ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΓΟΡΓΙΑΣ - Ὑπὲρ Παλαμήδους ἀπολογία (27-34)

[27] ἀντικατηγορῆσαι δέ σου πολλὰ καὶ μεγάλα καὶ παλαιὰ καὶ νέα πράσσοντος δυνάμενος οὐ βούλομαι· ‹βούλομαι› γὰρ οὐ τοῖς σοῖς κακοῖς ἀλλὰ τοῖς ἐμοῖς ἀγαθοῖς ἀποφεύγειν τὴν αἰτίαν ταύτην. πρὸς μὲν οὖν σὲ ταῦτα.

[28] πρὸς δ᾽ ὑμᾶς ὦ ἄνδρες κριταὶ περὶ ἐμοῦ βούλομαι εἰπεῖν ἐπίφθονον μὲν ἀληθὲς δέ, ‹μὴ› κατηγορημένῳ μὲν οὐκ ἀνεκτά, κατηγορουμένῳ δὲ προσήκοντα. νῦν γὰρ ἐν ὑμῖν εὐθύνας καὶ λόγον ὑπέχω τοῦ παροιχομένου βίου. δέομαι οὖν ὑμῶν, ἂν ὑμᾶς ὑπομνήσω τῶν τι ἐμοὶ πεπραγμένων καλῶν, μηδένα φθονῆσαι τοῖς λεγομένοις, ἀλλ᾽ ἀναγκαῖον ἡγήσασθαι κατηγορημένον δεινὰ καὶ ψευδῆ καί τι τῶν ἀληθῶν ἀγαθῶν εἰπεῖν ἐν εἰδόσιν ὑμῖν· ὅπερ ἥδιστόν μοι.

[29] πρῶτον μὲν οὖν καὶ δεύτερον καὶ μέγιστον, διὰ παντὸς ἀπ᾽ ἀρχῆς εἰς τέλος ἀναμάρτητος ὁ παροιχόμενος βίος ἐστί μοι, καθαρὸς πάσης αἰτίας· οὐδεὶς γὰρ ἂν οὐδεμίαν αἰτίαν κακότητος ἀληθῆ πρὸς ὑμᾶς περὶ ἐμοῦ εἰπεῖν ἔχοι. καὶ γὰρ οὐδ᾽ αὐτὸς ὁ κατήγορος οὐδεμίαν ἀπόδειξιν εἴρηκεν ὧν εἴρηκεν· οὕτως λοιδορίαν οὐκ ἔχουσαν ἔλεγχον ὁ λόγος αὐτῷ δύναται.

[30] φήσαιμι δ᾽ ἄν, καὶ φήσας οὐκ ἂν ψευσαίμην οὐδ᾽ ἂν ἐλεγχθείην, οὐ μόνον ἀναμάρτητος ἀλλὰ καὶ μέγας εὐεργέτης ὑμῶν καὶ τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν ἁπάντων ἀνθρώπων, οὐ μόνον τῶν νῦν ὄντων ἀλλὰ ‹καὶ› τῶν μελλόντων, εἶναι. τίς γὰρ ἂν ἐποίησε τὸν ἀνθρώπινον βίον πόριμον ἐξ ἀπόρου καὶ κεκοσμημένον ἐξ ἀκόσμου, τάξεις τε πολεμικὰς εὑρὼν μέγιστον εἰς πλεονεκτήματα, νόμους τε γραπτοὺς φύλακας [τε] τοῦ δικαίου, γράμματά τε μνήμης ὄργανον, μέτρα τε καὶ σταθμὰ συναλλαγῶν εὐπόρους διαλλαγάς, ἀριθμόν τε χρημάτων φύλακα, πυρσούς τε κρατίστους καὶ ταχίστους ἀγγέλους, πεσσούς τε σχολῆς ἄλυπον διατριβήν; τίνος οὖν ἕνεκα ταῦθ᾽ ὑμᾶς ὑπέμνησα;

[31] δηλῶν ‹μὲν› ὅτι τοῖς τοιούτοις τὸν νοῦν προσέχω, σημεῖον δὲ ποιούμενος ὅτι τῶν αἰσχρῶν καὶ τῶν κακῶν ἔργων ἀπέχομαι· τὸν γὰρ ἐκείνοις τὸν νοῦν προσέχοντα τοῖς τοιούτοις προσέχειν ἀδύνατον. ἀξιῶ δέ, εἰ μηδὲν αὐτὸς ὑμᾶς ἀδικῶ, μηδὲ αὐτὸς ὑφ᾽ ὑμῶν ἀδικηθῆναι. [32] καὶ γὰρ οὐδὲ τῶν ἄλλων ἐπιτηδευμάτων οὕνεκα ἄξιός εἰμι κακῶς πάσχειν, οὔθ᾽ ὑπὸ νεωτέρων οὔθ᾽ ὑπὸ πρεσβυτέρων. τοῖς μὲν γὰρ πρεσβυτέροις ἄλυπός εἰμι, τοῖς δὲ νεωτέροις οὐκ ἀνωφελής, τοῖς εὐτυχοῦσιν οὐ φθονερός, τῶν δυστυχούντων οἰκτίρμων· οὔτε πενίας ὑπερορῶν, οὐδὲ πλοῦτον ἀρετῆς ἀλλ᾽ ἀρετὴν πλούτου προτιμῶν· οὔτε ἐν βουλαῖς ἄχρηστος οὔτε ἐν μάχαις ἀργός, ποιῶν τὸ τασσόμενον, πειθόμενος τοῖς ἄρχουσιν. ἀλλὰ γὰρ οὐκ ἐμὸν ἐμαυτὸν ἐπαινεῖν· ὁ δὲ παρὼν καιρὸς ἠνάγκασε, καὶ ταῦτα κατηγορημένον, πάντως ἀπολογήσασθαι.

[33] λοιπὸν δὲ περὶ ὑμῶν πρὸς ὑμᾶς ἐστί μοι λόγος, ὃν εἰπὼν παύσομαι τῆς ἀπολογίας. οἶκτος μὲν οὖν καὶ λιταὶ καὶ φίλων παραίτησις ἐν ὄχλῳ μὲν οὔσης τῆς κρίσεως χρήσιμα· παρὰ δ᾽ ὑμῖν τοῖς πρώτοις οὖσι τῶν Ἑλλήνων καὶ δοκοῦσιν, οὐ φίλων βοηθείαις οὐδὲ λιταῖς οὐδὲ οἴκτοις δεῖ πείθειν ὑμᾶς, ἀλλὰ τῷ σαφεστάτῳ δικαίῳ, διδάξαντα τἀληθές, οὐκ ἀπατήσαντά με δεῖ διαφυγεῖν τὴν αἰτίαν ταύτην.

[34] ὑμᾶς δὲ χρὴ μὴ τοῖς λόγοις μᾶλλον ἢ τοῖς ἔργοις προσέχειν τὸν νοῦν, μηδὲ τὰς αἰτίας τῶν ἐλέγχων προκρίνειν, μηδὲ τὸν ὀλίγον χρόνον τοῦ πολλοῦ σοφώτερον ἡγεῖσθαι κριτήν, μηδὲ τὴν διαβολὴν τῆς πείρας πιστοτέραν νομίζειν. ἅπαντα γὰρ τοῖς ἀγαθοῖς ἀνδράσι μεγάλης εὐλαβείας ἁμαρτάνειν, τὰ δὲ ἀνήκεστα τῶν ἀκεστῶν ἔτι μᾶλλον· ταῦτα γὰρ προνοήσασι μὲν δυνατά, μετανοήσασι δὲ ἀνίατα. τῶν δὲ τοιούτων ἐστίν, ὅταν ἄνδρες ἄνδρα περὶ θανάτου κρίνωσιν· ὅπερ ἐστὶ νῦν παρ᾽ ὑμῖν.

***
[27] Δεν θέλω, ενώ μπορώ, να σε κατηγορήσω και εγώ με τη σειρά μου για πολλές και σημαντικές, παλαιές και πρόσφατες πράξεις σου· γιατί θέλω να απαλλαγώ από την κατηγορία αυτή όχι χάρη στη δική σου κακία αλλά χάρη στη δική μου αρετή. Αυτά λοιπόν για σένα.
 
[28] Θέλω τώρα να απευθυνθώ σε σας, κύριοι δικαστές, και να πω για τον εαυτό μου κάτι που προκαλεί το φθόνο, είναι όμως αλήθεια, πράγμα που δεν είναι ανεκτό από κάποιον που δεν κατηγορείται, είναι σωστό όμως για ένα κατηγορούμενο. Γιατί τώρα κάνω απολογισμό και δίνω λόγο για τον πρότερό μου βίο. Σας παρακαλώ λοιπόν, αν σας υπενθυμίσω ορισμένα από τα καλά που έχω κάνει, κανένας σας να μη δυσανασχετήσει με όσα θα πω, αλλά να κατανοήσει ότι είναι αναγκαίο, εφόσον κατηγορούμαι για πράγματα φοβερά και ψευδή, να πω κάτι και για αληθινά καλά, παρόλο που εσείς τα γνωρίζετε — γεγονός που μου δίνει μεγάλη ευχαρίστηση.

[29] Πρώτον, λοιπόν, και δεύτερο και σπουδαιότερο, η περασμένη μου ζωή είναι, από την αρχή μέχρι το τέλος της, απολύτως ανεπίληπτη, καθαρή από κάθε κατηγορία· γιατί κανένας δεν μπορεί να σας πει για μένα ούτε μιαν αληθινή κατηγορία για κακία. Και ούτε ο ίδιος ο κατήγορος ανέφερε καμίαν απόδειξη για όσα είπε· έτσι ο λόγος του έχει την ισχύ μιας ανεξέλεγκτης συκοφαντίας.

[30] Θα μπορούσα επίσης να ισχυριστώ, και αν το ισχυριζόμουν δεν θα έλεγα ψέματα, ούτε θα μπορούσε κανείς να με αντικρούσει, ότι είμαι όχι μόνον ανεπίληπτος, αλλά κα μεγάλος ευεργέτης, δικός σας και όλων των Ελλήνων και του συνόλου των ανθρώπων, όχι μόνο των τωρινών αλλά και των μελλοντικών. Γιατί ποιός κατέστησε την ανθρώπινη ζωή από στερημένη εύπορη και από άκοσμη καλλιεργημένη, έχοντας εφεύρει τις πολεμικές τακτικές, το πιο μεγάλο πλεονέκτημα, και τους γραπτούς νόμους, φύλακες του δικαίου, τα γράμματα, εργαλείο της μνήμης, τα μέτρα και τα σταθμά, επινοήσεις για τη συνεννόηση στις συναλλαγές, τον αριθμό, φύλακα της περιουσίας, τους πυρσούς, τους ικανότερους και πιο ταχείς αγγελιαφόρους, τους πεσσούς, την ευχάριστη διασκέδαση στη σχόλη; Γιατί λοιπόν σας θύμισα αυτά;

[31] Για να δείξω ότι με τέτοια πράγματα ασχολούμαι και να επισημάνω ότι βρίσκομαι μακριά από άσχημες και κακές ασχολίες· γιατί είναι αδύνατον αυτός που ασχολείται με τα πρώτα να ασχολείται με τα δεύτερα. Και θεωρώ σωστό, εφόσον δεν σας έχω κάνει κακό, να μην υποστώ και κανένα κακό από σας.

[32] Ούτε και για τις άλλες ασχολίες μου δεν μου αξίζει να πάθω κακό, ούτε από τους νεότερους ούτε από τους μεγαλύτερούς μου. Αφού στους μεγαλύτερους δεν προκαλώ κακό, ενώ τους νεότερους τους ωφελώ· χωρίς φθόνο για τους ευτυχισμένους, είμαι πονετικός για τους δυστυχισμένους· δεν περιφρονώ τη φτώχεια, ούτε προτιμώ τον πλούτο από την αρετή, αλλά την αρετή από τον πλούτο· δεν είμαι άχρηστος στη λήψη αποφάσεων, ούτε νωθρός στις μάχες, και κάνω το καθήκον μου πειθαρχώντας στους αρχηγούς. Βέβαια δεν πρέπει εγώ να επαινέσω τον εαυτό μου· αλλά αναγκάστηκα να το κάνω κάτω από τις παρούσες συνθήκες και, εφόσον κατηγορήθηκα γι᾽ αυτά που κατηγορήθηκα, έπρεπε να υπερασπίσω τον εαυτό μου με κάθε τρόπο.
 
[33] Απομένει, πριν σταματήσω την υπεράσπισή μου, να μιλήσω σε σας για σας. Οίκτος, ικεσίες και παρακλήσεις φίλων είναι χρήσιμα όταν η απόφαση εξαρτάται από έναν όχλο· μ᾽ εσάς όμως, που θεωρείστε και είστε οι πρώτοι από τους Έλληνες και δεν πρέπει να σας πείσουν η υποστήριξη των φίλων, ούτε οι ικεσίες, ούτε ο οίκτος, αλλά η καθαρή δικαιοσύνη, πρέπει εγώ, εκθέτοντας την αλήθεια και όχι με απάτη, να αποφύγω την κατηγορία αυτή.

[34] Και σεις πρέπει να στρέψετε την προσοχή σας όχι στα λόγια αλλά στα γεγονότα, να μη βιαστείτε να προτιμήσετε τις κατηγορίες από τις αντικρούσεις τους, ούτε να θεωρήσετε ότι ο λίγος χρόνος είναι πιο σοφός κριτής από τον πολύν, ούτε να νομίσετε ότι η διαβολή είναι πιο πειστική από την εμπειρία. Γιατί οι αγαθοί άντρες δίνουν μεγάλη προσοχή μήπως σφάλουν, και περισσότερο σε ζητήματα όπου μπορεί να προκύψει ανεπανόρθωτη βλάβη, παρά όταν η βλάβη επανορθώνεται· επειδή αυτά μπορούν να γίνουν σωστά με την προνοητικότητα, δεν επανορθώνονται όμως με τη μετάνοια. Και σ᾽ αυτή την κατηγορία ανήκει η περίπτωση όταν άνθρωποι κρίνουν έναν άνθρωπο για ζήτημα ζωής ή θανάτου· πράγμα που συμβαίνει με σας τώρα.

Η οικολογική συνείδηση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία

Η οικολογία, ως όρος, ως αντικείμενο μελέτης αλλά και ως κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη, πήρε μία σημαντική θέση κι έκταση, μόνο στον αιώνα μας. Κι αυτό δεν είναι συμπτωματικό. Η βιομηχανική επανάσταση, η καταναλωτική κοινωνία κι ο υπερπληθυσμός ήταν οι αιτίες που ανάγκασαν την κοινωνία να συνειδητοποιήσει τις αρχές, τις αξίες και την σπουδαιότητα της οικολογίας.

 

Η εκτεταμένη μόλυνση του περιβάλλοντος, η μαζική καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η "τρύπα" του όζοντος, το ενεργειακό πρόβλημα ήταν κάποιες από τις αιχμές του οικολογικού προβλήματος που ανάγκασε τις κυβερνήσεις, τους κοινωνικούς φορείς κι ακόμα και τους απλούς ανθρώπους να προβληματιστούν σοβαρά αρχίζοντας να μελετούν σε βάθος τους φυσικούς και βιολογικούς νόμους και να παίρνουν κάποια μέτρα για την επαναφορά της φυσικής ισορροπίας.

 

Όπως, όμως, συμβαίνει, και πρέπει να συμβαίνει, σε αυτές τις περιπτώσεις, ο προβληματισμός κινήθηκε και γύρω από την αιτία της δημιουργίας αυτού του προβλήματος μέσα στην ίδια την ανθρώπινη νοοτροπία και συμπεριφορά, στα πλαίσια των σύγχρονων πολιτισμικών αξιών και συμπεριφορών. Γεννήθηκαν ερωτήματα όπως π.χ. "Γιατί ο άνθρωπος αγνοεί ότι δυναμιτίζει τις βάσεις της ύπαρξής του;". "Η εργαλειακή και εγωιστική συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον είναι γέννημα του σύγχρονου πολιτισμού ή υπήρχε ανέκαθεν σε λανθάνουσα κατάσταση;". "Ποιος ήταν, και είναι, ο ρόλος της φιλοσοφίας, της επιστήμης, της τέχνης και της θρησκείας στην γέννηση κι εξέλιξη αυτού του φαινομένου;".

 

Μία από τις θεωρίες που κυριαρχεί στον κύκλο των ευαισθητοποιημένων, πάνω σε αυτό το θέμα, ανθρώπων είναι ότι όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, εξαιρώντας ίσως κάποιους από τους προσωκρατικούς, έσπειραν και πότισαν το "σπέρμα" του ανθρώπου - εκμεταλλευτή της φύσης. Μέσα σε αυτήν την θεωρία, η χριστιανική και μουσουλμανική θρησκεία συνηγορούν και επιβραβεύουν αυτήν την ανθρωποκεντρική τάση της αρχαίας φιλοσοφίας. Επιστέγασμα σε αυτήν την θεωρία είναι η αντίληψη ότι οι προ-φιλοσοφικές, αρχαϊκές και πρωτόγονες μορφές κουλτούρας και νοοτροπίας όπως π.χ. στους Σαμάνους, στους Ινδιάνους, στους Μαύρους της Αφρικής, στους προέλληνες κ.α. είναι οι μόνες που σέβονται την φύση ως μητέρα - τροφό του ανθρώπου και της συμπεριφέρονται ως μία ζωντανή, αξιοσέβαστη θεότητα.

 

Αυτή η θεωρία που έχει συναντήσει πολλούς υποστηρικτές έχει πολλά αληθινά στοιχεία αλλά και πολλές υπεραπλουστευμένες γενικεύσεις που μας απομακρύνουν από την αλήθεια.

 

Σε αυτήν την εργασία θα εξετάσουμε την σχέση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με την φιλοσοφία των αρχών της οικολογίας και θα δείξουμε ότι, αυτή , δεν είναι μία ανθρωποκεντρική φιλοσοφία αντίθετη με την οικολογική φιλοσοφία αλλά, αντιθέτως, συμπεριλαμβάνει, τις οικολογικές αρχές, μέσα σε μία γενικότερη μυστηριακή κοσμοθεωρία.
 

Μύθος και Λόγος

 

Η εσωτερική φιλοσοφία, αυτή η φιλοσοφία που μας βοηθάει να επιλύσουμε τα αινίγματα της ζωής και να συνθέσουμε τις αντιφάσεις, γίνεται ο οδηγός μας στην μελέτη ενός ακανθώδους ζητήματος που έχει άμεση σχέση με την οικοφιλοσοφία. Η εσωτερική φιλοσοφία μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος είναι ένα σύνθετο ον που περνάει στάδια εξέλιξης μέσα από κύκλους εκατομμυρίων ετών και υπόκειται σε αμετάβλητους κοσμικούς νόμους. Ένας από αυτούς τους νόμους είναι ο νόμος του Ρυθμού ή αλλιώς του "Εκκρεμούς". Λόγω αυτού του νόμου, η ανθρωπότητα ταλαντεύεται ανάμεσα σε ψυχικούς και ιδεολογικούς πόλους. Ένα ζευγάρι αυτού του είδους των πόλων είναι το ζευγάρι Μύθος - Λόγος.

 

Ο Μύθος ανήκει σε εκείνη την φάση της συνείδησης του ανθρώπου που, πολύ εύστοχα, ο Κ. Καστανέντα την ονομάζει "Σιωπηλή Γνώση". Σε αυτόν τον πόλο η ανθρωπότητα αισθάνεται ένα με την φύση και "νιώθει", ασυνείδητα, τα αόρατα "σύμβολα" που κρύβει μέσα της. Η ανθρωπότητα λατρεύει τους Ήρωες, συντονίζεται με τους κύκλους και τους ρυθμούς του περιβάλλοντος, νιώθει την μία Ζωή που εμψυχώνει το παν, επαναλαμβάνει τις τελετουργίες της φύσης και πεθαίνει και γεννιέται χωρίς προκαταλήψεις κι άσκοπους πόνους.

 

Ο άλλος πόλος, ο Λόγος, που ο Κ. Καστανέντα ονομάζει ως "Λογική" υποδηλώνει τον κόσμο του θετικισμού, της επιστήμης, της ανάλυσης, του εμπορίου, της γραμματικής και της αριθμητικής. Είναι ο κόσμος της νόησης ή, καλύτερα, της νοημοσύνης.

 

Κατά καιρούς, η ανθρωπότητα περνάει από τον έναν πόλο στον άλλον χωρίς ποτέ να αισθάνεται ολοκληρωμένη διότι η ολοκλήρωση βρίσκεται στον "γάμο" αυτού του ζευγαριού. Υπάρχουν δύο γέφυρες που συνδέουν την μία θέση με την άλλη. Η μία γέφυρα που μας οδηγεί από την "Λογική" προς την "Σιωπηλή Γνώση" ονομάζεται "καθαρή κατανόηση". Η άλλη γέφυρα που μας οδηγεί από την "Σιωπηλή Γνώση" προς την "Λογική" ονομάζεται "έννοια". Αυτοί οι όροι που χρησιμοποιεί ο Κ. Καστανέντα, δανεισμένοι από την θρησκεία του αρχαίου Μεξικού, είναι οι "γέφυρες" που χρησιμοποιεί και η αρχαία ελληνική φιλοσοφία.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: Η Γέφυρα ανάμεσα στον Μύθο και στον Λόγο.

 

Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι αυτός ο τομέας της ανθρώπινης δημιουργικής ερμηνείας που στηρίζει τις δύο γέφυρες ανάμεσα στον Μύθο και στον Λόγο. Εκπροσωπεί την γεφυρωματική λειτουργία ανάμεσα στην αρχαϊκή μυθική σκέψη και στην λογική, θετικιστική σκέψη που αρχίζει, μόλις τότε, να ανατέλλει. Αυτή η ιδιότητα της ελληνικής εσωτερικής φιλοσοφίας είναι και η υπεύθυνη για τις, κατά καιρούς, παρεξηγήσεις και μονόπλευρες ερμηνείες που της έχουν αποδοθεί.

 

Η προγενέστερη ορφική θεολογία και μυθολογία ανήκει περισσότερο στον χώρο του μυστηρίου και του μύθου. Ο Ορφέας, ο "Θεολόγος", όπως τον ονομάζουν, συχνότερα οι αρχαίοι φιλόσοφοι, είναι ο αδιαμφισβήτητος αγγελιοφόρος των θεών. Ελάχιστοι τολμούν να τον αμφισβητήσουν, κι αυτοί απλώς δηλώνουν ότι δεν τον καταλαβαίνουν αν και είναι σίγουροι ότι η ορφική θεολογία κρύβει πολλά περισσότερα από αυτά που μπορούν να γίνουν άμεσα κατανοητά. Οι ορφικοί ύμνοι είναι γεμάτοι από σημεία, σύμβολα και μυστήριο, είναι γεμάτοι από την "Σιωπηλή Γνώση". "Σιωπηλή" είναι διότι δεν εξηγεί, δεν αποδεικνύει, δεν "μιλάει" θετικιστικά και λογικά. "Γνώση" είναι διότι, αν και δεν εξηγεί, συμπεριλαμβάνει την απόκρυφη μυστηριακή διδασκαλία για το πνεύμα την ύλη, τον θεό και τα δημιουργήματά του, διδασκαλία την οποία παρέδωσαν, κατά τον μύθο, οι θεοί στους ανθρώπους.

 

Η προσωκρατική φιλοσοφία, κατ' αρχήν, είναι αυτή που αρχίζει να εισάγει την "έννοια" ως μία γέφυρα που οδηγεί από την "Σιωπηλή Γνώση" προς την "Λογική", από τον Μύθο προς τον Λόγο. Οι προσωκρατικοί, ήδη μυημένοι στα Μυστήρια της εποχής τους, παραλαμβάνουν την μυστική δοξασία και προσπαθούν να γίνουν οι λογικοί ερμηνευτές της. Αυτή η λογική ερμηνεία απέχει, ωστόσο, πάρα πολύ από αυτήν που σήμερα εννοούμε ως λογική - αποδεικτική διαδικασία. Χωρίς να "ξεριζώνονται" από το μυστηριακό τους έδαφος, οι προσωκρατικοί, απλώνουν τα φύλλα τους και τα κλαδιά τους στον χώρο της λογικής, δίνοντας, ως καρπούς, τις έννοιες. Αυτές οι έννοιες μολονότι ανήκουν στον χώρο της λογικής έχουν ωριμάσει με τους χυμούς και τα στοιχεία από το "μυστηριακό έδαφος".

 

Αρκεί ακόμη και μία επιπόλαια και γρήγορη ανάγνωση των κειμένων και των βιογραφικών στοιχείων που αφορούν τους προσωκρατικούς για να διαπιστώσουμε, αν δεν έχουμε παρωπίδες, ότι οι προσωκρατικοί σέβονται το "μυστήριο" κι ότι οι λεγόμενες "ερμηνείες" τους και οι κοσμογονικές τους "αρχές" και τα "στοιχεία" δεν είναι παρά μυστηριακά δόγματα περιτυλιγμένα από ένα "μανδύα" λογικών εννοιών κι επεξηγήσεων.

 

Μέσα σε αυτήν την διαδικασία ζεύξης των δύο αυτών τρόπων σύλληψης του Όλου, οι προσωκρατικοί εισάγουν στον κόσμο των εννοιών και την οικολογική οπτική, τις αρχές που, σήμερα, θα τις ονομάζαμε αρχές της οικολογικής φιλοσοφίας.

Προσωκρατικοί και Οικολογία

 

Κατ' αρχήν μία κοινή συνισταμένη εργασία των προσωκρατικών είναι η παρατήρηση του περιβάλλοντος, οι ρυθμοί, οι μεταλλαγές των φυσικών στοιχείων, καθώς και οι κυκλικές, φυσικές διαδικασίες. Αυτά είναι τα δώρα των προσωκρατικών που τα χρησιμοποιεί και η σημερινή επιστήμη της οικολογίας, όντας εργαλεία της επιστήμης της.

 

Ο Θαλής, αυτός ο πρωτοπόρος της φιλοσοφίας ενώ φαίνεται να είναι ένας μεγάλος γεωμέτρης, μαθηματικός κι αστρονόμος, ωστόσο φαίνεται να είναι κι αυτό που σήμερα θα λέγαμε πανθεϊστής ή ακόμα κι ανιμιστής ή υλοζωιστής. Μία φράση που αποδίδεται συχνά στον Θαλή είναι: "ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς". Ο Θαλής, έτσι συμβιβάζει και συνενώνει τις νοητικές επιστήμες με την εσωτερική θρησκευτική αντίληψη ότι ο κόσμος δεν είναι άψυχος αλλά ότι τρέφεται, εμψυχώνεται και καθοδηγείται από θεούς, όπου θεοί είναι αυτά που ονομάζονται στον εσωτερισμό Στοιχειακά, Άγγελοι, Πλανητικά Πνεύματα κ.α.

Στον Αναξίμανδρο αποδίδονται τα παρακάτω λόγια:

 

"και η μήτρα από την οποία γεννήθηκαν τα πράγματα είναι η ίδια με αυτή στην οποία αποσυντίθενται όπως είναι αναγκαίο να γίνει, γιατί τιμωρούνται κι επανορθώνουν αμοιβαία για την αδικία, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου". (Σιμπλίκιος, εις Φυσικά 24,13).

 

Αυτή η φράση του Αναξίμανδρου μας δείχνει ότι τα αντίθετα μέσω της διαδοχικής υπεροχής του ενός πάνω στο άλλο αποτελούν τους κινητήριους πόλους της εξέλιξης και της αλλαγής. Η "τάξη του χρόνου" υποδηλώνει έναν νόμο που έχει καθολική ισχύ και που ελέγχει τις προθεσμίες και την "πληρωμή των χρεών" που έχουν προκληθεί από "αδικίες".

 

Αυτή η αρχή, ενώ δεν παύει να έχει καθολική ισχύ, μπορεί μα αποδειχτεί ότι ισχύει και στις ισορροπίες των οικοσυστημάτων. Στα οικοσυστήματα δεν υπάρχουν μονόπλευρες και μονοπολικές διεργασίες. Όλα βρίσκονται σε μία κατάσταση δυναμικής ισορροπίας. Η καταστροφή, η αποδόμηση και η δημιουργία, η αναδόμηση είναι συνεχείς και εναλλασσόμενες διαδικασίες. Η γέννηση των νέων οργανισμών ισχύει μόνο αν υπάρχει ο θάνατος των γερασμένων μορφών, διότι το υλικό της σύνθεσης των νέων όντων προέρχεται από το ίδιο υλικό στο οποίο αποσυντίθενται τα όντα, ή όπως έλεγε ο Αναξίμανδρος "η μήτρα από την οποία γεννήθηκαν τα πράγματα είναι η ίδια με αυτή στην οποία αποσυντίθενται".

 

Αυτή την κατάσταση δυναμικής ισορροπίας που, την μεγάλη της σημασία, την αντιλήφθηκε η επιστήμη της Οικολογίας στα τέλη του αιώνα μας υπόκειται, για τον Αναξίμανδρο σε μία "τάξη του χρόνου", δηλαδή υπόκειται σε χρονικές περιόδους. Αυτή η παρατήρηση του Αναξίμανδρου απαντά και στους σημερινούς, παρατηρούμενους βιόκυκλους και βιορυθμούς των οικοσυστημάτων. Όπως έχει π.χ. παρατηρηθεί ότι σε κάθε ανοιχτό βιολογικό σύστημα υπάρχουν περίοδοι στην αύξηση και στην μείωση των πληθυσμών των ειδών που, αυτό περιέχει.

 

Η άγνοια της δύναμης αυτής της εξισορροπιστικής αρχής οδήγησε τον δυτικό πολιτισμό στο να επενδύσει ενέργεια και χρόνο σε επιλογές μονόδρομους, όπως π.χ. η επιλογή του ορυκτού πλούτου ως η βασική ενέργεια του πολιτισμού αγνοώντας ή παραβλέποντας το γεγονός ότι ο κύκλος ζωής αυτού του ορυκτού πλούτου μετριέται σε εκατομμύρια χρόνια.

 

Πολύ πιθανόν και η ανάπτυξη της σύγχρονης ιατρικής που εξαφάνισε πολλές αρρώστιες κι επιτέθηκε στους μικροοργανισμούς με τα αντιβιοτικά της, να οδήγησε σε μία νέα διαταραχή της ισορροπίας και ίσως γι' αυτό να γεννιούνται νέες ασθένειες και να επανακάμπτουν οι, σχεδόν, εξαφανισμένες ασθένειες. Όπως αποδείχτηκε, η επιλογή της, οδήγησε σε μία νίκη απέναντι στους μικροοργανισμούς, πρόσκαιρη όμως, διότι η "τάξη του χρόνου" επανορθώνει τις αδικίες οδηγώντας τους μικροοργανισμούς σε αντεπίθεση δημιουργώντας νέες μορφές τους που αναπροσαρμόζονται συνεχώς στα νέα και πιο ισχυρά αντιβιοτικά.

 

Αυτή η επιτακτική ανάγκη για δυναμική ισορροπία που εξάγεται ως συμπέρασμα από την φράση του Αναξίμανδρου, συναντάται και στην μυθολογία των αρχαίων Ελλήνων, όπου όταν ο Ασκληπιός, από οίκτο, άρχισε να ανασταίνει νεκρούς, ο Δίας παρεμβαίνει και τον διατάζει να σταματήσει επειδή ο Άδης κινδύνευσε να μείνει χωρίς εργασία. Αυτό το παράδειγμα δείχνει, επίσης, πως συνυφαίνεται αρμονικά η μυθολογία με την φιλοσοφική ερμηνεία.

 

Ο Ξενοφάνης είναι ένας από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ο οποίος με την φιλοσοφία του και τις παρατηρήσεις του πάνω στη φύση κτυπάει τον ανθρωποκεντρισμό. Στον Ξενοφάνη αποδίδονται τα δύο παρακάτω αποσπάσματα που μας τα σώζει ο Κλήμης της Αλεξανδρείας:

 

"Οι Αιθίοπες λένε ότι οι θεοί τους είναι πλακουτσομύτηδες και μαύροι, οι Θράκες ότι οι δικοί τους θεοί είναι γαλανομάτηδες και κοκκινοτρίχηδες". (Κλήμης, Στρωματείς, VII, 22).

 

"Αλλά αν τα βόδια και τα άλογα ή τα λιοντάρια είχαν χέρια ή μπορούσαν να σχεδιάσουν με τα χέρια τους και να κάνουν τα έργα που κάνουν οι άνθρωποι, τα άλογα θα απεικόνιζαν τους θεούς σαν άλογα, τα βόδια σαν βόδια και θα έκαναν το σώμα τους σαν το δικό τους". (Κλήμης, Στρωματείς V, 109,3).

 

Ο Ξενοφάνης τολμάει να ταρακουνήσει με σαρκασμό και ειρωνεία, την τάση των ανθρώπων να κρίνουν τα πάντα μόνο με βάση την δική τους αντίληψη και να αδυνατούν να κατανοήσουν το "Όλο" ή, τουλάχιστον, να σεβαστούν την φυσιολογική διαφορετικότητα. Αυτός ο ανθρωποκεντρισμός είναι, ίσως, η πιο ισχυρή αιτία που οδήγησε σε αντιπαλότητα όχι μόνο τους διάφορους πολιτισμούς, τις φυλές και τις θρησκείες μεταξύ τους αλλά που οδήγησε και σε ρήξη τις σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Η υιοθέτηση της άποψης του Ξενοφάνη, θα βοηθούσε τον άνθρωπο να σεβαστεί τους, διαφορετικούς από αυτόν, οργανισμούς, και θα τον οδηγούσε στην εύρεση του κοινού καλού όλου του περιβάλλοντος. Δυστυχώς η αναζήτηση ενός βραχυπρόθεσμου κέρδους για τον ίδιο τον άνθρωπο προκάλεσε την ανισορροπία του οικοσυστήματος και την αντίδρασή του απέναντι στις αντί-οικολογικές επιλογές του ανθρώπου.

Ο Ηράκλειτος δείχνει να συμφωνεί με τον Ξενοφάνη όταν λέει ότι:

 

"Το θαλασσινό νερό είναι το πιο καθαρό και το πιο μολυσμένο. Για τα ψάρια είναι πόσιμο κι ευεργετικό, αλλά για τους ανθρώπους μη-πόσιμο και βλαβερό". (Ιππόλυτος, Ελ., IX, 10,5).

Το ίδιο συμπέρασμα βγαίνει και από μία άλλη ρήση του:

 

"Ο Θεός είναι μέρα και νύχτα, χειμώνας και καλοκαίρι, χόρταση και πείνα, αλλάζει όπως η φωτιά, όταν ανακατεύεται με διάφορα μυρωδικά, ονομάζεται ανάλογα με την μυρωδιά του καθενός από αυτά". (Ιππόλυτος, Ελ., IX, 10,8).

 

Η άποψη του Ηράκλειτου για την σχετικότητα των αξιών, του καλού και του κακού βρίσκει απήχηση και στον τομέα του περιβάλλοντος και της βιολογίας. Η δυστυχία, η αρρώστια, ο θάνατος, οι σεισμοί, οι καταστροφές καθώς και όλοι οι υπόλοιποι "εχθροί" της ευημερίας των ανθρώπων είναι όψεις του Όλου, ίσως για εμάς "σκοτεινοί" και καταστροφικοί αλλά όχι για το Όλο, το οποίο περιλαμβάνει όλα τα αντίθετα μέσα του. Ο Θεός του Όλου αλλάζει μορφές σαν την φωτιά και δίνει σχετική αξία σε κάθε αρχή που περιλαμβάνει, μόνο για ορισμένο χρόνο για να την αντικαταστήσει με την αντίθετή της αρχή στην "τάξη του χρόνου", όπως θα έλεγε ο Αναξίμανδρος.

     

Αυτή την αντιπαλότητα και τον ανταγωνισμό που σήμερα θα τον ονομάζαμε "δυναμική ισορροπία των οικοσυστημάτων", ο Ηράκλειτος, την ονόμαζε "πόλεμο"

 

"Πρέπει να ξέρουμε ότι ο πόλεμος είναι κοινό φαινόμενο και το δίκιο σημαίνει ανταγωνισμό κι ότι όλα συμβαίνουν σύμφωνα με τον ανταγωνισμό και την αναγκαιότητα". (Ωριγένης, Κατά Κέλσου, VI, 42).

 

"Το δίκιο σημαίνει ανταγωνισμός" λέει ο Ηράκλειτος κι εκεί όπου υπάρχει ζωντανός ανταγωνισμός, όπου τα αντιμαχόμενα μέρη υπακούουν στις περιόδους και τους ρυθμούς της "αναγκαιότητας", αυτά συμβιώνουν μέσω του ανταγωνισμού, χωρίς το ένα μέρος να κυριαρχεί ολοκληρωτικά πάνω στο άλλο.

 

Η αποδοχή, από τον σύγχρονο πολιτισμό, του μύθου της "γραμμικής προόδου" κατέστειλε την ολιστικότερη αρχή του ανταγωνισμού ή της "αρμονίας μέσω των αντιθέτων", της δυναμικής ισορροπίας. Με την προσαρμογή όλων των μορφών της επιστήμης και της τεχνικής στον μύθο της γραμμικής και συνεχόμενης προόδου, ο άνθρωπος "ξεριζώθηκε" από το περιβάλλον κι απαίτησε την πλήρη υποταγή της φύσης σε αυτόν. Υπερυψώνοντας τον εαυτό του, έξω από την φύση και τους νόμους της, θεώρησε τους ανθρώπινους νόμους και τις αξίες ως καλύτερα και ιδανικότερα και προσπάθησε να επιβάλλει το δικό του "δίκαιο" παραγνωρίζοντας αυτό που υποστήριξε ο Ηράκλειτος, ότι το "δίκιο σημαίνει ανταγωνισμός". 

Πλάτωνας

 

Ο Πλάτωνας, όσο κι αν πολλοί μελετητές διατείνονται για το αντίθετο, υποστηρίζει τις γενικότερες αρχές της οικολογίας, ίσως σε ακόμη μεγαλύτερο και ριζοσπαστικότερο βαθμό απ' ότι σήμερα κάνουν πολλοί θεωρητικοί της οικολογίας. Αυτό αναγνωρίζεται στις απόψεις του για την δημιουργία και την φύση του κόσμου. Σε αντίθεση με την Ιουδαϊκή και Χριστιανική άποψη - την οποία θα την συγκρίνουμε, εκτενέστερα, με την εσωτερική φιλοσοφική άποψη, αργότερα - όλος ο κόσμος, για τον Πλάτωνα, δημιουργήθηκε για να είναι όμοιος με τον Θεό. Συνεπώς αυτό το προνόμιο δεν ανήκει μόνο στον άνθρωπο.

 

"Ήταν αγαθός [ο Δημιουργός], στο αγαθό δε, κανείς φθόνος δεν γεννιέται ποτέ για κανένα πράγμα. Επειδή, λοιπόν, ήταν χωρίς φθόνο θέλησε να γίνουν όλα όσο το δυνατόν όμοια με τον εαυτό του". (Τίμαιος, 29 e)

 

Ο κόσμος είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ζωντανών όντων και νεκρής φύσης. Το Παν είναι ζωντανό.

 

"Τοιουτοτρόπως, λοιπόν, σύμφωνα με τον πιθανό συλλογισμό πρέπει να λέμε ότι ο κόσμος αυτός, ο οποίος είναι αληθινά ζωντανό ον, έμψυχο και προικισμένο με νου, γεννήθηκε από την πρόνοια του Θεού". (Τίμαιος, 30 b).

 

Ο κόσμος και η φύση έχουν αυτάρκεια και αυτοσυντηρούνται. Η ανακύκλωση είναι η βασική αρχή του κόσμου. Ό,τι καταστρέφεται γίνεται η βάση για την δημιουργία του νέου.

 

"Αλήθεια ο κόσμος έχει κατασκευαστεί κατά τρόπο ώστε να δίνει ο ίδιος στον εαυτό του τροφή ό,τι από τον εαυτό του καταστρέφεται..." (Τίμαιος, 31 a).

Στωικισμός

 

Στον Στωικισμό έχουμε την συνέχεια της πλατωνικής παράδοσης. Από τα κείμενα που έχουν σωθεί αντιλαμβανόμαστε ότι ο Στωικισμός ανάγει σε βασική αρχή το να ζεις σύμφωνα με την Φύση και τον συνυπάρχοντα Λόγο.

     

Αυτές οι έννοιες δεν αναλύονται αλλά λαμβάνονται ως δεδομένες. Εξ άλλου ο Στωικισμός δεν φημίζεται για την ενασχόληση με τα θεωρητικά σχήματα και τις νοητικές αναλύσεις πάνω σε κοσμολογικά και μεταφυσικά ζητήματα.

 

Ακόμη, όμως, και μέσα από την ηθική του διδασκαλία διαβλέπουμε τον σεβασμό του για το Όλο, την αδελφική συνύπαρξη όλων των όντων και τον σεβασμό στην φύση του κάθε είδους.

Νεοπλατωνισμός

 

Ο Νεοπλατωνισμός με κυρίαρχο εκπρόσωπο τον Πλωτίνο επανέρχεται στην θεωρητική, δογματική Πλατωνική παράδοση. Στις "Εννεάδες" συναντούμε ένα σπάνιο και όμορφο απόσπασμα όπου η φύση, προσωποποιημένη, παρουσιάζει τον εαυτό της, την προέλευσή της και το έργο της.

 

"Εάν κάποιος ρωτούσε: ένεκα τίνος δημιουργεί; Και η φύση ήθελε να ακούσει τον ερωτώντα και να απαντήσει, σίγουρα θα έλεγε:

 

Δεν θα έπρεπε να με ρωτάς αλλά να καταλάβεις από μόνος, σωπαίνοντας όπως κι εγώ σωπαίνω και δεν συνηθίζω να μιλώ. Τι πρέπει λοιπόν να καταλάβεις; Ότι το δημιούργημα μου είναι ένα θέαμα δικό μου, της σιωπούσας, ένα αντικείμενο θέασης που προέκυψε εκ φύσεως κι έχει λάβει από εμένα - η οποία επίσης προέκυψα από μία τέτοια θέαση - την τάση να θεάται. Και η θέασή μου δημιουργεί το βλεπόμενο όπως ακριβώς ιχνογραφούν οι μαθηματικοί μόνον εφόσον θεώνται. Και ενώ εγώ βέβαια δεν ιχνογραφώ αλλά μόνο βλέπω, προκύπτουν οι γραμμές των σωμάτων κάπως σαν βροχόπτωση. Με εμένα δεν συμβαίνει τίποτε διαφορετικό από εκείνο που συμβαίνει με την μητέρα μου και τους γονείς μου. Κι εκείνοι προέκυψαν από μία τέτοια θέαση". (Εννεάδες, ΙΙΙ 8,4).

 

Ο Πλωτίνος παρακάτω ερμηνεύει τα λόγια της Φύσης.

           

"Τι σημαίνουν ετούτα; Σημαίνουν ότι η επονομαζόμενη "φύση" είναι ψυχή, γέννημα μιας ανώτερης ψυχής που ζει εντονότερα και σωπαίνοντας ασκεί εντός εαυτής την θέαση, όχι στραμμένη προς τα κάτω ούτε και προς τα πάνω, αλλά ιστάμενη εκεί που βρίσκεται μέσα στον εντός εαυτής - σκέπτεσθαι και αυτοσυναισθάνεσθαι. Και μέσα σε αυτήν την αυτοκατανόηση και αυτοσυναίσθηση θεάται όσα είναι μεθύστερα του εαυτού της κατά τις δυνάμεις της. Και τώρα πια δεν ζητά τίποτε άλλο μιας κι έχει γεννήσει ένα θέαμα λαμπερό και χαριτωμένο". (Εννεάδες, ΙΙΙ 8,5).

 

Ο Πλωτίνος αναγνωρίζει στην "Φύση" την αυτοσυνείδηση και την αυτοκατανόηση και την ψυχική της υπόσταση. Επίσης, της αναγνωρίζει την ικανότητα της γέννησης του φυσικού κόσμου, "ένα θέαμα λαμπρό και χαριτωμένο". Αυτή είναι μία ισχυρή απόδειξη ότι το αρχαιοελληνικό εσωτερικό, φιλοσοφικό ρεύμα βλέπει την φύση ως ένα είδος παγκόσμιας "ψυχής" που γεννά, συντηρεί και διοικεί τους φυσικούς οργανισμούς, ως ένα Όλο. Αυτή η δεύτερη ψυχή, βέβαια είναι γέννημα μιας ανώτερης ψυχής και λαμβάνει από αυτήν τους "λόγους" και τα "σπέρματα" των όντων τα οποία "ντύνει" με το υλικό τους "ένδυμα".

 

Τα σφάλματα στην φύση έχουν κι αυτά την αιτία τους. Η αιτία, όπως λέει ο Πλωτίνος, είναι η αδύναμη θέαση (δηλαδή η γέννηση) των όντων.

 

"Τα σφάλματα, τόσο κατά την γέννηση των πραγμάτων όσο και κατά το πράττειν, προέρχονται από το ότι οι θεώμενοι απομακρύνονται από το μοντέλο που θεώνται". (Εννεάδες, ΙΙΙ, 8,7)

 

Η φύση, δηλαδή, ως το τελευταίο γέννημα μιας σειράς γενεών δεν μπορεί να έχει τόσο ισχυρή δύναμη για να γεννά τα πλάσματά της όπως ακριβώς τα έχει παραλάβει, ως "πρότυπους λόγους" από την "μητέρα-ψυχή". Έτσι σε αυτήν την γενετική αναπαραγωγή, τα υλικά στοιχεία δεν υπακούουν και η συναρμογή τους είναι ασθενική με αποτέλεσμα να υπάρχουν βιολογικές ανωμαλίες και σφάλματα.

Κέλσος: Ελληνική Φιλοσοφία και Χριστιανισμός

 

Την καλύτερη, όμως, παρουσίαση της οικολογικής αντίληψης που είχε η αρχαιοελληνική φιλοσοφία την κάνει ο νεοπλατωνικός κι εκλεκτικός φιλόσοφος Κέλσος (2ος αιώνας μ.Χ).

 

Ο Κέλσος, διαβλέποντας την αλματώδη ανάπτυξη της χριστιανικής θρησκείας γράφει ένα βιβλίο όπου προσπαθεί να αντιπαραβάλλει την ελληνική φιλοσοφία με τις αντιλήψεις και τις ιδέες που πηγάζουν από την χριστιανική κοσμοθεωρία. Το σημαντικό, εδώ, είναι ότι ο Κέλσος δεν θέλει να προβάλλει κάποια δική του προσωπική άποψη ή θεωρία αλλά να αναδείξει τις ιδέες και τις αρχές του εκλεκτικισμού της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας.

 

Σε ένα αρκετά εκτενές απόσπασμα του βιβλίου του ειρωνεύεται και σαρκάζει τις αντιλήψεις του Χριστιανισμού για τον ρόλο του ανθρώπου στο σύμπαν καθώς και την σχέση ανθρώπου και ζώων.

 

"Ισχυρίζονται [οι Χριστιανοί] ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν από τον Θεό για χάρη του ανθρώπου, ενώ εμείς υποστηρίζουμε ότι δεν έγιναν και δεν γίνονται, ούτε για χάρη των ανθρώπων ούτε για χάρη των ζώων. Κι ούτε είναι έργα του Θεού οι βροντές κι οι αστραπές κι οι βροχές. Ακόμα κι αν δεχόταν κανείς ότι τα φαινόμενα αυτά είναι έργα του Θεού, γιατί θα έπρεπε να βρέχει για χάρη του ανθρώπου (για να μπορεί δηλαδή ο άνθρωπος να έχει τροφή), κι όχι για χάρη των δένδρων ή των αγκαθιών ή των χόρτων;

 

Μα, θα μου πείτε, οι άνθρωποι είναι ανώτεροι από τα ζώα, διότι ζούνε σε πόλεις κι έχουν κράτη κι αξιώματα κι εξουσίες. Ε, λοιπόν, σιγά το πράμα. Και τα μυρμήγκια και οι μέλισσες το ίδιο. Οι μέλισσες - τουλάχιστον αυτές - έχουν αρχηγό, διαβαθμίσεις, περίθαλψη, κάνουν πολέμους, εξοντώνουν τους ηττημένους, χτίζουν πόλεις, ακόμα και προάστια. Τα μυρμήγκια από τους αποθηκευμένους σπόρους κόβουν τα φύτρα για να μην βλαστήσουν, έτσι ώστε να τους μείνουν για ένα χρόνο. Επίσης, τα νεκρά μυρμήγκια τα αποθέτουν σε έναν τόπο που έχουν ξεχωρίσει, ειδικά για αυτόν τον σκοπό, κι ο τόπος αυτός είναι για αυτά κάτι ανάλογο με τα δικά μας μνήματα. Επίσης όταν συναντιούνται, έχουν τρόπο να συνεννοούνται μεταξύ τους και να μην χάνουν τον δρόμο τους, χρησιμοποιούν φυσικά την δική τους γλώσσα, έχουν την δική τους λογική και νοήματα και συλλογικούς σκοπούς και σημαινόμενα.

 

λέπουμε, λοιπόν, ότι δεν δημιουργήθηκαν τα πάντα για χάρη του ανθρώπου, όπως δεν δημιουργήθηκαν για χάρη του λιονταριού ή του αετού ή του δελφινιού. Ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό κατά τρόπο ώστε όλα τα μέρη του να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση και την τελειότητά του. Τα πάντα έχουν υπολογιστεί ώστε να εξυπηρετούν όχι το ένα το άλλο, αλλά το όλον. Κι ο Θεός για αυτό ενδιαφέρεται, κι έτσι το όλον δεν το εγκαταλείπει η πρόνοια και δεν εξελίσσεται προς το χειρότερο, ούτε ο Θεός αποφασίζει ύστερα από κάποια χρονική περίοδο απραξίας να το στρέψει προς τον εαυτό του, ούτε και εξοργίζεται με τους ανθρώπους, όπως δεν εξοργίζεται με τους πιθήκους ή τα ποντίκια". (Αληθής Λόγος, 87-89).

 

Οι παραπάνω φράσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να υπάρχουν στα σύγχρονα εγχειρίδια οικολογίας και δείχνουν τον σεβασμό που έχει η εσωτερική φιλοσοφική παράδοση για το Όλο και την αλυσίδα των όντων.

 

Δυστυχώς, απ' ότι διαφαίνεται, η χριστιανική αντίληψη για την φύση ήταν, και ίσως παραμένει, μία παράφωνη νότα στις οικοφιλοσοφικές αξίες. Ίσως έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο για να βρει ο ανθρώπινος εγωισμός πρόσφορο έδαφος και να "αλώσει" τον φυσικό πλούτο ανατρέποντας χιλιόχρονες ισορροπίες.

 

Ο Ψελλός, αυτός ο επιφανής θεωρητικός και δογματικός του χριστιανισμού, επιβεβαιώνει ξεκάθαρα τις παραπάνω σκέψεις, σχολιάζοντας τα "Λόγια" ή αλλιώς τους "Χαλδαϊκούς Χρησμούς". Τα "Λόγια" ήταν κείμενα και διδασκαλίες που υποδέχτηκαν θερμά όλοι οι φιλόσοφοι που μελετούσαν και σέβονταν την αρχαιοελληνική φιλοσοφία και, μάλιστα, πολλοί, όπως ο Πρόκλος, τα χρησιμοποιούσαν ευρέως ως θεωρητικά στηρίγματα στις αναλύσεις τους και στα κείμενά τους.

 

Ο Ψελλός, γράφοντας σε χριστιανούς που θέλουν να μάθουν τι πρεσβεύουν τα "Λόγια" λέει τα παρακάτω.

 

"Μεταξύ των παραινέσεων, οι περισσότερες συμφωνούν με τις δικές μας εξηγήσεις, άλλες όμως απορρίπτονται. Έτσι, ενώ για την σαφώς υποστηριζόμενη άποψη της πίστης μας, η ορατή δημιουργία έγινε για τον άνθρωπο, ο Χαλδαίος δεν παραδέχεται την άποψη αυτή. Για αυτόν τα ουράνια όντα κινούνται αιωνίως από το έργο της ανάγκης και όχι για χάρη μας". ("Χαλδαϊκά Λόγια, σελ. 300).

 

Η Ιστορία γι' ακόμη μία φορά, όπως αποδεικνύεται δεν εξελίσσεται σύμφωνα με μία γραμμική πρόοδο. Αξίες, αρετές και αλήθειες της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, δυστυχώς, απορρίφθηκαν και ξεχάστηκαν όταν το "άστρο" του χριστιανισμού άρχισε να λάμπει.

 

Ίσως ήρθε η στιγμή για να ξαναβυθιστούμε στο γόνιμο ελληνικό πνεύμα και να ανασύρουμε κι άλλες αξίες, αλήθειες και ιδέες που μας είναι απαραίτητες για να βρούμε τον δρόμο που θα μας βγάλει από τα σύγχρονα, ψυχολογικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά και πολιτικά μας αδιέξοδα.

Ο Ξενοφώντας, ο Ανταλκίδας και η ειρήνη

Μετά τα γεγονότα του Ελλησπόντου και την καταστροφή των Σπαρτιατών στην Άβυδο οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σ’ έναν αγώνα κατοχής όσο το δυνατό περισσότερων πόλεων και από τα δύο στρατόπεδα. Στην Αίγινα, που ως τότε είχε φιλικές σχέσεις με την Αθήνα, ο Ετεόνικος, αφού κατάφερε να ξεσηκώσει τους ντόπιους, άρχισε να κάνει επιδρομές στην Αττική.

Η απάντηση της Αθήνας ήταν να στείλει αμέσως τον Πάμφιλο με αξιόλογη δύναμη οπλιτών: «Τούτος κατασκεύασε οχυρώσεις και πολιορκούσε τους Αιγινήτες κι από τη στεριά αλλά κι από τη θάλασσα, με δέκα πολεμικά». (5,1,2). Κατόπιν αυτού έσπευσε στην Αίγινα ο Τελευτίας και έδιωξε τους Αθηναίους από όλο το νησί περιορίζοντάς τους μόνο στα οχυρά.

Αμέσως μετά οι Σπαρτιάτες έστειλαν το ναύαρχο Ιέρακα προς αντικατάσταση του Τελευτία, ο οποίος γνώρισε την αποθέωση από το στρατό του: «… έβαλε πλώρη για την πατρίδα του σ’ αληθινά θριαμβευτική ατμόσφαιρα: καθώς κατέβαινε στην παραλία για το ταξίδι του γυρισμού, δεν έμεινε στρατιώτης που να μην του σφίξει το χέρι· άλλοι τον στεφάνωναν με άνθη, άλλοι με ταινίες· ακόμη και την ώρα που ξανοιγόταν το καράβι του από τη στεριά, όσοι δεν τον είχαν προφτάσει του ‘ριχναν στεφάνια με πολλές καλές ευχές». (5,1,3).

Ο Ξενοφώντας μετά την περιγραφή σχολιάζει: «Το ξέρω βέβαια πως αυτά που διηγούμαι δεν αφορούν αξιόλογες δαπάνες, ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις ή τεχνάσματα· ωστόσο νομίζω, μα τον Δία, ότι αξίζει να συλλογιστεί κανείς με ποιον τρόπο κατόρθωσε ο Τελευτίας να γεννάει τέτοιες διαθέσεις στους υφισταμένους του – γιατί αυτό αποτελεί σημαντικότερο επίτευγμα, για έναν άνδρα, από το να δαπανήσει πολλά χρήματα ή να περάσει πολλούς κινδύνους». (5,1,4).

Ο Ιέραξ άφησε στην Αίγινα δώδεκα πλοία με αρμοστή το Γοργώπα κι αμέσως έκανε πανιά για τη Ρόδο. Οι εξελίξεις αυτές έκαναν τους Αθηναίους που βρίσκονταν στα οχυρά της Αίγινας να βρεθούν σε ασφυκτική πίεση. Ακόμη κι όταν τέσσερις μήνες αργότερα κατάφεραν να επαναπατρίσουν τους εκεί στρατιώτες, οι επιδρομές του Γοργώπα τους ανάγκασαν να πάρουν δραστικά μέτρα. Εξέλεξαν ναύαρχο τον Εύνομο και τον έστειλαν με δεκατρία πλοία να ανακόψει το Γοργώπα.

Οι Λακεδαιμόνιοι από την πλευρά τους όρισαν ναύαρχο τον Ανταλκίδα ελπίζοντας ότι, επειδή ήταν ιδιαιτέρως συμπαθής στον Τιρίβαζο, θα πετύχαιναν συμμαχία με τους Πέρσες. Ο Ανταλκίδας πήρε τα πλοία που είχε ο Γοργώπας στην Αίγινα, τα οδήγησε στην Έφεσο μαζί με όλο το σπαρτιατικό ναυτικό κι αμέσως μετά διέταξε το Γοργώπα να επιστρέψει στην Αίγινα με δώδεκα πλοία. Στην επιστροφή συνάντησε τον Εύνομο με τα πλοία του και κατάφερε να τον αιφνιδιάσει μέσα στη νύχτα πλέοντας αθόρυβα κι αιχμαλωτίζοντας τέσσερα πολεμικά.

Η υπόθεση της Αίγινας φάνηκε να γέρνει προς την πλευρά των Αθηναίων, όταν κατάφεραν με τα πλοία του Χαβρία και τη συμμετοχή οπλιτών που είχαν αρχηγό το Δημαίνετο να συντρίψουν τις σπαρτιατικές δυνάμεις στην Τριπυργία μαζί με τους συμμάχους τους. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε και ο ίδιος ο Γοργώπας: «Μετά απ’ αυτό, ακόμα κι ο Ετεόνικος, όσο κι αν τους πίεζε, δεν κατόρθωσε να πείσει τους ναύτες του να πιάσουν τα κουπιά, γιατί δεν τους έδινε μισθό· το αποτέλεσμα ήταν ότι οι Αθηναίοι κυκλοφορούσαν στη θάλασσα όπως τον καιρό της ειρήνης». (5,1,13).

Όμως, συγκρούσεις μαίνονταν παντού. Ο Νικόλοχος, αφού διορίστηκε διοικητής του στόλου από τον Ανταλκίδα, λεηλάτησε την Τένεδο κι έβαλε πλώρη για την Άβυδο. Οι Αθηναίοι τον πολιόρκησαν στην Άβυδο έχοντας ως ορμητήριο τη Χερσόνησο. Η Σπάρτη προκειμένου να ανασυγκροτήσει τα υπολείμματα του στρατού, που είχαν μείνει στην Αίγινα, έστειλε εκεί τον Τελευτία, ο οποίος πέτυχε τη συσπείρωση των δυνάμεων μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Η αδιαπραγμάτευτη δημοτικότητά του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις.

Όσο για το σχέδιο που σκόπευε να εκτελέσει ήταν πάρα πολύ απλό: επιδρομή με τα πλοία και πλιάτσικο στην πόλη της Αθήνας: «Κι αν κανένας κρίνει ότι ήταν τρέλα να ξεκινάει με δώδεκα πολεμικά να χτυπήσει εχθρό που είχε τόσα πλοία, ας προσπαθήσει να καταλάβει το σχέδιό του: σκέφτηκε ότι μετά το θάνατο του Γοργώπα, οι Αθηναίοι θα φρόντιζαν λιγότερο το ναυτικό που είχαν στο λιμάνι τους· κι αν ακόμα ήταν αγκυροβολημένα εκεί πολεμικά, ο Τελευτίας λογάριαζε πως ήταν λιγότερο επικίνδυνο να επιτεθεί σε είκοσι πλοία στην Αθήνα παρά σε δέκα αλλού – γιατί ήξερε ότι όταν βρίσκονταν σε εκστρατεία, οι ναύτες θα διανυκτέρευαν κοντά στα πλοία τους, ενώ όταν βρίσκονταν στην Αθήνα οι τριήραρχοι θα κοιμόνταν στα σπίτια τους κι οι ναύτες θα διανυκτέρευαν άλλος εδώ κι άλλος εκεί». (5,1,19-20).

Δίνοντας εντολές να καταστρέφουν μόνο τα πολεμικά πλοία ενώ τα μεταγωγικά και κυρίως τα φορτωμένα εμπορικά να τα δέσουν και να τα πάρουν μαζί τους χτύπησε το λιμάνι της Αθήνας τα ξημερώματα προκαλώντας πανικό: «Μερικοί από τους άνδρες του, μάλιστα, πήδηξαν έξω στην εμπορική αποβάθρα, άρπαξαν μερικούς εμπόρους κι εφοπλιστές και τους πήραν στα πλοία τους». (5,1,21).

Όταν οι Αθηναίοι έστειλαν όλες τις στρατιωτικές τους δυνάμεις (και από οπλίτες και από ιππείς) στον Πειραιά νομίζοντας ότι τον είχαν καταλάβει, ήταν πλέον αργά. Ο Τελευτίας είχε ήδη αποχωρήσει κι, αφού έστειλε στην Αίγινα όλα τα εμπορικά που αιχμαλώτισε – με τη συνοδεία τεσσάρων πολεμικών –, έπλευσε με τις υπόλοιπες δυνάμεις σε όλα τα παράλια της Αττικής, μέχρι το Σούνιο λεηλατώντας πορθμεία γεμάτα κόσμο που έρχονταν από τα νησιά κι αιχμαλωτίζοντας ψαράδικα, μαούνες κι ό,τι λογής πλεούμενο έβρισκε μπροστά του.

Τα λάφυρα που μετέφερε και ξεπούλησε στην Αίγινα του επέφεραν χρήμα, ώστε να δώσει στους άνδρες προκαταβολή το μισθό ενός μήνα. Κατόπιν αυτών δε χρειάζεται να γίνει λόγος για την προθυμία των ανδρών στις διαταγές του. Ο Τελευτίας ανασυγκρότησε το στρατό κυριολεκτικά από τις στάχτες του.

Εντωμεταξύ, ο Ανταλκίδας γύρισε μαζί με τον Τιρίβαζο από το βασιλιά και είχε συμφωνήσει μαζί του ότι, αν οι αντίπαλοι αρνηθούν τους όρους της ειρήνης που θα προτείνει ο βασιλιάς, θα συμμαχούσαν στρατιωτικά εναντίον τους. Αν ο Τελευτίας ήταν ο άνθρωπος που επανέφερε τις ισορροπίες στη θάλασσα, ο Ανταλκίδας ήταν εκείνος που ξανάβαλε στο παιχνίδι της διπλωματίας τη Σπάρτη επαναφέροντάς τη στο προσκήνιο των περσικών διαβουλεύσεων.

Η πολιτική του σκληρού επεκτατισμού από τον Αγησίλαο είναι φανερό ότι οδήγησε σε δυσμένεια κι απομόνωση. Ο Ανταλκίδας κατάφερε να ανατρέψει το κλίμα δίνοντας διέξοδο στην πόλη του. Θα έλεγε κανείς ότι ήταν ο μόνος που κινούταν με σχέδιο μέσα στο χάος ενός πολεμικού κόσμου. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά αμέσως μετά πρόσφερε και μια υψίστης σημασίας στρατιωτική νίκη για την πατρίδα του αιχμαλωτίζοντας και τα οχτώ πλοία, που υπό την αρχηγία του Θρασύβουλου του Κολλυτέα ερχόταν από τη Θράκη να ενωθούν με τον αθηναϊκό στόλο.

Ο Ανταλκίδας μετέτρεψε τις πολεμικές εξελίξεις σε προσωπική υπόθεση. Αλλάζοντας άρδην το διπλωματικό τοπίο μετέβαλε καθοριστικά και τους στρατιωτικούς συσχετισμούς, αφού έλαβε και είκοσι πλοία από τις Συρακούσες «καθώς κι άλλα από τα μέρη της Ιωνίας που εξουσίαζε ο Τιρίβαζος, ενώ άλλα ακόμη επανδρώθηκαν από την περιοχή του Αριοβαρζάνη». (5,1,28).

Από την άλλη, ο Φαρνάβαζος, η ηχηρότερη αντιλακωνική φωνή, επί της ουσίας αποσύρεται, αφού λαμβάνει εντολή να μεταφερθεί στο εσωτερικό της χώρας και είναι απόλυτα ευχαριστημένος, καθώς παντρεύεται την κόρη του βασιλιά: «Έτσι ο Ανταλκίδας συγκέντρωσε συνολικά περισσότερα από ογδόντα πλοία κι έγινε κυρίαρχος της θάλασσας, τόσο ώστε σταματούσε τα καράβια που κατέβαιναν από τον Πόντο για την Αθήνα και τα οδηγούσε στους συμμάχους των Λακεδαιμονίων». (5,1,28).

Τώρα πια οι συνθήκες ήταν ώριμες για την ειρήνη: «Οι Αθηναίοι, βλέποντας τη δύναμη του εχθρικού ναυτικού, φοβήθηκαν μη συντριβούν όπως την προηγούμενη φορά, μια και ο Βασιλεύς είχε συμμαχήσει με τους Λακεδαιμονίους· έπειτα τους δυσκόλευαν τον ανεφοδιασμό οι επιδρομές από την Αίγινα. Γι’ αυτούς τους λόγους ήθελαν πολύ να κάνουν ειρήνη. Από την άλλη, οι Λακεδαιμόνιοι ήταν αναγκασμένοι να διατηρούν ένα τάγμα στο Λέχαιο κι άλλο στον Ορχομενό, καθώς και να φυλάνε τις πόλεις – όσες εμπιστεύονταν, για να μην καταστραφούν, κι όσες δεν εμπιστεύονταν, για να μην αποστατήσουν – κι είχαν εμπλακεί σ’ αμοιβαία παρενοχλητικές επιχειρήσεις γύρω από την Κόρινθο· είχαν κουραστεί λοιπόν από τον πόλεμο. Οι Αργείοι πάλι, ξέροντας ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν κηρύξει επιστράτευση εναντίον τους κι ότι δεν θα τους ωφελούσε πια η επίκληση των ιερών μηνών, ήταν πια κι εκείνοι πρόθυμοι για ειρήνη. Έτσι, όταν ο Τιρίβαζος παρήγγειλε να παρουσιαστούν όσοι ήθελαν ν’ ακούσουν τους όρους ειρήνης που πρότεινε ο Βασιλεύς, όλοι βιάστηκαν να πάνε». (5,1,29-30).

Η ειρήνη δεν παρουσιάζεται ποτέ ως επιδίωξη ή ως προτεραιότητα για ένα καλύτερο μέλλον. Εμφανίζεται μόνο ως αναγκαστικός ελιγμός του πολέμου, όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα να κερδηθεί. Γι’ αυτό έπρεπε όλοι να είναι σε αδιέξοδο. Αν κάποιος αισθανόταν ότι έχει το πάνω χέρι θα επιδίωκε τη συνέχεια μέχρι να κυριαρχήσει.

Υπό αυτούς τους όρους καμία ειρήνη δεν είναι δυνατό να μακροημερεύσει. Ο συσχετισμός της ειρήνης με τις στρατιωτικές ισορροπίες είναι η προτροπή του πολέμου. Και η ανθρωπότητα που κινείται με τέτοιους νόμους είναι η ανθρωπότητα που διαρκώς θα πολεμά.

Όταν συγκεντρώθηκαν άκουσαν όλοι τις προτάσεις του βασιλιά: «Ο Βασιλεύς Αρταξέρξης κρίνει δίκαιο να του ανήκουν οι πόλεις της Ασίας, κι από τα νησιά οι Κλαζομενές και η Κύπρος. Οι άλλες ελληνικές πόλεις, μεγάλες και μικρές, ν’ αφεθούν ανεξάρτητες εκτός από τη Λήμνο, την Ίμβρο και τη Σκύρο, που όπως και παλιά θ’ ανήκουν στους Αθηναίους. Όσους δεν δεχτούν τούτη την ειρήνη, θα τους πολεμήσω μαζί μ’ εκείνους που τη δέχονται και στη στεριά και στη θάλασσα, με πλοία και με χρήματα». (5,1,31).

Όλοι αποδέχτηκαν τους όρους χωρίς την παραμικρή αντίρρηση. Μόνο οι Θηβαίοι φάνηκαν απρόθυμοι να εγκαταλείψουν την κυριαρχία στις πόλεις της Βοιωτίας, αλλά όταν ο Αγησίλαος τους απείλησε με πόλεμο συμμορφώθηκαν αμέσως, όπως με απειλή πολέμου διασφάλισε και την αποχώρηση των Αργείων από την Κόρινθο.

Η ειρήνη αυτή διασφάλισε το γόητρο των Σπαρτιατών, που είχε κινδυνέψει, αφού αυτοί πρωτοστάτησαν για την επίτευξή της. Ο Ξενοφώντας είναι σαφής: «Αν και σ’ αυτόν τον πόλεμο οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν υπερτερήσει των αντιπάλων τους, ωστόσο χάρη στη λεγόμενη Ειρήνη του Ανταλκίδα το γόητρό τους αυξήθηκε: καθώς έγιναν υπέρμαχοι των προτάσεων ειρήνης του Βασιλέως και υποστήριξαν την ανεξαρτησία των πόλεων, απέκτησαν καινούργιο σύμμαχο, την Κόρινθο, εξασφάλισαν την ελευθερία των βοιωτικών πόλεων από τους Θηβαίους – που ήταν παλιά τους επιδίωξη – κι έδωσαν τέλος στην προσάρτηση της Κορίνθου από τους Αργείους…». (5,1,36).

Όμως και η Αθήνα δεν κέρδισε λίγα. Απεγκλωβίστηκε από την ήττα του πελοποννησιακού αποκτώντας ανεξαρτησία και επανακτώντας τα τείχη της. Και πέρα απ’ αυτό, ήταν η μόνη πόλη που διατήρησε κυριαρχία και μάλιστα σε τρία νησιά. Θα έλεγε κανείς ότι η Αθήνα ήταν η μεγάλη κερδισμένη στην Ανταλκίδειο Ειρήνη. Η συμφωνία για ανεξαρτησία δεν είναι τίποτε άλλο από την παραδοχή της επαναφοράς των ισορροπιών. Οι εξελίξεις αυτές δεν ευνοούν αυτόν που είχε την ισχύ, αλλά αυτόν που βρισκόταν σε μειονεκτική θέση.

Η Σπάρτη έχασε την κυριαρχία, όμως κατάφερε να διατηρήσει τη δύναμή της. Κατάφερε δηλαδή να μη διασυρθεί, όπως είχαν πάθει οι Αθηναίοι. Η ικανοποίησή τους σχετίζεται με την ανακούφιση της αποφυγής των χειρότερων, ενώ η ικανοποίηση της Αθήνας αφορά την ευχαρίστηση της επανάκτησης χαμένου εδάφους.

Η ειρήνη αυτή, όμως, δε θα κρατούσε για πολύ. Θα λέγαμε ότι υπονομεύτηκε σχεδόν αμέσως, αφού η πρώτη κίνηση των Σπαρτιατών ήταν να τιμωρήσουν τους συμμάχους που έκριναν ότι περισσότερο τους υπονόμευαν παρά τους βοηθούσαν. Με αυτό το σκοπό το 385 π. Χ. ο Αγησίπολις εισέβαλε στην περιοχή της Μαντινείας, λεηλάτησε την ύπαιθρο και διέλυσε την πόλη γκρεμίζοντας τα τείχη και διαιρώντας τη σε τέσσερα χωριά.

Κι όταν γίνει η αρχή είναι βέβαιο ότι θα βρεθεί και η αφορμή για τη συνέχεια. Οι εξόριστοι Φλιάσιοι κατέφυγαν στη Σπάρτη ζητώντας τη μεσολάβησή της για να επαναπατριστούν τερματίζοντας την άδικη εξορία. Οι έφοροι έκριναν ότι το αίτημά τους ήταν δίκαιο κι έστειλαν πρέσβεις στη Φλιούντα λέγοντας ότι οι εξόριστοι ήταν φίλοι της Σπάρτης, ότι η εξορία ήταν αναίτια κι ότι έπρεπε να τους δεχτούν πίσω «όχι όμως κάτω από πίεση, αλλά με την ελεύθερη θέληση της πόλης». (5,2,9).

Οι Φλιάσιοι εντελώς «ελεύθερα» αποφάσισαν να δεχτούν πίσω τους εξόριστους. Η ανεξαρτησία των μικρών και μεγάλων πόλεων φάνηκε από την αρχή ελαστική. Κι αυτό δεν ήταν ισχυρή υποθήκη για την ειρήνη.

Ξενοφώντος: «Ελληνικά», βιβλίο πέμπτο

Η δύναμη της απλότητας

Γιατί οι άνθρωποι τείνουν να περιπλέκουν τις ζωές τους; Είναι επειδή τους έχει πλακώσει η πλήξη; Ή μήπως επειδή δεν έχουν να ασχοληθούν με σημαντικότερα πράγματα;

Ως γνωστόν ο κάθε ένας από εμάς αποδίδει διαφορετικά νοήματα σε διάφορα γεγονότα ανάλογα με την προσωπική εκτίμησή μας. Είναι αυτό αρκετό για να δικαιολογήσει την επιδεινούμενη τάση των ανθρώπων να μπερδεύουν πρόσωπα, καταστάσεις και δεδομένα κάνοντας έτσι δυσκολότερη την εξαγωγή συμπερασμάτων και κατ’ επέκταση λύσεων στα διάφορα ζητήματα;

Φαντάζομαι πως όλοι έχουμε φτάσει σ’ ένα σημείο στο οποίο αναρωτιόμαστε γιατί δεν κάνουμε απλά αυτό που νιώθουμε και πιστεύουμε, γιατί υποβάλουμε τον εαυτό μας να σκέφτεται περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε, γιατί πάντα νομίζουμε ότι υπάρχει κάτι ακόμα… Ακριβώς εκεί πρέπει να σταθούμε και να αναθεωρήσουμε. Το μυαλό παίζει παιχνίδια και η φαντασία οργιάζει, μα όταν συμβαίνει αυτό αποπροσανατολιζόμαστε και ξεχνάμε ποια είναι η ερώτηση, ποιο είναι το πρόβλημα.

Όταν όμως η προσοχή και το ενδιαφέρον είναι εστιασμένα εκεί που πραγματικά θέλουμε να είναι, αυτόματα γίνεται πιο δύσκολο να παρεκτραπούμε. Επομένως η αφετηρία όλων είναι η καθημερινότητα, τα ενδιαφέροντα, τα αγαπημένα πρόσωπα σε συνδυασμό με τον τρόπο που τα βιώνουμε και τα αντιλαμβανόμαστε. Ένας άνθρωπος ο οποίος πασχίζει να μάθει ποιός είναι, τι θέλει να γίνει – θέτοντας στόχους και κάνοντας όνειρα , είναι λογικό να αμφισβητεί, να παρατηρεί, να αναλύει και να επεξεργάζεται κάθε στοιχείο που έχει στη διάθεση του.

Η σύγχυση προκύπτει από την έλλειψη μέτρου.
Είτε την ανυπαρξία είτε την υπερβολή. Είναι όντως δυσεπίτευκτη η μη υπερφόρτωση του εγκεφάλου σύμφωνα με τους ρυθμούς της καθημερινής ζωής και τις ραγδαίες και ασταμάτητες εξελίξεις σε τομείς που επηρεάζουν έμμεσα την συμπεριφορά του ατόμου. Ακριβώς γι αυτούς τους λόγους όμως οφείλουμε να κάνουμε την καθημερινότητά μας πιο όμορφη, πιο διασκεδαστική και υποφερτή.

Τοξικοί άνθρωποι που επηρεάζουν την διάθεση μας και προκαλούν αρνητικά συναισθήματα δεν έχουν θέση στη ζωή μας. Μισοτελειωμένες φιλικές ή ερωτικές σχέσεις που μας εξαντλούν, μας ταλαιπωρούν και δεν οδηγούν πουθενά ας λάβουν τέλος. Ό,τι αξίζει θα μείνει όχι επειδή θα το κρατήσουμε εμείς με το ζόρι αλλά επειδή αξίζει.

Καβγάδες, σκληρά λόγια, ανούσια πράγματα που μας τρώνε χρόνο ας αντικατασταθούν από μια υποχώρηση, μια συγγνώμη, από μια καλή κουβέντα, από δραστηριότητες που μας πληρούν. Αυτό που λες εδώ και μια εβδομάδα ότι θα κάνεις αύριο κάν’ το τώρα. Μην αφήνεις εκκρεμότητες που σου καταναλώνουν ενέργεια και σκέψη. Χρειάζεσαι καθαρό μυαλό κάθε μέρα που ξημερώνει για να δίνεις το εκατό τις εκατό του εαυτού σου.

Όλα γίνονται για κάποιο λόγο. Μην καταριέσαι το παρελθόν σου και ό,τι πέρασες γιατί αν δεν είχε γίνει ότι έγινε δεν θα ήσουν αυτό που είσαι σήμερα, μην μετανιώνεις για τα σφάλματά σου γιατί αυτά σου έμαθαν πως να συμπεριφέρεσαι. Ακόμα και οι πιο επώδυνες καταστάσεις έχουν να σου διδάξουν κάτι αφού απελευθερωθεί η συναισθηματική φόρτιση που σου προκάλεσαν. Να είσαι ευγνώμων για κάθε φίλο\φίλη, γκόμενο\γκόμενα που πέρασε από την ζωή σου. Να μην κρατάς κακία σε κανέναν.

Το μίσος είναι για το Σατανά, όχι για τον άνθρωπο.
Όλοι γνωρίζουμε ότι κάποια στιγμή θα τελειώσει η ύπαρξή μας. Κανείς δεν είναι άτρωτος μήτε τέλειος μήτε άφθαρτος στο παιχνίδι της ζωής. Τα σφάλματα, οι αδυναμίες, τα ελαττώματα… Όλα για τον άνθρωπο είναι. Όπως και η μεγαλοψυχία, η καλοσύνη, η συμπόνια, η αλληλεγγύη. Γιατί λοιπόν να περιπλέκουμε την ζωή μας εμμένοντας στα άσχημα και απλά να μην την κάνουμε πιο ευχάριστη, διασκεδαστική, δημιουργική, γεμάτη με νόημα και με ανθρώπους που μας αγαπούν και αγαπάμε;

Διαβάστε στα παιδιά παραμύθια! Γίνονται πιο κοινωνικά και συνεργάσιμα

Η συμβολή του παραμυθιού στην ανάπτυξη του παιδιού

Θυμάστε όταν ήσασταν μικροί τους γονείς σας να είναι με ένα παραμύθι στο χέρι και να σας το διαβάζουν λίγο πριν κοιμηθείτε ή ένα απόγευμα; Παρατηρείτε πλέον πως μεγαλώνοντας ακολουθείτε τα χνάρια τους;

 

Σε αυτό το σημείο θα σας προτείνω: «Συνεχίσετε κατ΄ αυτόν τον τρόπο!» διότι τα οφέλη είναι πολλά...

 

Τα παραμύθια είναι πλούσια σε σύμβολα που, ακόμα και αν προέρχονται από διαφορετικές περιοχές του κόσμου, εκφράζουν τις ίδιες συμβολικές αξίες. Σύμβολα της φύσης (δάσος, ξύλο), μυθικά σύμβολα (νεράιδες, μάγισσες) αλλά και πολιτισμικά σύμβολα (μητριά, βασιλιάς, γάμος) μπορούν να φέρουν το παιδί σε επαφή με αξίες και έννοιες της σημερινής πραγματικότητας. Μέσα σε ένα παραμύθι το παιδί μπορεί να βρει εικόνες και αναφορές που συμβολίζουν την πατρική και τη μητρική φιγούρα, τα ένστικτα, τα συναισθήματα, τη διαδικασία ωρίμανσης και διαμόρφωσης του εαυτού κ.ά.

 

Το παραμύθι καλλιεργεί τη φαντασία και δείχνει στο μελλοντικό ενήλικα τη δυνατότητα των πολλών επιλογών και λύσεων που μόνο μια πλούσια φαντασία μπορεί να συλλάβει. Επίσης, το παραμύθι φέρνει σε επαφή το παιδί με τη λαϊκή παράδοση. Το παραμύθι, καθώς διέρχεται από όλες τις φάσεις της ιστορίας ενός λαού, γίνεται η παρακαταθήκη του. Μνήμες, έθιμα, δοξασίες κ.λπ. συσσωρεύονται σ' αυτό. Επίσης, η ανάγνωση του παραμυθιού είναι κατάλληλη για το παιδί, γιατί ο τρόπος σκέψης των πρωτογόνων βρίσκεται πολύ πλησιέστερα στην σκέψη του.

 

Όποιο παιδί έχει μεγαλώσει με παραμύθια φαίνεται να είναι ιδιαίτερα συνεργάσιμο και κοινωνικό. Με την κριτική και δημιουργική σκέψη αποκτώνται και ενισχύονται εργαλεία όπως είναι η μνήμη, η λογική, αποκτώνται γνώσεις, διεγείρεται η φαντασία του παιδιού, επέρχεται φυσική γλωσσική εξέλιξη και ανάπτυξη. Μάλιστα, σε μεγαλύτερα παιδιά (όπου μπορούν και διαβάζουν μόνα τους πια) συμβάλλει σημαντικά στην ορθογραφία τους.

 

 «Τα παραμύθια περιγράφουν ένα πέρασμα αναγκαίο και δύσκολο, συνδεδεμένο με φαινομενικά ακατόρθωτες δοκιμασίες, που πάντα έχει ένα καλό τέλος. Η ιστορία της δοκιμασίας συνδέεται με ένα πραγματικό γεγονός που καλείται να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος της κανονικής ζωής: την αναγκαία και συχνά οδυνηρή μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο, από τη μια ηλικία στην άλλη, μετάβαση που δεν μπορεί να ολοκληρωθεί παρά μέσα από αναγκαίες και επώδυνες μεταμορφώσεις, που οδηγούν σταδιακά στην επίτευξη μιας αληθινής ωριμότητας».

Αν θέλετε να αφυπνιστείτε, αμφισβητείστε το όνειρό σας

Όλες οι επιθυμίες είναι κακές, αλλά μερικές είναι χειρότερες από τις άλλες. Η επιδίωξη οποιασδήποτε επιθυμίας θα σας προξενεί πάντα ταραχή.

Ακόμη και η επιθυμία να είμαστε ελεύθεροι από τις επιθυμίες;
Γιατί να επιθυμείτε οπωσδήποτε κάτι; Το να επιθυμείτε μια κατάσταση ελευθερίας από τις επιθυμίες δε θα σας ελευθερώσει κιόλας. Τίποτε δεν μπορεί να σας ελευθερώσει, επειδή είστε ήδη ελεύθερος. Δείτε τον εαυτό σας με τη διαύγεια που προκύπτει από την έλλειψη επιθυμιών, αυτό είναι όλο.

Θέλει κάποιο χρόνο για να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του.
Πώς μπορεί να σας βοηθήσει ο χρόνος; Ο χρόνος είναι μια διαδοχή στιγμών. Η κάθε στιγμή εμφανίζεται από το πουθενά, από το τίποτε, και εξαφανίζεται στο τίποτε, και δεν ξαναπαρουσιάζεται ποτέ. Πώς μπορείτε να χτίσετε πάνω σε κάτι τόσο φευγαλέο;

Τι είναι μόνιμο;
Ψάξτε μέσα στον ίδιο σας τον εαυτό για το μόνιμο. Βυθιστείτε βαθιά μέσα σας και βρείτε εκείνο που είναι πραγματικό σε σας.

Πώς να ψάξω για τον εαυτό μου;
Οτιδήποτε συμβαίνει, συμβαίνει σε σας. Ό,τι κάνετε, ο δράστης του είναι μέσα σας. Βρείτε τι είναι αυτό που σας δημιουργεί την εντύπωση ότι είστε πρόσωπο.

Τι άλλο μπορώ να είμαι;
Ανακαλύψτε το. Ακόμη κι αν σας πω ότι είστε ο αυτόπτης μάρτυρας, ο σιωπηλός παρατηρητής, δεν θα σημαίνει τίποτε για σας, αν δεν βρείτε το δρόμο προς την ίδια σας την ύπαρξη.

Η ερώτησή μου είναι: πώς μπορεί κανείς να βρει το δρόμο προς την πραγματική του ύπαρξη;
Εγκαταλείψτε όλες τις ερωτήσεις εκτός από μία: "Ποιος είμαι;". Στο κάτω-κάτω, το μόνο γεγονός για το οποίο είστε σίγουρος είναι το ότι είστε. Το "εγώ είμαι" είναι σίγουρο. Το "εγώ είμαι ο τάδε" δεν είναι. Αγωνιστείτε να ανακαλύψετε τι είστε στην πραγματικότητα. Ένας άνθρωπος που κινείται μαζί με τη γη, θα δοκιμάζει αναγκαστικά την εμπειρία της ημέρας και της νύχτας. Αυτός που στέκει μαζί με τον ήλιο, πάνω του, δεν θα γνωρίσει ποτέ το σκοτάδι. Ο κόσμος μου δεν είναι και δικός σας.

Όπως εγώ τον βλέπω, όλοι σας είστε πάνω σε μια θεατρική σκηνή. Δεν υπάρχει ίχνος πραγματικότητας στις εισόδους και στις εξόδους σας. Και τα προβλήματά σας είναι τόσο απατηλά!

Μπορεί να είμαστε υπνοβάτες, ή να υποφέρουμε από εφιάλτες. Δεν υπάρχει τίποτε που εσείς να μπορείτε να κάνετε;
Κάνω ήδη: μπήκα μέσα στην ονειρική σας κατάσταση για να σας πω: "Σταματήστε να πληγώνετε τον εαυτό σας και τους άλλους, πάψτε να υποφέρετε, αφυπνιστείτε".

Τότε γιατί δεν ξυπνάμε;
Θα γίνει κι αυτό. Όταν θα αρχίσετε να αμφισβητείτε το όνειρό σας, η αφύπνιση δεν θα είναι πολύ μακριά.

Όταν αποδέχεστε τις ατέλειές σας, κανένας δεν μπορεί να τις χρησιμοποιήσει εναντίον σας

Όλοι έχουν ατέλειες. Κανένας σε αυτόν τον πλανήτη δεν είναι απολύτως τέλειος.

Το να μπορούμε να βλέπουμε τις ατέλειές μας και να τις αποδεχόμαστε όχι μόνο θα μας βοηθήσει να σεβόμαστε τους άλλους αλλά και θα εμποδίσει τους άλλους από το να χρησιμοποιήσουν τις ατέλειές μας εναντίον μας.

Πολλοί περνάμε τη μισή μας ζωή προσπαθώντας να κρύψουμε τις ατέλειές μας με ρούχα ή μακιγιάζ.

Περιγράφουμε τις ατέλειες αυτές ως «ενοχλητικές». Στην πραγματικότητα μπορούν να κάνουν την αυτοεκτίμησή μας να κατρακυλήσει. Ωστόσο, δεν είναι τίποτα παραπάνω από πτυχές αυτού που είμαστε και πρέπει να τις αποδεχτούμε όσο το δυνατόν νωρίτερα.

Το να έχουμε λίγα κιλά παραπάνω, γαμψή μύτη, πολύ μικρό ή πολύ μεγάλο στήθος ή τάσεις φαλάκρας δεν είναι πραγματική ατέλεια.

Αντί αυτού, πραγματική ατέλεια είναι η έλλειψη κατανόησης και σεβασμού, η κριτική, ο εγωισμός ή η επιθετικότητα. Αυτά είναι που πρέπει όλοι να προσπαθούμε να αλλάξουμε στον εαυτό μας.

Σας προσκαλούμε να σκεφτείτε πάνω σε αυτό.
Οι ατέλειές σου και οι ατέλειές μου είναι οι αρετές μας

Συχνά λέγεται ότι είμαστε μια κοινωνία ορθολογιστών λογίων αλλά συναισθηματικά αναλφάβητων.

Μπορεί να ακούγεται δραματικό, όμως στην πραγματικότητα στην καθημερινή μας ζωή αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει λιγοστή ενσυναίσθηση, αμοιβαιότητα ή αναγνώριση των άλλων ως ατόμων που έχουν επίσης ανάγκες και φόβους.

Δεν διδάσκεται ακόμα επαρκώς στα σχολεία το μάθημα της «Συναισθηματικής Νοημοσύνης» .
Αντί η προσέγγιση αυτή να αντιμετωπίζεται ως μια πολυδιάστατη πτυχή που μπορεί να υποστηρίξει όλα τα μαθήματα, με τους διδάσκοντες να αποτελούν τα καλύτερα πρότυπα, συνεχίζει να διδάσκεται ξεχωριστά, μερικές φορές την εβδομάδα ή καθόλου.

Έτσι συνεχίζουμε να μεγαλώνουμε ανασφαλή παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση και εφήβους που βλέπουν τόσες πολλές ατέλειες στον εαυτό τους που τις μετατρέπουν σε μαύρες τρύπες, τις οποίες οι άλλοι αντιλαμβάνονται και χρησιμοποιούν εναντίον τους.

Πρόκειται για κάτι περίπλοκο και δύσκολο και πρέπει να ξέρουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε.

Η ανατομία της αυτοεκτίμησης
Όταν έχω χαμηλή αυτοεκτίμηση, ελπίζω ότι οι άλλοι, με τα λόγια και τις πράξεις τους, θα μου δώσουν αυτό που μου λείπει: αυτοπεποίθηση και ασφάλεια. Ελπίζω επίσης ότι θα μου κάνουν κομπλιμέντα και θα μου πουν ότι δεν είμαι τόσο άσχημος/η όσο νομίζω ή ότι θα μου πουν πως είμαι καλύτερος άνθρωποι από ό,τι πιστεύω.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι άλλοι δεν θα πρέπει ούτε να μας δίνουν ούτε να μας παίρνουν κάτι. Ο υπόλοιπος κόσμος δεν θα πρέπει να καλύπτει τα κενά μας ή να καθησυχάζει τους φόβους μας.

Δεν πρέπει να προβάλλουμε τις ανάγκες μας στους άλλους. Αντί αυτού θα πρέπει να μπορούμε να διαμορφώνουμε τις δικές μας πεποιθήσεις και να αντιμετωπίζουμε με λογικό τρόπο αυτά που ονομάζουμε ατέλειες.

Αν πιστεύω ότι οι φακίδες στο πρόσωπό μου είναι ατέλειες ή ότι η ελαφρώς γαμψή μύτη μου είναι απαίσια, οι άλλοι θα το συνειδητοποιήσουν αυτό και κάποια στιγμή μπορεί να το χρησιμοποιήσουν εναντίον μου.

Δεδομένων των παραπάνω, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η πραγματική «ατέλεια» σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η χαμηλή μας αυτοεκτίμηση. Εξαιτίας αυτής πιστεύουμε ότι πρέπει να είμαστε ντροπαλοί και να χαμηλώνουμε το βλέμμα μας λόγω ορισμένων χαρακτηριστικών μας.

Οι άλλοι άνθρωποι δεν θα μας επιτεθούν λόγω των σωματικών χαρακτηριστικών μας που θεωρούμε αρνητικά. Αντί αυτού, θα επιτεθούν στον ευάλωτο χαρακτήρα μας. Επομένως είναι ζωτικό να αυξήσουμε την αυτοεκτίμησή μας και να αντιμετωπίσουμε τις ατέλειές μας ως αρετές.

Ατέλειες: αρετές που μας κάνουν ξεχωριστούς
Θα επαναλάβουμε αυτό που αναφέραμε παραπάνω: η πραγματική ατέλεια που έχουμε βρίσκεται στην καρδιά μας, όταν αυτή είναι ικανή να επιτίθεται, να ταπεινώνει ή να πληγώνει τους άλλους.

Η σωματική μας εμφάνιση, ο τρόπος σκέψης μας, τα συναισθήματά μας ή ο τρόπος ζωής μας δεν θα είναι ποτέ ατέλειες ή κάτι μεμπτό εφόσον σεβόμαστε τον εαυτό μας.

Το πρόβλημα είναι ότι αφιερώνουμε υπερβολικά μεγάλο μέρος της ζωής μας ανησυχώντας για την εξωτερική μας εμφάνιση αντί για τον εσωτερικό μας κόσμο.

Εγκρίνουμε τη σωματική μας εμφάνιση με βάση τις τάσεις της μόδας ή αυτό που οι άλλοι θεωρούν «ωραίο». Αν δεν ταιριάζουμε στο καλούπι, τότε αποκλείουμε τον εαυτό μας. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι λάθος.

Θα συνειδητοποιήσουμε πόσο πολύτιμοι είμαστε μόνο όταν αποδεχτούμε τον εαυτό μας.
Εκείνοι που μπορούν να βλέπουν ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της εμφάνισής τους που διαφέρει ως αρετή είναι οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι, επειδή θεωρούνται αυθεντικοί.

Το να είστε πολύ ψηλοί ή πολύ κοντοί, το να έχετε μια ελιά στο μάγουλο, το να έχετε γεννηθεί με σγουρά και τρομερά ατίθασα μαλλιά ή το να έχετε μικρό ή πολύ μεγάλο στήθος δεν αποτελεί μέρος της προσωπικής αξίας σας.

Η ομορφιά των ανθρώπων βρίσκεται στην ποικιλία, στην αυθεντικότητά τους. Αν όλοι φιλοδοξούμε να είμαστε το ίδιο, τότε αμαυρώνουμε την ουσία και την ομορφιά μας. Δεν αξίζει.

Δεν υπάρχουν άνθρωποι με ατέλειες, όμως υπάρχουν μυαλά με κενά. Προσεγγίστε διαφορετικά τη ζωή σας και αρχίστε να υποστηρίζετε την αυτοεκτίμησή σας, τον τρόπο ζωής σας, τη μοναδική και ιδιαίτερη ομορφιά σας.

Αν νομίζετε ότι η Γη έχει ένα φεγγάρι ξανασκεφτείτε το

Νέα μελέτη ανατρέπει τα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για το δορυφόρο της Γης που φαίνεται να μην περιστρέφεται μόνος του γύρω μας. Η μελέτη, με αστρονόμους του Ινστιτούτου Αστρονομίας του πανεπιστημίου της Χαβάης και του Αστεροσκοπείου του Παρισιού, που δημοσιεύτηκε στο αστρονομικό περιοδικό «Icarus», κατέληξε στο απρόσμενο συμπέρασμα ότι η Γη, σε οποιαδήποτε στιγμή της ιστορίας της, έχει συνήθως γύρω της πάνω από ένα φεγγάρια. Με άλλα λόγια, η Σελήνη δεν είναι μοναδική, καθώς πολύ συχνά μικροί αστεροειδείς διαμέτρου λίγων μέτρων «συλλαμβάνονται» από τη βαρύτητα του πλανήτη μας και μετατρέπονται και αυτοί σε μίνι-δορυφόρους.

Αυτό τουλάχιστον δείχνουν οι νέες προσομοιώσεις των ερευνητών με τη βοήθεια ενός γαλλικού σούπερ-υπολογιστή, ο οποίος υπολόγισε τις τροχιές περίπου 10 εκατομμυρίων κοντινών στη Γη αστεροειδών, καθώς αυτοί περνούν σε μικρή απόσταση από τον πλανήτη μας. Από αυτά τα σώματα, με βάση τις προσομοιώσεις, περίπου 18.000 κατά καιρούς «κλειδώνουν» σε πρόσκαιρη τροχιά γύρω από τη Γη.



Τουλάχιστον ένας μικρός αστεροειδής διαμέτρου ενός μέτρου ή μεγαλύτερος βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας κάθε στιγμή. Σύμφωνα με τους θεωρητικούς υπολογισμούς, κάθε ένα τέτοιο μίνι-φεγγάρι γυρνάει γύρω από τη Γη επί περίπου εννέα μήνες κατά μέσο όρο, προτού «απαγκιστρωθεί» ξανά από τη γήινη έλξη και συνεχίσει το ταξίδι του στο διάστημα, σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, ο οποίος ασκεί πολύ μεγαλύτερη έλξη βαρύτητας.

Όμως μερικοί αστεροειδείς υπολογίστηκε ότι μπορεί να «κολλάνε» σε τροχιά -συνήθως ακανόνιστη και όχι κυκλική- γύρω από τη Γη ακόμα και για δεκαετίες, κάνοντας παρέα στη Σελήνη, η οποία, με διάμετρο 3.474 χλμ., περιφέρεται γύρω μας εδώ και πάνω από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια.

Οι δορυφόροι του πλανήτη Άρη φτιάχτηκαν όπως η Σελήνη

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι η Σελήνη είναι προϊόν μιας τρομερής σύγκρουσης της Γης με ένα διαστημικό σώμα στο μέγεθος του πλανήτη Άρη. Επιστήμονες στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι και δύο δορυφόροι του πλανήτη Άρη σχηματίστηκαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι ο Φόβος και ο Δείμος ήταν αστεροειδείς οι οποίοι εγκλωβίστηκαν κάποια στιγμή από την βαρυτική έλξη του πλανήτη Άρη και μετατράπηκαν σε δορυφόρους του.

Επιστήμονες του Southwest Research Institute στο Κολοράντο μελετώντας τις τροχιές των δύο δορυφόρων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αν τα δύο σώματα ήταν αστεροειδείς που εγκλωβίστηκαν βαρυτικά από τον πλανήτη Άρη θα ακολουθούσαν άλλες τροχιές από αυτές που έχουν.

Προηγούμενες μελέτες και προσομοιώσεις που είχαν γίνει για να διαπιστωθεί αν θα μπορούσαν οι δύο δορυφόροι να αποτελούν προϊόν σύγκρουσης του πλανήτη Άρη με κάποιο διαστημικό σώμα είχαν αρνητικά αποτελέσματα.

Όμως οι νέες προσομοιώσεις δείχνουν ότι αν ένα σώμα σαν τον Πλούτωνα έπεφτε πάνω στον Άρη το αποτέλεσμα θα ήταν να σχηματιστεί ένα δίσκος με μικρότερα και μεγαλύτερα συντρίμμια γύρω από τον πλανήτη. Η προσομοίωση δείχνει επίσης ότι προοδευτικά η συνένωση των συντριμμιών δημιούργησε αρκετούς μικρούς δορυφόρους που κινούνταν γύρω από τον πλανήτη Άρη.

Οι περισσότεροι όμως είχαν τροχιές πολύ κοντινές στον πλανήτη με αποτέλεσμα κάποια στιγμή η βαρυτική έλξη να τους εκτρέψει από την τροχιά και να πέσουν πάνω στον πλανήτη Άρη.

Όμως οι πιο απομακρυσμένοι δορυφόροι είναι πιθανό να επιβίωσαν. «Εκτιμούμε ότι ο Φόβος και ο Δείμος είναι οι μόνοι διασωθέντες από ένα μεγαλύτερο αριθμό δορυφόρων στον Άρη» ανέφεραν οι ερευνητές σε μεγάλο συνέδριο πλανητικής επιστήμης που έγινε στο Τέξας.

Ήλιος: Το μάτι του Σύμπαντος -Εκπληκτική εικόνα του στέμματος του μητρικού μας άστρου

Αν κάποιος δει την παραπάνω εικόνα χωρίς να γνωρίζει κάποιο άλλο στοιχείο δύσκολα θα πει ότι αυτό που βλέπει είναι ο Ήλιος.

Η NASA δημιούργησε αυτή την εικόνα του μητρικού μας άστρου από διάφορες εικόνες που έχει στείλει το διαστημικό παρατηρητήριο SOHO που το μελετά. Πρόκειται φυσικά για μια εικόνα έκλειψης του Ήλιου.

Η λευκή περιοχή είναι το ηλιακό στέμμα και η κόκκινη περιοχή το πώς θα έβλεπε κάποιος παρατηρητής τον Ήλιο την δεδομένη στιγμή αν τον κοίταζε από κάποιο σημείο του Διαστήματος.

Η εικόνα δημιουργήθηκε από φωτογραφίες που τράβηξε το SOHO κατά τη διάρκεια της ολικής ηλιακής έκλειψης της 9ης Μαρτίου.

Με τη λέξη στέμμα (corona) είναι γνωστό το ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας του Ηλίου ή άλλων άστρων. Τα στέμματα αποτελούνται από πλάσμα και εκτείνονται εκατομμύρια χιλιόμετρα στο διάστημα.

Το ηλιακό στέμμα φαίνεται ευκολότερα από την επιφάνεια της Γης κατά τη διάρκεια μιας ολικής εκλείψεως Ηλίου, καθώς και με ένα ειδικό όργανο που ονομάζεται στεμματογράφος. Το στέμμα πήρε το όνομά του από το βασιλικό στέμμα (κορόνα), καθώς φαίνεται να περιβάλλει τον «βασιλιά» του Ηλιακού Συστήματος, τον Ήλιο, σε μια ολική έκλειψη όπως το στέμμα το κεφάλι των βασιλέων.

Σε μία ολική έκλειψη ηλίου το ηλιακό στέμμα φαίνεται εύκολα με γυμνό μάτι. Η πολύ μεγάλη θερμοκρασία του στέμματος του προσδίνει ασυνήθιστα φασματικά χαρακτηριστικά.