώς φεύγει η ουσία της αγάπης απ’ τα σώματα

Κάθε φορά που σκέφτεστε με μίσος, μιλάτε με μίσος, δράτε με μίσος, καταστρέφεστε.

Αν στο μέλλον σας βάλουν μπροστά από εκείνα τα μεγάλα μηχανήματα, τα οποία πρόκειται να έρθουν, αμέσως οι επιστήμονες θα πουν ότι υπάρχει ένα σημείο στο νοητικό σώμα σας που εκφυλίζεται, και πηγαίνει προς τον καρκίνο. Όλες οι ασθένειες ξεκινούν από τις υψηλότερες σφαίρες, γιατί όταν η αγάπη εξατμίζεται, το σκοτάδι έρχεται. Δεν υπάρχει κενό μέσα σας. Όταν η αγάπη έρχεται, το μίσος φεύγει.

Η απουσία της αγάπης είναι η παρουσία του θυμού, του φόβου, του μίσους, της ζήλιας, της εκδίκησης, της προδοσίας, της συκοφαντίας, της ματαιοδοξίας, του εγώ, του φανατισμού, της χωριστικότητας, της απληστίας, των εγκλημάτων και των πολέμων. Αποκαλώ αυτά τα δεκατέσσερα τα κακά που κάνουν την ανθρωπότητα δυστυχισμένη, τις οικογένειες δυστυχισμένες, τον άνθρωπο δυστυχισμένο, τις ομάδες δυστυχισμένες. Δεν έχει σημασία αν μόνο ένα ή δύο από αυτά υπάρχουν, είναι σαν χταπόδι το ένα σε σχέση με το άλλο. Προσκαλούν το ένα τον άλλο.

Όταν ξεκινάτε να κατηγορείτε, να επικρίνετε, να εμποδίζετε, να συκοφαντείτε, να υποτιμάτε, να προσβάλλετε, χάνετε την ουσία της αγάπης από τα σώματά σας και τα εκθέτετε σε καταστροφικές επιθέσεις. Πολλές φορές η καταστροφή σας έρχεται όταν συκοφαντείτε ανθρώπους και αδειάζετε τον εαυτό σας από την ουσία της αγάπης.

Η ασθένεια είναι το αποτέλεσμα της συσσώρευσης εκείνων των στιγμών στις οποίες δρούμε χωρίς αγάπη

Η ασθένεια είναι το αποτέλεσμα της συσσώρευσης εκείνων των στιγμών στη ζωή μας στις οποίες δρούμε χωρίς αγάπη, μιλάμε χωρίς αγάπη, σκεφτόμαστε χωρίς αγάπη, παίζουμε χωρίς αγάπη. Αυτές οι στιγμές στη ζωή μας συσσωρεύονται ή έχουν συσσωρευτεί στη διάρκεια των ζωών και τελικά συγκεντρώθηκαν, συσσώρευσαν τον εαυτό τους στο σώμα μας. Έγιναν αποσυνθετικοί παράγοντες στο σώμα μας, η πηγή της ασθένειας και διάφορων παθήσεων.

Η ασθένειά σας είναι το αποτέλεσμα της παραβίασης του κανόνα της αγάπης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σε πολύ, πολύ παλιούς αιώνες, στα Βεδικά χρόνια, στα χρόνια των Ουπανισάδων, στην αρχαία Χαλδαία, την Ασσυρία, και σε άλλα μέρη, όταν ένα άτομο αρρώσταινε, oι άλλοι τον λυπόντουσαν και νόμιζαν ότι ήταν το αποτέλεσμα της αμαρτίας.

Τι είναι η αμαρτία; Υπάρχει μόνο μια αμαρτία – αν απορρίψετε την αγάπη, αμαρτάνετε.

Αν κάποιος αρχίζει να κουτσομπολεύει και να συκοφαντεί, ή εάν η καρδιά του είναι γεμάτη ζήλια και εκδίκηση, λέω, “Έρχεται ασθένεια.” Δύο μήνες αργότερα, δύο χρόνια αργότερα, η ασθένεια είναι εκεί, διότι οι συνέπειες του μίσους συσσωρεύονται.

Αν κάποιος είναι διορατικός θα δει πώς οι άνθρωποι σιγά-σιγά συσσωρεύουν σκοτεινά σημεία στην αύρα τους, και αυτά τα σκοτεινά σημεία είναι φωλιά των μελλοντικών ασθενειών.

Μην πιστεύετε όταν οι επιστήμονες λένε αυτά τα πράγματα προκαλούνται από μικρόβια, ιούς, και τέτοιου είδους πράγματα. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Οι ιοί είναι ζωές, τα μικρόβια είναι ζωές. Ακριβώς όπως εσείς είστε ζωές, κι αυτά είναι ζωές, και έχουν δικαίωμα να ζουν επειδή η φύση τα δημιούργησε. Πώς μπορούν να είναι επιβλαβή για το σώμα σας, για τα συναισθήματά σας, για το νου σας; Είναι επιβλαβή όταν δεν προστατεύεστε από την αγάπη, όταν η αγάπη σας δεν μπορεί να τα μεταμορφώσει.

Το μικρόβιο έρχεται και μπαίνει στο σώμα σας, αλλά όταν υπάρχει αγάπη αλλάζει σε ενέργεια γιατί κάθε μικρόβιο είναι ένα κύμα ενέργειας. Πολλές ψευδείς διδασκαλίες δίνονται από τους θεσμούς μας, αντί να διδάσκουν τα θεμέλια της ζωής, έτσι ώστε να έχουμε μια κοινωνία χτισμένη στο γερό θεμέλιο της αγάπης. Τότε θα μπορούσαμε να απολαμβάνουμε τη ζωή και να βοηθάμε άλλους ανθρώπους να απολαμβάνουν τη ζωή. Αντίθετα, καταστρέφουμε τη ζωή μας και τη ζωή των άλλων με το να μην βάζουμε τον εαυτό μας στο ρυθμό της αγάπης, στα κύματα της αγάπης, στα ενεργειακά ρεύματα της αγάπης.

Μπορείτε να λύσετε τα προβλήματα με την αγάπη, και μπορείτε να εξαλείψετε τις ασθένειές σας με την αγάπη. Για να έχετε αγάπη πρόκειται να βγείτε από το “δέρμα” σας, από την εγωκεντρική ζωή σας. Αυτή τη στιγμή η ζωή σας σας ενδιαφέρει εάν είναι επικερδής για τα ιδιοτελή συμφέροντα σας. Πότε θα αποβάλλετε αυτόν τον φαύλο κύκλο και θα βγείτε από το “δέρμα” σας και θα γίνετε αγάπη; Μόνο τότε θα καταλάβετε για τι μιλάμε.

Η αγάπη είναι διεύρυνση, περιεκτικότητα, και διάλυση του εγώ. Το εγώ είναι μια πληγή στην ψυχή σας. Το εγώ λέει, “Το ξέρω”, “Μπορώ να το κάνω”, “Είμαι κάποιος.” Ποιός είστε; Δεν είστε ακόμα ένα μόριο. Η αγάπη είναι η διάλυση αυτής της άγνοιας. Η μεγαλύτερη αμαρτία στον κόσμο διαπράττεται όταν στέκεστε έξω από τον κύκλο της αγάπης. Ο καθένας στον κόσμο είναι αμαρτωλός, και το αποτέλεσμα της αμαρτίας είναι ο θάνατος, η ασθένεια. Η Αγία Γραφή τα λέει, αλλά ποιος ακούει την Αγία Γραφή; “Είναι ντεμοντέ!”

Όλες οι ασθένειες των σωμάτων — υλικών, συναισθηματικών, νοητικών και αιθερικών – είναι το αποτέλεσμα των σπόρων που φυτεύτηκαν από τις σκέψεις μας ενάντια στην αγάπη, από τα συναισθήματά μας ενάντια στην αγάπη, από τις πράξεις μας ενάντια αγάπη. Λόγω των πράξεων αυτών έχουμε καταστρέψει το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Τώρα λέω κάτι που ίσως είκοσι χρόνια αργότερα θα έχετε την ευκαιρία να διαβάσετε στις εφημερίδες. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ένα σύστημα αγάπης. Όταν η αγάπη εξατμίζεται από το σύστημά σας, δεν έχετε ανοσοποιητικό σύστημα. Το ανοσοποιητικό σύστημα αποσυντίθεται στη χώρα μας και παντού, επειδή επιβάλλουμε το μίσος και σκοτώνουμε την αγάπη. Ό,τι διοργανώνουμε δεν βασίζεται στην αγάπη, αλλά στην ιδιοτέλεια.

Εάν θέλετε να ζήσετε μια ζωή με βάση το μίσος, την αποσύνθεση, την απόρριψη, την κακία, και τις συκοφαντίες, μπορείτε να το κάνετε αυτό, αλλά θα δείτε ότι οι ασθένειες θα τρέχουν από πίσω σας για πάντα. Είναι ο ίδιος άνθρωπος που φέρνει συμφορές στη ζωή του.

Είναι ευκολότερο ν’ αντέξουν άλλους παρά τον εαυτό τους

Γενικά, πάντως, ο καθένας δεν μπορεί να βρίσκεται σε τέλεια αρμονία παρά μόνο με τον εαυτό του και όχι με τον φίλο του ή την ερωμένη του, καθώς οι διαφορές προσωπικότητας και ιδιοσυγκρασίας επιφέρουν σε κάθε περίπτωση μια, έστω και μικρή, δυσαρμονία. Ως εκ τούτου, την αληθή, βαθιά ψυχική γαλήνη και τέλεια αταραξία του θυμικού δεν την βρίσκει κανείς παρά μόνο στην μοναχικότητα. Εάν, τώρα, η προσωπικότητα κάποιου είναι μεγάλη και πλούσια, τότε ο άνθρωπος αυτός απολαμβάνει την πλέον ευτυχή κατάσταση που είναι δυνατόν να βρεθεί σ’ αυτόν τον πενιχρό κόσμο. Ναι, ας το πούμε ανοιχτά: όσο στενά και αν συνδέουν τους ανθρώπους η φιλία, ο έρωτας και ο γάμος, απόλυτα ειλικρινής είναι ο καθένας, σε τελική ανάλυση, μόνο με τον εαυτό του ή το πολύ πολύ και με το παιδί του.

Από όλα τούτα προκύπτει ότι στην καλύτερη κατάσταση βρίσκεται εκείνος που δεν έχει βασισθεί παρά στον εαυτό του και είναι γι’ αυτόν τα πάντα σ’ όλες τις περιστάσεις. Επιπλέον, όσα περισσότερα έχει κανείς καθ’ εαυτόν τόσα λιγότερα μπορεί να βρει εκτός του. Ένα κάποιο αίσθημα πλήρους αυτάρκειας είναι αυτό που αποτρέπει τους ανθρώπους μ’ εσωτερική αξία κι εσωτερικό πλούτο να κάνουν τις διόλου ασήμαντες θυσίες που απαιτεί η συναναστροφή μ’ άλλους, πόσο μάλλον να την επιδιώξουν απαρνούμενοι τον εαυτό τους.

Το ακριβώς αντίθετο κάνει τους συνηθισμένους ανθρώπους τόσο κοινωνικούς και καλόβολους: γι’ αυτούς είναι ευκολότερο ν’ αντέξουν άλλους παρά τον εαυτό τους. Σε τούτα δε προστίθεται και το γεγονός πως ό,τι έχει πραγματική αξία δεν εκτιμάται από τους ανθρώπους, ενώ ό,τι εκτιμάται δεν έχει αξία. Τεκμήριο και συνάμα συνέπεια αυτού αποτελεί ο αποτραβηγμένος βίος κάθε αξιοπρεπούς και εξέχοντος ανθρώπου.

Σύμφωνα μ’ όλα τούτα, για τον άνθρωπο που έχει κάτι το αξιόλογο μέσα του, ο περιορισμός των αναγκών του, όταν τούτο απαιτείται προς διατήρηση ή επέκταση της ελευθερίας του, και, συνεπώς, ο προθυμότατος συμβιβασμός του με τα ολίγα, αφού είναι βέβαια αναπόφευκτο να συσχετίζεται με τους ανθρώπους, συνιστά αυθεντική σοφία της ζωής.

Ευφυΐα και αρετή: Τόσο πιο ακατάλληλες του αποκαλύπτονται για την εξέλιξή του

Αν εξετάσουμε τα πρακτικά εμπόδια που ορθώνονται στο δρόμο των ενάρετων νέων, δεν θα απορήσουμε που εμφανίστηκε αυτή η γενικευμένη τάση διερεύνησης των αδικιών στους κόλπους της κοινωνίας. Ξεκινώντας για τη ζωή, ο νέος άνδρας βρίσκει φραγμένο από τη διαφθορά το δρόμο προς τις επικερδείς απασχολήσεις. Οι τρόποι διεξαγωγής του εμπορίου έχουν γίνει ιδιοτελείς, αγγίζουν τα όρια της κλοπής, και τείνουν προς τα όρια (αν δεν τα ξεπερνούν) της απάτης.

Στην ουσία οι εμπορικές δραστηριότητες δεν είναι αταίριαστες για τον άνδρα, ούτε λιγότερο πρόσφορες για την ανάπτυξη των ικανοτήτων του αλλά σήμερα, σε γενικές γραμμές, είναι τόσο βρόμικες από τις παραβάσεις και τις καταχρήσεις, οι οποίες γίνονται με την συνέργεια όλων, ώστε απαιτούν περισσότερο σθένος και δυνάμεις απ' όσο μπορεί κανείς να περιμένει από ένα νέο άνδρα που επιθυμεί να ασχοληθεί μ’ αυτές˙ βρίσκεται χαμένος μέσα τους˙ βρίσκεται δεμένος χειροπόδαρα. Διαθέτει ευφυΐα και αρετή; Τόσο πιο ακατάλληλες του αποκαλύπτονται για την εξέλιξή του, και αν θελήσει να ευδοκιμήσει ασκώντας τες, θα πρέπει να θυσιάσει όλα τα λαμπρά όνειρα της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας του· θα πρέπει να λησμονήσει τις νεανικές προσδοκίες του και να μπει στον ζυγό της ρουτίνας και της δουλοπρέπειας. Εάν όμως σκέπτεται διαφορετικά, τότε: δεν του μένει παρά να χτίσει τον κόσμο από την αρχή, όπως εκείνος που χώνει το τσαπί στη γη για να τραφεί.

Όλοι, βεβαίως, είμαστε ένοχοι γι’ αυτή την κατάσταση˙ δεν χρειάζεται παρά να κάνουνε μερικές ερωτήσεις για τον τρόπο της προώθησης των εμπορεύσιμων προϊόντων από τα χωράφια όπου παράγονται μέχρι τα σπίτια μας, για να κατανοήσουμε ότι τρώμε, πίνουμε και φοράμε ψευδορκία και απάτη ενσωματωμένες σ’ εκατοντάδες αγαθά.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

2.6. Τα πρώτα μαρμάρινα γλυπτά: Το αφιέρωμα της Νικάνδρας

Τα γλυπτά που εξετάσαμε ως τώρα είναι όλα κατασκευασμένα από μαλακό ασβεστόλιθο, ένα υλικό που υπάρχει σχεδόν παντού στην Ελλάδα και δουλεύεται εύκολα, αλλά η επιφάνειά του δεν είναι λεία και στιλπνή και φθείρεται σχετικά γρήγορα. Οι Έλληνες όμως άρχισαν από νωρίς να αξιοποιούν ένα άλλο είδος πετρώματος, πολύ καταλληλότερο για την κατασκευή γλυπτών: το λευκό μάρμαρο. Το ασβεστολιθικό αυτό πέτρωμα έχει συμπαγέστερη δομή και αποτελείται από κρυστάλλους που αντανακλούν και διαχέουν το φως, δίνοντας στην κατεργασμένη και λειασμένη επιφάνεια του γλυπτού μια μοναδική λάμψη. Το μάρμαρο παραμένει ως σήμερα ένα από τα υλικά που προτιμούν οι γλύπτες. Ωστόσο, μάρμαρα κατάλληλα για την κατασκευή γλυπτών υπάρχουν σε λίγες σχετικά περιοχές και η κατεργασία τους είναι πολύ πιο δύσκολη από εκείνη του μαλακού ασβεστολίθου. Η μαρμαρογλυπτική είναι μια απαιτητική και εξειδικευμένη τέχνη που την ανέπτυξαν, όπως φαίνεται, πρώτοι οι Κυκλαδίτες και ιδιαίτερα οι Νάξιοι και οι Πάριοι, καθώς τα νησιά τους είχαν μάρμαρο κατάλληλο για την κατασκευή γλυπτών. Το καλύτερο από όλα είναι ένα μάρμαρο της Πάρου που το εξόρυσσαν από βαθιές στοές με τη βοήθεια λυχναριών και γι᾽ αυτό το ονόμαζαν λυχνίτη. Από αυτό το μάρμαρο έχουν γίνει μερικά από τα ωραιότερα αρχαία γλυπτά που σώζονται ως σήμερα.

Τα πρώτα λατομεία μαρμάρου που αξιοποίησαν οι αρχαίοι Έλληνες γλύπτες ήταν της Νάξου και τα πρώτα μαρμάρινα γλυπτά που σώζονται είναι αναθήματα Ναξίων στο ιερό της Δήλου. Το παλαιότερο από αυτά είναι το άγαλμα μιας όρθιας ντυμένης γυναίκας με ύψος περίπου 2 m, το οποίο αφιέρωσε στην Άρτεμη μια Ναξιώτισσα με το όνομα Νικάνδρα. Οι οριζόντιες τρύπες στα δύο χέρια κάνουν πιθανή τη συμπλήρωση της μορφής με τόξο στο ένα και βέλος στο άλλο. Το άγαλμα εικονίζει, επομένως, πιθανότατα τη θεά Άρτεμη. Παρά την κακή διατήρηση της επιφάνειας, είναι σαφές ότι το έργο διαφέρει ουσιαστικά από τα υπόλοιπα μαρμάρινα γλυπτά που γνωρίζουμε: οι εντελώς επίπεδες επιφάνειες, οι ορθές γωνίες στη μετάβαση από τη μία όψη στην άλλη καθώς και η αδεξιότητα στο δούλεμα των καμπύλων επιφανειών, ιδιαίτερα των βραχιόνων, μαρτυρούν απειρία στην τέχνη της μαρμαρογλυπτικής. Επιπλέον το πολύ μικρό πάχος του αγάλματος (που θυμίζει ξύλινη σανίδα) δίνει την εντύπωση ότι ο κατασκευαστής του γνώριζε καλύτερα την τεχνική κατεργασίας του ξύλου από ό,τι του μαρμάρου. Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν στη σκέψη ότι ίσως έχουμε μπροστά μας ένα από τα πρώτα μαρμάρινα έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης· όλα τα δεδομένα συνηγορούν για μια χρονολόγησή του γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. Ο γλύπτης που κατασκεύασε το άγαλμα πρέπει να ήταν Νάξιος όπως και η Νικάνδρα που το αφιέρωσε, αφού έχει εντελώς διαφορετικές αναλογίες και τεχνοτροπία από την περίπου σύγχρονη ή λίγο νεότερη κρητική «κυρία της Auxerre», που φοράει όμοια ενδυμασία (μακρύ χιτώνα και επενδύτη).

Η επιγραφή που είναι χαραγμένη στη δεξιά πλευρά του γλυπτού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε τη σημασία του. Το έμμετρο κείμενο (τρεις δακτυλικοί εξάμετροι στίχοι) μας πληροφορεί ότι είναι ανάθημα της Νικάνδρας από τη Νάξο. Η περηφάνια με την οποία η αναθέτρια ισχυρίζεται ότι ξεχωρίζει ανάμεσα στις υπόλοιπες γυναίκες (ἔξοχος ἄλλων) και απαριθμεί τους άνδρες της οικογένειάς της (είναι κόρη του Δεινοδίκη, αδελφή του Δεινομένη και γυναίκα του Φράξου) δείχνει ότι ανήκε σε ένα από τα ισχυρότερα και πλουσιότερα αριστοκρατικά γένη του νησιού. Η απόφαση της Νικάνδρας να αφιερώσει στη Δήλο, στο σημαντικότερο κοινό ιερό των Ιώνων, ένα μαρμάρινο άγαλμα της Άρτεμης (έργο ασυνήθιστο για την εποχή και οπωσδήποτε πολύτιμο) απορρέει από τη διάθεσή της να διατρανώσει ότι είναι η πρώτη και καλύτερη. Αυτό μας δείχνει ότι η ανάπτυξη της μνημειακής πλαστικής σχετίζεται με τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που συντελούνται στην Ελλάδα μέσα στον 7ο αιώνα π.Χ.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

9. Η φιλοσοφία μετά τον Σωκράτη και πέρα από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη: Σωκρατικοί και κυνική άσκηση

9.1. Καλά Σωκράτη, εσύ σκοτώθηκες νωρίς…

«Ποιος από μας πάει για το καλύτερο, μόνο ο θεός το ξέρει»: με αυτά τα λόγια ο Σωκράτης αποχαιρέτησε τους δικαστές του στην τελευταία δημόσια παρουσία του (Πλάτων, Απολογία Σωκράτους 42a). Έναν μήνα μετά αποχαιρέτησε φίλους και μαθητές πίνοντας το κώνειο και θυμίζοντάς τους το χρέος στον θεό: να θυσιάσουν έναν κόκορα (Φαίδων 118a).

Δεν γνωρίζουμε αν οι μαθητές του θυσίασαν το πτηνό στον Ασκληπιό· ούτε αν κάποιοι απαρνήθηκαν τον νεκρό δάσκαλο προτού λαλήσει ο πετεινός. Εξάλλου, πώς απαρνιέσαι τον δάσκαλό σου; Όταν αναιρείς τη διδασκαλία του αλλά τον επικαλείσαι; Όταν δεν θέλεις να σε αποκαλούν μαθητή του; Ή όταν τον ακολουθείς πιστά; Και πώς ακολουθείς έναν δάσκαλο ή μια διδασκαλία; Τι απέγινε, τελικά, το μάθημα του Σωκράτη;

«Το ζήτημα είναι τώρα τι κάνουμε, σε μια πόλη σαν την Αθήνα, την πιο ελεύθερη, που σκότωσε τον κατεξοχήν φιλόσοφο,» θα σκέφτηκαν πολλοί από τους μαθητές του Σωκράτη, που δεν ήταν και λίγοι. «Ποια θα είναι η τύχη της φιλοσοφίας και ο ρόλος του φιλοσόφου;» Με τη θανάτωση του Σωκράτη μερικοί φιλόσοφοι πρέπει να ένιωσαν ότι είναι επικίνδυνο να είσαι ο άνθρωπος που (κατηγορείσαι ότι) εισάγεις «καινά δαιμόνια» στην πόλη σου. Η οργανωμένη πόλη δεν φαινόταν να σηκώνει μεγάλη αμφισβήτηση για τις αξίες της, τα ιερά και τις συνήθειές της, τις πολιτικές και ψυχολογικές της βεβαιότητες. Εδώ ένας ολόκληρος Σωκράτης απέτυχε: κι αν ήθελε να ήταν η «αλογόμυγα» που δεν άφηνε την κοινωνία να εφησυχάσει, η κοινωνία δεν το είχε σε τίποτε να ησυχάσει διά παντός από αυτόν.

Κατά την αντίληψη αρκετών φιλοσόφων, που κατανόησαν έτσι τις εξελίξεις και έβλεπαν να πλησιάζει η πολιτική παρακμή, δεν έμενε ζωτικός δημόσιος χώρος για τον φιλόσοφο. Κι αν ο φιλόσοφος συνέχιζε να ζει μέσα στις πόλεις και δεν γινόταν ερημίτης, όφειλε να γνωρίζει πια ότι ο τόπος δεν τον χωράει, δεν τον αντέχει. Και ποιος θα ήταν ο δικός του τόπος; Θα εγκατέλειπε σταδιακά την αγορά; Θα έμενε στο περιθώριο, χωρίς πατρίδα; Θα έφτιαχνε σχολές, κτίρια, Ακαδημίες και Λύκεια, όπου θα ζούσαν έγκλειστοι αυτός, οι εκλεκτοί μαθητές του και η φιλοσοφία;

Τέτοιες σκέψεις έκαναν όσοι, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ένιωθαν σημαδεμένοι από τη ζωντανή παρουσία του Σωκράτη - και δεν έπαυσαν να κάνουν όσοι κράτησαν ζωντανή την εικόνα του φιλοσόφου μέσα τους. Ίσως τα πράγματα δεν ήταν τόσο τραγικά όσο συνήθως τα βλέπει ένα ευαίσθητο πνεύμα: το σταυροδρόμι στο οποίο κοντοστάθηκαν οι φιλόσοφοι οδηγούσε προς όλες τις κατευθύνσεις· κι ο καθένας πήρε τη δική του. Το κοινό σημείο τους ήταν η σωκρατική αφετηρία.