ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (17.1-17.60)

Ραψωδία Ρ' - Μενελάου ἀριστεία

Οὐδ᾽ ἔλαθ᾽ Ἀτρέος υἱόν, ἀρηΐφιλον Μενέλαον,
Πάτροκλος Τρώεσσι δαμεὶς ἐν δηϊοτῆτι.
βῆ δὲ διὰ προμάχων κεκορυθμένος αἴθοπι χαλκῷ,
ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ αὐτῷ βαῖν᾽ ὥς τις περὶ πόρτακι μήτηρ
5 πρωτοτόκος κινυρή, οὐ πρὶν εἰδυῖα τόκοιο·
ὣς περὶ Πατρόκλῳ βαῖνε ξανθὸς Μενέλαος.
πρόσθε δέ οἱ δόρυ τ᾽ ἔσχε καὶ ἀσπίδα πάντοσ᾽ ἐΐσην,
τὸν κτάμεναι μεμαὼς ὅς τις τοῦ γ᾽ ἀντίος ἔλθοι.
οὐδ᾽ ἄρα Πάνθου υἱὸς ἐϋμμελίης ἀμέλησε
10 Πατρόκλοιο πεσόντος ἀμύμονος· ἄγχι δ᾽ ἄρ᾽ αὐτοῦ
ἔστη, καὶ προσέειπεν ἀρηΐφιλον Μενέλαον·
«Ἀτρεΐδη Μενέλαε διοτρεφές, ὄρχαμε λαῶν,
χάζεο, λεῖπε δὲ νεκρόν, ἔα δ᾽ ἔναρα βροτόεντα·
οὐ γάρ τις πρότερος Τρώων κλειτῶν τ᾽ ἐπικούρων
15 Πάτροκλον βάλε δουρὶ κατὰ κρατερὴν ὑσμίνην·
τῶ με ἔα κλέος ἐσθλὸν ἐνὶ Τρώεσσιν ἀρέσθαι,
μή σε βάλω, ἀπὸ δὲ μελιηδέα θυμὸν ἕλωμαι.»
Τὸν δὲ μέγ᾽ ὀχθήσας προσέφη ξανθὸς Μενέλαος·
«Ζεῦ πάτερ, οὐ μὲν καλὸν ὑπέρβιον εὐχετάασθαι.
20 οὔτ᾽ οὖν παρδάλιος τόσσον μένος οὔτε λέοντος
οὔτε συὸς κάπρου ὀλοόφρονος, οὗ τε μέγιστος
θυμὸς ἐνὶ στήθεσσι περὶ σθένεϊ βλεμεαίνει,
ὅσσον Πάνθου υἷες ἐϋμμελίαι φρονέουσιν.
οὐδὲ μὲν οὐδὲ βίη Ὑπερήνορος ἱπποδάμοιο
25 ἧς ἥβης ἀπόνηθ᾽, ὅτε μ᾽ ὤνατο καί μ᾽ ὑπέμεινε
καί μ᾽ ἔφατ᾽ ἐν Δαναοῖσιν ἐλέγχιστον πολεμιστὴν
ἔμμεναι· οὐδέ ἕ φημι πόδεσσί γε οἷσι κιόντα
εὐφρῆναι ἄλοχόν τε φίλην κεδνούς τε τοκῆας.
ὥς θην καὶ σὸν ἐγὼ λύσω μένος, εἴ κέ μευ ἄντα
30 στήῃς· ἀλλά σ᾽ ἔγωγ᾽ ἀναχωρήσαντα κελεύω
ἐς πληθὺν ἰέναι, μηδ᾽ ἀντίος ἵστασ᾽ ἐμεῖο,
πρίν τι κακὸν παθέειν· ῥεχθὲν δέ τε νήπιος ἔγνω.»
Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ οὐ πεῖθεν· ἀμειβόμενος δὲ προσηύδα·
«νῦν μὲν δή, Μενέλαε διοτρεφές, ἦ μάλα τείσεις
35 γνωτὸν ἐμόν, τὸν ἔπεφνες, ἐπευχόμενος δ᾽ ἀγορεύεις,
χήρωσας δὲ γυναῖκα μυχῷ θαλάμοιο νέοιο,
ἀρητὸν δὲ τοκεῦσι γόον καὶ πένθος ἔθηκας.
ἦ κέ σφιν δειλοῖσι γόου κατάπαυμα γενοίμην,
εἴ κεν ἐγὼ κεφαλήν τε τεὴν καὶ τεύχε᾽ ἐνείκας
40 Πάνθῳ ἐν χείρεσσι βάλω καὶ Φρόντιδι δίῃ.
ἀλλ᾽ οὐ μὰν ἔτι δηρὸν ἀπείρητος πόνος ἔσται
οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἀδήριτος ἤτ᾽ ἀλκῆς ἤτε φόβοιο.»
Ὣς εἰπὼν οὔτησε κατ᾽ ἀσπίδα πάντοσ᾽ ἐΐσην·
οὐδ᾽ ἔρρηξεν χαλκός, ἀνεγνάμφθη δέ οἱ αἰχμὴ
45 ἀσπίδ᾽ ἐνὶ κρατερῇ· ὁ δὲ δεύτερος ὄρνυτο χαλκῷ
Ἀτρεΐδης Μενέλαος, ἐπευξάμενος Διὶ πατρί·
ἂψ δ᾽ ἀναχαζομένοιο κατὰ στομάχοιο θέμεθλα
νύξ᾽, ἐπὶ δ᾽ αὐτὸς ἔρεισε βαρείῃ χειρὶ πιθήσας·
ἀντικρὺ δ᾽ ἁπαλοῖο δι᾽ αὐχένος ἤλυθ᾽ ἀκωκή,
50 δούπησεν δὲ πεσών, ἀράβησε δὲ τεύχε᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ.
αἵματί οἱ δεύοντο κόμαι Χαρίτεσσιν ὁμοῖαι
πλοχμοί θ᾽, οἳ χρυσῷ τε καὶ ἀργύρῳ ἐσφήκωντο.
οἷον δὲ τρέφει ἔρνος ἀνὴρ ἐριθηλὲς ἐλαίης
χώρῳ ἐν οἰοπόλῳ, ὅθ᾽ ἅλις ἀναβέβροχεν ὕδωρ,
55 καλὸν τηλεθάον· τὸ δέ τε πνοιαὶ δονέουσι
παντοίων ἀνέμων, καί τε βρύει ἄνθεϊ λευκῷ·
ἐλθὼν δ᾽ ἐξαπίνης ἄνεμος σὺν λαίλαπι πολλῇ
βόθρου τ᾽ ἐξέστρεψε καὶ ἐξετάνυσσ᾽ ἐπὶ γαίῃ·
τοῖον Πάνθου υἱὸν ἐϋμμελίην Εὔφορβον
60 Ἀτρεΐδης Μενέλαος ἐπεὶ κτάνε, τεύχε᾽ ἐσύλα.

***

Είδεν ευθύς ο αρείφιλος Μενέλαος Ατρείδης
πόπεσε ο Πάτροκλος αυτού στην μάχην με τους Τρώας,
και στ᾽ άρματά του αστραφτερός εβγήκε απ᾽ τους προμάχους
και ολόγυρά του εβάδιζε, καθώς εις το μοσχάρι
5 γόζοντας περιστρέφεται πρωτόγεννη μητέρα.
Παρόμοια ο Μενέλαος στο σώμα του Πατρόκλου·
και το κοντάρι εκράτει εμπρός και την γλιστρήν ασπίδα,
για να φονεύσει όποιον ιδεί στο σώμα να σιμώσει·
κι ως έπεσεν ο Πάτροκλος ο ασύγκριτος στην μάχην
10 αδιάφορος δεν έμεινεν ο ήρως Πανθοΐδης.
Και στον Μενέλαον έμπροσθεν εστήθη και του είπε:
«Μενέλαε διόθρεπτε, οπίσω και άφησέ μου
το λείψανο και τ᾽ άρματα τα αιματοβαμμένα.
Ότι απ᾽ εμέ πρώτος κανείς των Τρώων κι επικούρων
15 δεν λόγχισε τον Πάτροκλον στον δυνατόν αγώνα·
γι᾽ αυτό να λάβω άφησε φήμην λαμπρήν στους Τρώας
μη σου αφαιρέσ᾽ η λόγχη μου την ποθητήν ψυχήν σου».
Τότε ο ξανθός Μενέλαος εβάρυνε και του ᾽πε:
«Δία πατέρ᾽, αβάστακτες που είν᾽ οι αλαζονείες!
20 όμοιαν ψυχήν περήφανην δεν έχει το λιοντάρι
δεν έχει ο λεοπάρδαλις, ο άγριος μήτε ο χοίρος
οπού κακόγνωμος θαρρεί πολύ στην δύναμίν του,
όσον του Πάνθου τα παιδιά επαίρονται τ᾽ ανδρεία.
Ούδ᾽ ο Υπερήνωρ χάρηκε την νιότη του ο γενναίος,
25 που εμπρός μου εστάθη αντίμαχος και μ᾽ έψεξε πως είμαι
στην μάχην ο αχρειότερος των Δαναών ηρώων·
και οπίσω με τα πόδια του δεν γύρισε, πιστεύω,
να ευφράνει την γυναίκα του και τους σεπτούς γονείς του.
Εμπρός μου εάν σταθείς και συ, νεκρός εδώ θα πέσεις.
30 Αλλά να μην αντιταχθείς σ᾽ εμέ σε συμβουλεύω,
και γύρε οπίσω εις τον στρατόν πριν πάθεις από εμένα.
Μόνο αφού εγίν᾽ η συμφορά ο ανόητος μαθαίνει».
Είπε και δεν τον έπειθε· και αντείπε προς εκείνον:
«Μενέλαε, τώρα εκδίκησιν θα πάρω του αδελφού μου,
35 οπού μου τον εφόνευσες και το καυχάσαι ακόμη,
που την γυναίκα εχήρεψες στον νέον τους νυμφώνα
και τους γονείς του έκαμες την κλάψα ν᾽ αγαπήσουν.
Του θρήνου παρηγόρημα θα φέρω των θλιμμένων,
αν, αφού πάρω τ᾽ άρματα και ομού την κεφαλήν σου,
40 του Πάνθου και της Φρόντιδος εγώ τα παραδώσω.
Αλλά θα είναι σύντομος στην δοκιμήν ο αγώνας,
και θενά δείξει ποιος εδώ θα φύγ᾽ ή θα νικήσει».
Είπε και τον εκτύπησε στην κυκλωτήν ασπίδα·
δεν έσπασε την στερεήν ασπίδα το κοντάρι
45 κι η χάλκιν᾽ άκρη εστράβωσε· κατόπιν επετάχθη,
αφού ευχήθη του Διός, ο Ατρείδης με την λόγχην,
μες στον λαιμόν την έμπηξεν, εκεί που αποχωρούσε,
και δυνατά την άμπωσε με το βαρύ του χέρι.
Κι έξω απ᾽ το ζνίχι τ᾽ απαλό η άκρη αντίκρυ εβγήκε.
50 Βρόντησε κάτω κι ήχησαν επάνω τ᾽ άρματά του.
Στο αίμα εβάφ᾽ η κόμη του, καλή σαν των Χαρίτων,
και με τ᾽ ασημοχρύσαφα σφιγμένες οι πλεξίδες.
Και όπως γεωργός ολόχλωρο τρέφει βλαστάρι ελαίας,
σ᾽ έρημον τόπον μ᾽ άφθονον νερόν σιμά στην ρίζαν,
55 ωραίον, ολοπράσινο και ασπροανθοβολισμένο
εις των ανέμων τες πνοές λυγίζει τα κλαδιά του·
έρχεται ξάφνου ρούφουλας σφοδρής ανεμοζάλης
και σύρριζ᾽ απ΄ τον λάκκον του στο χώμα το ξαπλώνει·
παρόμοια τον Εύφορβον, κονταριστήν ανδρείον
60 εφόνευσε ο Μενέλαος και να τον γδύσει ορμούσε.

Η τέχνη της αυτοπειθαρχίας ως φροντίδα του εσωτερικού παιδιού

Δε γεννιόμαστε με την ικανότητα να διαχειριζόμαστε τις παρορμήσεις μας και να πειθαρχούμε τον εαυτό μας. Αυτό είναι κάτι που μαθαίνουμε στην παιδική μας ηλικία -μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, στο σχολικό σύστημα, στις εξωσχολικές δραστηριότητες και λοιπά.

Και αν δεν το διδαχτούμε μ' έναν ισορροπημένο, σωστό τρόπο στα παιδικά μας χρόνια, η σχέση μας με την αυτοπειθαρχία μπορεί να είναι πολύ στρεβλή στην ενήλικη ζωή μας.

Αν ο φροντιστής μας στα πρώτα χρόνια της ζωής μας ήταν αποδιοργανωμένος, απών ή υποχωρητικός, μπορεί οι επιλογές μας ως ενηλίκων να υπαγορεύονται από τις παρορμήσεις μας και συχνά να διαλέγουμε την άμεση ευχαρίστηση αντί για μια κάποια πειθαρχία και μια μεταγενέστερη ικανοποίηση.

Από την άλλη μεριά, αν ένας φροντιστής μας ήταν ιδιαίτερα καταπιεστικός ή σκληρός, μπορεί να καταλήξουμε στο άλλο άκρο, με την αυτοπειθαρχία να γίνεται μία τακτική αυτοτιμωρίας,

Ο καθένας μας ανταποκρίνεται διαφορετικά σε μαθήματα συμβιβασμού που πήραμε στα παιδικά μας χρόνια.

Αν, από την άλλη, ο βασικός φροντιστής μας είχε κανόνες τους οποίους έθετε με σταθερότητα και τρυφερότητα και τους οποίους τηρούσε, θα μας έχει δώσει καλά πρότυπα αυτοπειθαρχίας για τη μετεγενέστερη ζωή μας.

Τέτοια παραδείγματα είναι το να καθαρίζετε το δωμάτιό σας πριν βγείτε να παίξετε, να εξασκείστε στο πιάνο πριν δείτε τηλεόραση ή να τελειώνετε τα μαθήματά σας πριν αρχίσετε να ανταλλάσσετε μηνύματα με τους φίλους σας.

Ως παιδιά, το τελευταίο πράγμα που θέλαμε να κάνουμε ήταν να γεμίσουμε το πλυντήριο πιάτων, να σκουπίσουμε το καθιστικό ή να περάσουμε ατελείωτες ώρες μελετώντας ένα θέμα που σιχαινόμαστε.

Αλλά η διαδικασία της γονικής υποκατάστασης προϋποθέτει να αναθεωρήσουμε την άποψή μας για την πειθαρχία -ν' αρχίσουμε να τη βλέπουμε ως έναν τρόπο να εστιάσουμε τις προσπάθειές μας, να αυξήσουμε την υπομονή μας και να νιώσουμε πιο ικανοποιημένοι και περήφανοι για τις επιλογές μας.

Η πρακτική της αυτοπειθαρχίας είναι το κλειδί για να δείξουμε στο παιδί μέσα μας ότι το φροντίζουμε.

Αν μένατε μόνοι ή με μπέιμπι σίτερ σε πρώιμη ηλικία, ίσως πανηγυρίζατε για λίγες ώρες στην απουσία του γονιού, αλλά πιθανότατα τελικά θ' αναρωτιόσασταν πότε θα γυρίσει. Το ίδιο ισχύει και για το εσωτερικό σας παιδί.

Η αυτοπειθαρχία δείχνει ότι, αν και το παιδί έχει κάποιο χρόνο να...ξεσαλώσει, τελικά ο γονιός θα επιστρέψει και θα του προσφέρει ασφάλεια.

Είναι καλό να γνωρίζετε ότι, αν δυσκολεύεστε με την αυτοπειθαρχία, αυτό δεν σημαίνει ότι στερείστε θέλησης.

Εξετάζοντας πώς σας φαινόταν η αυτοπειθαρχία όσο μεγαλώνατε, αναθεωρώντας το νόημά της ξεκινώντας να τηρείτε μικρές, καθημερινές δεσμεύσεις προς τον εαυτό σας, θ' αρχίσετε να διαχωρίζετε την ιδέα της πειθαρχίας από τον τρόπο με τον οποίο τη βλέπατε όσο ήσασταν μικροί (δηλαδή ως αυτοτιμωρία!).

Κι έτσι θα καταφέρετε να την εντάξετε πιο εύκολα στη ζωή σας.

Για να εξακριβώσετε ποια είναι πιθανότατα η σημερινή σχέση σας με την αυτοπειθαρχία, κάντε στον εαυτό σας τις ακόλουθες ερωτήσεις:

• Πώς μου φαινόταν η πειθαρχία όταν ήμουν παιδί;
• Πώς έθετε τους κανόνες ο βασικός φροντιστής μου; Σταθερά και τρυφερά; Μπερδεμένα; Καθόλου; Αυταρχικά; Αλλιώς;
• Αυτό μου έδωσε καλό πρότυπο για την αυτοπειθαρχία;

Γονική υποκατάσταση

Είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, είμαστε όλοι ένας γονιός του εαυτού μας, με πολλούς τρόπους -με την έννοια ότι είμαστε υπεύθυνοι για την κάλυψη των ίδιων μας των αναγκών.

Ξέρω ότι κάποιοι μπορεί να βρουν κάπως παράξενη αυτή τη δήλωση. Ας δούμε λοιπόν μερικά παραδείγματα του πώς συμβαίνει αυτό.

Όταν πεινάτε, ποιος αγοράζει και/ή μαγειρεύει το φαγητό σας; Όταν χρειάζεστε ένα καινούριο πανωφόρι, ποιος βγαίνει και σας το αγοράζει; Όταν είστε λυπημένοι, ποιος κάθεται ανελλιπώς μαζί σας, μέχρι να περάσει; Η απάντηση σε όλα αυτά είναι εσείς, φυσικά, (αν και μπορεί να έχετε έναν/μία σύντροφο, φίλους ή μέλη της οικογένειας που επίσης σας βοηθούν).

Ωστόσο, πολύ συχνά δεν έχουμε συναίσθηση αυτού του γονικού ρόλου που παίζουμε για τον εαυτό μας, οπότε τείνουμε να αγνοούμε τι τύπος γονιού είμαστε τελικά.

Δυστυχώς, η τάση όταν λειτουργούμε με τέτοια απουσία επίγνωσης είναι να επαναλαμβάνουμε χαρακτηριστικά των αρχικών φροντιστών μας και/ή να ενισχύουμε ασυνείδητες πεποιθήσεις που σχηματίστηκαν όταν ήμασταν μικροί, οι οποίες ίσως δεν ήταν οι καλύτερες.

Το κλειδί για τη γονική υποκατάσταση είναι να συνειδητοποιήσουμε τον ρόλο μας ως γονιών του εσωτερικού μας παιδιού και ν' αποφασίσουμε ενεργητικά τι είδους γονείς θέλουμε να είμαστε βάσει των αναγκών του.

Χειριστικοί άνθρωποι: Από την έλλειψη της αγάπης στον έλεγχο της εξουσίας

Σας έχουν ποτέ κατηγορήσει ότι κάνετε μόνο ότι θέλετε εσείς, εννοώντας ότι δεν κάνετε αυτό που θέλουν εκείνοι; Έχετε νιώσει σε κάποια σχέση σας την αίσθηση «υποχρέωσης» ή «χρέους» για κάποιον που ταυτίζει τη θυσία με την απόδειξη αγάπης;

Μήπως αισθανθήκατε ποτέ την τάση κάποιου να σας δημιουργεί συνεχώς κόμπλεξ για να πετύχει κάποιο στόχο;

Μήπως το παιδιάστικο παράπονο της μητέρας «να είσαι εσύ καλά παιδί μου και άσε με εμένα» σας είναι γνώριμο;

Πολλοί από εμάς μπορεί να έχουν νιώσει διαφορετικές πτυχές της χειριστικότητας, ακόμη και από ανθρώπους που επιδιώκουν το καλό μας, όπως ο/η σύντροφος, οι γονείς μας, οι φίλοι μας. Ενοχές, αίσθημα προσωπικής ανεπάρκειας, καταπίεση, έλλειψη προσωπικού χώρου και ορίων, εξαναγκασμοί, δόλος, είναι μερικά από όσα έρχονται ως απόρροια αυτής της τοξικότητας.

Ακόμη βέβαια και εμείς οι ίδιοι γινόμαστε χειριστικοί πολλές φορές, συνειδητά ή μη, διότι η χειριστικότητα συνιστά έναν τρόπο να διεκδικήσουμε κάτι, να πετύχουμε ένα στόχο, παρόλο που δεν συνειδητοποιούμε το πόσο δυσλειτουργικός είναι.

Ο καλύτερος τρόπος που ένας χειριστικός άνθρωπος μπορεί να μας κρατήσει μαζί του είναι η αμφιβολία. Μέχρι όμως να γνωρίσουμε αυτόν τον άνθρωπο φτάνοντας στο σημείο να μας σπείρει την αμφιβολία και το φόβο, δεν έχουμε πλήρη γνώση για την προϊστορία του, για το πώς έφτασε ο ίδιος να συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο.

Από πού προέρχεται η ανάγκη για συναισθηματική χειραγώγηση;

Η χειριστικότητα αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητας αλλά και μια υποσυνείδητη ανάγκη να προστατεύσει κανείς τον εσωτερικό εαυτό από ματαιώσεις. Ένα ισχυρό «Εγώ» που κυνηγάει την ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών, ελλοχεύοντας μια βαθύτερη ανασφάλεια του «δεν αξίζω».

Το άτομο έχει νιώσει αποκαρδιωμένο και θυμωμένο στο παρελθόν, έχει μια χαμηλή αυτοεκτίμηση, σέρνει πίσω του μια ματαίωση από την έλλειψη αγάπης, αποδοχής και προσοχής από τους γονείς, και πάντα στο μυαλό του παραμονεύει ο κίνδυνος να απορριφθεί ή να δεχτεί αρνητική κριτική.

Το «δεν αγαπήθηκα αρκετά όταν ήμουν παιδί», «δεν μου έδειχνε προσοχή η μητέρα μου», δημιουργούν μια υπαρξιακή αγωνία γύρω από την ταυτότητα ενός παιδιού. Αναρωτιέται υποσυνείδητα αν όντως υπάρχει, ή αξίζει να υπάρχει ή αν αξίζει να το εγκαταλείπουν.

Κρύβοντας όλες αυτές τις ευαισθησίες και τις ανασφάλειες, και προκειμένου να αμυνθεί απέναντι σε αυτές, ώστε να μην πληγωθεί, χτίζεται προοδευτικά μια τάση χειραγώγησης η οποία έρχεται στην επιφάνεια σε μια περίσταση όπου βρίσκει αντίστοιχα ένα «θύμα» το οποίο υποσυνείδητα του ενθαρρύνει αυτή τη συμπεριφορά.

Με τη χειραγώγηση το άτομο πετυχαίνει να αντιστρέψει μέσα του το έλλειμμα της προσοχής και της ανυπαρξίας που βίωσε στο παρελθόν και έτσι να νιώσει κυρίαρχο και κέντρο της προσοχής.

Το οικογενειακό πρότυπο

Πολλοί άνθρωποι ακόμη υιοθετούν μια χειριστική συμπεριφορά από παιδιά μέσω μοντελοποίησης της οικογένειας, που σηματοδοτεί ένα μαθημένο μοτίβο δυσλειτουργικών συμπεριφορών, προωθημένο και ενισχυμένο από τους γονείς.

Αυτά τα άτομα δεν αισθάνονται ενοχή για την χειραγώγηση και την εξουσία που ασκούν στους άλλους, εφόσον κυρίαρχος στόχος τους αποτελεί η διεκδίκηση και επίτευξη των θέλω τους.

Είναι ξεκάθαρο το έλλειμμα στην ικανότητα να επιδείξουν ενσυναίσθηση, ώστε να κατανοήσουν το ψυχικό ή και σωματικό κόστος των πράξεών τους στους άλλους, πράγμα που εμποδίζει την καλλιέργεια ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων.

Το άλλο πρόσωπο της χειριστικότητας

Ας μην εστιάσουμε όμως αποκλειστικά στους σκληρούς, αυταρχικούς χειριστικούς τύπους που παλεύουν για την ανωτερότητά τους. Υπάρχουν τόσα παραδείγματα ανθρώπων που εκδηλώνουν χειριστική συμπεριφορά με έναν τρόπο πιο ύπουλο, πιο έμμεσο, πιο συναισθηματικό, που πολλές φορές δεν αντιλαμβανόμαστε και εμείς οι ίδιοι.

Το να κερδίσει κάποιος την προσοχή του άλλου και να τον θέσει υπό τον έλεγχό του μπορεί να έχει πολλά προσωπεία.

Η αυτοθυσία μιας μαμάς

Ένα άτομο που έχει συνυφασμένη την αυτοαξία του με την αυτοθυσία και την εξυπηρέτηση των αναγκών που έχουν οι άλλοι δύναται να εγκρύπτει μια χειριστικότητα.

Μια μητέρα η οποία δεν αφήνει τα παιδιά της να «ενηλικιωθούν», να πατήσουν μόνα τους γερά στα πόδια τους, επεμβαίνει στη ζωή τους, στα προσωπικά, τα επαγγελματικά, με καλοπροαίρετο και συμβουλευτικό τρόπο πάντα φαινομενικά, συνεχίζει να τους υπηρετεί, να ανησυχεί για τις δικές τους ανησυχίες, περιμένοντας στο τέλος την ανταπόδοση.

Το σύνδρομο της αυτοθυσιαζόμενης μητέρας σπείρει με τα χρόνια την ενοχή στη ψυχή του παιδιού και μπορεί να εκμεταλλεύεται υποσυνείδητα τις συνθήκες ώστε να συνεχίζει το παιδί να εξαρτάται από εκείνη (όπως η οικονομική υποστήριξη, η παροχή ενός σπιτιού, μια οικογενειακή επιχείρηση).

Τα παιδιά πολλές φορές μπορεί να νιώσουν ενοχές όταν θέλουν να της αρνηθούν κάτι και κουβαλούν το βάρος της «υποχρέωσης» στη μητέρα για όσα προσφέρει.

Η μητέρα εκλαμβάνει την άρνηση ως προδοσία και εγκατάλειψη, η οποία μεταφράζεται όπως «Αυτό είναι το ευχαριστώ για ότι έκανα για εσένα! Τρέχω για όλους και αυτό δεν εκτιμάται», «Όλοι σκέφτεστε τον εαυτό σας! Αν ξέρατε τι δυσκολίες έχω περάσει εγώ στη ζωή μου...», «Όποιο παιδί με φροντίσει στα γεράματά μου θα του αφήσω περισσότερα όταν φύγω από τη ζωή».

Η αυτοθυσιαζόμενη μητέρα είναι ένα συχνό φαινόμενο που η χειριστικότητά της έρχεται να γεμίσει τα δικά της κενά ανυπαρξίας, ανασφάλειας και προσοχής και που λανθασμένα έχει ταυτίσει την έννοια της αγάπης και της ηθικής με το «Μου οφείλεις. Μου χρωστάς!».

Η ανάγκη για εξάρτηση και αυτολύπηση

Μια άλλη περίπτωση είναι οι σχέσεις εξάρτησης.

Θυμάμαι μια κυρία που με συνάντησε για προβλήματα που είχε στη σχέση της. Δεν μπορούσε να αποδεχτεί το γεγονός ότι ο σύντροφός της λείπει συνέχεια για τη δουλειά και έπειτα της έκανε επικριτική παρατήρηση για το γεγονός ότι έπρεπε και εκείνη να προσφέρει κάτι.

Εκείνη έπασχε από γενικευμένο άγχος και κρίσεις πανικού οι οποίες στη σχέση επιδεινώθηκαν. Όταν ένιωσε όμως ότι η προοπτική ενός χωρισμού έμοιαζε πολύ κοντινή μετά από απανωτούς καβγάδες, ξεκίνησε να γίνεται πολύ συναισθηματική απέναντί του. Κλάματα, ικέτευση για επανασύνδεση, έμμεση πίεση που έφτασε σε εσκεμμένες απόπειρες αυτοτραυματισμού και στην ανακοίνωση μιας ψεύτικης εγκυμοσύνης.

Επίσης μου προκάλεσε εντύπωση ότι ακόμη και όταν πήρε τηλέφωνο την καλύτερή της φίλη, της παρουσίασε την εγκυμοσύνη ως αληθινή. Άρχισε έπειτα να πλάθει πολλά εναλλακτικά σενάρια που περιέγραφε ως χείμαρρος στη μητέρα της, το σύντροφο και τη φίλη της «Τι να κάνω άμα κρατήσω το παιδί, τι θα κάνω αν κάνω έκτρωση, που θα μείνω, θα με αφήσει μόνη να το μεγαλώσω;».

Όλες αυτές οι συμπεριφορές αυτολύπησης, που έκανε κάποιους να την συμπονέσουν, να τρέξουν για υποστήριξη δεν ήταν παρά υποσυνείδητες χειριστικές συμπεριφορές για να κερδίσει την αποκλειστική προσοχή και φροντίδα όλων, και ιδίως του συντρόφου της με τον ενδόμυχο φόβο μη μείνει μόνη της.

Οι χειριστικοί άνθρωποι έχουν όπως καταλαβαίνουμε μια ικανότητα να διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, να μεταποιούν την αλήθεια, να γυρίζουν μια ιστορία στην όψη που θέλουν εκείνοι να φαίνεται με λεπτοφυείς τρόπους και μηχανισμούς που είναι υποσυνείδητοι αλλά και που εμείς δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε.

Όποιο προσωπείο και αν φοράει η χειριστικότητα ο στόχος είναι ο έλεγχος των άλλων, η προσοχή τους, η ανάγκη «να αξίζω κάτι» μέσα από όλα αυτά.

Ποια άλλα στοιχεία υποκρύπτουν μια χειριστική συμπεριφορά;

Ο «Άνευ Ευθυνών»

Είναι πράγματι ψυχοφθόρο για κάποιον άνθρωπο να σχετίζεται με ένα άτομο που αποφεύγει να αναλαμβάνει τις ευθύνες των πράξεών του, την ευθύνη για τη δική του συμπεριφορά.

Ένα τέτοιο άτομο έχει μάθει να κατηγορεί τους άλλους για την πρόκληση της συμπεριφοράς του. Συχνά τείνουν να επικρίνουν και να επιτίθενται προσωπικά στον άλλον, ώστε να του υποτιμήσουν την προσωπικότητα για να πετύχουν το στόχο τους.

Δεν αναγνωρίζουν τα λάθη τους, αναγκάζοντας τον άλλον να αναλάβει την ευθύνη για αυτά, μην αφήνοντας περιθώρια να ικανοποιήσει δικές του ανάγκες. Πότε φαίνονται καλοί και πότε απόμακροι, γεγονός που τρέφει όλο και μεγαλύτερες αμφιβολίες, ανασφάλειες και φόβους στον αποδέκτη αυτής της συμπεριφοράς.

Αυτό το «σκωτσέζικο ντουζ» ενδυναμώνει την πεποίθηση και την αρχική βέβαια ανάγκη του ατόμου να έχει τον έλεγχο μιας κατάστασης ή μιας σχέσης.

«Χτύπησέ τον στο φιλότιμο!»

Άλλη μία μορφή συναισθηματικής εκμετάλλευσης είναι όταν ένας άνθρωπος τρέφεται από την φροντίδα, την προσφορά, την συναισθηματική ευαισθησία σας, και προσπαθεί να επενδύσει σε αυτά προκειμένου να κερδίσει αυτό που θέλει.

Φυσικά, εσείς είστε πρόθυμοι να βοηθήσετε τον άλλον έμπρακτα και συναισθηματικά. Αυτός ο άλλος στην αρχή θα εκφράσει την εκτίμηση και το θερμό ευχαριστώ για την βοήθειά σας. Θα σας επαινέσει και θα σας κολακεύσει, ενισχύοντας τη σχέση που αναπτύσσετε μαζί του.

Όσο θα περνάει όμως ο καιρός θα παρατηρείτε ότι τα λόγια ευγνωμοσύνης και οι ευχάριστες κουβέντες μεταξύ σας θα ελαχιστοποιούνται καθώς το άλλο άτομο θα δείχνει σταδιακά αδιάφορο και απαθές.

Προφανώς, η όποια σχέση έχει αναπτυχθεί δεν είχε αμοιβαίο ενδιαφέρον, από τη στιγμή που ο ένας πήρε αυτό που είχε ανάγκη, και πλέον δεν νοιάζεται για εσάς αλλά για αυτά που μπορείτε να κάνετε για εκείνον.

«Πώς μιλάει πίσω από την πλάτη σας;»

Θα μπορούσατε να διαχωρίσετε τους χειριστικούς από τους συμπονετικούς ανθρώπους, εάν εστιάσετε στον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται για τους άλλους.

Η χειριστικότητα κρύβει συχνά τη τέχνη του δόλου. Μπορεί, λοιπόν, να συζητάει κάποιος πίσω από την πλάτη σας για εσάς, όπως συζητάει μπροστά σας για τους άλλους.

Διακατέχονται από μια ανάγκη να πλάθουν σενάρια γύρω από καταστάσεις και ανθρώπους, να διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, να δημιουργούν ίντριγκα γύρω από διάφορα πρόσωπα, «να βάζουν λόγια στους άλλους», ώστε να εξάψουν την εχθρικότητα, τη ζήλια, το φθόνο, τον ανταγωνισμό και την καχυποψία.

Δύναται ένα τέτοιο άτομο να μεταβάλλει τις ισορροπίες των στενών σχέσεών του, δημιουργώντας τις δικές του δυναμικές. Μια συμπεριφορά που του επιτρέπει να πετύχει αυτό που έχει στο μυαλό του και φυσικά να νιώθει ότι έχει τον έλεγχο των πάντων μιας και εκείνος σκηνοθετεί τους ρόλους και το σενάριο.

 
Η άγνωστη έννοια των ορίων

«Η ελευθερία του ενός πρέπει να φτάνει εκεί που δεν παραβιάζει την ελευθερία του άλλου», έλεγε ο John Stuart Mill, Άγγλος φιλόσοφος.

Κάθε άνθρωπος που πιστεύει ότι τα όρια του εαυτού του είναι σαν τα όρια όλου του κόσμου, διακατέχεται από έναν ισχυρό εγωκεντρισμό και δύσκολα μπορεί να εναρμονιστεί με τους άλλους. Γιατί διεκδικεί και τα δικά σας όρια.

Έχει σαφώς μια βαθιά έλλειψη ενσυναίσθησης και αδυνατεί να κατανοήσει και να εκτιμήσει την προσωπικότητά σας, την ταυτότητά σας, τα συναισθήματά σας, τον προσωπικό σας χωρο-χρόνο, τις ανάγκες σας.

Θα προσπαθήσουν με τρόπο δραστικό να πάρουν αυτό που θέλουν, μην υπολογίζοντας αν το επιθυμείτε ή στο τέλος πληγωθείτε. Δύνανται να σας χειριστούν λεκτικά, σωματικά, συναισθηματικά, πνευματικά ώστε να παρασυρθείτε, να υποκύψετε και να γίνει το δικό τους.

Από την άλλη πλευρά έχετε και εσείς τα δικά σας όρια. Όσο όμως η υπομονή που υποδεικνύετε παρατείνει τα βάσανά σας θα μετουσιώνεται σταδιακά σε δειλία από το να ξεφύγετε και χειρότερα θα συνηθίσετε να ζείτε παθητικά, φερόμενος ως «θύμα» απέναντι στην χειριστικότητα του άλλου, οδηγώντας εκείνον στην ευτυχία και εσάς στη δυστυχία.

Η χειριστικότητα καλύπτει τις δικές της πληγές

Η χειριστικότητα, λοιπόν, μπορεί να φοδράρεται με το «πέπλο της αγάπης και της θυσίας» ή και να προβάλλει άμεσα πάνω μας την ανασφάλεια, την εξουσία, την ανάγκη για έλεγχο. Όποιο προσωπείο και αν κρύβεται, η χειριστικότητα είναι επί της ουσίας μια βιτρίνα αντιλήψεων, πεποιθήσεων και αναγκών που θέλει να πλασάρει κάτι διαφορετικό από αυτό που πραγματικά είναι.

Όσο δυσλειτουργική, τοξική και καταστροφική είναι αυτή η συμπεριφορά για τον ίδιο τον άνθρωπο και τον περίγυρό του, ας μη ξεχνάμε ότι μπορεί να είναι ένας βαθιά πληγωμένος και τραυματισμένος άνθρωπος που προσπαθεί να προασπίσει με κάθε τρόπο έναν υποσυνείδητο, απωθημένο πόνο.

Η χειριστικότητα αναδύεται ως άμυνα γιατί το άτομο δεν μπορεί να αντέξει την οδύνη όσων δεν μπόρεσε να διαχειριστεί στο παρελθόν.

Δεν μπορεί να υποφέρει την εγκατάλειψη, την παραμέληση, την κριτική, και προσπαθώντας τελικά να γίνει αντικείμενο προσοχής και να νιώσει μια ανωτερότητα ως προσωπικότητα οδηγείται σε αυτή τη συμπεριφορά.

Η ενίσχυση της αυτογνωσίας μας μέσα από τις δύσκολες σχέσεις

Χρειάζεται να τονισθεί, λοιπόν, ότι ο κάθε άνθρωπος κουβαλάει το δικό του ψυχικό γολγοθά, όσο και αν πολλές φορές ρίχνουμε τις κατηγορίες στον άλλον για την αρνητική συμπεριφορά του, όσο προδομένοι ή αδικημένοι και αν αισθανόμαστε.

Αν κατανοήσουμε ότι ένας χειριστικός φίλος, σύντροφος ή γονιός κρύβει από πίσω μια ανάγκη βαθύτερη και όχι την συνειδητή και σκόπιμη επιθυμία να σας καταστρέψει τη ζωή, τότε ένα μεγάλο μέρος του θυμού σας θα εξατμισθεί.

Δεν υπάρχει λόγος να στήνουμε στο τοίχο τους χειριστικούς ανθρώπους και να τους κρίνουμε για τη συμπεριφορά τους. Ο χαρακτηρισμός αυτός είναι μια αρνητική ταμπέλα που μας προδιαθέτει να σκεφτόμαστε για τον άλλον καχύποπτα. Αν ξεφύγουμε όμως από τις ταμπέλες θα δούμε τους ανθρώπους ως ανθρώπους με πάθη, αδυναμίες, τραύματα και ανασφάλειες.

Ένας άνθρωπος λοιπόν με αυτή τη συμπεριφορά μπορεί να μας ανοίξει τα μάτια και το δρόμο για τη δική μας προσωπική ενδυνάμωση.

Να συνειδητοποιήσουμε τι αλλαγές μπορούμε να κάνουμε εμείς ώστε να γίνουμε καλύτεροι και πιο σοφοί, ενισχύοντας την αυτογνωσία μας.

Μια σχέση με έναν τέτοιον άνθρωπο μπορεί να μας διδάξει το πόσο σημαντική είναι η οριοθέτηση στις σχέσεις, ή και ότι το να προσφέρεις σε μια σχέση δεν πρέπει να είναι υποχρέωση. Οι δύσκολες και προβληματικές σχέσεις μπορεί να μας υπόσχονται ένα υγιέστερο μέλλον για εμάς και τους ανθρώπους μας.

Μη χάσετε τον εαυτό σας…

Να θυμόμαστε πάντα ότι αυτό που ενδυναμώνει τη χειριστική συμπεριφορά του άλλου σε μια σχέση είναι η αδυναμία οριοθέτησης από την πλευρά μας.

Εάν φοβόμαστε να θέσουμε στο παιχνίδι και τους δικούς μας κανόνες, εάν δειλιάζουμε να αντιδράσουμε λόγω της εξουσίας που μας ασκεί ο άλλος και όσο δεν εκφράζουμε σε πρώτο ενικό τις δικές μας ανάγκες, τότε σιγά σιγά μετατρεπόμαστε σε θύμα της σχέσης, νιώθουμε ανήμποροι και υποχείριο του άλλου.

Όπως είπαμε, από τη στιγμή που μπαίνει μέσα μας η αμφιβολία, η αμφισβήτηση του εαυτού μας, αρχίζουμε να γινόμαστε ευάλωτοι στην χειραγώγηση. Προσέξτε να μη χάσετε την προσωπικότητά σας, τον εαυτό σας.

Με την αμφιβολία γεννιέται ο φόβος που συγκρούεται με τη λογική και την πραγματικότητα και έπειτα ζούμε μια πραγματικότητα όντας κάποιοι άλλοι από αυτό που είμαστε και από αυτό που ονειρευόμαστε να είμαστε.

Τίποτα δεν είναι πιο ιερό, από ένα δέντρο

Για μένα τα δέντρα υπήρξαν πάντα οι πιο διεισδυτικοί ιεροκήρυκες. Τα σέβομαι όταν ζουν σε οικογένειες και φυλές, σε δάση και άλση. Και ακόμη περισσότερο τα σέβομαι όταν στέκονται μόνα τους. Είναι σαν τα μοναχικά άτομα. Όχι σαν τους ερημίτες που έχουν αποσυρθεί μακριά για να κρύψουν κάποια αδυναμία τους, αλλά σαν τα υπέροχα μοναχικά άτομα, όπως ήταν ο Μπετόβεν και ο Νίτσε.

Στα ψηλά κλαδιά τους θροΐζει ο κόσμος, ενώ οι ρίζες τους αναπαύονται στο άπειρο. Όμως δεν χάνουν τον εαυτό τους, παλεύουν με όλη τους τη δύναμη για ένα και μόνο πράγμα: να εκπληρώσουν τις ανάγκες τους σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους, να δημιουργήσουν το δικό τους σχηματισμό, να εκπροσωπήσουν τους εαυτούς τους. Τίποτα δεν είναι πιο ιερό, τίποτα δεν είναι πιο υποδειγματικό από ένα όμορφο και δυνατό δέντρο. Όταν ένα δέντρο κόβεται και αποκαλύπτεται η θανατηφόρος πληγή του, μπορεί κανείς να διαβάσει όλη την ιστορία του στο φωτεινό δίσκο του κορμού του: στα δαχτυλίδια του φαίνονται τα χρόνια του, ενώ στα σημάδια του φαίνονται ο αγώνας, τα δεινά , όλες οι ασθένειες, η ευτυχία και η ευημερία, τα δύσκολα χρόνια αλλά και τα ωραία, οι επιθέσεις που άντεξε, οι καταιγίδες που έχει υπομείνει. Και κάθε νέο παιδί του χωριού σίγουρα γνωρίζει ότι το σκληρότερο και το πιο ευγενές ξύλο είναι αυτό που έχει στενότερα δαχτυλίδια, κι ότι εκεί ψηλά στα βουνά και μέσα στο συνεχή κίνδυνο αναπτύσσεται το πιο άφθαρτο, το ισχυρότερο, το ιδανικό δέντρο.

Τα δέντρα είναι ιερά. Όποιος ξέρει πώς να μιλήσει μαζί τους, όποιος ξέρει πώς να τα ακούσει, μαθαίνει την αλήθεια. Δεν κηρύττουν μάθηση και παραινέσεις, κηρύττουν τον αρχαίο νόμο της ζωής.

To δέντρο λέει: Ένας πυρήνας είναι κρυμμένος μέσα μου, μια σπίθα, μια σκέψη, είμαι ζωή από την αιώνια ζωή. Μοναδικά είναι η μορφή και οι φλέβες του δέρματος μου, το μικρότερο φύλλο στα κλαδιά μου, αλλά και η μικρότερη ουλή στο φλοιό μου. Έγινα για να σχηματοποιήσω και να αποκαλύψω την αιωνιότητα στη μικρότερη μου λεπτομέρεια.’

To δέντρο λέει: Η δύναμή μου είναι η εμπιστοσύνη. Δεν ξέρω τίποτα για τον πατέρα μου, δεν ξέρω τίποτα για τα χιλιάδες παιδιά που κάθε άνοιξη σπέρνονται από μένα. Ζω μέχρι τέλος για το μυστικό του σπόρου μου, και δεν με νοιάζει για τίποτα άλλο. Πιστεύω ότι ο Θεός είναι μέσα μου. Πιστεύω ότι η εργασία μου είναι ιερή. Μ αυτή την αλήθεια ζω.’

Όταν απογοητευόμαστε και δεν μπορούμε να αντέξουμε τη ζωή μας, τότε το δέντρο έχει κάτι να μας πει: Σταθείτε! Σταθείτε! Κοιτάξτε εμένα! Η ζωή δεν είναι εύκολη, η ζωή δεν είναι δύσκολη. Αυτές είναι παιδαριώδεις σκέψεις... Το σπίτι δεν είναι ούτε εδώ ούτε εκεί. Το σπίτι είναι μέσα σας, αλλιώς δεν είναι πουθενά.

Ενώ τα δέντρα θροΐζουν το βράδυ, ενώ είμαστε ανήσυχοι μέσα στις δικές μας παιδαριώδεις σκέψεις: Τα δέντρα έχουν μακρές σκέψεις, μεγάλες και ξεκούραστες αναπνοές, όπως έχουν και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τις δικές μας. Όσο εμείς δεν τα ακούμε, παραμένουν σοφότερα από εμάς. Αλλά όταν μάθουμε πώς να ακούμε τα δέντρα, η στενότητα η ταχύτητα και η παιδική βιασύνη των σκέψεών μας, θα αντικατασταθούν από ανείπωτη χαρά. Όποιος έχει μάθει πώς να ακούει τα δέντρα δεν θέλει πλέον να είναι ένα δέντρο. Δεν θέλει να είναι τίποτα εκτός από αυτό που είναι.

Hermann Hesse, “Bäume: Betrachtungen und Gedichte” [Δέντρα: Σκέψεις και Ποιήματα]

Baruch Spinoza: Τα θεμελιώδη ερωτήματα

Ο Σπινόζα έγραψε στα λατινικά, εφήρμοσε καρτεσιανές και μεσαιωνικές τεχνικές και καλλιέργησε το προσωπικό του στυλ το οποίο ήταν λιτό αλλά επιβλητικό. Οι εκάστοτε αφορισμοί ξεπηδούν μέσα από τις σελίδες με ορμή γιατί βασίζονται σε επιχειρήματα τα οποία παρουσιάζονται με μαθηματική ακρίβεια. Εδώ μπορούμε να εξετάσουμε μόνο το μεγαλύτερο έργο του Σπινόζα, την Ηθική γιατί τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ισχύουν ακόμα και για μας που ζούμε τρεις αιώνες μετά τη δημοσίευσή τους ώστε όλοι οι σύγχρονοι σκεπτόμενοι άνθρωποι έχουν κάθε λόγο να δεχθούν τις έννοιες που εισάγει όπως ακριβώς έκαναν και οι διανοούμενοι της εποχής του.

Η Ηθική χωρίζεται σε πέντε μέρη, το καθένα από τα οποία παρουσιάζεται με βάση τη γεωμετρία του Ευκλείδη, ξεκινώντας με ορισμούς και αξιώματα και συνάγοντας θεωρήματα από αόριστες αποδείξεις. Τα αξιώματα υποτίθεται ότι είναι αυταπόδεικτα και τα θεωρήματα συμπεράσματα που ισχύουν. Αν αυτό ίσχυε βέβαια, τότε η φιλοσοφία δεν θα ήταν αληθινή εν μέρει αλλά αναγκαία αληθινή – όπως και τα μαθηματικά είναι κατ’ ανάγκην αληθή. Η απιθανότητα αυτού δεν θα πρέπει να μας αποθαρρύνει. Ακόμα κι αν οι αποδείξεις μπορούν να κλονισθούν, ακόμη και αν τα αξιώματα είναι ασαφή, ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει ένας ολόκληρος πνευματικός θησαυρός που μπορούμε να εξαγάγουμε από αυτά -αν κριθούν στο σύνολό τους και με βάση αυτά που υποδηλώνουν- και η φιλοσοφία του Σπινόζα είναι πιο κοντά στην αλήθεια από οποιαδήποτε φιλοσοφία η οποία έχει θέσει τα ίδια απλά ερωτήματα. Τα ερωτήματα αυτά είναι εξίσου σημαντικά για μας όσο ήταν και για τον Σπινόζα. Η διαφορά είναι ότι σπανίως τα συνειδητοποιούμε. Να ποια είναι:

1. Γιατί υπάρχει ό,τι υπάρχει;

2. Πώς συντίθεται ο κόσμος;

3. Γιατί κινούμαστε μέσα στο πλαίσιο των πραγμάτων;

4. Είμαστε ελεύθεροι;

5. Πώς θα έπρεπε να ζούμε;

Η δυσκολία του σημερινού ανθρώπου να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά έγκειται στο γεγονός ότι ουσιαστικά δεν θέλει να τα αντιμετωπίσει, πράγμα βεβαίως που ευθύνεται και για τον βαθύ αποπροσανατολισμό του. Αυτό που έγινε της μόδας να ονομάζουμε τελευταία «μεταμοντέρνο» είναι η κατάσταση των ανθρώπων εκείνων οι οποίοι θεωρούν πιο εύκολο να κρύβουν τα θεμελιώδη άγχη τους παρά να τα αντιμετωπίζουν. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ξέρουν πια τι να ελπίζουν ή πώς. Για την κατάστασή τους δεν υπάρχει καλύτερος θεραπευτής από τον Σπινόζα ούτε καλύτερος συνήγορος της πνευματικής ζωής όλων όσοι έχουν χάσει κάθε επιθυμία να την κατακτήσουν και πάλι.

Τα πέντε ερωτήματα που έθεσα είναι φιλοσοφικά και δεν μπορούν να απαντηθούν ούτε με την παρατήρηση ούτε με τα πειράματα αλλά μόνο με τη χρήση της λογικής. Ο Κοσμολόγοι διατυπώνουν διάφορες και συχνά αντιμαχόμενες απόψεις για την «προέλευση του Σύμπαντος». Μερικοί υποστηρίζουν ότι υπήρξε μια μεγάλη έκρηξη κι άλλοι ότι το σύμπαν προήλθε από μια αργή διαδικασία συμπύκνωσης. Και οι δύο θεωρίες, όμως, αφήνουν αναπάντητο το βασικό ερώτημα. Ακόμα κι αν καταλήξουμε στο ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε κάποια στιγμή από το τίποτα, πρέπει να απαντήσουμε σε κάτι άλλο: ποια ήταν «η αρχική του κατάσταση». Θα πρέπει να υπήρχε μια αλήθεια όταν το Σύμπαν βρισκόταν σε μηδενικό ακόμα σημείο – δηλαδή, ότι αυτό το μεγάλο γεγονός επρόκειτο να γίνει οντότητα και να δημιουργήσει αποτελέσματα σύμφωνα με προϋπάρχοντες, κατά τη αρχική εκείνη στιγμή, νόμους. Και πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό:

Αυτό είναι το πρώτο ερώτημα το οποίο ανέφερα πιο πάνω. Καμία επιστημονική θεωρία δεν μπορεί να δώσει απάντηση σε αυτό. Παρ’ όλα αυτά, αν δεν υπάρχει απάντηση, τότε τίποτα δεν μπορεί στην πραγματικότητα να ερμηνευθεί. Μπορούμε να περιγράψουμε πώς λειτουργεί το Σύμπαν, αλλά όχι γιατί υπάρχει. Η αλήθεια είναι ότι η ύπαρξη ενός σύμπαντος που λειτουργεί, ενός σύμπαντος που επιδέχεται επιστημονικών ερμηνειών αποτελεί ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο από την ύπαρξη του τυχαίου χάους. Ποιο είναι το αθάνατο χέρι ή μάτι που θα μπορέσει να οριοθετήσει αυτήν την τρομακτική συμμετρία; Συνέβη, έτσι απλά; Κι αν έγινε αυτό, πώς και γιατί;

Ο Σπινόζα έζησε σε μια εποχή όπου από τον θεολογικό διαλογισμό άρχισε να αναδύεται η επιστήμη. Ήταν ένας στοχαστής που όσον αφορά στις σύγχρονες θεωρίες της Φυσικής και της Κοσμολογίας επροηγείτο της εποχής του από πολλές απόψεις. Δεν δεχόταν, όμως, τη σαφή διάκριση ανάμεσα στην επιστήμη και στη φιλοσοφία. Γι’ αυτόν, όπως και για τον Ντεκάρτ, η Φυσική έχει να κάνει με τη μεταφυσική κι ένας επιστήμονας ο οποίος αγνοεί τα θεμελιώδη ερωτήματα, στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνει τι κάνει. Αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα δεν μπορούν να απαντηθούν με τα πειράματα. Η λογική και όχι το πείραμα μπορεί να μας καθοδηγήσει προς την υπέρτατη πραγματικότητα. Ακριβώς επειδή σκεφτόταν κατά τον τρόπο αυτόν ο Σπινόζα περιγράφεται ως ορθολογικής (κι όχι ως εμπειριστής, δηλαδή κάποιος που εντοπίζει τη γνώση στο σύνολό της στην εμπειρία). Γι' αυτό ακριβώς εφήρμοσε την «γεωμετρική μέθοδο», εφ’ όσον η λογική δεν αναγνωρίζει καμία άλλη μέθοδο. Κάθε αλήθεια που προέρχεται από τη λογική είναι είτε αυταπόδεικτη είτε προέρχεται από αυταπόδεικτες αλήθειες που συνάγονται αλυσιδωτά από κάποια επιχειρήματα.

Η εφαρμογή της γεωμετρικής μεθόδου σημαίνει ότι η φιλοσοφία του Σπινόζα φαίνεται υπερβολικά αυστηρή εκ πρώτης όψεως. Είναι φυσικό για τους φιλοσόφους να αρχίζουν από επιμέρους ζητήματα και μετά να προχωρούν σιγά-σιγά προς μια πιο αφηρημένη εικόνα της πραγματικότητας. Κι έτσι ο Ντεκάρτ άρχισε ρωτώντας τον εαυτό του κατά πόσο υπάρχει κάτι για το οποίο θα μπορούσε να μην αμφιβάλλει και προχώρησε για να φτιάξει μια μεταφυσική θεωρία η οποία θα μπορούσε να θέσει τέλος στις αμφιβολίες του. Ο Σπινόζα αρχίζει από το σημείο όπου καταλήγουν οι άλλοι στοχαστές – δηλαδή από τα αξιώματα μιας αφηρημένης θεωρίας. Μετά κατεβαίνει σταδιακά στην ανθρώπινη πραγματικότητα και στο πρόβλημα το οποίο υποτίθεται ότι λύνει η θεωρία του. Το να καταφέρει κανείς κάτι τέτοιο είναι έτσι κι αλλιώς μεγάλο επίτευγμα αλλά το να το καταφέρει κανείς με τον τρόπο του Σπινόζα έτσι ώστε να βρει απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα, είναι σχεδόν θαύμα.

Σε ποιο βαθμό οι αποτυχίες μας εκφράζουν ασυνείδητες επιθυμίες μας;

Για να καταλάβουμε σε ποιο βαθμό οι αποτυχίες μας μπορούν να εκφράσουν ασυνείδητες επιθυμίες πρέπει να επιστρέψουμε στον τρόπο με τον οποίο ο Φρόιντ έφερε την επανάσταση στη θεώρηση του ανθρώπινου υποκειμένου, δείχνοντας ότι η ψυχική ζωή του είχε χωριστεί σε τρεις «περιοχές»: το «Εγώ», το «Εκείνο» και το «Υπερεγώ». «Το Εγώ δεν κυριαρχεί στο ίδιο του το σπίτι», προειδοποιεί. 

Η κυριαρχία του συνειδητού «Εγώ» απειλείται πράγματι διπλά: από το «Κάτω» και το «Πάνω». Από κάτω: την ασυνείδητη ψυχική ενέργεια του «Εκείνου», από όλες τις απωθημένες παρορμήσεις από την παιδική ηλικία που προσπαθούν να επιστρέψουν. 

Από πάνω: από τις τυραννικές διαταγές του «Υπερεγώ», του κοινωνικού και ηθικού «Εγώ», που είναι, επίσης, σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητο. 

Το ασυνείδητο είναι, λοιπόν, μια ζωντανή δυναμική ενέργεια, η οποία επιδιώκει να εκδηλωθεί και επωφελείται από την ανάγκη του λάθους για να το πράξει. Αυτή η ενέργεια μπορεί να προέρχεται είτε από το «Εκείνο» είτε από το «Υπερεγώ». 

Μέσα από τα λάθη μας, μπορούμε να εκφράσουμε συσσωρευμένη επιθετικότητα, καθώς και υψηλές φιλοδοξίες που δεν παραδεχόμαστε. Ένας σύζυγος «αποτυγχάνει» στην τρυφερή χειρονομία του και χτυπάει τη γυναίκα του. Αν είναι μια χαμένη ευκαιρία, αυτή είναι το δικό του «Εκείνο» που καταφέρνει να τον ικανοποιήσει. Αυτός ο άνθρωπος είχε την ασυνείδητη επιθυμία να βλάψει τη σύζυγό του. Αλλά αν αποτύχει σε μια συνέντευξη για δουλειά, γιατί φιλοδοξεί πολύ περισσότερα από αυτή τη θέση, τότε είναι μάλλον το «Υπερεγώ» του που εκδηλώνεται. Και στις δύο περιπτώσεις, υπάρχει αποτυχία και επιτυχία την ίδια στιγμή, ταυτόχρονα, λέει ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης. Υπάρχουν μια συνειδητή απόλαυση και μια ασυνείδητη δυσαρέσκεια.

Μια χαμένη ευκαιρία εμπίπτει σε αυτή τη λογική, η οποία συνοψίζεται από τον ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν: «Για κάθε χαμένη ευκαιρία, υπάρχει ένας επιτυχημένος λόγος». Αυτός ο επιτυχημένος λόγος πηγάζει από το ασυνείδητο, το οποίο ζητά να ερμηνευτεί, να αποκρυπτογραφηθεί.

Σωματική Νοημοσύνη

Ο όρος «σωματική νοημοσύνη» ή «σωματική ευφυΐα» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1983 στο βιβλίο “Frames of Mind: Η Θεωρία των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης” του Χάουαρντ Γκάρντνερ. Χάρη στη δουλειά του, έγινε αρχικά κατανοητό πως υπάρχουν διαφορετικά είδη νοημοσύνης και διαφορετικά στιλ μάθησης. Ο Γκάρντνερ πρότεινε την ιδέα ότι η «σωματική-κιναισθητική νοημοσύνη» (νοημοσύνη που πηγάζει από σωματική, πρακτική μάθηση, η οποία επιδεικνύεται, για παράδειγμα, από τα άτομα που διαπρέπουν στον αθλητισμό ή στον χορό) είναι εξίσου σημαντική με άλλα είδη “νοημοσύνης”. Ο Γκάρντνερ υποστήριξε επίσης ότι η «ενδοπροσωπική» νοημοσύνη (κατανόηση του εαυτού) και η «διαπροσωπική νοημοσύνην (κατανόηση των άλλων) είναι εξίσου σημαντικές με το είδος της ευφυΐας που μετριέται τυπικά με το IQ.

Κατόπιν, το 1990, διαμορφώθηκε η έννοια της «συναισθηματικής vonμοσύνης» (EQ ή ΕΠ) από δύο ερευνητές, τον Πίτερ Σαλοβέι και τον Τζον Μάγερ, και το 1995 ο Ντάνιελ Γκόλμαν εξέδωσε το ιδιαίτερα επιδραστικό βιβλίο του Συναισθηματική Νοημοσύνη”. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να ελέγχουμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, καθώς και να διαχειριζόμαστε διαπροσωπικές σχέσεις με καλή κριτική ικανότητα και ενσυναίσθηση, προκειμένου να πετύχουμε προσωπική και επαγγελματική επιτυχία για εμάς και τους άλλους.

Για να είναι κανείς συναισθηματικά ευφυής, πρέπει να έχει υψηλό βαθμό Σωματικής Νοημοσύνης, επειδή σε μεγάλο βαθμό βιώνουμε τα συναισθήματα στο σώμα μας σαν αλλαγές στη βιολογία μας. Τα συναισθήματα είναι στην πραγματικότητα νευροπεπτίδια – χημικές ουσίες που εκκρίνονται στο αίμα, φτάνουν σε κύτταρα-υποδοχείς και ενεργοποιούν κυκλώματα αντιδράσεων που οδηγούν σε κάποια συμπεριφορά. Κάθε συναίσθημα, όπως η θλίψη, η χαρά, η απογοήτευση και η περηφάνια, έχουν διαφορετική χημεία και προξενούν μια διαφορετική αίσθηση. Για παράδειγμα, η περηφάνια κινείται αργά προς τα πάνω και προς τα κάτω μέσα στο στήθος, ενώ η απογοήτευση συχνά κινείται γρήγορα προς τα μέσα και προς τα κάτω, σχηματίζοντας από μονωμένους κόμπους έντασης.

Ωστόσο, το να είναι κανείς σωματικά ευφυής είναι περισσότερα από αυτό.

Η εσωτερική κατάσταση του σώματός μας μας παρακινεί να περπατάμε στη σκιερή πλευρά του δρόμου μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα, να συνεχίσουμε να διαβάζουμε ένα βιβλίο που απολαμβάνουμε, να μειώσουμε την κοινωνική δραστηριότητα όταν δεν αισθανόμαστε καλά, να αποφύγουμε την επαφή με κάποιο άνθρωπο που δεν χαμογελάει, να συνεταιριστούμε με κάποιον που εμπιστευόμαστε και ούτω καθεξής. Τα σπλάχνα μας (τα εσωτερικά όργανα στο σώμα μας), τα άκρα και τα δάχτυλα (πόδια, χέρια, δάχτυλα), οι αισθήσεις (ακοή, όραση, γεύση, όσφρηση και αφή) και το μυοσκελετικό σύστημα (στάση και προσανατολισμός) βρίσκονται σε διαρκή, αμφίδρομη επικοινωνία με τον νησιωτικό φλοιό του εγκεφάλου, μια κεντρική δομή που βρίσκεται βαθιά στον εγκέφαλο και συνδέει τις σωματικές εμπειρίες με τις σκέψεις και τα συναισθήματα και το αντίστροφο.

Δύο δεκαετίες νευρολογικών ερευνών μάς δείχνουν, για παράδειγμα, ότι έχουμε σαράντα πέντε τοις εκατό περισσότερες πιθανότητες να σκεφτούμε μια καταπληκτική, πρωτοποριακή ιδέα όταν περπατάμε παρά όταν είμαστε καθιστοί. Επίσης, ότι μια ανοιχτή στάση σώματος βελτιώνει την αυτοπεποίθησή μας και την αντοχή μας στο ρίσκο και ότι η ρυθμική αναπνοή τονώνει τη γνωστική λειτουργία κατά εξήντα δύο τοις εκατό. Επιπλέον, υπάρχουν περισσότερες από εκατό μελέτες που δείχνουν ότι η σωματική άσκηση βελτιώνει την ευφυΐα, συμπεριλαμβανομένου του IQ και της αποτελεσματικότητας στην επίτευξη σκοπού.

Τα δεδομένα αυτά δείχνουν όλο και περισσότερο ότι η Σωματική Νοημοσύνη μας όχι μόνο λειτουργεί παράλληλα με τη γνωστική και συναισθηματική μας επίδοση, αλλά τις στηρίζει. Η τόνωση της σωματικής ευφυΐας μας θα μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε επαγγελματικούς χώρους δράσης και κοινωνίες όπου οι άνθρωποι θα παίρνουν ευθύνη για τον εαυτό τους, θα είναι πιο ενημερωμένοι, θα σκέφτονται περισσότερο πώς θα χρησιμοποιήσουν τις δυνατότητές τους και θα είναι εξοπλισμένοι με τεχνικές που προωθούν την αρμονία και βοηθούν τους ίδιους και τους οργανισμούς στους οποίους ανήκουν να επιτυγχάνουν και να διατηρούν την καλύτερη δυνατή επίδοση.

Το ίδιο συμβάν που σε ένα αναπτυγμένο πνεύμα παρουσιάζεται σαν ενδιαφέρον, ένα ρηχό κοινό μυαλό το βλέπει σαν μια ανιαρή σκηνή

Απέναντι στα γνήσια προσωπικά προτερήματα, το μεγάλο πνεύμα, τη μεγάλη καρδιά, φαίνονται όλα τα προτερήματα που απορρέουν από αξιώματα, καταγωγή, ακόμα και βασιλική, πλούτο και τα παρόμοια όπως οι βασιλείς που μας παρουσιάζει το θέατρο απέναντι στους πραγματικούς.

Σε κάθε περίπτωση, το σημαντικότερο για τη διάθεση του ανθρώπου, για τη γενικότερη ψυχική στάση της ύπαρξής του είναι προφανώς αυτό που υπάρχει και συμβαίνει μέσα του. Εδώ βρίσκεται άμεσα η ευχαρίστηση ή η δυσφορία που μπορεί να νιώθει, και οι οποίες καταρχήν είναι το αποτέλεσμα των αισθημάτων του, της βούλησής του και της σκέψης του, ενώ όλα όσα βρίσκονται έξω από αυτόν μόνο έμμεσα τις επηρεάζουν.

Γι’ αυτό οι ίδιες εξωτερικές καταστάσεις και γεγονότα επιδρούν εντελώς διαφορετικά στον καθένα, και μέσα στο ίδιο περιβάλλον, καθένας ζει σε έναν άλλο κόσμο. Γιατί μόνο με τις ιδέες του, τα αισθήματά του και τους στόχους της βούλησής του έχει κάποιος άμεση επαφή- τα εξωτερικά πράγματα τον επηρεάζουν μόνο έμμεσα στο μέτρο που επιδρούν στις ιδέες του, τα αισθήματά του και τη βούλησή του. Ο κόσμος στον οποίο ζει εξαρτάται καταρχήν από την αντίληψη που έχει αυτός για τον κόσμο, εξαρτάται από τη διαφορετικότητα της οπτικής του νου καθενός. Σύμφωνα με αυτή, ο κόσμος μπορεί να είναι φτωχός, άνοστος και ρηχός, ή πλούσιος, ενδιαφέρων και σημαντικός. Ενώ, για παράδειγμα, κάποιος ζηλεύει τον άλλον για τα ενδιαφέροντα πράγματα που του συνέβησαν στη ζωή του, θα έπρεπε πιο πολύ να τον ζηλεύει για την αντιληπτικότητα η οποία δίνει στα πράγματα αυτά τη σπουδαιότητα που τους αποδίδει εκείνος – γιατί το ίδιο συμβάν που σε ένα αναπτυγμένο πνεύμα παρουσιάζεται σαν ενδιαφέρον, ένα ρηχό κοινό μυαλό θα το έβλεπε σαν μια ανιαρή σκηνή από την καθημερινή ζωή.

Όλα αυτά βασίζονται στο γεγονός ότι κάθε πραγματικότητα, δηλαδή κάθε πλήρες παρόν, αποτελείται από δύο ξεχωριστά μισά, το υποκείμενο και το αντικείμενο, αν και σε τόσο αναγκαία και στενή σχέση μεταξύ τους όπως το οξυγόνο και το υδρογόνο στο νερό. Με εντελώς το ίδιο αντικειμενικό μισό, αλλά με διαφορετικό το άλλο μισό, το υποκειμενικό, όπως και αντίστροφα, η παρούσα πραγματικότητα είναι εντελώς άλλη: το πιο ωραίο και το πιο καλό αντικειμενικό μισό, σε συνάρτηση με ένα μη αισθαντικό, κακό υποκειμενικό, δίνει μόνο μια κακή πραγματικότητα, ένα κακό παρόν.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΤΟ ΑΣΗΜΑΝΤΟ ΑΙΩΝΙΑ ΕΠΑΙΝΟΥΝ

Επιτυχία μέσω των άλλων

Ένα από τα συνθήματα που επικρατεί σήμερα στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Χάρβαρντ είναι «Επιτυχία μέσω άλλων που είναι διαφορετικοί από εσένα». Υπάρχει μια δύναμη στη διαφορά και αυτή κάνει όλο και πιο σημαντική την ικανότητα του σωστού χειρισμού της διαφορετικότητας.

Η όλο και μεγαλύτερη ποικιλία ατόμων που εργάζονται σε οργανισμούς κάθε τύπου απαιτεί μεγαλύτερη επίγνωση των αδιόρατων διαστρεβλώσεων που επιφέρουν τα στερεότυπα και η προκατάληψη στις εργασιακές σχέσεις. Ανάμεσα στους διευθυντές, για παράδειγμα, το να είναι κανείς σε θέση να διαβάζει τους ανθρώπους με ακρίβεια, χωρίς τις παραμορφώσεις που δημιουργούν τα συναισθηματικά φορτισμένα στερεότυπα, κάνει τα άτομα με τη διακεκριμένη επίδοση να ξεχωρίζουν από το μέσο όρο.

Γενικώς δυσκολευόμαστε να διαβάσουμε τα ανεπαίσθητα μη λεκτικά συναισθηματικά σήματα όσων ανήκουν σε ομάδες πολύ διαφορετικές από τη δική μας — είτε πρόκειται για διαφορετικό φύλο είτε για φυλή, εθνικότητα ή εθνοτική ομάδα. Κάθε ομάδα έχει τους δικούς της κώδικες για να εκφράζει τα συναισθήματα, και αν δεν έχουμε οικειότητα με αυτούς τους κώδικες, η ενσυναίσθηση γίνεται πιο δύσκολη.

Η έλλειψη ενσυναίσθησης μπορεί να αποσυντονίσει οποιαδήποτε αλληλεπίδραση, κάνοντας και τους δύο ανθρώπους να αισθάνονται άσχημα και δημιουργώντας μια συναισθηματική απόσταση, η οποία με τη σειρά της ενθαρρύνει τον έναν να δει τον άλλο μέσα από το πρίσμα του στερεότυπου μιας ομάδας και όχι ως άτομο.

Ένα ουσιαστικό στοιχείο που λείπει από πολλά προγράμματα που αφορούν τη διαφορετικότητα είναι το ότι δεν καταφέρνουν να την εκμεταλλευτούν ώστε να βοηθήσουν τα άτομα που συμμετέχουν να μάθουν με ποιο τρόπο θα κάνουν τη δουλειά τους καλύτερα. Καλό και αγαθό είναι βεβαίως να κάνουμε τους ανθρώπους από διαφορετικό υπόβαθρο να αισθάνονται άνετα στη δουλειά, μπορούμε όμως να προχωρήσουμε ακόμη περισσότερο, να χειριστούμε σωστά τη διαφορετικότητα για να ανεβάσουμε πιο πολύ τις επιδόσεις.

Πέρα από τη μηδενική ανοχή απέναντι στην έλλειψη ανοχής, η ικανότητα για το σωστό χειρισμό της διαφορετικότητας περιστρέφεται γύρω από τρεις δεξιότητες: το να τα πηγαίνει κανείς καλά με ανθρώπους που είναι διαφορετικοί, να εκτιμά τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους λειτουργούν οι άλλοι, και να δράττεται οποιοσδήποτε επαγγελματικής ευκαιρίας προσφέρουν αυτές οι μοναδικές προσεγγίσεις.

Αυτές οι βασικές αρχές βρίσκονται στην κατεύθυνση του επιχειρήματος των Ντέιβιντ Τόμας και Ρόμπιν Έλι σε ένα άρθρο τους στο Harvard Business Review, στο οποίο οι δύο συγγραφείς υποστηρίζουν ότι τα πιθανά οφέλη του σωστού χειρισμού της διαφορετικότητας είναι: η μεγαλύτερη κερδοφορία, η βελτίωση του επιπέδου μάθησης του οργανισμού, η ευελιξία και η γρήγορη προσαρμογή αλλαγές της αγοράς.

Για να κάνει κανείς αυτό το βήμα παραπέρα, απαιτείται να αμφισβήτησε. ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι ο μόνος στόχος για την ενίσχυση της διαφορετικότητας είναι η αύξηση του αριθμού των διαφορετικών ανθρώπων που περιλαμβάνονται στη δύναμη μιας εταιρείας και η διοχέτευση των συγκεκριμένων ατόμων σε θέσεις εργασίας που ασχολούνται ειδικά με τη συνδιαλλαγή με πελάτες οι οποίοι ανήκουν στις ίδιες ομάδες. Αυτό σημαίνει, όπως υποστηρίζουν οι Τομας και Έλι, ότι η βασική συνεισφορά των μελών των μειονοτήτων σε μια εταιρεία είναι να χρησιμοποιήσουν την εσωτερική τους ευαισθησία για να βοηθήσουν την εταιρεία να αποκτήσει μια καλύτερη εμπορική σχέση με μέλη της ομάδας τους.

Αυτός ο στόχος μέχρι ένα βαθμό είναι ικανοποιητικός, δεν καταφέρνει όμως να δρέψει τους αληθινούς καρπούς της διαφορετικότητας. Οι Τόμας και Έλι θεωρούν ότι οι διαφορετικοί άνθρωποι «φέρνουν διαφορετικές, σημαντικές και αρκετά ανταγωνιστικές γνώσεις και ιδέες σχετικά με το πώς πρέπει να γίνεται η δουλειά στην πράξη —πώς να σχεδιάζονται οι διαδικασίες, να επιτυγχάνονται ο. στόχοι, να οριοθετούνται τα καθήκοντα, να συγκροτούνται αποτελεσματικές ομάδες, να υπάρχει ανταλλαγή ιδεών και να ασκείται αποτελεσματική ηγεσία».: Και οι γνώσεις αυτές μπορούν να βελτιώσουν έναν οργανισμό.

Σκεφτείτε την περίπτωση μιας δικηγορικής εταιρείας η οποία ασχολείται με υποθέσεις δημοσίου συμφέροντος στις βορειοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες. Κατά τη δεκαετία του ’80, το προσωπικό της εταιρείας που αποτελούνταν μόνο από λευκούς άρχισε να ανησυχεί για το γεγονός ότι οι βασικές πελάτισσές τους, γυναίκες με προβλήματα στο χώρο της εργασίας, ήταν επίσης όλες λευκές. Ένιωσαν την υποχρέωση να διαφοροποιήσουν την πελατειακή τους βάση.

Έτσι η εταιρεία προσέλαβε μία λατινόφωνη δικηγόρο, ελπίζοντας ότι θα έφερνε λατινόφωνους πελάτες στην εταιρεία. Ωστόσο, αυτό που συνέβη ήταν κάτι περισσότερο: η γυναίκα έφερε επίσης έναν νέο τρόπο σκέψης σχετικά με τη βασική επαγγελματική δραστηριότητα της ίδιας της εταιρείας. Μια συνέπεια ήταν ότι η εταιρεία διεύρυνε τις εργασίες της πέρα από τα θέματα των γυναικών, ενώ επίσης άρχισε να ασχολείται με αντιδικίες που έθεταν κάποιο προηγούμενο ενάντια σε προκλητικές τακτικές φυλετικών διακρίσεων.

Όταν η εταιρεία άρχισε να προσλαμβάνει όλο και περισσότερους μη λευκούς δικηγόρους, αφηγείται ένας από τους βασικούς της εταίρους, «αυτό επηρέασε την εργασία μας διευρύνοντας τις απόψεις μας γύρω από το ποια είναι τα σχετικά θέματα και μας έδωσε τη δυνατότητα να ταξινομήσουμε τα θέματα αυτά με δημιουργικό τρόπο, κάτι που δεν θα μπορούσε να έχει γίνει ποτέ αν το προσωπικό μας το αποτελούσαν μόνο λευκοί. Πραγματικά άλλαξε όλη η ουσία, και μ’ αυτή την έννοια βελτιώθηκε η ποιότητα της εργασίας μας».

Η εκτίμηση, από την πλευρά των ηγετών, των γνώσεων που φέρνουν στην εργασία άτομα με διαφορετική κουλτούρα μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου ο οργανισμός μαθαίνει και αυξάνει την ανταγωνιστικότητά του. Πάρτε, για παράδειγμα, μια εταιρεία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών της οποίας το μοντέλο πωλήσεων είχε εστιαστεί σε ψυχρά, σύντομα τηλεφωνήματα, μέχρι που συνειδητοποιήθηκε ότι οι πιο επιτυχημένοι πωλητές της ήταν γυναίκες που χρησιμοποιούσαν μια προσέγγιση χαρακτηριστική του φύλου τους: τη σταδιακή δημιουργία σχέσεων.

Η εταιρεία αυτή έχει πλέον μια πιο ευέλικτη προσέγγιση στις πωλήσεις, ενθαρρύνοντας και ανταμείβοντας το διαφορετικό στιλ που αποδίδει καλύτερα για πωλητές διαφορετικής κουλτούρας. Η εταιρεία κατάφερε να χρησιμοποιήσει τη γνώση που πρόσφερε η επιτυχία των γυναικών για να αμφισβητήσει αυτά που θεωρούσε βασικές αρχές της, να μάθει και να αλλάξει, και έτσι να τα πάει καλύτερα χειριζόμενη σωστά τη διαφορετικότητα.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

7.2.1. Ο κρατήρας του Τάλω

Ένα από τα ωραιότερα παραδείγματα του «διακοσμητικού ρυθμού» των χρόνων γύρω στο 400 π.Χ. είναι ο μεγάλος ελικωτός κρατήρας με την απεικόνιση του θανάτου του Τάλω, ενός επεισοδίου από την Αργοναυτική εκστρατεία, που βρέθηκε στο Ruvo της Απουλίας και φυλάσσεται στο τοπικό μουσείο. Το θέμα είναι σπάνιο στην αγγειογραφία και είναι πιθανό ότι η παράσταση απηχεί ένα έργο της μεγάλης ζωγραφικής. 

Ο Τάλως ήταν ένας χάλκινος γίγαντας που είχε κατασκευάσει ο Ήφαιστος και τον είχε δωρίσει στον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Προορισμός του Τάλω ήταν να φυλάει το νησί, περιτρέχοντάς το γύρω γύρω τρεις φορές την ημέρα και εμποδίζοντας τους ανεπιθύμητους ξένους να αποβιβαστούν· ήταν άτρωτος και είχε μια φλέβα που έφτανε από τον αυχένα ως τους αστραγάλους, στην οποία κυλούσε μολύβι, και έκλεινε με χάλκινο καρφί. Όταν η Αργώ με τους Αργοναύτες που γύριζαν από την Κολχίδα πλησίασε στις ακτές της Κρήτης, ο Τάλως την απομάκρυνε ρίχνοντας μεγάλες πέτρες. Αλλά οι Αργοναύτες είχαν μαζί τους τη Μήδεια, που κατάφερε να τρελάνει με μαγικά βότανα τον Τάλω, να βγάλει το καρφί που έκλεινε τη μοναδική φλέβα του και έτσι να τον σκοτώσει, αφού χύθηκε το μολύβι που του επέτρεπε να κινείται. 

Στο κέντρο της παράστασης του κρατήρα βλέπουμε τον Τάλω να καταρρέει και τους έφιππους Διοσκούρους, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, που ήταν ανάμεσα στους Αργοναύτες, να προσπαθούν να τον συγκρατήσουν. Το σώμα του χάλκινου γίγαντα αποδίδεται πολύ πειστικά με λευκό και κίτρινο χρώμα, που είναι πιο αραιό σε κάποια σημεία για να τονιστούν οι καμπύλες και ο όγκος του. Στα αριστερά εικονίζεται η Μήδεια με πολυποίκιλτο ανατολίτικο ένδυμα· κοιτάζει προς την πλευρά του Τάλω κρατώντας την πυξίδα με τα μαγικά βότανα. Πίσω από τη Μήδεια φαίνεται η πρύμνη της Αργούς, που είναι αραγμένη στην ακτή. Επάνω στο κατάστρωμα αναπαύονται δύο Αργοναύτες, οι γιοι του Βορέα Ζήτης και Κάλαϊς, ενώ ένας τρίτος κατεβαίνει από μια σκάλα στη στεριά. Στη δεξιά πλευρά της παράστασης εικονίζονται καθιστοί ο Ποσειδώνας και η γυναίκα του η Αμφιτρίτη, οι δύο μεγάλες θεότητες της θάλασσας. Στον λαιμό του αγγείου βλέπουμε τον Διόνυσο περιστοιχισμένο από τη συνοδεία του, τους Σατύρους και τις Μαινάδες, που χορεύουν έναν εκστατικό χορό στους ήχους του αυλού.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

15.8. Η αληθινή ψυχαγωγία: από τα αισθητά στα νοητά

Ο Πλωτίνος ήθελε να ανακτήσει η φιλοσοφία τον «ψυχαγωγικό» χαρακτήρα της, που της είχαν δώσει «οι παλαιοί και θείοι άνδρες»· να γίνει οδηγός της ψυχής στην πορεία της προς το Αγαθό, το Ένα. Γι᾽ αυτό και επέστρεψε στον Πλάτωνα.

Ο αισθητός κόσμος είναι γεμάτος ερεθίσματα για όλες τις αισθήσεις μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε (σήμερα θα προσθέταμε: και προτού γεννηθούμε). Αυτές οι εντυπώσεις μάς κατακλύζουν και δίνουν την εικόνα ενός κόσμου με άπειρη ποικιλία, μια εικόνα διασπασμένη, χωρίς ενότητα. Η εμπειρία, λοιπόν, αν είναι απλώς αισθητηριακή (βασισμένη στις αισθήσεις) είναι περιορισμένη. Αλλά (θα πρόσθετε ο Πλωτίνος) είναι και παραπλανητική, όσο μας κάνει να πιστεύουμε ότι όλα εξαντλούνται εδώ, ότι η μόνη πραγματικότητα είναι η αισθητή.

Η «εδώ κάτω ομίχλη» περιβάλλει τα αισθητά. Ο άνθρωπος οφείλει να τη διαπεράσει. Να εγκαταλείψει τα πράγματα που αλλάζουν, τον κόσμο του γίγνεσθαι, και να φτάσει στα αμετάβλητα, στον κόσμο του είναι.

Με βάση την αντίληψή του για την ανθρώπινη φύση ο Πλωτίνος εκτιμούσε ότι η αποδέσμευση από τα αισθητά είναι δυνατή για τον άνθρωπο, γιατί η ψυχή του έχει συγγένεια με το νοητό Αγαθό. Χάρη σε αυτή τη συγγένεια, κάθε ψυχή επιθυμεί το Αγαθό, το Ένα, και μπορεί να επιστρέψει σε αυτό. Για να δει όμως το αντικείμενο του πόθου της, δεν φτάνει η συγγένεια, αλλά χρειάζεται η φιλοσοφική άσκηση. Ο Πλωτίνος καλεί, σε μια διάσημη φράση του, «να φύγουμε για την αγαπημένη μας πατρίδα» (φεύγωμεν δὴ φίλην ἐς πατρίδα):

Θα ξανοιχτούμε, όπως ο Οδυσσέας από τη μάγισσα Κίρκη ή την Καλυψώ, ο οποίος δεν αρκέστηκε να παραμείνει εκεί, παρόλο που είχε ηδονές των ματιών και βρισκόταν ανάμεσα σε πολλή αισθητή ομορφιά. «Κλείνοντας τα μάτια» άλλαξε την όρασή σου και ξύπνα μιαν άλλη, που ενώ την έχουν όλοι, λίγοι τη χρησιμοποιούν.
Εννεάδες 1.6.8.17-27



Η ανθρώπινη ψυχή αποσύρεται μέσα της, αφήνοντας έξω την όραση των ματιών. Και τι βλέπει αυτή η εσωτερική όραση;

Μόλις ξυπνήσει δεν μπορεί καθόλου ν᾽ αντικρίσει τα λαμπρά όντα. Πρέπει πρώτα η ψυχή αυτή να συνηθίσει να διακρίνει τους ωραίους τρόπους ζωής· κατόπιν τα ωραία έργα, όχι εκείνα που κατασκευάζουν οι τέχνες, αλλά αυτά που κάνουν οι λεγόμενοι αγαθοί άνδρες· κοίταξε μετά την ψυχή αυτών που κάνουν τα ωραία έργα.

Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή; Αποσύρσου στον εαυτό σου και κοίτα· και αν δεις τον εαυτό σου να μην είναι ακόμη ωραίος, όπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι κι εσύ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντάς τα, και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής. Αν έχει γίνει αυτό και το είδες, και ενώθηκες καθαρός με τον εαυτό σου, έχεις γίνει ο ίδιος ολόκληρος μόνο φως αληθινό. [Α]ν δεις τον εαυτό σου να έχει γίνει αυτό, έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, προσήλωσε το βλέμμα σου και κοίταξε. Διότι μόνον αυτό το μάτι βλέπει τη μεγάλη Ομορφιά. Αφού ποτέ κανένα μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο αν δεν ήταν ηλιόμορφο, ούτε η ψυχή μπορεί να δει το Ωραίο, αν δεν έχει πρώτα γίνει ωραία η ίδια.
Εννεάδες 1.6.9.1 κ.ε.

Ολοφάνερα τελικός σκοπός του ανθρώπου δεν είναι απλώς η γνώση του Ενός, αλλά η ένωση μαζί του:

Τότε αυτός που θεάται δεν βλέπει το αντικείμενο της όρασής του, γιατί δεν διακρίνει τον εαυτό του από εκείνο, ούτε έχει την εντύπωση δύο ξεχωριστών πραγμάτων. Έχει γίνει, τρόπον τινά, κάποιος άλλος. Δεν είναι πια ο εαυτός του, ούτε ανήκει στον εαυτό του. Είναι ένα με το Ένα, όπως το κέντρο ενός κύκλου συμπίπτει με το κέντρο ενός άλλου κύκλου.
Εννεάδες 6.9.10.14-17