ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Ὑπὲρ Μεγαλοπολιτών (16-18)

[16] Δοκοῦσι δέ μοι Λακεδαιμόνιοι μάλα δεινῶν ἔργον ἀνθρώπων ποιεῖν. νῦν γάρ φασιν ἐκεῖνοι δεῖν Ἠλείους μὲν τῆς Τριφυλίας τινὰ κομίσασθαι, Φλειασίους δὲ τὸ Τρικάρανον, ἄλλους δέ τινας τῶν Ἀρκάδων τὴν αὑτῶν, καὶ τὸν Ὠρωπὸν ἡμᾶς, οὐχ ἵν᾽ ἑκάστους ἡμῶν ἴδωσιν ἔχοντας τὰ αὑτῶν, οὐδ᾽ ὀλίγου δεῖ· ὀψὲ γὰρ ἂν φιλάνθρωποι γεγονότες εἶεν·

[17] ἀλλ᾽ ἵνα πᾶσι δοκῶσι συμπράττειν ὅπως ἕκαστοι κομίσωνται ταῦθ᾽ ἅ φασιν αὑτῶν εἶναι, ἐπειδὰν δ᾽ ἴωσ᾽ ἐπὶ Μεσσήνην αὐτοί, συστρατεύωνται πάντες αὐτοῖς οὗτοι καὶ βοηθῶσι προθύμως, ἢ δοκῶσ᾽ ἀδικεῖν, περὶ ὧν ἔφασαν ἕκαστοι σφῶν αὐτῶν εἶναι συμψήφους λαβόντες ἐκείνους, μὴ τὴν ὁμοίαν αὐτοῖς [χάριν] ἀποδιδόντες.

[18] ἐγὼ δὲ νομίζω τὴν πόλιν, πρῶτον μὲν καὶ χωρὶς τοῦ καθυφεῖναι Λακεδαιμονίοις τινὰς Ἀρκάδων, Ὠρωπὸν ἂν κομίσασθαι, καὶ μετ᾽ ἐκείνων, ἂν τὰ δίκαια ποιεῖν ἐθέλωσι, καὶ μετὰ τῶν ἄλλων τῶν οὐκ οἰομένων δεῖν Θηβαίους ἐᾶν ἔχειν τἀλλότρια. εἰ δ᾽ ἄρα τοῦτ᾽ εὔδηλον ἡμῖν γένοιτο, ὅτι μὴ Λακεδαιμονίους ἐῶντες τὴν Πελοπόννησον καταστρέψασθαι οὐχ οἷοί τ᾽ ἐσόμεθ᾽ Ὠρωπὸν λαβεῖν, αἱρετώτερον, εἰ οἷόν τ᾽ εἰπεῖν, ἡγοῦμαι τὸν Ὠρωπὸν ἐᾶν ἢ Λακεδαιμονίοις Μεσσήνην προέσθαι καὶ Πελοπόννησον. οὐ γὰρ ἂν ἡγοῦμαι περὶ τούτου μόνον ἡμῖν εἶναι τὸν λόγον πρὸς ἐκείνους, ἀλλ᾽ — ἐάσω τό γ᾽ ἐπελθὸν εἰπεῖν μοι· περὶ πολλῶν δ᾽ ἂν οἶμαι κίνδυνον ἡμῖν γενέσθαι.

***
[16] Η πολιτική που ακολουθούν οι Λακεδαιμόνιοι δείχνει ανθρώπους εξαιρετικά έξυπνους. Διακηρύττουν δηλαδή τώρα εκείνοι ότι πρέπει οι Ηλείοι να ανακτήσουν κάποια μέρη της Τριφυλίας, οι Φλειάσιοι το Τρικάρανο, κάποιοι άλλοι Αρκάδες τη γη που τους ανήκει και εμείς τον Ωρωπό, όχι για να δουν τον καθένα από μας να έχει αυτό που του ανήκει, κάθε άλλο —γιατί κάπως αργά θα είχαν δείξει τα φιλανθρωπικά τους αισθήματα—

[17] αλλά για να φανεί σε όλους ότι τους βοηθούν να πάρουν πίσω ό,τι ο καθένας τους υποστηρίζει ότι είναι δικά του, ώστε, όταν οι ίδιοι βαδίσουν εναντίον της Μεσσήνης, όλοι αυτοί να σπεύσουν σε βοήθεια· διαφορετικά, θα χαρακτηριστούν άδικοι, εφόσον δεν τους ανταποδίδουν τα ίδια, ενώ είχαν τους Λακεδαιμονίους υποστηριχτές σχετικά με αυτά που ο καθένας τους υποστήριζε ότι του ανήκουν.

[18] Εγώ προσωπικά νομίζω ότι κατ᾽ αρχάς, και χωρίς να θυσιάσουμε μερικούς Αρκάδες στους Σπαρτιάτες, θα μπορούσε η πόλη μας να ανακτήσει τον Ωρωπό με τη βοήθεια και των Λακεδαιμονίων, αν δεχτούν να ενεργήσουν δίκαια, και των άλλων, όσοι νομίζουν ότι δεν πρέπει να αφήνουν τους Θηβαίους να κατέχουν ξένα εδάφη. Αν πάλι γίνει σαφέστατο σε μας ότι, σε περίπτωση που δεν αφήσουμε τους Λακεδαιμονίους να υποτάξουν την Πελοπόννησο, δεν θα μπορέσουμε να πάρουμε πίσω τον Ωρωπό, τότε νομίζω ότι είναι προτιμότερο —επιτρέψτε μου να το πω— να μην διεκδικήσουμε τον Ωρωπό παρά να αφήσουμε στο έλεος των Λακεδαιμονίων τη Μεσσήνη και ολόκληρη την Πελοπόννησο. Γιατί νομίζω ότι ο Ωρωπός δεν θα ήταν το μόνο θέμα διένεξης μεταξύ μας, αλλά — ας αφήσω αυτό που μου ήρθε στο μυαλό να σας πω· πιστεύω όμως ότι θα διατρέξουμε κίνδυνο για πολλά.

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΩΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Υπερχρονική απάντηση των κλασικών στην παγκοσμιοποίηση και τον πολυπολιτισμό

 

Τον τελευταίο καιρό πολύς είναι ο λόγος που γίνεται σχετικά με την παγκοσμιοποίηση και τις λεγόμενες «πολυπολιτισμικές» κοινωνίες που αναγκαία θα προκύψουν ως συ­νέπεια αυτής. Και είναι κάποιοι διανοούμενοι οι οποίοι, ενώ από τη μία εμφανίζονται ως πολέμιοι της παγκοσμιο­ποίησης, από την άλλη οι ίδιοι είναι οι θερμότεροι υποστηρικτές των «πολυπολιτισμικών» κοινωνιών, στις οποίες λαοί και έθνη εντελώς διάφορα και ξένα μεταξύ τους θα συμβιώνουν στο μέλλον αρμονικά.

    Ωστόσο οι περισσότεροι από εκεί νους που εκφράζουν αυτές τις απόψεις δεν τις θεμελιώνουν με στοιχειώδη ιστορική γνώση γύρω από το θέμα, εφόσον η πα­γκοσμιοποίηση δεν είναι ένα φαινόμενο πρωτοφανές στην ιστορία της ανθρω­πότητας. Έχει ξανασυμβεί στο παρελθόν στο πλαίσιο της ρωμαϊκής κοσμο­κρατορίας. Βεβαίως, ενώ τα μεγέθη είναι ανάλογα των εποχών, οι πληροφορίες που αντλούμε μέσα από τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας είναι αρκούντως προειδοποιητικές για το τι μας περιμένει.

    Όπως θα δούμε και στη συνέχεια, οι κλασικοί Έλληνες τοποθέτησαν τα πράγματα στη λογική και πραγματική τους βάση έχοντας υπόψη τους πάνω απ’ όλα τις αδυναμίες της απαίδευτης ανθρώπινης φύσης, οι οποίες συνήθως προ­καλούν παρανοήσεις, φοβίες, φανατισμούς και παρεξηγήσεις, που μοιραία με τη σειρά τους οδηγούν σε φυλετικές συγκρούσεις.

Τι συμβολίζει η ελληνική αντίσταση στον Περσικό εξουσιασμό

    Έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι η αντίσταση των Αθηναίων και των Πλαταιέ­ων στη μάχη του Μαραθώνα σε συνδυασμό και με τη μετέπειτα νικηφόρα αντί­σταση των ελληνικών πόλεων στους Μηδικούς Πολέμους έσωσε τον πολιτισμό από την ανατολίτικη βαρβαρότητα που πρέσβευε ή Περσία. Ό Πλάτων στους «Νόμους» του μας δίνει και μία άλλη διάσταση εκείνου του αγώνα, η οποία, όπως την περιγράφει ο ίδιος, ήταν μία μάχη και κατά του «πολυπολιτισμού» της τότε εποχής.

    «Πραγματικά, όταν λέμε ότι οι Έλληνες απέκρουσαν τον εχθρό, δεν μιλάμε σωστά. "Αν δεν υπήρχε η κοινή απόφαση Αθηναίων και Σπαρτιατών να αντισταθούν στον κίνδυνο τής δουλείας, θα είχαμε τώρα ολοκληρωτική επιμειξία ανάμεσα σε όλες τις ελληνικές φυλές αλλά κι ανάμεσα σε Έλληνες και βαρβάρους - και το αντίστροφο. Αυτό ακριβώς είχε γίνει ανάμεσα στους λαούς, που είναι σήμερα υπόδουλοι στους Πέρσες, οι διάφορες φυλές διασπάστηκαν και μετά ανακατεύτηκαν με τις άλλες, σχηματίζοντας νέες κοινότητες».
(«Νόμοι», 693α).

    Οι Έλληνες λοιπόν αντιστάθηκαν στη δουλεία, η οποία μεταξύ άλλων δεινών θα έφερνε και την πλήρη απώλεια της εθνικής τους συνείδησης. Μόνος δρόμος, όπως έδειξαν με το παράδειγμά τους οί Έλληνες, είναι η αντίσταση σε μια τέ­τοια πολιτισμική καταστροφή.

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι μιλούν για τη σύνθεση της κοινωνίας

    Ο Πλάτων και ο επηρεασμένος από τις πλατωνικές θέσεις Πλούταρχος δεί­χνουν την αντίθεσή τους προς το μοντέλο των πολυπολιτισμικών πόλεων. Το θε­ωρούν καταδικασμένο εξ αρχής και αδιέξοδο για όποιον επιχειρήσει να το εφαρμόσει. Οι μαρτυρίες των δύο φιλοσόφων είναι σημαντικότατες, διότι, ενώ απέχουν μεταξύ τους περίπου πέντε αιώνες, βλέπουμε να υποστηρίζουν - κατ’ αναλογίαν - τα ίδια τα οποία έχουν απήχηση και στην εποχή μας, πράγμα που σημαίνει ότι η ανθρώπινη φύση και οι κοινωνίες έχουν παραμείνει αμετάβλη­τες στις βασικές τους δομές ανεξάρτητα από τις εποχές.

    Ο Πλάτων, αναφερόμενος στις προϋποθέσεις και τις διαδικασίες που προη­γούνται της ίδρυσης μιας πόλης, γράφει χαρακτηριστικά για το αρνητικό ενδεχόμενο οι υποψήφιοι πολίτες να προέρχονται από διαφορετικού πολιτιστικού επιπέδου πόλεις, ακόμα και αν είναι όλοι Έλληνες. Ας μην λησμονούμε ότι κατά την εποχή του Πλάτωνα, αλλά και σήμερα ακόμα, οι κατά τόπους Έλλη­νες πέρα από την κοινή εθνική συνείδηση και τις πανελλήνιες συνήθειες που τους συνδέουν έχουν και τα ιδιαίτερα τοπικά τους έθιμα και αντιλήψεις, που πολλές φορές δεν συμβαδίζουν με τα έθιμα και τις συνήθειες άλλων περιοχών της Ελλάδας.

    «Τότε δεν θα είναι εύκολο για τις Κρητικές πόλεις να ιδρύσουν την αποικία τους. Γιατί οι άποικοι δεν έχουν την ενότητα ενός σμήνους μελισσών, δεν είναι λαός από μία συγκεκριμένη περιοχή με αμοιβαίες καλές διαθέσεις ανάμεσα σ’ αυτούς που μένουν πίσω και σ’ εκείνους που φεύγουν αναγκασμένοι από τη στε­νότητα του χώρου ή από άλλες παρόμοιες δυσκολίες. Μερικές φορές ένα μέρος της πόλης, διωγμένο από εμφύλιους σπαραγμούς, αναγκάζεται να φύγει και να πάει σε άλλο τόπο. Σε κάποια περίπτωση μετανάστευσε ολόκληρη η πόλη, όταν νικήθηκε από ισχυρότερους αντιπάλους. Μ’ αυτές τις συνθήκες άλλοτε είναι σχετικά εύκολο και άλλοτε μάλλον δύσκολο να ιδρυθεί μία πόλη και να θεσπιστούν οι νόμοι της. Όταν ένας λαός μιλάει την ίδια γλώσσα και υπακούει στους ίδιους νόμους, δημιουργείται ένα συναίσθημα αδελφοσύνης, αφού όλοι κάνουν τις ίδιες θρησκευτικές και άλλες τελετές. Απ’ το άλλο μέρος τα άτομα που έχουν συγκεντρωθεί από διάφορες περιοχές ίσως να φανούν περισσότερο πρόθυμα να υπακούσουν σε ένα νομικό κώδικα, αλλά θα χρειαστεί πολύς καιρός, για να αποκτήσουν σύμπνοια, όπως τα άλογα που είναι ζεμένα μαζί».                                                                                                                                                                                                                                                («Νόμοι» 708 bd).

    Σημειώνουμε ότι ο Πλάτων αναγνωρίζει τις παραπάνω δυσκολίες για τη σωστή λειτουργία μιας πόλης - κράτους έχοντας στο νου του σύνθεση πληθυσμού από διαφορετικά μέρη της 'Ελλάδας, δηλαδή με διαφορετικά έθιμα, τοπικές παραδόσεις, ηθικές αντιλήψεις της καθημερινότητας κ.λπ.

    Και φυσικά είχε δίκιο. Όποιος μελετήσει τις κοινωνικές δομές της σημερινής Αθήνας, ή οποία μετατράπηκε σε ένα χωνευτήρι των Ελλήνων, μπορεί με άνε­ση να διαπίστωση ότι στη μεγαλούπολη του Ελληνισμού έχουν πλέον πλήρως χαθεί όχι μόνο τα τοπικά παραδοσιακά ήθη και τα έθιμα της ίδιας της πόλης των Αθηνών αλλά και των υπολοίπων Ελλήνων πού ήρθαν να κατοικήσουν σε αυτήν. Επίσης ή συγκέντρωση πληθυσμού με διαφορετικές νοοτροπίες εντός του λεκανοπεδίου αλλοίωσε και τους ίδιους τους πολίτες. Βεβαίως το γεγονός ότι μέχρι πριν μία δεκαετία ό πληθυσμός της Αθήνας ήταν τουλάχιστον αμιγώς ελληνικός είχε περιορίσει την πολιτισμική αλλαγή, εφόσον τα πανελλήνια έθι­μα είχαν παραμείνει αλώβητα, αλλά υπήρχε και ή κοινή εθνική συνείδηση με­ταξύ των πολιτών ως ένας ισχυρότατος συνδετικός κρίκος.

    Τι συμβαίνει όμως, όταν σε μία πόλη αρχίζουν και έρχονται επί ίσοις όροις αλλοεθνείς; Ό Πλούταρχος, πού έζησε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια και είχε γνω­ρίσει τις πόλεις του ρωμαϊκού «imperium», εντός των οποίων ζούσαν άνθρωποι απ’ όλα τα μέρη και τα έθνη της αυτοκρατορίας, εφαρμόζοντας τις θέσεις του Πλάτωνα στη σύγχρονη του πραγματικότητα καταλήγει στο παρακάτω πόρισμα:

       «Οι πολλές και πoικίλες ποιότητες, πού περικλείουν αντιθέσεις και είναι δύσκολο να τις δαμάσεις, καταστρέφονται, προτού βρεθούν μαζί, εφόσον, όπως σε πόλη με ανθρώπους μιγάδες που έχουν συγκεντρωθεί από παντού, δεν είναι εύκολο να φτάσουν σε κατάσταση ενότητας και ομοιοπάθειας, αλλά κάθε μία τραβάει προς αυτό που της είναι οικείο και είναι δύσκολο να συνδυαστεί με το αλλόφυλο».                                                                                                                                                                                                                                   («Συμποσιακά», Δ', Πρόβλημα α', 661 C).

    Πόσο δίκιο είχε πράγματι ο Πλούταρχος. Όσα περιγράφει τα ζούμε πλέον και στις μεγάλες πόλεις της πατρίδας μας, ενώ πολύ πριν από εδώ τα ίδια συ­νέβησαν στις πρωτεύουσες των δυτικών χωρών. Εκεί μπορεί να δη κανείς ότι οι διάφορες εθνότητες μόνο τυπικά συνυπάρχουν, εφόσον τα «γκέττο» (οι γει­τονιές), στα όποια συσπειρώνονται οι ομοεθνείς, είναι ο μόνιμος τρόπος πού επι­λέγουν οι έχοντες κοινή καταγωγή, για να συμβιώσουν εντός της ίδιας πόλης με αλλόφυλους. Οι λεγόμενες «Τσαινατάουν» (κινεζικές πόλεις - συνοικίες), τα εβραϊκά γκέττο αλλά και οι ελληνικές συνοικίες σε Ευρώπη και Η.Π.Α. είναι η καλύτερη απόδειξη.

    Συχνά τα γκέττο συγκρούονται μεταξύ τους όπως στις Η.Π.Α., οπού οι Πορτορικανοί ανοίγουν συχνά πόλεμο με τους Νέγρους ή τους Μεξικανούς ή τους Κουβανούς, με τον νόμο να μην μπορεί να επιβληθεί στις περιοχές πού ελέγχουν και την κρατική εξουσία να έχει δώσει τη θέση της στις ένοπλες συμμορίες με τους εμπόρους ναρκωτικών ως Οπλαρχηγούς τους. Μάλιστα οι άγριες φυλε­τικές συγκρούσεις μεταξύ των εθνοτήτων των Η.Π.Α., όπου Ολόκληρες συνοι­κίες μετατρέπονται σε πεδία μάχης, αποδεικνύουν ότι είναι αδύνατον να ύπαρ­ξη αρμονική συμβίωση μεταξύ ανθρώπων πού νιώθουν, αλλά και είναι, ξένοι μεταξύ τους.

    Την ίδια ώρα στη Βρετανία οι Πακιστανοί, όπου είναι πληθυσμιακή πλειο­ψηφία και οι Άγγλοι μειονότητα, όπως συμβαίνει στην πόλη του Μπράντφορντ, επιδίδονται σε καθημερινούς βιασμούς νεαρών λευκών κοριτσιών και γυναικών, επειδή ή «κουλτούρα» τους τους απαγορεύει να έχουν ολοκληρωμένη σχέση με ομόφυλη πριν το γάμο, πράγμα πού δεν ισχύει φυσικά για τις λευκές, τις όποιες αντιμετωπίζουν ως ξένες· και ως τέτοιες τις θέτουν εκτός των ηθικών κανόνων πού τους δεσμεύουν με τις όμοιες τους. Επίσης στον αμερικανικό νό­το συχνά οι λευκοί «διασκεδάζουν» καίγοντας νέγρους, διότι δεν τους θεω­ρούν ανθρώπους.

    Αυτή είναι ή πραγματικότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες την είχαν επισημάνει, αλλά κανείς δεν τους άκουσε. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι γνώριζαν ότι εξαιτίας της έλλειψης ουσιαστικής παιδείας, πού σε όλες τις εποχές καταδυναστεύει περισ­σότερο ή λιγότερο τις λαϊκές μάζες, είναι πολύ δύσκολο να συμβιώσουν αρμο­νικά ομάδες ανθρώπων πού δεν αισθάνονται ομόφυλοι ή ομοεθνείς.

    Επίσης πολύ συχνά τον τελευταίο καιρό ακούμε ως επιχείρημα ότι εξαιτίας της υπογεννητικότητας πού υπάρχει στους Έλληνες ήταν λύση ανάγκης το να έλθουν αλλοδαποί στην Ελλάδα. Ο Πλάτων έχει άποψη για το θέμα αυτό εντελώς δια­φορετική από το επιχείρημα - δικαιολογία πού μόλις αναφέραμε: εξηγεί ότι η εισαγωγή ξένων στην πόλη, για να αντιμετωπισθεί η έλλειψη πληθυσμού, αν δεν συνοδεύεται από την κατάλληλη εκπαίδευση στο σύστημα αξιών της πόλης, θα αποβεί μοιραία:

«Αν όμως ο πληθυσμός ελαττωθεί από επιδημίες ή από πόλεμο και πέσει) κάτω από τον επιθυμητό αριθμό, δεν πρέπει να φέρνουμε στην πόλη ξέ­νους πολίτες πού δεν έχουν εκπαιδευθεί με το σωστό τρόπο»                                                                                                                                                                                                                                                                («Νόμοι» 741α).

    Την προειδοποίηση του Πλάτωνα κανείς δεν την πήρε στα σοβαρά, όταν προ ετών άνοιξαν τα σύνορα με την Αλβανία. Έτσι, την ίδια ώρα πού οι Έλληνες λειτουργούσαν σύμφωνα με τις πανάρχαιες αρχές της φιλοξενίας και άνοιγαν τα σπίτια τους στα ακριτικά χωριά, για να υποδεχθούν τους Αλβανούς λα­θρομετανάστες, οι νεοφερμένοι, φορείς άλλης αντίληψης, πού θέλει όποιο σπί­τι ξεκλείδωτο υποψήφιο για «πλιάτσικο», έπραξαν ανάλογα με τον τρόπο πού είχαν μάθει να σκέφτονται και να λειτουργούν στη χώρα τους: Κατάκλεψαν εκείνους πού τους υποδέχτηκαν με ανοικτές τις αγκαλιές! Στο τελευταίο δεν τίθεται ζήτημα καλών Ελλήνων και κακών Αλβανών. Πρόκειται για τη σύ­γκρουση δύο κοινωνιών πού είχαν διαφορετικές αξίες και αποκωδικοποιούσαν εντελώς αλλιώς τα γεγονότα.

Η πρόταση Σωκράτη: «Πολίτης του Κόσμου»

    Ωστόσο οι Έλληνες, όντας λαός ναυτικός και ανήσυχος, από νωρίς βρέθη­καν να περιπλανώνται σε χώρες ξένες, μακριά από τις πατρίδες τους. Αποτέ­λεσμα των περιπλανήσεων τους ήταν και ή ίδρυση αποικιών σε όλο τον κόσμο. Εκεί, στις αποικίες, έμαθαν να συνυπάρχουν με τους ντόπιους λαούς. Εντός των πόλεων τους οι Έλληνες σπάνια επέτρεπαν τη συμβίωση με τους αλλοδαπούς, εκτός αν γινόταν αποδεκτή από τους ξένους ή ελληνική παιδεία, Οπότε τότε δεν είχαν κανένα πρόβλημα, αν και πάλι σπάνια τους παραχωρούσαν πολιτικά δικαιώματα.

    Η παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων σε ξένο εθεωρείτο στις πόλεις - κρά­τη των Ελλήνων ως ή υπέρτατη τιμή, και ήταν κάτι πού συνέβαινε σπάνια.

    Ήταν δε τόσο σχολαστικοί με τα πολιτικά δικαιώματα, ώστε για παράδειγμα Αθηναίος πολίτης μπορούσε να είναι μόνο όποιος είχε και τους δύο γονείς του Αθηναίους. Τηρούσαν με ευσέβεια αυτή τη νομοθεσία, όχι γιατί ήταν ρατσι­στές, αλλά γιατί θεωρούσαν ότι μία πόλη έχει δικό της πολιτικό πολιτισμό και, για να κυβερνηθεί) σωστά, πρέπει οι πολίτες της να έχουν κοινή νοοτροπία, δο­κιμασμένη μέσα από πολλές γενιές. Έξαλλου αν οι Έλληνες ήταν ξενόφοβοι, δεν θα είχαν αναγορεύσει τη φιλοξενία σε υπέρτατο αγαθό που τελούσε υπό την αιγίδα του Διός (Ξένιος Ζευς).

    Κατά τα ελληνιστικά χρόνια όμως και τα ρωμαϊκά πού ακολούθησαν ό ελλη­νικός πολιτικός τρόπος οργάνωσης (πόλη - κράτος) παραχώρησε τη θέση του στις μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Οι Έλληνες πολύ πιθανό να αφομοι­ώνονταν μέσα στην κοσμοπλημμύρα των βαρβάρων, αν δεν οχυρώνονταν με την ελληνική παιδεία, τη φιλοσοφία τους και τον πολιτισμό τους. Κατάφεραν έτσι όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και σύντομα να επιβάλουν τον ελληνικό τρόπο ζωής και σκέψης ως χαρακτηριστικό γνώρισμα του μορφωμένου και πνευματικά ανώτερου ανθρώπου. Έτσι από πολίτες εξελίχτηκαν σε κοσμοπολίτες.

Ό Πλούταρχος έχει γράψει σχετικά:
    «Ό άνθρωπος, όπως λέει ο Πλάτων, «δεν είναι φυτό της γης» ούτε ακίνητο «άλλα ουράνιο», οπού σαν άλλη ρίζα ή κε­φαλή κρατάει το σώμα όρθιο, στραμμένο προς τον ουρανό. Επομένως εύστο­χα είπε ό Ηρακλής:»"Αργείος ή Θηβαίος, αφού δεν καυχιέμαι ότι ανήκω σε μία πόλη· όλα τα οχυρά των Ελλήνων είναι για μένα πατρίδα».

«Ο Σωκράτης το είπε ακόμα πιο εύστοχα, λέγοντας πως δεν είναι Αθηναίος ούτε Έλληνας πολίτης, αλλά πολίτης του κόσμου»
 («Περί Φυγής», 600 F)

    Στην εποχή μας τις ίδιες ελληνικές αρχές του πολιτισμού και της παγκόσμιας συνεργασίας υπό τον όρο «παγκόσμιες αρχές» εξέφρασε και ο μύστης ποιητής μας Άγγελος Σικελιανός, ο οποίος διαδήλωνε την πεποίθηση του, ότι «υπάρ­χουν και σήμερα σε όλα. τα έθνη άνθρωποι, που έχουν μία καθαρή εικόνα του τι σημαίνουν αυτές οι αρχές: αυτοί πού βλέπουν καθαρά πέρα από δογματι­σμούς την εσώτερη αλήθεια και ενότητα...». (Εύα Πάλμερ Σικελιανοϋ, «Ιερός Πανικός»).

    Σε αυτό πού διαφέρει ο Ελληνισμός ως κοσμοθεωρία από τις υπόλοιπες φι­λοσοφίες και ιδεολογίες είναι ότι αφενός μεν μέσα από τα αρχαία κείμενα μας προειδοποιεί για τα επερχόμενα δεινά πού θα οφείλονται - όπως πάντα εξάλ­λου - στην ανθρώπινη άγνοια, απαιδευσία ή αλαζονεία, αφετέρου μας αντι­προτείνει και τους τρόπους, για να προλάβουμε τα χειρότερα.

    Η ελληνικότητα, πού συνέλαβε τότε και ανέλυσε το πρόβλημα, με άλλα λό­για ή ελευθερία στο σκέπτεσθαι, χωρίς εξουσιαστικές σκοπιμότητες, είναι ή βάση πού μπορεί να δώσει και πάλι μία βιώσιμη πρόταση στο αίνιγμα «πολυπολιτισμός» - «παγκοσμιοποίηση».

Γέλα χωρίς να φοβάσαι

-Φοβάμαι.

–Να μη φοβάσαι. Ο φόβος ζει από σένα, θρέφεται από την απώλεια ρυτίδων που γεννούν τα αγέννητα χαμόγελα. Γέλα χωρίς να φοβάσαι.

 

-Φοβάμαι τις νύχτες χωρίς αγάπη, τότε που οι άνθρωποι κλείνονται πίσω από παραθυρόφυλλα αντί να βγαίνουν έξω στον κόσμο, να κοιτούν τον ουρανό και να κάνουν όνειρα φτιαγμένα από φεγγαρόπετρες.

-Να μη φοβάσαι. Η νύχτα είναι απλά το μαύρο σεντόνι πάνω στο οποίο κάνει έρωτα ο ήλιος με το φεγγάρι, αιώνιοι εραστές των παράνομων επιθυμιών που νόμιμοι λογιάζονται από τροβαδούρους και ποιητές, ζητιάνους και βασιλιάδες εκπτώτους. Να μη φοβάσαι τα όνειρα τα σκοτεινά. Το Φως να φοβάσαι. Αυτό σκοτώνει πεταλούδες σαν εσένα.

 

Το φοβάμαι το Σκοτάδι, γιατί βγάζει στην επιφάνεια τις πιο άνομες σκέψεις των ανθρώπων και φέρνει στην επιφάνεια όνειρα που κοιμούνται για χρόνια σε πουπουλένια μαξιλάρια, δήθεν ήσυχα ενώ μέσα τους κρύβουν την αντάρα.

-Να μη φοβάσαι. Άνομες σκέψεις δεν υπάρχουν. Οι νόμοι γράφτηκαν για να έχεις την επιλογή εσύ να βρεις ή να χάσεις την Εδέμ. Η Εδέμ δεν είναι μέσα στα σύνορα με τα απαγορευμένα φρούτα, υνιά στην αντάρα. Είναι στο κόκκινο της έξαψης που γεννά η άδικη ντροπή. Μην κάνεις πουπουλένια όνειρα πια. Γυμνά να είναι τα όνειρα σου, ξυπόλητα και να κρυώνουν πολύ. Μην φοβάσαι!

 

-Φοβάμαι τις μέρες τις ανήλιες, αυτές που σε βρίσκουν όταν ξυπνάς από τα σκοτεινά, μοναχικά βράδια και στο μαξιλάρι σου το πουπουλένιο δεν βρίσκεις γράμματα εραστών, μόνο άδεια σεντόνια και αναμνήσεις σκόρπιες.

-Να μην φοβάσαι. Τα σεντόνια σου άδεια δεν είναι. Φιλοξενούν για πάντα αρώματα, μνήμες και ανάσες μεθυσμένες. Τους καθρέφτες δίχως μνήμη να μην εμπιστεύεσαι. Αυτούς των ακριβών ξενοδοχείων με τις φτηνές προσδοκίες να αρνηθείς. Αυτούς που ποτέ δεν θα κρατήσουν τις γυμνές ψυχές, κορνίζα να τις κάνουν στον χρόνο τον άχρονο του έρωτα. Μη φοβάσαι τα τσαλακωμένα σου σεντόνια. Τα όνειρα μην τσαλακωθούν και οι φτερούγες σας την ώρα της ηθελημένης πτώσης!

 

-Φοβάμαι τους αγγέλους με τις λευκές θωριές, που από κάτω κρύβουν μαύρες πανοπλίες, ποτισμένες με τα χρώματα του πολέμου. Όχι του πολέμου των όπλων. Αυτοί οι άγγελοι δεν κάνουν πόλεμο με πολυβόλα, με καρδιές άδειες και ψεύτικες κάνουν πόλεμο. Πουλάνε έρωτα φτηνό και μετά, φεύγουν και αφήνουν πίσω τους για πτώματα ματωμένες ψυχές.

–Να μη φοβάσαι τα πλάσματα αυτά τα αλλόκοτα. Μόνο σαν παλέψεις με τους πιο φωτεινούς σου δαίμονες, θα συναντήσεις τα πιο σκοτεινούς σου αγγέλους. Αναμετρήσου με τον έρωτα και μη τον βαφτίσεις φτηνό ποτέ! Ακριβός είναι και ανεκτίμητος γιατί εσύ αγάπησες τα πολύτιμα συστατικά σου. Σε ό,τι χάρισες το δάκρυ σου μη τον αναθεματίζεις μετά. Ο,τι αγαπήθηκε δεν ξεαγαπιέται. Σαν ξεκινά ένα έρωτας ξεκινά και ένας πόλεμος. Πάντα θα μετρά μόνο χαμένους και νίκη καμιά δεν θα καταγραφεί στην Ιστορία. Μα πόσο όμορφο είναι σκέψου να σε θυμούνται οι γενιές του έρωτα που θα ‘ρθουν σαν χαμένο και παραδομένο στην υποταγή την άγια. Μην φοβασαι.

 

-Κι αν μεταμορφωθώ κι εγώ σε ένα τέτοιο πλάσμα; Αν έχω ήδη γίνει; Ω, πόσο το φοβάμαι…

-Να μην φοβάσαι τους αναγάπητους ανθρώπους. Έτοιμοι είναι κάθε λεπτό να δοθούν και να δώσουν. Έχουν τόσα να σου πουν με τις σιωπές τους, έχουν τόσα να σου μάθουν με τα λάθη τους, λάθη που άλλοι τους χρέωσαν στα βλέμματα που δεν τους χάρισαν. Αν μιλάς για αγάπη ξέρεις να αγαπάς. Δεν γίνεσαι πότε αυτό που φοβάσαι, συνήθως γίνεσαι αυτό που φοβούνται οι άλλοι.

 

-Φοβάμαι τους αγέλαστους ανθρώπους, που δήθεν μεταμορφώθηκαν εξαιτίας κάποιου άλλου και όταν κοιτάς μέσα τους βλέπεις το έρεβος

-Να μη φοβάσαι τα αγέλαστα γέλια. Κρύβονται για να τα βρουν, για να τα πάρει κάποιος και να φτάσουν ως τα μάτια! Όσοι μεταμορφώθηκαν σε σκιά, παιχνίδι φωτός είναι. Να μη φοβάσαι όσα προορίζονται να γίνουν προορισμός σου!

 

-Τους φοβάμαι τους προορισμούς που πότε δεν φτάνεις και είναι δρόμοι σπαρμένοι με αγκάθια. Ξέρεις όμως ποιο είναι το ποιο τρομαχτικό πράγμα να φοβάται κανείς;

 

-Ξέρω… Αυτό που φοβάμαι εγώ που δεν φοβάμαι τίποτα, τον εαυτό μου! Μονάχα αυτός στέκεται εμπόδιο στα πιο μεγάλα μας θέλω. Ξέρω, και είναι σαν να μην ξέρω τίποτα. Ούτε έμενα.

Οι λέξεις και η συχνότητα - ο τρόπος που τις αξιοποιούμε μπορούν να αλλοιώσουν τη σημασία τους κι αυτές να χάσουν τη σπουδαιότητά τους.

Στις λέξεις, η συχνή, η άστοχη, η λανθασμένη χρήση οδηγεί σε παρανοήσεις, οδηγεί σε ισοπέδωση, οδηγεί σε διαστρέβλωση της δικής μου πραγματικότητας αλλά κι αυτής που πλάθω με τους γύρω μου.

 

Κ ήρθες εσύ τώρα να μου το θυμίσεις. Να μου θυμίσεις πως οι λέξεις που χρησιμοποιώ δεν είναι απλά γλωσσικά βοηθήματα που επιπόλαια διαλέγουμε. Ότι πριν μιλήσουμε πρέπει να ξέρουμε ακριβώς τι θέλουμε να πούμε, ποια λέξη θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε και να είμαστε σίγουροι ότι τη χρησιμοποιούμε σωστά.

 

Σωστά για την επίτευξη επικοινωνίας στα πλαίσια ενός κοινού κώδικα. Σωστά για την ειλικρινή και ακριβή έκφραση της σκέψης και των συναισθημάτων μας. Σωστά για να εξασφαλίσουμε την προστασία και ακεραιότητα των νοημάτων που κρύβουν. Ιδιαίτερα εκείνες οι σπουδαίες. Με τα νοήματα που τις κάνουν να ξεχωρίζουν, που καθιστούν απορριπτέο να τις ξεστομίζουμε εύκολα και άστοχα. Επειδή ακριβώς γι’ αυτό έχουν σημασία μεγάλη. Γιατί δεν είναι εύκολο να τις νιώσεις για να τις πεις. Δεν είναι τόσο απλό να τις φωνάξεις, να παραδεχτείς ότι σε εκφράζουν, να κουβαλήσεις το βάρος τους, να συνειδητοποιήσεις τη δυναμική τους.

 

Η γλώσσα μας. Οι λέξεις. Επικοινωνούμε με αυτές και εκφραζόμαστε. Τις βουτάμε στην ψυχή μας και δίνουν σάρκα και μορφή στις βαθύτερες σκέψεις και θέλω μας.

 

Τόσες πολλές και διαφορετικές λέξεις για να περιγράψουμε κάθε μας συναίσθημα, εμπειρία, βίωμα. Τις χρησιμοποιούμε, όμως, αυθαίρετα. Με γενικότητες, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε τη διαφορετικότητά τους. Τις οικειοποιούμαστε βίαια, τις προφέρουμε με θράσος σε κάθε περίσταση και όχι ανάλογα με το εννοιολογικό τους υπόβαθρο.

 

Και αλλοιώνονται πια. Μικραίνει η σημασία τους. Η περίοπτη θέση που κατείχαν χάνεται. Φοριούνται ακούσια και η όψη τους φθείρεται.

 

Το σ’ αγαπώ έγινε καραμέλα στο στόμα μας, αυθόρμητη άμεση απάντηση για κάτι που μας αρέσει και θέλουμε να δώσουμε έμφαση. Ειρωνική, οξύμωρη έκφραση αντίθετων συναισθημάτων σε μια προσπάθεια συγκάλυψης των πραγματικών σκέψεων. Εύκολη λύση για αποφυγή καυγάδων και παρεξηγήσεων. Συνήθεια, λέξη που συνδυάζεται με συγκεκριμένα άτομα και αποτελεί χαρακτηριστικό, συνοδευτικό τους. Έχασε τη σημασία και την αξία που είχε. Που θα έπρεπε να έχει.

 

Μα το σ’ αγαπώ δεν το προφέρεις απλά. Το σκέφτεσαι, το υπολογίζεις πριν το πεις... Το νιώθεις τόσο έντονα που σε πνίγει αν δεν το πεις και αυτή είναι η πιο καλή στιγμή για να το κάνεις. Η πιο αυθεντική, ειλικρινής και ουσιαστική φωνή που το αρθρώνει δεν περνά από τις φωνητικές χορδές, αλλά από την καρδιά. Φωτίζει το βλέμμα, διαπερνά σαν ηλεκτρισμός το σώμα, συνταράσσει την ψυχή. Γι’ αυτό και θα έπρεπε να ακούγεται πιο σπάνια. Να διακρίνεται η μοναδικότητα και το αντίκτυπό του όταν επιλέγεται. Το σ’ αγαπώ φέρει ευθύνη. Φέρνει χαμόγελο. Ο ήχος του είναι μαγικός. Και αυτός που το λέει οφείλει να προφυλάσσει τη μαγεία αυτή.

 

Συγνώμη, συγνώμη, συγνώμη παντού. Συν + γιγνώσκω: έχω την ίδια γνώμη με κάποιον, αλλάζω γνώμη, μετανοώ

 

Δηλώνει μεταμέλεια. Θεωρείται δύσκολο να ακουστεί από τα χείλη κάποιου γιατί υποδεικνύει αποδοχή του λάθους και πρόθεση για αλλαγή.

 

Παλιά μετρούσες τη συγνώμη αλλιώς. Όποιος την εξέφραζε, έθετε τον εαυτό του προ των ευθυνών και των λαθών του. Παραδεχόταν την αδυναμία του, έπληττε την υπερηφάνεια, τον εγωισμό του και αναγνωρίζοντας τη σημασία του να προδίδεις τον ίδιο σου τον εαυτό, να τον εκθέτεις, να τον υποβιβάζεις, αποζητούσε τη συγχώρεση. Γενναία αποκάλυπτε το σφάλμα του και επιθυμούσε την εξιλέωση.

 

Τώρα φτάνει στην άκρη της γλώσσας σου αβίαστα. Την επιλέγεις για να ξεχαστεί γρήγορα το λάθος σου, δεν την πιστεύεις πραγματικά, δε βιώνεις τη ρήξη, το θυμό, την ταπείνωση, τη λύτρωση. Τώρα η συγνώμη ρίχνει αυλαία σε λογομαχίες, συγκαλύπτει βαθιές προθέσεις.  

 

Γρήγορα ξεχνιέται και ξαναπροφέρεται, αφού ένα νέο λάθος εύκολα θα μπορούσε να δώσει τη σκυτάλη σε μια νέα συγγνώμη. Δε γίνεται βαθιά αυτοκριτική, αποδοχή του λάθους. Σκεπτόμενοι επιφανειακά, υποτιμώντας τον ίδιο μας τον εαυτό, τις δυνατότητες, τις αδυναμίες, την αξία μας, τον θεοποιούμε, τον ξεγυμνώνουμε, τον αφήνουμε να βάλλεται στα λάθη μας και στα σωστά μας. Δρώντας ανώριμα, απερίσκεπτα, υποτιμώντας την ανοχή, την υπομονή, την αξία των γύρω μας στη ζωή μας, τους αφήνουμε απροκάλυπτους, απροστάτευτους, έρμαια των δικών μας λανθασμένων πράξεων. Χωρίς να υπολογίζουμε τις συνέπειες, το βάρος της ευθύνης, τη σημασία ανάπτυξης ειλικρινών σχέσεων με σεβασμό, εμπιστοσύνη και ακεραιότητα.

 

Φίλος. Η οικογένειά σου από καρδιάς, όχι εξ αίματος. Το γνώριμο βλέμμα, η οικεία φιγούρα που σε γνώρισε και είναι δίπλα σου γι’ αυτό που πραγματικά είσαι. Ο άνθρωπος που σε αγκαλιάζει στις λύπες και στις χαρές σου. Που μοιράζεται εμπειρίες και όνειρα μαζί σου.

 

Όμως έχει γίνει πια προσφώνηση οποιουδήποτε. Μια λέξη πιο απρόσωπη, κοινή, ισοπεδωτική από ποτέ. Απαριθμούμε με καμάρι και κρινόμαστε με βάση την απήχησή μας. Την προφέρουμε για να προσελκύσουμε, να διευρύνουμε τον κύκλο γνωριμιών μας. Μετατράπηκε σε μέσο για ικανοποίηση των ανασφαλειών μας, αντιμετώπιση της μοναξιάς μας, εκφράζει τις ενδόμυχες ανάγκες και φόβους μας. Τα στάνταρ μας χαμήλωσαν, τα όρια χάθηκαν, οι απαιτήσεις μειώθηκαν. Οι κοινές έξοδοι, τα κοινά χόμπι και η επιφανειακή επαφή αποτέλεσαν νέο προσδιοριστικό στοιχείο.  

 

Μην επιδιώκεις πολλούς φίλους, αλλά αληθινούς. Μη μετονομάζεις σε φίλους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρέφεσαι. Μην προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου πως είσαι αρεστός, κοινωνικός, επιθυμητός. Όταν προφέρεις τη λέξη αυτή, όταν χαρακτηρίζεις κάποιον ως φίλο, να νιώθεις τον απόηχό του στην καρδιά σου. Την ευθύνη σου απέναντί του. Το δεσμό σου και την ένωσή σου μαζί του. Τα κομμάτια σου που του έδωσες και τα νέα που δημιουργήσατε.

 

Η γλώσσα. Η πιο σπουδαία εφεύρεση του ανθρώπου. Τόσες πολλές και διαφορετικές λέξεις για να καλύψουν την πολύπλευρη ζωή και ιδιοσυγκρασία μας.

 

Δεν πρέπει να ισοπεδώνουμε την ποικιλομορφία των συναισθημάτων μας επιλέγοντας συγκεκριμένες λέξεις. Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τη σημασία κάποιων σε αντίθεση με άλλες. Οφείλουμε να δίνουμε την προσοχή που πρέπει σε ό,τι προφέρουμε και μας αντιπροσωπεύει.

 

Οι λέξεις δεν είναι απλά συνδυασμοί γραμμάτων. Διευκολύνουν την επικοινωνία μας και έχουν δημιουργηθεί για να εκφραζόμαστε με σαφήνεια. Έχουν δυναμική και ουσία και πρέπει να διαλέγονται με προσοχή γιατί αποτελούν στιγμιαίες προσωπογραφίες μας.  

 

Αλλοιώνοντας τη σημασία τους, επιλέγοντας να τις χρησιμοποιούμε λανθασμένα, φερόμαστε υποσκάπτοντας τον ίδιο μας τον εαυτό, τα νοήματα, τις σκέψεις, τα θέλω μας. Μη δίνοντας αξία στις λέξεις που μας αντιπροσωπεύουν κάθε στιγμή κάνουμε την επικοινωνία διαστρεβλωμένη πτυχή της πραγματικότητας, ψευδαίσθηση της αλήθειας.

 

Πώς να σου πω σ’ αγαπώ, το πιο μεγάλο και ουσιαστικό σ’ αγαπώ απ’ όσα νιώθω και να το πιστέψεις, όταν προφέρω τόσα πολλά αγαπώ μπροστά σου; Για πράγματα που με συναρπάζουν, που θαυμάζω, με εκπλήσσουν, έχω δεθεί μαζί τους. Δεν τα αγαπώ πραγματικά. Γι’ αυτό θα επιλέγω τις σωστές λέξεις πια. Και να ακούς το σ’ αγαπώ εκείνο που βγαίνει μόνο από τα βάθη της καρδιάς μου.

 

Πώς να σου πω συγνώμη, την πιο ειλικρινή και βαθιά μου ανάγκη να συγχωρέσεις το λάθος μου και να την πιστέψεις; Όταν κρύβομαι πίσω από αυτή, όταν τη χρησιμοποιώ ιεροτελεστικά ως συνώνυμο της ανθρώπινης τρωτής μου φύσης και περιμένω να την αποδεχτείς ξανά και ξανά, πλήττοντας την εμπιστοσύνη σου; Όταν δεν την εννοώ πραγματικά, γιατί δεν την καταλαβαίνω, γιατί δεν καταλαβαίνω το ίδιο το λάθος μου; Όταν ως συνήθεια την προφέρω για να τερματίσω έναν καυγά και καταλήγω να ξανακάνω λάθη, να δρω απρόσεκτα ξεχνώντας τη βαρύτητα των πράξεών μας, τη σημασία σου στη ζωή μου; Γι’ αυτό θα ωριμάσω, θα σκέφτομαι τις πράξεις μου, θα προλαβαίνω τα λάθη μου και αν κάνω κάποιο θα το επεξεργάζομαι βαθιά, θα μαθαίνω από αυτό, θα αντιμετωπίζω τις συνέπειες και από τα βάθη της ψυχής μου θα περιμένω καρτερικά το συγγνώμη μου να διαδεχτεί τη συγχώρεσή σου.

 

Πώς να σε αποκαλέσω φίλο μου, δείχνοντάς σου τα αληθινά  αισθήματά για σένα και να το πιστέψεις; Όταν ακούς να λέω φίλους ανθρώπους που δε με ξέρουν όσο εσύ, δε με νοιάζονται, δε με προσέχουν, δεν έχουν ζήσει όσα εσύ μαζί μου; Πώς να αντιληφθείς ότι εσένα σε ξεχωρίζω από τους άλλους και να πιστέψεις ότι είσαι σημαντικός για μένα; Γι’ αυτό θα σταματήσω να εκθέτω τον εαυτό μου στους πολλούς, θα σταματήσω να προσδοκώ τη γενική αποδοχή και σύνδεσή μου με ανθρώπους που δεν αγγίζουν την καρδιά μου, που δεν αξίζουν την προσοχή μου. Θα θέσω κριτήρια αυστηρά, γιατί διακυβεύω πολλά, τον ίδιο μου τον εαυτό, μα κι εσένα που περιμένεις από μένα βαθιά συναισθήματα και αναγνώριση της αξίας σου.

Δεν βρίσκεστε εδώ για να ευχαριστείτε τους άλλους

Αν κάποιος δεν σας συμπαθεί, αν δεν θέλει την παρέα σας, δεν χρειάζεται να τραβήξει την προσοχή σας αν δεν το θέλει, μπορεί να απομακρυνθεί. Δεν βρίσκεστε εδώ για να ευχαριστήσετε τους άλλους ούτε για να τους ανεχτείτε. Πάντα να επιλέγετε την απόσταση από την υποκρισία.

Οι ειδικοί στην λεγόμενη διαπροσωπική ψυχολογία (που μελετούν τούς δεσμούς των ανθρώπων στα κοντινότερα κοινωνικά τους πλαίσια) λένε πως από τον μέσο όρο των ανθρώπων που συναντούμε μέσα στην ημέρα, το 10% δε θα ήθελε την παρέα μας. Δηλαδή ότι δε θα ταίριαζαν στον προσωπικό μας χάρτη ή στα λεπτά κομμάτια πάζλ της ζωής μας.

«Δεν γράφω για να ευχαριστήσω τους άλλους. Ούτε για να τους δυσαρεστήσω. Γράφω για να τους διαταράξω.» –José Saramago

Με τον ίδιο τρόπο που κατά τη διάρκεια της ημέρας έχουμε τις συνήθειες τις προσωπικής υγιεινής μας για να διατηρήσουμε την υγεία και την εμφάνιση μας, είναι επίσης αναγκαίο να ξεκινήσουμε να εξασκούμε και την ψυχική υγιεινή. Ένας από τους στόχους της είναι τόσο απλός όσο και ουσιώδης: μην προσπαθείτε να ευχαριστείτε τους άλλους. Είναι μια απολύτως αχρείαστη πηγή ταλαιπωρίας.

Το να μην τους ευχαριστείτε όλους δεν σημαίνει ότι πρέπει να αντιδράτε απότομα και αυστηρά, μαρκάροντας τον χώρο σας. Στο τέλος της ημέρας, η συνύπαρξη δεν θα έπρεπε να είναι τόσο πολύπλοκη. Βασίζεται απλώς στο «υπάρχω» και στο «αφήνω να υπάρχει» ή στο «μην κάνεις σε εμένα αυτό που δεν θες για τον εαυτό σου.»

Χρειάζεται να είμαστε επιδέξιοι αρχιτέκτονες ενός είδους σεβασμού και μιας εποικοδομητικής ειλικρίνειας όπου κανένας δεν πληγώνεται. Έτσι ώστε να μην στραφούμε στην ψεύτικη υποκρισία που βλέπουμε καθημερινά στα πιο κοντινά μας πλαίσια.
Σας προσκαλούμε να κατανοήσετε αυτό.

Δεν βρίσκεστε εδώ για να ευχαριστείτε τους άλλους, ακόμα και αυτούς που είναι σημαντικοί

Κάποιες φορές ίσως να μην ενδιαφέρεστε για το αν κάποιοι άνθρωποι σας συμπαθούν ή όχι. Αυτό γιατί δεν υπάρχει ένας σημαντικός δεσμός, επειδή δεν υπάρχει συναισθηματική σύνδεση με αυτό το συγκεκριμένο άτομο. Αλλά πιο περίπλοκες καταστάσεις εμφανίζονται όταν συνειδητοποιούμε πως οι άνθρωποι που είναι πολύ κοντά μας δεν μας συμπαθούν ή δεν μπορούν να τα βρουν μαζί μας.

Υπάρχουν βασικές στιγμές που είναι τόσο πικρές όσο και πολύπλοκες. Ας φανταστούμε έναν έφηβο ή ένα νεαρό άτομο που μόλις έγινε ενήλικας, που αρχίζει να γνωρίζει πλήρως τον τρόπο ζωής του, τις σκέψεις και τις αξίες του και δεν συμβιβάζεται με αυτές των γονιών του. Ομοίως, μπορεί επίσης να είναι οδυνηρό να αντιληφθούμε ότι δεν αρέσουμε σε κάποιον ο οποίος μας ελκύει. Ότι λείπει η «σπίθα» για να δημιουργήσουμε μια αμοιβαία κατανόηση, έλξη και οικειότητα.

Αν βιώνουμε τέτοιες καταστάσεις είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε τα ακόλουθα:
• Το τι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς δεν θα έπρεπε ποτέ να είναι σημαντικότερο από αυτό που πιστεύουμε εμείς για τον εαυτό μας. Μην αφήσετε την αυτό-εκτίμηση σας να μειωθεί από κάθε είδους υποκρισία. Αν στην οικογένεια σας δεν αρέσει ο χαρακτήρας σας, η αληθινή πηγή του προβλήματος είναι αυτή και όχι εσείς. Οπότε μην απομακρύνετε τον εαυτό σας από την αλήθεια, από αυτό που σας καθορίζει, από αυτό που σας δίνει φως, ζωή και χαρακτήρα.
Μια ακόμη άποψη που πρέπει έχετε υπόψη είναι η συνεχής αναζήτηση για αποδοχή που πολλοί άνθρωποι χρειάζονται από το περιβάλλον τους για να νιώσουν πως αλήθεια «αξίζουν κάτι». Μην αφήσετε ποτέ τον εαυτό σας να παρασυρθεί σε αυτόν τον τρόπο σκέψης. Τα λόγια των άλλων δεν σας καθορίζουν, η αγάπη για τον εαυτό σας το κάνει.
• Είναι αναγκαίο να ξέρουμε ξεκάθαρα ποιοι είμαστε, αυτό που μας καθορίζει και ποιοι είναι οι λόγοι που μας κάνουν να νιώθουμε περήφανοι για τον εαυτό μας. Είναι επίσης ορθό να δώσουμε στον εαυτό μας το δικαίωμα να μην είναι τέλειος.
• Αυτό που σκέφτονται ή πιστεύουν οι άλλοι δεν θα πρέπει ποτέ να υπερέχει των δικών μας πεποιθήσεων, προσδοκιών ή αξίων.
• Θα πρέπει να μπορείτε να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας. Καταλάβετε αυτό, αν κάποιος δεν σας συμπαθεί, δεν χρειάζεται να επιδιώξετε το αδύνατο ούτε να ζείτε με ψευδαισθήσεις. Η εξαναγκασμένη αγάπη δεν είναι χρήσιμη, είναι δηλητήριο.

Οπότε να θυμάστε, δεν είναι στο χέρι μας ούτε είναι υποχρέωση μας να αναγκαζόμαστε να τους ευχαριστούμε όλους. Αν κάποιος δεν σας σέβεται έτσι όπως είστε, σημαίνει πως δεν σας αγαπά έτσι όπως σας αξίζει να σας αγαπούν.

Η ευφυής ύφανση της υποκρισίας

Υπάρχουν υποκριτές εκεί έξω μεταμφιεσμένοι ως καλύτεροι φίλοι. Είναι λανθασμένες αγάπες που κυβερνούν πικρούς ωκεανούς, φορτισμένοι με υποκριτικό άνεμο. Υπάρχουν επίσης πατέρες και μητέρες που υπερηφανεύονται για την σπουδαία ιδιότητα τους ως εκπαιδευτές, όταν στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουν τις ανάγκες του ίδιου τους του παιδιού.

«Όταν η υποκρισία αρχίζει να είναι πολύ κακής ποιότητας, είναι καιρός να ειπωθεί η αλήθεια.» -Bertolt Brecht

Η ευφυής ύφανση της υποκρισίας είναι παρούσα σε πολλά από τα κοντινά μας πλαίσια. Στην πραγματικότητα, πολλές φορές δεν μπορούμε καν να την αναγνωρίσουμε και να την ανεχτούμε. Το σίγουρο είναι πως υπάρχει κάποιος κοντινός σας που σας υπενθυμίζει καθημερινά πόσο σας συμπαθεί, πόσο καλά τα πάτε και πόσο αξιοθαύμαστος είστε. «Τα κάνεις όλα σωστά!», σας το λέει με έναν αέρα που αποπνέει μια συγκεκριμένη πλαστότητα, μια συγκεκριμένη μυρωδιά άβολης υποκρισίας.

Μην το κάνετε, μην επιτρέπετε αυτές τις συμπεριφορές. Βραχυπρόθεσμα σας καταπνίγουν και μακροπρόθεσμα είναι καταστρεπτικές. Στην πραγματικότητα, η λέξη υποκρισία σημαίνει προσποιούμαι, πράττω ή μιλώ με μάσκα. Αξίζει να έχουμε κατά νου πως ο γλωσσολόγος και κοινωνικός αναλυτής Noam Chomsky είπε πως η υποκρισία είναι μια από τις χειρότερες αρρώστιες της κοινωνίας μας.

Όταν λαμβάνεται ή εφαρμόζεται σε πιο πολύπλοκα πλαίσια, μπορεί να προωθήσει αδικίες όπως ανισότητα, πόλεμο και κάθε είδους βίας μέσα στο στρεβλό πλαίσιο της εξαπάτησης. Αυτό δεν είναι αποδεκτό. Αυτή η συνήθεια πρέπει να διακοπεί και οι μάσκες πρέπει να πέσουν ώστε να συνυπάρξουμε με μεγαλύτερη ακεραιότητα και σεβασμό.

Αν δεν μας αρέσει κάτι ή αν μας φαίνεται άδικο, δεν πρέπει να σκύβουμε το κεφάλι και να παραδινόμαστε επειδή οι άλλοι περιμένουν να κάνουμε αυτό. Αν κάποιος δεν σας συμπαθεί, αφήστε τον να απομακρυνθεί, αφήστε τον να φύγει αν θέλει, αλλά μην αφήσετε τον «τελετουργικό χορό» της υποκρισίας να ξεδιπλωθεί. Μην αφήσετε τους άλλους να σας φέρουν σύννεφα υποκρισίας όταν υπερασπίζεστε την καθαρότητα των αξιοπρεπών και φυσικά των σεβαστών ψυχών.

TO ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ

Γαμπρός του Μαρξ, ο Πωλ Λαφάργκ (1842-1911) υπήρξε κατά κάποιον τρόπο η αντιστροφή του. Ζυμωμένος με τη γέννηση του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Κινήματος, κυνηγημένος και εικονοκλάστης, αποκαθηλώνει τη θεμελιώδη ιδέα των εργατικών διεκδικήσεων και του μαρξιστικού οράματος: το δικαίωμα στη δουλειά. Πρόκειται —γράφει— για μια «παράξενη τρέλα» που διακατέχει τις εργατικές τάξεις των καπιταλιστικών χωρών. Η επανάσταση πρέπει ν’ αρχίσει με τη διεκδίκηση του δικαιώματος στην τεμπελιά!

Το μεγάλο πρόβλημα της καπιταλιστικής παραγωγής δεν είναι πια να βρουν παραγωγούς και να δεκαπλασιάσουν τις δυνάμεις τους, αλλά να ανακαλύψουν καταναλωτές, να τους ερεθίσουν τις επιθυμίες και να τους επιβάλουν πλαστές ανάγκες.

Όλα αυτά τα προϊόντα μας είναι νοθευμένα για να διευκολύνουν τη διοχέτευση και να συντομεύουν τη διάρκεια χρήσης τους. Η εποχή μας θα ονομαστεί η εποχή της νοθείας, όπως οι πρώτες περίοδοι της ανθρωπότητας ονομάστηκαν η εποχή του λίθου, του χαλκού, σύμφωνα με το χαρακτήρα της παραγωγής τους.

Όμως, το κάθε τι είναι ανίσχυρο τίποτα, τίποτα δεν είναι αρκετό ώστε να απορριφθούν τα βουνά από προϊόντα που στοιβάζονται, πιο ψηλά και πιο τεράστια από τις πυραμίδες της Αιγύπτου: Τότε επειδή υπάρχει πληθώρα εμπορευμάτων και έλλειψη αγοραστών, τα εργοστάσια κλείνουν και η πείνα μαστιγώνει τους εργατικούς πληθυσμούς με τον μυριόλουρο βούρδουλά της.’ Κι αυτοί οι εξαθλιωμένοι, που μόλις και μετά βίας έχουν τη δύναμη να στέκονται στα πόδια τους, πουλάνε δώδεκα και δεκατέσσερις ώρες δουλειάς δυο φορές φτηνότερα απ’ όσο όταν είχαν ψωμί στο τραπέζι.

Όλα τα χρονιά, σε όλες τις βιομηχανίες, τα φαινόμενα ανεργίας επανέρχονται με την κανονικότητα των εποχών. Τη δολοφονική για τον οργανισμό εντατική δουλειά διαδέχεται η απόλυτη αργία, για δυο και τέσσερις μήνες· και όσο είναι το μεροδούλι, τόσο είναι και το μεροφάι.

Και οι φιλάνθρωποι της βιομηχανίας ολοένα επωφελούνται από τις περιόδους της ανεργίας. για να παράγουν σε καλύτερη τιμή. Αν οι βιομηχανικές κρίσεις ακολουθούν τις περιόδους της εντατικής δουλειάς με τον ίδιο απαρέγκλιτο τρόπο όπως η νύχτα διαδέχεται τη μέρα, κουβαλώντας πίσω τους την υποχρεωτική ανεργία και τη δυστυχία χωρίς διαφυγή φέρνουν επίσης και την αμείλικτη χρεοκοπία. Όσο ο εργοστασιάρχης έχει πίστωση υποκύπτει στη λύσσα της δουλειάς, δανείζεται και ξαναδανείζεται για να προμηθεύει με πρώτη ύλη τους εργάτες. Παράγει χωρίς να λαμβάνει υπόψη του πως η αγορά ξεχειλίζει από την ποσότητα και πως αν τα εμπορεύματα δεν καταφέρουν να πωληθούν, τα γραμμάτιά τους θα λήξουν και θα διαμαρτυρηθούν.

Μέχρι εδώ, το καθήκον μου ήταν εύκολο, δεν είχα παρά να περιγράφω τα υπαρκτά βάσανα που όλοι γνωρίζουμε καλά, αλίμονο! Αλλά να πείσω το προλεταριάτο πως η συλλογιστική με την οποία έχουν μπολιάσει τη σκέψη του είναι διεφθαρμένη, πως η ξέφρενη δουλειά στην οποία έχει παραδοθεί από την αρχή του αιώνα είναι η πιο φρικτή θεομηνία που έχει ποτέ χτυπήσει την ανθρωπότητα, πως η δουλειά δεν θα γίνει ένα εύγευστο καρύκευμα της τεμπελιάς, μια ευεργετική άσκηση για τον ανθρώπινο οργανισμό, ένα χρήσιμο πάθος για τον κοινωνικό οργανισμό, παρά μόνο όταν θα είναι σοφά κανονισμένη και περιορισμένη σε τρεις ώρες την ημέρα, το πολύ -αυτό είναι ένα καθήκον δύσκολο, υπεράνω των δυνάμεών μου.

Οι φιλόσοφοι της Αρχαιότητας δίδασκαν την περιφρόνηση για τη δουλειά, αυτόν τον ατιμωτικό υποβιβασμό του ελεύθερου ανθρώπου- οι ποιητές υμνούσαν την τεμπελιά, αυτό το δώρο των Θεών:
Ο, Meliboe, Deus nobis haec otia fecit.
«Ω, Μελίβοια [αρχαία πόλη της Θεσσαλίας], κάποιος Θεός μας πρόσφερε αυτή την αργία», Βιργίλιος, Βουκολικά αρχαίοι φιλόσοφοι διαπληκτίζονταν σχετικά με την καταγωγή των ιδεών, αλλά συμφωνούσαν σ’ ό,τι αφορούσε τον αποτροπιασμό τους για τη δουλειά.

«Η φύση», λέει ο Πλάτων στην κοινωνική του ουτοπία, στην υποδειγματική Πολιτεία του, «η φύση δεν έχει δημιουργήσει ούτε υποδηματοποιούς ούτε σιδηρουργούς- παρόμοιες απασχολήσεις υποβιβάζουν τους ανθρώπους που τις εξασκούν σε άθλιους μισθοφόρους, ανώνυμους δυστυχισμένους που αποκλείονται, λόγω του ίδιου του επαγγέλματός τους, ακόμα και από τα πολιτικά δικαιώματα. Σ’ ό,τι αφορά στους εμπόρους που είναι συνηθισμένοι να λένε ψέματα και να εξαπατούν, τους ανεχόμαστε μέσα στην πόλη σαν ένα αναγκαίο κακό.

PAUL LAFARGUE, TO ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ

Βυζάντιο και βασανιστήρια

Το Βυζάντιο, που δεν ήταν παρά η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, καθιέρωσε με ωμή βία τον χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας. Ο χριστιανικός κόσμος ποτέ δε θέλησε να παραδεχτεί το βίαιον της υπόθεσης, παρ’ όλο που ατέλειωτες ιστορικές μαρτυρίες, γραπτές και αρχαιολογικές, βοούν προς αυτή την κατεύθυνση. Υπάρχουν όμως κι έντιμοι χριστιανοί οι οποίοι το αναγνωρίζουν. Θα αναφέρουμε μια τέτοια περίπτωση:

Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, Πρύτανις στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, βιβλίο «Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ», έκδοση «Ψυχογιός» σελ. 17: «Πράγματι κατά τη βασιλεία του Θεοδοσίου ο χριστιανισμός γίνεται η θρησκεία του κράτους. Εναντίων των ειδωλολατρών (διάβαζε Ελλήνων) εφαρμόσθηκαν μέτρα, που πήραν συχνά το χαρακτήρα πραγματικών διώξεων. Το μαντείο των Δελφών υποχρεώθηκε να σιγήσει, οι Ολυμπιακοί αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια απαγορεύτηκαν, τα ιερά λεηλατήθηκαν από τους χριστιανούς, οι ιερείς, όπως γράφει ο Λιβάνιος υποχρεώθηκαν «να σιγήσουν ή να πεθάνουν».

Ωστόσο είναι άξια απορίας τα φρικτά βασανιστήρια κι οι απάνθρωπες ποινές που εφαρμόστηκαν, καθ’ όλη τη διάρκεια της αυτοκρατορίας αυτής, παρ’ όλα τα «αγαπάτε τους εχθρούς υμών» και τα «καλώς ποιείται τοις μισούσιν υμάς». Όπως και να το κάνουμε, θρησκεία της αγάπης λέγεται. Κι όμως. Οι φρικαλεότητες εκτινάχθηκαν σε απίστευτα ύψη. Η απανθρωπιά των Βυζαντινών μας προκαλεί τεράστιες δέος και τρομερή κατάπληξη για το απίστευτο μέγεθος της διαστροφής, στην οποία μπορεί να περιέλθουν ανθρώπινα όντα.

Όλα τα στοιχεία που θα παραθέσουμε είναι από το ανεκτίμητο βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου «ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ». Ότι θα ακολουθήσει εδώ τυγχάνει προϊόν αντιγραφής από το προαναφερθέν βιβλίο. Θέτουμε υπ’ όψιν των αναγνωστών ότι τίποτε απολύτως δεν αναφέρει ο εν λόγω συγγραφέας χωρίς να το τεκμηριώσει και μάλιστα στις περισσότερες περιπτώσεις με αρκετά και ικανά ιστορικά ντοκουμέντα, τα οποία παραθέτει στις πάμπολλες υποσημειώσεις. Πρόκειται για ένα άκρως επιστημονικό έργο. Επίσης πρέπει να αναφέρουμε ότι το βιβλίο είναι ογκωδέστατο, ότι καλύπτει όλες τις ιστορικές περιόδους και πολιτισμούς και ότι όσα θα αποσπάσουμε εδώ τυγχάνουν ψήγματα του όλου έργου.

Έχουμε λοιπόν και λέμε:
Στο Βυζάντιο άναψαν οι πρώτες πυρές για την θανάτωση αιρετικών και μάγων. Στο Βυζάντιο η πρώτη Ιερά Εξέταση. Καινούργιες μέθοδοι βασανισμού και εκτελέσεων εφαρμόζονται για κατάδικους και εχθρούς της εξουσίας. Όλα αυτά μαζί με τη διαφθορά του συστήματος, συνθέτουν μια τοιχογραφία φρίκης και τρόμου. Η κατάκτηση και η διατήρηση της αυτοκρατορικής ηγεμονίας, γράφει ο Μιχαήλ Ψελλός, γινόταν «φόνοις και αίμασιν»…

Βασάνιζε η αυτοκρατορική εξουσία, βασάνιζε και η πατριαρχική. Με την ίδια αγριότητα. Οι βασανιστές του πατριαρχείου συναγωνίζονταν τους βασανιστές του παλατιού σε σκληρότητα και εφευρετικότητα. Η αγριότητα των βυζαντινών ηθών, ο σαδισμός και οι εκδικητικές επινοήσεις στους βασανισμούς εξεικονίζονται στα κείμενα των χρονογράφων. Αναρωτιέται ο Νικήτας Χωνιάτης ποιός από τους πασίγνωστους τύραννους της αρχαιότητας υπήρξε τόσο θηριώδης όσο οι σύγχρονοί του ηγεμόνες. Μήπως ο Καμβύσης ή ο Ταρκύνιος, μήπως ο Έχετος ή ο Φάλαρις; Δεν είναι επομένως περίεργο που πολλοί αυτοκράτορες χαρακτηρίζονται από Βυζαντινούς συγγραφείς αίσχιστοι, παμμίαροι, δυσεβείς, θεοβδέλυκτοι, ωμότατοι, ανόσιοι, τρισάθλιοι, θηριώδης, αιμοχαρείς, θεομισείς, αλιτήριοι, παλαμναίοι (δηλ. δολοφόνοι, βδελυροί).

Οι ποινές στους Βυζαντινούς χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες. Σε κείνες που συνεπάγονταν θάνατο, στις σωματικές ποινές και σε κείνες που όριζαν χρηματική αποζημίωση. Στις κεφαλικές ανήκαν αρχικά ο αποκεφαλισμός, η πυρά, η κρεμάλα, ο απαγχονισμός, ο καταποντισμός, ο λιθοβολισμός κι ακόμα η εξορία, ο περιορισμός και η δουλεία. Αργότερα θα προστεθούν στις θανατικές ποινές η εκτύφλωση, ο ακρωτηριασμός και το «μεταλλισθήναι» (ισόβια καταναγκαστικά έργα στα μεταλλεία).

Απέραντη ποικιλία αυθαίρετων βασανισμών και μαρτυρικών θανατώσεων. Ψήσιμο στη θράκα, εκδορά, θανάτωση σε κοχλαστό νερό, βραστό λάδι ή αναλειωτή πίσσα, ανασταύρωση, παλούκωμα, κατόρυξη, πυρωμένα σίδερα, φαρμάκωμα, ακόμα και ευνουχισμός. Ο τεράστιος αριθμός των ακρωτηριασμών στο Βυζάντιο φαίνεται και από τα παρωνύμια που δίνονταν σε όσους είχαν υποστεί ρινοτομία, αποκοπή αφτιών, χεριών κλπ, Κοψόρρινος, Αργυρομύτης, Ασημομύτης, Χαλκομύτης –επειδή τα θύματα αντικαθιστούσαν την κομμένη ή πλαγιασμένη μύτη με ομοίωμα, ένα είδος θήκης από μέταλλο– Κουτσομύτης, Κουτσοχέρας, Κουτζοδάκτυλος, Δερμοκαΐτης. Κι ακόμα το όνομα Γάλλος που σημαίνει τον «αποτετμημένον τα αιδοία», τον ευνούχο.

Οι Βυζαντινοί αναζητούσαν και θεωρητική κάλυψη των ακρωτηριασμών και των εκτυφλώσεων, που κυριαρχούσαν στον κολασμό των πολιτικών, κυρίως, εγκλημάτων, με θεολογικά επιχειρήματα και αναγωγές στα ιερά κείμενα. Επιστράτευαν λ.χ. την ίδια τη διδασκαλία του Χριστού, τα ευαγγελικά ρήματα. Βγάλε το μάτι σου, κόψε το χέρι σου ή το πόδι σου αν σε σκανδαλίζει. Καλύτερα κουτσός ή κουλός παρά αρτιμελής και κολασμένος -«και εάν σκανδαλίζει σε η χειρ σου, απόκοψον αυτήν. καλόν σοι εστί κυλλόν εις την ζωήν εισελθείν, ή τας δύο χείρας έχοντα απελθείν εις την γέενναν, εις το πυρ το άσβεστον… και εάν ο πούς σου σκανδαλίζει σε, απόκοψον αυτόν. καλόν εστί σοι εισελθείν εις την ζωήν χωλόν, ή τους δύο πόδας έχοντα βληθήναι εις την γέενναν… και εάν ο οφθαλμός σου σκανδαλίζει σε, έκβαλε αυτόν. Καλον σοι κλπ.». (Μαρκος, θ΄, 43-47).

Αλλά και στον Ματθαίο ε΄, 29: «ει δε ο οθφαλμός σου ο δεξιός σκανδαλίζει σε, έξελε αυτόν και βάλε από σου. Συμφέρει γαρ ίνα απόληται εν των μελών σου, και μη όλον το σώμα σου βληθή εις γέενναν. Και ει η δεξιά σου χειρ σκανδαλίζει σε, έκκοψον αυτήν και βάλε από σου».

Και μια άλλη, νομικοθεολογική αυτή τη φορά, θεμελίωση. Η εκτύφλωση και οι ακρωτηριασμοί αντικαθιστούν τη θανατική ποινή δίνοντας στον δράστη του εγκλήματος την ευκαιρία να μετανοήσει… Πρόκειται φυσικά για σοφιστικές προφάσεις και υποκριτικές δικαιολογίες. Οι ακρωτηριασμοί και οι εκτυφλώσεις είναι η φρικαλεότερη μορφή βασανισμού, χειρότερη ποινή κι από τον θάνατο γιατί καταδικάζει το θύμα σε ισόβια δυστυχία.

Με τη συχνότητα, πολλαπλότητα και έκταση που παρουσιάζονται στο Βυζάντιο οι αποτρόπαιες αυτές τιμωρίες, δημιουργούν τη εντύπωση πνεύματος διαστροφής και κύματος βαρβαρότητας…

ΧΕΙΡΟΚΟΠΙΑ
Ήταν η πιο συνηθισμένη ποινή, για όποιους έγδυναν νεκρούς, παραχάραζαν νομίσματα, έκοβαν ξένο αμπέλι, πυρπολούσαν αποθήκες, γκρέμιζαν φράχτες, όποιος ξέκοβε κοπάδι από βοσκοτόπι ή μαντρί, προκαλούσαν βαρύ τραύμα με γροθιά, έπαιζαν ζάρια κ.ά. Από τις αρχές του Η΄ αιώνα οι ακρωτηριασμοί, με την ένταξή τους στην ποινική νομοθεσία, κατάντησαν ένα οικτρό φαινόμενο του βυζαντινού καθημερινού βίου. Σε ορισμένες περιόδους έπαιρναν διαστάσεις τρομακτικές. Σε κάθε βήμα συναντούσε κανείς ανθρώπους με κλαδεμένα μέλη.

ΡΙΝΟΤΟΜΙΑ
Ήταν ο ποιο συνηθισμένος ακρωτηριασμός. Θύματα ακόμα και αυτοκράτορες. Επιβαλλόταν για πολλά και ποικίλα εγκλήματα, πολιτικά και του κοινού δικαίου, και έπληττε άτομα όλων των τάξεων, κρατικούς αξιωματούχους, κληρικούς και απλούς πολίτες. Αποτελούσε είδος βασανιστηρίου αλλά και ηθικής, κοινωνικής και πολιτικής εξόντωσης σε περιόδους εσωτερικών αναστατώσεων ή θρησκευτικής διαμάχης, όπως στα χρόνια της εικονομαχίας. Επιβαλλόταν συνήθως στους δίγαμους, αιμομίκτες, πορνεύοντες σε μοναστήρι, βιαστές, απαγωγείς κοριτσιού κ.ά. Επιβαλλόταν και στους μοιχούς μαζί με ξυλοδαρμό δημόσιο και κούρεμα ατιμωτικό. Σε περίπτωση μοιχείας ελεύθερης με δούλο η γυναίκα μαστιγωνόταν, κουρεύονταν και έχανε τη μύτη της ενώ ο δούλος καιγόταν ζωντανός ή θανατώνονταν με ξίφος.

Ρινοτομία στους Βυζαντινούς δεν σήμαινε πάντοτε αποκοπή της μύτης με μαχαίρι, κλάδεμα από τη ρίζα, όπως γινόταν επί τουρκοκρατίας. Έκοβαν με μια κοφτερή λαβίδα, ψαλίδιζαν δηλαδή, μόνο τον χόνδρο που χωρίζει τους δύο ρώθωνες. Έτσι η μύτη, χωρίς το εσωτερικό υποστήριγμα, έγερνε στο πλάι. Η αποκοπή του χόνδρου γινόταν από χειρουργό.

ΓΛΩΣΣΟΤΟΜΙΑ
Ποινή επί ψευδορκία.

ΤΑΥΤΟΠΑΘΕΙΑ
Πολλές φορές, έκοβαν το μέλος του σώματος που είχε προκαλέσει την εγκληματική πράξη ή επέβαλλαν την ταυτοπάθεια. Έκοβαν την γλώσσα του ψεύδορκου, έριχναν στην πυρά τον εμπρηστή και φούρκιζαν τον φονιά ληστή στο σημείο ακριβώς που έγινε η ανθρωποκτονία.

Ο χρονογράφος Γεώργιος Κεδρηνός αναφέρεται στον βαρύ κολασμό με τη μέθοδο της ταυτοπάθειας μιας ομάδας αρρενοφθόρων (παιδεραστών) στον δεύτερο χρόνο της βασιλείας του Ιουστινιανού. Ανάμεσά τους και δύο επίσκοποι, ο Ησαΐας ο Ρόδιος και ο Αλέξανδρος Διοσπόλεως Θράκης. Ακρωτηριασμός των γεννητικών μορίων, έμπηξη μυτερών καλαμιών στην ουρήθρα, γύμνωση, περιαγωγή στους δρόμους, θάνατος.

ΚΑΥΛΟΚΟΠΙΑ
Ήταν θανατηφόρα εξαιτίας της αιμορραγίας που προκαλούσε. Με αποκοπή των γεννητικών οργάνων κολάζονταν και οι κτηνοβασία (βλ. ταυτοπάθεια). Ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα χρησιμοποιούσαν την απειλή αποκοπής των γεννητικών μορίων ως όπλο τρομοκρατίας ή εκδικητικό μέσο εναντίον των αντιφρονούντων και μη υπάκουων. Για να εξοντώσει έναν επίφοβο εχθρό το αυτοκρατορικό ζεύγος έδινε εντολή να χαλκευθεί κατηγορία για παιδεραστία, με συνέπεια τον άμεσο ακρωτηριασμό του. Αυτή την τύχη είχε κάποιος Βασιανός που τόλμησε να μιλήσει σαρκαστικά για την Θεοδώρα.

ΕΚΤΥΦΛΩΣΗ
Στο Βυζάντιο τους ακρωτηριασμούς ακολουθεί σε συχνότητα η εκτύφλωση. Ως ποινή, βασανιστήριο, ανταπόδοση, ως προληπτικό ή κατασταλτικό μέτρο η εκτύφλωση κυριαρχεί στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο επί αιώνες με την τραγικότητα και τη φρίκη που προκαλεί. Η ευκολία προσφυγής σ’ αυτή την αποτρόπαιη τιμωρία ή εκδίκηση απεικονίζει, περισσότερο από κάθε άλλο κοινωνικό χαρακτηριστικό βίας και ανομίας, τα ήθη του Βυζαντίου.

Κολασμός για τα εγκλήματα κατά της εξουσίας η εκτύφλωση είχε καταντήσει καθημερινό φαινόμενο εξαιτίας των μόνιμων εσωτερικών αναστατώσεων και των αδιάκοπων πολέμων, εξωτερικών και εμφύλιων, της πολιτικής διαφθοράς, των αναρίθμητων ανταρσιών, στάσεων και στρατιωτικών κινημάτων, των πραξικοπηματικών ανατροπών, της εξοντωτικής θρησκευτικής διαμάχης, του ανταγωνισμού των φατριών και της αρχομανίας… Θύματα αυτοκράτορες, πατριάρχες, στρατηγοί, βασιλόπαιδες, αξιωματούχοι. Αλλά και ιερόσυλοι, αιρετικοί και μάγοι…

Η εκτύφλωση προβλεπόταν αρχικά από την νομοθεσία αλλά μόνο για τους ιερόσυλους. Με αυτοκρατορική, ωστόσο, εντολή ή συγκατάθεση θα επεκταθεί αυθαίρετα και στα εγκλήματα καθοσιώσεως, για κάθε δηλαδή επιβουλή κατά της εξουσίας και του βασιλικού οίκου… Ο αυτοκράτορας, επίγειος εκπρόσωπος του θεού, ενσαρκώνει το ιερό και όσιο, όποιος επιβουλεύεται τον μονάρχη και την εξουσία προσβάλλει τα ιερά και τα όσια, ασεβεί στο θείο, είναι επομένως ιερόσυλος…

Δεν περνούσε μέρα στην Κωνσταντινούπολη χωρίς εξομματισμούς και φονικά, γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης…

Η βασανιστική αυτή ποινή εφαρμοζόταν με δύο τρόπους. Ο πρώτος, με πυρωμένο σίδερο που κρατούσε ο δήμιος μπροστά στα μάτια του θύματος. Ο δεύτερος, με τη χρησιμοποίηση αιχμηρών αντικειμένων ή με κάποιο καυτό ή κοχλαστό υγρό. Οι Βυζαντινοί συνήθιζαν και τις ομαδικές τυφλώσεις αιχμαλώτων. Κορυφαίο παράδειγμα, ίσως το πιο μαζικό και βάρβαρο της ιστορίας, η εκτύφλωση 15.000 Βουλγάρων στρατιωτών του Σαμουήλ, ύστερα από την μάχη του Μελένικου, το 1014.

ΚΑΨΙΜΟ «ΑΙΡΕΤΙΚΩΝ» ΚΑΙ «ΜΑΓΩΝ»
Συχνότατες ήταν και οι θανατώσεις στην πυρά. Φαίνεται μάλιστα πως το Βυζάντιο έχει το προβάδισμα στο κάψιμο των «αιρετικών» και «μάγων». Στη Δύση οι φωτιές άρχισαν να φουντώνουν ύστερα από την περίφημη βούλα του πάπα Ιννοκέντιου Δ΄ «ad extirpanda», -για το «ξερίζωμα των αιρέσεων– μόλις το 1252. Αλλά αιώνες πριν, στο Βυζάντιο, είχε οργανωθεί –επί Ιουστινιανού– ειδική κρατική υπηρεσία με αποστολή την ανακάλυψη και εξόντωση αιρετικών. Ο επικεφαλής αυτής της υπηρεσίας –της πρώτης στον χριστιανικό κόσμο– που υπήρξε εγκληματική όσο και η μεσαιωνική Ιερά Εξέταση, ονομαζόταν κοιαίστωρ –από το λατινικό quaestor– δηλαδή εξεταστής, ανακριτής.

Όπως αργότερα οι ιεροεξεταστές στη Δύση, οι Βυζαντινοί κοιαίστορες φυλάκιζαν, βασάνιζαν και θανάτωναν υπόπτους χωρίς διατύπωση κατηγορίας, χωρίς μάρτυρες, χωρίς αποδεικτικά στοιχεία και, φυσικά, χωρίς δίκη. Τα πάντα ήταν σκότος. Ήταν μια μέθοδος αφανισμού των ανυπάκουων και συγχρόνως επιχείρηση κερδοσκοπίας. Γιατί η καταδίκη αιρετικού συνεπαγόταν δήμευση της περιουσίας του. (Στη συνέχεια αναφέρονται συγκεκριμένες περιπτώσεις από συγγραφείς και χρονογράφους της εποχής).

ΚΑΨΙΜΟ ΒΙΒΛΙΩΝ
Το Βυζάντιο έχει και ένα άλλο θλιβερό προβάδισμα. Τη δημόσια ρίψη στην πυρά ανεπιθύμητων βιβλίων. Διαπομπεύονταν –«περιβωμίζονταν»- μάλιστα και οι κάτοχοί τους στους δρόμους της «βασιλεύουσας». Ήταν η εποχή που απαγορεύτηκε η διδασκαλία της φιλοσοφίας και έκλεισαν –το 529 με εντολή του Ιουστινιανού– οι αθηναϊκές σχολές. Όπως μας πληροφορεί ο χρονογράφος Ιωάννης Μαλαλάς ρίχτηκαν στην πυρά ελληνικά βιβλία των κλασικών και μετακλασικών χρόνων και έργα τέχνης πολυμίσητα για τη νέα θρησκεία.

Δεν είναι το μοναδικό περιστατικό. Το 724 ο εικονομάχος αυτοκράτορας Λέων Γ΄ πρόσταξε να πυρποληθεί η περίφημη Οικουμενική Σχολή, το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της εποχής, όπου στεγαζόταν η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του Βυζαντίου, επειδή οι δάσκαλοι του εκπαιδευτηρίου αρνήθηκαν να γνωματεύσουν εναντίον της λατρείας των εικόνων. Οι χρονογράφοι Κεδρηνός, Ζωναράς, Γλυκάς και Μανασσής βεβαιώνουν ότι ο αυτοκράτορας έδωσε εντολή να κυκλωθεί από ένοπλους στρατιώτες το κτίριο κατά την διάρκεια της πυρκαγιάς και να απαγορευθεί η έξοδος του προσωπικού από τη Σχολή, με αποτέλεσμα να καούν όχι μόνο οι θησαυροί της βιβλιοθήκης αλλά και οι διδάσκαλοι. Εφτά περίπου αιώνες αργότερα, το 1463, δέκα χρόνια μετά την άλωση, ο πατριάρχης Γεννάδιος (Γεώργιος Σχολάριος) έκαψε το βιβλίο του Πλήθωνος (Γεμιστού) «Νόμοι», εξαιτίας εισηγήσεών του για πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Έτσι εγκαινίασε η Εκκλησία τη δράση της μετά τον σκλαβωμό του Γένους…

ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΩΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ
Οι Βυζαντινοί είναι οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν κρατουμένους ως πειραματόζωα για ιατρική έρευνα. Έχουν, δηλαδή, τα πρωτεία στα λεγόμενα επιστημονικά βασανιστήρια. Ο Θεοφάνης μας πληροφορεί ότι επί Βασιλείου Β΄ Βυζαντινοί πράκτορες πήγαν στη Βουλγαρία με αποστολή την απαγωγή ενός χριστιανού εξωμότη. Οι πράκτορες κατόρθωσαν να τον αρπάξουν και να τον μεταφέρουν δέσμιο στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, αφού του έκοψαν χέρια και πόδια, κάλεσαν τους γιατρούς. Κι εκείνοι τον άνοιξαν ζωντανό με τα νυστέρια τους από τα γεννητικά όργανα ως το στέρνο για να μάθουν τα μυστικά του ανθρώπινου σώματος.

ΔΙΑΠΟΜΠΕΥΣΗ
Η διαπόμπευση, η ατιμωτική δηλαδή περιαγωγή καταδίκου στους δρόμους και η παράδοσή του στη χλεύη, στους ονειδισμούς αλλά και στις βάναυσες επιθέσεις του όχλου ήταν το κατ’ εξοχήν βυζαντινό βασανιστήριο. Άγριος βασανισμός ψυχικός και σωματικός γιατί η περιφορά των θυμάτων στην Αγορά συνοδευόταν όχι μόνο από τον ηθικό εκμηδενισμό τους, με τις λοιδορίες και τις προσβολές αλλά και από βιαιοπραγίες και κάθε λογής κακώσεις. Δεν ήταν «ιδία ποινή», αποκλειστική δηλαδή η διαπόμπευση, αλλά προσθετική, συμπληρωματική και εφαρμοζόταν πριν από την τελική τιμωρία –πριν από τη φυλάκιση, τον ακρωτηριασμό, την εκτύφλωση ή τη θανάτωση…

Πριν από την διαπόμπευση, τον «θρίαμβο» όπως την αποκαλούσαν χλευαστικά, μαστίγωναν σκληρά τον κατάδικο, τον κούρευαν «εν χρω», τον ξύριζαν (μαλλιά, γένεια, μουστάκι, φρύδια), μουτζούρωναν το πρόσωπό του με καπνιά ή το άλειφαν με πίσσα, τον στεφάνωναν με μια πλεξάνα σκόρδα, τον τύλιγαν με βρωμερά άντερα από το χασαπιό, κρεμούσαν στο λαιμό του σαπιοκοιλιές και στους ώμους του κουδούνια.

Κατά την πάνδημη περιαγωγή του στους δρόμους και στην αγορά ή στον Ιππόδρομο κάθιζαν το θύμα γυμνό ή ημίγυμνο σε γάιδαρο, παλιομούλαρο, ψωριασμένη καμήλα, ακόμα και σε γελάδα ανάστροφα και το υποχρέωναν να κρατάει την ουρά του υποζυγίου. Στην πομπή που σχηματιζόταν προπορεύονταν σαλπιγκτές και διαλαλητές. Και το πλήθος των συγκεντρωμένων περίεργων του πετούσαν στο πρόσωπο λάσπες και ανθρώπινες ακαθαρσίες, άδειαζαν πάνω του δοχεία με ούρα, τον χτυπούσαν στο στόμα με βορβορώδη εντόσθια σφαγίων. Μουτζούρωναν παλάμες και δάκτυλα με την καπνιά και τη γάνα των τσουκαλιών και των τζακιών, ζύγωναν τον «γαϊδουροκαθισμένο» και τον πασάλειβαν. Τον έφτυναν, τον πετροβολούσαν, τον χτυπούσαν με ραβδιά και μαστίγια, τον έβριζαν, τον λοιδορούσαν.

Διαπομπεύονταν γιατροί που δεν εφάρμοζαν καλή θεραπεία με αποτέλεσμα να πεθάνει ο ασθενής. Ανάγκαζαν, μάλιστα, τον άτυχο Ασκληπιάδη να κρατάει κατά την περιαγωγή δοχείο νυκτός….

Ακόμα και εκταφές και διαπομπεύσεις νεκρών γίνονταν στην Κωνσταντινούπολη. Όπως το πτώμα του αυτοκράτορα Λέοντος Ε΄ του Αρμενίου που ύστερα από τη δολοφονία στο ναό σύρθηκε –το 820– στους δρόμους και ρίχτηκε στον Ιππόδρομο. Ξέθαψαν τον πατριάρχη Ιωάννη «μετά του ωμοφορίου» και έφεραν τα λείψανά του στον Ιππόδρομο σε ημέρα αγώνων. Εκεί, μπροστά στο πλήθος, αφού αποκάλυψαν και μαστίγωσαν τον σκελετό –«έτυψε μαγκλάβια»- τον έκαψαν.

ΑΠΙΣΤΕΥΤΕΣ ΦΡΙΚΑΛΕΟΤΗΤΕΣ
Μετά το πραξικόπημα και τον αποκεφαλισμό του στρατηγού Αλέξιου Βρανά, ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος πρόσταξε να περιαχθούν στους δρόμους της Πόλης το κεφάλι του κι ένα πόδι καρφωμένα σε παλούκια. Αλλά δεν αρκούσε η εκπόμπευση των λειψάνων του στασιαστή. Κατά την διάρκεια του επινίκιου γεύματος στο παλάτι ο αυτοκράτορας ζήτησε το κεφάλι του Βρανά και το κύλησε στο πάτωμα ανάμεσα στους συνδαιτημόνες. Άρχισαν τότε όλοι να το λακτίζουν πέρα δώθε, «δίκην σφαίρας», όπως γράφει ο Ν. Χωνιάτης, που περιορίζεται να χαρακτηρίσει την πράξη του αυτοκράτορα «επεισόδιον ουκ ευπρεπές».

Ο Αλέξιος Κομνηνός έβρασε κάποιον σε καζάνι και έστειλε ύστερα το πτώμα του στους οικείους του μέσα σε μεγάλο κοφίνι. Άλλον έκλεισε σε σακί και τον πέταξε στη θάλασσα. Για τον αρχηγό όμως των στασιαστών ήταν πιο εφευρετικός. Πρόσταξε να ετοιμάσουν ένα χαλκωματένιο στέμμα, άνοιξε τέσσερις τρύπες γύρω γύρω, στερέωσε το «διάδημα» στο κεφάλι του θύματος και έμπηξε με σφυρί τέσσερα σιδεροκάρφια από τις τρύπες στο κρανίο…

Οι αυτοκρατορικοί δήμιοι άλειφαν τα γένια και τα μουστάκια του δεμένου χεροπόδαρα θύματος με κηρέλαιο και έβαζαν φωτιά με αποτέλεσμα να καίγεται το κεφάλι σαν αλειμματοκέρι. Άλλοτε, αντί κηρέλαιο, χρησιμοποιούσαν πίσσα και ελαιόλαδο.

Κατά την περίοδο των ενδοχριστιανικών διενέξεων οι αντιμαχόμενες μερίδες συναγωνίζονταν σε βασανισμούς και κακουργίες, απαράλλαχτα όπως κατά τους θρησκευτικούς πολέμους στη Δύση. Έγδαραν λ.χ. το γενειοφόρο τμήμα του προσώπου ενός μοναχού βγάζοντας το δέρμα μαζί με τα γένια (υπενθυμίζουμε ότι όλες οι πληροφορίες στο βιβλίο του Σιμόπουλου είναι τεκμηριωμένες και ότι από τις αποτρόπαιες αυτές πράξεις που αναφέρει μόνο ένα μέρος αντιγράφουμε εδώ). Η Θεοδώρα βασάνιζε τους εχθρούς της τυλίγοντας και σφίγγοντας με βούνευρο το κεφάλι τους τόσο πολύ που έβγαιναν τα μάτια από τις κόχες.

ΓΔΑΡΣΙΜΟ ΖΩΝΤΑΝΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
Ο δρουγγάριος των βυζαντινών πλωίμων (στόλαρχος) Νικήτας Ωορύφας (Θ΄ αιώνας), που διακρίθηκε στις εκστρατείες κατά των Αράβων πειρατών, όταν αιχμαλώτιζε χριστιανούς εξωμότες στα εχθρικά καράβια, τους έγδερνε ζωντανούς. Χάραζε το δέρμα στον αυχένα και τραβούσε με δύναμη λωρίδες ως τις φτέρνες.

ΒΡΑΣΙΜΟ ΣΕ ΚΟΧΛΑΣΤΗ ΠΙΣΣΑ
Ο προηγούμενος Ωορύφας άλλους εξωμότες κρεμούσε με τροχαλία πάνω σε καζάνια με κοχλαστή πίσσα και τους άφηνε, χαλαρώνοντας τα σχοινιά, να βυθιστούν λέγοντας πως τους βαφτίζει στη νέα θρησκεία τους.

ΑΝΑΣΚΟΛΟΠΙΣΜΟΣ – ΠΑΛΟΥΚΩΜΑ
Η περιγραφή που ακολουθεί είναι από τον Σερραίο συγγραφέα Γιώργο Καφταντζή και αναφέρεται στο βιβλίο του «Η ΣΕΡΡΑΪΚΗ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑΣΥΝΑΔΙΝΟΥ», έκδ. της Μητροπόλεως Σερρών, 1989: «Το παλούκωμα (φούρκισμα, ανασκολοπισμός) γίνονταν δημόσια και σε θέση περίοπτη με τον εξής τρόπο. Έπαιρναν μια μακριά ως 3 μέτρα σούβλα σιδερένια ή ξύλινη με σιδερένια μύτη, την οποία κουβαλούσε ο κατάδικος στον ώμο ως τον τόπο του απαίσιου μαρτυρίου. Εκεί τον ξάπλωναν καταγής μπρούμυτα γυμνό μέχρι τη μέση και χειροπόδαρα με ανοιγμένα σκέλια. Ύστερα ο μπόγιας αφού ξέσχιζε το πανταλόνι και φάρδαινε με το μαχαίρι την τρύπα του απευθυσμένου, έχωνε τη σούβλα αλειμμένη με λίπος για να γλιστρά και χτυπώντας σιγανά προσέχοντας να μη βλάψει βασικά όργανα όπως τα έντερα, καρδιά, πλεμόνια, την έβγαζε από το πίσω μέρος της δεξιάς πλάτης…».

ΕΥΝΟΥΧΙΣΜΟΣ
Μια από τις πολυδοκιμασμένες μεθόδους για οριστικό παραμερισμό, για αχρήστευση και στιγματισμό εχθρών, αντιπάλων αντιφρονούντων και κυρίως νεαρών διεκδικητών ή κληρονόμων του θρόνου ήταν ο ευνουχισμός… τα περιστατικά βίαιου ευνουχισμού για πολιτικούς λόγους.

ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΣΕΩΝ ΑΠΟΚΟΠΗ ΤΩΝ ΤΕΝΟΝΤΩΝ ΜΕ ΜΑΧΑΙΡΙ
Προκαλούσε παράλυση.

Αν αναζητάτε την ασφάλεια θα επαναλαμβάνετε συνεχώς το παρελθόν σας

Η αναζήτηση της ασφάλειας είναι μια αυταπάτη. Στις αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις η λύση σ' αυτό το δίλημμα βρίσκεται στη "σοφία της ανασφάλειας" ή τη "σοφία της αβεβαιότητας".

Αυτό σημαίνει πως η αναζήτηση της ασφάλειας και της βεβαιότητας συνιστούν στην πραγματικότητα μια προσκόλληση στο γνωστό. Και τι είναι το γνωστό; Το γνωστό είναι το παρελθόν μας.

Το γνωστό δεν είναι τίποτε άλλο από τη φυλακή των εθισμών του παρελθόντος. Σε μια τέτοια κατάσταση δεν υπάρχει καμιά απολύτως εξέλιξη, και όπου δεν υπάρχει εξέλιξη υπάρχει στασιμότητα, εντροπία, αποδιοργάνωση και αποσύνθεση.

Η αβεβαιότητα, απ' την άλλη πλευρά, είναι το εύφορο πεδίο της καθαρής δημιουργικότητας και ηρεμίας. Αβεβαιότητα σημαίνει να βαδίζουμε μέσα στο άγνωστο, σε κάθε στιγμή της ύπαρξής μας. Το άγνωστο είναι το πεδίο των απεριόριστων πιθανοτήτων, πάντα νέο και πάντα ανοιχτό στη δημιουργία νέων εκφάνσεων.

Χωρίς την αβεβαιότητα και το άγνωστο, η ζωή είναι μονάχα μια στείρα επανάληψη φθαρμένων αναμνήσεων. Γίνεστε θύμα του παρελθόντος και ο σημερινός βασανιστής σας είναι τα απομεινάρια του χθεσινού εαυτού.

Χίλια καλά να κάνεις, οι αχάριστοι θα βρουν το ένα που δεν έκανες για κείνους

Είναι στην ανθρώπινη φύση να ζητάει συνεχώς περισσότερα απ’ αυτά που έχει.

Να προσπαθεί διακαώς να χορτάσει το αδηφάγο της “εγώ” και να μην βρίσκει σωτηρία. Να διψάει συνεχώς και να θέλει κι άλλο κι όταν το αποκτήσει να θέλει ακόμη περισσότερο.

Ποτέ και τίποτα δεν μας είναι αρκετό. Ίσως να μην φταίνε τόσο οι άνθρωποι, είναι που κυλάει στις φλέβες τους η απληστία. Θανάσιμο αμάρτημα ναι, αν της επιτρέψεις να ξεπεράσει τα όρια μπορεί να σε αρρωστήσει, να σε κατασπαράξει ολόκληρο.

Υπάρχουν πολλές κατηγορίες ανθρώπων. Υπάρχουν αυτοί που κάνουν το καλό χωρίς ποτέ κανένας να το μάθει, χωρίς προσδοκίες, χωρίς αντάλλαγμα, αλλά υπάρχουν κι αυτοί που κάνουν το “καλό” και το κουβαλάνε πάντα μαζί τους καραδοκώντας στη γωνία και περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή να το φωνάξουν, να ζητήσουν πίσω τα χρωστούμενα, να το παίξουνε αδικημένοι, να ζήσουνε το δράμα…

Κάπως έτσι είναι αυτοί οι άνθρωποι που ποτέ δεν θα πουν ευχαριστώ με την καρδιά τους.

Xίλια καλά να τους κάνεις θα βρουν το ένα κακό κι αυτό θα κρατήσουν.

Να τους λυπάσαι!

Είναι απ’ αυτούς που διακατέχονται από μία απαράμιλλη αίσθηση πως ο κόσμος τους χρωστάει και γυρίζει μοναχά γύρω απ’ αυτούς. Μην τους κρατήσεις στη ζωή σου. Το μόνο που ξέρουν να κάνουν είναι να ρουφάνε την λαμπερή σου ενέργεια.

Έτσι ζουν, έτσι επιβιώνουν. Κι όσο εσύ την ξοδεύεις γι’ αυτούς, άλλο τόσο σιγά σιγά θα ξεθωριάζεις. Κι αυτοί ποτέ δεν θα είναι ευχαριστημένοι, ακόμη κι αν τους χαρίσεις όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου.

Γι’ αυτό σου λέω, σταμάτα ν’ αναλώνεσαι. Γύρνα την πλάτη και προχώρα! Με το κεφάλι ψηλά!

Κι όσο γι’ αυτούς, να τους λυπάσαι. Είναι τόσο μικροί κι έτσι θα μείνουν.

Νέα ανάλυση του αστεροειδούς που έπεσε στο Chicxulub δείχνει ότι μπορεί να είχε κτυπήσει σε ένα ευάλωτο σημείο

 
Ένα ζευγάρι ερευνητών στο Πανεπιστήμιο Tohoku έχει βρει στοιχεία που υποδηλώνουν ότι αν ο αστεροειδής που έπληξε τη Γη κοντά στο Chicxulub του Μεξικού, πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, είχε πέσει σχεδόν οπουδήποτε αλλού, δεν θα ήταν τόσο καταστροφικός. Σε άρθρο τους οι Kunio Kaiho και Naga Oshima υποδεικνύουν ότι εάν ο αστεροειδής χτυπούσε ένα άλλο μέρος του πλανήτη, είναι πιθανόν οι δεινόσαυροι να επιβίωναν.

 

Καλλιτεχνική απόδοση της πτώσης αστεροειδούς στο Chicxulub  με τον πτερόσαυρο να παρατηρεί.

Πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, ένας αστεροειδής με διάμετρο περίπου 9 χιλιομέτρων έπληξε τα ιζηματογενή πετρώματα, πλούσια σε υδρογονάνθρακες και θείο στο σημερινό Μεξικό. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι αυτές οι πτώσεις στη χερσόνησο Γιουκατάν είχαν θερμάνει τους υδρογονάνθρακες και το θείο σε αυτά τα πετρώματα, σχηματίζοντας στρατοσφαιρική αιθάλη και θειικά αερολύματα. Προκαλώντας έτσι ακραία παγκόσμια ψύξη και ξηρασία.

 

Αυτά τα γεγονότα πυροδότησαν μια μαζική εξαφάνιση, συμπεριλαμβανομένων και των δεινοσαύρων, και οδήγησαν στη μεταγενέστερη κυριαρχία των θηλαστικών.

 

Η ποσότητα υδρογονανθράκων και θείου σε βράχια ποικίλλει αρκετά, ανάλογα με την τοποθεσία, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα επίπεδα ψύξης και εξαφάνισης εξαρτώνται από τη θέση της πρόσκρουσης.

 

Σε αυτή τη μελέτη οι ερευνητές δείχνουν ότι η πιθανότητα μιας σημαντικής παγκόσμιας ψύξης, μιας μαζικής εξαφάνισης και της επακόλουθης εμφάνισης των θηλαστικών ήταν αρκετά χαμηλή μετά την πτώση ενός αστεροειδούς στην επιφάνεια της Γης.

 

Κι αυτό το σημαντικό γεγονός θα μπορούσε να συμβεί μόνο αν ο αστεροειδής χτύπησε τις πλούσιες σε υδρογονάνθρακα περιοχές που καταλαμβάνουν περίπου το 13% της επιφάνειας της Γης. Η θέση της πτώσης των αστεροειδών, επομένως, άλλαξε την ιστορία της ζωής πάνω στη Γη.

Eπιστήμονες προειδοποιούν για τους κινδύνους της αποσταθεροποίησης του πλανήτη

Είκοσι πέντε χρόνια αφότου η πλειονότητα των τιμηθέντων με βραβείο Νόμπελ έκρουσε για πρώτη φορά τον κώδωνα του κινδύνου, περισσότεροι από 15.000 επιστήμονες από 184 χώρες προειδοποιούν σήμερα, σε μια κοινή τους διακήρυξη, για τους κινδύνους της αποσταθεροποίησης του πλανήτη ελλείψει ενεργειών υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων. Το 1992 η ΜΚΟ «Union of Concerned Scientists» με περισσότερους από 1.700 συνυπογράφοντες εξέδωσε «Την Προειδοποίηση των Επιστημόνων του κόσμου προς την ανθρωπότητα» όπου επισήμαιναν ότι ο αντίκτυπος της ανθρώπινης δραστηριότητας στη φύση πιθανόν θα προκαλέσει «στον άνθρωπο μεγάλα βάσανα» και θα «ακρωτηριάσει τον πλανήτη με ανεπανόρθωτο τρόπο».

Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες αυτοί επαναλαμβάνουν τις ανησυχίες τους σε ένα άρθρο που ονομάζουν «δεύτερη προειδοποίηση».

 

Διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι, αποψίλωση δασών, μείωση του αριθμού των θηλαστικών, εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου: ο πλανήτης εκπέμπει SOS και οι απαντήσεις για την αντιμετώπιση των παραπάνω φαινομένων, από το 1992, προκαλούν απογοήτευση. Εξαίρεση τα μέτρα που ελήφθησαν από τη διεθνή κοινότητα για τη σταθεροποίηση της στιβάδας του όζοντος, διαμηνύουν οι επιστήμονες, η έκκληση των οποίων δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό BioScience.

 

«Η ανθρωπότητα δεν πράττει όσα θα όφειλε να κάνει επειγόντως για τη διάσωση της βιόσφαιρας που απειλείται» τονίζουν οι επιστήμονες.

 

«Σε αυτό το έγγραφο, εξετάσαμε την εξέλιξη της κατάστασης κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών κι αξιολογήσαμε την ανθρώπινη αντίδραση αναλύοντας τα επίσημα δεδομένα που έχουμε στα χέρια μας» εξήγησε ο Τόμας Νιούσομ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Deakin στην Αυστραλία, ο οποίος συνυπέγραψε την κοινή αυτή διακήρυξη.

 

«Σύντομα, θα είναι πολύ αργά προκειμένου να αντιστρέψουμε αυτές τις επικίνδυνες τάσεις» επέμεινε.

 

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η συντριπτική πλειονότητα των απειλών, που είχαν αναγνωριστεί από το παρελθόν, συνεχίζει να υφίσταται και οι περισσότερες εξ αυτών «επιδεινώνονται», όμως είναι ακόμα πιθανό να αντιστραφούν αυτές οι τάσεις για να επιτρέψουμε στα οικοσυστήματα να ξαναβρούν την ανθεκτικότητά τους.

 

Τα τελευταία 25 χρόνια, η ποιότητα του πόσιμου νερού που είναι κατά κεφαλή διαθέσιμο στον κόσμο μειώθηκε κατά 26% και ο αριθμός των «νεκρών τμημάτων» στους ωκεανούς αυξήθηκε κατά 75%.

 

Οι επιστήμονες προειδοποιούν επιπλέον για την απώλεια σχεδόν 120,4 εκατομμυρίων εκτάριων δασικών εκτάσεων που αποψιλώθηκαν για να μετατραπούν κυρίως σε αγροτικές εκτάσεις και την ξεκάθαρη αύξηση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και των μέσων θερμοκρασιών του πλανήτη.

 

Επίσης, επισημαίνουν την αύξηση κατά 35% του παγκόσμιου πληθυσμού και τη μείωση κατά 29% του αριθμού των θηλαστικών, των ερπετών, των αμφιβίων, των πουλιών και των ψαριών.

 

Μεταξύ των μέτρων που προτείνονται είναι η δημιουργία μεγαλύτερων χερσαίων και θαλάσσιων βιότοπων και η ενίσχυση των νόμων κατά της λαθροθηρίας, όπως επίσης να καταστούν αυστηρότεροι οι κανονισμοί του εμπορίου προϊόντων άγριας ζωής.

 

Προκειμένου να φρενάρουν τη δημογραφική ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες χώρες, προτείνουν την εκπόνηση προγραμμάτων εκπαίδευσης των γυναικών και τη βελτίωση του οικογενειακού προγραμματισμού.

Οι ρίζες της μελαγχολίας

«There is no saying». Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Φρόιντ σε µια επιστολή του τη θλίψη του για τον θάνατο της µητέρας του: «∆εν υπάρχουν λόγια». Τώρα που η µελαγχολία βρίσκεται στο επίκεντρο της ζωής µας, τα λόγια αυτά αποκτούν µια παράξενη οικειότητα.

Η µελαγχολία κρύβει µέσα της ένα κοµµάτι που αντιστέκεται στην ανάλυση. Ο µαύρος ήλιος όµως, αυτή η «σκοτεινή ύλη» που είναι η θλίψη, µοιάζει να είναι αναπόσπαστο κοµµάτι κάθε σκέψης, κάθε δηµιουργίας. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι πλαστήκαµε θλιµµένοι.

 

Η ανθρώπινη ύπαρξη, µας θυµίζει ο Τζορτζ Στάινερ, σηµαίνει εµπειρία αυτής της µελαγχολίας και µια ζωτική ικανότητα να την ξεπερνάµε. Μέσα από τον λόγο, τις σκέψεις, τα συναισθήµατα, µέσα από τις πολύµορφες διαδικασίες δηµιουργίας και µετουσίωσης.

 

Και όµως, σήµερα η βίαια επιβεβληµένη εισβολή της µελαγχολίας στη ζωή µας µας βρίσκει ανέτοιµους από κάθε λυτρωτική διεργασία.

 

Η δίχως όρους και όρια κρίση που ζούµε δεν µας αφήνει µόνο απογυµνωµένους από κάθε ελπίδα για το µέλλον, αλλά φανερώνει πόσο άοπλοι είµαστε στην επεξεργασία της οδύνης. Ισως η µεγαλύτερη απειλή να είναι το πάγωµα της σκέψης, η αδυναµία να στοχαστείς πάνω στη µελαγχολία, πάνω στις πραγµατικές διαστάσεις της απώλειας. Πώς να περιφρουρήσουµε τη σκέψη και το συναίσθηµα από το πάγωµά τους; Πώς να διασώσουµε το ανθρώπινο κέλυφος του ανθρωπισµού µας; Οι απαντήσεις λείπουν. Μέσα σε αυτή την κρίση είµαστε οι αναλφάβητοι της µελαγχολίας.

 

Η µελαγχολία όµως είναι µια ελληνική λέξη. Και αυτό έχει τη σηµασία του. Η ληξιαρχική πράξη γέννησής της ως νόσου βρίσκεται στους αφορισµούς του βιβλίου VI του Ιπποκράτη. Στον 23ο Αφορισµό αναφέρεται: «Εάν η δυσθυµία και ο φόβος έχουν µεγάλη διάρκεια, µια τέτοια κατάσταση είναι µελαγχολική». Η µελαγχολία προκύπτει από τον χυµό, τη µέλαινα χολή. Για πρώτη φορά έχουµε µια εξήγηση για τη συµπεριφορά µας όχι σε σχέση µε θεούς, δαίµονες και άστρα, αλλά µε τον οργανισµό µας. Κάτι µέσα µας παράγει συµπεριφορές, διαµορφώνει χαρακτήρες.

Το «Μελαγχολία και ιδιοφυΐα» είναι ένα σύντοµο κείµενο που αποδίδεται στον Αριστοτέλη. Ξεκινά θέτοντας το ερώτηµα: «Για ποιο λόγο όλοι όσοι έχουν αναδειχθεί εξαίρετοι στη φιλοσοφία ή στην πολιτική ή στην ποίηση ή στις τέχνες είναι εµφανώς µελαγχολικοί;».Ανάµεσά τους φιλόσοφοι, θεοί και ηµίθεοι. Ο Πλάτων, ο ∆ηµόκριτος, ο Σωκράτης, ο Ηρακλής, ο Αίας.

 

Η ποίηση προϋποθέτει την έµπνευση, δηλαδή την κατακυρίευση του ποιητή από µια θεία δύναµη, ένα «εκτός εαυτού», έλεγε ο Πλάτωνας. Ο Αριστοτέλης σηµειώνει µια µεγάλη ανατροπή. Κάτι µέσα µας υπάρχει που µας σπρώχνει στην τρέλα, στην έκσταση, στην ευεξία, στον θυµό, στη λύπη, στην αθυµία, στη δηµιουργία. Ο Αλλος είναι µέσα µας. Αντικαθιστά την τυχαιότητα της θείας εκλογής µε τη µοίρα της δοσολογίας των χυµών µέσα µας. ∆εν πρόκειται πλέον για ένα πρόβληµα θείας χάριτος, αλλά για το αποτέλεσµα µιας φυσιολογίας. Ο θεός δεν µιλάει µε τη φωνή µας, εκείνο που µας προστάζει να µιλήσουµε είναι το σώµα µας.

 

Ιδού η αποπαθολογικοποίηση της νόσου που καθιστά τον Αριστοτέλη πρόδροµο µιας ψυχαναλυτικής σκέψης, αλλά ακόµη και αυτής της αιρετικής αντιψυχιατρικής κίνησης. Η µελαγχολία όχι µόνο δεν εµποδίζει τη δηµιουργία, αλλά συνδέεται µαζί της.

 

Μοντέρνο σφάλμα

Ο επιτάφιος λόγος, τα αρχαία ελληνικά επιτύµβια επιγράµµατα, προσφέρουν ένα εξαίσιο δείγµα ενός άλλου τρόπου διαχείρισης της απώλειας. Μέσα από την οδύνη και το πένθος αναβλύζει η ζωή που δεν εγκαταλείπεται στιγµή. Ο θρήνος γίνεται έναυσµα υπενθύµισης του αγαθού της ζωής. Αλλωστε το Ασκληπιείο, ο πιο σηµαντικός θεραπευτικός χώρος της αρχαιότητας, επιλέγεται να είναι κοντά στο θέατρο της Επιδαύρου. Ο πόνος ως αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής, της τέχνης, της ποίησης.

 

Στο διάβα των αιώνων ο ψυχικά πάσχων θα διατηρήσει τη χροιά µιας αµφιλεγόµενης, φορτισµένης παρουσίας: αµαρτωλός, θεόσταλτος, επικίνδυνος, άρρωστος, ιερός, ο πάσχων θα καταλήξει να συρρικνωθεί στην αγκαλιά ενός τεχνοκρατικού ψυχιατρικού κατεστηµένου λόγου. Ενός λόγου που θα εξορίσει τον µελαγχολικό από τη µελαγχολία του, θα αδειάσει τη µελαγχολία από κάθε υποκειµενική αλήθεια και θα αφήσει στη θέση της ένα ιατρικό συµβάν, µια νοσογραφία στη θέση µιας κατάστασης ψυχής.

 

Ο σύγχρονος τρόπος του υπάρχειν, αλλά και του θεραπεύειν τον ψυχικό πόνο, απογυµνώνει το υποκείµενο από τη δυνατότητα µιας άλλης συνύπαρξης µε τη θλίψη του. Μέσα σε έναν πολιτισµό που αντιλαµβάνεται τη µελαγχολία ως κατάθλιψη, ως έλλειµµα, ως ένα µοντέρνο σφάλµα ενάντια στην επιταγή µιας ψυχαναγκαστικής αισιοδοξίας, ενάντια σε µια εργαλειακά νοούµενη πρόοδο, το υποκείµενο της οδύνης παραµένει εξόριστο από την οδύνη του, ξένο στον εαυτό του, απογυµνωµένο από το µέσα του, ένα άδειο κέλυφος.

 

Ενα νοερό όµως ταξίδι στις πηγές, στα πρώτα περί µελαγχολίας κείµενα, φέρνει στο προσκήνιο έναν άλλο τρόπο του πάσχειν.

 

Αν ο φόβος του θανάτου καιροφυλακτεί πίσω από τη µελαγχολία, οι πρόγονοί µας µπόρεσαν να κάνουν «τον φόβο του θανάτου οίστρο της ζωής». Αυτό καλούµεθα να πράξουµε στις δραµατικές στιγµές που ζούµε: να µεταµορφώσουµε τη µελαγχολία σε ορµή ζωής.

Wittgenstein: Tractatus Logico-Philosophicus (6)

Tractatus Logico-Philosophicus: Εικόνα και πραγματικότητα

2.12 Das Bild ist ein Modell der Wirklichkeit:
Η εικόνα είναι ένα μοντέλο της πραγματικότητας.

Σχόλιο:
Ο κόσμος ή η πραγματικότητα, όπως αποφαίνεται ο φιλόσοφος (2.04), είναι η ολότητα των υφιστάμενων καταστάσεων. Αυτές χαρακτηρίζονται από το γεγονός της αστάθειας και μπορούν να παρασταθούν με την προβολή, το προσχεδίασμα (Entwurf) της δομής τους στο χώρο. Αυτή η προβολή είναι το μοντέλο, τα στοιχεία του οποίου ανταποκρίνονται στη ρεαλιστική πραγματικότητα της κατάστασης ή των αντικειμένων. Η εικόνα, επομένως, είναι μοντέλο της πραγματικότητας, με το νόημα ότι τα δομικά και λειτουργικά της στοιχεία αναπαριστούν τα στοιχεία ή τα μέρη της πραγματικότητας. Αξίζει, στο σημείο τούτο, να αναφέρουμε και το εξής: συνέλαβε τούτη την ιδέα του μοντέλου ο Βιτγκενστάιν κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, όταν διάβασε σε περιοδικό για μια δικαστική υπόθεση που έλαβε χώρα στο Παρίσι και η οποία σχετιζόταν με ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα. Στη δικαστική αίθουσα, κατά την ακροαματική διαδικασία, παρουσιάστηκε η εικόνα, το μοντέλο του ατυχήματος. Αυτό που συγκράτησε ο φιλόσοφος ήταν η δυνατότητα, της εικόνας, του μοντέλου, να παραστήσει πιστά την πραγματικότητα του ατυχήματος. Πού έγκειτο αυτή η δυνατότητα; Στο γεγονός ότι τα μέρη, τα δομικά στοιχεία του μοντέλου, τελούσαν σε αντιστοιχία, σε ανταπόκριση, προς τα πραγματικά στοιχεία του συμβάντος. Πώς συμβαίνει να καθίσταται δυνατή, ήτοι αληθινή, μια τέτοια ανταπόκριση; Καθίσταται αληθινή, επειδή τα στοιχεία της εικόνας, που εκφράζουν χωρικές και χρονικές σχέσεις, συγκροτούν τη μορφή της εικόνας. Ωστόσο, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει μια εικόνα, το γεγονός ότι έχει μια μορφή σημαίνει ότι έχει μια λογική μορφή. Και τούτο «το έχειν μια λογική μορφή» σημαίνει ότι κάθε εικόνα αποτυπώνει, εκφράζει, παρουσιάζει μια σκέψη. 

2.13 Den Gegenständen entsprechen im Bilde die Elemente des Bildes:
Σε μια εικόνα, τα στοιχεία της εικόνας αποτελούν μέρος των αντικειμένων.

Σχόλιο:
Το μοντέλο συνιστά το σχεδίασμα, το προσχεδίασμα, το σχετικό με τη δομή, ήτοι τον σχηματισμό των αντικειμένων. Τούτο σημαίνει πως αυτά-εδώ έχουν την αντιστοιχία τους στα στοιχεία του μοντέλου.

2.131 Die Elemente des Bildes vertreten im Bild die Gegenstände:
Τα στοιχεία της εικόνας εκπροσωπούν στην εικόνα τα αντικείμενα.

Σχόλιο:
Τα στοιχεία της εικόνας είναι παρόντα ως αναπαραστατικά στοιχεία των αντικειμένων. Ακριβώς όπως στη δικαστική αίθουσα στο Παρίσι (βλ. 2.12), το αυτοκινητιστικό δυστύχημα αναπαρίσταται με κούκλες κ.λπ., δηλαδή είναι γεγονός το μοντέλο του δυστυχήματος.