ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (821-861)

ΔΙ. στεῖλαί νυν ἀμφὶ χρωτὶ βυσσίνους πέπλους.
ΠΕ. τί δὴ τόδ᾽; ἐς γυναῖκας ἐξ ἀνδρὸς τελῶ;
ΔΙ. μή σε κτάνωσιν, ἢν ἀνὴρ ὀφθῆις ἐκεῖ.
ΠΕ. εὖ γ᾽ εἶπας αὖ τόδ᾽· ὥς τις εἶ πάλαι σοφός.
825 ΔΙ. Διόνυσος ἡμᾶς ἐξεμούσωσεν τάδε.
ΠΕ. πῶς οὖν γένοιτ᾽ ἂν ἃ σύ με νουθετεῖς καλῶς;
ΔΙ. ἐγὼ στελῶ σε δωμάτων ἔσω μολών.
ΠΕ. τίνα στολήν; ἦ θῆλυν; ἀλλ᾽ αἰδώς μ᾽ ἔχει.
ΔΙ. οὐκέτι θεατὴς μαινάδων πρόθυμος εἶ;
830 ΠΕ. στολὴν δὲ τίνα φὴις ἀμφὶ χρῶτ᾽ ἐμὸν βαλεῖν;
ΔΙ. κόμην μὲν ἐπὶ σῶι κρατὶ ταναὸν ἐκτενῶ.
ΠΕ. τὸ δεύτερον δὲ σχῆμα τοῦ κόσμου τί μοι;
ΔΙ. πέπλοι ποδήρεις· ἐπὶ κάραι δ᾽ ἔσται μίτρα.
ΠΕ. ἦ καί τι πρὸς τοῖσδ᾽ ἄλλο προσθήσεις ἐμοί;
835 ΔΙ. θύρσον γε χειρὶ καὶ νεβροῦ στικτὸν δέρος.
ΠΕ. οὐκ ἂν δυναίμην θῆλυν ἐνδῦναι στολήν.
ΔΙ. ἀλλ᾽ αἷμα θήσεις συμβαλὼν βάκχαις μάχην.
ΠΕ. ὀρθῶς· μολεῖν χρὴ πρῶτον ἐς κατασκοπήν.
ΔΙ. σοφώτερον γοῦν ἢ κακοῖς θηρᾶν κακά.
840 ΠΕ. καὶ πῶς δι᾽ ἄστεως εἶμι Καδμείους λαθών;
ΔΙ. ὁδοὺς ἐρήμους ἴμεν· ἐγὼ δ᾽ ἡγήσομαι.
ΠΕ. πᾶν κρεῖσσον ὥστε μὴ ᾽γγελᾶν βάκχας ἐμοί.
ἐλθών γ᾽ ἐς οἴκους ἃν δοκῆι βουλεύσομαι.
ΔΙ. ἔξεστι· πάντηι τό γ᾽ ἐμὸν εὐτρεπὲς πάρα.
845 ΠΕ. στείχοιμ᾽ ἄν· ἢ γὰρ ὅπλ᾽ ἔχων πορεύσομαι
ἢ τοῖσι σοῖσι πείσομαι βουλεύμασιν.
848 ΔΙ. γυναῖκες, ἁνὴρ ἐς βόλον καθίσταται,
847 ἥξει δὲ βάκχας, οὗ θανὼν δώσει δίκην.
Διόνυσε, νῦν σὸν ἔργον· οὐ γὰρ εἶ πρόσω·
850 τεισώμεθ᾽ αὐτόν. πρῶτα δ᾽ ἔκστησον φρενῶν,
ἐνεὶς ἐλαφρὰν λύσσαν· ὡς φρονῶν μὲν εὖ
οὐ μὴ θελήσηι θῆλυν ἐνδῦναι στολήν,
ἔξω δ᾽ ἐλαύνων τοῦ φρονεῖν ἐνδύσεται.
χρήιζω δέ νιν γέλωτα Θηβαίοις ὀφλεῖν
855 γυναικόμορφον ἀγόμενον δι᾽ ἄστεως
ἐκ τῶν ἀπειλῶν τῶν πρὶν αἷσι δεινὸς ἦν.
ἀλλ᾽ εἶμι κόσμον ὅνπερ εἰς Ἅιδου λαβὼν
ἄπεισι μητρὸς ἐκ χεροῖν κατασφαγεὶς
Πενθεῖ προσάψων· γνώσεται δὲ τὸν Διὸς
860 Διόνυσον, ὡς πέφυκεν ἐν μέρει θεὸς
δεινότατος, ἀνθρώποισι δ᾽ ἠπιώτατος.

***
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Ντύσε τότε το κορμί σου με πέπλους από βύσσο.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Αυτό πάλι τί σημαίνει;
Παύω να είμαι άντρας και κατατάσσομαι στις γυναίκες;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Αλλιώς θα σε σκοτώσουν, αν εμφανισθείς εκεί ως άνδρας.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Και πάλι έχεις δίκιο. Σοφός που είσαι από την πρώτη στιγμή.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
825 Αυτή τη σοφία μού τη δίδαξε ο Διόνυσος.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Οι ορθές υποδείξεις σου πως θα γίνουν πράξη;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Θα έρθω μέσα στα δώματα και θα σε ντύσω εγώ.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Θα με ντύσεις τί; Μήπως γυναίκα; Ντρέπομαι.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δεν νιώθεις πια τον σφοδρό πόθο να δεις τις μαινάδες.
ΠΕΝΘΕΑΣ
830 Και πώς λες να με ντύσεις;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Μακριά μαλλιά θ᾽ απλώσω στο κεφάλι σου.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Το δεύτερο στολίδι μου ποιό θα είναι;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Πέπλος μακρύς· και στην κεφαλή σου κορδέλα.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Μαζί με αυτά θα μου προσθέσεις κάτι ακόμη;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
835 Θύρσο στο χέρι και τη στικτή δορά του ελαφιού.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Μου είναι αδύνατο να φορέσω φορέματα γυναίκας.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Αν ανοίξεις μάχη με τις βάκχες, θα χυθεί αίμα.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Έχεις δίκιο. Πρέπει πρώτα να πάω να κατασκοπεύσω.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Σαφώς σοφότερο από το να κυνηγάς το κακό με το κακό.
ΠΕΝΘΕΑΣ
840 Και πώς θα διασχίσω την πόλη, χωρίς να με δουν οι Καδμείοι;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δρόμους ερημικούς θα πάρουμε· θα σε οδηγήσω εγώ.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Οτιδήποτε είναι προτιμότερο,
φτάνει μόνο να μη γελούν μαζί μου οι βάκχες.
Πηγαίνω μέσα κι εκεί κρίνω και αποφασίζω.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όπως νομίζεις.
Ό,τι και αν αποφασίσεις, εγώ θα είμαι στη διάθεσή σου.
ΠΕΝΘΕΑΣ
845 Πηγαίνω και ή ξεκινάω με όπλα
ή ακολουθώ τις υποδείξεις σου.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Γυναίκες, ο άνδρας πιάνεται στα δίχτυα.
Θα φτάσει στις βάκχες και θα πλερώσει — με θάνατο.
Διόνυσε, δικό σου έργο τώρα.
Άλλωστε, δεν είσαι κάπου μακριά.
850 Να τον τιμωρήσουμε.
Πρώτα οδήγησέ τον έξω από τη λογική·
εμφύσησέ του την πνοή της λύσσας
που παίρνει το βάρος του νου.
Γιατί αν είναι στα λογικά του,
δεν θα θελήσει ποτέ να φορέσει φορέματα γυναίκας.
Αν όμως ξεστρατίσει από το λογικό, θα τα φορέσει.
Θέλω να γίνει ο περίγελως των Θηβαίων,
855 καθώς θα περνά γυναικωτός από την πόλη
μετά τις απειλές και τις φοβέρες του.
Τώρα πηγαίνω να κρεμάσω στον Πενθέα τα στολίδια
που θα φορέσει για το ταξίδι στον Άδη,
κατασφαγμένος από τα χέρια της μητρός του.
Και τότε θα μάθει
860 ότι ο υιός του Διός, ο Διόνυσος, εγεννήθη θεός
δεινότατος για τους ανθρώπους και ηπιότατος.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΦΟΙΝΙΚΗ

ΦΟΙΝΙΚΗ

(αρκούδα, αστερισμός)

 

Τη Φοινίκη, σύμφωνα με τον Ερατοσθένη, την αποπλάνησε ο Δίας.

 

Στην αρχή η Άρτεμη τη μεταμόρφωσε σε αρκούδα και μετά σε αστερισμό, ώστε να απολαμβάνει διπλές τιμές.

 

Ο αστερισμός είναι της Μικρής Άρκτου*.

--------------------------

*Αστερισμός της Μικρής Άρκτου

 

Αὕτη ἐστὶν ἡ μικρὰ καλουμένη· προσηγορεύθη δὲ ὑπὸ τῶν πλείστων Φοινίκη· ἐτιμήθη δὲ ὑπὸ τῆς Ἀρτέμιδος· γνοῦσα δὲ ὅτι ὁ Ζεὺς αὐτὴν ἔφθειρεν, ἠγρίωσεν αὐτήν· ὕστερον δὲ σεσωσμένῃ λέγεται δόξαν αὐτῇ περιθεῖναι ἀντιθεῖσαν ἕτερον εἴδωλον ἐν τοῖς ἄστροις, ὥστε δισσὰς ἔχειν τιμάς. Ἀγλαοσθένης δὲ ἐν τοῖς Ναξικοῖς φησι τροφὸν γενέσθαι τοῦ Διὸς Κυνόσουραν, εἶναι δὲ μίαν τῶν ᾿Ιδαίων νυμφῶν· ἀφ' ἧς ἐν μὲν τῇ πόλει τῇ καλουμένῃ ῾Ιστοῖς, τοὔνομα τοῦτο ἦν, ἣν οἱ περὶ Νικόστρατον ἔκτισαν, καὶ τὸν ἐν αὐτῇ [δὲ] λιμένα καὶ τὸν ἐπ' αὐτῷ τόπον Κυνόσουραν κληθῆναι. Ἂρατος δὲ αὐτὴν καλεῖ Ἑλίκην ἐκ Κρήτης οὖσαν· γενέσθαι δὲ Διὸς τροφὸν καὶ διὰ τοῦτο ἐν οὐρανοῖς τιμῆς ἀξιωθῆναι.

Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,2

Πρακτικές συμβουλές για το ύφος και την τέχνη του λόγου

Ας προσθέσωμε λίγες γραμμές για την τέχνη του λόγου και για το ύφος, κι ας δώσωμε μερικές πρακτικές συμβουλές στον αρχάριο. Οι συμβουλές αυτές κατά πάσαν πιθανότητα θα φανούν, όπως όλες οι συμβoυλές τετριμμένες κι  ανιαρές άλλα παρ’ όλα αυτά θα τις ριψοκινδυνεύσωμε.

Και πρώτα πρώτα, η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνούμε με τους άλλους πρέπει να είναι απλή, φυσική κι ανεπιτήδευτη. Μόνον η ειλικρίνεια πείθει τον ακροατή ή τον αναγνώστη· ποτέ η επιτήδευση. Λέγοντας ειλικρίνεια εννοούμε ειλικρίνεια και προς τους άλλους και προς τον εαυτό μας. Το δεύτερο αυτό είναι κάποτε δυσκολότερο από το πρώτο. Και με την ειλικρίνεια προς τους άλλους δεν εννοούμε να λέμε κάθε τι που πιστεύομε, άλλα απλώς να πιστεύωμε κάθε τι που λέμε. Στο θέμα αυτό ένοχοι παραβάσεως είναι συνήθως οι νέοι. Αυτοί όταν γράφουν πρέπει να προσπαθήσουν να απαλλαγούν από την τάση προς το στόμφο και την προσποίηση και να προσέχουν ιδιαίτερα τήν αρχή, που είναι και το δυσκολότερο σημείο του λόγου.

 

 Ο Τσέχωφ, όταν οι μαθητές του του έδειχναν τις λογοτεχνικές τους προσπάθειες τους παρώτρυνε πάντοτε να σχίσουν την πρώτη σελίδα και να την ξαναγράψουν. Εκεί, τους βεβαίωνε, λέμε τις μεγαλύτερες ψευτιές.

 

Δεύτερον, ο λόγος πρέπει να είναι πάντοτε σύντομος και σαφής. Μόνον έτσι θα μας παρακολουθήσει ο άλλος πρόθυμα και με καλή διάθεση. Η συντομία όμως και η σαφήνεια απαιτούν πολύ περισσότερον κόπο και χρόνο από τη χαώδη απεραντολογία. Και τον κόπο αυτό είναι δίκαιο να τον υποστεί μόνον εκείνος που μιλά ή που γράφει, και όχι ο ακροατής ή ο αναγνώστης. Θα μπορούσε μάλιστα να χαρακτηρίσει κανείς ως έλλειψιν αβρότητας το να υποβάλλωμεν συστηματικά τους άλλους στον κόπο της αποκρυπτογραφήσεως χρησμών. Ανεξάρτητα απ’ αυτό θα ήταν ίσως και προς το συμφέρον μας τα λεγόμενα μας να είναι τόσον απλά και ευκολονόητα όσο το επιτρέπει φυσικά το θέμα μας ώστε ο άλλος να μην έχει ανάγκη να επιστράτευσει τη θέληση του για να μας καταλαβαίνει, αλλά να μας καταλαβαίνει θέλει δε θέλει.

 

Τρίτον, η γλώσσα και το ύφος πρέπει να ταιριάζουν στις περιστάσεις, όπως περίπου γίνεται και με τα ρούχα που φοράμε. Όπως δεν πάμε σε δεξίωση με τα καθημερινά μας, και όπως δεν κάνουμε κηπουρική με φράκο ή σμόκιν, έτσι πρέπει να χρησιμοποιούμε και την κατάλληλη γλώσσα κατά τις περιστάσεις και την τάξη των ατόμων στα όποια αποτεινόμαστε. Κάποτε σοβαρή και συγκρατημένη, άλλοτε εγκάρδια και διαχυτική και ούτω καθεξής.

 

Τέλος η γλώσσα, και προπαντός η γλώσσα του γραπτού λόγου, πρέπει να είναι μελετημένη, στρωτή και εύρυθμη, χωρίς κακοφωνίες ή χασμωδίες. Ας μη λησμονούμε ότι οι άνθρωποι δεν διαβάζουν μόνον με τα μάτια, αλλά και με τ’ αφτιά τους.

 

Όσον άφορα το λογοτεχνικό ύφος, δεν έχομε να πούμε πολλά, γιατί είναι κάτι που δε διδάσκεται, αλλά μαθαίνεται με την πείρα. Το ύφος είναι αυτή η ίδια η προσωπικότητα μας. Ο Buffon πριν από πολλά χρόνια είπε το γνωστό: «Le style est l’ homine meme». Με συνειδητή προσπάθεια δεν μπορεί κανείς ν’ απόκτηση καλό ύφος και να γίνει στυλίστας. Το καλύτερο που έχουν να κάμουν οι νέοι επί του προκειμένου είναι να μη κάμουν τίποτε. Αφού μελετήσουν καλά ό,τι αξιόλογο έχουν να πουν, να το διατυπώσουν με αβίαστη φυσικότητα και ειλικρίνεια και το ύφος, ας είναι βέβαιοι, θα έρθει μόνο του, αν είναι να ‘ρθει.

Οι αρνητικές σκέψεις είναι και αρνητικές δηλώσεις

Πολλοί από μας βασανίζουμε τον εαυτό μας με τρομακτικές σκέψεις και κάνουμε τη ζωή μας εφιαλτική. Παίρνουμε ένα μικρό πρόβλημα και το μετατρέπουμε σε σωστό τέρας. Είναι φοβερό να ζει κανείς μ’ αυτό τον τρόπο, περιμένοντας πάντα από τη ζωή το χειρότερο.

Πόσοι από μας, πριν κοιμηθούμε το βράδυ, δε δημιουργούμε κάποιο οδυνηρό σενάριο γύρω από κάποιο πρόβλημα; Όπως ακριβώς κάνει το μικρό παιδί που φαντάζεται ότι κάτω από το κρεβάτι του υπάρχουν τέρατα, και τρομοκρατείται.

Οι άρρωστοι κάνουν πολλές τέτοιες σκέψεις. Συχνά ο νους τους πάει στο χειρότερο και πολλοί φαντάζονται την κηδεία τους. Παραδίδουν τη δύναμή τους και βλέπουν τον εαυτό τους ως στατιστικό στοιχείο.

Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στις σχέσεις σου. Αν κάποιος δεν σου τηλεφωνήσει, συμπεραίνεις αμέσως ότι δε σ’ αγαπά και ότι δεν πρόκειται να ξαναδημιουργήσεις άλλη σχέση. Νιώθεις εγκατάλειψη και απόρριψη.

Το ίδιο κάνεις και στη δουλειά σου. Σου κάνει κάποιος μια παρατήρηση και αμέσως σκέφτεσαι ότι θα σε απολύσουν. Καλλιεργείς μέσα στο νου σου τέτοιες οδυνηρές σκέψεις που είναι φυσικό να σε παραλύουν. Να θυμάσαι ότι οι αρνητικές σκέψεις είναι και αρνητικές δηλώσεις.

Αν διαπιστώσεις ότι συστηματικά επαναφέρεις στο νου σου κάποια αρνητική εικόνα ή σκέψη, τότε χρειάζεται να σκεφτείς μια άλλη που σου αρέσει πολύ, με την οποία θα αντικαταστήσεις την πρώτη. Μια τέτοια εικόνα θα μπορούσε να είναι ένα ηλιοβασίλεμα, λουλούδια ή κάτι άλλο που σου αρέσει.

Αν με καθημερινή εξάσκηση συνεχίσεις έτσι, τελικά θα απαλλαγείς από αυτήν τη συνήθεια.

Ο νους του ανθρώπου αρέσκεται στο να επινοεί φρικωδίες.

Έχει επινοήσει την Κόλαση,

έχει επινοήσει τον προορισμό για την Κόλαση,

έχει φανταστεί τις πλατωνικές ιδέες,

τη Χίμαιρα,

τη Σφίγγα,

τους μη ακέραιους βαθμούς ισχύος

(όπου το μέρος δεν είναι λιγότερο πλήρες από το όλον),

τα προσωπεία, τους καθρέφτες,

τις όπερες, την τερατολογική Αγία Τριάδα,

τον Πατέρα, τον Υιό και το ανεξήγητο Πνεύμα,

συναρθρωμένες σε μία και μόνη οντότητα…

Το όνειρο το φτιάχνεις εσύ, η πραγματικότητα φτιάχνει εσένα

Ξέρετε τι μπαίνει ανάμεσα σε ένα ζευγάρι; Ότι μπαίνει πάντα ανάμεσα σε ένα ζευγάρι... Η πραγματικότητα! Η πραγματικότητα που τόσο επιθυμήσατε να μοιραστείτε όταν πρωτογνωριστήκατε! Στην αρχή μιας σχέσης, θέλουμε όλο και περισσότερο χρόνο με τον άλλο, δεν μας φτάνουν οι στιγμές, μερικές νύχτες που μοιραζόμαστε την εβδομάδα. Γεμίζουμε δεκάδες επιθυμίες μέρα με τη μέρα.

Πώς θα ήταν να ξυπνούσαμε μαζί; Να μαγειρεύουμε μαζί; Να πηγαίνουμε για ψώνια, για διακοπές; Να ξαπλώνουν τα ρούχα μας δίπλα - δίπλα στο ίδιο ράφι.

Έτσι κάπως αποφασίζουμε να συμβιώσουμε, με γάμο ή χωρίς. Μετά όμως από ένα χρονικό διάστημα, που ποικίλει για τον καθένα, έχουμε φτιάξει μια καθημερινότητα σύμφωνα με τις ανάγκες, τις υποχρεώσεις, τις επιθυμίες και τις υποχωρήσεις που κάναμε. Μας επισκέπτονται τότε τα παράπονα με τον ίδιο ρυθμό που το έκαναν οι επιθυμίες όταν πρωτογνωριστήκαμε. Κατά δεκάδες.

Ο έρωτας είναι ένα χτυπητό παράδειγμα για το πόσο μικρή σημασία έχει για μας η πραγματικότητα. -Μαρσέλ Προυστ

Συμπεριφορές που ήταν χαριτωμένες στην αρχή γίνονται αδιάφορες, στην καλύτερη περίπτωση, αν δεν γίνουν ενοχλητικές.

Έχοντας κατακτήσει όλους τους μικρούς και μεγάλους στόχους που βάλαμε για το μαζί, νιώθουμε σιγά- σιγά ένα κενό. Τώρα δεν βάζουμε στόχους, βάζουμε χαρακτηρισμούς.

Είναι πολύ εγωιστής/στρια, αδιάφορος/ρη, ψυχρός/ρη, νευρικός/κη...
Είναι πολύ γκρινιάρα/ρης, ζηλιάρα/ρης, αχάριστη/τος …

Όταν περνούν οι πρώτες επιδράσεις του έρωτα

Έχοντας περάσει οι πρώτες επιδράσεις του έρωτα, ψυχολογικά και σωματικά, όπως ο ενθουσιασμός, η αδημονία, η αύξηση συγκεκριμένων ορμονών, επιστρέφουμε στην φυσιολογικότητα. Η σκέψη και η κρίση μας επανέρχονται σε γνώριμα μονοπάτια και τρόπους, με την διαφορά ότι δεν είμαστε μόνοι μας πλέον. Μαζί μας αλλάζει και ο σύντροφος μας, ψάχνουμε συμπεριφορές και αντιδράσεις για την συμβίωση που να μας εξυπηρετούν.

Συνήθως επιστρατεύουμε κοινωνικές αντιλήψεις και οικογενειακές απόψεις για το πως πρέπει να γίνονται τα πράματα από εδώ και πέρα. Μέσα στο κεφάλι μας μιλούν στερεότυπα και παγιωμένες αντιδράσεις, εναλλάξ με τις συμβουλές των ανθρώπων που μας μεγάλωσαν. Βάζουμε όρους και κανόνες, απαιτήσεις και επιβολές με την ίδια άνεση που κάποτε κάναμε όνειρα και είμασταν πεπεισμένοι πως η δική μας σχέση είναι διαφορετική από όλες τις άλλες.

Πότε γίναμε οι άλλοι

Μέρα με τη μέρα είναι η απάντηση. Φορά με την φορά που κατακτούσαμε ένα άγνωστο ''κάστρο'' του συντρόφου μας. Νύχτα με τη νύχτα που γεμίζαμε με πράξεις και λέξεις έρωτα. Τις στιγμές που η ανασφάλεια ότι κάτι θα γίνει και θα χάσουμε τον έρωτα μας, ησύχαζαν από την παρουσία και την συνέχεια της σχέσης. Την στιγμή που νιώσαμε ασφαλείς και αγαπημένοι. Και αυτό θα έπρεπε να είναι υπέροχο, γιατί το επιθυμήσαμε, το ονειρευτήκαμε και το ευχηθήκαμε πολύ καιρό πριν. Παραδόξως, όμως, οι περισσότεροι δεν το απολαμβάνουμε ιδιαίτερα. Μας διακατέχει ξαφνικά ένα άγχος να οργανώσουμε την ευτυχία μας, να την σχεδιάσουμε ξανά με κάθε λεπτομέρεια ώστε να την διασφαλίσουμε.

Παγιωμένες αντιλήψεις και πεποιθήσεις για το πως πρέπει να είναι η σχέση

Τότε είναι που ασυνείδητα ανατρέχουμε σε παγιωμένες αντιλήψεις και πεποιθήσεις για το πως πρέπει να είναι η σχέση μας, πως πρέπει να είναι η συμπεριφορά του συντρόφου μας, τι σχέδια πρέπει να κάνουμε για το μέλλον και ούτω το καθεξής. Ξαφνικά μέσα στο σπίτι δεν είμαστε μόνο οι δυό μας, έχουν έρθει οι γονείς, τα αδέλφια, οι φίλοι και μερικές από τις προηγούμενες σχέσεις μας. Με όλα όσα κουβαλούν, τα κατάλοιπα, τα απωθημένα και τις αντιλήψεις τους. Αν την ίδια στιγμή υπολογίσουμε πως αντίστοιχους καλεσμένους έχει φέρει και ο σύντροφός μας, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ασφυκτιούμε. Είναι εξίσου εύκολο να καταλάβουμε πως δύσκολα θα συνεννοηθούμε όλοι μαζί.

Η πραγματικότητα είναι εκεί και σε περιμένει, θέλει να αλλάξει, άλλαξέ την. -Μπέρτολτ Μπρεχτ

Η πραγματικότητα του ζευγαριού είναι το πρώτο παιδί που δημιούργησε. Είναι φτιαγμένο από τα δικά του υλικά, τα όνειρα και τις επιλογές. Αρκεί μόνο να την κάνουμε δική μας. Θα αφήναμε όλους τους άλλους να μεγαλώσουν το παιδί μας; Αναλογιστείτε λίγο.

Πιθανόν θα του φερόμασταν τρυφερά και θα επιθυμούσαμε το καλύτερο για αυτό. Θα παραμερίζαμε τον εγωισμό μας, θα το ακούγαμε με προσοχή, ενδιαφέρον και σίγουρα θα το συγχωρούσαμε πιο συχνά. Με γνώμονα αυτές τις συμπεριφορές πρέπει να επικοινωνούμε, να συζητάμε και να διαμορφώνουμε την πραγματικότητα. Χωρίς καλεσμένους, χωρίς αναπαραγωγές κλισέ και κανόνων. Μόνοι μας και ντυμένοι την αλήθεια μας.

Γυμνοί από προκαταλήψεις, συγκρίσεις και απωθημένα. Έτοιμοι να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Να αλλάξουμε μαζί για όσα ονειρευτήκαμε, χωρίς εκπτώσεις, χωρίς υπερβολές, χωρίς πρότυπα και παράλογες προσδοκίες. Με τα ίδια υλικά που ξεκινήσαμε: με ενθουσιασμό, επιθυμία και συναίσθημα. Ακόμη και αν νιώθουμε ότι είναι δύσκολο, ότι δεν έχουμε πιθανότητες να αλλάξουμε τώρα, πως ότι έγινε, έγινε με λάθος τρόπο. Ακόμη και τότε ή ειδικά τότε, μπορούμε να φτιάξουμε την καθημερινότητα μας βλέποντας τα δεδομένα με διαφορετικό τρόπο, από ότι μέχρι σήμερα για να έχουμε την πραγματικότητα που μας αξίζει.

Το όνειρο το φτιάχνεις εσύ, η πραγματικότητα φτιάχνει εσένα.

Την πραγματικότητα είναι δύσκολο να την αγνοήσεις, να την προσπεράσεις γιατί είναι εσύ. Δεν υπάρχουν μαγικές συμβουλές, ούτε άμμος να κρύψεις το κεφάλι σου. Πρέπει να την αποδεχθείς και να την αλλάξεις ώστε να σου ταιριάζει. Φυσικά μπορείς να το κάνεις, όπως και όσα έκανες μέχρι σήμερα για να την αποκτήσεις. Αγάπησε την και δώσε της τα σχήματα, τα χρώματα και τις λέξεις που σου αξίζουν. Καλώς ήρθες στην πραγματικότητα λοιπόν σε ένα νέο '' τόπο'' φτιαγμένο από τα όνειρα σου.

Η δικαιοσύνη μέσα μας

«Είναι άδικο» – Μια έκφραση που όποιος έχει τη χαρά να βρίσκεται με παιδιά, σίγουρα για εκείνον είναι κάτι καθημερινό. Ενδεχομένως να έχεις να αντιμετωπίσεις, μόνο ένα παιδί, που να απευθύνεται σε σένα, ότι το αδικείς ή να σου περιγράφει το συναίσθημα που ένιωσε από κάποιον άλλον. Η προσέγγιση είναι αρκετά δύσκολη, από την άποψη ότι πρέπει να εισχωρήσεις βαθιά σε αυτά που θέλει να σου πει, να αντιληφθείς, να κατανοήσεις και να συμβουλέψεις ή να πράξεις αναλόγως.

Σκέψου τώρα, να βρίσκεσαι απέναντι σε δύο, τρία παιδιά μπορεί και παραπάνω, που ψάχνουν να βρουν το δίκιο τους και εσύ να είσαι εκείνος που θα πρέπει να αποδώσεις δικαιοσύνη. Δεν είναι τόσο εύκολο, αν δεχτούμε πως τα παιδιά, ως εγωκεντρικά, θα απαιτούν και θα υποστηρίζουν τη θέση τους μέχρι τελικής πτώσης… δική σου.

Κι αν όλο αυτό που σου περιέγραψα σου φάνηκε αρκετά δύσκολο, γιατί σε ενδιαφέρει να πράξεις σωστά, ώστε να μην πληγωθούν και να μην αδικηθεί κανένα τους, γιατί θα ήθελες με αυτό τον τρόπο να τους μάθεις να συνεργάζονται δίκαια και αποτελεσματικά, μία είναι η απορία που γεννιέται, καθώς βλέπεις πως οι προσπάθειες σου καρποφορούν και επιστρέφουν στο παιχνίδι τους μονιασμένα, κάποια δικαιωμένα, αλλά όλα ευτυχισμένα. Γιατί τα παιδιά παρ’ όλο που επικεντρώνονται στον εαυτό τους και μόνο, και έχουν έντονο το συναίσθημα της αδικίας, τελικά το αποδέχονται ενώ εμείς οι μεγάλοι δυσκολευόμαστε;

Γιατί δυσκολευόμαστε τόσο πολύ; Είμαστε όντως όλοι τόσο αδικημένοι ή τελικά λειτουργούμε κι εμείς εγωκεντρικά; Νιώθουμε ότι μας αδικούν συχνά, αλλά δεν μπορούμε να αντιληφθούμε ή δεν θέλουμε να καταλάβουμε πότε εμείς γινόμαστε άδικοι. Προφανώς σε μια διαμάχη μεταξύ των παιδιών, θα υπάρχει κάποιος μεγαλύτερος που θα προσπαθήσει να βοηθήσει, παίρνοντας όσο πιο αντικειμενική θέση μπορεί.

Όταν σε μας βρεθεί κάποιος τρίτος σαν από μηχανής θεός και θελήσει να λειτουργήσει ως ζυγαριά, για να ισορροπήσει την κατάσταση και να βγάλει την ετυμολογία, είμαστε έτοιμοι να τη δεχτούμε και να επιστρέψουμε ξανά εκεί που ήμασταν, ανακουφισμένες και οι δύο πλευρές; Στα παιδιά, την αξία της δικαιοσύνης θα πρέπει να την διδάξουν οι μεγάλοι, αλλά για να συμβεί αυτό, είμαστε υποχρεωμένοι να λειτουργούμε δίκαια.

Πολλές φορές με το να είμαστε δίκαιοι και να βλέπουμε τα πράγματα αντικειμενικά, μπορεί να μην μας συμφέρει και να χάνουμε κάποια προνόμια που πιθανόν να έχουμε. Άλλες φορές μπορεί να επηρεαζόμαστε συναισθηματικά από μια κατάσταση και να μην θέλουμε να αντιληφθούμε το γεγονός. Όταν όμως λειτουργούμε μέσα σε ένα σύνολο ανθρώπων, οφείλουμε να σταματάμε να σκεφτόμαστε και να πράττουμε ατομικά ,όσο δύσκολο και να φαντάζει αυτό και να προσπαθούμε να επικεντρωνόμαστε στο συλλογικό συμφέρον.

Για να είμαστε δίκαιοι θα πρέπει να παίρνουμε αποφάσεις που να είναι βασισμένες στην υπομονή, στην αγάπη, στην κατανόηση και στην συμπόνια. Δίκαιοι γινόμαστε όταν δεν αντιδράμε αρνητικά σε κάθε κριτική που μας γίνεται, προσπαθούμε να λειτουργήσουμε την ενσυναίσθηση μας, για να καταφέρουμε να αντιληφθούμε το συναίσθημα που προκαλέσαμε και πυροδότησε τα λεγόμενα του απέναντι μας.

Τοποθετώντας το εγώ μας, στη θέση που μας επιτρέπει να μπορούμε να επικοινωνούμε χωρίς να το υπερισχύουμε, αυτό δεν μας καθιστά θύματα, αντιθέτως αν καταφέρουμε να το ελέγξουμε, να του δίνουμε λιγότερες πρωτοβουλίες και να μην μας ορίζει, θα καταφέρουμε να φτάσουμε, στην καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας, που όλοι έχουμε αν θελήσουμε να την αναζητήσουμε.

Το να είμαστε δίκαιοι, είναι κάτι που μπορούμε να το καθορίσουμε εμείς για μας, ώστε να νιώθουμε την συνείδηση μας ήρεμη και να έχουμε ψυχική ηρεμία. Το να καταφέρουμε να είμαστε δίκαιοι, δεν σημαίνει πως οι άλλοι δεν θα μας αδικούν, αλλά από την στιγμή που θα έχουμε φέρει την δικαιοσύνη μέσα μας, σίγουρα γινόμαστε το καλύτερο παράδειγμα για τα παιδιά μας!

Ακολουθώντας το κάλεσμα της ψυχής σου

Ακούς το κάλεσμα της ψυχής σου για το ταξίδι και φοβάσαι.

Θέλεις να το αγνοήσεις και να συνεχίσεις ό,τι κάνεις ή να το πνίξεις με αλκοόλ, ψώνια, δουλειά ή φαγητό ή οτιδήποτε χρησιμοποιείς για να καταπνίξεις την αλήθεια σου. Και η ψυχή επιμένει και φωνάζει όλο και πιο δυνατά. Φωνάζει με όποιο τρόπο μπορεί, με άγχος, με θλίψη, με θυμό.

Η ψυχή, το βαθύ κομμάτι μας εκείνο από το οποίο πηγάζουν τα όνειρα και οι φαντασίες μας, οι δημιουργικές μας τάσεις και οι επιθυμίες μας, έχει πολλούς τρόπους για να μας μιλήσει και να μας πει τι θέλει. Μας μιλάει μέσα από τα συναισθήματα και μέσα από αυτά ερχόμαστε σε επαφή μαζί της. Τα συναισθήματα είναι η πυξίδα που μας δείχνει αν ο τρόπος ζωής μας είναι εναρμονισμένος με τις ανάγκες της ψυχή μας.

Όταν η ψυχή σου αντιδράει στην καθημερινότητα σου με εκρήξεις, καυγάδες, πανικό, ανηδονία ή και με όνειρα για νέους έρωτες και νέα ταξίδια, σου φωνάζει ότι ζεις μια ζωή μικρή για εσένα. Τότε χρειάζεται να σταματήσεις για λίγο και να θυμηθείς πως αισθάνεσαι όταν κάτι γεμίζει την ψυχή σου.

Όταν αυτό που κάνεις σε γεμίζει τόσο που χάνεις την αίσθηση του χρόνου, τις φορές που ο ενθουσιασμός αναβλύζει από μέσα σου όπως όταν ήσουν παιδί, όταν έχεις μεράκι σε κάτι και τις ώρες που περνάς μαζί του νιώθεις μια πηγαία έκφραση και δεν σε απασχολεί τίποτα άλλο, όταν αισθάνεσαι μια βαθιά επιθυμία να σε κινητοποιεί ή όταν νιώθεις ότι βρίσκεσαι εκεί που ανήκεις. Τότε ξέρεις ότι ακολουθείς την εσωτερική σου πυξίδα.

Χρειάζεται λοιπόν να ακούσεις το τραγούδι της ψυχής σου και να το αφήσεις να σε παρασύρει σε ένα νέο ταξίδι αυτογνωσίας, να μπεις μέσα στα άγνωστα νερά του υποσυνείδητου σου και να εξερευνήσεις το τοπίο. Να μάθεις τι πραγματικά θέλεις σε βάθος και ποιες βαθιές ανάγκες της ψυχής σου χρειάζεται να ικανοποιήσεις.

Κάποιες φορές μπορεί να νιώθεις ότι τα πατήματα και οι ασφάλειες που έχεις στη ζωή σου είναι οι μόνες ρεαλιστικές επιλογές για εσένα παρόλο που αισθάνεσαι τη ζωή σου γκρι, βαρετή, μονότονη ή πολύ κουραστική.

Χρειάζεται να έχεις πίστη και θέληση για το πρώτο βήμα που θα αλλάξει τη ζωή σου. Χρειάζεται να έχεις κουράγιο και όραμα για να μπορέσεις να συνεχίσεις. Αυτό δεν είναι ένα εύκολο ταξίδι και πολλές φορές χρειαζόμαστε οδηγό ή και συντρόφους για να μη χαθούμε στο άγνωστο και στο βάθος της ψυχής μας.

Μας αξίζει να ζούμε μια ζωή γεμάτη με πάθος, που ορίζεται και οδηγείται από τις βαθύτερες επιθυμίες και όνειρα μας. Μας αξίζει στο τέλος αυτής της διαδρομής να κοιτάξουμε προς τα πίσω και να πούμε: «Έζησα και ήταν μια ζωή γεμάτη ομορφιά και πάθος. Έζησα όπως ήθελα εγώ.»

Όσκαρ Ουάιλντ: Η Εμπειρία είναι ο πιο δύσκολος τύπος δασκάλου, πρώτα σου βάζει το τεστ και μετά μαθαίνεις το μάθημα

Ίσως αυτό που βιώνεις να μην είναι τόσο ευχάριστο και να θέλεις να περάσει γρήγορα. Μα πως θα πάρεις το μάθημα χωρίς το βαθύ του βίωμα; Άλλο να ξεφυλλίζεις κι άλλο να μελετάς. Η ουσία δεν είναι στην αναζήτηση της ευτυχίας, αλλά στην ευτυχία της αναζήτησης.

Έχεις αναλάβει την ευθύνη σου ή απλά η “ζωή” σε έφερε εδώ, κι εσύ απλά ήσουν ένα έρμαιο της; Έκανες καμιά επιλογή, έδωσες κάποια κατεύθυνση, άσκησες κάποιο θέλημα, ή απλά αφέθηκες και σε ξέβρασε κάπου τυχαία;

Η φύση έχουμε πει είναι ο μεγαλύτερος δάσκαλος, κι εσύ είσαι μέρος της. Δεν είναι η φύση μέρος δικό σου, εσύ είσαι μέρος της. Άρα αν απλά την παρατηρήσεις, θα δεις τις αντανακλάσεις. Όποιος ψάχνει, αργά ή γρήγορα βρίσκει αυτό που ψάχνει, ή, τον βρίσκει αυτό που ψάχνει. Νόμος.

Έχεις δει ποτέ φυτά και δέντρα να εμφανίζονται από το πουθενά σε μια μέρα; Όχι. Γιατί; Γιατί θέλουν χρόνο να περάσουν από τα διάφορα στάδια. Βιάζονται; Όχι. Τότε εσύ γιατί βιάζεσαι; Αυτά δεν έχουν ελεύθερη βούληση, μόνο έναν ενδόμυχο προγραμματισμό και σκοπό τον οποίο κατά γράμμα ακολουθούν, αφημένα απόλυτα στην Ουσία τους. Εσύ είσαι σαν κι αυτά, με μια βασική διαφορά: Σου δόθηκε, η αν θέλεις, έχεις, Ελεύθερη Βούληση. Που σημαίνει ότι κάνεις ό,τι θέλεις. Άρα, ή εμπιστεύεσαι την Ύπαρξη και προχωράς με το πρόγραμμα “όλα γίνονται για κάποιο λόγο” και ψάχνεις να δεις τα μαθήματα με αποδοχή της κάθε κατάστασης, ή αναλαμβάνει το εγώ σου και κάνει ότι νομίζει με τα όποια κίνητρα, καθώς και τις όποιες κατά περίπτωση συνέπειες.

Η ψυχή δεν βιάζεται ποτέ, ανήκει στο άχρονο και γνωρίζει πως κάθε τι είναι για την εξέλιξη και αναβάθμισή της. Το εγώ βιάζεται πάντα, γιατί ξέρει ότι μια μέρα θα σβήσει, όπως ήρθε και μεγάλωσε, έτσι θα γεράσει και θα χαθεί. Ένας άνθρωπος που δεν αποδέχεται και βιάζεται, λειτουργεί κυρίως από το εγώ. Ένας άνθρωπος που είναι στην αποδοχή και ζει ήρεμα με εμπιστοσύνη, είναι συνδεδεμένος συνειδητά με την ψυχή.

Η υπομονή είναι αρετή όπως λέγανε οι αρχαίοι μας. Ο Άλφρεντ Κάπους είπε: “Ακολούθησε το ρυθμό της Φύσης. Το μυστικό της είναι η υπομονή”, και ο Τόμας Μόρτον πως “Υπάρχει κάποιο σημείο, πέρα από το οποίο, η υπομονή παύει να είναι αρετή”. Κάπου ανάμεσα στα δυο, με την κατάλληλη σοφία και διάκριση για το κάθε σενάριο, είναι και η χρυσή τομή σου.

Ο Όσκαρ Ουάιλντ πολύ σωστά μας λέει πως “η εμπειρία είναι ο πιο δύσκολος τύπος δασκάλου, μιας και πρώτα σου βάζει το τεστ και μετά μαθαίνεις το μάθημα”. Κι αυτό είναι επίσης νομοτελειακό. Η ζωή δεν έχει πρόβες. Πρόβα, παράσταση και πρωταγωνιστής χορεύουν σε ένα συνεχόμενο χορό,

Κατάλαβε πως όλα σε οδήγησαν σε αυτό το σημείο. Αν δεν το αποδεχτείς, όποιο κι αν είναι αυτό, δε θα μπορέσεις να προχωρήσεις. Ή, θα προχωρήσεις και μετά από ένα σημείο θα ξαναβρεθείς σε παρόμοια κατάσταση. Εδώ είναι που πρέπει να γυρίσεις προς τα πίσω, και να δεις αντικειμενικά όλες σου τις επιλογές που σταδιακά σε οδήγησαν στο κάθε τώρα. Κι αν θέλεις ένα διαφορετικό αύριο, θα πρέπει να σκεφτείς ποιες επιλογές τελικά σε εξυπηρετούν, καθώς και ποιες θα άλλαζες.

Δεν υπάρχουν λάθος δρόμοι, μιας και ο κάθε ένας στο τέλος του έχει ένα μάθημα να σου δώσει. Αλλά για να το πάρεις και να προχωρήσεις, πρέπει να αποδεχτείς με αγάπη και τον δρόμο, και τον εαυτό σου που συνειδητά ή υποσυνείδητα επέλεξε να τον περπατήσεις. Αρκεί να σου θυμίζεις ότι όπως και ο καθένας μας, σε κάθε στιγμή, σε κάθε σταυροδρόμι, έκανες ό,τι καλύτερο μπορούσες με όσα ήσουν και ήξερες τότε. Σήμερα ξέρεις και είσαι περισσότερα. Άρα μπορείς, αν πραγματικά το θέλεις, να κάνεις διαφορετικές και πιο σοφές επιλογές, που κι αυτές θα σε οδηγήσουν σε νέους δρόμους και μονοπάτια, αλλά και μαθήματα, εμπειρίες και εξέλιξη.

ΜΕΓΑΛΑΥΧIA

Ο Λουκιανός, ο σατιρικός συγγραφέας και ρήτωρ του 2ου αιώνα μ.Χ. από τα Σαμόσατα, την πρωτεύουσα της Κομμαγηνής στον άνω Ευφράτη της Συρίας, καυτηριάζει ανθρωπάκια της εποχής του στην προσπάθειά τους να φιλοτεχνήσουν μια πλαστή εικόνα για τον εαυτό τους, προκειμένου να κρύψουν την ανεπάρκειά τους. Άνθρωποι απαίδευτοι, θέλοντας να φαίνονται σπουδαίοι, αγοράζουν αφειδώς τόμους βιβλίων και νεόπλουτοι, στοχεύοντας σε καταξίωση που δεν την αξίζουν, είτε μεγαλώνουν το όνομά τους προσθέτοντας στο τέλος μερικές συλλαβές, όπως ο Σίμων που παρουσιάζεται σαν Σιμωνίδης, είτε το αλλάζουν, όπως ο Πυρρίας ή ο Δρόμων ή ο Τίβειος, μετατρέποντάς το σε Μεγακλή ή Μεγάβυζο ή Πρώταρχο, για να ακούγεται μεγαλοπρεπέστερα.

Όσο επικριτικός, ωστόσο, κι αν είναι για τις μεθόδους που μηχανεύονται οι μικροί άνθρωποι για να εμφανίζονται σαν κάτι άλλο από εκείνο που είναι, δεν παραλείπει, εντούτοις, ο Λουκιανός να αναγνωρίσει ένα ελαφρυντικό στην ασυγχώρητη μεγαλαυχία τους. Γιατί να είναι παράξενο, αναρωτιέται, που ένας νεόπλουτος ή ένας απαίδευτος προσπαθεί να αλλάξει την πραγματική εικόνα του, όταν οι μεγαλοσχήμονες υπόκεινται στην ίδια αδυναμία. Ο Πύρρος της Ηπείρου, εξέχων ηγεμών στην ελληνιστική εποχή, αυτοπροβαλλόταν, με την παρότρυνση αυλοκολάκων του, σαν όμοιος προς τον Μέγα Αλέξανδρο.

Τούτο, βέβαια, ως την μέρα που συνάντησε στην Λάρισα μια γερόντισσα, η οποία του είπε την αλήθεια υποχρεώνοντάς τον να αφήσει τις ανοησίες. Δείχνοντάς της ο Πύρρος τις προσωπογραφίες του Φιλίππου, του Αλέξανδρου του Περδίκα, του Κάσσανδρου και άλλων τινών βασιλέων, την ρώτησε σε ποιον έμοιαζε, βέβαιος ότι η γερόντισσα θα κατέληγε στην ομοιότητά του με τον Αλέξανδρο. Κι αυτή, αφού σκέφτηκε πολύ, του είπε: στον Βατραχίωνα, τον μάγειρα.

Στην Λάρισα, πράγματι, υπήρχε κάποιος μάγειρας ονόματι Βατραχίωνας, όμοιος με τον Πύρρο.

Τελικά, η μεγαλαυχία είναι ένα ελάττωμα που διαπερνά την ανθρώπινη φυλή σε όλα τα επίπεδά της. Φτιαχτήκαμε με ένα μυαλό ικανό να χωρέσει μέσα του τού κόσμου τις αμέτρητες αλήθειες, το οποίο, συγχρόνως όμως, κράτησε σε κάποιαν άκρη του κι έναν χώρο κενό να τον μεταχειριζόμαστε ελεύθερα, ανεξάρτητα από την πραγματικότητα, προς την οποία, χάριν της επιβίωσής μας, είμαστε υποχρεωμένοι να συμβαδίζομε. Κι αυτόν τον χώρο του μυαλού άλλοι τον αξιοποιούν σαν πεδίο δράσης είτε της φαντασίας – για την δημιουργία μορφών όμορφων που, όσο κι αν δεν αποτελούν συστατικά της πραγματικότητας, τις χρειαζόμαστε, παρόλα αυτά, για να μας προσφέρουν μιαν απόλαυση που αλλού δεν μπορούσαμε να βρούμε – είτε της σκέψης – για τον ορισμό κανόνων περί του πώς πρέπει να ζούμε, ώστε ο βίος μας να είναι βιωτός – κι άλλοι πάλι τον διαθέτουν για μεγαλαυχίες και άλλες τέτοιες μικροπρεπείς συμπεριφορές.

NICCOLO MACHIAVELLI: Πόσο δυνατή μπορεί να είναι η τύχη στις πράξεις και με ποιον τρόπο μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε

Δεν αγνοώ ότι πολλοί ήταν και είναι της άποψης πως τα πράγματα του κόσμου κυβερνώνται από την τύχη ή από τον Θεό με τέτοιον τρόπο, ώστε οι άνθρωποι με τη σωφροσύνη τους δεν μπορούν να τ’ αλλάξουν, και μάλιστα ότι δεν υπάρχει καμία διέξοδος. Κι έτσι, μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν πρέπει κανείς να ασχολείται εις βάθος με την πραγματικότητα, αλλά ότι πρέπει να αφήνεται να κυβερνάται από την τύχη. Αυτή η άποψη επικρατεί περισσότερο στην εποχή μας, εξαιτίας των μεγάλων αλλαγών της πολιτικής κατάστασης που είδαμε και βλέπουμε κάθε μέρα, πέρα από κάθε ανθρώπινη δυνατότητα για πρόβλεψη. Όταν τα σκέφτομαι, κι εγώ μερικές φορές τείνω προς αυτή την άποψη.

Πάντως, προκειμένου να μην ακυρώσουμε την ελεύθερη βούλησή μας, θεωρώ ότι μπορεί να είναι αλήθεια η τύχη να κυβερνά κατά το ήμισυ τις πράξεις μας και να αφήνει να κυβερνάμε το άλλο ήμισυ ή περίπου. Και την παρομοιάζω μ’ ένα από κείνο τα ορμητικά ποτάμια που όταν φουσκώνουν, κατακλύζουν πεδιάδες, ξεριζώνουν δέντρα και γκρεμίζουν κτίρια, σηκώνουν χώματα από τη μια μεριά και τα ρίχνουν στην άλλη. Όλοι τρέχουν να ξεφύγουν, όλοι υποχωρούν μπροστά στην ορμή τους, χωρίς να μπορούν με κανέναν τρόπο να αντισταθούν. Και μολονότι είναι έτσι από τη φύση τους, όταν οι καιροί είναι ήρεμοι, τίποτα δεν εμποδίζει τους ανθρώπους να παίρνουν τα μέτρα τους με αναχώματα και φράγματα, έτσι ώστε, όταν φουσκώσουν πάλι, να διοχετεύσουν τη μανία των νερών τους σε ένα κανάλι ή να μην είναι η ορμή τους τόσο ανεξέλεγκτη και τόσο καταστροφική.

Με αντίστοιχο τρόπο συμπεριφέρεται και η τύχη, η οποία αποδεικνύει την ισχύ της εκεί όπου δεν υπάρχει καμία δύναμη οργανωμένη κατάλληλα για να της αντισταθεί: στρέφει την ορμή της ακριβώς εκεί όπου ξέρει πως δεν έχουν κατασκευαστεί φράγματα και αναχώματα για να τη συγκρατήσουν.

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ, Ο Ηγεμόνας

Η «παρένκλισις» των ατόμων

Το προγενέστερο ατομικό σύστημα του Δημόκριτου, δεν αναγνώριζε κανενός είδους «αποκλίνουσα συμπεριφορά» των ατόμων. Η δημοκρίτεια κοσμολογία είναι απόλυτα ντετερμινιστική: σύμφωνα μ’ αυτήν, κάθε τι που συμβαίνει στο σύμπαν είναι η αναπόδραστη συνέπεια όσων συνέβηκαν προηγουμένως. Η τροχιά κάθε ατόμου, που διαφοροποιείται μόνο από τις κρούσεις του με άλλα άτομα, όλα τα γεγονότα, παρελθόντα, παρόντα και μελλοντικά, περιλαμβανομένου και του γεγονότος πως εσείς υπάρχετε και διαβάζετε αυτή τη φράση τούτη τη στιγμή, υπαγορεύονται από την αναγκαιότητα – ή ειμαρμένη. Ο Επίκουρος, αντίθετα, υποστήριξε την υπόθεση ότι, καθώς τα άτομα διασχίζουν το κενό, είναι δυνατό «σε τόπο και χρόνο απροσδιόριστο» να αποκλίνουν από την ευθύγραμμη πορεία. Αυτές οι τυχαίες αποκλίσεις είναι πολύ μικρές και συμβαίνουν ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά των άλλων ατόμων. Με φιλοσοφικούς όρους, ο Επίκουρος τάσσεται υπέρ της απροσδιοριστίας – που σημαίνει πως, οτιδήποτε συμβαίνει μέσα στο σύμπαν είναι τυχαίο περισσότερο, παρά αναπόφευκτο.

Οι σύγχρονοι φυσικοί εξακολουθούν να διαφωνούν για το αν η ύλη συμπεριφέρεται με θεμελιωδώς ντετερμινιστικό ή μη ντετερμινιστικό τρόπο. Η ανακάλυψη της αρχής της αβεβαιότητας το 1927 από τον Βέρνερ Χάιζενμπεργκ ήταν ένα βαρυσήμαντο γεγονός με καταλυτικό ρόλο στη διαμάχη αυτή. Το δίλημμα που παρουσιάζει η αρχή αυτή, είναι πως αδυνατούμε να εξακριβώσουμε ταυτόχρονα με απόλυτη ακρίβεια, τη θέση και την ορμή οποιουδήποτε σωματιδίου: όσο πιο ακριβής είναι ο προσδιορισμός της μιας, τόσο θα πρέπει αυτό να συνεπάγεται μια λιγότερο ακριβή μέτρηση της άλλης. Λόγω αυτής της εγγενούς ανακρίβειας, θα πρέπει να εισάγεται στις προβλέψεις ένας βαθμός «απροσδιοριστίας», μέσα σε ορισμένα όρια πιθανοτήτων. Ωστόσο, όταν μιλάμε για «απροσδιοριστία» με την πλήρη φιλοσοφική της έννοια, αναφερόμαστε σε κάτι πολύ βαθύτερο: σε τυχαίες αποκλίσεις που είναι αξιωματικού χαρακτήρα – σε μια θεμελιώδη ιδιότητα της ίδιας της ύλης. Υπάρχουν, λοιπόν, όρια ως προς το τι μπορεί να μετρηθεί, όπως ανακάλυψε ο Χάιζενμπεργκ, και αυτό δεν μπορεί παρά να σημαίνει πως δεν μπορούμε να προβούμε σε διαβεβαιώσεις αναφορικά με συμβάντα που ξετυλίγονται πέραν αυτών των ορίων. Έτσι, η αρχή της αβεβαιότητας δεν στηρίζει καμία από τις δύο πλευρές της διαμάχης.

Ωστόσο, η κριτική του Επίκουρου στον ντετερμινισμό του Δημόκριτου ξεκινά από μια εύλογη παρατήρηση ενός οφθαλμοφανούς γεγονότος` μια παρατήρηση μεγάλη όσο και το ίδιο το σύμπαν: αν τα άτομα δεν παρέκκλιναν ποτέ από την ευθύγραμμη πορεία τους στο κενό, πως θα μπορούσαν να βρουν έστω και μια ευκαιρία να συγκρουστούν μεταξύ τους; Δεν θα συνέχιζαν απλά να πέφτουν βροχηδόν σε παράλληλες πορείες, για πάντα; Ακριβώς το ίδιο ζήτημα αντιμετωπίζουν οι κοσμολόγοι και σήμερα, στην προσπάθειά τους να περιγράψουν την πρώιμη ιστορία του σύμπαντος. Θέλουν να μάθουν πως συνέβη και, αντί για μια ομοιόμορφα κατανεμημένη ατομική ομίχλη, η φύση είναι γεμάτη με γαλαξίες, άστρα και πλανήτες.

KELT-9b: Ο πλανήτης που είναι θερμότερος από τα περισσότερα άστρα!

Ο πλανήτης KELT-9b δεν σταματά να ξαφνιάζει τους επιστήμονες καθώς συνεχίζει να αποκαλύπτει ολοένα και περισσότερα από τα αστρονομικά μυστικά του.

Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες αναφέρουν ότι ο συγκεκριμένος πλανήτης που βρίσκεται 670 έτη φωτός από εμάς είναι τόσο καυτός που διαλύει την ίδια την ατμόσφαιρά του.

Ειδικότερα, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «The Astrophysical Journal Letters», ο πλανήτης KELT-9b, που ανακαλύφθηκε το 2016, όχι μόνο είναι ο πιο θερμός πλανήτης που έχει εντοπιστεί από αστρονόμους, αλλά είναι και τόσο θερμός που βιώνει τήξεις ανά την επιφάνειά του, που έχουν αποτέλεσμα τα μόρια που συγκροτούν την ατμόσφαιρά του να διαλύονται.

Ο KELT-9b είναι τόσο ζεστός που είναι θερμότερος από το 80% των γνωστών άστρων.

Βάσει των στοιχείων από το τηλεσκόπιο Spitzer Space Telescope, οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι η πλευρά του πλανήτη που έχει μονίμως μέρα – μονίμως αντικρίζει το άστρο γύρω από το οποίο περιστρέφεται ο - έχει θερμοκρασία που φτάνει τους 4.300 βαθμούς Κελσίου, κάνοντας τον KELT-9b θερμότερο από το 80% των μέχρι σήμερα γνωστών άστρων.

Είναι τόσο ζεστή αυτή πλευρά του πλανήτη, που τα μόρια του υδρογόνου δεν μπορούν να συγκρατήσουν τους δεσμούς τους και διασπώνται σε άτομα υδρογόνου.

«Αυτό το είδος πλανήτη έχει τόσο ακραίες θερμοκρασίες, που διαφέρει από πολλούς πλανήτες», ανέφερε η πλανητική επιστήμονας, Μέγκαν Μανσφιλντ, από το πανεπιστήμιο του Σικάγο στις ΗΠΑ.

Δημόκριτος: η ουσία της ατομικής θεωρίας

Δημόκριτος: 460–370 π.Χ.

Βασικές αρχές της ατομικής θεωρίας

§1 Γενικές επισημάνσεις

Οι Λεύκιππος και Δημόκριτος ονομάζονται ατομικοί φιλόσοφοι, διότι για πρώτη φορά επιχείρησαν να διατυπώσουν την ατομική θεωρία. Προσπαθούν να εναρμονίσουν την ιωνική κοσμολογία με την ελεατική οντολογία. Ελεατική οντολογία είναι η φιλοσοφία ή η θεωρία του Παρμενίδη κυρίως για την ενότητα του όντος. Στον Λεύκιππο αποδίδονται τα έργα: «Μέγας Διάκοσμος», που δεν διασώθηκε πλην μιας σύντομης περίληψης ‒όχι χωρίς αμφισβήτηση και της ίδιας‒ και το «Περί Νου». Ο Δημόκριτος έγραψε το «Μικρός Διάκοσμος, όπως επίσης «Περί ανθρώπου φύσιος» (φυσικά έργα), ενώ από τα Ηθικά τα πιο σημαντικά ήταν: «Περί ευθυμίης» και «Υποθήκαι». Η ατομική θεωρία των παραπάνω φιλοσόφων προσπαθεί να φέρει σε συμφωνία την ελεατική θέση για το ένα και αμετάβλητο ον με βασικά γνωρίσματα της εμπειρικής πραγματικότητας, όπως μας την δίνει η αισθητηριακή αντίληψη, και ακόμη με το γεγονός της αλλαγής των πραγμάτων.

§2 Η έννοια του ατόμου

Η έννοια του ατόμου διατηρεί τα βασικά οντολογικά χαρακτηριστικά του όντος του Παρμενίδη. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα: το ον είναι αγέννητο και ανώλεθρο, εν, παν συνεχές, αμετάβλητο, ομοιογενές και ομοιόμορφο, τέλειο ή ολοκληρωμένο από όλες τις πλευρές. Τα άτομα κινούνται με αμοιβαίες συγκρούσεις και προσκρούσεις. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στα άτομα οδηγούν στην πλοκή τους, αν αυτά ταιριάζουν, ή στη διασπορά τους, αν δεν ταιριάζουν μεταξύ τους. Ο σχηματισμός των ατόμων προκύπτει από τη συνένωσή τους. Η έννοια του ατόμου είναι καθαρά θεωρητική και όχι εμπειρική έννοια.

§3 Ελεάτες (Παρμενίδης-Ζήνων) και ατομικοί: Διαφορές και ομοιότητες

Ι. Η βασική διαφορά της έννοιας του ατόμου από τα παραπάνω οντολογικά χαρακτηριστικά του όντος του Παρμενίδη είναι ότι το άτομο δεν είναι ένα, αλλά πολλά. Ο Δημόκριτος, προκειμένου να ξεπεράσει τις δυσκολίες της οντολογίας του Παρμενίδη, υποστήριξε ότι κατά κάποιο τρόπο υπάρχει και το μη ον: υπάρχει ως κενός χώρος. Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στο έργο του Μετά τα φυσικά, ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος υποστηρίζουν ότι «το ον είναι πλήρες και στερεό, το μη ον άδειο, δηλαδή κενό, και αραιό. Το κενό υπάρχει όσο και το σώμα, γι’ αυτό το μη ον υπάρχει όσο και το ον». Άλλη διαφορά ανάμεσα στους ατομικούς φιλοσόφους και στους Ελεάτες είναι ότι οι πρώτοι μιλούν για οντολογικό πλουραλισμό και ένα δυϊσμό αρχών: υπάρχει το πλήρες και το κενό, το ον και το μη ον. Οι Ελεάτες, απεναντίας, υποστηρίζουν ότι υπάρχει μόνο το ον και όχι το μη ον. Μιλούν δηλαδή για οντολογικό μονισμό: το ον είναι, ενώ το μη ον δεν είναι.

ΙΙ. Ο Δημόκριτος υποστηρίζει τη διαιρετότητα του όντος, όπως και τη δυνατότητα της κίνησης και της μεταβολής, σε αντίθεση με τους Ελεάτες και πρωτίστως τον Παρμενίδη που θεωρούν ότι το ον είναι έν, αδιαίρετο, ακίνητο και αμετάβλητο. Πώς την κατανοεί την ως άνω διαιρετότητα του όντος; Την κατανοεί ως εξής: το ον θρυμματίζεται σε άπειρα κομμάτια, που είναι ξεχωριστά μέσα στον κενό χώρο. Τα εν λόγω άπειρα κομμάτια ονομάστηκαν άτομα: είναι αδιαπέραστα και δεν μπορούν να κομματιαστούν παραπέρα.

ΙΙΙ. Κοινά στοιχεία ανάμεσα στους Ελεάτες και τους ατομικούς: το απόλυτο Είναι του Παρμενίδη και τα άτομα στον κενό χώρο είναι αιώνια, αμετάβλητα, αγέννητα και άφθαρτα, ομοιογενή, άτμητα και άπειρα. Αμφότερα βρίσκονται πέρα ή πίσω από την αισθητή πολλαπλότητα. Ο κόσμος των ατόμων, σαν το ον του Παρμενίδη, παραμένει απρόσιτος στην παρατήρηση. Ο κόσμος της εμπειρίας μας είναι απλό φαινόμενο. Ο Δημόκριτος διασπά την ενότητα της ουσίας σε άπειρα άτομα, όμοια ποιοτικά, ώστε να διασώζουν την ενότητα του κόσμου. Τα άτομα δεν επιδέχονται ποιοτικούς προσδιορισμούς, δηλαδή αντικειμενικές ιδιότητες. Οι ιδιότητές τους είναι υποκειμενικές, εκτός από το μέγεθος, σχήμα και βάρος που είναι αντικειμενικές ιδιότητες. Το χρώμα, η θερμοκρασία, η γεύση κ.λπ., τέτοιες ποιοτικές ιδιότητες προκύπτουν, κατά την αντιληπτική διαδικασία, από τα ερεθίσματα που προέρχονται από τα άτομα ή από τη συνένωση των ατόμων. Οι διαφορές στα αντικείμενα οφείλονται σε διαφορές του σχήματος, της διάταξης και της θέσης των ατόμων. Το γίγνεσθαι, δηλ. η ακατάπαυστη εναλλαγή των πραγμάτων, ανάγεται στις κινήσεις των ατόμων.

§4 Η σημασία της οντολογίας του Δημόκριτου

Ι. Με το να επιζητεί την αναγωγή των ποιοτικών προσδιορισμών σε ποσοτικούς, προετοιμάζει το έδαφος για τη νεότερη επιστήμη, της οποίας κύριο γνώρισμα είναι η ποσοτική αντίληψη του κόσμου ή για τον κόσμο. Αυτή η αντίληψη κυριαρχεί στο ατομικό πρότυπο και αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη γένεση της φυσικομαθηματικής επιστήμης. Η ατομική θεωρία, πράγματι, θα μπορούσε να αποτελέσει το κατάλληλο οντολογικό πλαίσιο για μια μηχανιστική φυσική, την οποία δεν είχαν συλλάβει ακόμα οι αρχαίοι ατομικοί. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, μια βασική αρετή του ατομικού προτύπου είναι ότι παρέχει δυνατότητες ποσοτικοποίησης των φαινομένων (Περί Ουρανού 303α4). Σε κάθε περίπτωση βέβαια, το εγχείρημα του Δημόκριτου δεν κατευθυνόταν προς μια μαθηματικοποίηση της φυσικής: έλειπε η έννοια της κίνησης με τη νεότερη σημασία, η γνώση της μηχανικής της κρούσης των σωμάτων και το πείραμα. Έλειπαν επίσης τα μαθηματικά, που θα μπορούσαν να αναλογούν στις τολμηρές θεωρητικές παραδοχές του. Έτσι δεν διατύπωσε νόμους κίνησης των φυσικών σωμάτων, αλλά έμεινε σε μια μεταφυσική σύλληψη της δομής των όντων.

ΙΙ. Ο Δημόκριτος άνοιξε το δρόμο που θα ακολουθούσε αργότερα η δυτική επιστήμη. Είναι ο δρόμος που οδήγησε στο μηχανιστικό κοσμοείδωλο, που από το 17ο αιώνα και μετά έμελλε να αποτελέσει το μεγάλο «παράδειγμα» της νεότερης επιστήμης. Η ατομική θεωρία αντικειμενικά έχει μηχανιστικό χαρακτήρα και από εδώ προκύπτει η εξηγητική της λειτουργία. Όλες οι μεταβολές στον κόσμο της εμπειρίας μας ανάγονται σε κινήσεις των αμετάβλητων ατόμων. Η παραδοχή αυτή οδηγεί περαιτέρω τον Δημόκριτο στην απόρριψη όλων των ποιοτήτων ως υποκειμενικών και στην αναγωγή τους στην αληθινή αιτία τους. Ποια είναι αυτή η αιτία; Τα άτομα που κινούνται στον κενό χώρο. Εδώ έχει την πηγή της η νεότερη θεωρία για τις πρωτεύουσες και δευτερεύουσες ιδιότητες των σωμάτων. Πρόκειται για καθαρά μηχανιστικό μοντέλο. Αυτό το μοντέλο ολοκληρώνεται με το να παραδέχεται ο Δημόκριτος μια τρίτη αρχή κοντά στα άτομα και το κενό.

§5 Η αρχή της αιτιότητας

Ι. Η τρίτη αρχή είναι η αρχή της αιτιότητας, η οποία αποτελεί το θεμέλιο της φυσικής αναγκαιότητας. Κατά τον Δημόκριτο τίποτα δεν γίνεται τυχαία, αλλά τα πάντα διέπονται από την αναγκαιότητα. Το ίδιο τονίζει και ο Λεύκιππος: η κίνηση διέπεται από το νόμο της ανάγκης. Ο Δημόκριτος υποστηρίζει ότι η κίνηση των ατόμων δεν έχει αρχή. Αποφεύγει έτσι την υιοθέτηση ενός μη υλικού αιτίου, δηλαδή μεταφυσικού, για την εξήγηση της κίνησης. Η κίνηση προκαλείται μόνο με κρούση των ατόμων. Τα άτομα και το κενό υπήρχαν πάντα· έτσι αναδύεται η υπόθεση ότι η κίνηση πρέπει να υπήρχε ανέκαθεν.

ΙΙ. Ο Αριστοτέλης επικρίνει τους ατομικούς, διότι δεν σκέφτηκαν ένα πρώτο κινούν αίτιο. Η επίκριση αυτή δεν φαίνεται εύλογη. Ωστόσο και η λύση που έδωσε ο Δημόκριτος ότι η κίνηση προκαλείται με κρούση των ατόμων δεν είναι ικανοποιητική. Η αντίληψη του Δημόκριτου για την ύλη είναι στατική. Τούτο συμβαίνει, γιατί δεν παίζει κανένα ρόλο στη θεωρία του η έννοια της δύναμης. Και δεν παίζει κανένα ρόλο, επειδή τα γνωρίσματα του ατόμου είναι αποκλειστικά γεωμετρικά, όπως μέγεθος-σχήμα κ.λπ. Η κίνηση δεν συνυφαίνεται με τη φύση της ύλης, της οποίας η ύπαρξη θεωρείται δεδομένη και αιώνια, όπως και η ίδια η κίνηση.

ΙΙΙ. Η κίνηση, όπως προαναφέρθηκε, δεν ανήκει στη φύση της ύλης για τον Δημόκριτο. Οι ατομικοί έχουν στατική αντίληψη για την ύλη, γι’ αυτό και ανάγουν την κίνηση των ατόμων στην πρόσκρουσή τους. Σύμφωνα λοιπόν με αυτό το πνεύμα, ένα άτομο μπορεί να κινηθεί από άλλο άτομο, έτσι ώστε κάθε κίνηση να προκύπτει από κινητικά αίτια. Ο Αριστοτέλης, ενόψει μιας τέτοιας εξήγησης των αιτίων της κίνησης, υποστήριξε πως το αίτιο της κίνησης θα πρέπει να αναζητηθεί σε μια διαφορετική από την ύλη αρχή, εφόσον η κίνηση δεν προσιδιάζει στην ύλη. Το ίδιο υποστήριξε και ο Αναξαγόρας. Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο Αριστοτέλης αποφεύγει να υιοθετήσει μια δίχως αρχή αιτιακή αλυσίδα, δηλαδή αλυσίδα αιτίων.

§6 Η οντολογία των ατομικών ως βάση για την κοσμογονία τους

Η κοσμογονία των ατομικών βασίζεται στην οντολογία τους. Προηγείται η ύπαρξη των ατόμων και με βάση τη δική τους δομή και τους δικούς τους σχηματισμούς δημιουργείται η γη, δηλαδή ο κόσμος με την έννοια του (φυσικού) σύμπαντος. Η διαδικασία έχει όπως εκτίθεται παρακάτω. Αρχικά, σύμφωνα με τους ατομικούς, υπήρχαν τα κινούμενα άτομα και το κενό. Αυτά τα άτομα σχηματίζουν κάποτε, για άγνωστο λόγο, μια δίνη που διαχωρίζει τα όμοια από τα ανόμοια και συγκεντρώνει στο κέντρο τα μεγαλύτερα άτομα, δημιουργώντας τη γη. Την ίδια στιγμή τα μικρότερα άτομα ωθούνται προς τα έξω. Το σύνολο τυλίγεται από ένα είδος μεμβράνης ή χιτώνα. Άλλα άτομα έρχονται σε επαφή με την περιστρεφόμενη μάζα και παρασύρονται μέσα στη μεμβράνη. Άλλα από αυτά αναφλέγονται λόγω της ταχύτητας περιστροφής και σχηματίζουν έτσι τα ουράνια σώματα. Οι ατομικοί δέχονται ότι υπάρχουν αναρίθμητοι κόσμοι που γεννιούνται και αφανίζονται, με βάση το εξής σκεπτικό:
‒υπάρχουν αναρίθμητα άτομα και ένα άπειρο κενό.
‒Επομένως δεν μπορεί να σχηματίστηκε μόνο ένας τέτοιος κόσμος. Δεν υπάρχει λόγος γι’ αυτό.
‒ Όλοι οι κόσμοι δεν έχουν την ίδια δομή.
‒Δεν έχουν όλοι τον ίδιο αριθμό ουρανίων σωμάτων και σε ορισμένους δεν υπάρχει ζωή.
‒Η κοσμογονική διαδικασία έχει τυχαίο χαρακτήρα και γι’ αυτό δεν παράγει το ίδιο αποτέλεσμα.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1370b-1371a)

Καὶ τὸ τιμωρεῖσθαι ἡδύ. οὗ γὰρ τὸ μὴ τυγχάνειν λυπηρόν, τὸ τυγχάνειν ἡδύ· οἱ δ᾽ ὀργιζόμενοι λυποῦνται ἀνυπερβλήτως μὴ τιμωρούμενοι, ἐλπίζοντες δὲ χαίρουσιν.

Καὶ τὸ νικᾶν ἡδύ, οὐ μόνον τοῖς φιλονίκοις ἀλλὰ πᾶσιν· φαντασία γὰρ ὑπεροχῆς γίγνεται, οὗ πάντες ἔχουσιν ἐπιθυμίαν ἢ ἠρέμα ἢ μάλα. ἐπεὶ δὲ τὸ νικᾶν ἡδύ, ἀνάγκη καὶ τὰς παιδιὰς ἡδείας εἶναι τὰς

[1371a] μαχητικὰς καὶ τὰς ἐριστικάς (πολλάκις γὰρ ἐν ταύταις γίγνεται τὸ νικᾶν), καὶ ἀστραγαλίσεις καὶ σφαιρίσεις καὶ κυβείας καὶ πεττείας. καὶ περὶ τὰς ἐσπουδασμένας δὲ παιδιὰς ὁμοίως· αἱ μὲν γὰρ ἡδεῖαι γίγνονται ἄν τις ᾖ συνήθης, αἱ δ᾽ εὐθὺς ἡδεῖαι, οἷον κυνηγία καὶ πᾶσα θηρευτική· ὅπου γὰρ ἅμιλλα, ἐνταῦθα καὶ νίκη ἔστιν· διὸ καὶ ἡ δικανικὴ καὶ ἡ ἐριστικὴ ἡδέα τοῖς εἰθισμένοις καὶ δυναμένοις.

Καὶ τιμὴ καὶ εὐδοξία τῶν ἡδίστων διὰ τὸ γίγνεσθαι φαντασίαν ἑκάστῳ ὅτι τοιοῦτος οἷος ὁ σπουδαῖος, καὶ μᾶλλον ὅταν φῶσιν οὓς οἴεται ἀληθεύειν. τοιοῦτοι δ᾽ οἱ ἐγγὺς μᾶλλον τῶν πόρρω, καὶ οἱ συνήθεις καὶ οἱ πολῖται τῶν ἄπωθεν, καὶ οἱ ὄντες τῶν μελλόντων, καὶ οἱ φρόνιμοι ἀφρόνων, καὶ πολλοὶ ὀλίγων· μᾶλλον γὰρ εἰκὸς ἀληθεύειν τοὺς εἰρημένους τῶν ἐναντίων· ἐπεὶ ὧν τις πολὺ καταφρονεῖ, ὥσπερ παιδίων ἢ θηρίων, οὐδὲν μέλει τῆς τούτων τιμῆς ἢ τῆς δόξης αὐτῆς γε τῆς δόξης χάριν, ἀλλ᾽ εἴπερ, δι᾽ ἄλλο τι.

Καὶ ὁ φίλος τῶν ἡδέων· τό τε γὰρ φιλεῖν ἡδύ (οὐδεὶς γὰρ φίλοινος μὴ χαίρων οἴνῳ) καὶ τὸ φιλεῖσθαι ἡδύ· φαντασία γὰρ καὶ ἐνταῦθα τοῦ ὑπάρχειν αὐτῷ τὸ ἀγαθὸν εἶναι, οὗ πάντες ἐπιθυμοῦσιν οἱ αἰσθανόμενοι· τὸ δὲ φιλεῖσθαι ἀγαπᾶσθαί ἐστιν αὐτὸν δι᾽ αὑτόν. καὶ τὸ θαυμάζεσθαι ἡδὺ διὰ ‹τὸ› αὐτὸ τῷ τιμᾶσθαι. καὶ τὸ κολακεύεσθαι καὶ ὁ κόλαξ ἡδέα· φαινόμενος γὰρ θαυμαστὴς καὶ φαινόμενος φίλος ὁ κόλαξ ἐστίν. καὶ τὸ ταὐτὰ πράττειν πολλάκις ἡδύ· τὸ γὰρ σύνηθες ἡδὺ ἦν. καὶ τὸ μεταβάλλειν ἡδύ· εἰς φύσιν γὰρ γίγνεται ‹τὸ› μεταβάλλειν· τὸ γὰρ αὐτὸ ἀεὶ ὑπερβολὴν ποιεῖ τῆς καθεστώσης ἕξεως, ὅθεν εἴρηται

μεταβολὴ πάντων γλυκύ.

***
Και η εκδίκηση προκαλεί ευχαρίστηση· γιατί αυτό που μας προκαλεί λύπη όταν δεν το πετυχαίνουμε, μας είναι ευχάριστο όταν το πετυχαίνουμε· οι οργιζόμενοι, αν δεν μπορούν να πάρουν εκδίκηση, αισθάνονται εξαιρετικά μεγάλη λύπη, ενώ αν έχουν ελπίδα να το πετύχουν, χαίρονται.

Ευχαρίστηση προξενεί και η νίκη, και μάλιστα όχι μόνο σ᾽ αυτούς που τους αρέσει να νικούν, αλλά γενικά σε όλους· γιατί τότε δημιουργείται ένα αίσθημα υπεροχής, κάτι που το επιθυμούν όλοι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Και αφού είναι κάτι το ευχάριστο η νίκη, δεν μπορεί παρά να προκαλούν ευχαρίστηση

[1371a] και όλοι οι αγώνες σωματικής και πνευματικής δύναμης (γιατί είναι συχνή σ᾽ αυτούς η νίκη)· έτσι και τα παιχνίδια με τους αστραγάλους, με τη μπάλα, με τα ζάρια, με τους πεσσούς· το ίδιο και οι σοβαρότεροι αγώνες· από αυτούς άλλοι γίνονται ευχάριστοι αφού πρώτα εξοικειωθεί κανείς μ᾽ αυτούς και άλλοι από την πρώτη κιόλας στιγμή, όπως π.χ. το κυνήγι με σκυλιά αλλά και κάθε είδος κυνηγιού· γιατί όπου υπάρχει άμιλλα, εκεί υπάρχει και νίκη· αυτός είναι και ο λόγος που η δικανική ρητορική και η εριστική προκαλούν ευχαρίστηση στους εξασκημένους και ικανούς.

Οι τιμές, επίσης, και το καλό όνομα είναι από τα πιο ευχάριστα πράγματα, γιατί ο καθένας φαντάζεται, τότε, ότι έχει τις ιδιότητες που έχει ο αξιόλογος άνθρωπος της αρετής, και μάλιστα όταν τη διαβεβαίωση τη δίνουν άνθρωποι που ο ίδιος θεωρεί ότι λένε την αλήθεια. Τέτοιοι είναι οι γείτονες παρά αυτοί που ζουν σε κάποια απόσταση, οι οικείοι και οι συμπολίτες παρά οι μακρινοί και ξένοι, οι σύγχρονοι παρά οι μεταγενέστεροι, οι φρόνιμοι παρά οι άφρονες, οι πολλοί παρά οι λίγοι· πραγματικά, είναι πιο πιθανό να λένε την αλήθεια αυτοί που είπαμε παρά οι αντίθετοί τους· γιατί καθόλου δεν μας ενδιαφέρει η τιμή ή η υπόληψη που έχουν για μας αυτοί που δεν τους υπολογίζουμε καθόλου, όπως τα μικρά παιδιά ή τα ζώα· και αν δείχνουμε κάποιο ενδιαφέρον γι᾽ αυτούς, δεν είναι γι᾽ αυτή τους την υπόληψη, αλλά για κάποιον άλλο λόγο.

Και ο φίλος επίσης είναι ένα από τα ευχάριστα πράγματα· γιατί και το να αγαπάς είναι ευχάριστο πράγμα (κανένας δεν είναι φίλος του κρασιού αν δεν βρίσκει σ᾽ αυτό ευχαρίστηση) όπως και το να σε αγαπούν· γιατί και σ᾽ αυτήν την περίπτωση το άτομο έχει την αίσθηση ότι διαθέτει τις ιδιότητες του καλού ανθρώπου, κάτι που το επιθυμούν όλοι όσοι είναι προικισμένοι με την ικανότητα να το αντιλαμβάνονται. «Να υπάρχουν άνθρωποι που να σε θέλουν φίλο τους», θα πει ότι προκαλείς την αγάπη τους γι᾽ αυτό που είσαι. Και το να σε θαυμάζουν είναι ευχάριστο πράγμα· γιατί είναι το ίδιο με το να σε τιμούν. Ευχαρίστηση προκαλούν επίσης η κολακεία και ο κόλακας· γιατί ο κόλακας είναι ένας κατ᾽ όψιν θαυμαστής και ένας κατ᾽ όψιν φίλος. Ευχάριστο είναι επίσης να κάνουμε πολλές φορές τα ίδια πράγματα· γιατί, όπως το είπαμε ήδη, αυτό στο οποίο έχουμε συνηθίσει είναι ευχάριστο. Και η αλλαγή όμως είναι ευχάριστη· γιατί η αλλαγή είναι επιστροφή στη φυσική κατάσταση· το να κάνει, πράγματι, κανείς συνεχώς το ίδιο πράγμα οδηγεί το άτομο σε μια υπερβολή της διαμορφωμένης μόνιμης και σταθερής ιδιότητάς του· εξού και ο λόγος

 η αλλαγή είναι σ᾽ όλα τα πράγματα γλυκιά.