ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἰφιγένεια ἡ ἐν Αὐλίδι (1036-1097)

ΧΟ. τίς ἄρ᾽ Ὑμέναιος διὰ λωτοῦ Λίβυος [στρ.]

μετά τε φιλοχόρου κιθάρας
συρίγγων θ᾽ ὑπὸ καλαμοεσ-
σᾶν ἔστασεν ἰαχάν,
1040 ὅτ᾽ ἀνὰ Πήλιον αἱ καλλιπλόκαμοι
Πιερίδες δαιτὶ θεῶν ἔνι
χρυσεοσάνδαλον ἴχνος
ἐν γᾷ κρούουσαι
Πηλέως εἰς γάμον ἦλθον,
1045 μελῳδοῖς Θέτιν ἀχήμασι τόν τ᾽ Αἰακίδαν,
Κενταύρων ἐν ὄρος κλέουσαι
Πηλιάδα καθ᾽ ὕλαν.
ὁ δὲ Δαρδανίδας, Διὸς
1050 λέκτρων τρύφημα φίλον,
χρυσέοισιν ἄφυσσε λοιβὰν
ἐκ κρατήρων γυάλοις,
ὁ Φρύγιος Γανυμήδης.
παρὰ δὲ λευκοφαῆ ψάμαθον
1055 εἱλισσόμεναι κύκλια
πεντήκοντα κόραι γάμους
Νηρέως ἐχόρευσαν.

ἀνὰ δ᾽ ἐλάταισι στεφανώδει τε χλόᾳ [ἀντ.]
θίασος ἔμολεν ἱπποβάτας
1060 Κενταύρων ἐπὶ δαῖτα τὰν
θεῶν κρατῆρά τε Βάκχου.
μέγα δ᾽ ἀνέκλαγον· Ὦ Νηρηὶ κόρα,
παῖδα σὲ Θεσσαλίᾳ μέγα φῶς
μάντις ὁ φοιβάδα μοῦσαν
1065 εἰδὼς γεννάσειν
Χείρων ἐξονόμαζεν,
ὃς ἥξει χθόνα λογχήρεσι σὺν Μυρμιδόνων
ἀσπισταῖς Πριάμοιο κλεινὰν
1070 γαῖαν ἐκπυρώσων,
περὶ σώματι χρυσέων
ὅπλων Ἡφαιστοπόνων
κεκορυθμένος ἔνδυτ᾽, ἐκ θεᾶς
ματρὸς δωρήματ᾽ ἔχων
1075 Θέτιδος, ἅ νιν ἔτικτεν.
μακάριον τότε δαίμονες
τᾶς εὐπάτριδος γάμον
Νηρῄδων ἔθεσαν πρώτας
Πηλέως θ᾽ ὑμεναίους.

1080 σὲ δ᾽ ἐπὶ κάρᾳ στέψουσι καλλικόμαν
πλόκαμον Ἀργεῖοι, βαλιὰν
ὥστε πετραίων ἀπ᾽ ἄντρων
†ἐλθοῦσαν ὀρέων†
μόσχον ἀκήρατον, βρότειον
αἱμάσσοντες λαιμόν·
1085 οὐ σύριγγι τραφεῖσαν, οὐδ᾽
ἐν ῥοιβδήσεσι βουκόλων,
παρὰ δὲ ματέρι νυμφοκόμον
Ἰναχίδαις γάμον.
ποῦ τὸ τᾶς Αἰδοῦς
1090 ἢ τὸ τᾶς Ἀρετᾶς ἔχει
σθένειν τι πρόσωπον,
ὁπότε τὸ μὲν ἄσεπτον ἔχει
δύνασιν, ἁ δ᾽ Ἀρετὰ κατόπι-
σθεν θνατοῖς ἀμελεῖται,
1095 Ἀνομία δὲ νόμων κρατεῖ,
καὶ μὴ κοινὸς ἀγὼν βροτοῖς,
μή τις θεῶν φθόνος ἔλθῃ;

***

ΧΟΡ. Με φιλόχορη κιθάρα, με σουραύλι
λιβυκό, με καλαμόφτιαχτης φλογέρας
τους ρυθμούς, σαν τί αχολόι ο Υμέναιος τάχα
να ᾽στησε, όταν
1040 οι ωριοπλέξουδες Πιερίδες,
τα χρυσά στο χώμα πέδιλα βροντώντας,
ανηφόρισαν στο Πήλιο για το γάμο
του Πηλέα, μες στων θεών το φαγοπότι;
Με λαλιές μελωδικές
τον Αιακίδη και τη Θέτη τραγουδούσαν
μες στο σύδεντρο του Πήλιου,
στων Κενταύρων το βουνό.
Ο Τρωαδίτης Γανυμήδης,
που βλαστός του Δάρδανου είναι
1050 και, στο Δία, της κλίνης δρόσισμα ακριβό,
μέσ᾽ από βαθιούς κρατήρες
κέρναγε πιοτό θεϊκό.
Αλλά εκεί που ασπρολογούσε
η κατάφωτη αμμουδιά πενήντα κόρες
του Νηρέα γι᾽ αυτόν το γάμο
τον κυκλόσυρτο χορέψανε χορό.

Μ᾽ ελατόκλαρα και πράσινα στεφάνια
πήγε απάνω αλογοπόδηδων Κενταύρων
1060 συντροφιά, στων θεών το δείπνο και στου Βάκχου
τον κρατήρα.
Κι έσυραν φωνή μεγάλη:
«Ω Νηρηίδα εσύ, ξεκάθαρα ο προφήτης
είπε ο Χείρωνας, που ξέρει από μαντείες,
πως θα κάμεις ένα γιο, της Θεσσαλίας
φως λαμπρό· στην ξακουστή
Τροία θα πάει με Μυρμιδόνες λογχοφόρους
και του Πρίαμου την πατρίδα
1070 στάχτη θα την κάμει αυτός·
το κορμί του θα το ντύνουν,
θα του τ᾽ αρματώνουν όπλα
δουλεμέν᾽ από τον Ήφαιστο, χρυσά,
που θα του τα πάει για δώρο η Θέτη,
η μητέρα του η θεά.»
Τότε του Πηλέα το γάμο
με μια τέτοια αρχοντογέννητη, την πρώτη
μες στις κόρες του Νηρέα,
τρισμακάριστο τον κάμανε οι θεοί.

1080 Μα, ω κοπέλα, εσέ οι Αργείοι
το κεφάλι, τα ωριοπλέξουδα μαλλιά,
θα σου στεφανώσουν
και, σα να ᾽σουνα δαμάλα τρυφερή
παρδαλή
που από βράχους και σπηλιές, απ᾽ το βουνό
ήρθε αγνή,
το λαιμό σου, λαιμό ανθρώπου, θα ματώσουν·
κι όμως μέσα στους αχούς
σουραυλιών, σε σφυριξιές
γελαδάρηδων, εσύ
δε μεγάλωσες, παρά
στη μητέρα σου κοντά, για ταίρι κάποιου
απ᾽ του Ίναχου την αρχοντογενιά.
Τώρα πού
έχει καμιά δύναμη
της Ντροπής το πρόσωπο
1090 ή της Αρετής, αφού
κυβερνά η Ασέβεια,
αφού οι άνθρωποι αψηφούν την Αρετή
και τους νόμους η Ανομία καταπονεί
και δεν κάνουν οι θνητοί κοινόν αγώνα
μην τους βρει θεών οργή;

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ: Αναγέννηση και αρχαία Ελληνική τέχνη

9.2.9. Ραφαήλ: «Σκέπτεται, ενεργεί, αισθάνεται πέρα για πέρα σαν Έλληνας»

Το 1504 ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα χρονιά να έρθει κανείς στη Φλωρεντία: ο Λεονάρντο και ο Μιχαήλ Άγγελος συναγωνίζονταν όπως είδαμε στο Palazzo della Signoria, ο πρώτος δούλευε επίσης την περίφημη Μόνα Λίζα (Τζιοκόντα), ο δεύτερος τον Δαβίδ και τη Μαντόνα Taddei (περ. 1504· Λονδίνο, Royal Academy), έργο που εντυπωσίασε ιδιαίτερα τον νεαρό Ραφαήλ, ο οποίος τη χρονιά αυτή έφθασε από το Ουρμπίνο, την πατρίδα του, στη Φλωρεντία. Ο Ραφαήλ (1483-1520), νεότερος από τους δύο προηγούμενους, δεν είχε ούτε τις απέραντες γνώσεις του Λεονάρντο ούτε τη δύναμη του Μιχαήλ Αγγέλου, ούτε όμως και τον δύσκολο χαρακτήρα τους στην επικοινωνία με τους ανθρώπους. Είχε ένα βαθύ αίσθημα αρμονίας και χάρης, αποτέλεσμα βαθιάς καλλιέργειας και παιδείας, αναζητούσε την ιδανική ομορφιά, όπως την παραδίδουν τα αριστουργήματα της Αρχαιότητας και διατηρούσε ένα μεγάλο εργαστήριο μαθητών, σχεδιαστών σε όλη την Ιταλία ακόμη και στην Ελλάδα, για να του προμηθεύουν ό,τι μπορούσε να τον βελτιώσει. Αν και πέθανε πολύ νέος, σε ηλικία 37 χρόνων, όσο περίπου και ο Μότσαρτ, άφησε ένα πολυσήμαντο έργο, ιδιαίτερα όσον αφορά τη δημιουργία του νέου ύφους στη ζωγραφική (maniera moderna) κατά τον αρχαίο τρόπο (all᾽antico).

Ο Ραφαήλ, μετά από σύντομη παραμονή στη Φλωρεντία, πήγε στη Ρώμη την εποχή που ο Μιχαήλ Άγγελος δούλευε την οροφή της Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό (1508-1512)· εκεί ήρθε σε επαφή με αρχαία μνημεία, αγάλματα, σαρκοφάγους, πλήθος έργων μικροτεχνίας, πολύτιμους λίθους, νομίσματα κ.ά., που του παρέχουν μια σπουδαία πηγή τύπων και μοτίβων για χειρονομίες, στάσεις μορφών, συνθέσεις κτλ.

Μόλις ο Ραφαήλ έφθασε στη Ρώμη, ο πάπας Ιούλιος Β' του ανέθεσε ένα σημαντικό έργο, να διακοσμήσει με νωπογραφίες τις αίθουσες (stanze) της ιδιωτικής του βιβλιοθήκης στα μέγαρα του Βατικανού. Στην Αίθουσα της Υπογραφής (γνωστής ως Stanza della Segnatura) ο κόσμος της ελληνικής κλασικής Αρχαιότητας βρίσκεται σε άμεση συνομιλία με τον χριστιανικό κόσμο. Στην περίφημη Σχολή των Αθηνών δεσπόζουν στο κέντρο οι μορφές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, όπου ο πρώτος κρατάει τον Τίμαιο και ο δεύτερος τα Ηθικά, δηλαδή τα πιο σημαντικά τους κείμενα για τον χριστιανισμό. Εδώ η απόδοση της αρχιτεκτονικής δεν θυμίζει απλώς αρχαίο κτήριο, αλλά μεταφέρει όλη την ένταση του χώρου, όπως ο ίδιος ο Ραφαήλ ή ο Μπραμάντε τη γνώρισαν στο Πάνθεον της Ρώμης. Απέναντι από τη σκηνή αυτή είναι τοποθετημένη η Θεολογική συζήτηση, με τον ένθρονο Ιησού σαν αρχαίο ήρωα στο κέντρο και δίπλα στον βορινό τοίχο η σκηνή του Παρνασσού με τον Απόλλωνα και τις εννέα Μούσες, που περιστοιχίζονται από τους σημαντικότερους ποιητές της Αρχαιότητας αλλά και της νεότερης εποχής. Ο Απόλλωνας καθισμένος στο κέντρο παίζει βιόλα ντα μπράτσο (viola da braccio), ένα έγχορδο συνοδείας, με το οποίο συνοδεύει την απαγγελία του Ομήρου: η μουσική του Απόλλωνα εμπνέει και καθοδηγεί τον Όμηρο, τον οποίο ακολουθούν ο Δάντης, ο Βιργίλιος και άλλοι σπουδαίοι Λατίνοι ποιητές. Στον ίδιο χώρο συνυπάρχουν τα μεγάλα έπη όλων των εποχών, της ελληνικής και της ρωμαϊκής Αρχαιότητας καθώς και της ιταλικής λογοτεχνίας. Στην τοιχογραφία αυτή ο Ραφαήλ χρησιμοποίησε πολλά παραθέματα από αρχαία γλυπτά του Belvedere. Για να παραστήσει π.χ. τη Μούσα Καλλιόπη πήρε πρότυπο την Κοιμωμένη Αριάδνη, γνωστή ως Κλεοπάτρα. Για τον Όμηρο, καθώς το αρχαίο πορτρέτο του τυφλού ποιητή ήταν άγνωστο εκείνη την εποχή, ο Ραφαήλ χρησιμοποίησε το κεφάλι του Λαοκόοντα.

Εμπνεόμενος από τις περιγραφές του Λουκιανού, ανέπλασε για τον τραπεζίτη Αγκοστίνο Κίτζι στη Βίλα Φαρνεζίνα (Villa Farnesina) μια χαμένη αρχαία ζωγραφιά του Αετίωνα (σύγχρονου του Απελλή), την παράσταση των Γάμων του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη —που τελικά ζωγράφισε ο Σοντόμα (1477-1549) σε σχέδια του Ραφαήλ —, δίνοντας στον Αλέξανδρο τη στάση του Απόλλωνα του Belvedere. Το έργο αυτό θα επηρεάσει στο μέλλον, σε όλη την Αναγέννηση και το μπαρόκ, μια σειρά παραγγελιών για τοιχογραφίες ή ταπισερί με θέματα από τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (π.χ. τη σειρά ταπισερί για τον Λουδοβίκο ΙΔ' το 1670 σε σχέδια του Λεμπρέν). Πιο φανερή η χρήση αρχαίου προτύπου γίνεται στην Αποκαθήλωση του 1507, όπου για τη μορφή του Χριστού ο Ραφαήλ δανείζεται τον νεκρό Μελέαγρο, έναν πολύ γνωστό τύπο από τη ρωμαϊκή σαρκοφάγο του Μελεάγρου στο Βατικανό, στο Museo Chiaramonti. Το δεξί χέρι που πέφτει χαλαρό στα πλάγια επαναλαμβάνει ακριβώς το αντίστοιχο μοτίβο του Μελεάγρου. Το σχήμα αυτό του νεκρού Μελεάγρου, το οποίο συναντούμε ήδη στην Αρχαιότητα σε αγγεία με διάφορα θέματα, ως μεταφορά του νεκρού πολεμιστή (ή του Μέμνονα ή του Σαρπηδόνα ή του Έκτορα), μετατρέπεται σε Χριστό από τον Ραφαήλ. Η μορφή αυτή του Μελεάγρου, που επαναλαμβάνεται σε πολλές ρωμαϊκές σαρκοφάγους, πρέπει να επηρέασε και τον νεαρό Μιχαήλ Άγγελο για το σώμα του Χριστού στην Πιετά ("θρήνο") του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη.

Οπωσδήποτε ο κλασικισμός του Ραφαήλ δεν περιορίζεται σε μεμονωμένα στοιχεία, αλλά αφορά τη γενικότερη αντίληψη της εποχής του για την ιδανική τέχνη που πρέπει να συνδυάζει την ελληνική χάρη και τη ρωμαϊκή dignitas. Ο Γκέτε θα πει γι᾽ αυτόν: «Δεν Ελληνοποιεί τίποτε, σκέπτεται, ενεργεί, αισθάνεται πέρα για πέρα σαν Έλληνας».

Σε επιστολή του στον πάπα Λέοντα Ι', ο Λεονάρντο τον εκλιπαρεί να φροντίσει για τη συντήρηση των πρωτότυπων αρχαίων έργων και να ενθαρρύνει τους καλλιτέχνες να τα μιμηθούν και να τα ξεπεράσουν. Σε λίγα χρόνια, το 1515, ο πάπας Λέων Ι' ανέθεσε στον Ραφαήλ την επίβλεψη της αναστήλωσης και της συγκέντρωσης των αρχαίων μνημείων στη Ρώμη, οπότε ολοκληρώνεται η αρχαιολογική "ωρίμανση" του Ραφαήλ. Οι παρατηρήσεις του Ραφαήλ σε αρχές συντήρησης των μνημείων παραμένουν πρωτοποριακές ακόμη και σήμερα.

Το «Πνεύμα» του Ζεν (1)

Οι θεωρητικές βάσεις

ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ, στην Φύση του, (στην Πραγματική Κατάστασή του), ΕΙΝΑΙ ΑΚΙΝΗΤΟ.

Όταν το ΠΝΕΥΜΑ Κινείται τότε ονομάζεται το «Πνεύμα» του Ζεν.

Το «Πνεύμα» Είναι Έξω από Κάθε χώρο, αλλά Εισέρχεται και στο Χώρο (σε Χώρους). Οι Χώροι δεν είναι παρά Καταστάσεις και Προσωρινές Διαμονές του «Πνεύματος».

Όταν το «Πνεύμα» Εισέρχεται στον Χώρο του Φυσικού Σύμπαντος (με όλες τις Δυνάμεις ή Δυνατότητες που ανέπτυξε σε «άλλους» κόσμους) Είναι Ατοπικό (Μη-Τοπικό) αλλά συνδέεται και με τον υλικό φορέα του, εισέρχεται στον «τόπο» του σώματος.

Εξαιτίας ακριβώς της «σύνδεσης» του «Πνεύματος» με το σώμα αναδύονται παράλληλες λειτουργίες (δηλαδή διαδικασίες που εκδηλώνονται και στο «Πνεύμα» και στο σώμα), φαινόμενα που στην τρέχουσα ψυχολογική ορολογία ονομάζονται «ψυχοσωματικά» (από τους Ελληνικούς όρους ψυχή και σώμα).

Τέτοιες «ψυχοσωματικές» λειτουργίες είναι η ΑΝΤΙΛΗΨΗ-Αίσθηση Σώματος, η Αντίληψη-σκέψη, η Συναίσθηση-συγκίνηση και οι Αίσθηση-αισθήσεις κι ασφαλώς η Δράση-δραστηριότητες… Στην πραγματικότητα πρόκειται πάντα για μία και την ίδια λειτουργία που βιώνεται σε διάφορα επίπεδα και με την ταυτόχρονη συμμετοχή «Πνεύματος», σώματος… Αυτή είναι η εμπειρία της φυσικής, βιολογικής, υλικής ζωής.

Η διδασκαλία

Υπάρχει Ένα και Μοναδικό Πνεύμα… κι είναι Έμφυτο στον καθένα.

Αν και το Πνεύμα Είναι Ένα οι άνθρωποι «διαχωρίζονται» με τις ενέργειές τους κι έτσι οδηγούνται στην σύγχυση.

Το Πνεύμα Είναι Ελεύθερο και Δρα όπου χρειάζεται. Όταν χρειάζεται να υπάρχει, απλά υπάρχει. Όταν χρειάζεται να είναι παρόν στο σώμα, είναι παρόν στο σώμα. Όταν χρειάζεται να σκεφτεί, απλά σκέφτεται. Όταν χρειάζεται να συναισθανθεί, απλά συναισθάνεται. Όταν χρειάζεται να αισθανθεί, απλά αισθάνεται. Όταν χρειάζεται να δράσει, απλά δρα…

Αλλά το πνεύμα των ανθρώπων δεν είναι ελεύθερο… είναι «σκλαβωμένο» στο σώμα, περιορίζεται άλλοτε στην περιοχή της σκέψης (και σκέφτεται, ζει μέσα από την σκέψη), άλλοτε στη περιοχή του συναισθήματος (και «πάσχει»), άλλοτε στην περιοχή των αισθήσεων (και βιώνει σαν μοναδική πραγματικότητα τον «εξωτερικό» κόσμο), άλλοτε στην περιοχή των δραστηριοτήτων (κι απορροφιέται στις «επαφές» με την ύλη)… Κι έτσι ο άνθρωπος αποτυγχάνει να ζήσει ολοκληρωτικά, αποπροσανατολίζεται και γίνεται δυστυχισμένος.

Ποιο είναι το «Πνεύμα του Ζεν»; Το Πνεύμα που Είναι Ελεύθερο και δεν περιορίζεται, δεν προσκολλάται σε καμιά ιδιαίτερη δραστηριότητα (Είναι σαν το ζωντανό τρεχούμενο νερό που δεν γίνεται βάλτος).

Πως αποδεικνύεται το «Πνεύμα του Ζεν»; Από την Ζωντάνια του και την υγιή άμεση αυθόρμητη αντίδρασή του. Δεν καθυστερεί, δεν σκέφτεται, δεν επεξεργάζεται (με βάση μνήμη, εμπειρίες, πεποιθήσεις, γνώσεις…)… Οι άνθρωποι δεν έχουν ζωντανό πνεύμα, σκέφτονται υπερβολικά και βαλτώνουν. Προσπαθούν να ανοίξουν δρόμο και χάνονται σε αδιέξοδα… κι όλα αποτυγχάνουν.

Η πρακτική

Το Πνεύμα Είναι Ελεύθερο, Βρίσκεται Παντού.

Αν και το Πνεύμα δεν είναι Τοπικό, βρίσκεται και μέσα στο σώμα, λειτουργεί μέσα στο σώμα (στο σώμα γενικά, στον εγκέφαλο γενικά, στον μετωπιαίο εγκέφαλο, στο νευρικό σύστημα, στο υπογάστριο νευρικό σύστημα, στα αισθητήρια όργανα και στου κινητικούς μηχανισμούς…).

Που πρέπει λοιπόν να τοποθετηθεί το Πνεύμα;

Αν κάνουμε αυτή την ερώτηση σημαίνει ότι δεν έχουμε καταλάβει τίποτα (από την Αληθινή Φύση μας, τη σύνδεσή μας με το σώμα, τις λειτουργίες του σώματος, τις δραστηριότητές μας, και την ζωή στον φυσικό κόσμο…).

Αν λοιπόν δεν «θέτουμε» το πνεύμα πουθενά, τότε υπάρχει έξω από το σώμα και μέσα στο σώμα, παντού μέσα στο σώμα.

Αν πρέπει να σκεφτούμε, θα σκεφτούμε.
Αν πρέπει να κοιτάξουμε, θα κοιτάξουμε.
Αν πρέπει να δράσουμε, θα δράσουμε.

Πάντοτε χωρίς να προσκολλούμαστε πουθενά. Αν προσκολληθούμε έστω και μια στιγμή, έχουμε «πεθάνει».

Έτσι το Πνεύμα, Είναι Παντού Παρόν, Έξω από το σώμα, μέσα στο σώμα, παντού, Ελεύθερο Πνέει Παντού… Κι Είναι Ελεύθερο, να «αφήσει» το σώμα και να Υψωθεί σε «άλλους» κόσμους…

Όσο όμως υπάρχει ένα έργο εδώ, δεν πρέπει να εγκαταλείπεται το εδώ…

Η ζωή

Έτσι, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να Υπάρχουμε, να Ζούμε… Το Πνεύμα πρέπει να απλώνεται ελεύθερο παντού, σε όλο το σώμα… να είναι παρόν σε ό,τι συμβαίνει.

Ένας άνθρωπος που ζει έτσι δεν έχει απορίες, δεν έχει κατευθύνσεις, δεν έχει προορισμούς, ή τρόπους ζωής… Απλά Ζει!

Ένας άνθρωπος που «κρατά» το πνεύμα είτε στην σκέψη, είτε σε εξωτερικές δραστηριότητες… είναι ένας ανάπηρος άνθρωπος, ένας σχιζοφρενής άνθρωπος που αποχωρίζεται από το όλον (της ύπαρξής του)… ζει περιορισμένα, αντιλαμβάνεται και δρα περιορισμένα.

Μην το κάνετε!

ΔΕΣ: Το «Πνεύμα» του Ζεν (2)

Πώς πραγματικά ήταν οι άνθρωποι σχεδιασμένοι να λειτουργούν

Καθώς οι αναμνήσεις σας καθορίζουν την κάθε σκέψη σας, το κάθε συναίσθημά σας, την κάθε πεποίθησή σας και όλες τις χημικές αντιδράσεις στο σώμα σας, θέλω να σας βοηθήσω να το δείτε αυτό στην πράξη.

Δώστε στον εαυτό σας ένα λεπτό για να θυμηθεί την πιο πρόσφατη πραγματικά καλή σας μέρα. Πότε ήταν; Τι συνέβη τότε; Κλείστε τα μάτια και προσπαθήστε να τη βιώσετε αληθινά για άλλη μία φορά, να τη γευτείτε, να νιώσετε ξανά τη μυρωδιά της, την υφή της, την αίσθησή της – με άλλα λόγια, να επιστρέψετε σε αυτή μόνο για μια στιγμή.

Τώρα, θυμηθείτε την πιο πρόσφατη κακή σας μέρα. Πότε ήταν; Τι συνέβη τότε; Κλείστε τα μάτια και προσπαθήστε να τη βιώσετε αληθινά για άλλη μια φορά, να τη γευτείτε, να νιώσετε ξανά τη μυρωδιά της, το άγγιγμά της, την αίσθησή της – με άλλα λόγια, να επιστρέψετε σε αυτή για λίγα δευτερόλεπτα. Τι ήταν αυτό που έκανε εκείνες τις μέρες να είναι καλές ή άσχημες; Τι νιώσατε, τι σκεφτήκατε για τα βιώματα εκείνων των ημερών;

Αν είστε σαν τους περισσότερους ανθρώπους, τότε αυτό που διέκρινε τη μέρα σας σε καλή ή κακή ήταν το πώς βιώσατε εσείς οι ίδιοι τις εξωτερικές συνθήκες της στιγμής. Κάτι το πολύ σημαντικό και σπουδαίο συνέβη μέσα στον κόσμο σας, ή κάτι δυσάρεστο που σας προξενούσε ανησυχία είχε τελικά αίσια έκβαση, κι έτσι τώρα εσείς θυμάστε εκείνη τη μέρα –τη «νιώθετε»– ως μια σπουδαία μέρα. Από την άλλη πλευρά, όταν κάτι δυσάρεστο συνέβη στη ζωή σας ή όταν κάτι που λαχταρούσατε να συμβεί δεν έγινε, θυμάστε εκείνη τη μέρα –τη «νιώθετε»– ως μια άσχημη μέρα.

Κι ενώ αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό, η πεποίθηση πως η ποιότητα της ζωής σας εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες είναι εσφαλμένη. Για να το θέσουμε πιο ξεκάθαρα, βιώνετε ένα ψέμα. Και είναι αυτό ακριβώς το ψέμα που αποτελεί τη ρίζα και την πηγή του μεγαλύτερου μέρους του ανθρώπινου πόνου σε τούτο τον κόσμο. Κι αν σας έλεγα ότι σχεδόν κάθε μέρα της ζωής σας θα ήταν δυνατόν να είναι μια καλή μέρα, ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί; Δεν εννοώ ότι θα μπορούσατε με κάποιον τρόπο να αποτελέσετε την εξαίρεση στον κανόνα, αλλά ότι όλοι οι άνθρωποι θα ήταν σχεδιασμένοι να βιώνουν μια καλή μέρα, σχεδόν καθημερινά.

Κι ότι ακόμα και όταν προκύπτει η –όχι και τόσο συχνή– πραγματική καταστροφή, είστε σχεδιασμένοι να υποχωρήσετε αθόρυβα και να ξαναβρείτε τη διαδοχή των προηγούμενων καλών σας ημερών; Το γεγονός πως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βιώνουν με αυτόν τον τρόπο τη ζωή είναι αποτέλεσμα μιας δυσλειτουργίας που έχει εμφανιστεί και αναπτυχθεί στον εγκέφαλό μας εδώ και χιλιάδες χρόνια – της ίδιας εκείνης δυσλειτουργίας στην οποία αναφέρθηκα στην εισαγωγή και την οποία θα επιχειρήσω να εξηγήσω στα αμέσως επόμενα κεφάλαια.

Αλλά όταν όλα δείχνουν πως οι πάντες γύρω σας έχουν κατά κανόνα κακές ή έστω «αδιάφορες» μέρες, είναι δύσκολο να πιστέψετε ότι οι κακές μέρες είναι απλώς αποτέλεσμα μιας δυσλειτουργίας – μα πώς είναι δυνατόν να είμαστε όλοι δυσλειτουργικοί; Κι όμως, η αλήθεια είναι πως σχεδόν όλοι είμαστε. Νομίζουμε πως το κατά πόσο η μέρα μας θα είναι καλή, κακή ή «έτσι κι έτσι» καθορίζεται από τις εκάστοτε συνθήκες, με συνέπεια να μην υπάρχει δυνατότητα άλλης επιλογής, όμως αυτό είναι εσφαλμένο.

Πρόκειται για μια δυσλειτουργία, για ένα είδος εσωτερικού ιού, που μας κάνει να βιώνουμε τον κόσμο μέσα από ένα αλλοιωμένο φίλτρο. Γι’ αυτό, λοιπόν, σε αυτό το κεφάλαιο θέλω να ξεκινήσω δείχνοντάς σας εν συντομία τον τρόπο με τον οποίο πιστεύω εγώ πως είχαν σχεδιαστεί να λειτουργούν τα ανθρώπινα όντα.

Είμαστε προγραμματισμένοι να αγαπάμε – εκτός αν βρισκόμαστε σε κίνδυνο

Σύμφωνα με τη νευροψυχολόγο δρα Κάρολιν Λιφ, δεν διαθέτουμε απολύτως κανέναν μηχανισμό –είτε πρόκειται για το σώμα είτε για το νου είτε για το πνεύμα μας– του οποίου η λειτουργία να συνίσταται στη δημιουργία αρνητικών βιωμάτων ή αρνητικής ψυχολογίας. Ο σκοπός κάθε μηχανισμού ή διαδικασίας που ανήκει στον άνθρωπο είναι να παράγει ένα θετικό αποτέλεσμα.

«Για παράδειγμα, υπάρχει στον εγκέφαλό μας μια περιοχή που αποκαλείται “ραβδωτό σώμα” (βασικά γάγγλια) και που φαίνεται πως έχει σχέση με τη θετική ενδυνάμωση. Αυτό το σύστημα, που αποτελεί και τον προγραμματισμό μας για αγάπη, είναι σχεδιασμένο να ανταποκρίνεται σε κατάσταση ηρεμίας, γαλήνης και ευεξίας, και πιο ειδικά όταν νιώθουμε μέσα μας αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Όταν, για οποιοδήποτε λόγο, νιώθουμε ανασφαλείς, δεν μπορεί να ενεργοποιηθεί».

Ομοίως, η Ρεμπέκα Τέρνερ, δρ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, και η Μάργκαρετ Άλτεμους, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κορνέλ, αναφέρονται σε έρευνες που απέδειξαν πως η οξυτοκίνη, η ορμόνη της ευεξίας, απελευθερώνεται όταν το άτομο βιώνει αναμνήσεις και σχέσεις βασισμένες στην αγάπη και υπό την προϋπόθεση ως δεν υπάρχουν πολλές αναμνήσεις βασισμένες στον φόβο.

Αν δεν αισθανόμαστε ασφαλείς, ένας μηχανισμός του εγκεφάλου που έχει την έδρα του στον υποθάλαμο απελευθερώνει μια ροή χημικών που αποσκοπούν να μας βγάλουν όσο το δυνατόν ταχύτερα από τον κίνδυνο ώστε να επιστρέψουμε σε εκείνη την κατάσταση του «προγραμματισμού για αγάπη».

Παράλληλα με αυτή τη χημικής φύσεως θετική προεπιλογή, υπάρχουν δύο ακόμα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης εμπειρίας που συνεισφέρουν στη γενική θετική προεπιλογή του προγραμματισμού μας: ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η καρδιά μας και ο τρόπος με τον οποίο είμαστε προγραμματισμένοι για να δημιουργούμε σχέσεις.

Η καρδιά μας κυβερνά το κάθε μας βίωμα

Εδώ και περισσότερα από τρεις χιλιάδες χρόνια, ο βασιλιάς Σολομώντας έγραφε στα αποφθέγματά του: «Φύλα την καρδιά σου περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, καθώς από αυτήν πηγάζουν όλα τα προβλήματα της ζωής σου». Εδώ ο Σολομών δεν αναφέρεται στην καρδιά ως το όργανο με το οποίο ασχολείται η καρδιολογία, αλλά στην πνευματική μας καρδιά – ή σε αυτό που στο εξής θα αποκαλούμε απλώς «καρδιά».

Ένας από τους παιδικούς φίλους μου με τον οποίο μεγαλώσαμε μαζί, ο Τζίμι Νέτερβιλ, είναι τώρα αναγνωρισμένος νευροχειρουργός στο Ιατρικό Κέντρο του Βάντερμπιλτ. Μου είπε το εξής σχετικά με την ιδιότητά του ως νευροχειρουργού: «Οι άνθρωποι εντυπωσιάζονται με την ειδικότητά μου, αλλά στην πραγματικότητα αυτό που κάνω είναι σαν να κόβω το χαλασμένο κομμάτι ενός μήλου – και τις περισσότερες φορές, μάλιστα, αυτό επανέρχεται! Είναι καιρός που έχω αρχίσει να σκέφτομαι πως θα πρέπει να υπάρχει κάποιος πιο αποτελεσματικός τρόπος».

Θεωρώ ότι το ίδιο πράγμα ισχύει και αναφορικά με το πώς αντιμετωπίζουμε και επιχειρούμε να θεραπεύσουμε τις συναισθηματικές δυσλειτουργίες μας. Δεν μπορείτε να λύσετε το πρόβλημα χωρίς να φτάσετε στην πηγή. Και είμαι πεπεισμένος ότι η πηγή όλων των προβλημάτων μας, όπως ακριβώς είπε ο Σολομών, εντοπίζεται στην καρδιά.

Σωκράτης: Η απώλεια της διπλής άγνοιας

Ο φιλόσοφος Σωκράτης πρέσβευε ότι, για να φιλοσοφήσει κανείς πραγματικά και να συλλάβει την αλήθεια, θα έπρεπε να γνωρίσει τον πραγματικό εαυτό του (αυτογνωσία).

Ποιος ήταν, κατά τη γνώμη του, ο τρόπος που επιτυγχάνεται η γνώση του πραγματικού εαυτού μας; Η απώλεια της διπλής άγνοιας.

Δηλαδή, μας λέει ο Σωκράτης ότι όλοι οι άνθρωποι αρχικά αγνοούν δύο πράγματα νομίζοντας:

ότι είναι βέβαιοι για οτιδήποτε γνωρίζουν (ακόμα και τον εαυτό τους)
ότι γνωρίζουν πώς είναι ο κόσμος και η ζωή

Και τα δύο, μας λέει ο Σωκράτης, αποτελούν άγνοια, αμαρτάνουν (δεν έχει σχέση με τη χριστιανική θεώρηση –αμαρτάνω σημαίνει κινούμαι έξω από τις μοίρες > εκ του ρήματος “μείρομαι”).

Για να συλλάβει κανείς τον πραγματικό εαυτό του και να γνωρίσει τον τρόπο που υπάρχει ο κόσμος, πρέπει:

να σταματήσει να νομίζει ότι είναι βέβαιος για αυτά που γνωρίζει
να σταματήσει να νομίζει ότι ξέρει πώς είναι ο κόσμος

Αν αποβάλλει κανείς αυτές τις δύο μορφές άγνοιας, τότε έχει τη δυνατότητα να εισέλθει στην ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ και να διανύσει τον δρόμο προς το γνώθι σ’ αυτόν!

Να θυμίσουμε τον μύθο με τον Οιδίποδα και τη Σφίγγα. Γιατί κανείς περαστικός δεν έβρισκε τη λύση του αινίγματος της Σφίγγας που είχε σχέση με το πόσα πόδια “έχει” ο άνθρωπος σε κάθε ηλικία; Γιατί απλά δεν γνώριζαν ότι ήταν άνθρωποι! (Γνώθι σ΄αυτόν).

Ας σκεφτούμε επίσης ότι μόνο ο Οιδίποδας βρήκε τη λύση. Αλήθεια, γιατί το όνομά του σήμαινε “αυτόν με το πρησμένο πόδι” και είχε σχέση με τα πόδια του αινίγματος;

Η αιώνια σοφία για τον άνθρωπο, το θείο και τον κόσμο, είναι κρυμμένη μέσα στην ελληνική φιλοσοφία και μυθολογία.

Παρατίθεται στο βίντεο ένα απόσπασμα από τον διάλογο Αλκιβιάδης του Πλάτωνα, στον οποίο ο Σωκράτης αναλύει αυτήν τη διπλή άγνοια.

André Maurois: Οι τέσσερις κανόνες της ζωής

Σας είπαν ότι οι παλαιές ηθικές αξίες είναι ξεπερασμένες. Λάθος. Εάν απογυμνώσετε τη σημερινή ανθρωπότητα από τις λέξεις που την περιβάλλουν, αυτό που ξεπροβάλλει είναι πάντα ο ίδιος προαιώνιος άνθρωπος.

Συγγραφείς εξαγγέλλουν το τέλος του κλασικού πολιτισμού. Ισχυρίζονται ότι «οφείλουμε να αποδεχτούμε το αυτονόητο». «Με τον 20ό αιώνα» λένε «κλείνει οριστικά μία περίοδος πέντε χιλιάδων χρόνων της ανθρωπότητας –η περίοδος των μεγάλων κλασικών πολιτισμών– και έρχεται μια νέα, που δεν θα έχει πλέον καμία σχέση με την προηγούμενη· και δεν πρόκειται για μια νέα παραλλαγή της ψυχής, που θα πραγματωθεί μέσα σ’ ένα ιστορικά προκαθορισμένο σώμα, αλλά για μια εντελώς νέα ψυχή μέσα σ’ ένα νέο σώμα».

Πώς; Μια νέα ψυχή μέσα σ’ ένα νέο σώμα; Διαφωνώ. Δεν υπάρχει νέο σώμα. Σάμπως όλοι δεν διαθέτουμε μία καρδιά, ένα συκώτι, αρτηρίες και νεύρα, ακριβώς όπως και ο άνθρωπος του Κρο-Μανιόν; Όσο για την ψυχή, οι ηθικές αξίες δεν επινοήθηκαν αυθαίρετα από τίποτα ξεμωραμένους ηθικολόγους. Υφίστανται γιατί, χωρίς αυτές, καμία κοινωνία αλλά και καμία ευτυχία δεν μπορούν να επιβιώσουν.

Θα ξεκινήσω λοιπόν υπενθυμίζοντάς σας ορισμένους κανόνες τόσο παλαιούς όσο και ο πολιτισμός, οι οποίοι εξακολουθούν να ισχύουν ακόμα και στη σημερινή εποχή της νέας τεχνολογίας και των μηδενιστικών φιλοσοφιών.

Ο πρώτος είναι ότι δεν πρέπει να ζεις μόνο για τον εαυτό σου.

Ο άνθρωπος που ομφαλοσκοπεί βρίσκει πάντα χίλιους λόγους για να είναι δυστυχής. Ποτέ δεν θα έχει κάνει όλα όσα θα ήθελε και όφειλε να κάνει, ποτέ δεν θα έχει αποκτήσει όσα θεωρεί ότι έπρεπε να αποκτήσει, και σπανίως θα τον έχουν αγαπήσει όσο ο ίδιος ονειρεύτηκε να αγαπηθεί. Αν αρχίσει να αναμοχλεύει το παρελθόν, θα νιώσει ματαίως τύψεις κι ενοχές. «Τα λάθη μας είναι προορισμένα για τη λήθη και αυτό είναι το μόνο που τους αρμόζει». Αντί λοιπόν να διαγράφετε ένα παρελθόν που τίποτα δεν μπορεί να το καταργήσει, προσπαθήστε να οικοδομήσετε ένα παρόν για το οποίο θα είστε, κάποια μέρα, υπερήφανος. Η ασυμφωνία με τον εαυτό μας είναι το χειρότερο δεινό. Όποιος ζει για τους άλλους, για την πατρίδα του, για μια γυναίκα, για ένα δημιούργημα, για τους λιμοκτονούντες, για τους κυνηγημένους, ξεχνά με θαυμαστό τρόπο τις δικές του αγωνίες, τις ταπεινές του έγνοιες. «Ο πραγματικός εξωτερικός κόσμος είναι ο πραγματικός εσωτερικός κόσμος».

Ο δεύτερος κανόνας είναι ότι πρέπει να πράττεις.

Αντί να μεμψιμοιρούμε για τον παράλογο κόσμο, ας προσπαθήσουμε να μεταμορφώσουμε, ο καθένας από εμάς, τον μικρόκοσμο στον οποίο μάς μέλει να ζήσουμε. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε ολόκληρο το σύμπαν, αλλά ποιος στ’ αλήθεια θα ήθελε κάτι τέτοιο; Οι στόχοι μας είναι πιο κοντινοί και πιο απλοί: να ασκήσουμε ένα επάγγελμα, να το επιλέξουμε σωστά, να το μάθουμε σε βάθος και να γίνουμε ειδήμονες σ’ αυτό. Ο καθένας έχει το δικό του πεδίο δράσης: εγώ γράφω βιβλία, ο ξυλουργός συναρμολογεί τα ράφια για τη βιβλιοθήκη μου, ο τροχονόμος ρυθμίζει την κίνηση, ο μηχανικός κατασκευάζει, ο δήμαρχος διοικεί το δήμο. Όλοι, όταν αναλαμβάνουν εργασίες που ξέρουν να κάνουν καλά, χαίρονται τη στιγμή που τις διεκπεραιώνουν και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που, ακόμα και στον ελεύθερό τους χρόνο, επιβάλλουν στον εαυτό τους δράσεις φαινομενικά άχρηστες, όπως τα παιχνίδια ή τα αθλήματα. Ο παίκτης του ράγκμπι που κυλιέται μέσα στις λάσπες από το σπρώξιμο του αντιπάλου είναι ευτυχισμένος. Όσο για τις κοινωφελείς δράσεις, ωφελούμαστε από την αποτελεσματικότητά τους: ο δραστήριος δήμαρχος κρατάει καθαρή την πόλη, ο δραστήριος ιερέας ζωντανή την ενορία και οι επιτυχίες αυτές τούς προσφέρουν ικανοποίηση.

Ο τρίτος κανόνας είναι ότι πρέπει να πιστεύεις στη δύναμη της θέλησης.

Είναι λάθος να θεωρείς το μέλλον πλήρως προδιαγεγραμμένο. Ένας σπουδαίος άνθρωπος μπορεί να αλλάξει το ρου της ιστορίας· και όποιος έχει τη δύναμη της θέλησης μπορεί να αλλάξει το ίδιο του το μέλλον. Φυσικά κανείς δεν είναι παντοδύναμος και η ελευθερία κάθε ανθρώπου έχει τα όριά της. Η ελευθερία ζει στο μεταίχμιο μεταξύ θέλησης και δυνατοτήτων. Δεν είναι στο χέρι μου να εμποδίσω έναν πόλεμο, μπορώ όμως με τα λόγια και τα γραπτά μου να κάνω μια πράξη που, αν πολλαπλασιαστεί από εκατομμύρια άλλες, θα περιορίσει τις πιθανότητες πολέμου. Μπορώ να αποφύγω να λέω στους συμπατριώτες μου, σε κάθε ευκαιρία ή και χωρίς κάποια συγκεκριμένη ευκαιρία, ότι έχουν θιγεί και ότι για να σώσουν την τιμή τους πρέπει να αυτοκτονήσουν μαζί με τη χώρα μας. Δεν εξαρτάται από μένα να κερδίζω τις μάχες, είναι όμως στο χέρι μου να είμαι ένας θαρραλέος στρατιώτης, πάντα στο πόστο μου και «σε ετοιμότητα». Και, καθώς «το όριο της θέλησης εξαρτάται από τη δική μας τόλμη», οφείλουμε πάντα, χωρίς να μας απασχολούν τα όρια, να κυβερνούμε τις ζωές μας όσο καλύτερα μπορούμε. Η οκνηρία και η δειλία είναι κινήσεις εγκατάλειψης· η εργασία και η τόλμη, ηθελημένες κινήσεις δράσης. Και πιθανότατα η δύναμη της θέλησης να είναι η βασίλισσα όλων των αρετών.

Εντούτοις, ως τέταρτο κανόνα, θα σας πρότεινα μιαν άλλη αρετή εξίσου πολύτιμη με τη θέληση: την πίστη.

Πίστη στις υποσχέσεις, στις δεσμεύσεις απέναντι στους άλλους, απέναντι στον εαυτό μας. Πρέπει να είναι κανείς αξιόπιστος και να μην απογοητεύει ποτέ τους άλλους. Η πίστη δεν είναι εύκολη αρετή. Χίλιοι πειρασμοί ξεπηδούν στην πορεία προς την τήρηση της δέσμευσης. Θα μου πείτε: «Μα πώς είναι δυνατόν; Αν η γυναίκα που παντρεύτηκα αποδειχτεί φιλάρεσκη, άπιστη και ανόητη, εγώ οφείλω να της είμαι πιστός; Αν επιλέξω ένα επάγγελμα και συνειδητοποιήσω ότι δεν ανταποκρίνεται εντέλει στις προσδοκίες μου, θα απαγορεύσω στον εαυτό μου να κάνει μια νέα αρχή; Αν έχω ενταχθεί σε ένα κόμμα και ανακαλύψω ότι απαρτίζεται από ένα σωρό άπληστους και αποπροσανατολισμένους ανθρώπους, θα αρνηθώ να μεταπηδήσω σε κάποιο άλλο, το οποίο, τώρα που είμαι καλύτερα πληροφορημένος, αναγνωρίζω ως εντιμότερο;». Όχι. Πίστη δεν σημαίνει τύφλωση. Ωστόσο δεν πρέπει να αποδίδουμε σε μια προηγούμενη κακή επιλογή μας τις απιστίες που ενδεχομένως αποτελούν ένδειξη ελλιπούς γενναιοδωρίας. «Αντιθέτως, το σωστό είναι να σκεφτούμε» λέει ο Αλαίν «ότι όλες οι επιλογές είναι κακές όταν είναι αποτέλεσμα αδράνειας και ότι όλες μπορούν να γίνουν καλές χάρη στην ισχυρή θέληση. Κανείς δεν επιλέγει το επάγγελμά του για τους σωστούς λόγους, αφού για να το επιλέξει πρέπει πρώτα να το γνωρίζει. Αλλά ούτε και τους έρωτές του επιλέγει». Συχνά όμως μπορεί να διαπλάσει μια γυναίκα, να κάνει καλά τη δουλειά που έχει επιλέξει και να μεταμορφώσει ένα κόμμα. Η πίστη παράγει αυτό που τη δικαιώνει.

Φαντάζομαι ότι οι εν λόγω κανόνες ζωής σάς φαίνονται συνοπτικοί και συγχρόνως αυστηροί. Το ξέρω αλλά αυτοί είναι· δεν υπάρχουν άλλοι. Δεν σας ζητώ να διασχίσετε τη ζωή ως ένας αδιάλλακτος στωικός. Να έχετε πάντοτε την αίσθηση του χιούμορ. Να μπορείτε να χαμογελάτε ακόμα και με τον εαυτό σας – και με εμένα, επίσης. Αν δεν μπορείτε να τιθασεύετε τις αδυναμίες σας, να τις αποδέχεστε, αλλά να διατηρείτε, παρά την ύπαρξή τους, μια γερή θωράκιση. Κάθε κοινωνία της οποίας οι πολίτες δεν ζουν παρά μόνο για τις φιλοδοξίες ή τις ακολασίες τους, κάθε κοινωνία που ανέχεται τη βία και την αδικία, κάθε κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι δεν έχουν πλέον καμία εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον και τα μέλη της παύουν να έχουν βούληση, είναι καταδικασμένη.

Όσο η Ρώμη παρέμενε η Ρώμη των ηρώων, ευημερούσε. Μόλις έπαψε να σέβεται τις αξίες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε, κατέρρευσε. Οι νέες τεχνικές αλλάζουν τους τρόπους δράσης. Δεν αλλάζουν όμως ούτε την αξία της δράσης ούτε τις αιτίες της. Έτσι ήταν εξαρχής κι έτσι θα είναι πάντα.

André Maurois, Ανοιχτή επιστολή σε έναν νέο για την πορεία του στη ζωή

Σε αναζήτηση γυμνής βαρυτικής ιδιομορφίας

Βαρυτική ιδιαιτερότητα ή ιδιομορφία ονομάζεται η στενή περιοχή του χωροχρόνου όπου εκεί το βαρυτικό πεδίο ενός αντικειμένου γίνεται άπειρο, οπότε οι νόμοι του φυσιολογικού χωροχρόνου δεν μπορούν να ισχύουν εκεί. Η υπόθεση τώρα της «κοσμικής λογοκρισίας» λέει ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχει η ιδιαιτερότητα χωρίς ορίζοντα γεγονότων και έξω από τις μαύρες τρύπες,, αλλά είναι πιθανό ότι τις έχουμε ήδη εντοπίσει και παρερμηνεύσαμε τη φύση τους;

Οι μαύρες τρύπες κρύβονται πίσω από τον ορίζοντα γεγονότων και γι αυτό ό, τι συμβαίνει μέσα στον ορίζοντα, μένει αόρατο μέσα στον ορίζοντα. Δεν έχουμε διαρροές πληροφοριών.

Ένας ορίζοντας γεγονότων μιας μαύρης τρύπας έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα της απόκρυψης της αμήχανης θεωρίας που την προβλέπει. Η ύλη που πέφτει σε μια μαύρη τρύπα καταλήγει σε μια ιδιομορφία (Singularity) όπου η καμπυλότητα του χωροχρόνου διαφοροποιείται και οι εξισώσεις της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν καταρρέουν. Ευτυχώς, η αδυναμία μας να προσδιορίσουμε το πού βρίσκεται η ύλη που πέφτει μέσα της, καθώς η πυκνότητά της αποκλίνει κοντά σε αυτήν την ιδιομορφία δεν επηρεάζει τον εξωτερικό κόσμο, ο οποίος παραμένει προστατευμένος από τον ορίζοντα γεγονότων.

Αλλά μπορούν οι εξισώσεις του Αϊνστάιν να δημιουργήσουν « γυμνές ιδιομορφίες », που να μην κρύβονται πίσω από έναν ορίζοντα γεγονότων; Εάν αυτές οι περιοχές του χωροχρόνου μας επηρεάζουν, δεν θα είμαστε σε θέση να προβλέψουμε το μέλλον μας χρησιμοποιώντας τη γενική σχετικότητα.

Για να αποφευχθεί μια τέτοια κρίση, ο φυσικός Roger Penrose υποστήριξε το 1969 την υπόθεση της κοσμικής λογοκρισίας , η οποία υποθέτει ότι ενδέχεται να υπάρχουν περιορισμοί που απαγορεύουν τις γυμνές ιδιομορφίες στη φύση. Εάν ισχύει, η γενική σχετικότητα έχει έναν τρόπο διατήρησης του ντετερμινισμού περιορίζοντας την επιρροή των περιοχών των οποίων η μελλοντική συμπεριφορά δεν μπορεί να προβλεφθεί.

Υπάρχει όμως ανάγκη για κοσμική λογοκρισία; Γνωρίζουμε ότι οι εξισώσεις γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν είναι ελλιπείς επειδή λείπει ένα κρίσιμο στοιχείο της σύγχρονης φυσικής, δηλαδή η κβαντική μηχανική. Μια ολοκληρωμένη θεωρία της κβαντικής βαρύτητας, την οποία δεν έχουμε επί του παρόντος, μπορεί να θεραπεύσει τις ανωμαλίες στις ιδιαιτερότητες και να επιτρέψει στον συνηθισμένο ντετερμινισμό να εκδηλωθεί σε ολόκληρο τον χωροχρόνο. Σε αυτήν τη θεωρία, δεν θα ήταν απαραίτητο να λογοκρίνουμε οποιαδήποτε περιοχή μέσω περιορισμών που υπερβαίνουν τις θεμελιώδεις φυσικές αρχές.

Στην πραγματικότητα, έχουμε ήδη μια ισχυρή υπόδειξη ότι αυτό μπορεί να ισχύει. Το 1974, ο Stephen Hawking έδειξε ότι οι μαύρες τρύπες ακτινοβολούν. Αναδρομικά, το αποτέλεσμα είναι προφανές. Δεν υπάρχει τρόπος περιορισμού των σωματιδίων του φωτός σε ένα κελί που να είναι μικρότερο από το μήκος κύματος τους, καθώς η θέση τους δεν μπορεί να εντοπιστεί με αυτήν την ακρίβεια. Με αποτέλεσμα οι διακυμάνσεις του κενού κοντά σε μια μαύρη τρύπα να παράγουν φωτόνια που διαρρέουν προς τα έξω, επειδή το μήκος κύματος τους είναι μεγαλύτερο από την κλίμακα του ορίζοντα. Αυτή η λεγόμενη « ακτινοβολία Hawking » ενεργοποιείται από τη βαρυτική ενέργεια δέσμευσης των εικονικών σωματιδίων που καταλήγουν μέσα στη μαύρη τρύπα.

Οι εξατμιζόμενες μαύρες τρύπες με αυτό τον τρόπο είναι γυμνές ιδιαιτερότητες, καθώς δεν κρύβονται πλήρως από τον ορίζοντα των γεγονότων τους. Δυστυχώς, η ακτινοβολία είναι πολύ αδύναμη για να ανιχνευθεί στις αστροφυσικές μαύρες τρύπες με μάζα πάνω από τρεις ήλιους και με μέγεθος του ορίζοντα μεγαλύτερο από το μήκος του Μανχάταν. Οι μαύρες τρύπες μικρής μάζας, οι οποίες μπορεί να έχουν παραχθεί στο πρώιμο σύμπαν, έχουν έναν ορίζοντα μικρότερο από το μέγεθος ενός πρωτονίου και θα μπορούσαν να έχουν εκραγεί από τότε. Αν και δεν έχουμε εντοπίσει μέχρι τώρα εξάτμιση μαύρων τρυπών, προβλέπονται από την απλή ημικλασική διατύπωση της κβαντικής βαρύτητας.

Παρά αυτό το πολύ γνωστό παράδειγμα, οι μαθηματικοί και οι φιλόσοφοι εξακολουθούν να υποστηρίζουν εάν η κοσμική λογοκρισία θα πρέπει να περιορίσει το εύρος των «λογικών» χωροχρόνων στη γενική σχετικότητα. Παράλληλα, χρησιμοποιούνται υπολογιστές για την επίλυση των εξισώσεων του Αϊνστάιν και την αναζήτηση παθολογικών γυμνών ιδιομορφιών κάτω από ακραίες συνθήκες.

Σε ένα πρόσφατο συνέδριο στο Harvard ένας φιλόσοφος καθόρισε την κοσμική λογοκρισία ως ένα από τα πιο διεγερτικά ερωτήματα στις τρέχουσες μελέτες της γενικής σχετικότητας. Όταν τελείωσε τη διάλεξη, είχα μόνο μία ερώτηση: «Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις μαθηματικές και φιλοσοφικές σκέψεις, οι αστρονόμοι μπορούσαν να αναζητήσουν γυμνές ιδιομορφίες στον ουρανό. Αν τις βρούμε, θα υπήρχε ανάγκη λογοκρισίας; ”

Αντί να βρούμε λόγους για να αποφύγουμε τις γυμνές ιδιαιτερότητες, θα πρέπει να εκτιμήσουμε την ευκαιρία να τις βρούμε ως μια πορεία για την εξερεύνηση της νέας φυσικής. Φυσικά, το κρίσιμο άγνωστο από την άποψη αυτή είναι: “Πώς μοιάζουν οι γυμνές ιδιομορφίες;” Λόγω της ακραίας καμπυλότητας του χωροχρόνου στην περιοχή τους, οι γυμνές ιδιομορφίες μπορεί να παράγουν σωματίδια υψηλής ενέργειας σε μια ισχυρή φωτοβολίδα ενέργειας. Παρατηρούμε τέτοιες βολίδες στον ουρανό; Είναι πιθανό ότι έχουμε ήδη εντοπίσει γυμνές ιδιομορφίες αλλά να παρερμηνεύσαμε τη φύση τους;

Μία οικογένεια τεκμηριωμένων τέτοιων φωτοβολίδων υψηλής ενέργειας είναι εκρήξεις ακτίνων γάμμα . Αυτές οι αστροφυσικές εκρήξεις σχετίζονται συνήθως με τη γέννηση των μαύρων τρυπών ή τη σύγκρουση των αστεριών νετρονίων, αλλά όχι με τις γυμνές ιδιομορφίες. Παρατηρούμε επίσης γρήγορες ραδιοφωνικές εκρήξεις των οποίων η φύση είναι άγνωστη μέχρι τώρα.

Πρέπει να κρατήσουμε τα μάτια μας ανοιχτά. Εάν ανιχνευθούν από τα τηλεσκόπια μας, οι γυμνές ιδιομορφίες θα ήταν τα καλύτερα εργαστήρια για τη δοκιμή των θεωριών της κβαντικής βαρύτητας, όπως η θεωρία χορδών . Το πρόβλημα είναι ότι οι υποψήφιες θεωρίες της κβαντικής βαρύτητας δεν προβλέπουν πώς θα μοιάζουν τέτοιες πηγές. Και δεν έχουν «κάλυμμα». Ως εκ τούτου, οι παρατηρητές θα πρέπει να ηγηθούν του δρόμου, μεταξύ άλλων μέσω του προκλητικού κυνηγιού των βαρυτικών κυμάτων από την αρχέγονη ιδιομορφία του big bang.

Μια εργασία του 2017, που δημοσιεύτηκε στο Physical Review Letters συνδέει απροσδόκητα την κοσμική λογοκρισία με την υπόθεση της ασθενούς βαρύτητας του 2006, που ισχυρίζεται ότι η βαρύτητα πρέπει πάντα να είναι η πιο αδύναμη δύναμη σε οποιοδήποτε βιώσιμο σύμπαν, όπως είναι στο δικό μας. (Η βαρύτητα είναι μακράν η πιο ασθενής από τις τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις. Δύο ηλεκτρόνια απωθούνται ηλεκτρικά το ένα το άλλο 1 εκατομμύριο τρισεκατομμύρια τρισεκατομμύρια τρισεκατομμύρια φορές πιο δυνατά από ότι έλκουν βαρυτικά το ένα ηλεκτρόνιο το άλλο.) Οι θεωρητικοί φυσικοί μπόρεσαν να προσομοιώσουν το σχηματισμό μιας γυμνής ιδιομορφίας στο τετραδιάστατο σύμπαν με διαφορετική γεωμετρία χωροχρόνου από τη δική μας. Αλλά διαπίστωσαν ότι εάν υπάρχει μια άλλη δύναμη σε αυτό το σύμπαν που επηρεάζει τα σωματίδια πιο έντονα από τη βαρύτητα, η ιδιομορφία μεταμφιέζεται σε μια μαύρη τρύπα. Με άλλα λόγια, όπου διαφορετικά θα δημιουργούσε ένα ανώμαλο τρύπημα στον ιστό του χωροχρόνου, γυμνό για να το δει όλος ο κόσμος, η σχετική αδυναμία της βαρύτητας το αποτρέπει.

Άγιοι καταστροφείς: Ο Άγιος Καισάριος

Άγιοι της χριστιανοσύνης που φέρονται ως καταστροφείς του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού ή των αντιπάλων τους ή και δολοφόνοι!

Ένας από τους γνωστούς ισχυρισμούς των χριστιανών απολογητών είναι ότι: "Οι χριστιανοί δεν έκαναν καταστροφές, ο ελληνικός πολιτισμός κατέπεσε από μόνος του και αν έγιναν κάποιες ελάχιστες καταστροφές από κάποιους φανατικούς· αυτό έγινε λόγω των διωγμών που υπέστησαν από τους εθνικούς". Θα δούμε αν ευσταθεί αυτός ο πολύ συχνός ισχυρισμός τους, με βάση τα δικά τους κείμενα που είναι τα συναξάρια των αγίων, από τα οποία θα δούμε αποσπάσματα καταστροφών, όπως και από την ιστορία, τι αναφέρει για όσους από αυτούς τους αγίους, έχουμε ιστορικά στοιχεία.

Τα Συναξάρια είναι οι βιογραφίες των αγίων του Χριστιανισμού, άσχετα αν περιλαμβάνουν πλήθος μυθικών και υπερφυσικών στοιχείων, ή πολλές από αυτές είναι δημιουργήματα μεταγενέστερης ανάγκης για ύπαρξη πληθώρας μαρτύρων.

Τα σχετικά με καταστροφές αποσπάσματα που ακολουθούν, είναι κυρίως από την συλλογή του Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτη. Ακολουθεί ο "σύνδεσμος 1" στο πρωτότυπο. Ο δεύτερος "σύνδεσμος 2", είναι ένα διαδομένο συναξάρι στο Διαδίκτυο, που έχει μεταφρασμένα τα κείμενα, και ίσως πληροφορίες και από άλλα συναξάρια, αλλά όπως θα διαπιστώσετε και αρκετά αλλοιωμένα. Όταν ο δεύτερος σύνδεσμος είναι σε παρένθεση, υπάρχει αλλοίωση που συνήθως σημειώνεται δίπλα του σε παρένθεση. Για τα ιστορικά πρόσωπα χρησιμοποιήθηκαν άλλες πηγές.

Ο Άγιος Καισάριος (εορτάζει για την Εκκλησία στις 7 Οκτωβρίου).

“Tότε δε και ο μακάριος ούτος Kαισάριος ελθών από την Aφρικήν εις την πόλιν την ονομαζομένην Tαρακηνήν, και βλέπωντας τας σιγχαμεράς θυσίας των Eλλήνων, έπτυσεν επάνω εις αυτάς, και τας εκαταπάτησεν. Όθεν πιασθείς, εβάλθη εις φυλακήν. Kαι αφ’ ου επέρασεν εις αυτήν τρεις ημέρας νηστικός, παρεδόθη εις τον ανθύπατον. Δεθείς λοιπόν οπίσω τας χείρας ο του Xριστού αθλητής, ετραβίζετο από τους στρατιώτας έμπροσθεν της καρότζας του άρχοντος. Όταν δε έφθασαν εις τον ναόν του Aπόλλωνος, επροσευχήθη ο Άγιος, και ευθύς έπεσεν ο ναός από τα θεμέλια, και κατεπλάκωσε μέσα τον αρχιερέα των ειδώλων και άλλους πολλούς".
σύνδεσμος 1
σύνδεσμος 2) -όταν είδε τους ειδωλολάτρες να θυσιάζουν στα είδωλα, τους έκανε δριμύτατες παρατηρήσεις!)

Η αλήθεια είναι ότι τα συναξάρια είναι σε απίστευτο βαθμό μυθολογήματα και εφόσον δεν μπορούμε να δεχτούμε ως αληθή τα εξόφθαλμα θαύματα που περιέχουν, άλλο τόσο και τις ιστορίες τους. Αυτά όμως μαζί και με τις πράξεις των ιστορικών αγίων, αλλά και ότι έχουμε δει ήδη για το πως επικράτησε ο Χριστιανισμός, δείχνουν την ιδεολογία των χριστιανών διαχρονικά στο πως έβλεπαν τις άλλες θρησκείες και το μίσος τους για τις θεωρήσεις των άλλων που δεν άντεχαν, κυρίως των αρχαίων Ελλήνων που τους θεωρούσαν "μιαρούς", και "διεφθαρμένους". Αντικατοπτρίζουν τελικά το ποιοι κατέστρεφαν τα αρχαία ιερά, επίσης αντικατοπτρίζει τον πραγματικό λόγο που έγιναν οι σχετικά λίγοι διωγμοί των χριστιανών: Έγιναν εξαιτίας της επιθετικής τους δράσης κατά της αρχαίας θρησκείας, αφού εκείνη την εποχή και μέχρι να επικρατήσουν, υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκεία.

Βλέπετε, για τους χριστιανούς τότε δεν εθεωρείτο κακό να καταστρέψεις τον ναό μιας άλλης θρησκείας ή τα αγάλματα της, υπήρχαν άλλωστε και οι κανόνες του Δευτερονομίου που δεν φαίνεται κανείς στον Χριστιανισμό να τους θεωρεί ως άκυρους, το αντίθετο. Υπάρχουν επίσης και οι εντολές του ίδιου του Ιησού, που είπε: ότι όποιος δεν είναι μαζί του είναι εναντίον του, ότι θα φέρει διχόνοια και ότι όποιος είναι έξω από την διδασκαλία του, πρέπει να αποβληθεί και να ριφθεί στην φωτιά. Έτσι δεν μας κάνουν εντύπωση τα κατορθώματα και οι καταστροφές αγίων χριστιανών, αφού συμφωνούν και με την θεωρία του. Μια θεωρία που η σύγχρονη Εκκλησία θέλει να ξεχάσει ή να συμβολοποιήσει.

Η μελέτη αυτή μπήκε για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά, ότι ο Χριστιανισμός στην ουσία του και συχνά με την πράξη του, δεν έχει καμιά σχέση με την αγάπη και την ειρήνη που δήθεν θέλει να μας πει, ειδικά στον τρόπο που εξαπλώθηκε. Ήταν φονταμενταλιστικός, δηλαδή επικροτούσε και εφάρμοσε την βία στους άλλους όπως κάνουν τώρα οι μουσουλμάνοι, το προβάλει αυτό σαν επίτευγμα στα κείμενα αλλά και σε εικόνες του. Έτσι εξαπλώθηκε και δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν μπορεί να ξαναγίνει κάποια στιγμή το ίδιο.

ΔΕΣ: Άγιοι καταστροφείς

Δ. Σολωμός: οι «Στοχασμοί» και ο Χέγκελ

Διονύσιος Σολωμός: 1798–1859

Στοχασμοί στους Ελεύθερους Πολιορκημένους

§1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Οι Στοχασμοί αποτελούν σημειώσεις του ποιητή, γραμμένες στα ιταλικά και σχετιζόμενες άμεσα με τους Ελεύθερους Πολιορκημένους. Περιέχουν αποκρυσταλλώσεις κατά βάση εγελιανών ιδεών του ποιητή, δυνάμει των οποίων τείνει να διαμορφώνει φιλοσοφικά την θεμελιώδη ποιητική Ιδέα των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Το πνεύμα των Στοχασμών αισθητοποιείται ως ο φιλοσοφικός-ποιητικός νους που διανοίγει τον ποιητή σε εσωτερικό διάλογο με τον εαυτό του και τον προτρέπει, τον «προστάζει» κυριολεκτικά, καταπώς δείχνουν και οι άφθονες προστακτικές της εκφραστικής γλώσσας των Στοχασμών, να εφαρμόσει την ποιητική Ιδέα σύμφωνα με τις απαρέγκλιτες αρχές της εγελιανής κυρίως διαλεκτικής. Μια τέτοια εφαρμογή προϋποθέτει ότι η φιλοσοφική σύλληψη της ποιητικής Ιδέας προηγείται της ποιητικής πράξης. Γι’ αυτό και σε ένα επόμενο απόσπασμα των Στοχασμών γράφει ο Σολωμός πως το ποίημα έχει συντεθεί μόνο χάρη της Σκέψης. Εξάλλου είναι γνωστή και η ρήση του πως πρέπει πρώτα με δύναμη να συλλαμβάνει ο νους και έπειτα η καρδιά θερμά να αισθανθεί ό,τι ο νους συνέλαβε. Είχε κατηγορηθεί από κάποιους συγχρόνους του λόγιους, αλλά και ορισμένους μεταγενέστερους σχολιαστές του για αυτή του την εμμονή στην εγελιανή διαλεκτικοποίηση της ποίησής του. Χωρίς όμως ετούτη την εμμονή δεν θα υπήρχε ο Σολωμός των Ελεύθερων Πολιορκημένων και των άλλων υψηλών ποιητικών του συνθεμάτων. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε και σχολιάζουμε τον πρώτο Στοχασμό.

§2 Απόσπασμα

Εφάρμοσε στην πνευματική μορφή την ιστορία του φυτού, που αρχίζει από τον σπόρο και επιστρέφει σε αυτόν, αφού διατρέξει, ως βαθμίδες εξέλιξης, όλες τις φυτικές μορφές, δηλαδή τη ρίζα, τον κορμό, τα φύλλα, τα άνθη, τους καρπούς. Εφάρμοσέ την σκεπτόμενος βαθιά για την υπόσταση/ουσία του αντικειμένου καθώς και για τη μορφή της τέχνης. Πρόσεξε ώστε αυτή η διαδικασία να πραγματοποιηθεί χωρίς την παραμικρή διακοπή.

§3 Ένα σχόλιο

1. Σε αυτόν τον στοχασμό αποτυπώνεται περιεκτικά και παραστατικά η διαλεκτική κίνηση της Έννοιας του Χέγκελ. Αυτή η αποτύπωση δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά γίνεται σε συνδυασμό με την εφαρμογή της εν λόγω φιλοσοφικής Έννοιας στην ποιητική πράξη. Τι ζητά από τον ποιητικό εαυτό του ο Σολωμός; Να εφαρμόσει ποιητικά την ιστορία του φυτού, όλη δηλαδή την εξελικτική του πορεία, την κυκλοτερή του κίνηση από τη ρίζα ως τους καρπούς, αλλά υπό τη μορφή του Πνεύματος, της Έννοιας, της Ιδέας. Τι μας λέει σχετικά με αυτή την κίνηση ο Χέγκελ και μάλιστα με την ίδια παραστατική εικόνα του φυτού; Στη Φαινομενολογία του πνεύματος Ι, §2 ο Χέγκελ παρουσιάζει τη διαφορετικότητα των φιλοσοφικών συστημάτων ως την προοδευτική ανάπτυξη της αλήθειας σε εναντίωση προς τον κοινό νου που βλέπει μόνο εξωτερική αντίθεση, αντιπαλότητα, αποκλεισμό του ενός για χάρη του άλλου. Γράφει σχετικά:

«το μπουμπούκι εξαφανίζεται στην εκκόλαψη του άνθους και θα μπορούσαμε να πούμε πως το μπουμπούκι ανασκευάζεται από το άνθος· με τον ίδιο τρόπο το άνθος, όταν εμφανίζεται ο καρπός, χαρακτηρίζεται ως μια ψευδής ύπαρξη του φυτού, και ο καρπός παίρνει τη θέση του άνθους ως η αλήθεια του. Αυτές οι μορφές όχι μόνο διαφέρουν μεταξύ τους, αλλά και απωθούν η μια την άλλη ως αμοιβαία ασυμβίβαστες. Η ρευστή τους φύση ωστόσο τις κάνει συγχρόνως στοιχεία της οργανικής ενότητας, μέσα στην οποία όχι μόνο δεν είναι αντιμαχόμενες, αλλά η μια είναι τόσο αναγκαία όσο και η άλλη, και αυτή η ίση αναγκαιότητα μόνο είναι που αποτελεί τη ζωή του όλου».

2. Πρώτο μέλημα λοιπόν του Σολωμού είναι να συλλάβει τη σύνθεση των Ελεύθερων Πολιορκημένων ως ένα ποιητικά ζωντανό, αυτοκινούμενο Όλο, κατά τη δυναμική του οποίου ο πολιορκημένος δεν είναι ο σκλάβος που μοιραία αποθνήσκει σαν σκλάβος, αλλά ο μαχόμενος πολιορκημένος που αρνείται να υποταχθεί και διεξάγει έναν αγώνα ζωής και θανάτου ως ελεύθερος πολιορκημένος· δηλαδή ως ο πολιορκημένος που ενσαρκώνει την Ιδέα της ελευθερίας και αίρεται έτσι πάνω από τη χθαμαλή ζωή του φοβισμένου θνητού, του δουλόφρονος που πρωτίστως τον παραλύει ο φόβος του και στη συνέχεια τον διαμελίζει εύκολα ο εχθρός του.

3. Η εφαρμογή στην ποιητική πράξη της ανέλιξης της Έννοιας ή της Ιδέας, δηλαδή η κίνηση αυτοπροσδιορισμού και αυτο-ανάπτυξης της ποιητικής Μορφής στη διαλεκτική της συνάφεια με τα διαφορετικά της εκάστοτε περιεχόμενα, έτσι όπως δείχνει και η εικόνα της εξέλιξης του φυτού, απαιτεί βαθιά-σφαιρική στοχαστική σύλληψη: το ποιητικό υποκείμενο εισδύει με τη δύναμη της σκέψης στο εσωτερικό της εν έργω αυτο-ανέλιξης της Έννοιας ή της Ιδέας ως της Μορφής της τέχνης και γίνεται ένα με αυτή: τη μεταστοχάζεται ως διαλεκτική καλλιτεχνικής Μορφής και ουσιακών/υποστασιακών θεμάτων, αντικειμένων· δηλαδή περιεχομένων, καθοριστικών για την πραγμάτωση εν χώρω και χρόνω της Ιδέας της τέχνης. Τέτοια περιεχόμενα π.χ. είναι το Μεσολόγγι, οι ανδρείοι, η πολιορκία, η πείνα, ο πειρασμός κ.λπ. Αυτός ο διαλεκτικός μεταστοχασμός αισθητοποιείται σε ποιητικό σύνθεμα, δηλαδή στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, και μπορεί να αισθητοποιείται στην εντέλειά του, όταν δεν κατακερματίζεται, αλλά αντικρίζεται στην ολοποιητική του κινητικότητα.

ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (440c-441c)

[440c] Τί δέ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅταν τις οἴηται ἀδικεῖν; οὐχ ὅσῳ ἂν γενναιότερος ᾖ, τοσούτῳ ἧττον δύναται ὀργίζεσθαι καὶ πεινῶν καὶ ῥιγῶν καὶ ἄλλο ὁτιοῦν τῶν τοιούτων πάσχων ὑπ᾽ ἐκείνου ὃν ἂν οἴηται δικαίως ταῦτα δρᾶν, καί, ὃ λέγω, οὐκ ἐθέλει πρὸς τοῦτον αὐτοῦ ἐγείρεσθαι ὁ θυμός;Ἀληθῆ, ἔφη.
Τί δὲ ὅταν ἀδικεῖσθαί τις ἡγῆται; οὐκ ἐν τούτῳ ζεῖ τε καὶ χαλεπαίνει καὶ συμμαχεῖ τῷ δοκοῦντι δικαίῳ καί, διὰ τὸ πεινῆν καὶ διὰ τὸ ῥιγοῦν καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα πάσχειν, [440d] ὑπομένων καὶ νικᾷ καὶ οὐ λήγει τῶν γενναίων, πρὶν ἂν ἢ διαπράξηται ἢ τελευτήσῃ ἢ ὥσπερ κύων ὑπὸ νομέως ὑπὸ τοῦ λόγου τοῦ παρ᾽ αὑτῷ ἀνακληθεὶς πραϋνθῇ;
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη, ἔοικε τούτῳ ᾧ λέγεις· καίτοι γ᾽ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει τοὺς ἐπικούρους ὥσπερ κύνας ἐθέμεθα ὑπηκόους τῶν ἀρχόντων ὥσπερ ποιμένων πόλεως.
Καλῶς γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ, νοεῖς ὃ βούλομαι λέγειν. ἀλλ᾽ ἦ πρὸς τούτῳ καὶ τόδε ἐνθυμῇ;
[440e] Τὸ ποῖον;
Ὅτι τοὐναντίον ἢ ἀρτίως ἡμῖν φαίνεται περὶ τοῦ θυμοειδοῦς. τότε μὲν γὰρ ἐπιθυμητικόν τι αὐτὸ ᾠόμεθα εἶναι, νῦν δὲ πολλοῦ δεῖν φαμεν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον αὐτὸ ἐν τῇ τῆς ψυχῆς στάσει τίθεσθαι τὰ ὅπλα πρὸς τὸ λογιστικόν.
Παντάπασιν, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν ἕτερον ὂν καὶ τούτου, ἢ λογιστικοῦ τι εἶδος, ὥστε μὴ τρία ἀλλὰ δύο εἴδη εἶναι ἐν ψυχῇ, λογιστικὸν καὶ ἐπιθυμητικόν; ἢ καθάπερ ἐν τῇ πόλει συνεῖχεν αὐτὴν τρία [441a] ὄντα γένη, χρηματιστικόν, ἐπικουρητικόν, βουλευτικόν, οὕτως καὶ ἐν ψυχῇ τρίτον τοῦτό ἐστι τὸ θυμοειδές, ἐπίκουρον ὂν τῷ λογιστικῷ φύσει, ἐὰν μὴ ὑπὸ κακῆς τροφῆς διαφθαρῇ;
Ἀνάγκη, ἔφη, τρίτον.
Ναί, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἄν γε τοῦ λογιστικοῦ ἄλλο τι φανῇ, ὥσπερ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ ἐφάνη ἕτερον ὄν.
Ἀλλ᾽ οὐ χαλεπόν, ἔφη, φανῆναι· καὶ γὰρ ἐν τοῖς παιδίοις τοῦτό γ᾽ ἄν τις ἴδοι, ὅτι θυμοῦ μὲν εὐθὺς γενόμενα μεστά ἐστι, λογισμοῦ δ᾽ ἔνιοι μὲν ἔμοιγε δοκοῦσιν οὐδέποτε [441b] μεταλαμβάνειν, οἱ δὲ πολλοὶ ὀψέ ποτε.
Ναὶ μὰ Δί᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, καλῶς γε εἶπες. ἔτι δὲ ἐν τοῖς θηρίοις ἄν τις ἴδοι ὃ λέγεις, ὅτι οὕτως ἔχει. πρὸς δὲ τούτοις καὶ ὃ ἄνω που [ἐκεῖ] εἴπομεν, τὸ τοῦ Ὁμήρου μαρτυρήσει, τὸ—
στῆθος δὲ πλήξας κραδίην ἠνίπαπε μύθῳ·
ἐνταῦθα γὰρ δὴ σαφῶς ὡς ἕτερον ἑτέρῳ ἐπιπλῆττον [441c] πεποίηκεν Ὅμηρος τὸ ἀναλογισάμενον περὶ τοῦ βελτίονός τε καὶ χείρονος τῷ ἀλογίστως θυμουμένῳ.
Κομιδῇ, ἔφη, ὀρθῶς λέγεις.
Ταῦτα μὲν ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, μόγις διανενεύκαμεν, καὶ ἡμῖν ἐπιεικῶς ὡμολόγηται τὰ αὐτὰ μὲν ἐν πόλει, τὰ αὐτὰ δ᾽ ἐν ἑνὸς ἑκάστου τῇ ψυχῇ γένη ἐνεῖναι καὶ ἴσα τὸν ἀριθμόν.
Ἔστι ταῦτα.
Οὐκοῦν ἐκεῖνό γε ἤδη ἀναγκαῖον, ὡς πόλις ἦν σοφὴ καὶ ᾧ, οὕτω καὶ τὸν ἰδιώτην καὶ τούτῳ σοφὸν εἶναι;
Τί μήν;

***

[440c] Τί γίνεται όμως, όταν κανείς συναισθάνεται πως έχει άδικο; Δεν οργίζεται τόσο πιο λίγο, όσο ευγενικότερα αισθήματα έχει, ό,τι και να του επιβάλει, είτε πείνα είτε ψύχος είτε κι όποιαν άλλη κακομεταχείριση, εκείνος που αναγνωρίζει πως έχει δίκιο να τον μεταχειρίζεται μ᾽ αυτό τον τρόπο, και ούτε θα θελήσει, αυτό δα που λέγω, να σηκωθεί ο θυμός του εναντίον του;
Αλήθεια.
Εάν όμως πιστεύει κανείς πως αδικείται, δεν αναβράζει τότε μέσα του ο θυμός και αγριεύει και πηγαίνει σύμμαχος με το μέρος εκείνου που του φαίνεται δίκιο, και υπομένοντας πείνα και κρύο και ό,τι άλλο τέτοιο πάσχει, [440d] δεν κατορθώνει να τα κατανικήσει και τότε μόνο τελειώνει τις γενναίες του προσπάθειες, όταν πετύχει ή όταν πεθάνει, ή όταν, καθώς ο σκύλος από το βοσκό, έτσι κι αυτός τραβηχτεί πίσω από το λογικό που είναι μέσα του και μερέψει;
Πραγματικώς μοιάζει μ᾽ αυτό το παράδειγμα που έφερες, αφού μάλιστα παραδεχτήκαμε πως στη δική μας τουλάχιστο πόλη πρέπει οι πολεμιστές να υπακούουν στους άρχοντες σαν τα σκυλιά στους βοσκούς.
Πολύ καλά κατάλαβες αυτό που θέλω να πω. Μα βάζεις ακόμη στο νου σου και κάτι άλλο εκτός απ᾽ αυτό;
[440e] Το ποιό;
Ότι ο θυμοειδής χαρακτήρας μάς φανερώνεται τώρα αντίθετος απ᾽ ό,τι λίγο πριν; Γιατί τότε τον θεωρήσαμε σαν ένα είδος επιθυμητικό κι αυτόν, ενώ κάθε άλλο παρά τέτοιο λέμε τώρα πως είναι, αφού όταν ξεσπάσει καμιά στάση μες στην ψυχή, παίρνει τα όπλα με το μέρος του λογικού.
Αμφιβολία δεν χωρεί.
Μη δεν είναι λοιπόν κι αυτό τίποτ᾽ άλλο παρά ένα κάποιο είδος του λογικού, ώστε να μην είναι τρία τα είδη μες στην ψυχή αλλά δυο μονάχα, το λογικό και το επιθυμητικό; Ή όπως στην πόλη μας μέσα υπήρχαν τρεις [441a] τάξεις που την αποτελούσαν, των εργατικών, των πολεμιστών και των αρχόντων, έτσι και μέσα στην ψυχή υπάρχει κι αυτό το τρίτο είδος, ο θυμοειδής δηλαδή χαρακτήρας, που είναι ο φυσικός επίκουρος του λογικού, αν τουλάχιστο δεν διαφθαρεί από την κακή ανατροφή;
Ανάγκη να υπάρχει κι αυτό το τρίτο.
Ναι βέβαια, αν τουλάχιστο φανεί πως είναι διαφορετικό από το λογικό, καθώς εφάνηκε πως είναι διαφορετικό από το επιθυμητικό.
Μα δεν είναι δύσκολο ν᾽ αποδειχτεί αυτό· γιατί στα παιδιά θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει πως, ευθύς όταν γεννηθούν, είναι γεμάτα από θυμό, όσο όμως για λογικό, μερικοί μου φαίνεται πως ποτέ τους δεν [441b] αποκτούν, και οι περισσότεροι πάλι πολύ αργά.
Πολύ σωστή, μά την αλήθεια, αυτή σου η παρατήρηση. Κι αυτό που λες θα μπορούσε κανείς να το παρατηρήσει και στα ζώα, πως έτσι είναι. Θα μπορούσε ακόμα να το μαρτυρήσει κι εκείνος ο στίχος του Ομήρου, που κάπου και πριν τον αναφέραμε, που λέει:
και χτύπησε το στήθος του κι έτσι είπε της καρδιάς του·
γιατί εγώ παρουσιάζει ο Όμηρος δυο ξεχωριστά πράγματα, που μαλώνει το ένα το άλλο· [441c] εκείνο που με το λογικό έκρινε για το καλύτερο και το χειρότερο, και κείνο που απερίσκεπτα το παίρνει ο θυμός.
Πολύ σωστά το λες.
Έτσι λοιπόν το περάσαμε, αν και με πολύ κόπο, αυτό το πέλαγος, κι έχομε αρκετά οπωσδήποτε συμφωνήσει να παραδεχτούμε πως υπάρχουν οι ίδιες και στον ίδιο αριθμό αυτές οι δυνάμεις μες στην ψυχή του καθενός ανθρώπου, όπως και μέσα στην πόλη.
Έτσι είναι.
Δεν είναι λοιπόν τώρα ανάγκη, όπως και με ό,τι ήταν η πόλη σοφή, έτσι και με το ίδιο πράγμα να είναι σοφός και ο ιδιώτης;
Πώς όχι;