ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (20.419-20.503)

Ἕκτωρ δ᾽ ὡς ἐνόησε κασίγνητον Πολύδωρον
420 ἔντερα χερσὶν ἔχοντα, λιαζόμενον ποτὶ γαίῃ,
κάρ ῥά οἱ ὀφθαλμῶν κέχυτ᾽ ἀχλύς· οὐδ᾽ ἄρ᾽ ἔτ᾽ ἔτλη
δηρὸν ἑκὰς στρωφᾶσθ᾽, ἀλλ᾽ ἀντίος ἦλθ᾽ Ἀχιλῆϊ
ὀξὺ δόρυ κραδάων, φλογὶ εἴκελος· αὐτὰρ Ἀχιλλεὺς
ὡς εἶδ᾽, ὣς ἀνεπᾶλτο, καὶ εὐχόμενος ἔπος ηὔδα·
425 «ἐγγὺς ἀνὴρ ὃς ἐμόν γε μάλιστ᾽ ἐσεμάσσατο θυμόν,
ὅς μοι ἑταῖρον ἔπεφνε τετιμένον· οὐδ᾽ ἂν ἔτι δὴν
ἀλλήλους πτώσσοιμεν ἀνὰ πτολέμοιο γεφύρας.»
Ἦ, καὶ ὑπόδρα ἰδὼν προσεφώνεεν Ἕκτορα δῖον·
«ἆσσον ἴθ᾽, ὥς κεν θᾶσσον ὀλέθρου πείραθ᾽ ἵκηαι.»
430 Τὸν δ᾽ οὐ ταρβήσας προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ·
«Πηλεΐδη, μὴ δή μ᾽ ἐπέεσσί γε νηπύτιον ὣς
ἔλπεο δειδίξεσθαι, ἐπεὶ σάφα οἶδα καὶ αὐτὸς
ἠμὲν κερτομίας ἠδ᾽ αἴσυλα μυθήσασθαι.
οἶδα δ᾽ ὅτι σὺ μὲν ἐσθλός, ἐγὼ δὲ σέθεν πολὺ χείρων.
435 ἀλλ᾽ ἤτοι μὲν ταῦτα θεῶν ἐν γούνασι κεῖται,
αἴ κέ σε χειρότερός περ ἐὼν ἀπὸ θυμὸν ἕλωμαι
δουρὶ βαλών, ἐπεὶ ἦ καὶ ἐμὸν βέλος ὀξὺ πάροιθεν.»
Ἦ ῥα, καὶ ἀμπεπαλὼν προΐει δόρυ, καὶ τό γ᾽ Ἀθήνη
πνοιῇ Ἀχιλλῆος πάλιν ἔτραπε κυδαλίμοιο,
440 ἦκα μάλα ψύξασα· τὸ δ᾽ ἂψ ἵκεθ᾽ Ἕκτορα δῖον,
αὐτοῦ δὲ προπάροιθε ποδῶν πέσεν. αὐτὰρ Ἀχιλλεὺς
ἐμμεμαὼς ἐπόρουσε κατακτάμεναι μενεαίνων,
σμερδαλέα ἰάχων· τὸν δ᾽ ἐξήρπαξεν Ἀπόλλων
ῥεῖα μάλ᾽ ὥς τε θεός, ἐκάλυψε δ᾽ ἄρ᾽ ἠέρι πολλῇ.
445 τρὶς μὲν ἔπειτ᾽ ἐπόρουσε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεὺς
ἔγχεϊ χαλκείῳ, τρὶς δ᾽ ἠέρα τύψε βαθεῖαν.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τὸ τέταρτον ἐπέσσυτο δαίμονι ἶσος,
δεινὰ δ᾽ ὁμοκλήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ἐξ αὖ νῦν ἔφυγες θάνατον, κύον· ἦ τέ τοι ἄγχι
450 ἦλθε κακόν· νῦν αὖτέ σ᾽ ἐρύσατο Φοῖβος Ἀπόλλων,
ᾧ μέλλεις εὔχεσθαι ἰὼν ἐς δοῦπον ἀκόντων.
ἦ θήν σ᾽ ἐξανύω γε καὶ ὕστερον ἀντιβολήσας,
εἴ πού τις καὶ ἔμοιγε θεῶν ἐπιτάρροθός ἐστι.
νῦν αὖ τοὺς ἄλλους ἐπιείσομαι, ὅν κε κιχείω.»
455 Ὣς εἰπὼν Δρύοπ᾽ οὖτα κατ᾽ αὐχένα μέσσον ἄκοντι·
ἤριπε δὲ προπάροιθε ποδῶν· ὁ δὲ τὸν μὲν ἔασε,
Δημοῦχον δὲ Φιλητορίδην, ἠΰν τε μέγαν τε,
κὰγ γόνυ δουρὶ βαλὼν ἠρύκακε. τὸν μὲν ἔπειτα
οὐτάζων ξίφεϊ μεγάλῳ ἐξαίνυτο θυμόν·
460 αὐτὰρ ὁ Λαόγονον καὶ Δάρδανον, υἷε Βίαντος,
ἄμφω ἐφορμηθεὶς ἐξ ἵππων ὦσε χαμᾶζε,
τὸν μὲν δουρὶ βαλών, τὸν δὲ σχεδὸν ἄορι τύψας.
Τρῶα δ᾽ Ἀλαστορίδην, ― ὁ μὲν ἀντίος ἤλυθε γούνων,
εἴ πώς εὑ πεφίδοιτο λαβὼν καὶ ζωὸν ἀφείη,
465 μηδὲ κατακτείνειεν ὁμηλικίην ἐλεήσας,
νήπιος, οὐδὲ τὸ ᾔδη, ὃ οὐ πείσεσθαι ἔμελλεν·
οὐ γάρ τι γλυκύθυμος ἀνὴρ ἦν οὐδ᾽ ἀγανόφρων,
ἀλλὰ μάλ᾽ ἐμμεμαώς· ὁ μὲν ἥπτετο χείρεσι γούνων
ἱέμενος λίσσεσθ᾽, ὁ δὲ φασγάνῳ οὖτα καθ᾽ ἧπαρ·
470 ἐκ δέ οἱ ἧπαρ ὄλισθεν, ἀτὰρ μέλαν αἷμα κατ᾽ αὐτοῦ
κόλπον ἐνέπλησεν· τὸν δὲ σκότος ὄσσε κάλυψε
θυμοῦ δευόμενον· ὁ δὲ Μούλιον οὖτα παραστὰς
δουρὶ κατ᾽ οὖς· εἶθαρ δὲ δι᾽ οὔατος ἦλθ᾽ ἑτέροιο
αἰχμὴ χαλκείη· ὁ δ᾽ Ἀγήνορος υἱὸν Ἔχεκλον
475 μέσσην κὰκ κεφαλὴν ξίφει ἤλασε κωπήεντι,
πᾶν δ᾽ ὑπεθερμάνθη ξίφος αἵματι· τὸν δὲ κατ᾽ ὄσσε
ἔλλαβε πορφύρεος θάνατος καὶ μοῖρα κραταιή.
Δευκαλίωνα δ᾽ ἔπειθ᾽, ἵνα τε ξυνέχουσι τένοντες
ἀγκῶνος, τῇ τόν γε φίλης διὰ χειρὸς ἔπειρεν
480 αἰχμῇ χαλκείῃ· ὁ δέ μιν μένε χεῖρα βαρυνθείς,
πρόσθ᾽ ὁρόων θάνατον· ὁ δὲ φασγάνῳ αὐχένα θείνας
τῆλ᾽ αὐτῇ πήληκι κάρη βάλε· μυελὸς αὖτε
σφονδυλίων ἔκπαλθ᾽, ὁ δ᾽ ἐπὶ χθονὶ κεῖτο τανυσθείς.
αὐτὰρ ὁ βῆ ῥ᾽ ἰέναι μετ᾽ ἀμύμονα Πείρεω υἱόν,
485 ῾Ρίγμον, ὃς ἐκ Θρῄκης ἐριβώλακος εἰληλούθει·
τὸν βάλε μέσσον ἄκοντι, πάγη δ᾽ ἐν νηδύϊ χαλκός,
ἤριπε δ᾽ ἐξ ὀχέων· ὁ δ᾽ Ἀρηΐθοον θεράποντα
ἂψ ἵππους στρέψαντα μετάφρενον ὀξέϊ δουρὶ
νύξ᾽, ἀπὸ δ᾽ ἅρματος ὦσε· κυκήθησαν δέ οἱ ἵπποι.
490 Ὡς δ᾽ ἀναμαιμάει βαθέ᾽ ἄγκεα θεσπιδαὲς πῦρ
οὔρεος ἀζαλέοιο, βαθεῖα δὲ καίεται ὕλη,
πάντῃ τε κλονέων ἄνεμος φλόγα εἰλυφάζει,
ὣς ὅ γε πάντῃ θῦνε σὺν ἔγχεϊ δαίμονι ἶσος,
κτεινομένους ἐφέπων· ῥέε δ᾽ αἵματι γαῖα μέλαινα.
495 ὡς δ᾽ ὅτε τις ζεύξῃ βόας ἄρσενας εὐρυμετώπους
τριβέμεναι κρῖ λευκὸν ἐϋκτιμένῃ ἐν ἀλωῇ,
ῥίμφα τε λέπτ᾽ ἐγένοντο βοῶν ὑπὸ πόσσ᾽ ἐριμύκων,
ὣς ὑπ᾽ Ἀχιλλῆος μεγαθύμου μώνυχες ἵπποι
στεῖβον ὁμοῦ νέκυάς τε καὶ ἀσπίδας· αἵματι δ᾽ ἄξων
500 νέρθεν ἅπας πεπάλακτο καὶ ἄντυγες αἳ περὶ δίφρον,
ἃς ἄρ᾽ ἀφ᾽ ἱππείων ὁπλέων ῥαθάμιγγες ἔβαλλον
αἵ τ᾽ ἀπ᾽ ἐπισσώτρων· ὁ δὲ ἵετο κῦδος ἀρέσθαι
Πηλεΐδης, λύθρῳ δὲ παλάσσετο χεῖρας ἀάπτους.

***

Άμ᾽ είδε τον αυτάδελφον Πολύδωρον ο Έκτωρ
420 χάμω στην γην να στρέφεται με τ᾽ άντερα στα χέρια,
θάμπωμα του ᾽λθε και μακράν ακόμη να γυρίζει
δεν έστερξε, αλλ᾽ εχύθηκεν επάνω στον Πηλείδην
ωσάν φωτιά, τινάζοντας την λόγχην· και ως τον είδε
ο Αχιλλέας εσκίρτησε και υπερηφάνως είπε:
425 «Κοντά ᾽ναι αυτός που μ᾽ έκαψε στα σπλάχνα, οπού τον φίλο
τον ποθητόν μού εφόνευσε· και ο ένας απ᾽ τον άλλον
πλέον δεν θα κρυβόμασθε στες δίπλες του πολέμου».
Και μ᾽ άγριο βλέμμα εκοίταξε τον Έκτορα και του ᾽πε:
«Πλησίασε, ταχύτερα να ιδείς τον όλεθρόν σου».
430 Και ατρόμητος του απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ:
«Μη ωσάν ανήλικο παιδί με λόγια εμέ να σκιάξεις,
Πηλείδη, ελπίσεις· επειδή κι εγώ καλά γνωρίζω
πειρακτικά πικρότατα παρόμοια να προφέρω.
Ότ᾽ είσαι ανδρείος κι είμ᾽ εγώ πολύ κατώτερός σου,
435 το ξεύρω, αλλά στην δύναμιν των αθανάτων μένει
εάν και αδυνατότερος ως είμαι, την ζωήν σου
θα σβήσει τούτ᾽ η λόγχη μου, ότι και αυτή πληγώνει».
Είπε, την λόγχην τιναχτά ρίχνει, και από το στήθος
του Αχιλλέως η Αθηνά την έγυρεν οπίσω
440 με σιγανή φυσηματιά· κι εγύρισεν η λόγχη
κι έπεσ᾽ εμπρός στου Έκτορος τα πόδια και ο Πηλείδης
του εχύθη επάνω ακράτητος με ορμήν να τον φονεύσει
κραυγάζοντας τρομακτικά· αλλ᾽ άρπαξεν ο Φοίβος
τον Έκτορ᾽ εύκολα ως θεός κι εσκέπασε με ομίχλην·
445 και τρεις του ετράβηξε φορές την λόγχην ο Πηλείδης
και τρεις φορές εκτύπησε τον σκοτεινόν αέρα·
και όταν με θείαν δύναμιν την τέταρτην του εχύθη
εβροντοφώνησε σ᾽ αυτόν με λόγια φτερωμένα:
«Και πάλιν, σκύλ᾽, εξέφυγες τον θάνατον· τον είδες
450 κοντά σου· πάλιν σ᾽ έσωσεν ο Φοίβος και σ᾽ εκείνον
ευχήσου οπόταν προχωρείς κει που κροτούν τ᾽ ακόντια.
Θα σε απαντήσω κι ύστερα και θα σε τελειώσω,
αν κάποιος είναι των θεών κι εμέ να βοηθήσει·
δια τώρα πάλιν θα χυθώ στους άλλους όποιον έβρω».
455 Είπε κι ευθύς τον Δρύοπα στον τράχηλον λογχίζει
και αυτού τον άφησε νεκρόν· και τον Φιλητορίδην
Δημούχον, μεγαλόσωμον, ακόντισε στο γόνα,
και την φυγήν τού έκοψε, κι έπειτα με το μέγα
ξίφος τού επήρε την ζωήν· κατόπιν στα δυο τέκνα
460 του Βίαντος, Λαόγονον και Δάρδανον εχύθη,
και κάτω από την άμαξαν τους βρόντησε, τον έναν
με το κοντάρι και σιμά τον άλλον με το ξίφος.
Και ο Τρως, υιός του Αλάστορος επρόσπεσεν εμπρός του,
ίσως τον πιάσει ζωντανόν και την ζωήν τού αφήσει,
465 αν ήθελε να σπλαχνισθεί την όμοιαν ηλικίαν,
μωρός, και δεν εννόησε, που δεν θα τον μαλάξει·
ότι δεν ήταν άνθρωπος γλυκός, δεν ήταν πράος,
αλλ᾽ ήταν σφόδρ᾽ αράθυμος· και να τον ικετεύσει
τον έπιανε απ᾽ τα γόνατα, κι εκείνος το συκώτι
470 του πλήγωσε με μάχαιραν, και ως το συκώτι εχύθη
το στήθος αίμα εγέμισε, κι εσκέπασε μαυρίλα
τα μάτια του· και ο Αχιλλεύς τον Μούλιον λογχίζει
στ᾽ αυτί και μέσ᾽ απ᾽ τ᾽ άλλο αυτί ξεβγήκε η χάλκιν᾽ άκρη.
Κατόπι ευθύς την κεφαλήν του Αγηνορίδου Εχέκλου
475 έσχισε με το ξίφος του, και ολόβολ᾽ η λεπίδα
από το αίμα επύρωσε· και του ᾽κλεισαν τα μάτια
η μοίρα η παντοδύναμη, και του θανάτου ο σκότος·
κι εκεί του Δευκαλίωνος την κλείδωσιν του αγκώνος
με λόγχην εδιατρύπησε· και αυτός με κρεμασμένο
480 το χέρι εστάθη κι έβλεπε τον θάνατον εμπρός του,
ώσπου τον σβέρκον του ᾽κοψεν εκείνος με το ξίφος
που η κεφαλή ροβόλησε μακράν μ᾽ όλο το κράνος·
τότ᾽ έξω από τον σφόνδυλα πετάχθη το μεδούλι,
και αυτός νεκρός ετέντωσε· κατόπιν τον Πειρείδην
485 Ρίγμον της Θράκης, μαχητήν εξαίσιον ακοντίζει·
εμπήχθ᾽ η λόγχη στην κοιλιά κι εβρόντησε απ᾽ τ᾽ αμάξι.
Ομοίως τον Αρηίθοον λογχίζει ακόλουθόν του,
μεσόπλατα, όπως έστρεψε τους ίππους και απ᾽ τ᾽ αμάξι
κάτω στην γην τον έσπρωξε κι οι ίπποι εταραχθήκαν.
490 Και όπως σ᾽ ηλιόκαυτο βουνό τρανή φωτιά μανίζει
και μέσα στες βαθιές λακκιές τα δένδρα καίοντ᾽ όλα
και ο άνεμος εδώ κι εκεί την φλόγα περιστρέφει,
τόσο και αυτός ωσάν θεός ελύσσα με την λόγχην
εδώ κι εκεί φονεύοντας, και η γη πλημμύριζ᾽ αίμα.
495 Και ως όταν πλατυμέτωπα δυο βόδι᾽ ανδρειωμένα
ζεύουν στ᾽ αλώνι τ᾽ όμορφο, κριθάρι να πατήσουν
και κάτω από τα πόδια τους εκείνο ξεπορτίζει·
όμοια τα στερεόποδα πουλάρια του γενναίου
Πηλείδου ασπίδες και νεκρούς πατούσαν, και τ᾽ αξόνι
500 και τα πλευρά της άμαξας μαυρίζαν απ᾽ το αίμα,
ως το ραντίζαν οι τροχοί και οι οπλές των ίππων.
Και πρόθυμος να δοξασθεί με νίκην ο Πηλείδης
είχε τα χέρι᾽ ανίκητα μ᾽ αίμα πηκτό βαμμένα.

To ζήτημα του έρωτα

Κατ’ αρχάς, μπορεί να φανεί περίεργο το ότι το ζήτημα του έρωτα, καθώς και όλα τα συναφή με αυτό, απασχολεί τόσο πολύ έναν μεγάλο αριθμό ανδρών και γυναικών, την στιγμή που υπάρχουν άλλα προβλήματα πιο επείγοντα, αν όχι πιο σημαντικά, τα οποία θα έπρεπε να συγκεντρώνουν όλη την προσοχή και όλη την ενεργητικότητα εκείνων, οι οποίοι αναζητούν τρόπους προκειμένου να θεραπεύσουν τα δεινά τα οποία ταλανίζουν την ανθρωπότητα.

Καθημερινά συναντάμε ανθρώπους που συνθλίβονται υπό το βάρος των θεσμών της εποχής μας· ανθρώπους υποχρεωμένους να διατρέφονται άσχημα- ανθρώπους που ανά πάσα στιγμή κινδυνεύουν να βυθισθούν στην έσχατη εξαθλίωση, επειδή δεν έχουν εργασία ή εξ αιτίας κάποιας αρρώστιας· ανθρώπους που στερούνται τα ευεργετήματα και τις απολαύσεις των τεχνών και των επιστημών ανθρώπους καταδικασμένους να περάσουν όλη τους την ζωή χωρίς να μπορούν ούτε μια μέρα να είναι αφέντες του εαυτού τους, πάντοτε εξαρτημένους από τα αφεντικά ή την αστυνομία· ανθρώπους για τους οποίους το δικαίωμα να έχουν οικογένεια δεν είναι παρά μια αιματοβαμμένη φάρσα.

Οι άνθρωποι αυτοί, ωστόσο, δεν θα αποδεχθούν τα μέσα που τους προτείνουμε για να απαλλαγούν από την πολιτική και οικονομική σκλαβιά, εάν προηγουμένως δεν μπορέσουμε να τους εξηγήσουμε με ποιόν τρόπο, μέσα σε μια ελευθεριακή κοινωνία, θα μπορέσει να ικανοποιηθεί η ερωτική ανάγκη και πώς εμείς αντιλαμβανόμαστε την οργάνωση της οικογένειας.

Και, φυσικά, αυτή η ανησυχία εντείνεται και οδηγεί στην παραμέληση -συχνά δε- ακόμη και στην περιφρόνηση των υπολοίπων προβλημάτων, ιδιαίτερα από άτομα τα οποία έχουν επιλύσει το πρόβλημα της πείνας και βρίσκονται στην φυσιολογική κατάσταση να μπορούν να ικανοποιούν τις πλέον επιτακτικές ανάγκες τους, εφ’ όσον ζουν σε ένα περιβάλλον σχετικής ευμάρειας.

Αυτό το γεγονός εξηγείται, εάν λάβει κανείς υπ’ όψιν τον τεράστιο ρόλο που παίζει ο έρωτας στην ηθική και υλική ζωή του ανθρώπου, δεδομένου ότι η εστία, η οικογένεια, είναι ο χώρος στον οποίο ο άνδρας και η γυναίκα περνούν το μεγαλύτερο και καλύτερο μέρος της ζωής τους.

Εξηγείται επίσης από μια τάση προς το ιδανικό, η οποία διαποτίζει το ανθρώπινο πνεύμα από την στιγμή που αυτό αποκτά αυτοσυνείδηση.

Όσο οι άνθρωποι θα υποφέρουν, χωρίς να συνειδητοποιούν τα βάσανα τους, χωρίς να προσπαθούν να απαλλαγούν από αυτά, χωρίς να επαναστατούν, θα ζουν όπως τα κτήνη που δέχονται την ζωή όπως την βρίσκουν.

Από την στιγμή όμως που αρχίζουν να σκέπτονται και να κατανοούν ότι τα βάσανα τους δεν οφείλονται σε κάποιες ανυπέρβλητες φυσικές αντιξοότητες, αλλά σε ανθρώπινες αιτίες, τις οποίες οι άνδρες και οι γυναίκες μπορούν να εξαλείψουν, αισθάνονται συνακόλουθα την αναγκαιότητα μιας τελειοποίησης, και θέλουν -αυτό είναι, τουλάχιστον, το ιδανικό τους- να απολαύσουν τα αγαθά μιας κοινωνίας στην οποία θα βασιλεύει η απόλυτη αρμονία και στην οποία ο πόνος θα έχει εντελώς και για πάντα εξαλειφθεί.

Αυτή η τάση είναι πολύ χρήσιμη, εφ’ όσον μάς ωθεί να βαδίσουμε προς τα εμπρός. Μπορεί, ωστόσο, να αποδειχθεί επιζήμια, εάν, υπό το πρόσχημα ότι κανείς δεν μπορεί να φθάσει στην τελειότητα και ότι είναι αδύνατον να εξαλειφθούν όλοι οι κίνδυνοι και όλα τα ελαττώματα, μάς ωθεί να παραμελούμε όλα όσα θα μπορούσαμε να κάνουμε, συνεχίζοντας να ζούμε όπως μέχρι τώρα.

Τώρα, λοιπόν, και ας το πούμε ευθέως, δεν διαθέτουμε καμία λύση για να αντιμετωπίσουμε τα βάσανα που προέρχονται από τον έρωτα, εφ’ όσον αυτά δεν μπορούν να εξαλειφθούν με κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, ούτε καν με μια αλλαγή των συνηθειών μας. Τα βάσανα αυτά είναι ήδη προκαθορισμένα από κάποια βαθιά αισθήματα, θα μπορούσαμε να πούμε έμφυτα, του ανθρώπου, και μεταβάλλονται, όποτε μεταβάλλονται, μόνο μέσω μιας βραδείας εξέλιξης και κατά τρόπο που δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε.

Θέλουμε την ελευθερία. Θέλουμε οι άνδρες και οι γυναίκες να μπορούν να ερωτεύονται και να ενώνονται ελεύθερα, χωρίς άλλο κίνητρο εκτός από τον έρωτα, χωρίς καμία νομική, οικονομική και φυσική βία.

Η ελευθερία όμως, έστω και αν είναι η μοναδική λύση που μπορούμε και οφείλουμε να προτείνουμε, δεν επιλύει ριζικά το πρόβλημα, δεδομένου ότι για να ικανοποιηθεί ο έρωτας έχει ανάγκη από την συμφωνία δύο ελευθεριών, οι οποίες συχνά δεν εναρμονίζονται διόλου, και ότι η ελευθερία να κάνει κανείς ό,τι θέλει, δεν είναι παρά μια φράση κενή νοήματος, όταν κάποιος δεν μπορεί να θέλει κάτι.

Το σεξ είναι ασπίδα

Το σεξ κάνει καλό στη σωματική και στην ψυχική μας υγεία! Αυτό επιβεβαιώνεται μέσα από τα αποτελέσματα πολλών ιατρικών μελετών, οι οποίες τονίζουν πόσο ευεργετική είναι η επίδραση της σεξουαλικής ζωής.

Πράγματι, όσον αφορά τη σωματική υγεία, έχει διαπιστωθεί ότι η σεξουαλική ζωή ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα (το αμυντικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού), συμβάλλει στην καλύτερη καρδιακή λειτουργία, μπορεί να μας προφυλάξει από την εκδήλωση κάποιων μορφών καρκίνου και βοηθάει γενικότερα στην παράταση του χρόνου ζωής.

Σχετικά με το ανοσοποιητικό σύστημα, ο οργανισμός μας αποκτάει πιο δυνατή άμυνα απέναντι στις λοιμώξεις και είναι γρηγορότερη η επούλωση των τραυμάτων.

Επίσης, το σεξ ενισχύει την καλή καρδιακή λειτουργία. Η σεξουαλική επαφή μπορεί να θεωρηθεί σαν μια πολύ καλή αεροβική άσκηση που βοηθάει στην κυκλοφορία του αίματος και εξασκεί την καρδιά. Κατά το στάδιο της οργασμικής κορύφωσης μεγαλώνουν οι παλμοί της καρδιάς και ενισχύεται η λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα επιστημονικής μελέτης, οι άνδρες οι οποίοι έχουν ενεργή σεξουαλική ζωή, με συχνότητα ερωτικών επαφών δύο φορές την εβδομάδα, μειώνουν τις πιθανότητες να πάθουν έμφραγμα.

Ακόμη, πρέπει να θυμόμαστε ότι το σεξ είναι σα μια πολύ καλή μορφή σωματικής άσκησης που μας βοηθάει να διατηρήσουμε το σώμα μας λεπτό και σε καλή φυσική κατάσταση αφού καίμε αρκετές θερμίδες και λίπος.

Επιπλέον, καθοριστικό ρόλο στη θετική επίδραση της σεξουαλικής ζωής έχει και η ορμόνη ωκυτοκίνη, μια ουσία που εκκρίνει ο εγκέφαλός μας σε αυξημένη ποσότητα κατά τη διάρκεια του οργασμού. Η ωκυτοκίνη μεταφέρεται μέσα από την κυκλοφορία του αίματος στο σώμα μας.

Οι θετικές επιδράσεις της έχουν να κάνουν με τη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος και της αρτηριακής πίεσης, με την επούλωση πληγών και τη μείωση του αισθήματος του πόνου.

Παράλληλα, πρόσφατες ιατρικές έρευνες υποστηρίζουν ότι οι διάφορες ορμόνες που απελευθερώνονται κατά τον οργασμό μπορεί να μας προφυλάξουν από κάποιες μορφές καρκίνου, όπως ο καρκίνος του προστάτη στους άνδρες και ο καρκίνος του μαστού στις γυναίκες.

Ακόμη, η σεξουαλική ζωή λειτουργεί θετικά στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου. Πράγματι, κατά το στάδιο του οργασμού εκκρίνονται ειδικές ουσίες, οι ενδορφίνες, οι οποίες μειώνουν σημαντικά την αίσθηση του πόνου.

Όσον αφορά τη θετική επίδραση του σεξ στην ψυχική μας υγεία, πολλές επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με σεξουαλική ζωή είναι πιο ευδιάθετοι και αισιόδοξοι και έχουν μικρές πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχικές ασθένειες.

Τα τελευταία χρόνια γίνονται όλο και περισσότερες μελέτες που διερευνούν τη δράση ειδικών χημικών ουσιών που εκκρίνονται κατά τη διάρκεια του σεξ και που επιδρούν θετικά στη διάθεση των ατόμων.

Παράλληλα, η ύπαρξη σεξουαλικής ζωής αποτελεί και έναν παράγοντα που δείχνει την ψυχοσεξουαλική ωρίμανση του ατόμου. Είναι επίσης άξιο αναφοράς ότι οι άνθρωποι που διατηρούν ενεργή τη σεξουαλική τους ζωή εμφανίζουν σημαντικά μικρότερο ποσοστό άγχους και κατάθλιψης, σε σύγκριση με εκείνους που δεν έχουν σεξουαλική ζωή.

Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι τα άτομα αυτά είναι πιο ικανοποιημένα, ευδιάθετα και αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους.

Ακόμη η καλή σεξουαλική ζωή φαίνεται να ενισχύει τη συναισθηματική επικοινωνία και τη συντροφικότητα ενός ζευγαριού. Τα ζευγάρια που έχουν συχνές σεξουαλικές επαφές φαίνεται να είναι πιο ευτυχισμένα και ενισχύεται η επικοινωνία μεταξύ των συντρόφων.

Η αναγνώριση των συναισθημάτων από τα ίδια τα παιδιά θα τα βοηθήσει να βάλουν τα ίδια ένα όνομα στα συναισθήματα τους

Δώσε όνομα στο... συναίσθημά σου!

Τα πρώτα χρόνια της ζωής τους τα παιδιά κάνουν τα πρώτα βήματα για να μπορέσουν να επικοινωνήσουν με τον κόσμο. Περνούν από πολλά συναισθηματικά στάδια και μέσα σ' αυτά τα χρόνια παρατηρούμε πολλές αλλαγές στα συναισθήματα και στις κοινωνικές τους δεξιότητες.

Αυτό είναι τόσο συναρπαστικό όσο και τρομακτικό.

Ως γονείς υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε να αναπτύξουν τα παιδιά σας καλές κοινωνικές δεξιότητες και να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους ώστε να είναι έτοιμα για όλες τις προκλήσεις της ζωής.

Είναι πολύ βασικό να μάθετε τα παιδιά σας να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα τους.

Πότε μπορείτε να το κάνετε αυτό;

Μια καλή ώρα για να συζητήσετε με το παιδί σας τα συναισθήματα του είναι η ώρα λίγο πριν τον ύπνο. Είναι μια ώρα χαλάρωσης, χωρίς ένταση τόσο για σας όσο και για τα παιδιά. Μπορείτε να ξαπλώσετε μαζί με το παιδί σας στο πάτωμα και να ξεκινήσετε να κάνετε ερωτήσεις ο ένας στον άλλον σαν παιχνίδι. Το παιχνίδι των ερωτήσεων δημιουργεί ένα μυστήριο στο παιδί.

Ακόμα μπορείτε να ξεκινήσετε μια φανταστική ιστορία που να ταιριάζει με το πρόβλημα που υποθέτετε πως απασχολεί το παιδί σας. Σε καμία περίπτωση όμως μην το ταυτίσετε, τα παιδιά είναι πολύ περισσότερο έξυπνα από όσο φαντάζεστε, και τότε θα χάσετε την ευκαιρία να σας μιλήσει αλλά θα ακυρώσετε και αυτό τον τρόπο για να εκμαιεύετε τα συναισθήματα του παιδιού σας.

Ένας άλλος τρόπος είναι μέσα από τις δραστηριότητες της ημέρας. Μπορείτε να τα ρωτήσετε πως νιώθουν; Τι περιμένουν από την επόμενη μέρα; Η αναγνώριση των συναισθημάτων από τα ίδια τα παιδιά θα τα βοηθήσει να βάλουν τα ίδια ένα όνομα στα συναισθήματα τους.

Οι περισσότεροι άνθρωποι λειτουργούν με το συναίσθημα στην καθημερινότητα τους, είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να ξεκινάμε να τα αναγνωρίζουμε από παιδιά. Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνουμε την ζωή τους και όλα τα πολύπλοκα γίνονται εύκολα αφού έχουν όνομα.

Αυτό σημαίνει πως ξέρουμε τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

Ναρκισσισμός: Όταν ο θύτης προσπαθεί να πάρει τον έλεγχο παριστάνοντας το θύμα

Το πιο επικίνδυνο κομμάτι του να έχουμε έναν νάρκισσο στην ζωή μας, είναι ότι συνήθως το συνειδητοποιούμε όταν είναι πλέον πολύ αργά. Οι ναρκισσιστές είναι πραγματικά επιδέξιοι στο να σαγηνεύουν, να γοητεύουν και να χειραγωγούν, ώστε να παρασύρουν στις επιθυμίες τους. Μόνο όταν τους συναναστραφούμε αρκετά αρχίζουν να δείχνουν την πραγματική τους υπόσταση.

Ένας νάρκισσος θα προσπαθήσει να μας ανατρέψει αυτό το οποίο αντιλαμβανόμαστε κάθε φορά που τον αντιμετωπίζουμε. Θα κάνει τα πάντα για να μην αναλάβει την ευθύνη ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται ότι θα αδικήσει κάποιον. Με ποιους τρόπους όμως συμβαίνει αυτό;

Άρνηση

Αυτή είναι η αγαπημένη αντίδραση ενός νάρκισσου κάθε φορά που προσπαθούμε να τον αντιμετωπίσουμε. Δεν είναι πάντα ξεκάθαρο αν απλώς του λείπει η αυτογνωσία για να συνειδητοποιήσει πόσο βλαβερές μπορεί είναι οι πράξεις του ή αν αρνείται να αναλάβει την ευθύνη.

Συχνά, μας προκαλεί μεγάλη σύγχυση το να βρισκόμαστε στο πλευρό κάποιου που ισχυρίζεται ότι νοιάζεται για εμάς, αλλά φαίνεται να αδιαφορεί για τις ανάγκες μας όταν τελικά τις εκφράζουμε.

Ο φόβος ως μέσον επιβολής ελέγχου

Ας θυμηθούμε, όταν θεωρήσαμε πραγματικά πολύ τρυφερό, στην αρχή της γνωριμίας με ένα νάρκισσο, το ότι υπήρξε εντελώς ανοιχτός και ευάλωτος μαζί μας. Συνήθως, αυτό είναι ενθαρρυντικό για το θύμα ενός νάρκισσου, ώστε να κάνει το ίδιο, αποκαλύπτοντας τους χειρότερους φόβους και τα πιο βαθειά του συναισθήματα. Εφόσον αυτό συμβεί, χρησιμοποιείται τελικά εναντίον του θύματος.

Όταν ένας ναρκισσιστής αισθάνεται ότι τον ξεμπροστιάζουν, θα κάνει τα πάντα για να αποκτήσει ξανά τον έλεγχο. Ο φόβος είναι ένα ισχυρό όπλο που γνωρίζει ότι θα κάνει το θύμα του να ανακαλέσει τις «κατηγορίες». Συχνές είναι οι απειλές της εγκατάλειψης και οι προσπάθειες απαξίας.

Ψέματα

Άλλη μία συνήθης τακτική χειραγώγησης αποτελεί το ψέμα. Ο νάρκισσος μπορεί να μας μπερδέψει λέγοντας πολλά και μπερδεμένα πράγματα τα οποία είναι αναληθή. Είτε προσπαθεί να μας κάνει να αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας (gaslighting) ή να μας εμπλέξει στον ιστό των ψεμάτων του, είτε επιδιώκει να μας πείσει για μία εναλλακτική πραγματικότητα.

Αυτό μας κάνει να αμφισβητούμε την δική μας εκδοχή των γεγονότων και εντέλει, μοιάζει δισεπίλυτο να μπορέσουμε να καταλάβουμε αυτό που πραγματικά συμβαίνει.

«Προβολή» των αποτυχιών

Ένας νάρκισσος τείνει να υποθέτει ότι όλοι είναι εξίσου τοξικοί με εκείνον. Πείθει τον εαυτό του ότι αυτό που κάνει είναι «προφανές και σωστό», οπότε είναι ξεκάθαρα δικό μας λάθος αν επηρεαζόμαστε από αυτό.

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι «προβάλλει» τις δικές του αποτυχίες στο θύμα του. Αυτό έχει να κάνει με τις δικές του ανασφάλειες. Έτσι, αν για παράδειγμα απατά, θα κατηγορήσει το θύμα του ότι το έκανε επίσης, προκειμένου να επιρρίψει άλλου την προσοχή.

Μετατόπιση της ευθύνης

Σύμφωνα με ένα νάρκισσο φταίμε για όλα. Ακόμα και αν είμαστε εντελώς απομακρυσμένοι από μία κατάσταση. Αν για παράδειγμα, είχε μια κακή μέρα στη δουλειά, την μεταθέτει πάνω μας, και αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο δικό μας λάθος, επειδή δεν είμαστε αρκετά υποστηρικτικοί ή δεν έχουμε κατανόηση.

Ο νάρκισσος θα προβεί σε εντελώς παράλογες εξηγήσεις για την υποτιθέμενη εμπλοκή μας, απλώς και μόνο επειδή αρνείται να αναλάβει τον έλεγχο των πράξεών του. Η αλλαγή σαφώς και δεν είναι στη λίστα των προτεραιοτήτων του.

Αυτο-θυματοποίηση

Στη λογική του, ο νάρκισσος υποθέτει ότι αν διεκδικήσει πρώτος τον ρόλο του θύματος, τότε δεν μπορούμε παρά να τον δικαιολογήσουμε. Η επιθυμία του είναι να απαλλαγεί από κάθε ευθύνη, αναγκάζοντας μας να ζητήσουμε συγγνώμη χωρίς ουσιαστικά να έχουμε κάνει κάτι άξιο απολογίας.

Αυτό αποτελεί μία τακτική απόσπασης της προσοχής, για να μετατοπίσουμε το ενδιαφέρον μας από τις λανθασμένες ενέργειές του, σε εμάς, και στον τρόπο με τον οποίο ισχυρίζεται ότι τον πληγώνουμε και τον απογοητεύουμε.

Πρόκληση «οίκτου» και ενόχων

Για όποιον αναρωτιέται, γιατί τα θύματα μένουν τόσο καιρό με ναρκισσιστές, αυτό συχνά έχει να κάνει με την ενοχή. Ένας νάρκισσος είναι εξαιρετικός στο να αφηγείται δακρύβρεχτες ιστορίες και να μας κάνει να αισθανόμαστε σαν το «σωσίβιο» του.

Συχνά, χρησιμοποιεί τις άσχημες εμπειρίες του ως τρόπο για να δικαιολογήσει τις πράξεις του. Έτσι δεν φαίνεται πλέον ως ο «κακός», αλλά μάλλον ως κάποιος που χρειάζεται τη βοήθειά μας για να τα πάει καλύτερα.

Πλαισίωση της ιστορίας

Όλα είναι θέμα οπτικής, σωστά; Ο νάρκισσος έχει τον τρόπο να πλαισιώνει την ιστορία από τέτοια οπτική γωνία, όπου η αντίδρασή μας σε αυτήν θα φαίνεται αδικαιολόγητη. Θα μας πει ότι αντιδρούμε υπερβολικά επειδή ήταν απλώς ένα αστείο ή ότι είμαστε πολύ ευαίσθητοι και ευερέθιστοι, καθώς κανένας άλλος δεν θα στενοχωριόταν για τις πράξεις του.

Χρειάζεται προσοχή γιατί τελικά η επανάληψη και επαναφορά του ίδιου κάθε φορά «πλαισίου», μας κάνει να βλέπουμε τελικά τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, και όχι από την δική μας. Τότε είναι που αρχίζουμε να δικαιολογούμε όλες τις τρανταχτές ενδείξεις.

Απομάκρυνση

Το να απομακρυνθεί ένας νάρκισσος, αποτελεί τον τρόπο του να μας δώσει ένα μάθημα. Είναι σαν να μας τιμωρεί, ώστε να «πάρουμε το μάθημά μας», για να τον «εκτιμήσουμε» περισσότερο, μόλις μας δώσει ξανά σημασία και προσοχή. Μας ενσταλάζει ένα σύστημα ανταμοιβής, ώστε να θεωρήσουμε ότι πρέπει να ζούμε για να τον ευχαριστήσουμε, διαφορετικά θα υποστούμε τις συνέπειες.

«Εναλλασσόμενες» ενδείξεις στοργής

Ένας νάρκισσος μετακινείται από το «μηδέν στο εκατό» πραγματικά γρήγορα. Τη μία είναι θυμωμένος μαζί μας αγνοώντας μας και την άλλη μας κάνει να νιώθουμε οι πιο τυχεροί άνθρωποι στον κόσμο. Αυτό το κάνει για δύο βασικούς λόγους: Πρώτον, είναι ένας τρόπος να ρυθμίσουμε την συμπεριφορά μας, έτσι ώστε να προσπαθούμε πάντα να κερδίσουμε τη στοργή του. Δεύτερον, είναι μία μέθοδος για να μας φέρει πίσω μόλις αισθανθεί ότι μπορεί να μας χάσει.

Διάδοση ψευδών πληροφοριών

Σε αρκετές περιπτώσεις, ένας νάρκισσος, για να προσπαθήσει να επιβάλλει την δική εκδοχή του, επιδίδεται σε ανυπόστατες διαδόσεις για εμάς, σε άλλους ανθρώπους. Αυτός είναι ένας τρόπος για να «θολώσει τα νερά» αποκτώντας «αριθμητική» δύναμη και υπέροχη (αρκετοί άνθρωποι θα δεχθούν την δίκη του εκδοχή). Επιπλέον, αισθάνεται ότι έτσι δημιουργεί ένα άλλοθι που μπορεί να μας προβάλλει ως αντικειμενική αλήθεια.

Αυτού του είδους οι τακτικές είναι που μας κάνουν να αισθανόμαστε «τρελοί» και μόνοι. Καταλήγουμε να αναρωτιόμαστε αν κάνουμε λάθος που είμαστε οι μοναδικοί που τον βλέπουμε όπως πραγματικά είναι.

Μιλώντας με τους «αγαπημένους» μας

Ένας νάρκισσος λατρεύει να τροφοδοτεί το εγώ του, έχοντας τους πάντες στο πλευρό του. Δεν έχει κανένα πρόβλημα να απευθυνθεί στα αγαπημένα μας πρόσωπα πίσω από την πλάτη μας, ισχυριζόμενος ότι χρειάζεται συμβουλές, μόνο και μόνο για μας στοχοποιήσει. Αποζητά την ενσυναίσθηση με οποιοδήποτε τίμημα.

Αυτός είναι επίσης ένας τρόπος για να μας απομονώσει και να μας κάνει να χάσουμε το σύστημα υποστήριξής μας, ώστε να αισθανθούμε ότι δεν έχουμε κανέναν δίπλα μας, παρά μόνο τον ίδιο.

Μονοπωλώντας την συζήτηση

Η συζήτηση με έναν ναρκισσιστή δεν θα λέγαμε ότι είναι ακριβώς αμφίδρομη. Ένας νάρκισσος αρέσκεται στο να ακούει τον εαυτό του να μιλάει. Αυτός είναι ένας τρόπος για να αλλάξει την δυναμική εξουσίας, ώστε να έχει τον απόλυτο έλεγχο της συνομιλίας. Εάν δεν μπορέσουμε να πούμε ούτε μία λέξη, τότε δεν θα έχουμε την ευκαιρία να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας και θα υποθέσει ότι «κέρδισε» το επιχείρημα του.

Συχνά, το θύμα ενός νάρκισσου μπορεί απλά να αισθάνεται τόσο εξαντλημένο ακούγοντας τον, που δεν θα επιθυμήσει καν μιλήστε ώστε να τερματίσει την συζήτηση.

Υψώνοντας τον τόνο της φωνής

Ομοίως με το να επιβάλλεται στην συζήτηση, οι φωνές και το να υψώνει τον τόνο του, είναι τακτική εκφοβισμού ενός νάρκισσου. Συχνά το θύμα είναι τόσο εστιασμένο στον τόνο και την ένταση που χρησιμοποιείται εναντίον του, που αυτομάτως αισθάνεται αδύναμο.

Αυτό για το οποίο φωνάζει δεν είναι τόσο πολύ στο επίκεντρο, όσο οι ίδιες οι φωνές. Απλώς προβαίνει σε αυτή την ενέργεια, για μας κάνει να νιώθουμε «μικροί» και ασήμαντοι ώστε μην μπούμε καν στον κόπο να του απαντήσουμε.

Επικρίνοντας κάθε κίνηση

Σε μία προσπάθεια να μας καταρρίψει εντελώς, ένας ναρκισσιστής θα ασκήσει κριτική στα πάντα, από τα επιτεύγματά μας, μέχρι τον τρόπο που ντυνόμαστε. Επιθυμεί να αφαιρέσει την αυτοεκτίμησή μας, για να διασφαλίσει ότι δεν θα αντέχουμε τον εαυτό μας, ότι του λέμε απλώς ναι, και το πιο σημαντικό, ώστε να αισθανόμαστε πολύ αδύναμοι για να μείνουμε μόνοι χωρίς αυτόν.

Η σιωπηλή τιμωρία

Το να μας αγνοούν και να μας κάνουν να αισθανόμαστε αόρατοι, μπορεί να είναι ένα από τα πιο δύσκολα συναισθήματα. Δίνοντάς μας ο νάρκισσος την «σιωπηλή τιμωρία», αρχίζουμε να νιώθουμε ότι δεν έχουμε και τόσο μεγάλη σημασία, ώστε η μόνη μας προσοχή δίνεται στο να αντεπιτεθούμε για να μας προσέξουν.

Όταν ένας νάρκισσος αισθάνεται ότι δεν έχει επιχειρήματα, θα αρχίσει να μας αγνοεί. Αν και στην αρχή το θύμα ενός νάρκισσου, μπορεί να νομίζει ότι κερδίζει, μετά από αρκετό καιρό, θα αισθάνεται ότι είναι πρόθυμο να κάνει τα πάντα για να τερματίσει αυτή την σιωπηλή μεταχείριση.

Το «ναρκισσιστικό παιχνίδι» είναι, πολύπλοκο, δύσκολο και κυρίως, κάτι το οποίο ο νάρκισσος δεν θα παραδεχτεί ποτέ ότι υφίσταται. Χρειάζεται λοιπόν να κατανοήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει και να είμαστε σε επαφή με τα αληθινά μας συναισθήματα και σκέψεις. Έτσι, ανακτώντας δυνάμεις οι οποίες μοιάζουν να έχουν πληγεί, σταδιακά θα αρχίσουμε να εντοπίζουμε την πραγματικότητα, διαχωρίζοντας την από αναληθή γεγονότα, τα οποία μας είχαν παρουσιαστεί μέσα από ένα διαστρεβλωμένο πρίσμα.

Οι δεδομένοι και τα δεδομένα φεύγουν χωρίς προειδοποίηση

Ποιος είπε πως τα πάντα είναι δεδομένα σε αυτή τη ζωή.

Τίποτα δεν είναι δεδομένο! Η αγάπη και αν δεν είναι δεδομένη. Ο έρωτας το ίδιο. Η δουλειά μας, οι άνθρωποι, η υγεία μας ακόμα και ο αέρας που αναπνέουμε.

Το έχουμε ζήσει όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας. Έτσι δεν είναι;

Όλοι είχαμε από κάποιον άνθρωπο δίπλα μας που θεωρούσαμε δικό μας ότι και αν γίνει. Που θεωρούσαμε δεδομένο σε ότι και αν του κάνουμε ή αν δεν κάνουμε. Δεν είναι όμως έτσι. Ο άνθρωπός μας έχει ανάγκη να του το δείχνουμε ακόμα και με τις πιο μικρές λεπτομέρειες. Από μία καρφίτσα έως την καρδιά μας, το μέσα μας.

Δεν πειράζει τον αγαπημένο μου θα τον δω άλλη ημέρα. Και όλο οι υποχρεώσεις αυξάνονται και εκείνος όλο πάει πιο πίσω. Πως έχεις απαίτηση μετά εκείνος να είναι πάντα παρών και να ξέρει τα θέλω σου και να ενδιαφέρεται γι’ αυτά.

Εδώ πολλές φορές τον θεωρούμε τόσο δεδομένο που τον ξεπετάμε χωρίς να δώσουμε σημασία σε αυτό που μας λέει. Τον αγαπημένο μας καφέ, φαγητό, νησί, λουλούδι, χρώμα και ου το κάθε εξής. Το οτιδήποτε μικρό ή μεγάλο που τον κάνει ευτυχισμένο. Ξέρεις ε; Όσο μικρά και αν είναι κάποια πράγματα μένουν για πάντα μέσα μας. Θα μου πεις να μην έχεις προσδοκίες. Όχι! Να έχεις γιατί είναι ο άνθρωπός σου και θα πρέπει να ξέρει και την παραμικρή λεπτομέρειες που σε αφορά. Γιατί; Γιατί είναι ερωτευμένος, σε αγαπάει νοιάζεται για τα θέλω σου και για τα όλα σου.

Αν δεν νοιάζεται για όλα αυτά, τότε δεν είναι ο άνθρωπός σου.

Λέγεται έτσι γιατί ακόμα και αν δει το πρόσωπό σου ή αν ακούσει τον τόνο της φωνής σου θα καταλάβει αν είσαι ή όχι καλά. Εκείνος που σε θεωρεί δεδομένο και δεν ενδιαφέρεται δεν ξέρει ούτε καν τον ήχο βγάζουν τα μάτια σου όταν τον κοιτάς.

Εσύ; Εσύ τι κάνεις γι’ αυτό;

Τον ακούς, τον προσέχεις, είσαι πάντα εκεί και ξέρεις και την παραμικρή λεπτομέρεια που τον αφορά. Το κάνεις όχι γιατί πρέπει, γιατί έχουμε πει πως δεν υπάρχουν πρέπει, αλλά γιατί το θέλεις και βγαίνει από μέσα σου.

Μα είναι ο άνθρωπός σου και σε ενδιαφέρει κάθε ίντσα του μυαλού του και του είναι του. Πως αλλιώς θα μπορούσε να ήταν αν δεν είναι έτσι!

Μην αφήνεις τίποτα στην τύχη του και μην θεωρείς τίποτα δεδομένο. Έτσι χάνουμε τον κόσμο και μετά ψάχνουμε να βρούμε από πού έφυγε και γιατί.

 
Η ζωή, οι άνθρωποί μας, τα όλα μας θέλουν αποδείξεις και όχι θεωρία.

Να το θυμάσαι αυτό.

Τα δεδομένα εύκολα φεύγουν, εύκολα χάνονται!

Η διαπίστωση και η βίωση των γηρατειών

Να πεθάνεις νωρίς ή να γεράσεις: δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση. ‘Ωστόσο, ό Γκαίτε είπε: «Τα γεράματα μας βρίσκουν αναπάντεχα».

Ο καθένας θεωρεί τον εαυτό του μοναδική ανθρώπινη ύπαρξη και συχνά εκπλήσσεται όταν ή κοινή μοίρα γίνει και δική του όταν δηλαδή αρρωστήσει ή χάσει αγαπημένα του πρόσωπα. Θυμάμαι την κατάπληξή μου όταν αρρώστησα σοβαρά για πρώτη φορά στη ζωή μου κι έλεγα στον εαυτό μου, προσπαθώντας να τον πείσω: «αυτός πού μεταφέρουν στο φορείο είμαι εγώ». Τα ατυχήματα τα αποδεχόμαστε αρκετά εύκολα, γιατί μάς αφορούν σαν μοναδικά όντα. Αλλά τα γηρατειά αποτελούν την κοινή μοίρα κι όταν μάς συμβούν δε θέλουμε να τα παραδεχτούμε. Μάς φοβίζει το γεγονός ότι ή πάροδος τού χρόνου μάς μεταμορφώνει προσωπικά. Όταν ήμουν σαράντα μόλις χρονών στεκόμουν μπροστά στον καθρέφτη κοιτάζοντας τον εαυτό μου και δε μπορούσα να το πιστέψω. Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν συνείδηση της ηλικίας τους, μα οι ενήλικοι παύουμε να τη σκεφτόμαστε πια. Δυσκολευόμαστε ιδιαίτερα να δεχτούμε τα γηρατειά, γιατί τα θεωρούσαμε πάντα σαν κάτι ξένο. Αναρωτιέμαι: «Μπορεί να έχω γίνει διαφορετικό oν, ενώ παραμένω ο εαυτός μου;».

«Ο προβληματισμός σου είναι λανθασμένος», μου απαντάνε. «Όσο νιώθεις νέος, είσαι νέος». Μα ένας τέτοιος ισχυρισμός δείχνει παρεξήγηση της περίπλοκης αλήθειας του φαινομένου των γηρατειών: για τον παρατηρητή, αποτελούν μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στη δική μου οντότητα, όπως την ορίζει εκείνος αντικειμενικά και στη συνειδητοποίηση τού εαυτού μου διαμέσου εκείνου. Mεσα μου, έχει γεράσει ο «Άλλος» (δηλαδή αυτό πού αντιπροσωπεύω για τον παρατηρητή) και αυτός ο Άλλος είναι ό εαυτός μου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, για τον υπόλοιπο κόσμο, ή υπόστασή μας είναι τόσο πολύπλευρη, όσο και ο ίδιος ο κόσμος. Κάθε παρατήρηση για μας μπορεί να αμφισβητηθεί με μιαν αντίθετη γνώμη. Αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν επιτρέπεται καμιά αμφισβήτηση: ή λέξη «έξηντάχρονος» έχει για όλους το ίδιο ουσιαστικό περιεχόμενο. Αντιστοιχεί σε βιολογικά φαινόμενα πού αποδεικνύονται πρακτικά. Μα ή δική μας προσωπική εμπειρία δε μας λέει την ηλικία μας, ούτε υπάρχει τίποτε αντιληπτό πού να μας δείχνει την κατάπτωση πού συνοδεύει την πάροδο τού χρόνου. Κι αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά για να διακριθεί ή αρρώστια από τα γηρατειά. Η αρρώστια μας προειδοποιεί για την παρουσία της και ό οργανισμός αμύνεται, συχνά με τρόπο πιο δυσάρεστο κι από το αρχικό ερέθισμα. Η ύπαρξη της αρρώστιας είναι πιο φανερή σ’ εκείνον πού την υφίσταται παρά στους γύρω του, πού μπορεί και να μην αντιλαμβάνονται τη σημασία της. Τα γηρατειά είναι πιο εμφανή στους άλλους παρά στο ίδιο το υποκείμενο. ’Αποτελούν μια νέα κατάσταση βιολογικής ισορροπίας κι αν το άτομο προσαρμοστεί ομαλά στη διαδικασία της, γήρανσης, δεν παρατηρεί την αλλαγή. Ή συνήθεια και διάφοροι αντισταθμιστικοί παράγοντες μπορούν να καλύψουν τα ψυχοκινητικά μειονεκτήματα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ακόμη κι αν το σώμα μας στέλνει σήματα κινδύνου, ή σημασία τους δεν είναι πάντα ξεκάθαρη. Και συχνά μπαίνουμε στον πειρασμό να συγχέουμε κάποια ανίατη νόσο με τα οριστικά γεράματα. Ό Τρότσκι πού ζούσε μόνο για την εργασία και τον αγώνα φοβόταν τα γηρατειά κι έτρεμε όταν σκεφτόταν τη φράση που επαναλάμβανε συχνά ο Λένιν: «Ξέρεις πιο είναι το χειρότερο ελάττωμα; Να έχεις περάσει τα πενήντα πέντε». Και το 1933, όταν συμπλήρωνε ο ίδιος τα 55 του χρόνια, έγραψε ένα γράμμα στη γυναίκα του όπου παραπονιόταν για κόπωση, έλλειψη ύπνου, αμνησία. Και τού φαινόταν πως οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν, πράγμα πού τον ανησυχούσε. «Μπορεί να είναι αυτή ή τελευταία περίοδος της ζωής, απ’ όπου δεν υπάρχει επιστροφή ή μήπως πρόκειται για μια προσωρινή, αν και ξαφνική κατάπτωση, από την όποια θα συνέλθω; Θα δούμε». Με λύπη θυμήθηκε το παρελθόν και ζητούσε να τού στείλει μια παλιά φωτογραφία, τότε πού ήταν και οι δύο τους νέοι. «Όμως, τα συγκεκριμένα συμπτώματα τού πέρασαν και ανέλαβε και πάλι τις δραστηριότητές του.

Ισχύει και το αντίθετο: οι ενοχλήσεις των γηρατειών περνάνε συχνά απαρατήρητες ή θεωρούνται ασήμαντες και θεραπεύσιμες ανωμαλίες. ‘Ο άνθρωπος έχει πια αντιληφθεί τον ερχομό των γηρατειών πριν τα διαπιστώσει κάποιος τρίτος από τα εξωτερικά του συμπτώματα . Αλλά και τότε ακόμα, το σώμα δε μας επιτρέπει να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης. Ξέρουμε, π.χ., πώς οι ρευματισμοί μας οφείλονται στα γεράματα, μα δεν καταλαβαίνουμε πως αντιπροσωπεύουν μια νέα κατάσταση. Παραμένουμε αυτό πού ήμαστε, με τούς ρευματισμούς σαν κάτι πρόσθετο.

Η θεωρία της συναισθηματικής ιδιοτέλειας

Η συναισθηματική ιδιοτέλεια ορίζεται από τον Ναγέφ Αλ-Ροντάν ως «ιδιοτέλεια υποκινούμενη από νευροχημικά συναισθήματα». Όπως υποστηρίζει στη γενική θεωρία του για την ανθρώπινη φύση, «συναισθηματικός ανήθικος εγωισμός», η ανθρώπινη συμπεριφορά διέπεται πρωταρχικά από την ιδιοτέλεια. 

Οι άνθρωποι επιζητούν καταρχήν την επιβίωση και κατόπιν την κυριαρχία. Αυτές οι πτυχές της ανθρώπινης φύσης είναι προϊόν γενετικά κωδικοποιημένων ενστίκτων επιβίωσης, τροποποιημένων από το συνολικό μας περιβάλλον και εκφρασμένων ως νευροχημικών συναισθημάτων και ενεργειών. Συνεπώς μόλις οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου ικανοποιηθούν, τότε αυτός μπορεί να χρησιμοποιήσει την ιδιοτέλεια με μέτρο. 

Σε ορισμένες περιπτώσεις κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα, όπως την μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ ατόμων και κοινωνιών. Παρ’ όλα αυτά ο Αλ-Ροντάν προειδοποιεί ότι η υπερβολική γενική ιδιοτέλεια υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει σε απογοήτευση και διαμάχη.

Βασιζόμενος στην αντίληψή του για την ανθρώπινη φύση, ο Αλ-Ροντάν προτείνει την εισαγωγή μηχανισμών οι οποίοι θα ελέγχουν την άναρχη γενική ιδιοτέλεια. Η άσκηση χρηστής διακυβέρνησης θα πρέπει να περιλαμβάνει επαρκείς ελέγχους της ισχύος της κυβέρνησης και αποτελεσματική επιβολή των νόμων, όπως επίσης και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και την επέκτασή τους ώστε να συμπεριλάβουν φυσιολογικές και συναισθηματικές ανάγκες.

Richard Dawkins: Γιατί πραγματικά συμβαίνουν κακά πράγματα;

ΓΙΑΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ έστω και το παραμικρό; Tο ερώτημα είναι περίπλοκο, αλλά έχει περισσότερο νόημα από το «Γιατί συμβαίνουν κακά πράγματα;» Συνήθως, δεν εστιάζουμε στα κακά πράγματα, εκτός αν συμβαίνουν πιο συχνά απ’ όσο θα αναμέναμε, ή εκτός αν πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποια φυσική δικαιοσύνη, που στέλνει τα κακά μόνο στους κακούς.

Συμβαίνουν άραγε κακά πράγματα πιο συχνά απ’ ό,τι θα περιμέναμε με βάση την τύχη; Αν ναι, τότε οφείλουμε πραγματικά να δώσουμε μια εξήγηση, ίσως έχετε ακούσει κάποιους να αναφέρονται στον «Νόμο του Μέρφι», που μερικές φορές ονομάζεται και «νόμος του γκαντέμη». Σύμφωνα με αυτόν, «αν φύγει από τα χέρια μας η φρυγανιά με τη μαρμελάδα, θα πέσει με τη μαρμελάδα προς τα κάτω». Ή, γενικότερα, «Αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει». Πολλοί τον αναφέρουν ως αστείο, όμως, συχνά πιστεύουν ότι κρύβεται και κάτι άλλο: ο κόσμος υπάρχει μόνο και μόνο για να τους βλάψει.

Συμμετέχω σε αρκετά τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, και ένα από τα πράγματα που μπορεί να πάνε στραβά στα «εξωτερικά γυρίσματα» είναι ο ανεπιθύμητος θόρυβος. Κάθε φορά που περνάει από πάνω σου ένα αεροπλάνο, πρέπει να σταματήσεις το γύρισμα μέχρι να απομακρυνθεί, κάτι που μπορεί να γίνει εξαιρετικά εκνευριστικό. Μια ταινία εποχής μπορεί να καταστραφεί ακόμα και από το παραμικρό ίχνος θορύβου αεροπλάνου. Στα μέλη των τηλεοπτικών συνεργείων επικρατεί η πρόληψη ότι τα αεροπλάνα πετάνε πάνω απ’ τα κεφάλια τους σκοπίμως τις στιγμές που η σιωπή είναι άκρως σημαντική, και το δικαιολογούν επικαλούμενοι τον Νόμο του Μέρφι.

Τώρα τελευταία, το τηλεοπτικό συνεργείο με το οποίο συνεργαζόμουν επέλεξε μια τοποθεσία στην οποία ήμασταν σίγουροι ότι ο θόρυβος θα ήταν ελάχιστος: ένα δυσπρόσιτο λιβάδι κοντά στην Οξφόρδη. Φτάσαμε νωρίς το πρωί, ώστε να είμαστε απολύτως σίγουροι ότι θα επικρατούσε γαλήνη και ησυχία — μόνο που όταν ξεκινήσαμε, ανακαλύψαμε έναν μοναχικό Σκοτσέζο να εξασκείται στην γκάιντα (ίσως γι’ αυτό τον είχε διώξει από το σπίτι η γυναίκα του). «Ο Νόμος του Μέρφι!» αναφωνήσαμε. Θόρυβος ακούγεται συνέχεια, όμως τον προσέχουμε μόνο όταν μας ενοχλεί – π.χ., όταν παρεμβαίνει στα γυρίσματά μας. Έχουμε μια τάση να παρατηρούμε την όχληση, και αυτό μάς δημιουργεί την εντύπωση ότι κάτι εκεί έξω έχει βαλθεί να μας ενοχλεί συνεχώς.

Στην περίπτωση της φρυγανιάς με τη μαρμέλαδα, μην ξαφνιαστείτε αν τελικά διαπιστώσετε πως η πλευρά με τη μαρμελάδα όντως πέφτει πιο συχνά στο πάτωμα: τα τραπέζια δεν είναι πολύ ψηλά, έτσι η φρυγανιά με τη μαρμελάδα, καθώς πέφτει, κάνει μόνο μισή περιστροφή προτού λερώσει το πάτωμα. Ωστόσο, το παράδειγμα της φρυγανιάς είναι απλώς ένας παραστατικός τρόπος για να εκφραστεί η απαισιόδοξη ιδέα πως «αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει».

Ίσως το επόμενο παράδειγμα εξηγεί καλύτερα τον νόμο του γκαντέμη: «Όταν στρίβουμε ένα κέρμα, όσο πιο πολύ θέλουμε να έρθει κεφάλι, τόσο πιο πιθανό είναι να έρθουν γράμματα».

Αυτή, τουλάχιστον, είναι η απαισιόδοξη άποψη. Υπάρχουν και οι αισιόδοξοι που πιστεύουν όπ όσο περισσότερο θέλουμε να έρθει κεφάλι, τόσο πιο πιθανό είναι να έρθει. Ίσως θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τον «Νόμο της Πολυάννας» — για την πεποίθηση ότι όλα γίνονται συνήθως για καλό. Ή για τον «Νόμο του Πανγκλός», από τον χαρακτήρα που επινόησε ο Βολτέρος. Ο «Δρ. Πανγκλός» πίστευε πως «Όλα είναι για καλό σε τούτο τον καλύτερο απ’ όλους τους δυνατούς κόσμους».

Αν το δούμε έτσι, γρήγορα αντιλαμβανόμαστε ότι τόσο ο Νόμος του Μέρφι όσο και ο Νόμος της Πολυάννας, είναι ανοησίες. Τα νομίσματα και οι φρυγανιές δεν μπορούν να γνωρίζουν τις επιθυμίες μας, ούτε έχουν δικές τους επιθυμίες. Εξάλλου, κάτι κακό για κάποιον μπορεί να είναι καλό για κάποιον άλλο: σε έναν αγώνα τένις, προφανώς και οι δύο αντίπαλοι προσεύχονται πυρετωδώς για τη νίκη, αλλά κάποιος πρέπει να χάσει! Δεν υπάρχει λόγος να ρωτήσουμε, «Γιατί συμβαίνουν κακά πράγματα;» ούτε «Γιατί συμβαίνουν καλά πράγματα;» Tο πραγματικό πίσω και από τα δύο είναι γενικότερο: «Γιατί συμβαίνει κάτι;»

Τύχη, πιθανότητα και αίτιο

Κάποιοι λένε, συχνά, «Όλα γίνονται για κάποιον λόγο». Από μια άποψη, έχουν δίκιο. Όλα γίνονται πράγματι για κάποιον λόγο – δηλαδή, κάθε γεγονός έχει το αίτιό του, που προηγείται πάντα του γεγονότος.

Τα τσουνάμι συμβαίνουν εξαιτίας των υποθαλάσσιων σεισμών, και όπως είδαμε οι σεισμοί εκδηλώνονται επειδή μετατοπίζονται οι τεκτονικές πλάκες της Γης. Με αυτή την έννοια, όλα συμβαίνουν πραγματικά για κάποιον λόγο, όπου ο «λόγος» σημαίνει «παρελθοντικό αίτιο». Αρκετοί, όμως, χρησιμοποιούν τη λέξη λόγος με μια πολύ διαφορετική έννοια: για να υποδηλώσουν κάτι που μοιάζει με «σκοπό». Λένε, για παράδειγμα,

«Το τσουνάμι ήταν η τιμωρία για τις αμαρτίες μας»,

ή

«Το τσουνάμι εγινε για να καταστραφούν τα νυχτερινά κέντρα, οι ντίσκο, τα μπαρ και όλα αυτά τα αμαρτωλά μέρη».

Είναι εκπληκτικό το πόσο συχνά οι άνθρωποι καταφεύγουν σε τέτοιου είδους ανοησίες. Ίσως είναι κατάλοιπο της παιδικής ηλικίας. Οι παιδοψυχολόγοι έχουν δείξει πως όταν ρωτάμε τα πολύ μικρά παιδιά γιατί κάποια πετρώματα είναι μυτερά, απορρίπτουν τις επιστημονικές αιτίες και προτιμούν την απάντηση: «Για να ξύνονται τα ζώα όταν νιώθουν φαγούρα». Κάποια στιγμή, τα περισσότερα παιδιά ξεπερνούν και αντικαθιστούν αυτή την εξήγηση. Ωστόσο, αρκετοί ενήλικες δείχνουν ανίκανοι να απαγκιστρωθούν από παρόμοιες εξηγήσεις όταν έρχονται αντιμέτωποι με μεγάλες συμφορές, όπως ένας ισχυρός σεισμός, ή όταν αποδεικνυονται τυχεροί, αν γλιτώσουν από έναν σεισμό.

Τι γίνεται με την «κακή τύχη»; Υπάρχει τέτοιο πράγμα; Είναι κάποιοι πιο τυχεροί από άλλους;

Οι άνθρωποι μιλούν για μια «σειρά» από κακοτυχίες, ή «γκαντεμιά». Άλλοτε λένε, «Τελευταία μου έχουν συμβεί τόσα κακά, που δεν μπορεί, κάτι καλό θα γίνει», Άλλοι, πάλι, αναφέρονται στον «τάδε, που είναι τόσο άτυχος, και τίποτα δεν του πάει καλά».

Η φράση «Δεν μπορεί, κάτι καλό θα γίνει» είναι παράδειγμα μιας διαδεδομένης παρερμηνείας του «Νόμου των Πιθανοτήτων», Στο κρίκετ, η έκβαση του παιχνιδιού επηρεάζεται πολλές φορές από το ποια ομάδα παίζει πρώτη. Οι δύο αρχηγοί στρίβουν ένα κέρμα για το ποιος θα έχει το πλεονέκτημα και όπως είναι φυσικό, οι φίλαθλοι ελπίζουν στην καλή τύχη του αρχηγού τους. Πριν από έναν πρόσφατο αγώνα μεταξύ Ινδίας και Σρι Λάνκα, μια ιστοσελίδα της Yahoo έθεσε το ακόλουθο ερώτημα:

«Θα σταθεί ο Ντόνι (ο αρχηγός της Ινδίας) για μια ακόμη φορά τυχερός;»

Από τις απαντήσεις που δόθηκαν, η ακόλουθη κρίθηκε (για κάποιον λόγο που δεν κατανοώ) ως η «Καλύτερη Απάντηση»:

«Πιστεύω ακράδαντα στον Νόμο των Πιθανοτήτων, επομένως στοιχηματίζω ότι ο Σανγκακάρα (ο αρχηγός της Σρι Λάνκα) θα φανεί τυχερός και θα κερδίσει το πολυσυζητημένο στρίψιμο».

Βλέπετε πόσο ανόητα είναι όλα αυτά; Στα προηγούμενα παιχνίδια, ο Ντόνι είχε κερδίσει σε πολλές διαδοχικές ρίψεις κερμάτων. Τα κέρματα υποτίθεται πως είναι αμερόληπτα. Επομένως, σύμφωνα με τον παρερμηνευμένο «Νόμο των Πιθανοτήτων», ο Ντόνι, που είχε ως τώρα αποδειχτεί τόσο τυχερός, έπρεπε αυτή τη φορά να χάσει, για να αποκατασταθεί η ισορροπία. Με άλλα λόγια, είχε έρθει η σειρά του Σανγκακάρα να κερδίσει, ή αλλιώς, θα ήταν άδικο αν ο Ντόνι κέρδιζε ξανά το στρίψιμο. Όμως, στην πραγματικότητα, όσες φορές κι αν είχε κερδίσει ο Ντόνι ως τότε, οι πιθανότητες να ξανακερδίσει και αυτή τη φορά, ήταν πάντα 50:50. Η «σειρά» και το «άδικο» απλώς δεν παίζουν ρόλο. Μπορεί εμείς να κρίνουμε με τα δικά μας μέτρα τι είναι δίκαιο και τι άδικο, αλλά τα κέρματα δεν δίνουν δεκάρα! Ούτε το Σόμπαν στο σύνολό του.

Είναι αλήθεια ότι αν στρίψουμε ένα κέρμα 1.000 φορές, περιμένουμε να φέρουμε 500 περίπου φορές κεφάλι και 500 γράμματα. Έστω, όμως, ότι έχουμε στρίψει το νόμισμα 999 φορές και μέχρι στιγμής έχουμε φέρει μόνο κεφάλι. Τι θα στοιχηματίζατε για την επόμενη ρίψη; Σύμφωνα με την ευρέως διαδεδομένη παρερμηνεία του «Νόμου των Πιθανοτήτων», θα έπρεπε να στοιχηματίσετε γράμματα, επειδή είναι η σειρά τους. Εξάλλου, θα ήταν τόσο άδικο αν ερχόταν πάλι κεφάλι. Εγώ, όμως, θα στοιχημάτιζα ότι θα έρθει κεφάλι, και το ίδιο θα κάνατε κι εσείς αν θέλετε να φανείτε έξυπνοι. Το κεφάλι σε 999 διαδοχικές ρίψεις υποβάλλει την ιδέα ότι κάποιος έχει πειράξει το νόμισμα, ή τη μέθοδο ρίψης. Η παρερμηνεία του «Νόμου των Πιθανοτήτων» έχει καταστρέψει πολλούς «τζογαδόρους».

Εκ των υστέρων, μπορείτε να πείτε, «Ο Σανγκακάρα στάθηκε πολύ άτυχος όταν έχασε στο κέρμα, γεγονός που ανάγκασε την Ινδία να καταφέρει ένα τέλειο χτύπημα, ώστε να σημειώσει μεγάλο σκορ». Η φράση αυτή δεν έχει ψεγάδι. Λέτε, απλώς, ότι το ποιος κέρδισε στο στρίψιμο του κέρματος έκανε τη διαφορά’ επομένως, όποιος κέρδισε στο στρίψιμο στον συγκεκριμένο αγώνα ήταν πολύ τυχερός. Αυτό που δεν πρέπει να ισχυριστείτε είναι ότι επειδή ο Ντόνι έχει κερδίσει το νόμισμα τόσο πολλές φορές πριν, είναι τώρα η σειρά του Σανγκακάρα να κερδίσει! Όπως, επίσης, δεν πρέπει να πείτε, «Ο Ντόνι είναι καλός παίκτης, αλλά ο πραγματικός λόγος που πρέπει να τον κάνουμε αρχηγό, είναι η τύχη του στο στρίψιμο». Η τύχη στις ρίψεις κερμάτων δεν είναι δεξιότητα. Μπορούμε να πούμε ότι ένας παίκτης είναι καλός στην επίθεση ή στην άμυνα, αλλά όχι ότι είναι καλός ή κακός στο στρίψιμο κερμάτων!

Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, δεν έχει νόημα να πιστεύει κάποιος ότι θα φανεί πιο τυχερός αν φορέσει ένα τυχερό περιδέραιο στον λαιμό του. Ή αν σταυρώσει τα δάχτυλα πίσω από την πλάτη του. Όλα αυτά δεν μπορούν να επηρεάσουν όσα μας συμβαίνουν, αλλά μόνο, ίσως, τη διάθεση και τα συναισθήματα μας: λόγου χάρη, αυξάνοντας την αυτοπεποίθησή μας και, κατ’ επέκταση, ηρεμώντας μας πριν εκτελέσουμε ένα σέρβις στο τένις. Αυτό, όμως, είναι ψυχολογία και δεν έχει καμιά σχέση με την τύχη.

Είναι αλήθεια ότι κάποιοι περιγράφονται ως «επιρρεπείς σε ατυχήματα». Δεν υπάρχει κάτι μεμπτό εδώ, αν με αυτό εννοούμε κάποιον «αδέξιο», ή κάποιον που είναι αρκετά πιθανό να σκοντάψει, να χτυπήσει ή να φανεί άτυχος.

Richard Dawkins, Η μαγεία της πραγματικότητας

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

8.3.2. Τα αγάλματα του Μενάνδρου και του Δημοσθένη στην Αθήνα

Στο τέλος του 4ου και στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι πέρασαν δύσκολα χρόνια, καθώς αναγκάστηκαν να υποταχθούν αρχικά στον Κάσσανδρο και αργότερα στον Δημήτριο τον Πολιορκητή. Όμως η πόλη ήταν περήφανη για το ένδοξο παρελθόν της και για την πνευματική της ακτινοβολία, που τη χρωστούσε σε μεγάλο βαθμό στους τραγικούς και τους κωμικούς της ποιητές. Γύρω στο 330 π.Χ. ο ρήτορας Λυκούργος, υπεύθυνος τότε για τα οικονομικά της πόλης, είχε ανακατασκευάσει το θέατρο του Διονύσου και είχε στήσει κοντά στη σκηνή του χάλκινα αγάλματα των τριών μεγάλων τραγικών ποιητών του 5ου αιώνα, του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Είναι αλήθεια ότι τον 4ο αιώνα π.Χ. δεν υπήρχαν πια τραγικοί ποιητές τέτοιας αξίας. Η κωμωδία όμως ανθούσε και ο σημαντικότερος κωμικός ποιητής της εποχής ήταν ο Μένανδρος, που γοήτευε το κοινό με τα έργα του και υπήρξε ένας από τους πιο αγαπημένους θεατρικούς συγγραφείς της Αρχαιότητας. Όταν πέθανε ο Μένανδρος, το 290 π.Χ., οι Αθηναίοι αποφάσισαν να στήσουν ένα άγαλμά του στο θέατρο, κοντά σε εκείνα των μεγάλων τραγικών. Το άγαλμα αυτό μας είναι γνωστό από αντίγραφα και σώζεται επίσης η ψηλή βάση επάνω στην οποία ήταν στημένο. Έτσι ο Γερμανός αρχαιολόγος Klaus Fittschen κατόρθωσε να αποκαταστήσει το έργο με τη βοήθεια γύψινων εκμαγείων. Από την επιγραφή στη βάση μαθαίνουμε ότι το πρωτότυπο χάλκινο άγαλμα ήταν έργο των γιων του Πραξιτέλη, του Τιμάρχου και του Κηφισοδότου. Ο ποιητής εικονίζεται καθιστός με ένα βιβλίο στο αριστερό χέρι, έτσι όπως θα καθόταν στο θέατρο για να παρακολουθήσει τις πρόβες των έργων του. Το ξυρισμένο πρόσωπο (μια μόδα που ξεκίνησε με τον Μέγα Αλέξανδρο) και τα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά επιτρέπουν να θεωρήσουμε το κεφάλι πιστό πορτρέτο.

Το 287/286 π.Χ., μετά από πολλές πολιτικές και στρατιωτικές περιπέτειες, οι Αθηναίοι κατάφεραν να απαλλαγούν από την κυριαρχία των Μακεδόνων βασιλέων και να ανακτήσουν την ανεξαρτησία τους· τότε αποφάσισαν να τιμήσουν τον Δημοσθένη, τον άνθρωπο που στη διάρκεια του 4ου αιώνα είχε αγωνιστεί όσο κανένας άλλος εναντίον των Μακεδόνων (κυρίως ως αντίπαλος του Φιλίππου, αργότερα όμως και του Αλεξάνδρου) στην προσπάθειά του να ξαναδώσει στην Αθήνα την παλιά της δύναμη και επιρροή. Ο αγώνας ήταν μάταιος, γιατί η Αθήνα δεν διέθετε ούτε την οικονομική ευρωστία ούτε τη στρατιωτική δύναμη για να επιτύχει έναν τέτοιο στόχο. Αλλά ο Δημοσθένης ήταν ένθερμος πατριώτης και δεινός ρήτορας και συνέπαιρνε με τους λόγους του τους Αθηναίους. Έτσι οι Αθηναίοι, λίγα χρόνια αφού ξανακέρδισαν την ελευθερία τους, το 280 π.Χ., αποφάσισαν να στήσουν στη μέση της Αγοράς έναν ανδριάντα του Δημοσθένη, που είχε πεθάνει εξόριστος το 322 π.Χ. Ο ανδριάντας αυτός, έργο του γλύπτη Πολυεύκτου, μας παραδίδεται σε αντίγραφα και εικονίζει τον ρήτορα σε μια στάση περίσκεψης και λύπης, με κατεβασμένο το κεφάλι και σταυρωμένα τα χέρια μπροστά στην κοιλιά. Τη στάση αυτή τη συναντούμε στον 4ο αιώνα π.Χ. σε πενθούσες μορφές σε επιτύμβια μνημεία. Πρόθεση των Αθηναίων ήταν να δείξουν ότι, παρ᾽ όλη την πολιτική ήττα που είχε υποστεί, ο Δημοσθένης παρέμενε ένα φωτεινό παράδειγμα πατριωτισμού και αντίστασης στη μακεδονική κυριαρχία. Αυτήν ακριβώς την ιδέα εξέφραζε το επίγραμμα που ήταν χαραγμένο στη βάση του ανδριάντα: «Αν είχες, Δημοσθένη, δύναμη ίση με την κρίση σου, ποτέ δεν θα είχε κυβερνήσει τους Έλληνες ο Μακεδόνας Άρης (δηλαδή η στρατιωτική δύναμη των Μακεδόνων).» Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι τα χαρακτηριστικά του προσώπου του Δημοσθένη είναι αυθεντικά, αφού είναι αμφίβολο αν υπήρχαν στην Αθήνα άνθρωποι που τον θυμούνταν 42 χρόνια μετά τον θάνατό του. Αλλά όσοι έβλεπαν το άγαλμά του στην Αγορά θα ανακαλούσαν στη μνήμη τους τι άνθρωπος ήταν και πώς είχε προσπαθήσει να αλλάξει την πορεία της ιστορίας.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΑΡΙΣΤ ΑθΠολ 34.1–39.6

Η Αθήνα από το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου έως την αποκατάσταση της δημοκρατίας

Ο συγγραφέας, συνεχίζοντας την ιστορική αναδρομή (βλ. ΑΡΙΣΤ ΑθΠολ 13.1–13.5), αναφέρθηκε σε όλα τα γεγονότα–σταθμούς της εξέλιξης του αθηναϊκού πολιτεύματος: στις τυραννίδες του Πεισίστρατου και των Πεισιστρατιδών, τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη και του Εφιάλτη, στο βραχύβιο πολίτευμα των Τετρακοσίων.

[34.1] Τούτους μὲν οὖν ἀφείλετο τὴν πολιτείαν ὁ δῆμος διὰ
τάχους· ἔτει δ’ ἑβδόμῳ μετὰ τὴν τῶν τετρακοσίων κατά-
λυσιν, ἐπὶ Καλλίου τοῦ Ἀγγελῆθεν ἄρχοντος, γενομένης
τῆς ἐν Ἀργινούσαις ναυμαχίας, πρῶτον μὲν τοὺς δέκα
στρατηγοὺς τοὺς τῇ ναυμαχίᾳ νικῶντας συνέβη κριθῆναι
μιᾷ χειροτονίᾳ πάντας, τοὺς μὲν οὐδὲ συνναυμαχήσαντας,
τοὺς δ’ ἐπ’ ἀλλοτρίας νεὼς σωθέντας, ἐξαπατηθέντος τοῦ
δήμου διὰ τοὺς παροργίσαντας· ἔπειτα βουλομένων Λακε-
δαιμονίων ἐκ Δεκελείας ἀπιέναι καὶ ἐφ’ οἷς ἔχουσιν ἑκά-
τεροι εἰρήνην ἄγειν ἔνιοι μὲν ἐσπούδαζον, τὸ δὲ πλῆθος
οὐχ ὑπήκουσεν ἐξαπατηθέντες ὑπὸ Κλεοφῶντος, ὃς ἐκώ-
λυσε γενέσθαι τὴν εἰρήνην ἐλθὼν εἰς τὴν ἐκκλησίαν με-
θύων καὶ θώρακα ἐνδεδυκώς, οὐ φάσκων ἐπιτρέψειν, ἐὰν
μὴ πάσας ἀφιῶσι Λακεδαιμόνιοι τὰς πόλεις. [34.2] οὐ χρησά-
μενοι δὲ καλῶς τότε τοῖς πράγμασι μετ’ οὐ πολὺν χρόνον
ἔγνωσαν τὴν ἁμαρτίαν. τῷ γὰρ ὕστερον ἔτει ἐπ’ Ἀλεξίου
ἄρχοντος ἠτύχησαν τὴν ἐν Αἰγὸς ποταμοῖς ναυμαχίαν, ἐξ
ἧς συνέβη κύριον γενόμενον τῆς πόλεως Λύσανδρον
καταστῆσαι τοὺς τριάκοντα τρόπῳ τοιῷδε. [34.3] τῆς εἰρήνης
γενομένης αὐτοῖς ἐφ’ ᾧτε πολιτεύσονται τὴν πάτριον
πολιτείαν, οἱ μὲν δημοτικοὶ διασῴζειν ἐπειρῶντο τὸν δῆ-
μον, τῶν δὲ γνωρίμων οἱ μὲν ἐν ταῖς ἑταιρείαις ὄντες καὶ
τῶν φυγάδων οἱ μετὰ τὴν εἰρήνην κατελθόντες ὀλιγαρ-
χίας ἐπεθύμουν, οἱ δ’ ἐν ἑταιρείᾳ μὲν οὐδεμιᾷ συγκαθε-
στῶτες ἄλλως δὲ δοκοῦντες οὐδενὸς ἐπιλείπεσθαι τῶν
πολιτῶν τὴν πάτριον πολιτείαν ἐζήτουν· ὧν ἦν μὲν καὶ
Ἀρχῖνος καὶ Ἄνυτος καὶ Κλειτοφῶν καὶ Φορμίσιος καὶ
ἕτεροι πολλοί, προειστήκει δὲ μάλιστα Θηραμένης. Λυσάν-
δρου δὲ προσθεμένου τοῖς ὀλιγαρχικοῖς καταπλαγεὶς ὁ
δῆμος ἠναγκάσθη χειροτονεῖν τὴν ὀλιγαρχίαν. ἔγραψε δὲ
τὸ ψήφισμα Δρακοντίδης Ἀφιδναῖος.

[35.1] Οἱ μὲν οὖν τριάκοντα τοῦτον τὸν τρόπον κατέστησαν ἐπὶ
Πυθοδώρου ἄρχοντος. γενόμενοι δὲ κύριοι τῆς πόλεως
τὰ μὲν ἄλλα τὰ δόξαντα περὶ τῆς πολιτείας παρεώρων,
πεντακοσίους δὲ βουλευτὰς καὶ τὰς ἄλλας ἀρχὰς κατα-
στήσαντες ἐκ προκρίτων ἐκ τῶν χιλίων, καὶ προσελό-
μενοι σφίσιν αὐτοῖς τοῦ Πειραιέως ἄρχοντας δέκα καὶ τοῦ
δεσμωτηρίου φύλακας ἕνδεκα καὶ μαστιγοφόρους τριακο-
σίους ὑπηρέτας κατεῖχον τὴν πόλιν δι’ ἑαυτῶν. [35.2] τὸ μὲν
οὖν πρῶτον μέτριοι τοῖς πολίταις ἦσαν καὶ προσεποιοῦντο
διοικεῖν τὴν πάτριον πολιτείαν, καὶ τούς τ’ Ἐφιάλτου καὶ
Ἀρχεστράτου νόμους τοὺς περὶ τῶν Ἀρεοπαγιτῶν καθεῖ-
λον ἐξ Ἀρείου πάγου καὶ τῶν Σόλωνος θεσμῶν ὅσοι
διαμφισβητήσεις εἶχον, καὶ τὸ κῦρος ὃ ἦν ἐν τοῖς δικα-
σταῖς κατέλυσαν, ὡς ἐπανορθοῦντες καὶ ποιοῦντες ἀναμ-
φισβήτητον τὴν πολιτείαν· οἷον περὶ τοῦ δοῦναι τὰ
ἑαυτοῦ ᾧ ἂν ἐθέλῃ κύριον ποιήσαντες καθάπαξ, τὰς δὲ
προσούσας δυσκολίας «ἐὰν μὴ μανιῶν ἢ γηρῶν ἢ γυναικὶ
πιθόμενος» ἀφεῖλον, ὅπως μὴ ᾖ τοῖς συκοφάνταις ἔφοδος·
[35.3] ὁμοίως δὲ τοῦτ’ ἔδρων καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. κατ’ ἀρχὰς μὲν
οὖν ταῦτ’ ἐποίουν καὶ τοὺς συκοφάντας καὶ τοὺς τῷ δήμῳ
πρὸς χάριν ὁμιλοῦντας παρὰ τὸ βέλτιστον καὶ κακοπράγ-
μονας ὄντας καὶ πονηροὺς ἀνῄρουν, ἐφ’ οἷς ἔχαιρον ἡ
πόλις γιγνομένοις, ἡγούμενοι τοῦ βελτίστου χάριν ποιεῖν
αὐτούς. [35.4] ἐπεὶ δὲ τὴν πόλιν ἐγκρατέστερον ἔσχον, οὐδενὸς
ἀπείχοντο τῶν πολιτῶν, ἀλλ’ ἀπέκτειναν τοὺς καὶ ταῖς
οὐσίαις καὶ τῷ γένει καὶ τοῖς ἀξιώμασιν προέχοντας, ὑπεξ-
αιρούμενοί τε τὸν φόβον καὶ βουλόμενοι τὰς οὐσίας διαρ-
πάζειν· καὶ χρόνου διαπεσόντος βραχέος οὐκ ἐλάττους
ἀνῃρήκεσαν ἢ χιλίους πεντακοσίους.

[36.1] Οὕτως δὲ τῆς πόλεως ὑποφερομένης Θηραμένης ἀγανα-
κτῶν ἐπὶ τοῖς γιγνομένοις τῆς μὲν ἀσελγείας αὐτοῖς παρῄ-
νει παύσασθαι, μεταδοῦναι δὲ τῶν πραγμάτων τοῖς βελτί-
στοις. οἱ δὲ πρῶτον ἐναντιωθέντες, ἐπεὶ διεσπάρησαν οἱ
λόγοι πρὸς τὸ πλῆθος καὶ πρὸς τὸν Θηραμένην οἰκείως
εἶχον οἱ πολλοί, φοβηθέντες μὴ προστάτης γενόμενος τοῦ
δήμου καταλύσῃ τὴν δυναστείαν καταλέγουσιν τῶν πολι-
τῶν τρισχιλίους ὡς μεταδώσοντες τῆς πολιτείας. [36.2] Θηρα-
μένης δὲ πάλιν ἐπιτιμᾷ καὶ τούτοις, πρῶτον μὲν ὅτι βου-
λόμενοι μεταδοῦναι τοῖς ἐπιεικέσι τρισχιλίοις μόνοις μετα-
διδόασι, ὡς ἐν τούτῳ τῷ πλήθει τῆς ἀρετῆς ὡρισμένης,
ἔπειθ’ ὅτι δύο τὰ ἐναντιώτατα ποιοῦσιν, βίαιόν τε τὴν
ἀρχὴν καὶ τῶν ἀρχομένων ἥττω κατασκευάζοντες. οἱ δὲ
τούτων μὲν ὠλιγώρησαν, τὸν δὲ κατάλογον τῶν τρισχιλίων
πολὺν μὲν χρόνον ὑπερεβάλλοντο καὶ παρ’ αὑτοῖς ἐφύ-
λαττον τοὺς ἐγνωσμένους, ὅτε δὲ καὶ δόξειεν αὐτοῖς ἐκ-
φέρειν τοὺς μὲν ἐξήλειφον τῶν <ἐγ>γεγραμμένων, τοὺς
δ’ ἀντενέγραφον τῶν ἔξωθεν.

[37.1] Ἤδη δὲ τοῦ χειμῶνος ἐνεστῶτος, καταλαβόντος Θρασυ-
βούλου μετὰ τῶν φυγάδων Φυλήν, καὶ κατὰ τὴν στρατιὰν
ἣν ἐξήγαγον οἱ τριάκοντα κακῶς ἀποχωρήσαντες, ἔγνω-
σαν τῶν μὲν ἄλλων τὰ ὅπλα παρελέσθαι, Θηραμένην δὲ
διαφθεῖραι τόνδε <τὸν> τρόπον. νόμους εἰσήνεγκαν εἰς
τὴν βουλὴν δύο κελεύοντες ἐπιχειροτονεῖν, ὧν ὁ μὲν εἷς
αὐτοκράτορας ἐποίει τοὺς τριάκοντα τῶν πολιτῶν ἀπο-
κτεῖναι τοὺς μὴ τοῦ καταλόγου μετέχοντας τῶν τρισχι-
λίων, ὁ δ’ ἕτερος ἐκώλυε κοινωνεῖν τῆς παρούσης πολιτείας
ὅσοι τυγχάνουσιν τὸ ἐν Ἠετιωνείᾳ τεῖχος κατασκάψαντες
ἢ τοῖς τετρακοσίοις ἐναντίον τι πράξαντες [[ἢ]] τοῖς κατα-
σκευάσασι τὴν προτέραν ὀλιγαρχίαν· ὧν ἐτύγχανεν ἀμφοτέ-
ρων κεκοινωνηκὼς ὁ Θηραμένης, ὥστε συνέβαινεν ἐπι-
κυρωθέντων τῶν νόμων ἔξω τε γίγνεσθαι τῆς πολιτείας
αὐτὸν καὶ τοὺς τριάκοντα κυρίους εἶναι θανατοῦντας.
[37.2] ἀναιρεθέντος δὲ Θηραμένους τά τε ὅπλα παρείλοντο πάν-
των πλὴν τῶν τρισχιλίων καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις πολὺ πρὸς
ὠμότητα καὶ πονηρίαν ἐπέδοσαν. πρέσβεις <δὲ> πέμψαν-
τες εἰς Λακεδαίμονα τοῦ τε Θηραμένους κατηγόρουν καὶ
βοηθεῖν αὑτοῖς ἠξίουν· ὧν ἀκούσαντες οἱ Λακεδαιμόνιοι
Καλλίβιον ἀπέστειλαν ἁρμοστὴν καὶ στρατιώτας ὡς ἑπτα-
κοσίους, οἳ τὴν ἀκρόπολιν ἐλθόντες ἐφρούρουν.

[38.1] Μετὰ δὲ ταῦτα καταλαβόντων τῶν ἀπὸ Φυλῆς τὴν Μου-
νιχίαν καὶ νικησάντων μάχῃ τοὺς μετὰ τῶν τριάκοντα
βοηθήσαντας, ἐπαναχωρήσαντες μετὰ τὸν κίνδυνον οἱ ἐκ
τοῦ ἄστεως καὶ συναθροισθέντες εἰς τὴν ἀγορὰν τῇ ὑστε-
ραίᾳ τοὺς μὲν τριάκοντα κατέλυσαν, αἱροῦνται δὲ δέκα τῶν
πολιτῶν αὐτοκράτορας ἐπὶ τὴν τοῦ πολέμου κατάλυσιν. οἱ δὲ
παραλαβόντες τὴν ἀρχὴν ἐφ’ οἷς μὲν ᾑρέθησαν οὐκ ἔπρατ-
τον, ἔπεμπον δ’ εἰς Λακεδαίμονα βοήθειαν μεταπεμπό-
μενοι καὶ χρήματα δανειζόμενοι. [38.2] χαλεπῶς δὲ φερόντων
ἐπὶ τούτοις τῶν ἐν τῇ πολιτείᾳ, φοβούμενοι μὴ καταλυθῶ-
σιν τῆς ἀρχῆς καὶ βουλόμενοι καταπλῆξαι τοὺς ἄλλους
(ὅπερ ἐγένετο), συλλαβόντες Δημάρετον οὐδενὸς ὄντα
δεύτερον τῶν πολιτῶν ἀπέκτειναν, καὶ τὰ πράγματα βεβαί-
ως εἶχον, συναγωνιζομένου Καλλιβίου τε καὶ τῶν Πελο-
ποννησίων τῶν παρόντων καὶ πρὸς τούτοις ἐνίων τῶν ἐν
τοῖς ἱππεῦσι· τούτων γάρ τινες μάλιστα τῶν πολιτῶν
ἐσπούδαζον μὴ κατελθεῖν τοὺς ἀπὸ Φυλῆς. [38.3] ὡς δ’ οἱ τὸν
Πειραιέα καὶ τὴν Μουνιχίαν ἔχοντες, ἀποστάντος ἅπαντος
τοῦ δήμου πρὸς αὐτούς, ἐπεκράτουν τῷ πολέμῳ, τότε κατα-
λύσαντες τοὺς δέκα τοὺς πρώτους αἱρεθέντας ἄλλους εἵ-
λοντο δέκα τοὺς βελτίστους εἶναι δοκοῦντας, ἐφ’ ὧν συνέβη
καὶ τὰς διαλύσεις γενέσθαι καὶ κατελθεῖν τὸν δῆμον,
συναγωνιζομένων καὶ προθυμουμένων τούτων. προει-
στήκεσαν δ’ αὐτῶν μάλιστα Ῥίνων τε ὁ Παιανιεὺς καὶ
Φάυλλος ὁ Ἀχερδούσιος· οὗτοι γὰρ πρίν τε Παυσανίαν
ἀφικέσθαι διεπέμποντο πρὸς τοὺς ἐν Πειραιεῖ καὶ
ἀφικομένου συνεσπούδασαν τὴν κάθοδον. [38.4] ἐπὶ πέρας γὰρ
ἤγαγε τὴν εἰρήνην καὶ τὰς διαλύσεις Παυσανίας ὁ τῶν
Λακεδαιμονίων βασιλεὺς μετὰ τῶν δέκα διαλλακτῶν τῶν
ὕστερον ἀφικομένων ἐκ Λακεδαίμονος, οὓς αὐτὸς ἐσπού-
δασεν ἐλθεῖν. οἱ δὲ περὶ τὸν Ῥίνωνα διά τε τὴν εὔνοιαν
τὴν εἰς τὸν δῆμον ἐπῃνέθησαν, καὶ λαβόντες τὴν ἐπιμέ-
λειαν ἐν ὀλιγαρχίᾳ τὰς εὐθύνας ἔδοσαν ἐν δημοκρατίᾳ, καὶ
οὐδεὶς οὐδὲν ἐνεκάλεσεν αὐτοῖς οὔτε τῶν ἐν ἄστει μεινάν-
των οὔτε τῶν ἐκ Πειραιέως κατελθόντων, ἀλλὰ διὰ ταῦτα
καὶ στρατηγὸς εὐθὺς ᾑρέθη Ῥίνων.

[39.1] Ἐγένοντο δ’ αἱ διαλύσεις ἐπ’ Εὐκλείδου ἄρχοντος κατὰ
τὰς συνθήκας τάσδε. τοὺς βουλομένους Ἀθηναίων τῶν
ἐν ἄστει μεινάντων ἐξοικεῖν ἔχειν Ἐλευσῖνα ἐπιτίμους
ὄντας καὶ κυρίους καὶ αὐτοκράτορας ἑαυτῶν καὶ τὰ αὑτῶν
καρπουμένους. [39.2] τὸ δ’ ἱερὸν εἶναι κοινὸν ἀμφοτέρων, ἐπι-
μελεῖσθαι δὲ Κήρυκας καὶ Εὐμολπίδας κατὰ τὰ πάτρια.
μὴ ἐξεῖναι δὲ μήτε τοῖς Ἐλευσινόθεν εἰς τὸ ἄστυ μήτε τοῖς
ἐκ τοῦ ἄστεως Ἐλευσῖνάδε ἰέναι πλὴν μυστηρίοις ἑκατέ-
ρους. συντελεῖν δὲ ἀπὸ τῶν προσιόντων εἰς τὸ συμμαχι-
κὸν καθάπερ τοὺς ἄλλους Ἀθηναίους. [39.3] ἐὰν δέ τινες τῶν
ἀπιόντων οἰκίαν λαμβάνωσιν Ἐλευσῖνι, συμπείθειν τὸν
κεκτημένον· ἐὰν δὲ μὴ συμβαίνωσιν ἀλλήλοις, τιμητὰς
ἑλέσθαι τρεῖς ἑκάτερον, καὶ ἥντιν’ ἂν οὗτοι τάξωσιν τιμὴν
λαμβάνειν. Ἐλευσινίων δὲ συνοικεῖν οὓς ἂν οὗτοι βού-
λωνται. [39.4] τὴν δ’ ἀπογραφὴν εἶναι τοῖς βουλομένοις ἐξοι-
κεῖν, τοῖς μὲν ἐπιδημοῦσιν ἀφ’ ἧς ἂν ὀμόσωσιν τοὺς ὅρ-
κους δέκα ἡμερῶν, τὴν δ’ ἐξοίκησιν εἴκοσι, τοῖς δ’ ἀπο-
δημοῦσιν ἐπειδὰν ἐπιδημήσωσιν κατὰ ταὐτά. [39.5] μὴ ἐξεῖναι
δὲ ἄρχειν μηδεμίαν ἀρχὴν τῶν ἐν τῷ ἄστει τὸν
Ἐλευσῖνι κατοικοῦντα, πρὶν ἂν ἀπογράψηται πάλιν ἐν
τῷ ἄστει κατοικεῖν. τὰς δὲ δίκας τοῦ φόνου εἶναι
κατὰ τὰ πάτρια, εἴ τίς τινα αὐτοχειρίᾳ ἀπέκτεινεν ἢ ἔτρωσεν.
[39.6] τῶν δὲ παρεληλυθότων μηδενὶ πρὸς μηδένα μνησικακεῖν
ἐξεῖναι πλὴν πρὸς τοὺς τριάκοντα καὶ τοὺς δέκα καὶ τοὺς
ἕνδεκα καὶ τοὺς τοῦ Πειραιέως ἄρξαντας, μηδὲ πρὸς τού-
τους, ἐὰν διδῶσιν εὐθύνας. εὐθύνας δὲ δοῦναι τοὺς μὲν
ἐν Πειραιεῖ ἄρξαντας ἐν τοῖς ἐν Πειραιεῖ, τοὺς δ’ ἐν τῷ
ἄστει ἐν τοῖς τὰ τιμήματα παρεχομένοις. εἶθ’ οὕτως
ἐξοικεῖν τοὺς μὴ ἐθέλοντας. τὰ δὲ χρήματα ἃ ἐδανείσαντο
εἰς τὸν πόλεμον ἑκατέρους ἀποδοῦναι χωρίς.

***
[34.1] Ο λαός, λοιπόν, γρήγορα αφαίρεσε την εξουσία από τους τετρακοσίους, και έξη χρόνια μετά την κατάλυσή τους, όταν επώνυμος άρχοντας ήταν ο Καλλίας από τον δήμο της Αγγελής, έγινε η ναυμαχία στις Αργινούσες και καταδίκασαν, με μια ψηφοφορία και τους δέκα μαζί νικητές στρατηγούς ενώ μερικοί δεν είχαν πάρει μέρος στην ναυμαχία και άλλοι είχαν σωθεί από πλοία που δεν ήσαν δικά τους. Τούτο έγινε επειδή εξαπατήθηκε ο λαός από εκείνους που παρόξυναν την οργή του. Έπειτα, όταν οι Λακεδαιμόνιοι πρόσφεραν να εκκενώσουν την Δεκέλεια και να κάνουν ειρήνη με όρο να κρατήσει ο καθένας τα όσα έχει κατακτήσει, μερικοί έδειξαν προθυμία να το δεχτούν αλλά το πλήθος δεν τον δέχτηκε. Εξαπατήθηκε από τον Κλεοφώντα που εμπόδισε να γίνει ειρήνη. Παρουσιάστηκε στην εκκλησία του δήμου μεθυσμένος και φορώντας θώρακα και είπε ότι δεν θα το δεχόταν παρά μόνο αν οι Λακεδαιμόνιοι παραιτηθούν από όλες τις κατακτήσεις τους. [34.2] Οι Αθηναίοι δεν επωφελήθηκαν τότε, από τις περιστάσεις και γρήγορα κατάλαβαν το λάθος τους. Γιατί τον επόμενο χρόνο, όταν επώνυμος άρχοντας ήταν ο Αλέξιος, έπαθαν συμφορά στην ναυμαχία των Αίγος Ποταμών με συνέπεια να κατακτήσει ο Λύσανδρος την πολιτεία και να εγκαταστήσει τους Τριάκοντα με τον εξής τρόπο. [34.3] Είχαν κάνει ειρήνη με τον όρο να εφαρμόσουν το προγονικό τους πολίτευμα και οι δημοκρατικοί προσπαθούσαν να σώσουν την δημοκρατία ενώ όσοι ήσαν μέλη των πολιτικών σωματείων καθώς και οι φυγάδες που είχαν επιστρέψει μετά την ειρήνη επιδίωκαν να εγκατασταθεί ολιγαρχία. Όσοι δεν ήσαν μέλη κανενός σωματείου αλλά και ανήκαν στην καλή τάξη επιζητούσαν να εφαρμοσθεί το προγονικό τους πολίτευμα. Μεταξύ τους ήσαν ο Αρχίνος, ο Άνυτος, ο Κλειτοφών, ο Φορμίσιος και άλλοι πολλοί και πρώτος μεταξύ τους ο Θηραμένης. Όταν όμως ο Λύσανδρος πήρε το μέρος των ολιγαρχικών ο λαός, τρομοκρατημένος, αναγκάστηκε να ψηφίσει ολιγαρχία. Το ψήφισμα το συνέταξε ο Δρακοντίδης από την Αφίδνα.

[35.1] Με αυτόν, λοιπόν, τον τρόπο εγκαταστάθηκε το καθεστώς των Τριάκοντα όταν επώνυμος άρχοντας ήταν ο Πυθόδωρος. Όταν ανέλαβαν την εξουσία αγνόησαν ό,τι είχε αποφασιστεί για το πολίτευμα. Διόρισαν πεντακόσιους βουλευτές και έβαλαν στα άλλα αξιώματα πρόσωπα από κατάλογο τον οποίο κατήρτισαν οι Χίλιοι διόρισαν δέκα άρχοντες στον Πειραιά, έντεκα δεσμοφύλακες και τριακόσιους μαστιγοφόρους. Κυβερνούσαν την πολιτεία αυταρχικά. [35.2] Στην αρχή ήσαν μετριοπαθείς με τους πολίτες και προσποιούνταν ότι κυβερνούν σύμφωνα με το πάτριο πολίτευμα. Αφαίρεσαν από τον Άρειο Πάγο τους νόμους του Εφιάλτη και του Αρχιστράτου περί Αρεοπαγιτών και τους νόμους του Σόλωνα όσοι έδιναν λαβή σε αμφισβητήσεις και κατήργησαν την τελεσιδικία από τους δικαστές. Ισχυρίζονταν ότι διορθώνουν έτσι το πολίτευμα αφαιρώντας κάθε αιτία αμφισβητήσεως. Λόγου χάριν για τις δωρεές άφησαν τον καθένα να δωρίζει την περιουσία του σε όποιον θέλει και κατήργησαν τα κωλύματα που υπήρχαν πριν: δηλαδή αν κανείς δεν είχε τα λογικά του, αν ήταν υπέργηρος ή αν τον είχε παρασύρει γυναίκα. Έτσι οι συκοφάντες δεν θα είχαν πεδίο δράσης. [35.3] Με τον ίδιο τρόπο αποφάσιζαν για τα άλλα ζητήματα. Στην αρχή, λοιπόν, αυτά έκαναν. Καταδίωξαν τους συκοφάντες και τους κακούς εκείνους και φαύλους, όσοι μιλούσαν στον λαό εναντίον του συμφέροντός του για να τον κολακέψουν. Η πολιτεία χαιρόταν για όλα αυτά που γίνονταν επειδή νόμιζε ότι οι Τριάκοντα ενεργούν για το καλύτερο. [35.4] Όταν όμως στερεώθηκαν στην εξουσία δεν σέβονταν κανέναν από τους πολίτες αλλά σκότωσαν όσους ξεχώριζαν από πλούτο, καταγωγή ή αξίωμα θέλοντας να εξαφανίσουν τους επίφοβους και, ταυτόχρονα, να αρπάξουν τις περιουσίες τους. Σε μικρό χρονικό διάστημα σκότωσαν όχι λιγότερους από χίλιους πεντακόσιους.

[36.1] Επειδή η κατάσταση της πολιτείας χειροτέρευε, ο Θηραμένης που αγανακτούσε με τα όσα γίνονταν, παρότρυνε τους Τριάκοντα να πάψουν να αδικοπραγούν και να επιτρέψουν την συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας στους εντιμότερους πολίτες. Στην αρχή οι Τριάκοντα ήσαν αντίθετοι αλλά όταν διαδόθηκε το πράγμα στο πλήθος και οι περισσότεροι ήσαν με το μέρος του Θηραμένη, φοβήθηκαν μήπως γίνει αρχηγός των δημοκρατικών και ανατρέψει την απολυταρχική τους εξουσία. Γι' αυτό έκαναν κατάλογο από τρεις χιλιάδες πολίτες που θα μετέχουν ―έλεγαν― στην άσκηση της εξουσίας. [36.2] Πάλι ο Θηραμένης τους κατηγόρησε για το μέτρο αυτό, πρώτα επειδή, ενώ έλεγαν ότι θέλουν να έχουν συμμετόχους στην εξουσία, διάλεξαν μόνο τρεις χιλιάδες, σαν να ήσαν οι ενάρετοι πολίτες τόσοι μόνο, και ύστερα επειδή έκαναν δύο αντιφατικότατα πράγματα θέλοντας να στηρίξουν την εξουσία στην βία παρ' ότι ήταν λιγότερο ισχυρή από τους πολίτες. Οι Τριάκοντα όμως αδιαφόρησαν και κράτησαν πολύ καιρό αδημοσίευτο τον κατάλογο των τριών χιλιάδων και κάθε φορά που έπαιρναν την απόφαση να τους δημοσιεύσουν, έσβηναν μερικά ονόματα και τα αντικαθιστούσαν με άλλα.

[37.1] Είχε αρχίσει ο χειμώνας, ο Θρασύβουλος με τους φυγάδες είχε καταλάβει το φρούριο της Φυλής και οι Τριάκοντα που είχαν αποτύχει στο εγχείρημά τους εναντίον του, αποφάσισαν να αφοπλίσουν τους άλλους πολίτες και να εξοντώσουν τον Θηραμένη με τον ακόλουθο τρόπο. Πρότειναν δύο νόμους στην βουλή ζητώντας να ψηφιστούν με ανάταση χεριών. Με τον πρώτο οι Τριάκοντα είχαν το δικαίωμα να θανατώσουν οποιονδήποτε από τους πολίτες που δεν ήταν γραμμένος στον κατάλογο των τριών χιλιάδων. Με τον δεύτερο νόμο αφαίρεσαν τα πολιτικά δικαιώματα σε όσους είχαν καταστρέψει το τείχος της Ηετιωνίας ή είχαν δράσει εναντίον των Τετρακοσίων που είχαν εγκαταστήσει την προηγουμένη ολιγαρχία. Ο Θηραμένης είχε λάβει μέρος και στα δύο και έτσι, όταν επικυρώθηκαν οι νόμοι βρέθηκε χωρίς πολιτικά δικαιώματα και οι Τριάκοντα είχαν εξουσία να τον θανατώσουν. [37.2] Αφού σκότωσαν τον Θηραμένη και αφόπλισαν όλους τους πολίτες άρχισαν να ασκούν την εξουσία με ωμότητα και κακία. Έστειλαν επίσης πρέσβεις στην Λακεδαίμονα για να καταγγείλουν τον Θηραμένη και να ζητήσουν βοήθεια. Οι Λακεδαιμόνιοι τους άκουσαν και έστειλαν αρμοστή τον Καλλίβιο με επτακόσιους στρατιώτες που ήρθαν και κατέλαβαν την Ακρόπολη.

[38.1] Μετά από αυτά όσοι ήσαν στην Φυλή κατέλαβαν την Μουνιχία και νίκησαν σε μάχη τους Τριάκοντα και αυτούς που ήσαν μαζί τους. Μετά την συμπλοκή υποχώρησαν οι πολίτες και την επομένη μέρα συναθροίστηκαν στην αγορά και ανέτρεψαν τους Τριάκοντα. Εξέλεξαν δέκα πρόσωπα με απόλυτη πληρεξουσιότητα για να τερματίσουν τον πόλεμο. Οι δέκα αυτοί άρχισαν να ασκούν την εξουσία αλλά δεν ενεργούσαν για να εκπληρώσουν την εντολή που τους δόθηκε και έστειλαν στην Σπάρτη ζητώντας βοήθεια και χρηματικό δάνειο. [38.2] Οι πολίτες δυσανασχετούσαν με την κατάσταση και οι Δέκα φοβήθηκαν ότι θα ανατραπούν από την εξουσία. Θέλησαν να τρομοκρατήσουν τους άλλους ―και το πέτυχαν― συλλαμβάνοντας και σκοτώνοντας τον Δημάρετο, έναν από τους πρώτους πολίτες. Στερεώθηκαν στην εξουσία με την βοήθεια του Καλλιβίου και των Πελοποννησίων που ήσαν μέσα στην πολιτεία καθώς και μερικών από την τάξη των ιππέων. Από την τάξη αυτή των πολιτών προερχόταν η μεγαλύτερη αντίσταση για να μην επιστρέψουν εκείνοι που ήσαν στην Φυλή. [38.3] Αλλά όταν η παράταξη που κρατούσε την Μουνιχία και τον Πειραιά, προς την οποία προσχώρησαν όλοι οι πολίτες, επικράτησε στις διάφορες συγκρούσεις, τότε ανέτρεψαν τους Δέκα και όρισαν άλλους δέκα πολίτες που θεωρούνταν οι πιο ενάρετοι. Με την βοήθειά τους και τις προσπάθειές τους έγινε η συμφιλίωση και επέστρεψαν οι δημοκρατικοί στην πολιτεία. Από τους δέκα αυτούς διακρίθηκαν κυρίως ο Ρίνων από την Παιανία και ο Φαύλλος από τον Αχερδούντα. Οι δύο αυτοί, προτού φτάσει ο Παυσανίας, είχαν έρθει σε επαφή με εκείνους που ήσαν στον Πειραιά και όταν έφτασε συνεργάστηκαν πρόθυμα για να επιστρέψουν οι εξόριστοι. [38.4] Ο Παυσανίας, βασιλιάς των Λακεδαιμονίων, με την βοήθεια δέκα μεσολαβητών τους οποίους είχε ζητήσει και είχαν έρθει από την Λακεδαίμονα έφερε σε πέρας την αποκατάσταση της ειρήνης και της συμφωνίας. Ο Ρίνων και οι συνάδελφοί του πήραν έπαινο του Δήμου για την δημοκρατική τους δραστηριότητα και ενώ ανέλαβαν την εξουσία με ολιγαρχικό πολίτευμα, λογοδότησαν με δημοκρατία και κανείς δεν τους κατηγόρησε για τίποτα ούτε από εκείνους που είχαν μείνει στην πολιτεία ούτε από εκείνους που είχαν πάει στον Πειραιά. Αλλά για την δραστηριότητά του ο Ρίνων αναδείχθηκε αμέσως στρατηγός.

[39.1] Οι συμφωνίες έγιναν όταν επώνυμος άρχοντας ήταν ο Ευκλείδης, με τους ακόλουθους όρους: «Όσοι από τους Αθηναίους έχουν μείνει στην πολιτεία και θέλουν να μετοικήσουν θα έχουν διαμονή την Ελευσίνα, διατηρώντας όλα τα πολιτικά τους δικαιώματα, έχοντας την δική τους ανεξάρτητη διοίκηση και την ελεύθερη διάθεση των εισοδημάτων τους. [39.2] Το ιερό της Ελευσίνας θα είναι κοινό και στις δύο παρατάξεις και θα έχουν την εποπτεία του οι Κήρυκες και οι Ευμολπίδες, κατά τα πάτρια. Δεν θα επιτρέπεται ούτε όσοι πάνε στην Ελευσίνα να έρχονται στην πολιτεία ούτε όσοι μείνουν στην πολιτεία να πηγαίνουν στην Ελευσίνα, εκτός από τις μέρες των Μυστηρίων και για τα δυο μέρη. Όσοι μετοικήσουν στην Ελευσίνα θα συνεισφέρουν στο συμμαχικό ταμείο όπως και οι άλλοι Αθηναίοι. [39.3] Εκείνοι από τους μετοίκους που θα θέλουν ν' αποκτήσουν σπίτι στην Ελευσίνα θα πρέπει να έχουν την συγκατάθεση του ιδιοκτήτη. Αν δεν συμφωνούν μεταξύ τους για το τίμημα, τότε ο καθένας τους θα ορίσει τρεις εκτιμητές και ο ιδιοκτήτης θα παίρνει όποιαν αξία θα ορίσουν αυτοί. Όσοι Ελευσίνιοι θα είναι δεκτοί από τους άποικους θα μπορούν να συγκατοικούν μαζί τους. [39.4] Όσοι βρίσκονται στην Αθήνα και θέλουν να μετοικήσουν θα πρέπει να εγγραφούν στους καταλόγους μέσα σε δέκα μέρες από την ημέρα που θα δώσουν τους όρκους, και να φύγουν μετά από είκοσι μέρες. Για όσους δεν βρίσκονται στην Αθήνα η προθεσμία θα είναι η ίδια από την στιγμή που θα επιστρέψουν. [39.5] Κανείς από όσους θα κατοικούν στην Ελευσίνα δεν θα μπορεί να κατέχει αξίωμα στην Αθήνα προτού εγγραφεί πάλι στους καταλόγους των κατοίκων. Οι δίκες για φόνο θα γίνονται κατά τους πατρίους νόμους καθώς και οι δίκες για άδικη επίθεση και για σωματική βλάβη. [39.6] Κανείς δεν θα έχει το δικαίωμα να καταγγείλει κανέναν για τα παρελθόντα εκτός από τους Τριάκοντα, τους δέκα άρχοντες, τους έντεκα άρχοντες και τους άρχοντες του Πειραιά. Ούτε και αυτούς δεν θα μπορεί κανείς να καταγγείλει μετά την λογοδοσία τους. Όσοι ήσαν άρχοντες στον Πειραιά θα λογοδοτήσουν στους Πειραιώτες, όσοι ήσαν άρχοντες στην πολιτεία θα λογοδοτήσουν σ' εκείνους που έχουν δηλωμένο εισόδημα. Όταν γίνουν αυτά θα μπορούν να μετοικήσουν όσοι θέλουν. Κάθε μία από τις δύο παρατάξεις θα πλήρωνε, χωριστά, τα χρήματα που δανείστηκε για τον πόλεμο».