ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (23.612-23.675)

Ἦ ῥα, καὶ Ἀντιλόχοιο Νοήμονι δῶκεν ἑταίρῳ

ἵππον ἄγειν· ὁ δ᾽ ἔπειτα λέβηθ᾽ ἕλε παμφανόωντα.
Μηριόνης δ᾽ ἀνάειρε δύω χρυσοῖο τάλαντα
615 τέτρατος, ὡς ἔλασεν. πέμπτον δ᾽ ὑπελείπετ᾽ ἄεθλον,
ἀμφίθετος φιάλη· τὴν Νέστορι δῶκεν Ἀχιλλεὺς
Ἀργείων ἀν᾽ ἀγῶνα φέρων, καὶ ἔειπε παραστάς·
«τῆ νῦν, καὶ σοὶ τοῦτο, γέρον, κειμήλιον ἔστω,
Πατρόκλοιο τάφου μνῆμ᾽ ἔμμεναι· οὐ γὰρ ἔτ᾽ αὐτὸν
620 ὄψῃ ἐν Ἀργείοισι· δίδωμι δέ τοι τόδ᾽ ἄεθλον
αὔτως· οὐ γὰρ πύξ γε μαχήσεαι, οὐδὲ παλαίσεις,
οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἀκοντιστὺν ἐσδύσεαι, οὐδὲ πόδεσσι
θεύσεαι· ἤδη γὰρ χαλεπὸν κατὰ γῆρας ἐπείγει.»
Ὣς εἰπὼν ἐν χερσὶ τίθει· ὁ δ᾽ ἐδέξατο χαίρων,
625 καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ναὶ δὴ ταῦτά γε πάντα, τέκος, κατὰ μοῖραν ἔειπες·
οὐ γὰρ ἔτ᾽ ἔμπεδα γυῖα, φίλος, πόδες, οὐδέ τι χεῖρες
ὤμων ἀμφοτέρωθεν ἐπαΐσσονται ἐλαφραί.
εἴθ᾽ ὣς ἡβώοιμι βίη τέ μοι ἔμπεδος εἴη
630 ὡς ὁπότε κρείοντ᾽ Ἀμαρυγκέα θάπτον Ἐπειοὶ
Βουπρασίῳ, παῖδες δὲ θέσαν βασιλῆος ἄεθλα·
ἔνθ᾽ οὔ τίς μοι ὁμοῖος ἀνὴρ γένετ᾽, οὔτ᾽ ἄρ᾽ Ἐπειῶν
οὔτ᾽ αὐτῶν Πυλίων οὔτ᾽ Αἰτωλῶν μεγαθύμων.
πὺξ μὲν ἐνίκησα Κλυτομήδεα, Ἤνοπος υἱόν,
635 Ἀγκαῖον δὲ πάλῃ Πλευρώνιον, ὅς μοι ἀνέστη·
Ἴφικλον δὲ πόδεσσι παρέδραμον ἐσθλὸν ἐόντα,
δουρὶ δ᾽ ὑπειρέβαλον Φυλῆά τε καὶ Πολύδωρον.
οἴοισίν μ᾽ ἵπποισι παρήλασαν Ἀκτορίωνε,
πλήθει πρόσθε βαλόντες, ἀγασσάμενοι περὶ νίκης,
640 οὕνεκα δὴ τὰ μέγιστα παρ᾽ αὐτόθι λείπετ᾽ ἄεθλα.
οἱ δ᾽ ἄρ᾽ ἔσαν δίδυμοι· ὁ μὲν ἔμπεδον ἡνιόχευεν,
ἔμπεδον ἡνιόχευ᾽, ὁ δ᾽ ἄρα μάστιγι κέλευεν.
ὥς ποτ᾽ ἔον· νῦν αὖτε νεώτεροι ἀντιοώντων
ἔργων τοιούτων· ἐμὲ δὲ χρὴ γήραϊ λυγρῷ
645 πείθεσθαι, τότε δ᾽ αὖτε μετέπρεπον ἡρώεσσιν.
ἀλλ᾽ ἴθι καὶ σὸν ἑταῖρον ἀέθλοισι κτερέϊζε.
τοῦτο δ᾽ ἐγὼ πρόφρων δέχομαι, χαίρει δέ μοι ἦτορ,
ὥς μευ ἀεὶ μέμνησαι ἐνηέος, οὐδέ σε λήθω,
τιμῆς ἧς τέ μ᾽ ἔοικε τετιμῆσθαι μετ᾽ Ἀχαιοῖς.
650 σοὶ δὲ θεοὶ τῶνδ᾽ ἀντὶ χάριν μενοεικέα δοῖεν.»
Ὣς φάτο, Πηλεΐδης δὲ πολὺν καθ᾽ ὅμιλον Ἀχαιῶν
ᾤχετ᾽, ἐπεὶ πάντ᾽ αἶνον ἐπέκλυε Νηλεΐδαο.
αὐτὰρ ὁ πυγμαχίης ἀλεγεινῆς θῆκεν ἄεθλα·
ἡμίονον ταλαεργὸν ἄγων κατέδησ᾽ ἐν ἀγῶνι
655 ἑξέτε᾽ ἀδμήτην, ἥ τ᾽ ἀλγίστη δαμάσασθαι·
τῷ δ᾽ ἄρα νικηθέντι τίθει δέπας ἀμφικύπελλον.
στῆ δ᾽ ὀρθὸς καὶ μῦθον ἐν Ἀργείοισιν ἔειπεν·
«Ἀτρεΐδη τε καὶ ἄλλοι ἐϋκνήμιδες Ἀχαιοί,
ἄνδρε δύω περὶ τῶνδε κελεύομεν, ὥ περ ἀρίστω,
660 πὺξ μάλ᾽ ἀνασχομένω πεπληγέμεν· ᾧ δέ κ᾽ Ἀπόλλων
δώῃ καμμονίην, γνώωσι δὲ πάντες Ἀχαιοί,
ἡμίονον ταλαεργὸν ἄγων κλισίηνδε νεέσθω·
αὐτὰρ ὁ νικηθεὶς δέπας οἴσεται ἀμφικύπελλον.»
Ὣς ἔφατ᾽, ὄρνυτο δ᾽ αὐτίκ᾽ ἀνὴρ ἠΰς τε μέγας τε
665 εἰδὼς πυγμαχίης, υἱὸς Πανοπῆος Ἐπειός,
ἅψατο δ᾽ ἡμιόνου ταλαεργοῦ φώνησέν τε·
«ἆσσον ἴτω ὅς τις δέπας οἴσεται ἀμφικύπελλον·
ἡμίονον δ᾽ οὔ φημί τιν᾽ ἀξέμεν ἄλλον Ἀχαιῶν
πυγμῇ νικήσαντ᾽, ἐπεὶ εὔχομαι εἶναι ἄριστος.
670 ἦ οὐχ ἅλις ὅττι μάχης ἐπιδεύομαι; οὐδ᾽ ἄρα πως ἦν
ἐν πάντεσσ᾽ ἔργοισι δαήμονα φῶτα γενέσθαι.
ὧδε γὰρ ἐξερέω, τὸ δὲ καὶ τετελεσμένον ἔσται·
ἀντικρὺ χρόα τε ῥήξω σύν τ᾽ ὀστέ᾽ ἀράξω.
κηδεμόνες δέ οἱ ἐνθάδ᾽ ἀολλέες αὖθι μενόντων,
675 οἵ κέ μιν ἐξοίσουσιν ἐμῇς ὑπὸ χερσὶ δαμέντα.»

***

Είπε και του Νοήμονος, συντρόφου του Αντιλόχου
την έδωκε, κι επήρε αυτός το λαμπερό λεβέτι.
Τέταρτος δύο τάλαντα χρυσάφι ο Μηριόνης.
615 Πέμπτον βραβείον έμενεν η δίχερη φιάλη.
Εκείνην έφερ᾽ ο Αχιλλεύς ανάμεσα στο πλήθος
στον Νέστορα και, «λάβε αυτό», του είπε, «γέροντά μου,
σαν του Πατρόκλου ενθύμημα να το ᾽χεις οπού ετάφη·
τι εκείνον πλέον δεν θα ιδείς στην μέσην των Αργείων.
620 Και το βραβείον τούτο εγώ σου δίνω χαρισμένο·
ότι και συ ν᾽ αγωνισθείς, θαρρώ, δεν θα θελήσεις
στο πάλαιμα ή στο γρόνθισμα, στο τρέξιμο ή στ᾽ ακόντι
ότι απ᾽ το γήρας το κακόν εκόπ᾽ η δύναμίς σου».
Και την φιάλην του ᾽βαλε στα χέρια· την επήρε
625 περίχαρος ο γέροντας και είπε του Αχιλλέως:
«Λόγια τωόντι αληθινά, επρόφερες, παιδί μου·
εμάργωσαν τα μέλη μου, τα πόδια και τα χέρια
που εδώ στους ώμους φτερωτά κινούνταν και τα δύο.
Πού είναι η νιότη μου κι η ανδρειά που στο Βουπράσι εφάνη
630 σαν έθαπταν οι Επειοί τον μέγα πολεμάρχον
Αμαρυγκέα, κι έθεσαν αγώνα τα παιδιά του.
Εκεί κανείς των Επειών μ᾽ εμέ δεν ομοιώθη
ή των γενναίων Αιτωλών, αλλ᾽ ούτε των Πυλίων.
Τον Κλυτομήδη ενίκησα στους γρόνθους Ηνοπίδην,
635 στην πάλην τον Πλευρώνιον, κατόπι τον Αγκαίον,
και τον εξαίσιον Ίφικλον στα πόδια και κατόπι
στ᾽ ακόντι τον Πολύδωρον και αντάμα τον Φυλέα.
Μόνον οι Ακτορίωνες στους ίππους μ᾽ επεράσαν,
διπλοί μού σπρώχθηκαν εμπρός με ζήλον να κερδίσουν
640 εκείνα που ήσαν ύστερα λαμπρότατα βραβεία.
Δίδυμοι αυτοί, και σταθερώς εκυβερνούσ᾽ ο ένας
εκυβερνούσε σταθερώς κι εμάστιζεν ο άλλος.
Ιδού ποιος ήμουν μια φορά· στους νέους τώρ᾽ αφήνω
έργα παρόμοια· κι εγώ στο μαύρο γήρας πρέπει
645 να υπακούσω, αν κι έλαμπα στην μέση των ηρώων.
Αλλ᾽ άμε κι ενταφίαζε τον φίλον σου μ᾽ αγώνες·
μου είναι ακριβό το χάρισμα και χαίρεται η ψυχή μου
που εμέ τον φίλον πάντοτε θυμάσαι και γνωρίζεις
πόση τιμή, των Αχαιών ανάμεσα μου πρέπει·
650 και οι θεοί μ᾽ ό,τι αγαπάς να σου το ανταποδώσουν».
Το εγκώμιον όλον άκουσε του Νέστορος κι εβγήκε
μέσ᾽ απ᾽ το πλήθος ο Αχιλλεύς και της γρανθομαχίας
της τρομερής κατέθεσεν αμέσως τα βραβεία.
Έφερε κι έδεσεν εκεί του κύκλου μες στη μέση
655 άστρωτο, κακοδάμαστο εξάχρονο μουλάρι·
κι ένα ποτήρι δίκουπο να λάβει ο νικημένος.
Και ορθός εστήθη κι έλεγε στην μέσην των Αργείων:
«Ατρείδες και όλ᾽ οι Αχαιοί με τες καλές κνημίδες,
ας έλθουν δύο δυνατοί γι᾽ αυτά ν᾽ αντισηκώσουν
660 πολύ ψηλά τους γρόνθους των και εις όποιον απ᾽ τους δύο
ο Απόλλων δώσει δύναμιν, κι οι Αχαιοί το κρίνουν,
ας πάρει το φερέπονο μουλάρι στην σκηνήν του
και ο νικημένος να χαρεί το δίκουπο ποτήρι».
Στον λόγον του επετάχθη ευθύς άνδρας τρανός και ωραίος
665 ο Πανοπείδης Επειός, εξαίσιος γρονθομάχος.
Και πιάνοντας το εργατικό τετράποδο τους είπεν:
«Εμπρός, όπου το δίκουπο ποτήρι θενά πάρει·
και το πουλάρι εδώ κανείς με την γρονθομαχίαν
δεν θα κερδίσει, ότ᾽ είμ᾽ εγώ στην τέχνην τούτην πρώτος.
670 Δεν φθάνει που στον πόλεμον είμ᾽ ελλιπής; Και ποίος
δύναται να είναι ποτέ σ᾽ όλα καλός τεχνίτης;
Και ιδού το λέγω φανερά και άσφαλτ᾽ αυτό θα γίνει·
τες σάρκες θα του σχίσω εγώ, τα κόκαλα να σπάσω,
ώστε σιμά του ας στέκονται όσοι πονούν για κείνον
675 από τα χέρια νεκρόν εδώθε να τον πάρουν».

Ψυχικά νοσήματα και έγκλημα

Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί μελέτες για τις ψυχικές διαταραχές και φαίνεται να εμφανίζουν μία σημαντική συσχέτιση με τη βία και το έγκλημα. Κανείς δεν αναιρεί το γεγονός, πως κάποιες ψυχιατρικές διαταραχές είναι πιθανό να μας δώσουν υπό συγκεκριμένες συνθήκες μια παραβατική συμπεριφορά.

Ωστόσο, στη χώρα μας μόλις το 2% που έχει καταδικαστεί για εγκλήματα κατά της ζωής πάσχει από μείζονα ψυχιατρικά νοσήματα. Άλλωστε, είναι και στατιστικά αποδεδειγμένο πως τα βίαια εγκλήματα που συχνά συγκλονίζουν τις κοινωνίες μας δεν αποδίδονται σε κάποια μεμονωμένη ψυχοπαθολογία, αλλά είναι αποτέλεσμα πολυπαραγοντικών συνθηκών όπως είναι οι κοινωνικές συνθήκες και τα οικονομικά προβλήματα.

 
Η σχιζοφρένεια

Η Σχιζοφρένεια εκφράζεται με διαταραχή στην σκέψη, την αντίληψη, το συναίσθημα, την βούληση και τη συμπεριφορά και είναι μια νοσολογική οντότητα που επιβαρύνει την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Η αιτιοπαθογένειά της είναι αδιευκρίνιστη και η έναρξή της σημειώνεται συνήθως σε νεαρή ηλικία. Κάποια χαρακτηριστικά της συμπτώματα είναι οι παραληρητικές ιδέες, οι ψευδαισθήσεις και η αποδιοργανωμένη συμπεριφορά και κατ’ επέκταση η θεραπεία της είναι κυρίως φαρμακευτική.

Σύμφωνα μάλιστα με την “λογική” της κοινής γνώμης, η βίαιη συμπεριφορά και η Σχιζοφρένεια μοιάζουν να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Ωστόσο, οι σχιζοφρενείς παρουσιάζουν γνωστική, κοινωνική και λειτουργική αδυναμία και έχουν ανάγκη θεραπείας και προστασίας. Η εικόνα αυτή αποδεικνύει πως οι σχιζοφρενείς παρουσιάζουν μια διαταραχή που “ταλαιπωρεί” περισσότερο τους ίδιους και λιγότερο το περιβάλλον τους.

Δηλαδή, η Σχιζοφρένεια είναι μια ιατρική κυρίως κατάσταση παρά κοινωνικο-νομική. Πράγματι, οι μελέτες δείχνουν ότι ένα περιορισμένο ποσοστό της συνολικής βίας οφείλεται στους σχιζοφρενείς και συχνά αποτελούν τα θύματα της παραβατικότητας και του στιγματισμού.

 
Τα σύνδρομα της παραληρητικής παραγνώρισης

Τα Σύνδρομα Παραληρητικής Παραγνώρισης περιλαμβάνουν τέσσερα σύνδρομα και αφορούν πρόσωπα. Αρχικά, το πρώτο είναι το σύνδρομο Capgras όπου ο ασθενής πιστεύει ότι κάποιος γνωστός του, έχει αντικατασταθεί από έναν πανομοιότυπο σε εξωτερική εμφάνιση σωσία του. Παράλληλα, το δεύτερο σύνδρομο ονομάζεται σύνδρομο Fregoli όπου ο πάσχων αναγνωρίζει ένα γνώριμο πρόσωπο σε άλλους που δεν έχουν ομοιότητα με αυτό.

Τέλος, τα δύο τελευταία σύνδρομα είναι το σύνδρομο της σωματοψυχικής μεταμόρφωσης όπου ο άρρωστος ισχυρίζεται ότι ένα οικείο του πρόσωπο και ο άγνωστος μοιράζονται σωματικές και ψυχολογικές ομοιότητες και το σύνδρομο υποκειμενικού Σωσία όπου ο ασθενής έχει την πεποίθηση ότι ένα άλλο άτομο έχει πάρει την μορφή του, ψυχολογικά και σωματικά.

Η παρουσία αυτής της παραληρητικής παραγνώρισης αυξάνει την πιθανότητα ένα άτομο να ενεργήσει παραβατικά καθώς το θύμα που παραγνωρίζεται θεωρείται επικίνδυνο και μη εμπιστοσύνης και έτσι δικαιολογείται μια επίθεση εναντίον του. Με άλλα λόγια, άτομα με σύνδρομο παραληρητικής παραγνώρισης μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές σωματικές βλάβες και αν και είναι σπάνιες να οδηγηθούν μέχρι και σε ανθρωποκτονίες.

 
Οι συναισθηματικές διαταραχές

Οι συναισθηματικές διαταραχές έχουν συχνά συσχετισθεί με βίαιες συμπεριφορές και στην κατηγορία αυτή υπάγονται δύο μεγάλες οντότητες: η μείζων καταθλιπτική διαταραχή/ κατάθλιψη και η διπολική διαταραχή/ μανιοκατάθλιψη.

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή

Μια από τις παραβατικές συμπεριφορές που σχετίζονται με την μείζων καταθλιπτική διαταραχή είναι η αλτρουιστική δολοφονία και αυτοκτονία ή επεκτεινόμενη αυτοκτονία όπου η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά του ασθενούς επεκτείνεται σε οικεία του μέλη (κυρίως στην οικογένεια), σε μια προσπάθεια λύτρωσής τους από το στίγμα της σχεδιαζόμενης απόπειρας αυτοκτονίας του.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων το εκλυτικό γεγονός είναι η αποχώρηση της συζύγου. Παράλληλα, η ανθρωποκτονία που μπορεί να διαπράξει ένας καταθλιπτικός ασθενής ακολουθείται σύντομα από απόπειρα αυτοκτονίας ενώ μεγαλύτερο κίνδυνο για την τέλεσή της έχουν οι καταθλιπτικοί ασθενής με κατάχρηση ουσιών, με συννοσηρότητα κλπ. Ακόμη, ιδιαίτερη σύνδεση έχει βρεθεί ανάμεσα στην παιδοκτονία και την κατάθλιψη όπου η καταθλιπτική μητέρα σκοτώνει το παιδί της μερικές εβδομάδες μετά τη γέννησή του και συνήθως αυτοκτονεί στη συνέχεια.

Τέλος, η κατάθλιψη συσχετίζεται και με κλοπές από καταστήματα όπου οι δράστες κλέβουν αντικείμενα άχρηστα ή ευτελούς αξίας εξαιτίας καταπιεσμένων και ανέκφραστων συναισθημάτων.

Διπολική διαταραχή

Οι ασθενείς με μανία ή υπομανία φαίνεται να απασχολούν πιο συχνά τον νόμο από ό,τι οι ασθενείς με κατάθλιψη. Ειδικότερα, παρουσιάζουν δυσφορία, παραληρήματα, άρση σεξουαλικών αναστολών και ψυχοκινητική υπερδραστηριότητα. Τα συνήθη αδικήματα στα οποία εμπλέκονται αυτού του είδους ασθενείς είναι τα πταίσματα (μέθη, μικροαπάτες, ψευδής δήλωση στοιχείων ταυτότητας κ.α.). Βέβαια, σε σπάνιες περιπτώσεις οι διπολικοί ασθενείς μπορούν να τελέσουν και σοβαρά αδικήματα όπως είναι ο εμπρησμός και ο βιασμός.

Γενικότερα, ασθενείς με συναισθηματικές διαταραχές παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για βίαιες και εγκληματικές συμπεριφορές. Οι ασθενείς με κατάθλιψη εμπλέκονται σπάνια σε παραβάσεις αλλά όταν αυτό συμβεί διαπράττουν βίαια εγκλήματα ενώ οι διπολικοί ασθενείς απασχολούν συχνότερα τον νόμο αλλά με ελάσσονες παραβάσεις.

 
Οι νευρωσικές διαταραχές

Οι νευρωσικές διαταραχές περιλαμβάνουν την Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, την Διαταραχή Πανικού, την Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, τις Φοβίες, την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, αλλά και Διασχιστικές και Σωματομορφικές Διαταραχές. Οι νευρωσικές διαταραχές δεν φαίνεται μάλιστα να συνδέονται με μείζονα παραβατικότητα. Πιο ειδικά, το νευρωσικό άτομο διαφέρει συμπεριφορικά από την λογική συμπεριφορά και έχει την πεποίθηση ότι οι περιστάσεις επιβάλλονται επάνω του και δεν μπορεί να έχει τον υποκειμενικό τους έλεγχο. Φυσικά, αν σκεφτούμε την συχνή συννοσηρότητα των νευρωσικών διαταραχών με κατάχρηση ουσιών ή/και άλλες ψυχικές διαταραχές φαίνεται να αυξάνεται η συσχέτιση με τα εγκλήματα.

 
Οι διαταραχές προσωπικότητας

Η διαταραχή προσωπικότητας είναι μια χρόνια διαταραχή στην σχέση κάποιου με τον εαυτό του, τους άλλους και το περιβάλλον. Ως συνέπεια, ο πάσχων βιώνει δυσφορία ή και αποτυχία ανταπόκρισης σε κοινωνικούς ρόλους και υποχρεώσεις. Αναφορικά με τις διαταραχές προσωπικότητας και την παραβατική συμπεριφορά έχουν συσχετιστεί η μεθοριακή και η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας.

Μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας

Υπό αυτό το πρίσμα, τα συμπτώματα της μεθοριακής διαταραχής προσωπικότητας γίνονται φανερά μέσα από την εχθρότητα, το άγχος, την παρορμητικότητα και την καταθλιπτική διάθεση. Η μεθοριακή διαταραχή έχει συσχετισθεί με σεξουαλικά εγκλήματα και την πορνεία καθώς και με εγκλήματα που το παρορμητικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα έντονο. Επίσης, έχει συνδεθεί με ιδιόμορφες παραβατικές συμπεριφορές (π.χ. απαγωγή παιδιών) και με εγκλήματα οικογενειακής βίας.

Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας

Αναφορικά με τα συμπτώματα του αντικοινωνικού ατόμου η αλαζονεία, η παρορμητικότητα, ο περιορισμένος έλεγχος της συμπεριφοράς και η απουσία συναισθηματικής εμπειρίας είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που υπογραμμίζουν τον “σκληρό πυρήνα” αυτών των ατόμων. Γενικότερα, τα εγκλήματα που μπορούν να εκτελέσουν είναι επιθέσεις απέναντι σε ανθρώπους και ζώα, η καταστροφή περιουσίας, οι κλοπές και η παραβίαση κανόνων.

 
Επίλογος - Ψυχικά νοσήματα και έγκλημα

Εν κατακλείδι, οι εμπλεκόμενοι σε εγκληματικές πράξεις συνήθως δεν πάσχουν από κάποια ψυχιατρική διαταραχή και δεν χρειάζονται κάποια θεραπεία ή ασφάλεια.

Τα παραπάνω θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν όταν αναφερόμαστε στην σχέση παραβατικότητας και ψυχικών διαταραχών. Ειδικότερα, η αποδοχή αυτής της σχέσης χρειάζεται προσοχή και οριοθέτηση με στόχο την λήψη μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης του εγκλήματος αλλά και μείωση του διπλού στιγματισμού τρέλα-επικινδυνότητα.

Τι χρειάζεται να θυμόμαστε όταν σταματάμε να ελπίζουμε και να προσπαθούμε

«Τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι ανοίγουν την καρδιά τους; Νιώθουν καλύτερα» –Haruki Murakami

Τι κάνουμε όταν απλά δεν αντέχουμε; Όταν ο πόνος είναι υπερβολικός; Όπως και η αποθάρρυνση; Όταν δεν έχουμε κουράγιο πια να προσπαθούμε και να ελπίζουμε;

Και δεν είναι ότι δεν προσπαθούμε. Ήμασταν πολύ θαρραλέοι και επίμονοι όλο αυτό τον καιρό. Αντέξαμε πολλές δυσκολίες με δύναμη που οι άλλοι άνθρωποι δεν καταλάβαιναν. Αλλά τώρα νιώθουμε σπασμένοι από την προσπάθεια.

Αυτό ένιωσα όταν ο σύζυγός μου πέθανε από καρκίνο του στομάχου. Υπήρχαν δύο επουλωτικές συνειδητοποιήσεις που άλλαξαν όχι μόνο το μονοπάτι στο οποίο περπατούσα, αλλά και στο πώς ένιωθα. Και πιστεύω ότι μπορούν να βοηθήσουν κι εσάς.

1η συνειδητοποίηση: Δεν έχει να κάνει με εσένα

Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται πως αυτή η συνειδητοποίηση δεν θα μπορούσε να βοηθήσει κανέναν. Πώς θα θελήσεις να ζήσεις τη ζωή σου, αν δεν έχει να κάνει με εσένα τέλος πάντων;

Αλλά η αλήθεια είναι ότι παραμελούσα τον εαυτό μου, επειδή ήμουν τόσο εστιασμένη στον πόνο μου. Αλλάζοντας την εστίασή μου, καταπράυνα τον πόνο μου. Ωστόσο, δεν έκανα την αλλαγή για φιλοσοφικούς λόγους, αλλά επειδή έβλεπα πόσο πονούσαν τα παιδιά μου, τα οποία έκαναν θυσίες για να νιώσω εγώ καλύτερα.

Όταν άρχιζα να τα βλέπω αυτά, συνειδητοποίησα ότι είχα κλειστεί σε εμένα. Το ένστικτό μας αυτό μας ωθεί να κάνουμε σε τέτοιες περιπτώσεις, να απομονωθούμε. Αλλά το μοίρασμα και η αγάπη θεραπεύει.

2η συνειδητοποίηση: Δίνω αλλά κρατώ και για εμένα

Όταν η ελπίδα πετά μακριά και οι αποθήκες ενέργειάς μας στερεύουν, πρέπει να ξέρεις ότι όλα θα παίρνουν την κατηφόρα από εκεί και πέρα. Όμως, σε αυτό το σημείο είναι που πρέπει να γίνεις ο ήρωας/ η ηρωίδα της δικής σου ιστορίας.

Όταν άρχισα να ακούω από τα παιδιά μου πώς είχα παραμελήσει τον εαυτό μου, αποφάσισα τελικά να πάω σε όλους εκείνους τους γιατρούς που αμελούσα. Άρχισα να αγοράζω πράγματα για τον εαυτό μου και να οργανώνω δραστηριότητες που δεν ήταν απαραίτητες, αλλά ήθελα να τις κάνω.

Η δράση προηγούταν και η διάθεση ακολουθούσε. Το πρώτο βήμα ήταν να θρέψω τον εαυτό μου με προσοχή, εκείνη την προσοχή που θα έδινα σε κάποιον άλλο που αγαπούσα.

Αποφάσισα δηλαδή να αγαπήσω ξανά τον εαυτό μου. Η αγάπη προς τον εαυτό μας σημαίνει να αποκτήσω εγώ τον έλεγχο της ζωής μου.

Σημαίνει να πιστεύεις ότι μπορείς να δημιουργήσεις κάτι όμορφο ακόμα κι όταν νιώθεις πόνο. Σημαίνει να σέβεσαι τα δικά σου όρια. Και τέλος σημαίνει, ότι όταν έρθει η ώρα, πρέπει να αφήσεις τα παλιά σου απραγματοποίητα όνειρα για να πιστέψεις σε νέα.

O φόβος πάντα θα σε πηγαίνει πίσω

Φοβάμαι την αγάπη, φοβάμαι μην ξανά πάθω τα ίδια, φοβάμαι μήπως πληγωθώ. Δεν φοβάσαι όμως το να μην ζεις;

Όλοι έχουμε ένα παρελθόν, κάτι μας έχει μείνει από αυτό καλό-κακό. Όμως, που εστιάζουμε αλήθεια; Και γιατί το παρελθόν να μας κάνει άδικους κριτές για το μέλλον ή για το παρόν;

Στην πραγματικότητα είναι στο χέρι μας το πότε θα εμπλακούμε με άλλα πρόσωπα και πως θα τους συμπεριφερθούμε. Όταν λοιπόν μαστίζει ο φόβος μέσα μας, δεν είναι κανένας υποχρεωμένος να είναι το αποκούμπι μας για να ξεπεράσουμε τα κατάλοιπα μας.

Δεν είναι ντροπή να παραδεχτούμε ότι κάτι συμβαίνει μέσα μας το οποίο δεν είναι και τόσο ευχάριστο. Είναι όμως ντροπή το να το σκεπάζουμε με ωραιοποιημένες ‘’κουβέρτες’’ και να παριστάνουμε πως όλα είναι εντάξει.

Ό,τι κάνουμε έχει αντίκτυπο, αν όχι άμεσα, ετεροχρονισμένα, πάντως έχει.

Ύψιστη σημασία έχει το τι πραγματικά θέλω να είμαι.

Χωρισμένος; Ή ελεύθερος για μια καινούρια αρχή και όπου με βγάλει;

Στεναχωρημένος; Ή συνειδητοποιημένος και πιο δυνατός για να συνεχίσω;

Θυμωμένος; Η γαλήνιος να αποδεχτώ μια κατάσταση και να συνεχίσω παρακάτω στη ροή της ζωής;

Εξαρτημένος; ή πραγματικά ελεύθερος;

Να λέω μεγάλα λόγια που δεν μπορώ να πραγματοποιήσω; Ή να μιλάω λιγότερο και να λέω αλήθεια αυτά που μπορώ να υποστηρίξω;

Να ξεκαθαρίζω τις καταστάσεις; Ή να τις αφήνω όπως είναι;

Να διεκδικώ αυτό που θέλω; Ή να το αφήνω να φύγει επειδή κάτι με τρομάζει;

Δεν είμαστε αιώνια με σάρκα και οστά, ζήσε στιγμές, διεκδίκησε, πάλεψε, συνέχισε, σεβάσου τον εαυτό σου και τους άλλους, αγάπησε, δημιούργησε με πάθος, αγκάλιασε, κάνε έρωτα. Όμως μη φοβάσαι, γιατί το μόνο που θα καταφέρεις θα είναι να γυρνάς μονίμως σε έναν φαύλο κύκλο και να δημιουργείς συνέχεια τις ίδιες απογοητεύσεις.

Το μονοπάτι ενός λαβυρίνθου είναι κυκλικό και ελικοειδές, αλλά δεν έχει αδιέξοδα

Η αλήθεια είναι ότι, καθώς ο αγώνας για επιβίωση έχει καταλαγιάσει, ανακύπτει το ερώτημα: επιβίωση για ποιο πράγμα; “Όλο και περισσότεροι ἀνθρωποι σήμερα έχουν τα μέσα για να ζουν, αλλά δεν έχουν κάποιο νόημα για το οποίο να ζουν.” (Βίκτορ Φρανκλ.)

Σε όλο το έργο του ο Φρανκλ παρατηρούσε ότι, όταν δε μας απασχολεί η φυσική μας επιβίωση, τότε το ερώτημα μετατρέπεται σε επιβίωση για ποιο πράγμα; Παρόλο που όλο και περισσότεροι άνθρωποι σήμερα έχουν τα οικονομικά μέσα για να ζουν, παλεύουν με το ερώτημα: Για ποιο πράγμα ζούμε; Παρ’ όλη την υλική αφθονία, το εσωτερικό μας κενό, ή «υπαρξιακό κενό» σύμφωνα με τα λόγια του Φρανκλ, έχει γίνει ακόμα πιο πιεστικό. Κατά τον Φρανκλ, τόσο η θέληση για ευχαρίστηση του Φρόιντ όσο και η θέληση για δύναμη του Άντλερ αποτελούσαν ενδείξεις ότι κάτι έλειπε. Στην πραγματικότητα, η ανάγκη ή η παρόρμηση να αναζητάμε την ευχαρίστηση κατά Φρόιντ και η αδυσώπητη επιδίωξη δύναμης κατά Άντλερ δεν ήταν παρά προσπάθειες να καλυφθεί –και όχι να πληρωθεί- ένα κενό νοήματος στη ζωή των ανθρώπων. Επειδή η θέλησή τους για νόημα είχε ματαιωθεί, για οποιονδήποτε λόγο, επέλεγαν να ακολουθήσουν εναλλακτικά μονοπάτια, μονοπάτια που βασίζονταν στην υπόθεση ότι η ευχαρίστηση ή η δύναμη (ή και τα δύο) θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν αυτό που έλειπε.

Όταν οι άνθρωποι νιώθουν άδειοι μέσα τους, στρέφονται προς τα έξω. Αναζητούν την παρηγοριά στην ευχαρίστηση και στα υλικά πράγματα. Αναζητούν την επιβεβαίωση στη δύναμη και στην προσπάθεια να ελέγχουν τους ανθρώπους και τα πράγματα γύρω τους. Σκέφτονται: Αν μπορέσω να βρω ευχαρίστηση ή να ελέγξω τα πράγματα, θα βρω νόημα στη ζωή μου. Δυστυχώς, κάνουν λάθος.

Λαβύρινθοι νοήματος

Ο λαβύρινθος είναι μια αναλογία για τη ζωή. Δεν είναι ένας λαβύρινθος ή ένας γρίφος προς επίλυση, αλλά μια πορεία νοήματος προς βίωση. Το μονοπάτι ενός λαβυρίνθου είναι κυκλικό και ελικοειδές, αλλά δεν έχει αδιέξοδα. Το κέντρο είναι εκεί, αλλά το μονοπάτι μάς πάει μέσα από αμέτρητες στροφές και ελιγμούς. Στην πραγματικότητα, δε χανόμαστε ποτέ, αλλά ούτε και μπορούμε ποτέ να δούμε πού πάμε. Το σημαντικό είναι ότι πρέπει να πιστεύουμε πως είμαστε πάντα στο σωστό μονοπάτι. Πράγματι, δεν υπάρχουν λάθος μονοπάτια, μια και κάθε βήμα που κάνουμε, κάθε εμπειρία, μας διδάσκει κάτι για τη ζωή μας. Κάθε βήμα έχει νόημα. Στην πορεία, κάποιες φορές προχωράμε με άνεση και σιγουριά, κάποιες φορές κάνουμε διστακτικά, φοβισμένα βήματα, κάποιες φορές νιώθουμε την ανάγκη να σταματήσουμε και να αναλογιστούμε και άλλες φορές νιώθουμε την έντονη επιθυμία να αποτραβηχτούμε. Πρόκειται για ένα ιερό μονοπάτι ατομικότητας, και κανείς δεν μπορεί να το διαβεί παρά μόνο εμείς οι ίδιοι.

Αυτό που κανείς δεν μπορεί να μας το πάρει αλλά ούτε και να μας το δώσει

Αυτό που έχουμε μέσα μας, αυτό που μας συντροφεύει ακόμα και στην άκρα μοναξιά, αυτό που κανείς δεν μπορεί να μας το πάρει αλλά ούτε και να μας το δώσει, είναι πολύ πιο ουσιαστικό απ’ όλα τα αγαθά που μπορεί να διαθέτουμε, απ’ όλες τις εντυπώσεις που μπορεί να δίνουμε στους άλλους.

Ο πλούσιος πνευματικά άνθρωπος απασχολείται και διασκεδάζει έξοχα, ακόμα και σε απόλυτη μοναξιά με τις δικές του σκέψεις και φαντασιώσεις: ενώ ο περιορισμένος, παρά τη συνεχή εναλλαγή έργων, εορτών και ταξιδιών, νιώθει αγιάτρευτη πλήξη. – Ένας καλός, ολιγαρκής, ελαφρός χαρακτήρας μπορεί να νιώθει ικανοποιημένος ακόμα και σε συνθήκες στέρησης, ενώ ένας κακός, άπληστος, ζηλόφθονος χαρακτήρας δε νιώθει ευτυχία όσα πλούτη κι αν κατέχει. (Λέει πολύ σωστά ο Γκαίτε στο Ντιβάν: «Η μεγαλύτερη ευτυχία είναι η προσωπικότητα». 

Ο άνθρωπος μπορεί ν’ αφομοιώσει από έξω πολύ λιγότερα πράγματα απ’ ό,τι συνήθως νομίζουμε). – Πόσες και πόσες απολαύσεις δεν είναι περιττές, ίσως μάλιστα ενοχλητικές και επαχθείς για τον άνθρωπο που διαθέτει τη μόνιμη απόλαυση μιας εξαίρετης ατομικότητας!*
-------------------------------
* Σωκράτης, Οράτιος [εδώ ο Σοπενχάουερ παραπέμπει στην πρόταση του Σωκράτη σε σχέση με μια έκθεση ειδών πολυτελείας: «Πόσα πράγματα υπάρχουν λοιπόν που αν δεν τα ’χω δε θα μου λείψουν καθόλου» και στο στίχο του Οράτιου: «Φίλντισι, μάρμαρο, κοσμήματα, τυρρηνικά αγάλματα, πίνακες, ασημικά, λουσάτα ρούχα βαμμένα στην πορφύρα. Τα λιμπίζονται πολλοί, αλλά υπάρχουν μερικοί που ούτε καν ρωτούν γι’ αυτά». (Οράτιος, Επιστολές, II, 2,180-182.)]

Είναι αδύνατο να τακτοποιήσει τα κομμάτια (του εαυτού του και της ζωής του), όποιος δεν έχει μια εικόνα του συνόλου στο κεφάλι του

Ντροπαλός, αυθάδης· αγνός, ακόλαστος· πολυλογάς, λιγόλογος· σκληρός, λεπτός· έξυπνος, αποβλακωμένος· βαρύθυμος, εύθυμος· ψεύτης, αληθινός· γνώστης, αμαθής και απλόχερος και τσιγκούνης και άσωτος: όλα αυτά τα βλέπω διαδοχικά μέσα μου, ανάλογα κατά που στρίβω· και όποιος πολύ προσεκτικά μελετάει τον εαυτό του βρίσκει μέσα του, ακόμα και σε αυτή την ίδια του την κρίση, παρόμοιο ανεμοδούρι και τέτοια παραφωνία. Τίποτα δεν έχω να πω για τον εαυτό μου ολοκληρωτικά, απλά και σταθερά, χωρίς μπέρδεμα και χωρίς ανακάτεμα. Αν και είμαι πάντα της γνώμης να λέω καλό για το καλό και ευνοϊκά μάλλον να ερμηνεύω τα πράγματα που έτσι μπορούν να ερμηνευθούν, ωστόσο το περίεργο της κατάστασης μάς κάνει συχνά να σπρωχνόμαστε από το ίδιο το κακό σε καλή πράξη – αν η καλή πράξη δεν κρινόταν από τη διάθεσή μας και μόνο. Οπότε ένα τολμηρό κατόρθωμα δεν πρέπει να οδηγεί στο συμπέρασμα πως ένας άντρας είναι παλικάρι· όποιος θα ήταν παλικάρι, πάντα θα ήταν έτσι και σε όλες τις περιπτώσεις. Αν η ανδρεία ήταν συνήθης αρετή και όχι σκίρτημα, θα καθιστούσε έναν άνθρωπο εξίσου αποφασιστικό σε όλα τα ενδεχόμενα, είτε ήταν μόνος του είτε με συντροφιά, το ίδιο αν βρισκόταν σε περιχαρακωμένο στρατόπεδο ή στο πεδίο της μάχης· γιατί, ό,τι κι αν λέγετε δεν υπάρχει άλλη παλικαριά στα καλντερίμια [της πόλης] και άλλη στη μάχη. Με την ίδια τόλμη θα ανεχόταν μια αρρώστια στο κρεβάτι του, όπως μια πληγή στη μάχη και δεν θα φοβόταν το θάνατο, ούτε στο σπίτι του ούτε στην επίθεση.

Οι πράξεις μας δεν είναι παρά ψηφίδες ετερόκλητες –
την ηδονή περιφρονούν, στον πόνο λιποψυχούν· για την δόξα αδιαφορούν, η δυσμένεια τους καταβάλλει (ΚΙΚΕΡΩΝ),

και θέλουμε να αποκτήσουμε τιμή με ψεύτικα πιστοποιητικά. Η αρετή δεν θέλει να την ακολουθούμε παρά μόνο για αυτή την ίδια· και αν καμιά φορά δανειζόμαστε το προσωπείο της για άλλο σκοπό, μας το αποσπά αμέσως από τα μούτρα.

Να γιατί, για να κρίνουμε έναν άνθρωπο, πρέπει να ακολουθήσουμε για καιρό και με προσοχή τα ίχνη του· αν σε αυτά η σταθερότητα δεν στέκεται στα ίδια της τα θεμέλια,
έχοντας έναν τρόπο ζωής που εξέτασε και προετοίμασε (ΚΙΚΕΡΩΝ),

αν η ποικιλία των περιστάσεων τον κάνει να αλλάζει βηματισμό (“μονοπάτι”, εννοώ, γιατί το βήμα μπορεί να ταχύνει ή να βραδύνει), αφήστε τον να τρέχει· αυτός ο άνθρωπος πάει κατά πως φυσάει ο άνεμος.

Δεν μας εκπλήσσει, λέει ένας αρχαίος, που το τυχαίο έχει τόση ισχύ πάνω μας, αφού ζούμε κατά τύχη. Όποιος δεν κατηύθυνε τη ζωή του ως σύνολο προς έναν ορισμένο στόχο, είναι αδύνατο να βάλει τις μεμονωμένες πράξεις του στη σειρά. Είναι αδύνατο να τακτοποιήσει τα κομμάτια, όποιος δεν έχει μια εικόνα του συνόλου στο κεφάλι του. Ποιος ο λόγος να προμηθευτεί χρώματα, όποιος δεν ξέρει τι πρέπει να ζωγραφίσει; Κανείς δεν φτιάχνει ορισμένο σχέδιο της ζωής του· και σε αυτό το ζήτημα αποφασίζουμε κομματιαστά. Ο τοξότης πρέπει κατ’ αρχάς να ξέρει που στοχεύει και ύστερα να ταιριάξει το χέρι, το τόξο, τη χορδή, το βέλος και τις κινήσεις. Τα σχέδια μας εκτρέπονται, γιατί δεν έχουν κατεύθυνση και στόχο. Κανένας άνεμος δεν βολεύει όποιον δε έχει λιμάνι προορισμού.

Δεν συμφωνώ με την κρίση που βγήκε υπέρ του Σοφοκλή, που τον αποδείκνυε επαρκή για το χειρισμό των υποθέσεων του σπιτικού του και απέρριπτε την κατηγορία του γιου του περί του αντιθέτου, αφού προηγουμένως οι κριτές είχαν δει μια τραγωδία του. (ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ)

Ούτε βρίσκω πως όσα στοχάστηκαν οι Πάριοι, σταλμένοι για να διορθώσουν τους Μιλήσιους, είναι αρκετά για το συμπέρασμα που έβγαλαν.

Επισκεπτόμενοι το νησί, παρατήρησαν τα πιο καλοκαλλιεργημένα χωράφια και τα πιο νοικοκυρεμένα αγροτόσπιτα· και αφού κατέγραψαν τα ονόματα των κατόχων αυτών των πραγμάτων, όταν συνάθροισαν τους πολίτες της πόλης, ονόμασαν εκείνα εκεί τα αφεντικά νέους κυβερνήτες και άρχοντες, κρίνοντας ότι, προσεκτικοί στις ιδιωτικές τους υποθέσεις, θα ήταν προσεκτικοί και στις δημόσιες. (ΗΡΟΔΟΤΟΣ)

Είμαστε ολόκληροι καμωμένοι από κομμάτια και κομματάκια, ραμμένα μαζί τόσο διαφορετικά και τόσο κακόσχημα, έτσι που κάθε κομμάτι, κάθε στιγμή, παίζει το δικό του παιχνίδι. Και βρίσκεται τόση διαφορά ανάμεσα σε εμάς και στους εαυτούς μας, όση ανάμεσα σε εμάς και στους άλλους.

Άφησέ με να σε πείσω πως είναι σπουδαία υπόθεση να είσαι πάντα ο ίδιος άνθρωπος. (ΣΕΝΕΚΑΣ)

Δεν είναι αρκετό για μυαλό κατακαθισμένο να μας κρίνει απλώς και μόνο από τις εξωτερικές πράξεις· πρέπει να βυθομετρήσουμε ως τα κατάβαθα και να δούμε μέσα από ποια ελατήρια δίνεται κίνηση στα πράγματα. Δεδομένου όμως ότι πρόκειται για ριψοκίνδυνη και δεινή επιχείρηση, θα ήθελα λιγότεροι άνθρωποι να ανακατεύονταν με αυτή.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους, το σωστό όμως γίνεται με έναν μόνο τρόπο

Το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους (γιατί το κακό και το άπειρο πάνε μαζί, όπως δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι, ενώ το καλό πάει μαζί με το πεπερασμένο), το σωστό όμως γίνεται με έναν μόνο τρόπο (γι’ αυτό και το πρώτο είναι εύκολο, ενώ το άλλο είναι δύσκολο: είναι εύκολο, πράγματι να αποτύχεις στον στόχο σου και είναι δύσκολο να τον πετύχεις)- να γιατί η υπερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικά της κακίας και η μεσότητα της αρετής: «καλοί με έναν μόνο τρόπο, κακοί με χίλιους τόσους τρόπους». Η αρετή λοιπόν είναι μια έξη, που,

α) επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο.
β) βρίσκεται στο μέσον, στο μέσον όμως το «σε σχέση προς εμάς»

το μέσον αυτό καθορίζεται από τη λογική -πιο συγκεκριμένα, από τη λογική, πιστεύω, που καθορίζει ο φρόνιμος άνθρωπος- είναι μεσότητα μεταξύ δύο κακιών, που η μία βρίσκεται από την πλευρά της υπερβολής και η άλλη από την πλευρά της έλλειψης- και ακόμη με το νόημα ότι ορισμένες κακίες αποτελούν έλλειψη και άλλες πάλι υπερβολή σε σχέση με αυτό που πρέπει, είτε στα πάθη είτε στις πράξεις, ενώ η αρετή και βρίσκει και επιλέγει το μέσον. Από την άποψη λοιπόν της ουσίας της, και όσο μας ενδιαφέρει ο ορισμός της φύσης της, η αρετή είναι μεσότητα, από την άποψη όμως του σωστού και του άριστου είναι, ασφαλώς, κάτι που βρίσκεται στο ψηλότερο σκαλί.

Τι απέγινε η ωραία Ελένη

Την τραγικότητα του ρόλου της γυναίκας που “έστειλε” χιλιάδες άνδρες να πολεμήσουν στον δεκαετή πόλεμο της Τροίας όλοι τον γνωρίζουμε. Η ωραία Ελένη μισήθηκε, υμνήθηκε κατηγορήθηκε και ενέπνευσε. Όμως τι απέγινε η ωραία Ελένη; Ποιο ήταν το τέλος της; Ας πάμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι του μύθου.

Μετά την φυγή της από την Σπάρτη, μετά τα χρόνια του Τρωικού πολέμου, μετά την πολυτάραχη επιστροφή της στην Σπάρτη, μετά τον θάνατο του Μενέλαου, η Ελένη βρέθηκε ανάμεσα σε δύο προγόνους που την απεχθάνονταν: τον Νικόστρατο και τον Μεγαπένθη. Τότε πήρε την απόφαση να ξαναφύγει, αυτή την φορά μόνη, -κατά μία άλλη εκδοχή εξορίστηκε από τους γιους του Μενέλαου-, για να βρεθεί με μια παιδική της φίλη. Ταξίδεψε μέχρι την Ρόδο και μετέβη στην αργολική αποικία της Ρόδου, όπου βασίλευε η Πολυξώ, χήρα τότε από τις πολλές του Τρωικού πολέμου. Η Ελένη αναζητούσε επιτέλους καταφύγιο κοντά σε μια γυναίκα στις παιδικές της αναμνήσεις. Η Πολυξώ όμως ήθελε να εκδικηθεί για τον άντρα της τον Τληπόλεμο. (Παυσανίας – 3.19.9-11). Όπως πολλές άλλες γυναίκες επέρριπτε στην Ελένη την ευθύνη για τον χαμό του. Αλλά υποδέχθηκε την Ελένη ευγενικά. Για πρώτη φορά δεν παρενοχλούσαν την Ελένη άντρες.

Μια μέρα ονειροπολούσε ξαπλωμένη στην μπανιέρα, όταν εισέβαλαν μερικές θεραπαινίδες της Πολυξούς μεταμφιεσμένες σε Ερινύες. Την έσυραν έξω γυμνή ενώ έσταζε ακόμη νερά και την κρέμασαν σε ένα δέντρο, σε ένα πλάτανο, δέντρο αγαπημένο της θεάς Αφροδίτης αλλά και της Εκάτης. Αργότερα οι Ρόδιοι αφιέρωσαν ναό δίπλα στον πλάτανο που την είχαν βρει κρεμασμένη και λατρεύτηκε σαν Ελένη Δεντρίτις. Η Ελένη των δέντρων, η δενδρίτις τιμήθηκε με πλήθος γονιμικά αφιερώματα. Η δεντρολατρεία φαίνεται πως είναι θέμα πολλών μυκηναϊκών έργων τέχνης. Έτσι συναντάμε στον μύθο την Αριάδνη, θεά της Κρήτης να απαγχονίζεται μόνη της όπως έκανε και η Ηριγόνη της Αττικής, ενώ η Άρτεμις η απαγχονισμένη, είχε ιερό στην Κονδυλαία της Αρκαδίας.

Ο Απολλόδωρος παραδίδει ότι η Ελένη μεταφέρθηκε στα Ηλύσια πεδία, όπου έζησε με τον Μενέλαο. Ο Ευριπίδης (Ορ. 1629 κ.ε.) την είχε ανεβάσει στους ουρανούς με παρέμβαση του Απόλλωνα, που με προσταγή του Δία, σώζει την Ελένη από τα σπαθιά των δύο φίλων, Ορέστη και Πυλάδη, την υψώνει στους αιθέρες, όπου η Ελένη θα ζήσει αθάνατη δίπλα στα αδέλφια της τους Διόσκουρους, παραστέκοντάς τους στο έργο τους για την προστασία των ταξιδιωτών της θάλασσας.

Άλλοτε πάλι λέγεται ότι η Ιφιγένεια τη θυσίασε στην Ταυρίδα ή ότι η Θέτιδα τη σκότωσε στο ταξίδι της επιστροφής για να εκδικηθεί τον θάνατο του Αχιλλέα. Σύμφωνα με άλλη παράδοση η Ελένη παντρεύτηκε τον Αχιλλέα και έζησαν μαζί στο νησάκι Λευκή. Έκαναν μάλιστα και ένα γιο, τον Ευφορίωνα.

Η Ελένη έζησε περιτριγυρισμένη από τον έρωτα μερικών αντρών, από το μίσος πολύ περισσοτέρων και εκείνο όλων των γυναικών. Έτσι η Ελένη επέδειξε την ίδια άσεμνη θρασύτητα των θεαινών, όταν εμφανίστηκε μια νύχτα στον Όμηρο και του έδωσε την εντολή να γράψει ένα έπος για τους πολεμιστές του Τρωικού πολέμου, θέλοντας να παρουσιάσει τον θάνατό τους πιο ζηλευτό από των άλλων, και κατά κάποιο τρόπο χάρη στην τέχνη του Ομήρου, αλλά ιδιαίτερα εξαιτίας της, εκείνο το έπος είναι τόσο θελκτικό και διάσημο ανάμεσα σε όλα.

Αντί να κλάψει τις ενοχές της, παρήγγειλε, σαν βασίλισσα, την Ιλιάδα στον Όμηρο, για να την υμνήσει. Η λογοτεχνία υπάκουσε στο κέλευσμά της απορροφώντας την αφροδίσια μαγεία της. Ο Στησίχορος -που μας διηγείται την ιστορία του ο Πλάτωνας στον Φαίδρο- την κατηγόρησε ως “δίγαμη και τρίγαμη, αυτή που εγκαταλείπει τους άντρες”. Χρειάστηκε να τυφλωθεί και να αναιρέσει τα λόγια και τις κατηγορίες του για την Ελένη και να επανέλθει απολογητικά λέγοντας: “Δεν είναι αληθινός τούτος ο λόγος· δεν μπήκες στα υπερήφανα καράβια κι ούτε έφτασες στης Τροίας το κάστρο”.

Η ένταση ανάμεσα στο είδωλο και το σώμα της Ελένης, σαν είδωλο και μια ομορφιά που εκκολάφτηκε από το αυγό της Ανάγκης, ήταν πολύ δυνατή. Για πολλά χρόνια οι Έλληνες δεν κατάφεραν να την αντέξουν. Στον Όμηρο το σώμα και το είδωλο συνυπάρχουν σιωπηλά. Μετά το Όμηρο, ο κόμπος που τα σφίγγει σε ένα και μόνο πλάσμα χαλαρώνει όλο και περισσότερο, μέχρι που διαχωρίζονται. Από την μια πάντα θα υπάρχει η ένοχη γυναίκα με τους πολλούς άντρες, επανειλημμένα πουλημένη για την ομορφιά της, όπως μια οποιαδήποτε εταίρα. Από την άλλη θα εμφανίζεται η Ελένη, θύμα της ουράνιας μοχθηρίας.

Με έναν εσωτερικό κόσμο αμφισβητήσιμο και με πρόθεση να επιδεικνύεται και να εξαπατά, η ωραία Ελένη για αιώνες υπέμεινε προσβολές και βλαστήμιες. Αλλά ήταν πάντα η μοναδική γυναίκα στην οποία ο Δίας, επέτρεψε να τον αποκαλεί πατέρα.

“Ελένη, είσαι του Δία θυγατέρα, σαν άσπρος κύκνος ο γονιός σου στον κόρφο σ’ έσπειρε της Λήδας.
Ύστερα σ’ όλη την Ελλάδα σε είπαν άδικη, άπιστη, άθεη, προδότρια.
Μες στους ανθρώπους δεν υπάρχει τίποτα σίγουρο, στων θεών μόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια.”
Ευριπίδης-Ελένη στ. 1144-1150

Για ένα νου που δεν έχει υψώσει τοίχους γύρω του, η ζωή είναι κάτι το εκπληκτικό

Δεν ξέρω αν έχετε προσέξει, πηγαίνοντας κάποια βόλτα, ότι δίπλα στο ποτάμι υπάρχει μια στενόμακρη δεξαμενή. Δεν συνδέεται με το ποτάμι και μάλλον την έχουν σκάψει ψαράδες. Το ποτάμι κυλάει σταθερά, είναι βαθύ και πλατύ, αλλά η δεξαμενή είναι γεμάτη από διάφορα σκουπίδια που επιπλέουν, επειδή δεν συνδέεται με το ποτάμι, ενώ δεν υπάρχουν μέσα της ψάρια. Είναι μια δεξαμενή με λιμνασμένα νερά και το βαθύ ποτάμι την προσπερνάει κυλώντας γρήγορα, γεμάτο ζωή και δύναμη.

Δεν νομίζετε ότι και οι άνθρωποι είναι έτσι; Σκάβουν μια δεξαμενούλα για τους εαυτούς τους, μακριά από το ορμητικό ρεύμα της ζωής, και μέσα σ’ αυτή τη δεξαμενούλα λιμνάζουν και πεθαίνουν κι αυτό το λίμνασμα, αυτή τη φθορά, την ονομάζουμε ζωή. Αυτό συμβαίνει επειδή όλοι μας ζητάμε σταθερότητα- θέλουμε κάποιες επιθυμίες μας να μένουν πάντα ίδιες, θέλουμε όσα μας ευχαριστούν να μην τελειώσουν ποτέ. Σκάβουμε μια μικρή τρύπα και ταμπουρωνόμαστε μέσα της μαζί με την οικογένειά μας, τις φιλοδοξίες μας, τον πολιτισμό μας, τους φόβους μας, τους θεούς μας, τους διάφορους τρόπους λατρείας μας- και πεθαίνουμε εκεί μέσα, αφήνοντας τη ζωή να μας προσπερνάει – τη ζωή που είναι πρόσκαιρη, που αλλάζει συνεχώς, που είναι τόσο σύντομη, που έχει τόσο τεράστιο βάθος, τέτοια εκπληκτική δύναμη και ομορφιά.

Για ένα νου που δεν έχει υψώσει τοίχους γύρω του, που δεν τον βαραίνουν τα ίδια του τα αποκτήματα, όλα όσα έχει μαζέψει, η ίδια του η γνώση, για ένα νου που ζει χωρίς ψυχολογικό χρόνο, χωρίς σιγουριά, για έναν τέτοιο νου η ζωή είναι κάτι το εκπληκτικό. Ένας τέτοιος νους -που δεν αναζητάει τη βολή του και να γίνει κάτι- είναι η ίδια η ζωή, επειδή για τη ζωή δεν υπάρχει βόλεμα. Αλλά οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να βολευτούμε κάπου· θέλουμε ένα σπιτάκι, ένα όνομα, μια θέση, και λέμε ότι όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά. Απαιτούμε να υπάρχει μονιμότητα και δημιουργούμε πολιτισμούς που βασίζονται σ’ αυτή την ανάγκη.

Ο νους που αναζητάει μονιμότητα αποτελματώνεται πολύ γρήγορα. Όπως η δεξαμενή πλάι στο ποτάμι γεμίζει με σκουπίδια, έτσι κι ο νους φθείρεται και μαραίνεται πολύ γρήγορα. Μόνο ο νους που δεν έχει τοίχους, φράχτες, γύρω του, που δεν έχει πατερίτσες, που δεν βολεύεται κάπου, που κινείται όπως η ζωή, που ανοίγει ασταμάτητα δρόμους ψάχνοντας, ερευνώντας και συντρίβοντας τα εμπόδια, μόνο ένας τέτοιος νους μπορεί να είναι ευτυχισμένος, παντοτινά φρέσκος, επειδή τότε είναι δημιουργικός.

Καταλαβαίνετε τι λέω; Θα έπρεπε, διότι όλο αυτό είναι κομμάτι της πραγματικής εκπαίδευσης και όταν το καταλάβετε θα αλλάξει όλη σας η ζωή. Η σχέση σας με τους ανθρώπους, με το γείτονα σας, με τον άντρα σας ή με τη γυναίκα σας θα αποκτήσει εντελώς διαφορετικό νόημα. Τότε δεν θα ψάχνετε να βρείτε διάφορους τρόπους για να νιώσετε ολοκληρωμένοι, καθώς θα βλέπετε ότι το κυνήγι της ολοκλήρωσης προκαλεί πόνο και δυστυχία. Αν το κατανοήσετε αυτό τώρα που είστε παιδιά, θα αρχίσετε να κατανοείτε την εκπληκτική αλήθεια τού τι είναι η ζωή, και αυτή η κατανόηση θα φέρει απίστευτη ομορφιά και αγάπη, το άνθισμα της καλοσύνης. Αλλά κάθε προσπάθεια του νου που ψάχνει για μια “δεξαμενή” σιγουριάς, μονιμότητας οδηγεί μόνο σε σκοτάδι και φθορά. Και από τη στιγμή που μπει στη “δεξαμενή”, ένας τέτοιος νους φοβάται να ριψοκινδυνέψει να βγει έξω, να ψάξει, να ερευνήσει. Η αλήθεια, όμως,  η πραγματικότητα – ή όπως αλλιώς θέλετε να το πείτε- βρίσκονται έξω από τη “δεξαμενή”.

Θρησκεία είναι η αίσθηση της καλοσύνης, εκείνης της αγάπης που μοιάζει με το ποτάμι, που είναι ζωντανή, που κινείται αδιάκοπα. Σ’ αυτή την κατάσταση θ’ ανακαλύψετε ότι έρχεται κάποια στιγμή όπου δεν υπάρχει καμία αναζήτηση. Και αυτά το τέλος της αναζήτησης είναι η αρχή μιας άλλης αναζήτησης, εντελώς διαφορετικής: Είναι η αναζήτηση του θεού, της αλήθειας, της αίσθησης άτι είσαι ολοκληρωτικά καλός, που δεν έχει σχέση με το να καλλιεργείς την καλοσύνη ή την ταπεινότητα. Μια τέτοια αναζήτηση γίνεται για κάτι που είναι πέρα από επινοήσεις και κόλπα του νου, το οποίο σημαίνει άτι έχεις την αίσθηση αυτού του κάτι, ζεις μέσα σ’ αυτά, είσαι αυτά – και τούτο είναι αληθινή θρησκεία. Αλλά αυτό μπορείς να το ζήσεις μόνο αν αφήσεις τη «δεξαμενή» που έχεις σκάψει για σένα και βγεις έξω από αυτή για να μπεις στο ποτάμι της ζωής. Τότε η ζωή σε φροντίζει μ’ έναν πολύ παράξενο τρόπο, γιατί τότε φροντίζεις εσύ τον εαυτό σου. Η ζωή σε πάει εκεί όπου εκείνη πάει επειδή είσαι μέρος της, και τότε δεν υπάρχει πρόβλημα σιγουριάς ή τι θα πει ή τι δεν θα πει ο κόσμος. Και τότε υπάρχει η ομορφιά της ζωής.

Ερισύχθων. Ο πιο πεινασμένος πλούσιος

Όταν έπαψαν πλέον η γη και η θάλασσα να αναστατώνονται, βγήκαν οι άνθρωποι από τις σπηλιές που ζούσαν και άρχισαν τον αγώνα της επιβίωσης. Η Δήμητρα, αδελφή του Δία και του Ποσειδώνα, βλέποντας το δύσκολο αγώνα των ανθρώπων για την επιβίωσή τους, αποφάσισε να τους βοηθήσει. Τους έδωσε σπόρους από σιτάρι και τους έμαθε πώς να φροντίζουν και να καλλιεργούν τη γη. Οι άνθρωποι τιμούσαν τη θεά στους ιερούς τόπους, όπου ζούσαν οι ιέρειες της Δήμητρας. Ένας απ’ αυτούς ήταν και το Δώτιο πεδίο, ο σημερινός κάμπος της Αγιάς Λάρισας, από τους πρόποδες της Όσσας έως την αποξηραμένη πια λίμνη Βοιβηϊδα (Κάρλα).

Ο Ερυσίχθων, ηγούνταν είκοσι συντρόφων του όταν τόλμησε να εισβάλει στο άλσος που είχαν φυτέψει οι Πελασγοί προς τιμήν της Δήμητρας, στο Δώτιο. Καθώς χρειαζόταν ξυλεία, άρχισε να κόβει τα ιερά δέντρα. Η θεά πήρε τη μορφή της Νικίππης, ιέρειας του άλσους. Πρόσταξε τον Ερυσίχθονα να σταματήσει, του είπε ότι παραλογίζεται και ότι από την πράξη του αυτή όλο το Δώτιο πεδίο θα ερημωθεί, η θεά θα θυμώσει και η γη θα πάψει να καρπίζει. Ότι παρά τα πλούτη του, δεν θα βρίσκει τίποτε να φάει. Σίγουρος για τον εαυτό του, ο Ερυσίχθων, ανταπάντησε πως δε φοβάται τίποτα και σήκωσε απειλητικά το τσεκούρι του προς το μέρος της. Και ήταν τότε που αποκαλύφθηκε η Δήμητρα με όλη της την αίγλη. Οι τρομοκρατημένοι σύντροφοι του Ερυσίχθονα σκορπίστηκαν κι έμεινε μόνος. Εκείνο το βράδυ, η θεά κάλεσε από τη Σκυθία την Πείνα και καθώς αυτός κοιμόταν φύσηξε στο στόμα του και τον κυρίευσε.

Ο Ερυσίχθων έτρωγε συνεχώς με ακατάσχετη βουλιμία. Όλα τα πούλησε και δε χόρταινε με τίποτα. Ο πατέρας του, ο Τρίοπας, παρακάλεσε τον Ποσειδώνα να τον σώσει, αλλά δεν εισακούστηκε. Όταν τίποτα πια δεν του απόμενε να καταβροχθίσει, αποφάσισε να πουλήσει την κόρη του, τη Μήστρα. Εκείνη, καθώς ήταν ιέρεια του Ποσειδώνα, ζήτησε τη βοήθειά του και ο θεός της έδωσε το χάρισμα να μεταμορφώνεται σε ζώο. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο Ερυσίχθονας πουλούσε κάθε φορά την κόρη του ως «ζώο», που ξαναγύριζε σ’ αυτόν για να πουληθεί ξανά και ξανά μήπως και κάποτε χορτάσει, έως ότου ο βασιλιάς της Κορίνθου Σίσυφος τους αντιλήφθηκε. Ούτε αυτό λοιπόν τον έσωσε. Και ήταν λένε τέτοια η πείνα του, που τελικά, έφαγε τις ίδιες του τις σάρκες.

Όταν ο Χόκινγκ συνάντησε τον Εσερ

Στα περίφημα χαρακτικά του Εσερ ίσως κρύβεται η γεωμετρία του… Σύμπαντος

Το Σύμπαν ενδέχεται να έχει την ίδια σουρεαλιστική γεωμετρία με τις παράξενες εικόνες του Μ. Κ. Εσερ. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας μελέτης από τον διασημότερο εν ζωή επιστήμονα, τον Στίβεν Χόκινγκ του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ.

Η διαπίστωση ενθουσιάζει ίσως τους λάτρεις του ολλανδού χαράκτη, ο κ. Χόκινγκ όμως και η ομάδα του υποστηρίζουν ότι η μελέτη τους προσφέρει έναν τρόπο ώστε να συμβιβάσουμε τις γεωμετρικές απαιτήσεις της θεωρίας των χορδών – μιας υποθετικής προς το παρόν «θεωρίας των πάντων» – με το Σύμπαν που παρατηρούμε γύρω μας.

Οι υπολογισμοί τους βασίζονται σε έναν μαθηματικό ελιγμό ο οποίος ως τώρα εθεωρείτο αδύνατος. Αν όμως αποδειχθεί ότι ισχύει, ίσως μπορεί να εξηγήσει πώς το Σύμπαν αναδείχθηκε από τη Μεγάλη Εκρηξη και να ενώσει τη θεωρία της βαρύτητας με την κβαντομηχανική.

«Εχουμε έναν νέο δρόμο προς την κατασκευή μοντέλων του κόσμου μας με βάση τη θεωρία των χορδών» λέει ο συνεργάτης του κ. Χόκινγκ Τόμας Χέρτογκ, κοσμολόγος του Ινστιτούτου Θεωρητικής Φυσικής του Καθολικού Πανεπιστημίου του Λέβεν στο Βέλγιο.

Σύμπαν σε υπερβολική ψηφίδωση

Εκ πρώτης όψεως η ιδέα ότι τα χαρακτικά του Εσερ μπορούν να περιγράψουν τη διάταξη του Σύμπαντος φαίνεται να αντιφάσκει με όσα γνωρίζουμε γι’ αυτό.

Τα χαρακτικά στα οποία αναφερόμαστε είναι ψηφιδώσεις, εικόνες από επαναλαμβανόμενα σχήματα, όπως η αλληλοδιαδοχή αγγέλων και νυχτερίδων που βλέπουμε στο «Οριο του κύκλου IV». Αν και τα σχήματα αυτά είναι επίπεδα, χρησιμεύουν ως «προβολές» μιας διαφορετικής γεωμετρίας, της λεγόμενης υπερβολικής γεωμετρίας – περίπου όπως ένας επίπεδος χάρτης αποτελεί προβολή της σφαίρας της Υδρογείου. Για παράδειγμα, παρ’ ότι οι νυχτερίδες στην επίπεδη προβολή φαίνεται να μικραίνουν με γεωμετρική πρόοδο προς το όριο του κύκλου, στον χώρο της υπερβολικής γεωμετρίας έχουν όλες το ίδιο μέγεθος. Οι στρεβλώσεις προκύπτουν στην προβολή επειδή ο υπερβολικός χώρος δεν μπορεί να είναι επίπεδος. Αντ’ αυτού μοιάζει με ένα στρεβλό, κυματιστό τοπίο με λόφους σαν σαμάρια.

Το Σύμπαν μας όμως δεν μοιάζει καθόλου με κάτι τέτοιο. Οι μετρήσεις της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου – του αποήχου της Μεγάλης Εκρηξης – και των αποστάσεων των σουπερνόβα έχουν αποκαλύψει ότι το Σύμπαν μας είναι επίπεδο και όχι στρεβλό.

Επίσης επεκτείνεται με επιταχυνόμενο ρυθμό εξαιτίας μιας μυστηριώδους οντότητας η οποία είναι γνωστή ως σκοτεινή ενέργεια. Δεν ξέρουμε τι είναι η σκοτεινή ενέργεια ούτε από πού προήλθε, η μαθηματική γλώσσα όμως της Θεωρίας της Γενικής Σχετικότητας του Αϊνστάιν έχει βρει έναν τρόπο να περιγράψει αυτή την επιταχυνόμενη επέκταση. Η εισαγωγή μιας σταθεράς – γνωστής ως Κοσμολογική Σταθερά – στις εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας κάνει το Σύμπαν να επεκτείνεται επ’ άπειρον, μόνο όμως αν η σταθερά έχει θετικό πρόσημο. Ως τώρα το να λέμε ότι ζούμε σε ένα επ’ άπειρον επεκτεινόμενο Σύμπαν είναι το ίδιο με το να λέμε ότι το Σύμπαν μας έχει μια Κοσμολογική Σταθερά με θετική τιμή.

Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα τεράστια προβλήματα. Η Γενική Σχετικότητα καλύπτει μεν αυτή την πλευρά του Σύμπαντος, αλλά δεν μπορεί να περιγράψει τη Μεγάλη Εκρηξη. Ούτε μπορεί να ενώσει τη βαρύτητα, η οποία επενεργεί σε μεγάλες κλίμακες, με την κβαντομηχανική, η οποία επενεργεί σε πολύ μικρές κλίμακες. «Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί κάποιος να προβλέψει γιατί ζούμε στο Σύμπαν στο οποίο ζούμε» λέει ο κ. Χέρτογκ.

Εσερ και θεωρία των χορδών

Η θεωρία των χορδών από την πλευρά της προσφέρει μια ωραία ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορίας του Σύμπαντος και ενώνει τη βαρύτητα με την κβαντομηχανική. Ταιριάζει όμως περισσότερο σε ένα Σύμπαν με αρνητικά καμπυλωμένη, παρόμοια με τα χαρακτικά του Εσερ γεωμετρία και με μια αρνητική Κοσμολογική Σταθερά.

Αυτό έχει φέρει τους φυσικούς μπροστά σε ένα τεράστιο χάσμα: από τη μια πλευρά βρίσκεται ένα Σύμπαν το οποίο λειτουργεί αλλά δεν περιγράφεται από μια πλήρη θεωρία και από την άλλη βρίσκεται μια πλήρης θεωρία η οποία δεν περιγράφει το υπάρχον Σύμπαν.

Γέφυρα στο χάσμα

Ο Στίβεν Χώκινγκ εξακολουθεί να αιφνιδιάζει την επιστημονική κοινότητα.

Τώρα ο κ. Χόκινγκ, ο κ. Χέρτογκ και ο Τζέιμς Χαρτλ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα προτείνουν μια γέφυρα. Βρήκαν έναν τρόπο για να παραγάγουν ένα επεκτεινόμενο, επιταχυνόμενο Σύμπαν χρησιμοποιώντας μια αρνητική Κοσμολογική Σταθερά. Αυτό σημαίνει ότι η θεωρία των χορδών ίσως τελικά να περιγράφει το Σύμπαν που παρατηρούμε γύρω μας. Η πρόταση προέκυψε από μια ιδέα που ο κ. Χόκινγκ και ο κ. Χαρτλ είχαν τη δεκαετία του 1980 προκειμένου να ξεπεράσουν τις ελλείψεις της Γενικής Σχετικότητας όταν αναζητούσαν μια κβαντική εικόνα της κοσμολογίας.

Στην κβαντομηχανική μια απλή εξίσωση, η λεγόμενη κυματική εξίσωση, περιγράφει όλες τις πιθανές καταστάσεις στις οποίες μπορεί να περιέλθει ένα κβαντικό αντικείμενο και αποδίδει στην καθεμιά από αυτές μια συγκεκριμένη πιθανότητα. Ο κ. Χόκινγκ και ο κ. Χαρτλ έψαξαν να βρουν μια ανάλογη κυματική εξίσωση η οποία θα μπορούσε να παραγάγει την πιθανότητα διαφόρων συμπάντων τα οποία θα μπορούσαν να προκύψουν από τη Μεγάλη Εκρηξη. Μια εξίσωση που θα περιέγραφε όλα τα πιθανά σύμπαντα που θα μπορούσαν να υπάρξουν, συμπεριλαμβανομένων κάποιων στα οποία το ηλιακό σύστημα δεν θα είχε αναπτυχθεί ποτέ ή στα οποία η ζωή θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί πολύ διαφορετικά.

Επί 30 χρόνια ο κ. Χόκινγκ και ο κ. Χαρτλ επέβαλλαν στην κυματική τους εξίσωση μια θετική Κοσμολογική Σταθερά επειδή αυτό εθεωρείτο απαραίτητο. Αυτό όμως απέβαινε εις βάρος της ακρίβειας: κανένα από τα σύμπαντα που παρήγαγαν δεν έφθανε να είναι κάτι περισσότερο από μια χοντροκομμένη, κατά προσέγγιση έκφραση της πραγματικότητας.

Η στροφή της πλάστιγγας

Οι θεωρητικοί των χορδών βασανίζονταν επίσης με σύμπαντα με θετικές κοσμολογικές σταθερές τα οποία έτειναν να είναι ασταθή. Η κατασκευή τους μοιάζει λιγάκι με το να προσπαθεί κάποιος να ισορροπήσει ένα μολύβι όρθιο με τη μύτη: μπορεί να κρατηθεί για λίγο, όμως η ενεργητικά πιο σταθερή κατάσταση ενός μολυβιού είναι να κάθεται ξαπλωμένο στο τραπέζι, οπότε κάποια στιγμή θα πέσει. Οι πιο επιτυχημένες εκδοχές της θεωρίας των χορδών θα προτιμούσαν να ζουν σε ένα σύμπαν σαν αυτό του Εσερ.

«Η θεωρία των χορδών με μια αρνητική Κοσμολογική Σταθερά απλώς λειτουργεί πολύ καλύτερα» λέει ο κ. Χέρτογκ.

Η τελευταία δουλειά του κ. Χόκινγκ υποστηρίζει ότι αυτό το υποτιθέμενο ελάττωμα ίσως τελικά να είναι αυτό που «πλέκει» τη θεωρία των χορδών σε μια πραγματικότητα. Σε μια μελέτη την οποία δημοσίευσαν στον διαδικτυακό τόπο Arxiv.org ο αστροφυσικός και οι συνεργάτες του περιγράφουν πώς παρήγαγαν μια πληθώρα συμπάντων από κυματικές εξισώσεις με αρνητικές κοσμολογικές σταθερές, με κάποια από αυτά να επεκτείνονται και να επιταχύνονται.

«Ορισμένα από αυτά τα σύμπαντα επιταχύνονται ακριβώς σαν το Σύμπαν μας» λέει ο κ. Χέρτογκ. «Αποκαλύπτεται ότι η κβαντική κατάσταση περιλαμβάνει και τα δύο είδη συμπάντων, αυτόματα». Σε μια συγκεκριμένη κυματική εξίσωση μάλιστα αυτά τα επιταχυνόμενα και επεκτεινόμενα σύμπαντα αποδεικνύονται και τα πιθανότερα.

Μια κομψή σύνδεση

Το κλειδί σε αυτή τη θεωρία ήταν η συνειδητοποίηση ότι τα σύμπαντα που παρήγε η κυματική εξίσωση της ομάδας μπορούσαν να εξελιχθούν ώστε να μοιάζουν πολύ με μια συγκεκριμένη διατύπωση της θεωρίας των χορδών, την οποία έχει αναπτύξει ο Χουάν Μαλντασένα του Ινστιτούτου Προωθημένων Μελετών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον το 1997. «Υπήρχε μια μαθηματική σύνδεση, μια πολύ κομψή σύνδεση» λέει ο κ. Χέρτογκ.

Από τη στιγμή που εντόπισαν αυτή τη σύνδεση με την κυματική τους εξίσωση, ο κ. Χόκινγκ και η ομάδα του αποφάσισαν να δοκιμάσουν να ενώσουν τις δύο θεωρίες διατυπώνοντας μια καινούργια κυματική εξίσωση με μια αρνητική Κοσμολογική Σταθερά. Θεώρησαν ότι αυτό θα τους επέτρεπε να δανειστούν την ωραία πλήρη μαθηματική εικόνα του Σύμπαντος που προσφέρει η θεωρία των χορδών για να παραγάγουν σύμπαντα που επεκτείνονται επιταχυνόμενα.

Τι γίνεται όμως με τις παρατηρήσεις που υποδηλώνουν ότι το Σύμπαν μας είναι επίπεδο; Κατά τον ίδιο τρόπο που οι νόμοι της κίνησης του Νεύτωνα λειτουργούν για τα καθημερινά αντικείμενα αλλά υποχωρούν παραχωρώντας τη θέση τους στους πιο αναλυτικούς νόμους του Αϊνστάιν στις κοσμολογικές κλίμακες, η ομάδα του κ. Χόκινγκ πιστεύει ότι η φαινομενικά επίπεδη κατάσταση του Σύμπαντος μπορεί να το περιγράφει καλά στο επίπεδο που μας είναι ορατό αλλά από εκεί και πέρα υποχωρεί παραχωρώντας τη θέση της σε μια υποκείμενη γεωμετρία σαν αυτή των έργων του Εσερ.

Ακόμη νωρίς για συμπεράσματα

Ακόμη ωστόσο είναι πολύ νωρίς για να διακηρύξουμε ότι το ζήτημα του Σύμπαντος λύθηκε. Ο κ. Μαλντασένα δηλώνει ότι το μοντέλο της ομάδας του κ. Χόκινγκ δεν καλύπτει ορισμένες πλευρές των ολοκληρωμένων εκδοχών της θεωρίας των χορδών, όπως οι προβλέψεις για τη σταθερότητα ορισμένων σωματιδίων. «Θα ήταν θαυμάσιο αν αυτό ήταν το μόνο που έχουμε να κάνουμε» λέει. «Νομίζω όμως ότι είναι υπερβολικά απλουστευμένο. Είναι δύσκολο να δει κάποιος πώς μπορεί να επεκταθεί σε μια πληρέστερη θεωρία».

Ο κ. Χέρτογκ συμφωνεί ότι η δουλειά τους δεν είναι ολοκληρωμένη. Πιστεύει όμως ότι η αρνητική Κοσμολογική Σταθερά θα οδηγήσει κάποια στιγμή σε μια πλήρη περιγραφή του Σύμπαντος που παρατηρούμε γύρω μας. «Είναι μια λεωφόρος που ανοίγει τώρα» λέει. «Όχι κάτι που ήδη έχουμε στα χέρια μας».

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

12.2. Ντιλετάντι - Βίνκελμαν - Πιρανέζι

Την εποχή που στην Ιταλία, στην Πομπηία και την περιοχή της, γίνονται οι καταπληκτικές ανακαλύψεις αρχαιοτήτων, στην Αγγλία στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα σημαντικό ρόλο παίζει η εταιρεία των Ντιλετάντι, που δημιουργείται από φιλότεχνους αριστοκράτες το 1732 με ιδανικό την επιβολή μιας αρχαιοελληνικής καλαισθησίας (βλ. την πρόποσή τους «Ελληνική καλαισθησία και ρωμαϊκό πνεύμα»). Στη Γερμανία ο πατέρας της αρχαιολογίας Γιόχαν Γιόαχιμ Βίνκελμαν (1717-1768) επηρεάζεται από τον Άντον Ράφαελ Μενγκς (1728-1779), κλασικιστή ζωγράφο και θεωρητικό, που συστήνει φανατικά τη μίμηση των αρχαίων έργων και παραδέχεται τους κλασικούς της Αναγέννησης, Ραφαήλ, Μιχαήλ Άγγελο και Τιτσιάνο. Με το θεμελιώδες έργο του Βίνκελμαν το 1764, Geschichte der Kunst des Altertums, αρχίζει η επιστημονική αντιμετώπιση της τέχνης της Αρχαιότητας. Διακρίνεται για πρώτη φορά συστηματικά και περιγράφεται η εξέλιξη της τέχνης σε περιόδους. Ο Βίνκελμαν θα πει ότι, αν κάποιος γλύπτης της εποχής του θέλει να γίνει μεγάλος, πρέπει να φθάσει τα έργα της κλασικής Ελλάδας. Και να σκεφθεί κανείς ότι αυτά τα λέει κάποιος που γνώριζε τα κλασικά έργα μόνο από αντίγραφα, και που στη σύντομη ζωή του δεν κατάφερε να επισκεφθεί την Ελλάδα.

Στα μέσα του αιώνα οι Ευρωπαίοι προσέχουν και αποτυπώνουν τους δωρικούς ναούς του Paestum (Ποσειδωνίας) και της Αθήνας. Το μεγάλο έργο των Τζέιμς Στιούαρτ και Νίκολας Ρέβετ, Antiquities of Athens, που άρχισε να τυπώνεται το 1762, με ακριβείς αποτυπώσεις αρχαίων μνημείων της Αττικής, συμβάλλει στην ελληνική αναβίωση. Ο Ιταλός ζωγράφος και χαράκτης Τζιοβάνι Μπατίστα Πιρανέζι (1720-1778) είναι αυτός που θα αποτυπώσει στα σχέδια και τα χαρακτικά του ρωμαϊκά αρχιτεκτονικά μνημεία (πραγματικά ή καμιά φορά και φανταστικά), που θα επηρεάσουν καθοριστικά την τέχνη και την αισθητική του κλασικισμού και του ρομαντισμού. Μαζί του συνδέθηκε στην Ιταλία ο Ρομπέρ Υμπέρ (1733-1808), ο καλλιτέχνης που πήρε το παρατσούκλι «ο Ρομπέρ των ερειπίων», γιατί, ακολουθώντας τις αρχές των Πουσέν και Λορέν, για να ενισχύσει τη γραφικότητα, προσέθετε αρχαία αρχιτεκτονικά ερείπια στα τοπία του.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΑΡΙΣΤ Πολ 1281b21–1282b13

(ΑΡΙΣΤ Πολ 1281a11–1284b34: Ποιοι πρέπει να ασκούν εξουσία στην πόλη) 

Ποια πολιτικά δικαιώματα πρέπει να δοθούν στους πολλούς; – Η ανάγκη κυριαρχίας των "ὀρθῶς κειμένων" νόμων

διὸ καὶ τὴν
πρότερον εἰρημένην ἀπορίαν λύσειεν ἄν τις διὰ τούτων καὶ
τὴν ἐχομένην αὐτῆς, τίνων δεῖ κυρίους εἶναι τοὺς ἐλευθέρους
καὶ τὸ πλῆθος τῶν πολιτῶν. τοιοῦτοι δ’ εἰσὶν ὅσοι μήτε
(25) πλούσιοι μήτε ἀξίωμα ἔχουσιν ἀρετῆς μηδὲ ἕν. τὸ μὲν γὰρ
μετέχειν αὐτοὺς τῶν ἀρχῶν τῶν μεγίστων οὐκ ἀσφαλές (διά
τε γὰρ ἀδικίαν καὶ δι’ ἀφροσύνην τὰ μὲν ἀδικεῖν ἀνάγκη τὰ
δ’ ἁμαρτάνειν αὐτούς)· τὸ δὲ μὴ μεταδιδόναι μηδὲ μετ--
έχειν φοβερόν (ὅταν γὰρ ἄτιμοι πολλοὶ καὶ πένητες ὑπάρ-
(30) χωσι, πολεμίων ἀναγκαῖον εἶναι πλήρη τὴν πόλιν ταύτην).
λείπεται δὴ τοῦ βουλεύεσθαι καὶ κρίνειν μετέχειν αὐτούς.
διόπερ καὶ Σόλων καὶ τῶν ἄλλων τινὲς νομοθετῶν τάττου--
σιν ἐπί τε τὰς ἀρχαιρεσίας καὶ τὰς εὐθύνας τῶν ἀρχόν--
των, ἄρχειν δὲ κατὰ μόνας οὐκ ἐῶσιν. πάντες μὲν γὰρ
(35) ἔχουσι συνελθόντες ἱκανὴν αἴσθησιν, καὶ μιγνύμενοι τοῖς
βελτίοσι τὰς πόλεις ὠφελοῦσιν, καθάπερ ἡ μὴ καθαρὰ τροφὴ
μετὰ τῆς καθαρᾶς τὴν πᾶσαν ποιεῖ χρησιμωτέραν τῆς
ὀλίγης· χωρὶς δ’ ἕκαστος ἀτελὴς περὶ τὸ κρίνειν ἐστίν. ἔχει
δ’ ἡ τάξις αὕτη τῆς πολιτείας ἀπορίαν πρώτην μὲν ὅτι
(40) δόξειεν ἂν τοῦ αὐτοῦ εἶναι τὸ κρῖναι τίς ὀρθῶς ἰάτρευκεν,
οὗπερ καὶ τὸ ἰατρεῦσαι καὶ ποιῆσαι ὑγιᾶ τὸν κάμνοντα τῆς
νόσου τῆς παρούσης· οὗτος δ’ ἐστὶν ὁ ἰατρός. ὁμοίως δὲ τοῦτο καὶ
[1282a] περὶ τὰς ἄλλας ἐμπειρίας καὶ τέχνας. ὥσπερ οὖν ἰατρὸν
δεῖ διδόναι τὰς εὐθύνας ἐν ἰατροῖς, οὕτω καὶ τοὺς ἄλλους ἐν
τοῖς ὁμοίοις. ἰατρὸς δ’ ὅ τε δημιουργὸς καὶ ὁ ἀρχιτεκτονι--
κὸς καὶ τρίτος ὁ πεπαιδευμένος περὶ τὴν τέχνην (εἰσὶ γάρ
(5) τινες τοιοῦτοι καὶ περὶ πάσας ὡς εἰπεῖν τὰς τέχνας)· ἀπο--
δίδομεν δὲ τὸ κρίνειν οὐδὲν ἧττον τοῖς πεπαιδευμένοις ἢ
τοῖς εἰδόσιν. ἔπειτα καὶ περὶ τὴν αἵρεσιν τὸν αὐτὸν ἂν
δόξειεν ἔχειν τρόπον. καὶ γὰρ τὸ ἑλέσθαι ὀρθῶς τῶν εἰδό--
των ἔργον ἐστίν, οἷον γεωμέτρην τε τῶν γεωμετρικῶν καὶ
(10) κυβερνήτην τῶν κυβερνητικῶν. εἰ γὰρ καὶ περὶ ἐνίων ἔργων
καὶ τεχνῶν μετέχουσι καὶ τῶν ἰδιωτῶν τινες, ἀλλ’ οὔ τι τῶν
εἰδότων γε μᾶλλον. ὥστε κατὰ μὲν τοῦτον τὸν λόγον οὐκ
ἂν εἴη τὸ πλῆθος ποιητέον κύριον οὔτε τῶν ἀρχαιρεσιῶν οὔτε
τῶν εὐθυνῶν. ἀλλ’ ἴσως οὐ πάντα ταῦτα λέγεται καλῶς
(15) διά τε τὸν πάλαι λόγον, ἂν ᾖ τὸ πλῆθος μὴ λίαν ἀνδρα--
ποδῶδες (ἔσται γὰρ ἕκαστος μὲν χείρων κριτὴς τῶν εἰδότων,
ἅπαντες δὲ συνελθόντες ἢ βελτίους ἢ οὐ χείρους), καὶ ὅτι
περὶ ἐνίων οὔτε μόνον ὁ ποιήσας οὔτ’ ἄριστ’ ἂν κρίνειεν, ὅσων
τἆργα γινώσκουσι καὶ οἱ μὴ ἔχοντες τὴν τέχνην, οἷον
(20) οἰκίαν οὐ μόνον ἐστὶ γνῶναι τοῦ ποιήσαντος, ἀλλὰ καὶ βέλ--
τιον ὁ χρώμενος αὐτῇ κρινεῖ (χρῆται δ’ ὁ οἰκονόμος), καὶ
πηδάλιον κυβερνήτης τέκτονος, καὶ θοίνην ὁ δαιτυμὼν ἀλλ’
οὐχ ὁ μάγειρος. ταύτην μὲν οὖν τὴν ἀπορίαν τάχα δόξειέ
τις ἂν οὕτω λύειν ἱκανῶς· ἄλλη δ’ ἐστὶν ἐχομένη ταύτης.
(25) δοκεῖ γὰρ ἄτοπον εἶναι τὸ μειζόνων εἶναι κυρίους τοὺς φαύ--
λους τῶν ἐπιεικῶν, αἱ δ’ εὔθυναι καὶ αἱ τῶν ἀρχῶν αἱρέ--
σεις εἰσὶ μέγιστον· ἃς ἐν ἐνίαις πολιτείαις, ὥσπερ εἴρηται,
τοῖς δήμοις ἀποδιδόασιν· ἡ γὰρ ἐκκλησία κυρία πάντων
τῶν τοιούτων ἐστίν. καίτοι τῆς μὲν ἐκκλησίας μετέχουσι καὶ
(30) βουλεύουσι καὶ δικάζουσιν ἀπὸ μικρῶν τιμημάτων καὶ τῆς
τυχούσης ἡλικίας, ταμιεύουσι δὲ καὶ στρατηγοῦσι καὶ τὰς
μεγίστας ἀρχὰς ἄρχουσιν ἀπὸ μεγάλων. ὁμοίως δή τις ἂν
λύσειε καὶ ταύτην τὴν ἀπορίαν. ἴσως γὰρ ἔχει καὶ ταῦτ’
ὀρθῶς. οὐ γὰρ ὁ δικαστὴς οὐδ’ ὁ βουλευτὴς οὐδ’ ὁ ἐκκλησιαστὴς
(35) ἄρχων ἐστίν, ἀλλὰ τὸ δικαστήριον καὶ ἡ βουλὴ καὶ ὁ δῆ--
μος· τῶν δὲ ῥηθέντων ἕκαστος μόριόν ἐστι τούτων (λέγω δὲ
[μόριον] τὸν βουλευτὴν καὶ τὸν ἐκκλησιαστὴν καὶ τὸν δικαστήν)·
ὥστε δικαίως κύριον μειζόνων τὸ πλῆθος· ἐκ γὰρ πολλῶν
ὁ δῆμος καὶ ἡ βουλὴ καὶ τὸ δικαστήριον. καὶ τὸ τίμημα
(40) δὲ πλεῖον τὸ πάντων τούτων ἢ τὸ τῶν καθ’ ἕνα καὶ κατ’
ὀλίγους μεγάλας ἀρχὰς ἀρχόντων. ταῦτα μὲν οὖν διωρίσθω
[1282b] τοῦτον τὸν τρόπον· ἡ δὲ πρώτη λεχθεῖσα ἀπορία ποιεῖ φανε--
ρὸν οὐδὲν οὕτως ἕτερον ὡς ὅτι δεῖ τοὺς νόμους εἶναι κυρίους
κειμένους ὀρθῶς, τὸν ἄρχοντα δέ, ἄν τε εἷς ἄν τε πλείους
ὦσι, περὶ τούτων εἶναι κυρίους περὶ ὅσων ἐξαδυνατοῦσιν οἱ νό--
(5) μοι λέγειν ἀκριβῶς διὰ τὸ μὴ ῥᾴδιον εἶναι καθόλου διορί--
σαι περὶ πάντων. ὁποίους μέντοι τινὰς εἶναι δεῖ τοὺς ὀρθῶς
κειμένους νόμους, οὐδέν πω δῆλον, ἀλλ’ ἔτι μένει τὸ πάλαι
διαπορηθέν. ἅμα γὰρ καὶ ὁμοίως ταῖς πολιτείαις ἀνάγκη
καὶ τοὺς νόμους φαύλους ἢ σπουδαίους εἶναι, καὶ δικαίους ἢ ἀ--
(10) δίκους. πλὴν τοῦτό γε φανερόν, ὅτι δεῖ πρὸς τὴν πολιτείαν
κεῖσθαι τοὺς νόμους. ἀλλὰ μὴν εἰ τοῦτο, δῆλον ὅτι τοὺς μὲν
κατὰ τὰς ὀρθὰς πολιτείας ἀναγκαῖον εἶναι δικαίους τοὺς δὲ
κατὰ τὰς παρεκβεβηκυίας οὐ δικαίους.

***

Διό όχι μόνον την προειρημένην απορίαν δύναται τις να επιλύση διά τούτων, αλλά και την αμέσως μετ' αυτής συναπτομένην, ποία τουτέστι των κυριαρχικών δικαιωμάτων δέον να έχουν οι ελεύθεροι και το πλήθος των πολιτών (τοιούτοι δε είναι όσοι, μήτε (25) πλούσιοι μήτε αξίωμά τι κατά κληρονομικήν ευγένειαν, ή κατ' άλλο προτέρημα έχουν). Ούτω, το να μετέχουν αυτοί των μεγίστων αρχών δεν παρέχει ασφάλειαν· διότι επιρρεπείς όντες εις την αδικίαν και τας παραλόγους πράξεις κατ' ανάγκην αυτοί εις τα μεν θα αδικούν, εις τα δε θα παρεκτρέπωνται· αλλ' άφ ετέρου επίφοβον είναι να μη παραχωρήται εις αυτούς το δικαίωμα να μετέχουν της εξουσίας· διότι όταν οι πολλοί είναι εστερημένοι πολιτικής τιμής και πένητες, (30) κατ' ανάγκην η πόλις αύτη είναι πλήρης πολεμίων: Υπολείπεται λοιπόν ότι πρέπει να μετέχουν ούτοι του βουλεύεσθαι και κρίνειν. Διά τούτο δε ακριβώς και ο Σόλων και τινές των άλλων νομοθετών παρέχουν μεν εις τον λαόν το δικαίωμα συμμετοχής εις τας αρχαιρεσίας και εις τον έλεγχον των αρχόντων, δεν επιτρέπουν όμως την κατά μόνας άσκησιν ουδεμιάς αρχής εις τινα του πλήθους. Διότι οι πολλοί, ως σύνολον, (35) έχουν επί το αυτό συνερχόμενοι ικανήν αίσθησιν και αναμιγνυόμενοι με τους καλυτέρους, ωφελιμώτεροι γίνονται εις τας πόλεις, ως ακριβώς και η μη καθαρά τροφή αναμιγνυομένη μετά της καθαράς καθιστά το όλον μίγμα χρησιμώτερον ή η ολίγη καθαρά· κεχωρισμένως όμως έκαστος ατελώς κατ' άτομον κρίνει. Η πρώτη δε απορία την οποίαν το πολιτικόν τούτο σύνταγμα εγείρει, (40) είναι ότι θα εβασίζετο επί της υποθέσεως ότι ομοίως αγαθός κριτής είναι και εκείνος όστις θα έκρινε τις ιάτρευσεν ορθώς και ο ιατρός, του οποίου έργον είναι να ιατρεύση και να καταστήση υγιά τον καταπονούμενον εκ της κατεχούσης αυτόν νόσου· το αυτό δε δύναται εν προκειμένω να εκταθή και [1282a] επί των άλλων τεχνών και συστημάτων γνώσεων. Αλλ' όμως ως ο ιατρός πρέπει να δίδη ευθύνας εις τους ιατρούς, ούτω και οι άλλοι εις τους ομοίους. Αλλ' ιατρός είναι και ο εμπειρικώς ασκών την τέχνην ταύτην και ο επιστήμων και τρίτος ο περί την τέχνην ταύτην πεπαιδευμένος (διότι υπάρχουν (5) μερικοί τοιούτοι και περί τας άλλας γενικώς πάσας τας τέχνας, αναγνωρίζομεν δε το δικαίωμα του κρίνειν ουδέν ήττον εις τους πεπαιδευμένους περί τέχνην τινα ή εις τους επιστήμονας ταύτης). Ομοίως, ούτως έχει και προκειμένου περί της εκλογής των αρχόντων· διότι και το να εκλέξη τις ορθώς είναι έργον των ειδημόνων· ούτω προκειμένου να εκλεγή γεωμέτρης αρμόδιοι να εκλέξουν τούτον είναι οι γεωμέτραι, προκειμένου να εκλεγή κυβερνήτης πλοίου, (10) αρμόδιοι είναι οι κυβερνήται πλοίων· διότι και εάν περί ωρισμένων έργων και τεχνών έχουν γνώσιν τινα και ιδιώται, όμως η γνώσις αύτη δεν είναι όση η των ειδικών. Συνεπώς επί τη βάσει του συλλογισμού τούτου δεν θα έπρεπε να κατασταθή το πλήθος κυρίαρχον ούτε επί των αρχαιρεσιών ούτε επί του ελέγχου των αρχόντων. Αλλ' ίσως πάντα ταύτα δεν λέγονται ορθώς, (15) και διά τον προειρημένον λόγον, εάν το πλήθος δεν είναι σύνολον ανδραπόδων (θα είναι δηλαδή έκαστος μεν ατομικώς κριτής χείρων των ειδότων, άπαντες όμως εν συνόλω επί το αυτό συνελθόντες ή καλύτεροι ή ουχί χείρονες των ειδότων), αφ' ετέρου δε διότι περί ωρισμένων πραγμάτων ή πράξεων, ούτε μόνον ο κατασκευαστής ούτε και άριστα ούτος θα έκρινεν, ή οι γνωρίζοντες τα έργα ταύτα, αλλά μη κατέχοντες την τέχνην· επί παραδείγματι, (20) προκειμένου περί οικίας η γνώσις αυτής δεν ανήκει μόνον εις τον κατασκευάσαντα, αλλά και καλύτερον περί αυτής θα κρίνη ο χρησιμοποιών ταύτην, (χρησιμοποιεί δε ταύτην ο οικονόμος), και καλύτερον γνωρίζει το πηδάλιον ο κυβερνήτης του πλοίου ή ο κατασκευάζων τούτο τέκτων, και το συμπόσιον ο δαιτυμών και ουχί ο μάγειρος. Και αύτη μεν η απορία δύναται τις να συμπεράνη ότι ούτω λύεται ικανοποιητικώς. Υπάρχει όμως άλλη συνακολουθούσα ταύτην· (25) φαίνεται δηλονότι άτοπον να είναι επί των μειζόνων κυρίαρχοι οι κατωτέρας ποιότητος πολίται ή οι έγκριτοι, ο δε έλεγχος και η εκλογή των αρχόντων είναι τα σπουδαιότατα, ταύτα δε εις ωρισμένας, ως ελέχθη, πολιτείας ανατίθενται εις τον λαόν, διότι πάντων τούτων κυρίαρχος είναι η εκκλησία του δήμου· και μολοντούτο της μεν εκκλησίας του δήμου μετέχουν και (30) διασκέπτονται περί των κοινών και δικάζουν από των κατωτάτων τιμημάτων και της τυχούσης ηλικίας πολίται, ταμίαι όμως και στρατηγοί και των λοιπών ανωτάτων αξιωμάτων λειτουργοί καθίστανται μόνον οι των μεγάλων τιμημάτων πολίται. Αλλά καθ' όμοιον τρόπον θα ηδύνατο τις να επιλύση και ταύτην την απορίαν ― διότι και ο θεσμός ούτος έχει ίσως ορθώς· διότι ούτε ο δικαστής, ούτε ο βουλευτής, ούτε το μέλος της εκκλησίας του δήμου (35) είναι άρχων, αλλά το δικαστήριον και η βουλή και ο δήμος, έκαστος δε των απαρτιζόντων απλούν μόριον είναι, λέγω δε μόριον τον βουλευτήν, το μέλος της εκκλησίας του δήμου και τον δικαστήν. Ώστε δικαίως κυρίαρχον επί των μειζόνων καθίσταται το πλήθος και ο δήμος και η βουλή και το δικαστήριον εκ πολλών απαρτίζονται και το τίμημα (40) πάντων τούτων είναι μεγαλύτερον ή το τίμημα των καθ' ένα και κατ' ολίγους αρχόντων τας μεγάλας αρχάς. Και ταύτα μεν επαρκώς [1282b] οπωσδήποτε διηυκρινίσθησαν· η δε κατά πρώτον διατυπωθείσα απορία ουδέν έτερον καθιστά ούτω φανερόν, ως το ότι πρέπει οι νόμοι ορθώς κείμενοι να είναι οι κυρίαρχοι, οι δε άρχοντες, είτε είς είτε περισσότεροι είναι, επί τούτων να είναι κυρίαρχοι, εφ' όσον αδυνατούν επακριβώς να ορίζουν οι νόμοι, (5) λόγω του ότι δεν είναι εύκολον εν τη γενική αποφάνσει του νόμου να ορίζηται λεπτομερώς και επί πάντων η θέλησις τούτου. Οποίοι όμως πρέπει να είναι οι ορθώς κείμενοι νόμοι, ουδέν μέχρι τούδε εδηλώθη, αλλ' εξακολουθεί να παραμένη η εν αρχή απορία· άλλωστε και ασχέτως τούτου, αν και κατ' ανάγκην όμοιοι κατά ποιόν προς το ποιόν της πολιτείας θα είναι και οι νόμοι, φαύλοι ή σπουδαίοι, δίκαιοι η άδικοι, (10) φανερόν είναι βεβαίως, ότι πρέπει να είναι οι νόμοι σύμφωνοι προς τας θεμελιώδεις αρχάς του πολιτεύματος· αλλ' εάν αληθεύη τούτο, είναι φανερόν ότι οι κατά τα ορθά πολιτεύματα νόμοι κατ' ανάγκην είναι δίκαιοι, οι δε κατά τα παρεκβατικά κατ' ανάγκην ουχί δίκαιοι.