ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (1081-1122)

ΦΙ. ὦ κοίλας πέτρας γύαλον [στρ. α]

θερμὸν καὶ παγετῶδες, ὥς
σ᾽ οὐκ ἔμελλον ἄρ᾽, ὦ τάλας,
λείψειν οὐδέποτ᾽, ἀλλά μοι
1085 καὶ θνῄσκοντι συνείσῃ.
ὤμοι μοί μοι.
ὦ πληρέστατον αὔλιον
λύπας τᾶς ἀπ᾽ ἐμοῦ τάλαν,
τίπτ᾽ αὖ μοι τὸ κατ᾽ ἦμαρ
1090 ἔσται; τοῦ ποτε τεύξομαι
σιτονόμου μέλεος πόθεν ἐλπίδος;
εἴτ᾽ αἰθέρος ἄνω
πτωκάδες ὀξυτόνου διὰ πνεύματος
ἐλῶσί μ᾽· οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἰσχύς.
1095 ΧΟ. σύ τοι σύ τοι κατηξίω-
σας, ὦ βαρύποτμ᾽· οὐκ
ἄλλοθεν ἁ τύχα ἅδ᾽ ἀπὸ μείζονος·
εὖτέ γε παρὸν φρονῆσαι
λῴονος δαίμονος εἵ-
1100 λου τὸ κάκιον αἰνεῖν.

ΦΙ. ὦ τλάμων τλάμων ἄρ᾽ ἐγὼ [ἀντ. α]
καὶ μόχθῳ λωβατός, ὃς ἤ-
δη μετ᾽ οὐδενὸς ὕστερον
ἀνδρῶν εἰσοπίσω τάλας
1105 ναίων ἐνθάδ᾽ ὀλοῦμαι,
αἰαῖ αἰαῖ,
οὐ φορβὰν ἔτι προσφέρων,
οὐ πτανῶν ἀπ᾽ ἐμῶν ὅπλων
1110 κραταιαῖς μετὰ χερσὶν
ἴσχων· ἀλλά μοι ἄσκοπα
κρυπτά τ᾽ ἔπη δολερᾶς ὑπέδυ φρενός·
ἰδοίμαν δέ νιν,
τὸν τάδε μησάμενον, τὸν ἴσον χρόνον
1115 ἐμὰς λαχόντ᾽ ἀνίας.
ΧΟ. πότμος ‹πότμος› σε δαιμόνων
τάδ᾽, οὐδὲ σέ γε δόλος
ἔσχ᾽ ὑπὸ χειρὸς ἐμᾶς. στυγερὰν ἔχε
1120 δύσποτμον ἀρὰν ἐπ᾽ ἄλλοις.
καὶ γὰρ ἐμοὶ τοῦτο μέλει,
μὴ φιλότητ᾽ ἀπώσῃ.

***

ΦΙΛ. Ω σπηλιά του βράχου, κατοικιά μου
με λιοπύρια και με παγωνιές,
δε μου μέλλονταν λοιπόν ποτέ,
συφορά μου! να σ᾽ αφήσω,
μα αυτού μέσα θα με δεις
και τα μάτια μου να κλείσω.
Αχ, αλίμονο, αχ αλί,
αχ φτωχή σπηλιά παραγεμάτη
απ᾽ τον πόνο το δικό μου,
τί απ᾽ εδώ και μπρος θενά ᾽χω
για καθημερνό μου;
1090 Τί να βρω; Ποιά ελπίδα μ᾽ απομένει
για θροφή και ποιοί να με φροντίσουν;
όταν και τα ολόφοβα πουλιά
μες απ᾽ τον ανταριασμένον ουρανό
εμένα για θροφή θα κυνηγήσουν;
Αχ, πια δε βαστώ!
ΧΟΡ. Μόνος σου, μόνος σου το θέλησες,
βαριόμοιρε, κι άλλος κανείς
τρανότερός σου δε σ᾽ ανάγκασε
σ᾽ αυτή τη θέση να βρεθείς·
κι ενώ στο χέρι σου ήτανε
να φανείς φρόνιμος, εσύ
αντίς τη μοίρα την καλύτερη
1100 επήγες το χειρότερο να προτιμήσεις.

ΦΙΛ. Αχ βαριόμοιρος, βαριόμοιρος εγώ
κι απ᾽ τη δυστυχία αφανισμένος,
που εδώ τώρα πάντα μου, όσο ζω,
για όλο τον κατοπινό καιρό
θενα μένω από τον κόσμο χωρισμένος
δίχως κανενός τη συντροφιά.
Αχ αλίμονο, αχ αλί,
που δε θα ᾽χω για το στόμα μου
τίποτα να φέρνω πια
με τα φτερωτά μου βέλη,
1110 που στα χέρια μου κρατούσα τα γερά·
μα έτσι απρόβλεφτα με πλάνεψαν
χωστά λόγια από μια δίβουλη ψυχή,
που είθε αυτός που τα πλεμάτια
μὄχει στήσει αυτά,
σε ίδια να τον δω πιασμένο κι όσο εγώ καιρό
μέσα να σπαρνά.
ΧΟΡ. Από θεού, θεού θέλημα σου λάχανε
όσα παθαίνεις και κανένα
το χέρι εμάς δόλο δε σου ᾽πλεξε
κι αυτές σου τις κακόχρονες
1120 φριχτές κατάρες γι᾽ άλλους φύλαξέ τις·
γιατ᾽ εγώ τίποτ᾽ άλλο στην καρδιά
δεν έχω παρά μόνο αυτό:
να μη θελήσεις τη φιλία μας ν᾽ αποστρέψεις.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (8.425-8.488)

425 Ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς εἰποῦσ᾽ ἀπέβη πόδας ὠκέα Ἶρις,
αὐτὰρ Ἀθηναίην Ἥρη πρὸς μῦθον ἔειπεν·
«ὢ πόποι, αἰγιόχοιο Διὸς τέκος, οὐκέτ᾽ ἔγωγε
νῶϊ ἐῶ Διὸς ἄντα βροτῶν ἕνεκα πτολεμίζειν·
τῶν ἄλλος μὲν ἀποφθίσθω, ἄλλος δὲ βιώτω,
430 ὅς κε τύχῃ· κεῖνος δὲ τὰ ἃ φρονέων ἐνὶ θυμῷ
Τρωσί τε καὶ Δαναοῖσι δικαζέτω, ὡς ἐπιεικές.
Ὣς ἄρα φωνήσασα πάλιν τρέπε μώνυχας ἵππους·
τῇσιν δ᾽ Ὧραι μὲν λῦσαν καλλίτριχας ἵππους,
καὶ τοὺς μὲν κατέδησαν ἐπ᾽ ἀμβροσίῃσι κάπῃσιν,
435 ἅρματα δ᾽ ἔκλιναν πρὸς ἐνώπια παμφανόωντα·
αὐταὶ δὲ χρυσέοισιν ἐπὶ κλισμοῖσι κάθιζον
μίγδ᾽ ἄλλοισι θεοῖσι, φίλον τετιημέναι ἦτορ.
Ζεὺς δὲ πατὴρ Ἴδηθεν ἐΰτροχον ἅρμα καὶ ἵππους
Οὔλυμπόνδε δίωκε, θεῶν δ᾽ ἐξίκετο θώκους.
440 τῷ δὲ καὶ ἵππους μὲν λῦσε κλυτὸς ἐννοσίγαιος,
ἅρματα δ᾽ ἂμ βωμοῖσι τίθει, κατὰ λῖτα πετάσσας·
αὐτὸς δὲ χρύσειον ἐπὶ θρόνον εὐρύοπα Ζεὺς
ἕζετο, τῷ δ᾽ ὑπὸ ποσσὶ μέγας πελεμίζετ᾽ Ὄλυμπος.
αἱ δ᾽ οἶαι Διὸς ἀμφὶς Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη
445 ἥσθην, οὐδέ τί μιν προσεφώνεον οὐδ᾽ ἐρέοντο·
αὐτὰρ ὁ ἔγνω ᾗσιν ἐνὶ φρεσὶ φώνησέν τε·
τίφθ᾽ οὕτω τετίησθον, Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη;
οὐ μέν θην κάμετόν γε μάχῃ ἔνι κυδιανείρῃ
ὀλλῦσαι Τρῶας, τοῖσιν κότον αἰνὸν ἔθεσθε.
450 πάντως, οἷον ἐμόν γε μένος καὶ χεῖρες ἄαπτοι,
οὐκ ἄν με τρέψειαν ὅσοι θεοί εἰσ᾽ ἐν Ὀλύμπῳ.
σφῶϊν δὲ πρίν περ τρόμος ἔλλαβε φαίδιμα γυῖα,
πρὶν πόλεμόν τε ἰδεῖν πολέμοιό τε μέρμερα ἔργα.
ὧδε γὰρ ἐξερέω, τὸ δέ κεν τετελεσμένον ἦεν·
455 οὐκ ἂν ἐφ᾽ ὑμετέρων ὀχέων πληγέντε κεραυνῷ
ἂψ ἐς Ὄλυμπον ἵκεσθον, ἵν᾽ ἀθανάτων ἕδος ἐστίν.
Ὣς ἔφαθ᾽, αἱ δ᾽ ἐπέμυξαν Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη·
πλησίαι αἵ γ᾽ ἥσθην, κακὰ δὲ Τρώεσσι μεδέσθην.
ἤτοι Ἀθηναίη ἀκέων ἦν οὐδέ τι εἶπε
460 σκυζομένη Διὶ πατρί, χόλος δέ μιν ἄγριος ᾕρει·
Ἥρῃ δ᾽ οὐκ ἔχαδε στῆθος χόλον, ἀλλὰ προσηύδα·
αἰνότατε Κρονίδη, ποῖον τὸν μῦθον ἔειπες.
εὖ νυ καὶ ἡμεῖς ἴδμεν ὅ τοι σθένος οὐκ ἀλαπαδνόν·
ἀλλ᾽ ἔμπης Δαναῶν ὀλοφυρόμεθ᾽ αἰχμητάων,
465 οἵ κεν δὴ κακὸν οἶτον ἀναπλήσαντες ὄλωνται.
ἀλλ᾽ ἤτοι πολέμου μὲν ἀφεξόμεθ᾽, εἰ σὺ κελεύεις·
βουλὴν δ᾽ Ἀργείοις ὑποθησόμεθ᾽, ἥ τις ὀνήσει,
ὡς μὴ πάντες ὄλωνται ὀδυσσαμένοιο τεοῖο.
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς·
470 ἠοῦς δὴ καὶ μᾶλλον ὑπερμενέα Κρονίωνα
ὄψεαι, αἴ κ᾽ ἐθέλῃσθα, βοῶπις πότνια Ἥρη,
ὀλλύντ᾽ Ἀργείων πουλὺν στρατὸν αἰχμητάων·
οὐ γὰρ πρὶν πολέμου ἀποπαύσεται ὄβριμος Ἕκτωρ,
πρὶν ὄρθαι παρὰ ναῦφι ποδώκεα Πηλεΐωνα,
475 ἤματι τῷ ὅτ᾽ ἂν οἱ μὲν ἐπὶ πρύμνῃσι μάχωνται
στείνει ἐν αἰνοτάτῳ περὶ Πατρόκλοιο θανόντος·
ὣς γὰρ θέσφατόν ἐστι· σέθεν δ᾽ ἐγὼ οὐκ ἀλεγίζω
χωομένης, οὐδ᾽ εἴ κε τὰ νείατα πείραθ᾽ ἵκηαι
γαίης καὶ πόντοιο, ἵν᾽ Ἰάπετός τε Κρόνος τε
480 ἥμενοι οὔτ᾽ αὐγῇς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
τέρποντ᾽ οὔτ᾽ ἀνέμοισι, βαθὺς δέ τε Τάρταρος ἀμφίς·
οὐδ᾽ ἢν ἔνθ᾽ ἀφίκηαι ἀλωμένη, οὔ σευ ἔγωγε
σκυζομένης ἀλέγω, ἐπεὶ οὐ σέο κύντερον ἄλλο.»
Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ οὔ τι προσέφη λευκώλενος Ἥρη.
485 ἐν δ᾽ ἔπεσ᾽ Ὠκεανῷ λαμπρὸν φάος ἠελίοιο,
ἕλκον νύκτα μέλαιναν ἐπὶ ζείδωρον ἄρουραν.
Τρωσὶν μέν ῥ᾽ ἀέκουσιν ἔδυ φάος, αὐτὰρ Ἀχαιοῖς
ἀσπασίη τρίλλιστος ἐπήλυθε νὺξ ἐρεβεννή.

***
425 Αυτά τους είπε κι έφυγεν η ανεμόποδ᾽ Ίρις,
κι η Ήρα προς την Αθηνά τον λόγον τούτον είπε:
«Κόρη ω μεγάλη του Διός, εγώ δεν στέργω πλέον
πόλεμον χάριν των θνητών να κάμομεν στον Δία.
Ας αποθάνουν κει στην γην άλλοι και άλλοι ας ζήσουν,
430 όπως του τύχει καθενός· και όπως του λέγει ο νους του
τους Τρώας και τους Δαναούς, ως πρέπει ας κρίνει εκείνος».
Είπε και οπίσω εγύρισε τα δυνατά πουλάρια·
κι οι Ώρες τα καλότριχα τους ξέζεψαν πουλάρια,
κατόπιν εις τ᾽ αμβρόσια παχνιά τους τα προσδέσαν,
435 και προς τους τοίχους πόλαμπαν την άμαξαν εκλίναν.
Κι οι δυο θεές ανάμεσα των άλλων αθανάτων
καθίσαν εις χρυσά θρονιά με θλίψιν στην ψυχήν τους.
Κίνησε το καλότροχον αμάξι από την Ίδην
ο Ζευς, κι ήλθε στον Όλυμπον στην σύνοδον την θείαν.
440 Και τ᾽ άλογ᾽ αφού ξέζεψεν ο μέγας Κοσμοσείστης
τ᾽ αμάξι επάνω στους βωμούς εσκέπασε με πέπλον·
εκάθισεν ο Βροντητής εις τον χρυσόν του θρόνον
και ο Όλυμπος σαλεύετο στα πόδια του αποκάτου.
Και μόνες του Διός μακράν η Αθηνά κι η Ήρα
445 καθίζαν ούδ᾽ ερώτησιν ή λόγον τού προφέραν.
Και ο Ζευς καλά τες νόησε κι είπε: «Αθηνά και Ήρα,
τι στέκεσθε περίλυπες; Δεν έχετε κοπιάσει,
θαρρώ, πολύ στον πόλεμον, όπου δοξάζοντ᾽ άνδρες,
τους Τρώας ν᾽ αφανίσετε, που φοβερά μισείτε.
450 Τόσ᾽ η δική μου δύναμις και των χεριών μου ο τρόμος,
που όλ᾽ οι θεοί στον Όλυμπον την γνώμην δεν μου αλλάζουν.
Και σας των δύο πάγωσαν τα τρυφερά σας μέλη
πριν καν να ιδείτε τους φρικτούς αγώνες του πολέμου.
Και ακούτε ό,τι είπα και άφευκτα θα ήταν τελειωμένο·
455 κρουσμένες απ᾽ τον κεραυνόν δεν θα ᾽χετ᾽ επανέλθει
με την δικήν σας άμαξαν στα δώματα του Ολύμπου».
Είπε, κι εγόγγυσαν κρυφά η Αθηνά κι η Ήρα·
σιμά καθίζαν και όλεθρον των Τρώων μελετούσαν.
Λόγον δεν έλεγε η Αθηνά και στον πατέρα Δία
460μ᾽ αγρίαν μάνιζε χολήν· αλλ᾽ η χολή στης Ήρας
το στήθος δεν εχώρεσε, και προς εκείνον είπε:
«Κρονίδη τρομερότατε, ποιον λόγον είπες τώρα!
Το ηξεύρομ᾽ ότι αντίστασιν δεν έχ᾽ η δύναμίς σου.
Αλλ᾽ όμως δια τους Δαναούς πονούμε τους ανδρείους
465 οπού θα πάθουν και άσφαλτα θ᾽ αδικοθανατίσουν.
Αλλ᾽ όμως θέλει απέχουμεν, ως θέλεις, απ᾽ την μάχην
και συμβουλήν θα δώσομεν καλήν εις τους Αργείους,
να μη χαθούν όλοι δια μιας απ᾽ τον βαρύν θυμόν σου».
Και ο Δίας της απάντησεν: «Άμα χαράξ᾽ η μέρα
470τον Δία τον υπέρτατον θα ιδείς, αν θέλεις, Ήρα
ω μεγαλόφθαλμη θεά, χειρότερον να φέρει
αφανισμόν εις τον στρατόν των μαχητών Αργείων.
Ότι την μάχην ο βαρύς Πριαμίδης δεν θ᾽ αφήσει,
πριν απ᾽ τα πλοία σηκωθεί ο ανίκητος Πηλείδης,
475 οπόταν πέσει ο Πάτροκλος και δια το νεκρόν σώμα
θα μάχονται με στένωσιν φρικτήν σιμά στα πλοία.
Η μοίρ᾽ αυτό διόρισε και προσοχήν δεν δίδει
εις τον θυμόν σου, κι εάν πας στης γης και της θαλάσσης
τα πέρατα, όπου κατοικούν ο Ιαπετός και ο Κρόνος,
480 κι ούτε τους τέρπουν άνεμοι, ούτε το φως του ηλίου,
και Τάρταρος βαθύτατος παντού τους περιζώνει.
Αν απ᾽ το πείσμα σου ως αυτού θα φθάσεις, δεν με μέλει·
ότι άλλο πράγμ᾽ αδιάντροπον, ως είσ᾽ εγώ δεν είδα».
Είπεν ο Ζευς κι εσώπαινεν η Ήρα η λευκοχέρα.
485 Κι έπεσε στον Ωκεανόν το λαμπρό φως του ηλίου
την μαύρην νύκτα σέρνοντας στην γην την σιτοδότραν.
Τότε να εσβήσθηκε το φως δεν άρεσε των Τρώων,
πλην των Αργείων ποθητό πολύ το σκότος ήλθε.

«Guilt Trip»: Πώς να μην πέσουμε στην… παγίδα των ενοχών

Αν κάποιος έχει προσπαθήσει ποτέ να σας κάνει να νιώσετε άσχημα για κάτι χωρίς να το πει άμεσα, μπορεί να έχετε πέσει θύμα του guilt tripping. Αυτή η συμπεριφορά δεν είναι ασυνήθιστη, αλλά αν δεν ξέρετε τι να προσέξετε, μπορεί να μην καταλάβετε ότι συμβαίνει.

Το «guilt tripping», ή αλλιώς παγίδα ενοχών, είναι ένα είδος συμπεριφοράς που περιλαμβάνει το να κάνουμε κάποιον να αισθάνεται ένοχος για κάτι αντί να εκφράσουμε άμεσα τη δυσαρέσκειά μας. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μορφή χειραγώγησης που αποσκοπεί είτε στο να κάνει το άτομο να νιώσει άσχημα είτε στο να το κάνει να κάνει κάτι που θέλουμε εμείς προκαλώντας ενοχές.

Το guilt tripping είναι κλασική παθητική-επιθετική συμπεριφορά, επειδή υποδηλώνει ανικανότητα – ή έστω απροθυμία – να επικοινωνήσουμε με υγιή και εποικοδομητικό τρόπο. Αυτού του είδους η συμπεριφορά μπορεί να παρατηρηθεί σε όλα τα είδη σχέσεων, από ερωτικές μέχρι σχέσεις γονέων-παιδιών και φιλίες, ακόμα και στον εργασιακό χώρο μεταξύ εργοδοτών ή συναδέλφων.

Γιατί δεν είναι σωστό να προκαλούμε ενοχές στους άλλους

Δεν είναι κακό πράγμα να εκφραζόμαστε όταν αισθανόμαστε πληγωμένοι ή αναστατωμένοι από τη συμπεριφορά κάποιου άλλου. Όμως, όταν αρχίζουμε να γινόμαστε παθητικο-επιθετικοί και χειριστικοί γι’ αυτό, τότε είναι που γίνεται πρόβλημα. Το guilt tripping είναι έμμεσο και χειριστικό και κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται άσχημα για τον εαυτό τους.

Η ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία, όπως για παράδειγμα το να πείτε: «Καταλαβαίνω ότι όλοι αργούμε μερικές φορές, αλλά με κάνει να αισθάνομαι ότι δεν δίνεις προτεραιότητα στον χρόνο που περνάμε μαζί όταν εμφανίζεσαι αργά», δεν προκαλεί ενοχοποίηση του άλλου και παράλληλα επικοινωνεί το πρόβλημα.

Κοινά σημάδια χρειάζεται να προσέχουμε

– Συμπεριφορά και σχόλια που έχουν σκοπό να μας κάνουν να νιώσουμε ένοχοι ή κακοί.

– Μας κάνουν να αισθανόμαστε σα να τους χρωστάμε κάτι.

– Άρνηση να πουν τι συμβαίνει, αλλά να φαίνονται και να φέρονται αναστατωμένα.

– Έκφραση αρνητικών συναισθημάτων για εμάς με έμμεσους τρόπους.

– Σχόλια όπως: «Μάλλον δεν σημαίνω τόσα πολλά για σένα», «Χαίρομαι που επιτέλους μπόρεσες να με στριμώξεις στο φορτωμένο σου πρόγραμμα» ή, «Κάνω τόσα πολλά για σένα» κ.λπ.

– Μας μιλούν σα να είμαστε ένα κακό άτομο, σύντροφος, φίλος κ.λπ.

– Παρακράτηση στοργής ή/και προσοχής ως τιμωρία

– Παθητική-επιθετική συμπεριφορά.

Τα κυριότερα πράγματα που χρειάζεται να αναζητήσετε όταν πρόκειται για κάποιον που σας βάζει στην παγίδα των ενοχών είναι η αδυναμία να εκφράσετε άμεσα αρνητικά συναισθήματα και η συμπεριφορά που σας κάνει να αισθάνεστε ένοχοι. Όταν νιώθετε αυτό το έντονο αίσθημα ενοχής, ρωτήστε τον εαυτό σας, τι συμβαίνει; Σας κάνουν να αισθάνεστε ότι είστε λιγότερο καλός άνθρωπος ή στην πραγματικότητα ενοχλήθηκαν από κάτι που κάνατε και θέλουν να το διορθώσετε;».

Όταν αποκτήσετε επίγνωση του πώς αισθάνεστε την ενοχή στο σώμα σας και των σκέψεων που σας προκαλούν, έχετε κάνει το πρώτο σημαντικότερο βήμα. Και αν παρατηρήσετε μια τάση αυτό το άτομο δυσκολεύεται να εκφράσει όταν έχετε κάνει κάτι που το ενοχλεί, αυτό είναι επίσης ένα αποκαλυπτικό σημάδι.

Πώς να αντιδράσουμε στις παγίδες ενοχής

Το πώς θα επιλέξουμε να αντιδράσουμε όταν κάποιος μας προκαλεί ενοχές εξαρτάται από πολλά, από το στυλ επικοινωνίας μέχρι το πόση υπομονή έχουμε εκείνη τη στιγμή και πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση. Σε ακραίες περιπτώσεις, ειδικά σε καταστάσεις κατά τις οποίες μας κατηγορούν άδικα για κάτι, έχουμε πάντα τη δυνατότητα να θέσουμε ένα όριο και να αποχωρήσουμε από τη συζήτηση.

Εντούτοις, οι ψυχολόγοι συνιστούν να χρησιμοποιούμε και τη συμπόνια όπου και όταν μπορούμε. Κάτω από την ενοχοποίηση κρύβεται ένα αίτημα, κρυμμένο σε μια κατηγορηματική, παθητικο-επιθετική συμπεριφορά. Αυτό το κρυφό αίτημα είναι συχνά η ανάγκη για συμπόνια και η κατανόηση. Για αρχή, μπορείτε να ζητήσετε μια συγγνώμη, αν όντως πληγώσατε αυτό το άτομο (σκόπιμα ή όχι). Μπορείτε να να ξεκινήσετε από εκεί και να τονίσετε ότι καταλαβαίνετε γιατί αισθάνεται έτσι. Αυτό μπορεί να ειπωθεί ως εξής: «Καταλαβαίνω γιατί είσαι αναστατωμένος και ζητώ συγγνώμη για το Χ».

Στη συνέχεια, μόλις η συγγνώμη γίνει αποδεκτή, ίσως μερικές ώρες αργότερα, μπορείτε να αναφέρετε ότι δεν εκτιμήσατε τον τρόπο με τον οποίο προσέγγισαν τη συζήτηση, λέγοντας κάτι σαν: «Και πάλι, καταλαβαίνω γιατί ήσουν αναστατωμένος, αλλά ένιωσα ότι προσπαθούσες να με κάνεις να νιώσω ένοχος, οπότε ελπίζω ότι θα μπορούσες να επικοινωνήσεις μαζί μου πιο άμεσα τι σου συμβαίνει στο μέλλον».

Στο τέλος, το σημαντικό είναι να έχετε και εσείς και το άλλο άτομο τη δυνατότητα να πείτε τη γνώμη σας για το πώς πραγματικά αισθάνεστε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα, μπορεί να απογοητεύετε κάποιον, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχετε κάτι για το οποίο πρέπει να αισθάνεστε ένοχοι – απλώς μπορεί να μην είστε σε θέση να ανταποκριθείτε στις προσδοκίες.

Όλα εξαρτώνται από την ειλικρινή και ανοιχτή επικοινωνία, η οποία είναι μια δεξιότητα που μπορεί να πάρει χρόνο για να καλλιεργηθεί. Αλλά τα καλά νέα είναι ότι όσο περισσότερο εξασκείτε την υγιή επικοινωνία, τόσο πιο εύκολη γίνεται με την πάροδο του χρόνου.

Αρχές για τη συγκρότηση μιας ευτυχισμένης ζωής

Ευτυχία! Πόσο παλεύουμε καθημερινά για την αναζήτησή της! Ό,τι κι αν κάνουμε, πίσω από τις περισσότερες αποφάσεις που παίρνουμε κρύβεται ο διακαής πόθος του ανθρώπου για την επίτευξή της. Ένα από τα κύρια λάθη όμως που κάνουμε, είναι ότι συνδέουμε την ευτυχία με τις εξωτερικές συνθήκες. Η ευτυχία μας ως ανθρώπινα όντα δεν είναι συνυφασμένη με τα αποκτήματα και τα κατορθώματά μας αλλά με τον εσωτερικό μας κόσμο.

Οι 5 αρχές που παρατίθενται παρακάτω μπορούν – και προτείνουμε να αποτελέσουν ένα πολύτιμο εργαλείο για την εύρεση ικανοποίησης στη ζωή, για την στροφή προς τον εσωτερικό μας εαυτό και τη διατήρηση της ηρεμίας μας. Καθώς γινόμαστε ολοένα και πιο ευτυχισμένοι, εισερχόμαστε σε ένα επίπεδο που μας επιτρέπει τη πνευματική εξέλιξη. Χωρίς τα συναισθήματα του θυμού και του άγχους αλλά και των κάθε είδους επιθυμιών και επιδιώξεων, η ζωή μας αποκτά αρμονία.

Η αρχή της σκέψης

Η σκέψη είναι μία ικανότητα του ανθρώπου, μια λειτουργία της ανθρώπινης συνείδησης που συμβαίνει ακούσια, είτε το θέλουμε είτε όχι. Δεν μπορούμε να την αποτρέψουμε καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φύση μας. Αυτό που χρειάζεται όμως να κατανοήσουμε είναι ότι τα συναισθήματά μας, θετικά ή αρνητικά, άρα και η διάθεσή μας, προέρχονται από τις σκέψεις μας. Όταν αισθανόμαστε άσχημα για κάτι, σημαίνει ότι κάποια αρνητική σκέψη μας πέρασε από το μυαλό, είτε στιγμιαία είτε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα επισημαίνουμε ότι τις σκέψεις μας αυτές τις παράγουμε εμείς και δεν προέρχονται από έξω παρ’ όλο που τις περισσότερες φορές νομίζουμε ότι συμβαίνει το αντίθετο. Ως εκ τούτου μπορούμε να τις ελέγξουμε. Συνειδητοποιώντας ότι τα συναισθήματά μας είναι αποτέλεσμα των σκέψεων μας, οι οποίες δεν αποτελούν τη πραγματικότητα, μπορούμε να τις απομονώσουμε και να τις εξαφανίσουμε. Σκεφτόμαστε ‘σκέψεις’ και όχι ‘πραγματικότητα’. Οι εξωτερικές συνθήκες από μόνες τους είναι ουδέτερες. Οι σκέψεις βάζουν νόημα στα γεγονότα, όχι αυτά από μόνα τους.

Αν στα 2 άκρα μιας γραμμής βάλουμε από τη μία τους ανθρώπου εκείνους που ταυτίζουν σκέψεις και πραγματικότητα και στο άλλο εκείνους που θεωρούν τις σκέψεις τους μόνο σκέψεις και τίποτα περισσότερο, μπορούμε να πούμε ότι στο 1ο άκρο είναι οι ψυχωτικοί που βιώνουν κάθε σκέψη ως πραγματικότητα και το 2ο είναι το ιδεατό. Οι πιο πολλοί άνθρωποι βρισκόμαστε κάπου ενδιάμεσα και όσο καταβάλλουμε προσπάθεια να εμποδίζουμε τις καθημερινές ‘επιθέσεις σκέψεων’, επιλέγοντας σε ποιες σκέψεις θέλουμε να αντιδράσουμε και σε ποιες όχι, τόσο είμαστε στο σωστό δρόμο προς την ιδανική κατάσταση.

Η αρχή της διάθεσης

Η διάθεσή μας είναι κάτι που μεταβάλλεται διαρκώς. Πάνω, κάτω, συνεχώς, κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε λεπτό. Τη μία στιγμή νιώθουμε καλά, γεμάτοι αισιοδοξία ότι όλα θα πάνε καλά και την επομένη βυθιζόμαστε στην άβυσσο. Ένα είναι σίγουρο: όταν η διάθεσή μας είναι καλή, τα προβλήματα φαίνονται πιο εύκολα στο να λυθούν, η επικοινωνία μας είναι καλύτερη και οι σχέσεις μας βελτιώνονται. Αντίθετα η αρνητική διάθεση μας κάνει να χάνουμε την αίσθηση προοπτικής στη ζωή, νομίζουμε ότι τα πάντα περιστρέφονται γύρω από εμάς και συχνά δημιουργούνται παρεξηγήσεις με τους γύρω μας. Η ζωή μοιάζει ανυπόφορη.

Η αλλαγή αυτή που συμβαίνει συνεχώς στη διάθεσή μας είναι κάτι οικουμενικό και καθ’ όλα ανθρώπινο. Ένα από τα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε όταν νιώθουμε ότι είμαστε «κολλημένοι» σε μια κακή διάθεση είναι να αναρωτηθούμε σχετικά με τη κρίση μας. Όταν βρισκόμαστε σε τέτοια κατάσταση προτιμότερο είναι να μάθουμε να το θεωρούμε ως αυτό ακριβώς που είναι, κάτι αναπόφευκτο αλλά και φυσιολογικό, που θα περάσει με το χρόνο εάν το αφήσουμε και δεν δώσουμε περισσότερη σημασία και προσοχή. Το να προσπαθήσουμε να το πιέσουμε να περάσει, να εξαναγκάσουμε τον εαυτό μας να αλλάξει διάθεση, ενδεχομένως να επιφέρει τα αντίθετα ακριβώς αποτελέσματα, να βυθιστούμε ακόμα περισσότερο στο τέλμα της απελπισίας που μας κυριεύει εκείνες τις στιγμές. Αντιμετωπίζοντας τη διάθεσή μας με ευγνωμοσύνη και υπομονή, η κατάσταση εξομαλύνεται πιο εύκολα και η καλή διάθεση επιστρέφει πιο γρήγορα.

Κάτι άλλο εξίσου σημαντικό είναι να αποφεύγουμε σοβαρές συζητήσεις όταν η διάθεσή μας είναι στα βάραθρα. Η ζωή τότε μοιάζει πιο δύσκολη και τα προβλήματα δυσεπίλυτα. Δεν είναι επίσης λίγες οι φορές που όντας σε κακή διάθεση εκστομίζονται λόγια που υπό άλλες συνθήκες και ευρισκόμενοι σε διαφορετική διάθεση δεν θα ανταλλάσσονταν ποτέ.

Ένα άλλο μυστικό που αφορά σε εκείνες τις στιγμές της κακής διάθεσης, είναι να αποφεύγουμε την επίλυση οποιονδήποτε προβλημάτων. Με σεβασμό στη κακή μας διάθεση υπομένουμε και αναμένουμε να αλλάξει ώστε να μπορέσουμε να συγκεντρωθούμε και να «εξοπλιστούμε» με τα απαραίτητα μέσα για την επίλυση του προβλήματος. Η πρόσβαση στην εσωτερική μας σοφία είναι άλλωστε πολύ χαμηλή τις στιγμές εκείνες που οι σκέψεις αποσυντίθενται οπότε η λύση που θα επιχειρήσουμε να δώσουμε ενδεχομένως να μην είναι η καλύτερη δυνατή.

Η αρχή των ξεχωριστών πραγματικοτήτων

Με βάση την αρχή αυτή, για κάθε άνθρωπο υπάρχει μια ξεχωριστή πραγματικότητα, διαφορετική από εκείνη κάθε άλλου ανθρώπου, ανεξαρτήτως αν πρόκειται για άτομα που ανήκουν σε ίδιο ή διαφορετικό πολιτισμό, εθνικότητα, χώρα κλπ. Στο ότι κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, έχει διαφορετικό σύστημα σκέψης συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες όπως το παρελθόν του κάθε ατόμου, η ανατροφή, οι γονείς, οι ερμηνείες που δίνει, το αντιληπτικό του πεδίο, οι συνθήκες κ.α. λαμβάνοντας υπ’ όψη τη παραπάνω παραδοχή, οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε τόσο τον εαυτό μας όσο και τους άλλους όχι με ανεκτικότητα αλλά με κατανόηση και συμπόνια.

Τα λάθη που κάνουμε όταν δεν αποδεχόμαστε τη παραπάνω αρχή είναι 2: να περιμένουμε ότι οι άλλοι βλέπουν τα πράγματα όπως εμείς και 2ον να νομίζουμε ότι οφείλουν να τα βλέπουν όπως εμείς. Η φύση των διαφορετικών συστημάτων σκέψης όμως υπαγορεύει ότι είναι αδύνατο να βλέπει κάποιος τα πράγματα ακριβώς με το τρόπο που τα βλέπει κάποιος άλλος. Το νέο σκεπτικό που μας προσφέρει η αρχή αυτή μας απελευθερώνει από τη λάθος αυτή ιδέα και μας δίνει τη δυνατότητα να απολαύσουμε τη πραγματικότητα του να σκεφτόμαστε διαφορετικά. Είναι μάταιο τόσο το να προσπαθούμε να αλλάξουμε τις απόψεις των άλλων όσο και το να αντιπαρατασσόμαστε μαζί τους.

Ο κάθε ένας από εμάς βλέπει τη ζωή από τη δική του ξεχωριστή πραγματικότητα, με βάση τις δικές του ερμηνείες και το δικό του πλαίσιο αναφοράς. Κανείς δεν αναρωτιέται για τη δική του εκδοχή της πραγματικότητας διότι σε εμάς είναι η αληθινή. Και προσπαθούμε συνεχώς να αποδείξουμε την ορθότητά της. Αν αντιληφθούμε και κάνουμε πράξη τη βαθιά κατανόηση αυτής της αρχής και αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε κάθε καινούργιο άνθρωπο που έρχεται στη ζωή μας με γνήσιο ενδιαφέρον και σεβασμό για τη δική του πραγματικότητα, τότε οι άμυνες πέφτουν και οι διαφορετικές πραγματικότητες γίνονται πηγή ανάπτυξης, εξέλιξης και έμπνευσης και όχι διαφορών.

Η αρχή των συναισθημάτων

Τα συναισθήματά μας λειτουργούν στη ψυχική μας υγεία ως βαρόμετρο, ενημερώνοντάς μας για τον εσωτερικό μας καιρό. Όταν βιώνουμε κατάσταση θετικών συναισθημάτων νιώθοντας αγάπη, ικανοποίηση, ευγνωμοσύνη, τότε ο τρόπος που σκεφτόμαστε είναι εκείνος της υγιούς, φυσικής λειτουργίας. Τότε είναι που σκεφτόμαστε καθαρά, μπορούμε να συγκεντρωθούμε και να κάνουμε τα πάντα διότι παραμένουμε ανεπηρέαστοι από σκέψεις του παρελθόντος ή του μέλλοντος καθώς και από οποιασδήποτε μορφής κρίση. Γινόμαστε δημιουργικοί και εφευρετικοί. Όλα ρέουν απλά και φυσιολογικά.

Τα αρνητικά συναισθήματα αντίθετα, μας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μη λειτουργικό τρόπο σκέψης. Είναι η στιγμή λοιπόν τότε που πρέπει να κάνουμε τις απαραίτητες προσαρμογές. Η απαλλαγή από τη δυσάρεστη ή τις δυσάρεστες σκέψεις που τα προκάλεσαν είναι αναγκαία. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η αλλαγή αυτή ή η παύση κάθε σκέψης εκείνη τη στιγμή δε σημαίνει σε καμία περίπτωση προσποίηση ότι όλα πάνε καλά και ότι τίποτα δε μας ενοχλεί. Απλώς πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι – όπως έχουμε αναφέρει ήδη στις προηγούμενες αρχές – η επίλυση των όποιων προβλημάτων και οι φρέσκιες ιδέες δεν έρχονται όταν μας καταβάλλουν τα αρνητικά συναισθήματα, που δεν χρειάζεται πλέον να υπερασπιζόμαστε. Το μόνο όφελος που έχουν είναι εκείνο της προειδοποίησης ότι σκεφτόμαστε με λάθος τρόπο. Αυτή η προειδοποίηση λειτουργεί και πρέπει να την εμπιστευόμαστε. Η επιστροφή στον φυσικό, υγιή τρόπο σκέψης, μας επιτρέπει τη πρόσβαση στην εσωτερική μας σοφία και δύναμη.

Η υγιής αυτή λειτουργία του μυαλού δεν αποτελεί μυστήριο αν πάρουμε ως παράδειγμα τα παιδιά. Αυτά ενεργούν ως επί το πλείστων βάσει αυτού του φυσικού τρόπου και όταν και όποτε βιώνουν αρνητικά συναισθήματα έχουν την ικανότητα να επανέρχονται γρήγορα στη φυσική κατάσταση χαράς. Όλοι περάσαμε από αυτό και αρκεί να το ξαναθυμηθούμε. Να θυμόμαστε επίσης πάντοτε ότι αυτή η υγιής φυσική λειτουργία δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες αλλά αποκλειστικά και μόνο από τον εαυτό μας. Μόλις το αντιληφθούμε αυτό τότε δεν θα χρειάζεται να αναλύουμε το τρόπο ή τους τρόπους για να γίνουμε ευτυχισμένοι. Η ευτυχία θα είναι ήδη μαζί μας!

Η αρχή της παρούσας στιγμής

Τόνοι μελάνης έχουν καταναλωθεί και ώρες συνεδριών έχουν διεξαχθεί προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε οι άνθρωποι την αξία της παρούσας στιγμής. Παρ’ όλα αυτά και για όσους από εμάς την αντιλαμβανόμαστε, είναι δύσκολο να τη κάνουμε πράξη στη καθημερινότητά μας. Όταν στρέφουμε τη προσοχή μας στο παρόν αντί στο παρελθόν ή στο μέλλον, τότε η εσωτερική μας σοφία που αναδύεται και απελευθερώνεται θα μας δώσει τη δυνατότητα να διαχειριστούμε με τον καλύτερο για εμάς τρόπο ακόμα και τυχόν επώδυνα συναισθήματα του παρελθόντος ή ενδεχόμενες ανησυχίες του μέλλοντος καθότι ο γνώμονας είναι πάντα η εσωτερική μας εξέλιξη.

Όταν η προσοχή μας είναι στραμμένη εκτός της παρούσας στιγμής, γινόμαστε επιρρεπείς στο άγχος, την ανησυχία, το θυμό, την ενοχή και ένα σωρό άλλα αρνητικά συναισθήματα. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει κάθε στιγμή της ζωής μας να συγκεντρωνόμαστε στο παρόν αλλά ότι πρέπει να το κάνουμε όσο συχνότερα γίνεται. Είναι σίγουρο ότι τα γεγονότα του παρελθόντος και η ιστορία που κάθε ένας από εμάς κουβαλάει, μας έφεραν στο σημείο που είμαστε σήμερα και στο τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τη ζωή. Όμως έως εκεί. Το παρελθόν δεν υπάρχει πια και χωρίς να υποτιμούμε τη σημασία του, αποτελεί μόνο σκέψεις και αναμνήσεις. Υπό αυτό το πρίσμα, συγκεντρωνόμαστε στο παρόν, αποφεύγοντας τις συνεχείς σκέψεις παρελθόντος και μέλλοντος που διεισδύουν στο μυαλό μας καθημερινά.

Σε άμεσο συσχετισμό με την 1η αρχή, ότι οι σκέψεις δεν είναι κάτι που μας συμβαίνει αλλά κάτι που εμείς προκαλούμε και δημιουργούμε, είμαστε σε θέση να τις κάνουμε να δουλεύουν προς όφελός μας και όχι εναντίον μας. Κάθε στιγμή έχουμε την επιλογή: είτε τις αφήνουμε να παρεισδύσουν με τις όποιες αντιδράσεις μας προκαλούν ή αδιαφορούμε και τις αφήνουμε να φύγουν. Το σημαντικό είναι να είμαστε – στην αρχή τουλάχιστον – σε επαγρύπνηση ούτως ώστε να διατηρούμε την επαφή με το παρόν στο μέγιστο δυνατό. Δεν είμαστε θύματα των σκέψεων μας, εφόσον δε δίνουμε τη συγκατάθεσή μας στο να ελέγχουν τη ζωή μας. Παρατηρούμε το μυαλό μας και κάνουμε τις αναγκαίες «προσαρμογές» των σκέψεων μας, όντας συνειδητοποιημένοι και συνειδητοί στο τι μας συμβαίνει κάθε ώρα και στιγμή. Μη γινόμαστε οι ίδιοι σαμποτέρ της ψυχικής μας υγείας. Επαγρύπνηση, παρατήρηση, προσοχή και κατανόηση είναι τα πρώτα που πρέπει να κάνουμε. Προσαρμογές μέσω αδιαφορίας των άχρηστων σκέψεων και συγκέντρωση στο παρόν θα μας επαναφέρουν στη κατάσταση της θετικής διάθεσης και των θετικών συναισθημάτων.

Το κλειδί για την θεραπεία των ψυχολογικών τραυμάτων

Η τοξική ντροπή και άλλοι συναισθηματικοί μηχανισμοί προσαρμογής από βαθιά τραύματα της παιδικής ηλικίας συχνά κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τον πόνο που βίωσαν όταν ήταν μικρά και αθώα ανθρώπινα όντα. Η τραυματική κακοποίηση-είτε είναι σεξουαλική, φυσική ή συναισθηματική- προκαλεί μόνιμες αλλαγές στο νευρικό σύστημα και στη χημεία του εγκεφάλου. Δεν είναι περίεργο το ότι βρίσκουμε δύσκολο να αλλάξουμε την κοσμοθεωρία μας και να θεραπευτούμε. Υπάρχει ένας τρόπος για να το κάνουμε, αν και μπορεί να μην είναι όπως τον φαντάζεστε.

Όταν κάποιος βιώνει ένα τραύμα σε μικρή ηλικία, η φυσιολογική αναπτυξιακή διαδικασία αλλάζει πολύ. Τείνει να διαμερίζει και να αποθηκεύει τα συναισθήματα που νιώθει όταν είναι μικρός επειδή είναι πολύ επίπονα για να τα αποδεχτεί τη στιγμή που συμβαίνουν. Ενώ αυτό μπορεί να οδηγήσει σε όλων των ειδών προβλήματα αργότερα στη ζωή από φυσικές αρρώστιες έως ψυχολογικές δυσκολίες που απομακρύνουν το συναισθηματικό φορτίο είναι ένας μηχανισμός προσαρμογής. Είναι επίσης ένας καλός γιατί μας βοηθά να επιβιώσουμε.

Δυστυχώς, μέχρι να νιώσουμε, να συγχωρήσουμε και να ενσωματώσουμε το τραύμα θα προκαλέσει στη γνωστική και στη φυσιολογική λειτουργία του ατόμου μεγάλες δυσκολίες.

Τείνουμε να μην μπορούμε να επεξεργαστούμε συγκεκριμένες εμπειρίες όταν είμαστε μικροί, για το πως λειτουργεί ο κόσμος, γιατί κάποιοι άνθρωποι συμπεριφέρονται με τέτοιο τρόπο και αντίθετα επανερχόμαστε σε μια πρωτόγονη κωδικοποίηση. Μπορείτε να σκεφτείτε αυτή την κωδικοποίηση σε μορφή συμβόλων και φυσικών αισθήσεων ως στενογραφία για τον εγκέφαλο και για το σώμα.

Όταν αυτά τα σημάδια ενεργοποιούνται κάπως πολύ αργότερα, αφού έχει συμβεί το αρχικό τραύμα τα νιώθουμε στο σώμα ως άγχος, πονοκέφαλοι, ταχυπαλμίες, εφιάλτες και άλλες μορφές κωδικοποιημένης μνήμης.

Ενώ αυτές οι αναμνήσεις μένουν σε μη επεξεργασμένη, κωδικοποιημένη μορφή, πιθανώς να βιώσουμε ξαφνικά ενοχλητικά συναισθήματα, πανικό υψηλού επιπέδου και άγχος. Δεν γνωρίζουμε συνειδητά το γιατί αισθανόμαστε έτσι αλλά οι φυσικές αισθήσεις και οι συμβολισμοί στα όνειρα είναι πραγματικά και όχι ευχάριστα.

Τότε είναι που ίσως πρέπει να δράσουμε ενάντια σε αυτόν τον φυσικό και συναισθηματικό πόνο που νιώθουμε, όπου δεν καταλαβαίνουμε τις αντιδράσεις μας. Ίσως να απελευθερώσουμε οργή ή να φωνάξουμε ανεξέλεγκτα σε κάποιον αθώο γύρω μας ή να προκαλέσουμε ένα μικρό καβγά με έναν αγαπημένο μας. Νιώθουμε πως πρέπει να προστατεύσουμε αυτά τα πληγωμένα μέρη βιαίως, επειδή δεν είχαν θεραπευτεί ποτέ. Θα είναι σαν να ξανά-ανοίγουμε μια πληγή και να επιτρέπουμε στο αναβλύζων αίμα να ρεύσει προς τα έξω ξανά.

Αν και υπάρχει πιθανόν ένας μικρός αληθινός κίνδυνος, αισθανόμαστε κίνδυνο και επιθυμούμε να απομακρυνθούμε από τον πόνο- αλλά αυτό είναι ένα από τα παράδοξα του πόνου. Όσο προσπαθούμε να απομακρυνθούμε από αυτόν, εκείνος θα γίνεται δυνατότερος μέχρι να μπορέσουμε να αποδεχτούμε αυτό που μας συνέβη και να το δούμε στο λαμπερό φως της πλήρους συνείδησης, θα ελέγχει τις συναισθηματικές επαναλαμβανόμενες πράξεις μας στο παρόν. Αν παρατηρήσατε είπα επαναλαμβανόμενες πράξεις και όχι σκέτες πράξεις. Αυτό γιατί δεν αντιδρούμε στο τώρα όπως συμβαίνει αλλά μέσω των τραυμάτων του παρελθόντος.

Σε κάποιους ανθρώπους, το τραύμα που βίωσαν ήταν τόσο δριμύ που πραγματικά διαχωρίστηκαν από το σώμα τους. Νιώθουν παράλυτοι ή «ανύπαρκτοι» για να αντιμετωπίσουν τον πόνο. Αυτή η «παράλυση» μπορεί να είναι ένα αίσθημα αποκοπής από την αγάπη ή από την οικειότητα στις σχέσεις ή ένα διανοητικό «χώρισμα» για να μην είναι παρόντες στον πόνο που εμφανίζεται στην επιφάνεια. Άλλοι καταφεύγουν στα ναρκωτικά, στο αλκοόλ, στα ψώνια, σε φυσικές δραστηριότητες ή στη δουλειά τους για να αγνοήσουν τον πόνο που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια.

Ωστόσο, καμία από αυτές τις τακτικές δεν λειτουργούν. Μπορεί να παρέχουν μια προσωρινή ανακούφιση αλλά δεν επιτρέπουν στον πόνο να απελευθερωθεί και έτσι με τον καιρό, το σώμα μας καταρρέει, το μυαλό γίνεται αδύναμο και τελικά αρχίσουμε να ζούμε με τρόπους που δεν βγάζουν νόημα επειδή είναι αυτοκαταστροφικοί. Πρέπει ριζικά να αποδεχτούμε αυτόν τον πόνο προτού μας κυριεύσει.

Ο εγωισμός όπως και ο νους μας, μπορεί να μας εξαπατήσει. Μπορεί να χειραγωγήσει τα συναισθήματα μας. Μπορεί να μας πει ότι δουλεύουμε 60 ώρες την εβδομάδα ή ότι χρεώνουμε το 30ο ζευγάρι παπούτσια στην πιστωτική κάρτα επειδή «αξίζουμε να έχουμε ωραία πράγματα.» Ο εγωισμός μπορεί να μας πει ότι χρειαζόμαστε αλκοόλ και ναρκωτικά για να διασκεδάσουμε αλλά εγκαίρως το σώμα θα αποκαλύψει την αλήθεια που ο εγωισμός προσπαθεί να κρύψει.

Μπορούμε επίσης να καλύψουμε τα συμπτώματα του πόνου με φαρμακευτική αγωγή, ή με δίαιτες αλλά αυτά τα «κόλπα» επίσης θα αποτύχουν όσο δεν αποδεχόμαστε αυτό που μας συνέβη και θα εξυπηρετήσουν μόνο στο να ναρκώσουν τα συναισθήματα που δε θέλουμε να νιώθουμε.

Μέσα μας βρίσκεται αυτό το αθώο παιδί που περιμένει να είμαστε αρκετά δυνατοί, θαρραλέοι και συγχωρητικοί ώστε να αντιμετωπίσουμε όποιο τρομερό τραύμα υπομείναμε. Δε θα δεχτεί συμβιβασμούς ή δικαιολογίες αλλά περιμένει υπομονετικά την μέρα που θα είμαστε ξανά ελεύθεροι-να αγαπάμε χωρίς επιφυλάξεις και να ζούμε στην απόλυτη ελευθερία.

Στον διαλογισμό, μαθαίνουμε να παρατηρούμε όλες τις σκέψεις καθώς εμφανίζονται χωρίς να τις κρίνουμε. Δεν έχει σημασία αν είναι η κλασική πρακτική του διαλογισμού ή η πνευματική- η μέθοδος είναι η ίδια. Επιτρέπουμε σε όλα τα συναισθήματα, στις φυσικές αισθήσεις, στις διανοητικές εικόνες ακόμα και στις μυρωδιές ή στα ψυχικά φαινόμενα να εμφανιστούν στην επιφάνεια και να χαθούν. Σε αυτή τη πρακτική μαθαίνουμε, με ένα βήμα τη φορά, να επιτρέπουμε σε όλα τα συναισθήματα μας να υπάρχουν χωρίς άρνηση.

Ίσως δεν θυμόμαστε τι ήταν αυτό ακριβώς που μας έκανε να μαζευτούμε στον εαυτό μας αλλά μπορούμε να νιώσουμε τον πόνο, ένα αίσθημα πανικού στο βάθος της καρδιάς ή να δούμε παράξενα πολύχρωμα φώτα να εμφανίζονται όταν συγκεκριμένες αναμνήσεις εγείρονται από τα σκοτεινά βάθη του υποσυνείδητου. Σιγά σιγά ο φόβος, ο θυμός, η θλίψη και το τραύμα αρχίζουν να «αφαιρούνται» από το σώμα μας καθώς επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα γνωρίσει. Περιέργως με το να επιτρέψουμε σε αυτούς τους φόβους και στους πόνους να υπάρχουν, τους απελευθερώνουμε. Όπως και ο ποιητής Rumi έγραψε κάποτε: «Η θεραπεία για τον πόνο είναι μέσα στον πόνο.»

Πώς θεραπεύουμε τον εαυτό μας από τα τραύματα του παρελθόντος που κάνουν την ζωή μας να βρίσκεται σε αδράνεια στο τώρα; Ριζικά αποδεχόμαστε τον πόνο. Με αυτόν τον τρόπο, αφήνει το σώμα, το μυαλό και την καρδιά μας και γινόμαστε ελεύθεροι.

Προχώρα και άσε τον κόσμο να λέει

Μεγαλώνοντας σε μια κοινωνία όπου η γνώμη του κόσμου έχει καθοριστική σημασία, ζούμε υποδουλωμένοι από τα πρέπει και να «μη» . Μια ζωή που πολλές φορές δεν την έχουμε επιλέξει συνειδητά αφού ο καθωσπρεπισμός επιβάλλεται και επισκιάζει τις πραγματικές μας επιθυμίες. Δεν φταίμε όμως εμείς! Έτσι έχουμε μάθει!

Από γενιά σε γενιά περνάει στο υποσυνείδητό μας «τι θα πει ο κόσμος»! Μην τυχόν και γίνουμε αντικείμενα αρνητικών σχολίων και με το τρόπο αυτό ρεζιλευτεί ολόκληρη η οικογένεια! Από το ντύσιμό μας, μέχρι την συμπεριφορά μας και τις σχέσεις μας, πρέπει να είμαστε καθωσπρέπει! Φτάνουμε όμως σε ένα σημείο που δεν αισθανόμαστε ελεύθεροι, συσσωρεύονται μέσα μας απωθημένα που άλλοτε ξεσπούν και άλλοτε μένουν κρυμμένα προκαλώντας μας το αίσθημα της θλίψης και της απομόνωσης!

Αλήθεια, γιατί πρέπει να δίνουμε τόση σημασία στην γνώμη του κόσμου; Γιατί πρέπει να καταπιέζουμε συναισθήματα και επιθυμίες που δεν μας εκφράζουν; Και πώς είμαστε σίγουροι ότι τελικά δεν θα πουν κάτι αρνητικό; Όπως είχε δηλώσει πολύ σωστά ο Αριστοτέλης: για να αποφύγουμε την αρνητική κριτική πρέπει να μην κάνουμε τίποτα, να μην λέμε τίποτα να είμαστε ένα τίποτα! Μην ξεχνάτε ότι υπάρχουν άνθρωποι που και την καλή πράξη θα την σχολιάσουν αρνητικά! Πόσες φορές έχουν αναφέρει όταν κάποιος κάνει μια καλή πράξη ότι αποσκοπεί σε κάτι;

Η ζωή είναι δική σου! Είναι σαν ένα κέρμα που μπορείς να το ξοδέψεις μόνο μια φορά! Είναι στο χέρι σου! Μην γίνεσαι έρμαιο κάποιων παλιών αντιλήψεων, που ναι μεν συνεχίζουν να υφίστανται αλλά το μόνο που κάνουν είναι να σε οδηγούν στην δυστυχία!

Προχώρα λοιπόν, ζήσε με τον τρόπο που εσύ θες! Και άσε τον κόσμο να λέει!

Τουλάχιστον θα είναι η επιλογή σου!

Στα μάτια να κοιτάς αν θες να βρεις την αλήθεια

Πέρα από τα την λογική, πέρα από τα πρέπει, βρίσκεται η βαθιά αλήθεια. Αυτή που εντοπίζεται μόνο στα μάτια. Αντανακλάει ένα φως που σε αφήνει εκτεθειμένο, αρκεί να βλέπεις με καθαρότητα τα μάτια που έχεις απέναντι σου.

Ίσως να υπάρχει πόνος, ίσως να υπάρχει πίκρα, να υπάρχει φόβος, μπορεί να βρίσκεται μια συγνώμη, ένα ειλικρινές χαμόγελο, μια βαθιά αθωότητα, ή μια πραγματική αγάπη.

Η καθαρότητα της ψυχής, είναι συγκλονιστική όταν θέλεις πραγματικά να δεις τα μάτια που έχεις απέναντι σου.

Τα λόγια είναι τέχνη, είναι μια αμφίεση, μια εμπειρία.

Τα μάτια όμως είναι εκεί για να προδώσουν τη βαθιά αλήθεια σου.

Ζωγραφίζουνε την αύρα σου και την καλοσύνη σου.

Στάματα να δίνεις τόση σημασία στα λόγια, είναι ένα πέπλο για να θολώνουμε τον εαυτό μας. Μια άμυνα.

Σαφώς και υπάρχει αλήθεια μέσα σε αυτά. Όμως ποτέ δεν θα έχουν την ίδια βαθύτητα.

Στα μάτια συναντιούνται δύο κόσμοι, πλανήτες, πολλά ενωμένα κομμάτια που βρέθηκαν στο σύμπαν. Πολλά μετέωρα κομμάτια που φτιάξανε τον πολύπλοκο σου κόσμο, ο όποιος φέρει αυτό το ιδιαίτερο φως μέσα από τους πυρήνες των ματιών σου.

Δεν χρειάζεται να τριβελίζει το μυαλό σου μια κουβέντα, είναι μόνο μια κουβέντα.

Το άγγιγμα, η καθαρότητα της ψυχής, τα ιδιαίτερα κομμάτια του σύμπαντος που φτιάξανε ένα σώμα ήταν πολλά και αρκετά ακόμα και για να μείνεις στη σιωπή. Οι μεγαλύτερες συγκινήσεις είναι εκεί μέσα. Ριζωμένες βαθιά.

Μάθαμε να μεταμφιέζουμε και να κρύβουμε το βάθος και την δημιουργία μας, από φόβο ή ανασφάλεια. Κανείς όμως δεν βγαίνει κερδισμένος όταν πλέει αντίθετα από τη φύση του.

Αν θέλεις λοιπόν να καταλάβεις το σώμα και την ψυχή που αντικρίζεις. Πρέπει να κοιτάξεις βαθιά μέσα στα μάτια και πίσω από το σώμα, στην πραγματική ενέργεια που διαπερνάει το κορμί. Το άυλο πάντα θα είναι θεϊκό και πάντα θα έχει μεγαλύτερη ισχύ από το υπαρκτό και υλικό.

Έτσι πραγματικά έχει σημασία να συνδεθείς με τους ανθρώπους γύρω σου. Βαθιά και με ειλικρίνεια. Άυλα.

Να σπαταλάς σωστά το χρόνο σου

«Ποια συμβουλή θα μου δώσεις», είπε ο νεαρός άνδρας καθώς έβαζε στο σακίδιο του τα τελευταία του ρούχα και ετοιμαζόταν για αναχώρηση.

Ο γέροντας τον κοίταξε και αφού ξεφύσηξε το καπνό από την παλιά, φθαρμένη πίπα, είπε: «Να σπαταλάς σοφά τον χρόνο σου. Αυτή είναι η συμβουλή μου.»

«Νόμιζα πως θα μου έλεγες να σπαταλάω σοφά τα συναισθήματα μου, τα χρήματα μου ακόμη και τα λόγια μου», είπε ο νεαρός σαστισμένος.

«Αν σπαταλάς σωστά το χρόνο σου, όλα θα γίνονται σωστά. Γιατί ο χρόνος είναι ό,τι πολυτιμότερο έχεις. Φρόντισε λοιπόν όταν τον ξοδεύεις, να αξίζει. »

Ο χρόνος μας αξίζει όσο όλο το χρυσάφι του κόσμου. Ας τον διαθέσουμε σωστά και ας είμαστε ευγνώμονες σε όσες τον διαθέτουν για μας. Ας μην τον απαιτούμε, αλλά να τον σεβόμαστε. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Κρόνος (Χρόνος) τρώει τα παιδιά του. Άραγε πόσους από μας έχει καταπιεί.

Τούτος ο κόσμος, ο σκληρός έχει φτιαχτεί μόνο για ανθρώπους με δυνατές ψυχές

“Να προσέχεις”, μου ‘λεγε ένας φίλος μου. “Να προσέχεις όταν δίνεσαι ολόψυχα στους ανθρώπους. Το θεωρείς υποχρέωση και καθήκον απέναντι στην ανθρώπινη ψυχή. Ταυτίζεσαι μαζί τους, ενστερνίζεσαι το πρόβλημά τους. Αλλά αναρωτήσου, πόσοι από αυτούς που τους έδωσες και το τελευταίο κομματάκι ψυχής που σου ‘χει απομείνει θα έκαναν το ίδιο και για σένα;”

Πόσο δίκιο είχε τελικά. Οι άνθρωποι ερμηνεύουν την καλοσύνη και την ευαισθησία σου σαν αδυναμία, την οικειοποιούνται και σε ανύποπτο χρόνο ορμούν πάνω σου να σε κατασπαράξουν σαν λυσσασμένοι γύπες. Φωνάζουν, ωρύονται… “Έχουμε μπουχτίσει από ψεύτικους ανθρώπους”, λένε για να θολώσουν τα νερά παραλείποντας το γεγονός ότι έχουν κάνει την εκμετάλλευση δεύτερή τους φύση. Ω ναι! Υπάρχουν και τέτοιου είδους άνθρωποι! Αυτοί που κατηγορούν τους γύρω τους ώστε να κερδίσουν την προσοχή σου, να απομυζήσουν όσο περισσότερη ενέργεια διαθέτεις κι όταν πια στερέψεις σε πετάνε σαν στυμμένη λεμονόκουπα.

Εντούτοις, δεν φταίνε οι άνθρωποι που μας απογοητεύουν.

Φταίμε εμείς που τους δίνουμε περισσότερη αξία απ’ όση μπορούν τελικά να αντέξουν. Κι αυτό γιατί έχουν μάθει να ζουν με τους ψεύτικους ανθρώπους. Γιατί έτσι μειώνονται τα “καθήκοντά” τους αφού δεν υπάρχουν προσδοκίες μεταξύ τους ή οποιουδήποτε είδους απαιτήσεις. Μερικές φορές αναρωτιέμαι τί ψυχή και χαρακτήρα πρέπει να διαθέτει κάποιος για να επιβιώσει στις μέρες μας. Θαρρώ τούτος ο κόσμος, ο σκληρός έχει φτιαχτεί μόνο για ανθρώπους με δυνατές ψυχές…

Υπάρχουν ήρωες σήμερα;

Οι ήρωες είναι ορατοί, αόρατο είναι τι τούς προσδιορίζει. Τον ήρωα τον βλέπει κανείς, αλλά τι τον κάνει ήρωα; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του; Και είναι αυτά αμετάβλητα στο πέρασμα των εποχών και των αιώνων; Μολονότι υπάρχουν κάποιες διαχρονικές οικουμενικές ιδιότητες, προσδιορισμένες με το όνομα ηρωικές, στην πορεία της ιστορίας, η ιδέα του ήρωα μεταλλάσσεται ανάλογα με το πνεύμα και το ήθος κάθε εποχής.

Σήμερα, τον ήρωα τον εννοούμε, όπως πάνω κάτω τον εννοούσε η Αναγέννηση. O Μεσαίωνας δεν πολυπρόσεχε τα προσωπικά κατορθώματα. Κάτω από τη σκιά της αμαρτίας, αυτό που είχε σημασία ήταν η ζωή μετά θάνατον. Τη μεγαλοσύνη την έδινε ο Θεός, όχι ο άνθρωπος, γι’ αυτό και οι ήρωες της χριστιανοσύνης ήταν μάρτυρες, ιεραπόστολοι και ιερωμένοι, που προετοίμαζαν τον δρόμο για τη λύτρωση από το προπατορικό αμάρτημα. H Αναγέννηση ανακάλυψε τον κλασικό κόσμο της Αθήνας και της Ρώμης, τις ιστορίες του Τάκιτου, τις βιογραφίες του Πλούταρχου και κυρίως τις επιστολές και τους λόγους του Κικέρωνα. Αυτό που τόνιζε ο κλασικός κόσμος ήταν η ανθρώπινη ικανότητα για μεγαλοσύνη.

Αναγέννηση

Ιδρυτής του νέου ουμανισμού υπήρξε ο Ιταλός ποιητής Φραντσέσκο Πετράρκα – Πετράρχης. Στις πόλεις – κράτη της Ιταλίας τον 15ο αιώνα, γεννήθηκε η καινούργια πίστη στην ανθρώπινη δύναμη, την Virtus, αρετή. Γεννήθηκε ο νέος ήρωας που το ιδανικό του ισχύει και σήμερα. Από αυτό το αναγεννησιακό πνεύμα προήλθε μια σειρά βιβλίων όπου εξυμνείται η ζωή μεγάλων ανθρώπων. Το πιο ξεχωριστό από αυτά, το «Περί εξαιρέτων ανδρών» του Πετράρχη, αγνοεί άγιους και μάρτυρες και επικεντρώνεται στα κατορθώματα στρατηγών και πολιτικών.

Δεν ήταν, όμως, για όλους. O Φλωρεντινός διπλωμάτης Νικολό Μακιαβέλλι στον «Πρίγκιπα» (1513) αντιστρέφει και προσγειώνει τις αξίες εκείνες και στη θέση της δικαιοσύνης, της μεγαλοθυμίας και της τιμιότητας του Πετράρχη, θέτει τις αξίες του ρεαλισμού,της ρεαλπολιτίκ. Οι ήρωές του, όχι ο Σκιπίων, αλλά ο ραδιουργός πρίγκιπας Καίσαρας Βοργίας, εμπνέουν αντί σεβασμού φόβο, πρεσβεύουν την ωμότητα αντί της μεγαλοθυμίας, και τις πράξεις τους καθοδηγούν όχι ανώτερα ιδανικά, αλλά οι μεταβαλλόμενοι άνεμοι της τύχης. O Μακιαβέλι έμεινε στην Ιστορία και οι ιδέες του εμπνέουν πολιτικούς και ηγεμόνες της βιομηχανίας.

Όμως, το όραμα του Πετράρχη επέζησε για αιώνες στην Ευρώπη. Εως τον 18ο αιώνα, όταν οι Διαφωτιστές θεώρησαν ματαιοδοξία, αν όχι χάσιμο χρόνου, την προσωπική επιδίωξη της μεγαλοσύνης. Αυτό που είχε πλέον σημασία, ήταν ο ηρωισμός της συλλογικότητας, της ανθρωπότητας σαν τέτοια. Τιμή αξίζει στον οικουμενικό λόγο και όχι στα μικροκατορθώματα πολιτικών και κατακτητών, ή, κατά τον Βολταίρο, «διασήμων εγκληματιών».

Ρομαντισμός

Η απρόσωπη εκείνη στάση του Διαφωτισμού προκάλεσε την αντίδραση: τον Ρομαντισμό. Στο τέλος του 18ου αιώνα, με τα γραπτά του Σίλερ, του Σλέγκελ και του Νοβάλις, οι πρώτοι Γερμανοί Ρομαντικοί επιτέθηκαν στην κυριαρχία του λόγου. Αντίθετα, αυτοί εξύμνησαν, τα συναισθήματα και τη δημιουργικότητα του ανθρώπινου πνεύματος. O Σλέγκελ έγραψε ότι «χαρακτηριστικό της ανθρωπότητας είναι ότι πρέπει να υψωθεί πάνω από την ανθρωπότητα».

Εάν για την αναγεννησιακή κληρονομιά, σημασία είχαν η στρατιωτική δοξα και τα εξωτερικά κατορθώματα, για τους Γερμανούς Ρομαντικούς σπουδαία ήταν η μοναδικότητα της ανθρώπινης εσωτερικής εμπειρίας. Οι ήρωες της εποχής ήταν ποιητές, στοχαστές, ονειροπόλοι, επαναστάτες. Ολα, τα ενσάρκωσε στην περίπτωσή του ο λόρδος Βύρων (1788-1824) – ποιητής, εραστής και πρωτο-επαναστάτης. O πρόωρος θάνατός του επέβαλε τον μύθο του, μετατρέποντάς τον, ειρωνικά, σε πρόδρομο του Τσε Γκεβάρα και του Κερτ Κομπέιν. Στη Γαλλία κορυφαία ήταν η περίπτωση του Ζαν – Ζακ Ρουσό με το ρομαντικό αριστούργημα «Εξομολογήσεις».

Ο βικτωριανός Τόμας Καρλάιλ ήταν εκείνος που έκανε τον ήρωα τον κινητήριο μοχλό, τον Μεγάλο Ανδρα της ιστορίας. Στις διαλέξεις του «Για τους ήρωες, τη λατρεία του και το ηρωικό στην ιστορία» (1840), δοξάζει τους μεγάλους άνδρες, από τον προφήτη Μωάμεθ ώς τον Σαίξπηρ, τον Μαρτίνο Λούθηρο και τον Ναπολέοντα, εκτιμώντας ότι «στο βάθος, η παγκόσμια ιστορία είναι η ιστορία των Μεγάλων Ανδρών». Δημαγωγική και επικίνδυνη ιδέα, που όμως έθιξε κάποια χορδή στη βικτωριανή Αγγλία και οδήγησε σε εθνοσωτήρες του 20ού αιώνα, όπως τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, τον στρατηγό Ντε Γκωλ και, για ορισμένους, τον Χενεραλίσιμο Φράνκο.

Καθημερινός ηρωισμός

Το αντίδοτο που αναδύθηκε ήταν ο ηρωισμός του μέσου πολίτη. Τη θέση των πολεμικών κατορθωμάτων και του ρομαντικού ήρωα, πήρε η χαμηλόφωνη τιμιότητα του ήρωα του 19ου αιώνα.

Ο ηρωισμός εκδημοκρατίστηκε, έγινε η ιστορία της τίμιας, αφανούς προσπάθειας για την οποία ο Τζον Ράσκιν έγραψε το 1864: «Πάντα μού φαινόταν παράδοξο ότι ουδέποτε ο ηρωισμός συνδέθηκε με την παροχή τροφής ή ενδυμάτων σε ανθρώπους, που τα έχουν ανάγκη».

Και υπάρχουν οι άνθρωποι που η Ιστορία ξεχνά. O συμβατικός ηρωισμός τούς προσπερνά. Στο τέλος του 19ου αιώνα, ο Ρώσος αναρχικός Αλεξάντερ Χέρτσεν έγραψε ότι είναι «αρκετό να είναι κανείς άνθρωπος, για να έχει κάτι να πει». Και η Βιρτζίνια Γουλφ αναρωτήθηκε: «Δεν είναι άξιος βιογραφίας ο οποιοσδήποτε έζησε, πετυχημένος και αποτυχημένος, ταπεινός και δοξασμένος; Τι είναι μεγαλοσύνη και τι μετριότητα;». O πεζογράφος E. M. Φόρστερ καταδίκασε τη λατρεία του ήρωα ως «επικίνδυνο βίτσιο». Αρετή της δημοκρατίας είναι ότι δεν δημιουργεί, εκτός ελέγχου, τύπους σαν τον Μεγάλο Ανδρα, αλλά λογιών μικρούς ανθρώπους – ένα εξαιρετικότερο κατόρθωμα.

Το 1944, ο Τζορτζ Οργουελ δεν έβλεπε στον ηρωισμό κάποιο ημίθεο χάρισμα, ούτε αναγεννησιακή virtus, αντίθετα έβλεπε σε αυτόν μια ηθική ποιότητα που μπορεί να ονομαστεί, γενικά, αξιοπρέπεια.

Το μακροχρόνιο άγχος βάζει σε δοκιμασία τα εσωτερικά μας χαρίσματα

Αρχίζουμε να νιώθουμε άγχος, μόλις θεωρήσουμε ότι απειλείται η ύπαρξή μας. Αμέσως μπαίνουν στο χορό και τα συναισθήματα του θυμού ή του φόβου ή και των δύο μαζί. Σχεδόν αμέσως ενεργοποιείται μια αλυσιδωτή αντίδραση νευροχημικών αντιδράσεων, που απλώνεται σε ολόκληρο το σώμα μας για να το προετοιμάσει για μάχη ή φυγή.

Το άγχος δεν είναι πάντοτε βλαβερό για τον οργανισμό μας. Οι ειδικοί στον τομέα της αντιμετώπισής του συμφωνούν ότι υπάρχει ωφέλιμο και βλαβερό άγχος. Το ωφέλιμο άγχος είναι εκείνο που σε υποκινεί να πετύχεις ένα στόχο ή σε παρακινεί να κάνεις κάτι. Το βλαβερό, που ονομάζεται και καταπόνηση, σε σπρώχνει πέρα από τα όρια εκείνα μέσα στα οποία νιώθεις καλά. Το συναίσθημα της καταπόνησης μπορεί να είναι οξύ και σύντομο ή λιγότερο οξύ και μακροχρόνιο. Το οξύ άγχος είναι έντονο, αλλά σύντομο. Είναι, για παράδειγμα, το άγχος που νιώθεις όταν ο τροχονόμος σου δίνει κλήση για υπερβολική ταχύτητα ή όταν ανακαλύπτεις ότι έχεις αφήσει τα κλειδιά σου μέσα στο κλειδωμένο αυτοκίνητο. Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, η “απειλή” περνάει πολύ γρήγορα και η ζωή σου επιστρέφει στον κανονικό της ρυθμό. 

Το χρόνιο άγχος έχει μεγάλη διάρκεια, μπορεί να κρατάει μήνες ή χρόνια, και το αισθάνεσαι όταν, για παράδειγμα, έχεις συζυγικά ή οικονομικά προβλήματα, όταν κάποιος υπονομεύει την καριέρα σου ή όταν ο εργοδότης σου είναι καταπιεστικός. Οι περισσότεροι επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα συμφωνούν ότι οι χρόνιες καταστάσεις άγχους σχετίζονται με τις χρόνιες ασθένειες. Το σώμα μπορεί να παραμείνει σε επιφυλακή ακολουθώντας το ρυθμό του άγχους μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα, γιατί κάποια στιγμή τα διάφορα όργανα αρχίζουν να παρουσιάζουν σημάδια δυσλειτουργίας. Το μακροχρόνιο άγχος βάζει σε δοκιμασία τα εσωτερικά μας χαρίσματα, όπως είναι το χιούμορ, η δημιουργικότητα, η πίστη, η υπομονή, το θάρρος, η συμπόνια, η ικανότητα να συγχωρούμε και η δύναμη της θέλησης.

Τη στιγμή που αρχίζει να μας κυριεύει το άγχος, ένα πλήθος συναισθημάτων μας κατακλύζει: ανυπομονησία, στενοχώρια, ανησυχία, απογοήτευση και πολλά άλλα. Ο θυμός εμφανίζεται με τη μορφή της ενοχής, της προκατάληψης, του φθόνου, της ζήλιας, της επιθετικότητας και της οργής. Ο φόβος έχει τόσο μεγάλη δύναμη, ώστε μπορεί να ακινητοποιήσει όλες τις σκέψεις και τις πράξεις μας και είναι στενά δεμένος με την κατάθλιψη.

Διαφέρει ο θυμός από το φόβο; Κάποιοι επιμένουν πως δεν υπάρχει διαφορά. Ισχυρίζονται ότι ο θυμός είναι απλώς μια έκφραση του φόβου. Παρ’ όλο που αυτή η θεωρία μπορεί να έχει κάποια δόση αλήθειας, ωστόσο, όσον αφορά στην αντιμετώπιση του άγχους, υπάρχουν σαφείς διαχωριστικές γραμμές ανάμεσά τους. Η μάχη και η φυγή δεν είναι ταυτόσημες. Ίσως θα ήταν καλύτερα να πούμε ότι ο θυμός και ο φόβος είναι οι δύο όψεις του νομίσματος του άγχους.

Όπως η αγάπη και η χαρά, έτσι και ο θυμός και ο φόβος είναι βασικά στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα δύο τελευταία έχουν τη δική τους θέση στο εκκρεμές των ανθρώπινων συναισθημάτων και συχνά δημιουργούν άφθονη αρνητικότητα, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να βιώσουμε αρκετά τα θετικά συναισθήματα. Τότε επέρχεται ανισορροπία στη συναισθηματική μας ευεξία. Η τάση προς τις αρνητικές σκέψεις δεν παρατηρείται μόνο στη νέα γενιά. Είναι ευρύτατα εξαπλωμένη σε όλες τις ομάδες των ανθρώπων, ανεξάρτητα από την ηλικία, το επάγγελμα ή το ύψος των εισοδημάτων τους. Στο χώρο της ψυχολογίας, αυτή η τάση είναι γνωστή ως “συνειδητότητα θύματος”.

Σωκράτης: Το μυστικό για να πετύχεις ότι ονειρεύεσαι

Καθώς ο Πλάτων έκανε βόλτα, ένα πρωινό με τον δάσκαλο του Σωκράτη, τον κοίταξε βαθιά στα μάτια και τον ρώτησε ποιο είναι το μυστικό για να πετύχεις οτιδήποτε.

Ο Σωκράτης δεν απάντησε και ο Πλάτων από σεβασμό δεν επίμεινε, λίγο πριν φτάσουν όμως στην πηγή στερνή για να πιούν νερό, δεν άντεξε και ξαναρώτησε…

Τότε ο δάσκαλος έσκυψε ήπιε νερό και έπιασε άγρια τον Πλάτων από τα μαλλιά και έβαλε το κεφάλι του βίαια μέσα στη γούρνα και λίγο πριν πνιγεί τον απελευθέρωσε ενώ εκείνος τραβήχτηκε παίρνοντας βαθιά ανάσα.

Μετά από λίγη ώρα και αφού ο Πλάτων είχε συνέλθει ο Σωκράτης είπε:

«Θα πετύχεις μόνον όταν στην επιθυμία σου βάλεις, την ίδια δύναμη που έβαλες τώρα για να ζήσεις. Οι άνθρωποι Πλάτων έχουν επιθυμίες, που αν δεν γίνουν σφοδρές επιθυμίες θα παραμείνουν μόνον φαντασιώσεις».

Κίνα: Κατασκευάζει αεροπλάνο που θα μεταφέρει επιβάτες μέσα σε μια ώρα σε οποιοδήποτε μέρος

Στην κατασκευή ενός ταχύτατου υπερηχητικού αεροπλάνου προχωρά η ΚΙΝΑ.

Οι μηχανικοί κατασκευάζουν ένα αεροπλάνο, το οποίο θα έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει επιβάτες σε οποιοδήποτε μέρος στον κόσμο μέσα σε μια ώρα. Η ομάδα των μηχανικών δοκίμασε ένα πρωτότυπο υπερηχητικό κινητήρα, σε ένα αεροπλάνο μήκους 45 μέτρων, που θα έχει την δυνατότητα να μεταφέρει έως και 10 επιβάτες σε απίστευτα υψηλές ταχύτητες.

Ο καθηγητής που είναι επικεφαλής του εγχειρήματος μαζί με τους συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο Αεροναυτικής και Αστροναυτικής στη Γιανγκσού δημιούργησαν τον πρωτότυπο κινητήρα και τον δοκίμασαν σε μια αεροδυναμική σήραγγα.

Το αεροσκάφος διαθέτει φτερά δέλτα και θα ταξιδεύει πέντε φορές την ταχύτητα του ήχου λόγω του σχεδιασμού του, ο οποίος βασίζεται σε μια ιδέα της δεκαετίας του 1990 του Μινγκ Χαν Τανγκ, επικεφαλής μηχανικού του υπερηχητικού προγράμματος της NASA. Το σχέδιο, που ονομάστηκε Boeing Manta X-47C, τελικά καταργήθηκε λόγω υψηλού κόστους, αλλά και ορισμένων τεχνικών προβλημάτων.

Πλέον, η ομάδα μηχανικών στην Κίνα που βασίστηκαν στην παραπάνω ιδέα δημιούργησαν ένα νέο αεροδυναμικό μοντέλο με τρομερές επιδόσεις σε μεγάλα υψόμετρα. Η Κίνα ελπίζει ότι θα έχει ένα σημαντικό αριθμό στόλο επιβατικών αεροπλάνων αυτού του τύπου μέχρι το 2035 και θα επιδιώξει την επέκτασή τους, στους 100 επιβάτες χωρητικότητα έως το 2045.

Ποιον σοκάρει το μέλλον;

Ίσως είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που η τεχνολογία δεν είναι μόνον εργαλείο. Δεν είναι μόνο τρόπος για να κάνουμε τη ζωή μας ευκολότερη. Είναι η ίδια μας η ζωή.

Aς κάνουμε ένα φλας μπακ μισόν αιώνα πριν. Το 1970 λοιπόν το βιβλίο «Future Shock» του Αλβιν Τόφλερ ήταν το μπεστ σέλερ της εποχής. Ο Τόφλερ υποστήριζε ότι ο επιταχυνόμενος ρυθμός της τεχνολογικής και κοινωνικής αλλαγής τελικά θα μας τρέλαινε όλους.

Οπως γράφει η Kara Swisher στους «New York Times», η τοξική πλημμύρα που θα δημιουργούσε θα οδηγούσε την ανθρωπότητα σε μια δυστοπία. Ο Τόφλερ ονόμασε τον παράγοντα καταστροφής «Information overload», δηλαδή «υπερφόρτωση πληροφοριών». Η κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου, σκηνοθετημένη από τον μεγαλοφυή Ορσον Γουέλς, άνοιγε με ένα ζευγάρι που περπατούσε σε ένα υπέροχο πάρκο μέχρι που γινόταν σαφές ότι φορούσαν παράξενες προστατευτικές μεταλλικές μάσκες.

«Οι σύγχρονες τεχνολογίες μας έχουν επιτύχει έναν βαθμό πολυπλοκότητας πέρα από τα πιο τρελά μας όνειρα, αλλά αυτή η τεχνολογία έχει απαιτήσει ένα αρκετά βαρύ τίμημα» έλεγε τότε ο Γουέλς. «Ζούμε σε μια εποχή άγχους και στρες και παρ’ όλη τη ραγδαία εξέλιξή μας, είμαστε στην πραγματικότητα θύματα της δικής μας τεχνολογικής δύναμης. Είμαστε τα θύματα του Σοκ του Μέλλοντος…».

Τα πενήντα αυτά χρόνια αποδείχτηκε πως η μετάβαση στην ψηφιακή αποκάλυψη ήταν πιο ήπια από όσο φανταζόταν ο Τόφλερ. Τηλεοράσεις με μεγάλες οθόνες, συναρπαστικοί υπερυπολογιστές χειρός που ονομάζονται smartphones, εξαιρετικές εφαρμογές που μας προσφέρουν κάθε είδους υπηρεσίες και ένα άλλοτε φαινομενικά αβλαβές φαινόμενο που ονομαζόταν social media που τώρα έχει κατακλύσει τον πλανήτη, με ανυπολόγιστο κοινωνικό κόστος. Ομως η τεχνολογία σήμερα μας κυβερνά και όχι το αντίστροφο, όπως σωστά είχε προβλέψει ο Τόφλερ, χωρίς βέβαια τα γραφικά ανατριχιαστικά ρομπότ και τις διαπεραστικές κραυγές που οραματιζόταν πριν από πενήντα χρόνια. Αντίθετα, τα AirPods είναι αυτά που πνίγουν την εσωτερική αγωνία δημιουργώντας ένα εσωτερικό ηχητικό θέατρο, ενώ η πλημμύρα επιθετικότητας ξεσπά στο Twitter και στο Facebook.

Σωστά τα λέει η δημοσιογράφος. Ωστόσο το θέμα είναι πιο βαθύ. Ισως είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που η τεχνολογία δεν είναι μόνον εργαλείο. Δεν είναι μόνο τρόπος για να κάνουμε τη ζωή μας ευκολότερη. Είναι η ίδια μας η ζωή. Είμαστε η τεχνολογία, σκηνοθετούμε τη ζωή μας με την τεχνολογία, φέρουμε την τεχνολογία, ζούμε χάρη στην τεχνολογία. Κι αυτό δεν μας δημιουργεί κάποιο σοκ. Απλώνεται φυσικά μέσα μας, μας κατακλύζει.

Η τεχνολογία αλλάζει τον χρόνο. Διαταράσσει τη φυσική του ροή. Καλλιτέχνες όπως ο Δημήτρης Παπαϊωάννου μιλούν κατευθείαν στο σήμερα επειδή προσπαθούν να πετύχουν τη διαστολή του υφάσματος του χρόνου. Ενός υφάσματος που η εποχή τεντώνει απ’ όλες τις πλευρές, λες και θέλει να το σκίσει. Η γυμναστική του νου μας δεν είναι της επιμονής, της βραδύτητας, είναι του multitasking του κατακλυσμιαίου. Το υβριδικό είναι η φυσική μας κατάσταση. Το μονοδιάστατο, κάτι που λειτουργεί μόνο με έναν τρόπο είναι εξοβελισμένο, αρχαίο, για τα σκουπίδια.

Μέσα στα δύο χρόνια της πανδημίας η τεχνολογία ενσφηνώθηκε στη ζωή μας. Οι αλλαγές που περιμένουμε αρχίζουν να αχνοφαίνονται στη μετακίνηση (αυτόνομα οχήματα και εξελιγμένα drones), στην υγεία (γενετική επεξεργασία), στις αποφάσεις (τεχνητή νοημοσύνη) και φυσικά στα ρομπότ.

Δεν περιμένω πως η γενιά του γιου μου θα συγκλονιστεί με όλες αυτές τις νέες δυνατότητες. Ηδη όταν πιάνει στα χέρια του το κινητό πλοηγείται με άνεση. Στις λίστες του Spotify ξέρει ακριβώς πού βρίσκεται το κάθε τραγούδι. Κανείς δεν του έχει δείξει πώς. Σε αντίθεση με την αναλογική μου ανατροφή, ο γιος μου γεννήθηκε σε έναν ψηφιακό κόσμο. Θα βλέπει αυτές τις αλλαγές ως κάτι το πολύ φυσιολογικό. Η ελπίδα μου είναι ότι η ψηφιακή εξουσία στην εποχή του θα κατανέμεται πιο ισότιμα, σε αντίθεση με σήμερα που μόνο μια χούφτα ανθρώπων αποφασίζουν για τη μοίρα της τεχνολογικής προόδου.

Ή, όπως έγραψε ο Τόφλερ, δεκαετίες πριν: «Πρέπει να αναζητήσουμε εντελώς νέους τρόπους για να αγκυροβολήσουμε τους εαυτούς μας, γιατί όλες οι παλιές ρίζες, η θρησκεία, το έθνος, η κοινότητα, η οικογένεια ή το επάγγελμα τρέμουν τώρα κάτω από την επίδραση του τυφώνα της επιταχυνόμενης ώθησης».

Υπήρξε ποτέ άλλη τέτοιας εκθετικής ταχύτητας ώθηση στην ιστορία; Όχι. Τα παραγόμενα γεγονότα υπερβαίνουν κατά πολύ τη δυνατότητα είσπραξής τους. Άνθρωποι με επιβεβαιωμένο υψηλό επίπεδο στοχασμού δεν μπορούν να μείνουν ανεπηρέαστοι. Ακόμη και η σάρωση των νέων γεγονότων όσον αφορά το επίπεδο αυθεντικότητάς τους δεν είναι χρονικά επαρκής. Μοιραία υπάρχει επιλογή εκείνου που «ακούγεται αληθινό» από εκείνο που «ακούγεται ψεύτικο».

Σε πρόσφατο άρθρο του όμως ο David Guston υποστηρίζει ότι ο Toffler εμπιστεύτηκε υπερβολικά την τεχνογνωσία που ενσωματώνεται στα προγνωστικά μοντέλα. Η εκδοχή του ήταν περισσότερο ευθυγραμμισμένη με τον εντοπισμό μιας τρέχουσας τάσης και την προέκτασή της σε μια μελλοντική κατάσταση, όπως άλλοι χρησιμοποιούν τον νόμο του Moore για να προβλέψουν τη μελλοντική υπολογιστική ικανότητα και την επερχόμενη «ιδιαιτερότητα» των έξυπνων μηχανών. (O Moore υποστήριξε πως η ισχύς των επεξεργαστών και κατ’ επέκταση και των υπολογιστών θα διπλασιαζόταν κάθε δύο χρόνια, ενώ το κόστος τους θα μειωνόταν. Αργότερα, αναθεώρησε το χρονικό διάστημα της αρχικής του εκτίμησης στους 18 μήνες.)

Αλλά η πρόβλεψη, ειδικά σε περίπλοκα κοινωνικο-τεχνικά συστήματα, είναι απατηλή. Οι ελληνικοί μύθοι υπονοούν την αποτυχία της: Για την Κασσάνδρα, όσοι είχαν την εξουσία βρήκαν τρόπους να αγνοήσουν ακόμη και την τέλεια προφητεία της. Για τον μάντη Τειρεσία, η προφητεία έθεσε σε κίνηση ακριβώς εκείνα τα γεγονότα που εκπλήρωσαν την ίδια την προφητεία, όπως στην ιστορία του Οιδίποδα. Το μαντείο στους Δελφούς άρθρωσε μια πρόβλεψη που ήταν αναπόφευκτο να παρερμηνευθεί εκ των προτέρων, μόνο για να γίνει κατανοητή σωστά εκ των υστέρων.

Τα στατιστικά μοντέλα και οι προβλέψεις θα έχουν πάντα τεράστιο ενδιαφέρον και θα παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της τεχνολογίας. Ωστόσο οι βαθιά εγχάρακτες βάσεις που αρθρώθηκαν αιώνες πριν, μέσα από την πανίσχυρη ισχύ των μύθων, δεν θα πρέπει να αγνοούνται.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

1.9. Η αρχιτεκτονική του 9ου και του 8ου αιώνα π.Χ.: Λίθοι, πλίνθοι, ξύλα

Τα αρχιτεκτονικά λείψανα της περιόδου των «Σκοτεινών Αιώνων» είναι σχετικά φτωχά. Αυτό οφείλεται στο σχετικά μικρό μέγεθος των οικοδομημάτων (με σπάνιες εξαιρέσεις, όπως το ἡρῶον στο Λευκαντί της Εύβοιας) και στη χρήση φθαρτών υλικών. Ο τρόπος χτισίματος ήταν σχετικά απλός: επάνω σε μια βάση από ακατέργαστες ή πρόχειρα δουλεμένες πέτρες υψώνονταν τοίχοι φτιαγμένοι από ωμές πλίνθους, με ενίσχυση από ξυλοδεσιές, όπου χρειαζόταν. Δεν υπήρχαν βαθιά θεμέλια, γιατί τέτοιες ελαφρές κατασκευές δεν έχουν ανάγκη από ισχυρή θεμελίωση. Η στέγη τις περισσότερες φορές ήταν δίριχτη με αρκετή κλίση, φτιαγμένη από άχυρα ή καλάμια τοποθετημένα επάνω σε ξύλινο σκελετό. Η είσοδος βρισκόταν συνήθως στη μία στενή πλευρά· στο σημείο αυτό οι πλαϊνοί τοίχοι προεξείχαν λίγο, δημιουργώντας ένα στέγαστρο, που στηριζόταν και σε ξύλινους στύλους τοποθετημένους ανάμεσα στους τοίχους. Η πίσω πλευρά ήταν αψιδωτή, σχημάτιζε δηλαδή καμπύλη. Κατόψεις με καμπύλες αντί για γωνίες είναι χαρακτηριστικές για κτίσματα με στέγη από άχυρα ή καλάμια. Λείψανα τέτοιων οικημάτων έχουν βρεθεί σε αρκετές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και πιστεύουμε ότι ήταν κατοικίες, καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη δημόσιων κτηρίων στην πρώιμη αυτή εποχή. Διαφορετικό τρόπο δόμησης με μεγαλύτερη χρήση της πέτρας και επίπεδες στέγες συναντούμε σε νησιωτικούς οικισμούς, όπως είναι η Ζαγορά της Άνδρου. Γνωρίζουμε όμως ότι υπήρχαν επίσης ιερά οικήματα, που ονομάζονταν ναοί, κατασκευασμένα στο πρότυπο των κατοικιών. Η λέξη ναός παράγεται από το ρήμα ναίω "κατοικώ" και σημαίνει την κατοικία της θεότητας, την παρουσία της οποίας μέσα στο οίκημα δήλωνε ένα ομοίωμά της, που οι αρχαιολόγοι το ονομάζουν λατρευτικό άγαλμα.

Από οικοδομήματα όπως αυτά που περιγράψαμε η ανασκαφική έρευνα έχει φέρει στο φως τη θεμελίωση, αφού το μόνο που έχει διατηρηθεί είναι οι λίθινες βάσεις, στις οποίες στηρίζονταν οι τοίχοι. Έχουν σωθεί όμως πήλινα ομοιώματα που μας δίνουν μια αρκετά σαφή εικόνα για τη μορφή της ανωδομής. Τα ομοιώματα αυτά ήταν αναθήματα σε ιερά· τα περισσότερα έχουν βρεθεί στο Ηραίο της Σάμου, στο Ηραίο του Άργους και στο Ηραίο της Περαχώρας στην περιοχή του Ισθμού, απέναντι από την Κόρινθο. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι προέρχονται από ιερά της Ήρας, καθώς αυτή ήταν η θεά που προστάτευε τις παντρεμένες γυναίκες και το σπιτικό τους. Για τον λόγο αυτό τα προπλάσματα ερμηνεύονται συνήθως ως ομοιώματα κατοικιών. Δεν αποκλείεται όμως κάποια από αυτά να εικονίζουν ναούς, οι οποίοι κατασκευάζονταν, όπως είδαμε, με τον ίδιο τρόπο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακόσμηση των πήλινων προπλασμάτων με γεωμετρικά μοτίβα όμοια με εκείνα των γεωμετρικών αγγείων, η οποία βοηθάει στη χρονολόγησή τους και ενισχύει την ερμηνεία των γεωμετρικών διακοσμητικών μοτίβων ως σχηματοποιημένων φυτικών και άλλων κοσμημάτων, αφού στην περίπτωση αυτή μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αποδίδονται σχηματικά τα υλικά και ο τρόπος κατασκευής.

Λίθινα θεμέλια ναών της γεωμετρικής εποχής με αψιδωτή κάτοψη και ανωδομή από φθαρτά υλικά έχουν έρθει στο φως σε αρκετά μέρη της Ελλάδας: στη Σπάρτη, στις Μυκήνες, στην Περαχώρα (στην περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου), στην Ελευσίνα, στο Θέρμο της Αιτωλίας, στην Ερέτρια, στη Σάμο. Τα λείψανα αυτά σε συνδυασμό με τα πήλινα ομοιώματα μας δίνουν μια εικόνα για τη μορφή που είχαν οι παλαιότεροι ελληνικοί ναοί. Οι κατοικίες των ανθρώπων δεν ήταν πολύ διαφορετικές κατασκευαστικά. Από τους ναούς του 8ου αιώνα π.Χ. ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εκείνος του Απόλλωνα, της Άρτεμης και της Λητώς στη Δρήρο της ανατολικής Κρήτης, μέσα στον οποίο βρέθηκαν τα αγάλματα των τριών θεοτήτων, που ήταν σφυρήλατα, είχαν δηλαδή έναν ξύλινο πυρήνα καλυμμένο με σφυρηλατημένο έλασμα χαλκού. Ενδιαφέρον στοιχείο είναι η παρουσία βωμού στο εσωτερικό του ναού, που δηλώνει ότι κάποιες τελετουργίες γίνονταν μέσα. Η συνήθεια αυτή εγκαταλείφθηκε αργότερα με ελάχιστες μόνο εξαιρέσεις.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

8. Ο Αριστοτέλης και η εγκυκλοπαίδεια της γνώσης

8.1. Αριστοτέλης, ο σύγχρονός μας

Παρά την αναμφισβήτητη γοητεία τους, ο Σωκράτης και ο Πλάτων μάς είναι ουσιαστικά ξένοι. Η απόσταση που χωρίζει τον σύγχρονο άνθρωπο από τα πολύπλοκα προβλήματα της αθηναϊκής κοινωνίας του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ., από τα προβλήματα που διαμόρφωσαν τη σωκρατική και την πλατωνική φιλοσοφία, είναι τεράστια και αγεφύρωτη. Εξακολουθούμε ακόμη και σήμερα να διαβάζουμε με ενδιαφέρον τους πλατωνικούς διάλογους, τους διαβάζουμε όμως περισσότερο σαν μια μορφή λογοτεχνίας, σαν ψηφίδες στο μωσαϊκό μιας εξωτικής εποχής που έχει οριστικά παρέλθει. Η φιλοσοφία έχει γίνει για μας μια ατομική αναζήτηση, προϋποθέτει την απομόνωσή μας από τα τρέχοντα ζητήματα και τις μέριμνες της καθημερινής ζωής, στηρίζεται στην επίπονη σχέση του μοναχικού αναγνώστη με το τυπωμένο κείμενο ενός βιβλίου. Η φιλοσοφία είναι πρωτίστως κατανόηση και γνώση - δεν είναι πλέον ούτε ζωντανός διάλογος ούτε τέχνη του βίου.

Με τον Αριστοτέλη, αντιθέτως, ο σύγχρονος αναγνώστης αισθάνεται περισσότερο οικείος. Πρώτα απ᾽ όλα, ο Αριστοτέλης γράφει με έναν τρόπο που θυμίζει τον σημερινό τρόπο γραφής της φιλοσοφίας· για την ακρίβεια, είναι αυτός που πρώτος καθιερώνει την επιστημονική πραγματεία ως όχημα μετάδοσης της φιλοσοφίας. Στα αριστοτελικά κείμενα κυρίαρχος δεν είναι ο συγγραφέας ή τα λογοτεχνικά προσωπεία του, αλλά τα προβλήματα που συζητούνται και οι θέσεις που εκτίθενται. Στην αφετηρία κάθε αριστοτελικής πραγματείας βρίσκεται ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Πριν προχωρήσει στην έκθεση των δικών του θέσεων, ο Αριστοτέλης παραθέτει τις απόψεις των άλλων φιλοσόφων (πολλές φορές, και τις διαδεδομένες αντιλήψεις των κοινών ανθρώπων), προχωρεί στην ανάλυση και την κριτική τους, για να καταλήξει σε ορισμένες θεμελιώδεις απορίες - σε φιλοσοφικά και επιστημονικά διλήμματα. Η δική του τώρα συμβολή παίρνει κατά κανόνα τη μορφή μιας αποδεικτικής διαδικασίας: προηγείται η διατύπωση των γενικών θέσεων, των «πρώτων αρχών» ή των αξιωμάτων κάθε επιστημονικού κλάδου, και έπεται η εξαγωγή συμπερασμάτων από αυτές τις πρώτες αρχές με έναν αυστηρό συλλογιστικό τρόπο. Διαβάζοντας τα γραπτά του Αριστοτέλη, παρακολουθούμε έναν ερευνητή που ανοίγει μια θεωρητική συζήτηση με τους προγενέστερους και τους συγχρόνους του, που δηλώνει με σαφήνεια τις πηγές του και τις επιρροές του, και που διεκδικεί για τον εαυτό του μια νέα αυστηρή φιλοσοφική μέθοδο.

Το φάσμα τώρα των ενδιαφερόντων του είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Αν εξαιρέσει κανείς τα καθαρά μαθηματικά και την πρακτική ιατρική, σε όλους τους άλλους γνωστικούς τομείς ο Αριστοτέλης έχει καθοριστική συμβολή. Στη φιλοσοφία επιχειρεί τον επιτυχή συνδυασμό της πλατωνικής ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας με τη φυσική φιλοσοφία των Προσωκρατικών και εγκαινιάζει τον κλάδο της Λογικής. Στις επιστήμες θέτει τις βάσεις για τη φυσική, τη χημεία και τη μετεωρολογία και αναδεικνύει τη σημασία και την κεντρική θέση της βιολογίας. Συστηματοποιεί την πρακτική της ρητορικής, θεμελιώνει τη θεωρία της λογοτεχνίας (την «Ποιητική») και ξεκινά ένα πρόγραμμα συστηματικής καταγραφής των πολιτευμάτων των ελληνικών πόλεων. Με δυο λόγια, τα αριστοτελικά συγγράμματα αντιπροσωπεύουν την εγκυκλοπαίδεια των γνώσεων του 4ου αιώνα π.Χ., αλλά και αποτελούν θησαυρό γνώσεων για τους επόμενους αιώνες.