ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἱππῆς (1-39)

ΟΙΚΕΤΗΣ Α’
ἰατταταιὰξ τῶν κακῶν, ἰατταταῖ.
κακῶς Παφλαγόνα τὸν νεώνητον κακὸν
αὐταῖσι βουλαῖς ἀπολέσειαν οἱ θεοί.
ἐξ οὗ γὰρ εἰσήρρησεν εἰς τὴν οἰκίαν
5 πληγὰς ἀεὶ προστρίβεται τοῖς οἰκέταις.
ΟΙΚΕΤΗΣ Β’
κάκιστα δῆθ᾽ οὗτός γε πρῶτος Παφλαγόνων
αὐταῖς διαβολαῖς. ΟΙ. Α’ ὦ κακόδαιμον, πῶς ἔχεις;
ΟΙ. Β’ κακῶς καθάπερ σύ. ΟΙ. Α’ δεῦρο δὴ πρόσελθ᾽, ἵνα
ξυναυλίαν κλαύσωμεν Οὐλύμπου νόμον.
10 ΟΙ. Α’ & Β’ μυμῦ μυμῦ μυμῦ μυμῦ μυμῦ μυμῦ.
ΟΙ. Α’ τί κινυρόμεθ᾽ ἄλλως; οὐκ ἐχρῆν ζητεῖν τινα
σωτηρίαν νῷν, ἀλλὰ μὴ κλάειν ἔτι;
ΟΙ. Β’ τίς οὖν γένοιτ᾽ ἄν; ΟΙ. Α’ λέγε σύ. ΟΙ. Β’ σὺ μὲν οὖν μοι λέγε,
ἵνα μὴ μάχωμαι. ΟΙ. Α’ μὰ τὸν Ἀπόλλω ᾽γὼ μὲν οὔ.
15 ἀλλ᾽ εἰπὲ θαρρῶν, εἶτα κἀγὼ σοὶ φράσω.
17ΟΙ. Β’ ἀλλ᾽ οὐκ ἔνι μοι τὸ θρέττε. πῶς ἂν οὖν ποτε
18εἴποιμ᾽ ἂν αὐτὸ δῆτα κομψευριπικῶς; —
16πῶς ἂν σύ μοι λέξειας ἁμὲ χρὴ λέγειν;
ΟΙ. Α’ μή μοί γε, μή μοι, μὴ διασκανδικίσῃς·
20 ἀλλ᾽ εὑρέ τιν᾽ ἀπόκινον ἀπὸ τοῦ δεσπότου.
ΟΙ. Β’ λέγε δὴ μο-λω-μεν ξυνεχὲς ὡδὶ ξυλλαβών.
ΟΙ. Α’ καὶ δὴ λέγω· μολωμεν. ΟΙ. Β’ ἐξόπισθέ νυν
αὐ-το φάθι τοῦ μολωμεν. ΟΙ. Α’ αὐτο. ΟΙ. Β’ πάνυ καλῶς.
ὥσπερ δεφόμενός νυν ἀτρέμα πρῶτον λέγε
25 τὸ «μολωμεν», εἶτα δ᾽ «αὐτο», κᾆτ᾽ ἐπάγων πυκνόν.
ΟΙ. Α’ μολωμεν αὐτο μολωμεν αὐτομολῶμεν. ΟΙ. Β’ ἤν,
οὐχ ἡδύ; ΟΙ. Α’ νὴ Δία· πλήν γε περὶ τῷ δέρματι
δέδοικα τουτονὶ τὸν οἰωνόν. ΟΙ. Β’ τί δαί;
ΟΙ. Α’ ὁτιὴ τὸ δέρμα δεφομένων ἀπέρχεται.
30 ΟΙ. Β’ κράτιστα τοίνυν τῶν παρόντων ἐστὶ νῷν,
θεῶν ἰόντε προσπεσεῖν του πρὸς βρέτας.
ΟΙ. Α’ ποῖον βρετέτετας; ἐτεὸν ἡγεῖ γὰρ θεούς;
ΟΙ. Β’ ἔγωγε. ΟΙ. Α’ ποίῳ χρώμενος τεκμηρίῳ;
ΟΙ. Β’ ὁτιὴ θεοῖσιν ἐχθρός εἰμ᾽. οὐκ εἰκότως;
35 ΟΙ. Α’ εὖ προσβιβάζεις μ᾽. ἀλλ᾽ ἑτέρᾳ πῃ σκεπτέον.
βούλει τὸ πρᾶγμα τοῖς θεαταῖσιν φράσω;
ΟΙ. Β’ οὐ χεῖρον· ἓν δ᾽ αὐτοὺς παραιτησώμεθα,
ἐπίδηλον ἡμῖν τοῖς προσώποισιν ποεῖν,
ἢν τοῖς ἔπεσι χαίρωσι καὶ τοῖς πράγμασιν.

***
ΠΡΩΤΟΣ ΔΟΥΛΟΣ
Όι όι μάνα μ᾽, όι όι μάνα μ᾽, κακό που μας βρήκε! Όι όι μάνα μ᾽, όι όι μάνα μ᾽. Θεοί, στον άθλιο Παφλαγόνα, τον νιοφερμένο δούλο, άθλιο χαμό δώστε — να φουντάρει αύτανδρος, αυτός κι η συμβουλευτική του. Γιατί από την ώρα που κουβαλήθηκε στο σπιτικό μας, απ᾽ το πρωί ως το βράδυ ρημάζει τους παραγιούς με ξυλοφόρτωμα.
ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΔΟΥΛΟΣ
Να βρει τρισάθλιο χαμό — να φουντάρει αύτανδρος πρώτος απ᾽ όλους τους Παφλαγόνες, αυτός κι η συκοφαντική του.
ΠΡ. Δ. Καψερέ μου, πώς πορεύεσαι;
ΔΕ. Δ. Μαύρα κι άραχλα, όπως κι η αφεντιά σου.
ΠΡ. Δ. Τότε κάτσε πλάι μου, να κλαψουρίζουμε πριμοσεγκόντο έναν σκοπό του Ούλυμπου.
ΠΡ. & ΔΕ. Δ. (κλαψουρίζουν μαζί) [10] Μου μου, μου μου, μου μου, μου μου...
ΠΡ. Δ. Δεν βγαίνει τίποτε με το κλαψούρισμα. Αντί να κλαίμε και να κλαίμε, αυτό που μας χρειάζεται είναι να βρούμε κάποιον τρόπο να σωθούμε.
ΔΕ. Δ. Και ποιόν τρόπο;
ΠΡ. Δ. Εσύ να μου τον πεις.
ΔΕ. Δ. Και δεν τον λες εσύ — μακριά από μένα οι τσακωμοί!
ΠΡ. Δ. Μά τον Απόλλωνα, όχι εγώ! Πρότεινε εσύ κάτι θαρραλέο κι ύστερα θα σου πω κι εγώ.
ΔΕ. Δ. Έλα όμως που μου λείπει το «θάρρεψε». Αχ να μπορούσα να το ᾽λεγα ευριπιδοκουλτουριάρικα: «Τα που εγώ πρέπει να πω να τα ᾽κουα από σένα»!
ΠΡ. Δ. Παρακαλώ, παρακαλώ, μη πας να με τυλίξεις σαρμά μ᾽ ευριπιδολάχανα. [20] Βρες μόνο κάνα χορό σκερτσόζο, για να το στρίβουμε από τ᾽ αφεντικό.
ΔΕ. Δ. Τότε λέγε απανωτά, όπως σ᾽ το συλλαβίζω: α-μο-λά-με.
ΠΡ. Δ. Έγινε, λέω: α-μο-λά-με.
ΔΕ. Δ. Τώρα, αμέσως ύστερα απ᾽ το α-μο-λά-με, λέγε: αυ-τό.
ΠΡ. Δ. Αυ-τό.
ΔΕ. Δ. Έξοχα! Τώρα, με τον ρυθμό που κάνεις μαλακία, λέγε πρώτα σταθερά το α-μο-λά-με κι ύστερα το αυτό, στη συνέχεια λέγε τα ξανά και ξανά, όλο και πιο γρήγορα.
ΠΡ. Δ. Α-μο-λά-με αυ-τό α-μο-λά-με αυτοαμολάμε.
ΔΕ. Δ. Λοιπόν, μη μου πεις, γλύκα μια φορά!
ΠΡ. Δ. Μά τον Δία, δεν λέω όχι! μόνο φοβάμαι μην οργώσει την πέτσα μου αυτό το προμάντεμα.
ΔΕ. Δ. Από πού κι ως πού;
ΠΡ. Δ. Αμ με το βάρα τη βάρα τη, φυραίνει η έρμη η πέτσα.
ΔΕ. Δ. [30] Τότε, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε για την ώρα είναι να πάμε να προσπέσουμε ικέτες σε κάποιου θεού το άγιο ξόανο.
ΠΡ. Δ. Άκου ξοξόανο! Δεν μου λες, στ᾽ αλήθεια πιστεύεις ότι υπάρχουν θεοί;
ΔΕ. Δ. Ολόψυχα.
ΠΡ. Δ. Και πού στηρίζεις την πίστη σου;
ΔΕ. Δ. Στο που οι θεοί μ᾽ έχουν στη μαύρη λίστα. Δεν το βρίσκεις λογικό;
ΠΡ. Δ. Μ᾽ έπεισες απόλυτα. Λοιπόν, ας ψάξουμε γι᾽ άλλη λύση. Θα ᾽θελες να εκθέσω την κατάστασή μας στους θεατές;
ΔΕ. Δ. Δεν είναι κι άσκημη ιδέα. Μόνο να τους ζητήσουμε μια χάρη, να μας φανερώσουν με την έκφραση του προσώπου τους, αν «τα λόγια και τα έργα μας είναι της αρεσιάς τους».

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Ευρώτας, Ηριδανός, Ιλισός

Ευρώτας

Η παλαιότερη απεικόνισή του ποταμού-θεού της Λακωνίας Ευρώτα ως ταύρου είναι γνωστή μόνο από τον Αιλιανό (Var. 2,33).

 

Ανθρωπόμορφος εμφανίζεται σε εντοίχιο ψηφιδωτό στο Γυμνάσιο της Σαλαμίνας (τέλος 3ου - αρχές 4ου αι. μ.Χ.), στον νότιο θάλαμο εφίδρωσης των λουτρών. Η παρουσία του, δηλαδή ο γεωγραφικός υπαινιγμός, σε συνδυασμό και με τη φτερούγα κύκνου που έχει διασωθεί βοηθά να ταυτιστεί η αποσπασματικά σωζόμενη σκηνή με παράσταση Δία και Λήδας. Ο θεός απεικονίζεται καθισμένος, ακουμπώντας σε αναποδογυρισμένη υδρία.

 

Ηριδανός

 

Δεν πρόκειται για τον μικροσκοπικό ποταμό Ηριδανό της Αττικής με τα, κατάλληλα για αγγεία, αργιλώδη εδάφη στην περιοχή του Κεραμεικού. Είναι ένας ακόμη μυθολογικός ποταμός, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, μάλλον ποταμός της Δύσης. Τον συναντούμε στην πορεία του Ηρακλή προς τον κήπο των Εσπερίδων, αλλά και στην πορεία των Αργοναυτών από τη χώρα των Κελτών προς την Αδριατική. Ταυτιζόταν με τον Πάδο ή τον Ροδανό.

 

Στα νερά του ποταμού έπεσε ο Φαέθων με το άρμα του Ήλιου, κεραυνοβολημένος από τον Δία. Οι αδελφές του, Ηλιάδες νύμφες, τον έθαψαν στις όχθες του, και στη συνέχεια μεταμορφώθηκαν σε ιτιές που θρηνούσαν συνεχώς για τον θάνατο του αδελφού τους. Τα δάκρυά τους γέννησαν σταγόνες ήλεκτρου*, από το οποίο ονομάστηκαν οι Ηλεκτρίδες νήσοι,.μυθικά νησιά της Αδριατικής θάλασσας, που πολλοί τα ταυτίζουν με τα νησάκια όπου χτίστηκε η Βενετία. Σε αυτά υπήρχαν, σύμφωνα με την παράδοση, ιερά του Απόλλωνα ιδρυμένα από τους Αργοναύτες, καθώς και ανδριάντες του Δαίδαλου και του Ίκαρου.

 

Ιλισός

 

Ο Ιλισός (ή παλιότερα Ειλισσός) ο αρχαιότερος ποταμός στο λεκανοπέδιο Αττικής, ήταν, μαζί με τον Κηφισό, από τα σημαντικότερα ποτάμια. Πήγαζε από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού και κατέληγε στον Κηφισό, από τον οποίο είχε και λιγότερα νερά. Ο Πλάτωνας αποκαλεί τον Ιλισό «ὑδάτιον», γιατί στέρευε το καλοκαίρι, αν και κατά περιόδους ήταν πλωτός.
 

Πήρε το όνομά του από τον ημίθεο Ιλισό, γιο του Ποσειδώνα και της Δήμητρας, που λατρευόταν σε ιερό κοντά στο λόφο του Αρδηττού. Ο ποταμός, κατά πάσα πιθανότητα, και η νύμφη Καλλιρόη παριστάνονταν στις γωνιές του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα, ενώ την άλλη άκρη κρατά ο Κηφισός. Ιλισός και Κηφισός, καταλαμβάνοντας τα δύο άκρα στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, συνιστούν τα γεωγραφικά στίγματα της διαμάχης Ποσειδώνα και Αθηνάς για την κυριαρχία του ενός ή του άλλου στην Αθήνα.

 

Κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα (τέλη Φεβρουαρίου) οι υποψήφιοι για τα Ελευσίνια Μυστήρια μύστες υποβάλλονταν σε καθαρμούς στα ιερά νερά του.

 

Στις όχθες του υπήρχαν ιερά και άλλα δημόσια οικοδομήματα, μεταξύ των οποίων το Ολυμπιείο (Δίας), το Πύθιο (Απόλλων), το Παναθηναϊκό Στάδιο, το Ηρακλείο (Κυνόσαργες), ιερό αφιερωμένο στον Βορέα κ.ά.

 

Η ύπαρξη ιερού του Βορέα αιτιολογείται με έναν μύθο. Στον ποταμό Ιλισό ήρθε να ξαποστάσει ο άνεμος Βορέας, όταν αντιλήφθηκε την όμορφη κόρη του Ερεχθέα Ωρείθυια, την οποία άρπαξε και πάνω στις μεγάλες του φτερούγες την έφερε στο Σαρπηδόνιο ακρωτήριο της Θράκης, αν και ο Πλάτωνας** θεωρεί τον μύθο μυθολόγημα, τον ερμηνεύει ως φυσική αλληγορία και θεωρεί ότι ο μύθος δεν ήταν καν άξιος συζήτησης. Τέλος, κάπου στις όχθες του Ιλισού λέγεται ότι φονεύθηκε ο βασιλιάς της Αθήνας Κόδρος από τους Δωριείς.

--------------------

*Φαέθων και Ηλιάδες Νύμφες

ἀρθείην δ᾽ ἐπὶ πόντιον

κῦμα τᾶς Ἀδριηνᾶς

ἀκτᾶς Ἠριδανοῦ θ᾽ ὕδωρ

ἔνθα πορφύρεον σταλάσ-

σουσ᾽ ἐς οἶδμα τάλαιναι

κόραι Φαέθοντος οἴκτωι δακρύων

τὰς ἠλεκτροφαεῖς αὐγάς

(Ευρ., Ιππόλυτος 735-741)

 

**Η αρπαγή της Ωρείθυιας από τον Βορέα

ΦΑΙ. Πες μου, Σωκράτη, δε λέγεται ότι από κάποιο μέρος του Ιλισσού, εδώ γύρω, ο Βορέας άρπαξε την Ωρείθυια;

ΣΩ. Έτσι λέγεται.

ΦΑΙ. Άραγε από εδώ; Γιατί εδώ τα νερά φαίνονται όμορφα και καθαρά και διάφανα, και κατάλληλα για να παίζουν πλάι τους οι κοπέλες.

ΣΩ. Όχι από εδώ, αλλά από ένα μέρος που βρίσκεται δύο ή τρία στάδια πιο κάτω, εκεί όπου διαβαίνουμε το ποτάμι για να πάμε στο ιερό της Άγρας" εκεί κάπου, στο ίδιο μέρος, βρίσκεται και ένας βωμός του Βορέα.

ΦΑΙ. Δεν το έχω ξεκάθαρα στο νου μου' πες μου όμως, μα το Δία, Σωκράτη, εσύ πιστεύεις ότι αυτό το μυθολόγημα είναι αληθινό;

ΣΩ. Μα αν δεν πίστευα, όπως οι σοφοί, δε θα έκανα τίποτε το παράλογο κι έπειτα θα εφεύρισκα μιαν εξήγηση, και θα έλεγα πως κάποιο δυνατό φύσημα του Βορέα την έσπρωξε προς τους βράχους που είναι εκεί κοντά, την ώρα που έπαιζε με τη Φαρμακεία, και, αφού βρήκε το θάνατο με αυτό τον τρόπο, ειπώθηκε ότι την άρπαξε ο Βορέας και την εξαφάνισε. Όμως εγώ, Φαίδρε, βρίσκω ότι τέτοιες εξηγήσεις έχουν, βέβαια, τη χάρη τους, αλλά ταιριάζουν σε άνθρωπο πολύ ικανό σε αυτά, που καταβάλλει πολύ κόπο, και που δεν πετυχαίνει πολλά.

(Πλ. Φαίδρος 229b-d)

Φιλικές σχέσεις και αληθινή φιλία

Ένας καλός γείτονας είναι πρόθυμος να φροντίζει τον κήπο σας όταν λείπετε από το σπίτι. Ένας συνάδελφος δεν αρνείται ποτέ να σας καλύψει όταν χρειαστεί να λείψετε από τη δουλειά. Ένας παλιός σας γνώριμος επιδιώκει την παρέα σας τακτικά και κάθε φορά περνάτε πολύ ωραία μαζί. Οι άνθρωποι αυτοί είναι βέβαια φίλοι με μία έννοια και είστε τυχεροί που τους έχετε. Αλλά πόσοι από αυτούς είναι πραγματικοί φίλοι, αφοσιωμένοι στη φιλία σας κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες; Λίγοι, λέει ο Αριστοτέλης, επειδή λίγοι άνθρωποι διαθέτουμε τα χαρακτηριστικά εκείνα που απαιτούνται σε μία «τέλεια φιλία». Από την άλλη, η αξία ενός αφοσιωμένου φίλου είναι ανεκτίμητη. Πώς μπορεί, όμως, κάποιος να δημιουργήσει μία τέτοια φιλία;

Μία όμορφη ιστορία για αρχή

Ο Ορέστης ήταν ο γιος του Αγαμέμνονα, του επικεφαλής της εκστρατείας εναντίον της Τροίας. Ο Πυλάδης ήταν ο εξάδελφός του, με τον οποίο είχαν μεγαλώσει μαζί στην Φωκίδα και είχαν γίνει αχώριστοι. Η φιλία τους αποτελεί πρότυπο αγάπης και αφοσίωσης, όπως θα διαπιστώσετε από το παρακάτω απόσπασμα, από το οποίο θα αρχίσει η εξερεύνηση της γνήσιας, αληθινής ή όπως την ονομάζει ο Αριστοτέλης, της ολοκληρωμένης φιλίας.

 

Η σκηνή διαδραματίζεται στο παλάτι του Άργους όπου τώρα κυβερνά ο Μενέλαος, ο αδελφός του Αγαμέμνονα. Έχει αποφασιστεί πως ο Ορέστης και η αδελφή του Ηλέκτρα πρέπει να εκτελεστούν ως φονιάδες της μητέρας τους. Ο Πυλάδης προτείνει στον εξάδελφο και φίλο του Ορέστη να δραπετεύσει, αλλά ο Ορέστης φοβάται πως οι Ερινύες, οι θεότητες που τιμωρούν τους μητροκτόνους, θα του προκαλέσουν τρέλα ώστε να εμποδίσουν την δραπέτευση. Κι ο Πυλάδης τον καθησυχάζει και τον ενθαρρύνει:

 

Πυλάδης:  Αλλά εγώ θα σε φροντίσω

Ορέστης: Δύσκολο άρρωστο άνδρα ν’ αγγίζεις

Πυλάδης: Όχι βέβαια για εμένα, αν είσαι εσύ.

Ορέστης: Πρόσεχε μήπως την τρέλα μου κι εσύ κολλήσεις

Πυλάδης: Ασ’ το αυτό!

Ορέστης: Δεν θα διστάσεις λοιπόν;

Πυλάδης: Κακό μεγάλο ο δισταγμός ανάμεσα στους φίλους.

 

Ο Ορέστης ανακτά το θάρρος του, σκέφτεται πως η πράξη του ήταν δίκαια και αξίζει να σωθεί και στρέφεται με ευγνωμοσύνη στον φίλο του:

 

Ορέστης: Να τη αυτή η παλιά ρήση «ν’ αποκτάς φίλους και όχι συγγενείς μόνο», διότι από χιλιάδες συγγενείς, φίλος καλύτερος εκείνος είναι, που αν και ξένος, ένα γίνεται μαζί σου στη ζωή.

 

Ωστόσο, πιστός φίλος δεν είναι μόνο ο Πυλάδης. Και ο Ορέστης αγαπά τον φίλο του τόσο πολύ, ώστε προσπαθεί να τον αποδεσμεύσει. Του ζητά να μην εμπλακεί στην υπόθεση, αλλά να συνεχίσει ευτυχισμένος τη ζωή του. Αλλά αυτό είναι απαράδεκτο για τον φίλο του:

 

Πυλάδης: «Και τι θα πω όταν κάποτε γυρίσω στους Δελφούς, την ακρόπολη της Φωκίδας, πως ήμουν φίλος σου όταν όλα ήταν καλά, αλλά όταν σε βρήκε η δυστυχία έπαψα να είμαι; Όχι, αυτό δεν γίνεται. Είναι και δική μου υπόθεση».

 

Ο Πυλάδης αγαπά τον εαυτό του, θέλει να τον τιμούν και να απολαμβάνει την εκτίμηση των θεών και των ανθρώπων σε αυτόν ή στον άλλον κόσμο, να παραμείνει ένας ενάρετος άνθρωπος. Και το ίδιο επιθυμεί για τον φίλο του. Και εδώ ακριβώς είναι που θα συναντήσουμε τη σκέψη του Αριστοτέλη:

 

«Το αίσθημα της φιλίας συνίσταται στο να επιθυμεί κανείς για έναν άλλον αυτά που θεωρεί αγαθά, χάριν του φίλου του  και όχι του εαυτού του, και στο να επιθυμεί, όσο μπορεί, να τα κάνει πραγματικότητα».

 

Έτσι ορίζει τη φιλία ο Αριστοτέλης στην «Ρητορική» του, και τώρα ίσως προσπαθείτε να ανακαλύψετε αν υπάρχει κάποιος από τους φίλους σας που σας προκαλεί αυτό το αίσθημα φιλίας, όπως περιγράφεται στον ορισμό. Οι περισσότεροι μάλλον, δεν θα σας προκαλούν κάτι τόσο ισχυρό. Μερικοί από αυτούς, θα πλησιάζουν αρκετά, αλλά ένα τόσο βαθύ αίσθημα, τόσο ισχυρή αγάπη είναι σπάνια. Θα επανέλθουμε όμως σε αυτό αργότερα. Προς το παρόν, μην ανησυχείτε, γιατί οι φίλοι, οποιουδήποτε είδους είναι σημαντικοί.

 

Ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται πως το κίνητρο που μας ωθεί να συνδεθούμε φιλικά με άλλους ανθρώπους είναι επιθυμία μας να ωφεληθούμε από αυτούς. Στις πιο συνηθισμένες φιλίες επιλέγουμε ή μας επιλέγουν βάσει της χρησιμότητάς ή της ευχαρίστησης και αυτά είναι τα δύο πρώτα είδη φιλίας.

 

Οι συνηθισμένες φιλίες

Πόσοι άνθρωποι υπήρξαν φίλοι σας και σήμερα δεν γνωρίζετε καν πού βρίσκονται; Με πόσους από αυτούς τσακωθήκατε ή απλώς ψυχρανθήκατε και απομακρυνθήκατε; Πόσους χάσατε χωρίς να έχετε ακόμα καταλάβει πώς; Μην ανησυχείτε αν είναι πολλοί. Οι περισσότερες φιλίες είναι προσωρινές. Εμφανίζονται για να καλύψουν ορισμένες ανάγκες, δικές σας και των άλλων, αλλά όταν αυτές οι ανάγκες πάψουν να υπάρχουν, αυτοί οι φίλοι δεν έχουν πια ρόλο να παίξουν στη ζωή σας. Ή εσείς στη δική τους. Δεν είναι κακό, είναι ανθρώπινο.

 

Αυτή είναι η πρώτη κατηγορία φιλίας κατά την οποία συνδεόμαστε με κάποιον «όχι επειδή είναι φίλος, αλλά κατά το μέτρο κατά το οποίο είναι χρήσιμος». Η φιλία αυτή είναι σαν τις συμμαχίες που συνάπτουν μεταξύ τους τα κράτη, ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί κι εμείς να συνδεθούμε με έναν γείτονα, με έναν εργοδότη, με κάποιον επαγγελματία ή δημόσιο λειτουργό που ήταν εξυπηρετικός σε μία δύσκολη στιγμή. Φυσικά, κάποιοι άλλοι μας συνυπολογίζουν στους φίλους τους για τον ίδιο λόγο.

 

Η δεύτερη κατηγορία είναι όταν «αγαπούν αυτούς που τους προκαλούν ευχαρίστηση. Διότι δεν αγαπούν τους χαρισματικούς για αυτό που είναι, αλλά γιατί κοντά τους βρίσκουν ευχαρίστηση». Τέτοιοι φίλοι είναι οι τύποι που είναι η «ψυχή της παρέας», οι εραστές κι οι ερωμένες με ομορφιά και χάρες, οι άνθρωποι με χιούμορ που μας κάνουν και γελάμε, οι ευφυείς από τους οποίους αποκτούμε συναρπαστικές γνώσεις, οι καθηγητές στο σχολείο, οι μέντορες στην σταδιοδρομία μας. Τέτοιοι είμαστε κι εμείς για κάποιους άλλους άλλους.

 

Οι φιλίες της χρησιμότητας και της ευχαρίστησης είναι οι συχνότερες κι εμπεριέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που κάποτε αποκαλέσαμε φίλους. Και ήταν φίλοι μας και ήμασταν κι εμείς φίλοι τους, αλλά μόνο μέχρι να ολοκληρωθεί μία συγκεκριμένη διαδικασία που απαιτείται για να ωριμάσουμε και να προχωρήσουμε, κι εμείς στη ζωή μας κι εκείνοι στη δική τους. Όμως, διαρκούν για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κι ύστερα χάνονται και γίνονται γλυκές ή πικρές αναμνήσεις. Γιατί; Γιατί αυτό που αγαπάμε κι αγαπούν οι φίλοι αυτών των κατηγοριών είναι συγκεκριμένες ιδιότητες και όχι η προσωπικότητα συνολικά. Αναπόφευκτα, όταν δεν θα έχουμε πια ανάγκη αυτές τις ιδιότητες επειδή άλλαξε ο χαρακτήρας των φίλων ή άλλαξαν οι περιστάσεις, η φιλία δεν έχει πια λόγο ύπαρξης.

 

«Αυτού του είδους οι φιλίες διαλύονται εύκολα, διότι τα πρόσωπα που συνδέονται με φιλία δεν παραμένουν πάντοτε ίδια. Εξ άλλου, και το συμφέρον υφίσταται μεταβολή και σε κάθε εποχή είναι διαφορετικό. Έτσι, όταν εκλείψει ο συνδετικός δεσμός, μαζί εξαφανίζεται και η φιλία, έχοντας υπάρξει μόνο ως μέσο για συγκεκριμένο σκοπό».

 

Πώς συμβαίνει λοιπόν και κάποιες φιλίες επιβιώνουν για πολλά χρόνια ανεξαρτήτως των περιστάσεων;

 

Η τέλεια φιλία

Το μυστικό για μία γνήσια φιλία που αντέχει στον χρόνο, ο συνδετικός δεσμός πέρα από τη χρησιμότητα και την ευχαρίστηση, που δεν φθείρεται, δεν αλλάζει και είναι ίδιος πάντα και ίδιος για όλους, είναι μία μικρή αλλά σπουδαία λέξη:

 

«Αληθινοί φίλοι είναι αυτοί που επιθυμούν το καλό για τους φίλους τους, επειδή διαπνέονται από το αίσθημα της φιλίας αυτό καθ’ εαυτό και όχι ανάλογα με τις περιστάσεις. Αφού η αρετή είναι μόνιμη, όσο οι φίλοι παραμένουν ενάρετοι, η φιλία τους παραμένει σταθερή»

 

Ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται πως αναγκαία προϋπόθεση για μία τέτοια φιλία είναι η αρετή. Δεν αρκεί να ταιριάζουν τα γούστα και οι χαρακτήρες. Καμία φιλία δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη και διαρκής αν και οι δύο φίλοι δεν είναι ενάρετοι. Για παράδειγμα, δύο άνθρωποι που είναι άδικοι, μικρόψυχοι και οργίλοι, μπορούν να δημιουργήσουν φιλίες σαν αυτές που είδαμε προηγουμένως. Δεν θα γίνουν όμως ποτέ μόνιμοι και αξιόπιστοι φίλοι μεταξύ τους. Διότι με την πρώτη ευκαιρία θα αδικήσουν τον φίλο τους για να ωφεληθούν κάτι οι ίδιοι, εφόσον είναι άδικοι. Όταν θα πρέπει να διαχειριστούν μία διαφωνία με τον φίλο τους, θα τον προσβάλουν και θα του φερθούν βάναυσα, εφόσον είναι οργίλοι. Δεν έχει λοιπόν ο κακός άνθρωπος την ικανότητα να αγαπήσει αληθινά έναν όμοιό του ούτε να αγαπηθεί από αυτόν. Αλλά ούτε κι ένας ενάρετος θα μπορούσε να γίνει φίλος του.

 

Αντιθέτως, δύο άνθρωποι που έχουν αναπτύξει τις αρετές, όπως τις περιγράφει ο Αριστοτέλης, πρώτα απ’ όλα αγαπούν και σέβονται ο καθένας τον εαυτό του. Κι εφόσον είναι δίκαιοι, επιθυμούν για τον φίλο τους όσα επιθυμούν και για τον εαυτό τους. Είναι επίσης εγκρατείς και νηφάλιοι, ώστε μπορούν να διαχειρίζονται τις δυσκολίες με επιτυχία. Είναι γενναίοι και στη δύσκολη στιγμή διακινδυνεύουν για να σώσουν τον φίλο τους, όπως έκανε ο  Πυλάδης λέγοντας πως για τους φίλους υπάρχει «εἷς ἀγών, δίκη μία, ἢ ζῆν ἅπασιν ἢ — θανεῖν ὀφείλεται» (ένας αγώνας, μία ποινή, και πρέπει ή όλοι μαζί να ζήσουμε ή όλοι μαζί να πεθάνουμε).

 

Μία τέτοια φιλία εξασφαλίζει και στα δύο μέρη και τη χρησιμότητα και την ευχαρίστηση που αναζητούμε στα δύο πρώτα είδη. Αλλά αυτά έρχονται ως αποτέλεσμα της σχέσης και δεν αποτελούν αυτοσκοπό. Έτσι, όταν οι περιστάσεις αλλάξουν, οι ενάρετοι φίλοι προσαρμόζονται με σωφροσύνη στα νέα δεδομένα ώστε να συνεχίσουν να απολαμβάνουν τη φιλία τους υπό τις νέες προϋποθέσεις.

Θα σκέφτεστε τώρα πως τέτοιες σχέσεις είναι πραγματικά σπάνιες και θα έχετε δίκιο. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν είναι εύκολο ούτε να γίνουμε ενάρετοι ούτε να βρούμε άλλον έναν ενάρετο. Το ίδιο δύσκολο ήταν και στην εποχή του Αριστοτέλη και σε κάθε εποχή. Αλλά δεν είναι μόνο η σπανιότητά της που την κάνει πολύτιμη.

 

Αξίζει τον κόπο;

Μολονότι σε γενικές γραμμές οι φιλίες των δύο πρώτων κατηγοριών καλύπτουν τις κοινωνικές μας ανάγκες, πάντοτε λαχταρούμε έναν μόνιμο, γνήσιο φίλο που θα αγαπά αυτό που είμαστε και όχι αυτό που έχουμε. Το πρόβλημα είναι πως «Η επιθυμία για φιλία γεννιέται γρήγορα, όχι όμως και η ίδια φιλία». Ο Αριστοτέλης λέει πως δεν γίνεται να γνωρίσεις καλά έναν άνθρωπο πριν «ἅλας συναναλῶσαι», πριν δηλαδή φάτε μαζί αλάτι. Παρόμοια λέμε μέχρι σήμερα «φάγαμε μαζί ψωμί κι αλάτι», για κάποιον φίλο με τον οποίο έχουμε μοιραστεί πολλές, συνήθως δύσκολες, εμπειρίες. Χρειάζεται, λοιπόν, να περάσουμε πολύ χρόνο με τον φίλο μας μέχρι να γνωριστούμε καλά και να αντιληφθούμε πως πράγματι μπορούμε να χτίσουμε μία γνήσια φιλία. Η αρετή μπορεί να είναι ο συνδετικός παράγοντας, η συνήθεια όμως, μέσω της συναναστροφής ενδυναμώνει την σύνδεση, καθώς οι φίλοι αποκτούν κοινές εμπειρίες.

 

Οπωσδήποτε η γνήσια φιλία δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά τα εύκολα συνήθως είναι μικρής αξίας. Πόση αξία έχει όμως μία σχέση, δοκιμασμένη στο χρόνο, μέσα στην οποία αισθανόμαστε ασφαλείς; Πόσο πιο όμορφη κι ενδιαφέρουσα γίνεται η ζωή μας, όταν υπάρχει κάποιος που νοιάζεται για την επιτυχία μας και κάνει ό, τι μπορεί για να τα καταφέρουμε. Κάποιος που μας συμβουλεύει σοφά, που χαίρεται με τη χαρά μας και λυπάται στη δυστυχία μας; Κάποιος που δεν θα εξαπατηθεί όταν οι άλλοι μας συκοφαντούν, που δεν θα φοβηθεί να θέσει σε κίνδυνο τον εαυτό του για μας στηρίξει.
 

Αν ένας τέτοιος ενάρετος άνθρωπος βρίσκεται στον περίγυρό σας, ένα τρόπος υπάρχει να δημιουργήσετε τη δική σας τέλεια φιλία: Να γίνεται κι εσείς ο ενάρετος άνθρωπος που θα ήθελε εκείνος στη ζωή του.

 

Άλλος τρόπος δεν υπάρχει!

Οι επιστήμονες απαντούν: Γιατί νιώθουμε ενσυναίσθηση;

Οι άνθρωποι έχουν την τάση να προσαρμόζονται και να μιμούνται τις δραστηριότητες και τις συμπεριφορές των άλλων στην κοινωνική τους ομάδα, αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; Έχετε αναρωτηθεί; Τα αποτελέσματα μιας ενδιαφέρουσας έρευνας μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ενσυναίσθηση και τα φαινόμενα συναισθηματικής και συμπεριφορικής μετάδοσης.

Η ενσυναίσθηση αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο που οι ερευνητές συνήθως ορίζουν ως «την αίσθηση ενδιαφέροντος για τους άλλους και το να μοιραζόμαστε και να κατανοούμε τα συναισθήματα, δημιουργώντας τα κίνητρα που μας ωθούν στο να τους βοηθήσουμε».

Αν και η ενσυναίσθηση δεν γεννιέται πάντα φυσικά, συνδέεται με άλλα φαινόμενα που συμβαίνουν μηχανικά και περιλαμβάνουν και τη μίμηση της συμπεριφορά και των συναισθημάτων των άλλων.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το χασμουρητό, που είναι γνωστό πως εύκολα μεταδίδεται σε μια παρέα ή η ηχολαλιά. Οι υπάρχουσες έρευνες έχουν εστιάσει κυρίως στις διάφορες μιμητικές συμπεριφορές ως ένα κοινωνικό εργαλείο μάθησης, εξετάζοντας καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι υιοθετούν τη μίμηση σε ένα κοινωνικό πλαίσιο ως μια στρατηγική συνεργασίας. Τέτοιες μελέτες δείχνουν πώς οι μιμητικές συμπεριφορές είναι χρήσιμες σε πλαίσια στα οποία ζητείται η συνεργασία.

Σε μια πρόσφατη όμως έρευνα που βρίσκεται δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports,, δύο ερευνητές, ο Fabrizio Mafessoni και Michael Lachmann, προτείνουν μια νέα προσέγγιση στη μελέτη μιμητικών στρατηγικών που επιτρέπου μια διαφορετική εξήγηση ως προς το γιατί αυτές οι στρατηγικές έχουν εξελιχθεί στο ανθρώπινο είδος.

Η ενσυναίσθηση δεν έχει απλά στόχο τη συνεργασία

Στη μελέτη τους, οι ερευνητές αποφάσισαν να δουν αν η ενσυναίσθηση και άλλοι παρόμοιοι μηχανισμοί θα μπορούσαν να αναπτυχθούν απουσία ενός κοινωνικού πλαισίου που απαιτεί συνεργασία.

Οι Mafessoni και Lachmann ονομάζουν τέτοιους μηχανισμούς «στρατηγικές ανάγνωσης του νου» και εξηγούν το στόχο της τρέχουσας έρευνας: τη σύγκριση διάφορων στρατηγικών «ανάγνωσης του νου» και την απόδειξη ότι σε σύνθετα κοινωνικά πλαίσια, όπου μπορεί να υπάρχουν ανεπαρκείς κοινωνικές πληροφορίες που να μας βοηθούν να συμπεράνουμε τη συμπεριφορά των άλλων, θα αναπτυχθούν μιμητικές στρατηγικές για να μπορέσουμε να συμπεράνουμε (προβλέψουμε τις πράξεις των άλλων».

Οι δύο ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι, όπως και άλλα κοινωνικά ζώα, εμπλέκονται σε στρατηγικές «ανάγνωσης του νου» σε αυθόρμητη βάση, μπαίνοντας συνέχεια στη διαδικασία να υποθέσουμε τι σκέφτονται οι άλλοι, ώστε να μπορέσουμε να ενισχύσουμε τη συνεργασία.

Για να στηρίξουν αυτό τον ισχυρισμό, αναφέρουν την ύπαρξη των «κατοπτρικών νευρώνων» ως μια σειρά εγκεφαλικών κυττάρων που ενεργοποιούνται σε δύο πλαίσια: όταν ένα άτομο, για παράδειγμα, σηκώνει το χέρι του και όταν παρατηρεί κάποιον άλλο να σηκώνει το χέρι του.

Κατά την εφαρμογή ενός ειδικού ανεπτυγμένου μοντέλου, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι ένα άτομο μπορεί να συγχρονιστεί (μιμηθεί) κάποιον άλλο, ακόμα κι όταν δεν έχει κάποιο όφελος από αυτό.

Εν συντομία, οι ερευνητές πιστεύουν ότι η ενσυναίσθηση και παρόμοιοι μηχανισμοί έχουν εξελιχθεί απλά ως ένα εργαλείο πρόβλεψης του τι σκέφτονται και νιώθουν οι άλλοι. Ο Manfessoni, συγκεκριμένα πιστεύει ότι οι απαρχές της ενσυναίσθησης μπορεί να βρίσκονται στην ανάγκη απλά να καταλάβουμε τους άλλους ανθρώπους. Ο Lachmann πιστεύει ότι το μοντέλο τους αλλάζει εντελώς το πώς εξηγούμε τη συναισθηματική αυτή συμπεριφορά.

Αριστοτέλης: Άριστο πολίτευμα-όρος για άριστο βίο

Πώς δημιουργούνται οι πολιτικοί απατεώνες;

§1

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

     Ι. Ο άριστος βίος πάντα συγκεντρώνει το μέγιστο φιλοσοφικό ενδιαφέρον του Αριστοτέλη. Γιατί; Επειδή συνυφαίνεται με τον προορισμό του ανθρώπου: με την ευδαιμονία του και με έναν αυτάρκη τρόπο βίωσης και διαβίωσής του. Αλλά ο άριστος βίος δεν μπορεί να υπάρχει για το κάθε άτομο χωριστά, εάν η κοινωνική, πολιτική, πολιτειακή, οικονομική και η γενικότερη κατάσταση της πόλεως δεν είναι αυτή, πρωτίστως, άριστη. Πώς μπορεί να γίνεται άριστη; Με το άριστο πολίτευμα. Άριστος βίος λοιπόν και άριστο πολίτευμα είναι στενά συνδεδεμένα και δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο. Το άριστο πολίτευμα, αυτό που ο Αριστοτέλης ονομάζει πολιτεία, δεν νοείται από τον φιλόσοφο ως αυτοσκοπός παρά ως εκείνη η οργανωμένη πολιτική κοινωνία, που προορισμό έχει να καταστήσει το βίο των πολιτών άριστο. Η έννοια της άριστης πολιτείας, απ’ αυτή την άποψη, αναζητείται αφενός μέσα στην ενεργό και συνειδητή συμμετοχή του πολίτη στους κοινούς σκοπούς της πόλεως και αφετέρου μέσα στο είδος, στο ποιόν του πολιτεύματος της πόλεως. Ως εκ τούτου, δεν πρόκειται απλώς για μια φαντασιακή ή ιδεατή σύλληψη, για ένα αφηρημένο Δέον ή για το επιθυμητό, παρά για το θεωρητικό συν πρακτικό ενεργείν: για την εὐπραξία μετ' ἀρετῆς.

     ΙΙ. Εντός αυτού του πνεύματος, κάθε πράξη, για να αποτελεί δημιουργική ενέργεια, για να είναι άριστη, πρέπει να είναι ενάρετη και αντίστροφα. Τούτο σημαίνει πως το ευχάριστο από μόνο του δεν είναι ενάρετο και συναφώς δεν ταυτίζεται με την ευδαιμονία. Το ευχάριστο χρειάζεται την αρετή, ώστε να ανταποκρίνεται στην ουσία της ανθρώπινης κοινωνίας και να συνθέτει τον άριστο βίο κοινωνίας και ανθρώπινου ατόμου. Το ευχάριστο χωρίς την αρετή είναι αυτό που στις εποχές μας ονομάζουμε λαϊκισμό και το οποίο δεν έχει διόλου να κάνει με τον άριστο βίο του ατόμου και της κοινότητας, αλλά με τη φασιστικοποίηση των συνειδήσεων και συνακόλουθα με την απόλυτη διαφθορά της εξουσίας· ό,τι δηλ. ακριβώς συμβαίνει στις μέρες μας με τους κτηνανθρώπους της καθεστωτικής «αριστεράς» Αλλά τι είναι για τον Αριστοτέλη η αρετή; Πρωτίστως, η μετρημένη στάση ζωής, δηλαδή η σύμφωνη με τη μεσότητα ανάμεσα στις δυο ακρότητες: της υπερβολής και της στέρησηςˑ συγχρόνως εκείνη η ενεργός ζωή, που πραγματώνει αυτή τη μεσότητα και συγχρόνως παράγει τα αγαθά: πνευματικά όσο και υλικά. Με βάση λοιπόν την αρχή της μεσότητας καθίσταται δυνατό, όπως μας λέει ο Αριστοτέλης στο παρακάτω κείμενό του, το άριστο πολίτευμα και ο άριστος βίος, ενώ η ακύρωση αυτής της αρχής παράγει μοχθηρούς, κακούργους, απατεώνες και επίδοξους αρχομανείς, τόσο από το άκρο των πάρα πολύ πλουσίων όσο και από το άκρο των πάρα πολύ φτωχών. 

§2

Τι είναι η πολιτεία ως πολίτευμα;
(Πολιτικά 1295b1–28)

«Η πολιτεία [=το πολίτευμα] είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος ζωής της πόλεως. Όλες βέβαια οι πόλεις απαρτίζονται από τρία μέρη, αφενός από τους υπερβολικά πλούσιους, αφετέρου από τους υπερβολικά φτωχούς και τρίτον από όσους βρίσκονται στο μέσον αυτών των δυο. Καθώς λοιπόν είναι κοινώς αποδεκτό πως το μέτριο και το μέσον είναι το άριστο, γίνεται φανερό ότι και η απόκτηση όλων των ευτυχημάτων [=αγαθών, καλών πραγμάτων] με μέτρο είναι η βέλτιστη. Και τούτο, γιατί η με μέτρο απόκτηση των αγαθών υπακούει πολύ εύκολα στη λογική, ενώ ο υπερβολικά ωραίος ή ισχυρός ή ευγενικής καταγωγής ή πλούσιος ή, αντιθέτως, ο υπερβολικά φτωχός ή ανίσχυρος ή ταπεινής καταγωγής είναι δύσκολο ν’ ακολουθήσει τη λογικήˑ γιατί οι πρώτοι γίνονται κυρίως αναιδείς/αλαζόνες και μεγαλοαπατεώνες, ενώ οι δεύτεροι κακοποιοί και μικροαπατεώνεςˑ συνεπώς άλλα αδικήματα διαπράττονται από αλαζονεία και άλλα από μοχθηρία. Ακόμη, όσοι βρίσκονται στο μέσον ελάχιστα ενδιαφέρονται να αποφεύγουν ή να καταλαμβάνουν αξιώματα, καθώς αμφότερες οι εν λόγω επιδιώξεις βλάπτουν τις πόλεις. Εξάλλου, όσοι έχουν υπερβολικά ευτυχήματα, ήτοι αγαθά, δηλαδή δύναμη, πλούτο, φίλους και άλλα παρόμοια, ούτε θέλουν ούτε εννοούν να υπακούν στην εξουσία …λόγω της πολυτελούς ζωής τους. Από την άλλη πλευρά, οι υπερβολικά φτωχοί είναι πολύ δουλοπρεπείς. Το αποτέλεσμα είναι οι μεν τελευταίοι να μην ξέρουν να ασκούν εξουσία, αλλά να εξουσιάζονται δουλικά από δεσποτική αρχή, οι δε πρώτοι να μην ανέχονται να εξουσιάζονται από καμιά δύναμη, παρά μόνο να ασκούν οι ίδιοι δεσποτική εξουσία. Έτσι συμβαίνει να έχουμε μια πόλη δούλων και εξουσιαστών, όχι όμως ελεύθερων ανθρώπων… Απεναντίας, η πόλη διέπεται από την απαίτηση, να αποτελείται από ίσους και όμοιους πολίτες στο μέγιστο δυνατό βαθμόˑ αυτό όμως το βρίσκουμε στη μέση τάξη. Ως εκ τούτου, άριστο πολίτευμα έχει κατ’ αναγκαιότητα η πόλη, που αποτελείται από όσα υποστηρίξαμε ότι συνιστούν την πόλη με βάση τη φύση της».  

§3

Ερμηνεία – κατανόηση

1. Μια Αριστοτελική ανάγνωση του ως άνω κειμένου μας οδηγεί σε αποκαλυπτική αποκρυπτογράφηση της σαθρότητας των πολιτικών χτες και σήμερα: συστημάτων, προσώπων, μηχανισμών. Πρόκειται για μια σαθρότητα, που στο Ελλαδικό πολιτικό σύστημα αναγιγνώσκεται από τους μυωπικούς μηχανισμούς του ενός ή του άλλου ιδεολογικο-πολιτικού σχήματος, θεμελιωδώς δε από εκείνους της νεοφασιστικής «αριστεράς», ανεστραμμένα: ως αρετή. Πολιτική αρετή γι’ αυτούς είναι να μην εξουσιάζονται, αλλά μόνο να εξουσιάζουν, να περιφρονούν τους νόμους για τον εαυτό τους ή να τους προσαρμόζουν στα ιδιοτελή τους συμφέροντα, αλλά να τους εφαρμόζουν με δικτατορική ωμότητα για τους άλλους.

2. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι οικονομικοί, πολιτικοί, επιστημονικοί, ιδεολογικοί κ.ά. εξουσιαστές, που προέρχονται από το άκρο των υπερβολικά πλουσίων, είναι αναιδείς/αλαζόνες και μεγαλοαπατεώνες (στα αρχαία: ὑβρισταὶ καὶ μεγαλοπόνηροι), γιατί δεν έχουν άλλη έγνοια παρά πώς να αυξάνουν τα υλικά τους αγαθά και πώς να κυλιστούν, σαν τους χοίρους, μέσα στο βούρκο των πιο χυδαίων ηδονών. Είναι κατ’ εξοχήν αντιπνευματικά όντα και ο λογισμός τους, κατά συνέπεια, δεν συνάδει με τη φύση του ορθοφρονούντος ανθρώπου παρά με την ασπλαχνία, με τον αμοραλισμό των μεγαλοσυμφερόντων, με την εχθρότητα για το γενικό συμφέρον της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού. Αυτή η πλειοψηφία είναι το μέσον, δηλαδή η μεσότητα, η μέση τάξη.

3. Ως τέτοια, η συγκεκριμένη πλειοψηφία δεν είναι απλώς αριθμητική, αλλά εννοιολογική ενότητα ποσότητας και ποιότητας ανθρώπων. Οι άνθρωποι της μεσότητας, σε αντίθεση με τους προαναφερθέντες της άκρατης δολιότητας, ενεργούν με φρόνηση, καθώς είναι αυτάρκεις και δεν έχουν ανάγκη να κλέψουν, δια μιας νομιμοφανούς πολιτικής οδού, τα αγαθά των συνανθρώπων τους. Αυτοί λοιπόν «δεν υπονομεύουν ούτε υπονομεύονται» (Πολιτικά ό.π. 32), αλλά υπερασπίζονται τη Λογική του άριστου, δηλαδή της ισορροπίας, της εσωτερικής ανταπόκρισης προς το αληθινά κοινό συμφέρον, προς την ισότητα των πολιτών με κριτήρια ποιότητας: με κριτήρια ηθικών και διανοητικών αρετών.

4. Μια τέτοια πλειοψηφία δεν έχει ως αρχή της τη στυγνή αντιπαλότητα, τη βάρβαρη βιαιότητα για τον άλλο, όπως συμβαίνει με τους αμόρφωτους κακοποιούς της φεουδαρχικής σοσιαλδημοκρατίας, που στεγάζεται κάτω από την ονομασία: Αριστερά. Ορισμένως λοιπόν δεν ολισθαίνει προς εκείνο το αχαλίνωτο είδος «δημοκρατίας», ήτοι δημαγωγίας, που εκφυλίζεται σε άκρατη ολιγαρχία ή τυραννίδα. Σε αντίθεση όμως προς αυτή την πολιτική μεσότητα, οι μεγαλοπόνηροι, οι μεγαλοαπατεώνες, καθώς και το άλλο άκρο των υπερβολικά φτωχών, των εξαθλιωμένων, οι μικροαπατεώνες (αρχαία: μικροπόνηροι), ως δουλικά όργανα των μεγαλοπόνηρων, είναι οι κύριοι εκφραστές της Αριστοτελικά εκφυλισμένης σε τυραννίδα «δημοκρατίας», με σημερινούς όρους: της κατ’ επίφαση κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, όπου έχουν αντιστραφεί οι επιταγές-νόρμες του νόμου, με βάση τις αρχομανείς βλέψεις των καθεστωτικών παρασίτων: το κοινοβούλιο από νομοθετικό σώμα έχει γίνει εκτελεστικό, και η κυβέρνηση από εκτελεστικό όργανο έγινε νομοθετικό σώμα.

5. Διασάφηση: ο Αριστοτέλης δεν εννοεί με την έννοια της μεσότητας κάτι το ποσοτικά-αριθμητικά ενδιάμεσο ανάμεσα στην υπερβολή και τη στέρηση, παρά την εσωτερική λογική εξισορρόπησης, εναρμόνισης, συμμετρικής διαλλαγής δυο αντίθετων άκρων. Σε επίπεδο, αναλογικά, της πολιτικής κοινωνίας εννοεί την ισότιμη μεταχείριση των πολιτών, την κοινωνική ισότητα με κριτήρια ποιοτικά: εναρμόνιση υλικής επάρκειας και πνευματικής καλλιέργειας. Η έννοια της μεσότητας είναι κάτι παρόμοιο με την εγελιανή έννοια της διαμεσολάβησης (Vermittlung): όχι το μέσο με την έννοια του οργάνου ή του τρόπου, αλλά ένα είδος μεταστοχαστικής συνεπαγωγής, μια κατά συμπερασματικό Λόγο αρμονία σε [και για] ένα ανώτερο υλικο-πνευματικά επίπεδο ζωής.

6. Διερώτηση: πώς μπορούν, με βάση την παραπάνω Αριστοτελική συλλογιστική, οι μεγαλοπόνηροι κηφήνες της φασιστικής «αριστεράς» να συνδυάζουν την αλαζονεία του ιδιωτικού τους πλουτισμού, την αχαλίνωτη αδηφαγία, με την υπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος; Ο Αριστοτέλης απαντά: δεν μπορούν, αλλά ως μεγαλοπόνηροι είναι «ικανοί» για κάτι άλλο: με σκοταδιστική αοριστολογία και όχι λιγότερο με εθελοδουλεία πολλών υπηκόων να δομούν ένα κράτος «δούλων και εξουσιαστών, όχι όμως ελεύθερων ανθρώπων». Και τούτο σε «παραγωγική» συνεργασία με τους διεφθαρμένους μηχανισμούς των πολλαπλών συντεχνιών.

Η πλάνη της μοναδικής αιτίας

Το μήλο πέφτει όταν ωριμάσει – γιατί πέφτει; Το βάρος του το τραβάει προς τη γη, το κοτσάνι του έχει ξεραθεί, το έχει ψήσει ο ήλιος, το κούνησε ο άνεμος; Υπακούει απλούστατα στη μυστική έκκληση του πιτσιρικά που το λιγουρεύεται; Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι η αληθινή αιτία – μπορεί να είναι όλα αυτά μαζί, ή κάποια απ’ αυτά. Υπάρχει απλώς μια σύμπτωση ευνοϊκών συνθηκών για την πραγματοποίηση οποιασδήποτε στοιχειώδους εκδήλωσης της οργανικής ζωής» γράφει πολύ σωστά ο Τολστόι στο Πόλεμος και ειρήνη. Πρόκειται για την πιο συχνή γνωστική πλάνη που λέγεται:
«η πλάνη της μοναδικής αιτίας».

Πώς θα βρείτε την αιτία αυτής της αποτυχίας; Πρώτον, τώρα ξέρετε ότι δεν υπάρχει μία αλλά πολλές αιτίες. Πάρτε ένα χαρτί και καταγράψτε όλους τους λόγους που θα μπορούσαν να έχουν προκαλέσει αυτή την εμπορική αποτυχία. Κάντε το ίδιο για τους λόγους που βρίσκονται πίσω από αυτούς τους λόγους. Σε λίγο θα έχετε ένα ολόκληρο δίκτυο πιθανών παραγόντων επίδρασης. Δεύτερον, υπογραμμίστε τους παράγοντες για τους οποίους μπορείτε να κάνετε κάτι και διαγράψτε τους άλλους (παραδείγματος χάριν, την «ανθρώπινη φύση»). Τρίτον, πραγματοποιήστε εμπειρικούς ελέγχους μεταφέροντας τους υπογραμμισμένους παράγοντες σε διαφορετικές αγορές. Θα σας στοιχίσει χρόνο και χρήμα, αλλά είναι ο μοναδικός τρόπος για να βγείτε από αυτόν τον «βάλτο» των υποθέσεων.

 Η πλάνη της μοναδικής αιτίας είναι τόσο παλιά όσο και επικίνδυνη. Έχουμε μάθει να βλέπουμε τον άνθρωπο ως «πατέρα των πράξεών του». Το είπε ο Αριστοτέλης πριν από 2.400 χρόνια. Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Δεν έχουμε ελευθερία βούλησης, πρόκειται μάλλον για χιλιάδες παράγοντες που δρουν από κοινού για να πυροδοτήσουν μια πράξη – γενετική προδιάθεση, παιδεία, ποσότητα ορμονών που απελευθερώνονται από τους νευρώνες. Παρ’ όλα αυτά παραμένουμε προσκολλημένοι σ’ αυτή την παρωχημένη εικόνα του ανθρώπου. Δεν είναι απλώς ανόητο, είναι και επικίνδυνο από ηθική άποψη: όσο πιστεύουμε στη μοναδική αιτία, θα έχουμε πάντα την τάση να αποδίδουμε την καταστροφή σε μεμονωμένα άτομα και να αποδίδουμε σε αυτά όλη την ευθύνη. Το ηλίθιο κυνήγι του αποδιοπομπαίου τράγου ενισχύει ουσιαστικά την άσκηση εξουσίας – ένα παιχνίδι που οι άνθρωποι παίζουν επί χιλιετίες.

Κινέζοι επιστήμονες εμφύτευσαν ανθρώπινο γονίδιο σε εγκέφαλο πιθήκων

Κινέζοι επιστήμονες εμφύτευσαν σε πιθήκους ένα γονίδιο που πιστεύεται ότι διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου, στο πλαίσιο μιας μελέτης για την εξέλιξη της νοημοσύνης στον άνθρωπο.

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στην αγγλόφωνη έκδοση της επιστημονικής επιθεώρησης του Πεκίνου National Science Review, πραγματοποιήθηκε από ερευνητές του Ινστιτούτου Ζωολογίας του Κουνμίγκ στην Κίνα και της Ακαδημίας Κινεζικών Επιστημών, σε συνεργασία με Αμερικανούς ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας.

Οι ερευνητές εμφύτευσαν σε έντεκα μακάκους ρέζους το ανθρώπινο γονίδιο MCPH1 το οποίος, όπως εκτιμούν οι επιστήμονες, παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Διαπίστωσαν ότι οι εγκέφαλοι των πιθήκων, όπως συμβαίνει και στους ανθρώπους, χρειάστηκαν περισσότερο χρόνο για να αναπτυχθούν και ότι τα ζώα τελικά είχαν καλύτερα αποτελέσματα, στα πειράματα, όσον αφορά τη βραχυπρόθεσμη μνήμη και τον χρόνο αντίδρασής τους, σε σύγκριση με μακάκους που ζουν στη φύση.

 

Το μέγεθος των εγκεφάλων των πιθήκων στους οποίους έγινε το πείραμα δεν ήταν πάντως μεγαλύτερο από εκείνο των ζώων που μετείχαν στην ομάδα ελέγχου.

Οι μακάκοι υποβλήθηκαν σε τεστ μνήμης, στα οποία έπρεπε να θυμηθούν χρώματα και σχήματα σε μια οθόνη. Μόνο πέντε από αυτούς όμως επέζησαν μέχρι τη φάση των πειραμάτων.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης, ο μακάκος ρέζους, αν και είναι γενετικά πιο κοντά τον άνθρωπο από τα τρωκτικά, είναι ταυτόχρονα αρκετά μακριά ώστε να μην τεθούν ηθικά διλήμματα. Το γεγονός αυτό όμως δεν απέτρεψε τα επικριτικά σχόλια.

"Στη λαϊκή φαντασία, απλώς βρισκόμαστε στον Πλανήτη των Πιθήκων", σχολίασε η Ζακλίν Γκλόβερ, βιοηθικός στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο. "Η εξανθρώπισή τους θα ισοδυναμούσε με κάτι κακό. Πού θα ζούσαν και τι θα έκαναν; Δεν πρέπει να δημιουργήσουμε ένα ον που δεν θα μπορεί να έχει ουσιαστική ζωή σε οποιοδήποτε πλαίσιο", τόνισε.

Ωστόσο ο Λάιρ Μπάουμ, ερευνητής στο Κέντρο Γενετικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ, απέρριψε αυτήν την κατηγορία, υπογραμμίζοντας ότι στη μελέτη τροποποιήθηκε μόλις ένα από τα περίπου 20.000 γονίδια.

Ερευνητές ανακαλύπτουν σπάνιο φαινόμενο στα νέφη που προκαλεί τους κεραυνούς

Σε μια πρώτη στο είδος της παρατήρηση, ερευνητές από το Κέντρο Επιστήμης του Διαστήματος του Πανεπιστημίου του New Hampshire έχουν καταγράψει ένα μοναδικό στο είδος του γεγονός που συμβαίνει στα νέφη πριν από συμβεί η λάμψη ενός κεραυνού*. Η παρατήρησή τους, που αποκαλείται «ταχεία αρνητική κατάρρευση», καταγράφει ένα νέο δυνατό τρόπο για να διαμορφωθεί ο κεραυνός και είναι αντίθετος της τρέχουσας άποψης του πώς ο αέρας μεταφέρει ηλεκτρισμό στις καταιγίδες.

«Είναι η πρώτη φορά που έχει παρατηρηθεί ταχεία αρνητική κατάρρευση, έτσι είναι πολύ συναρπαστικό», ανέφερε ο καθηγητής φυσικής Ningyu Liu. «Παρά την πάνω από 250 χρόνια έρευνα, το πώς ξεκινά ο κεραυνός είναι ακόμη ένα μυστήριο. Η διαδικασία ήταν τελείως μη-αναμενόμενη και μας δίνει περισσότερες γνώσεις του πώς ο κεραυνός ξεκινά και εξαπλώνεται». Τα ευρήματα που δημοσιεύονται στο περιοδικό Nature Communications, είναι άλλο ένα βήμα προς την κατεύθυνση της απάντησης στο ερώτημα του πώς ξεκινά ένας κεραυνός. Πρόσφατα, το πρόβλημα της εκκίνησης έμοιαζε να λύνεται με την ανακάλυψη της «ταχείας θετικής κατάρρευσης» του αέρα, που ταίριαζε με τη θεωρία που από καιρό κατέχουν οι ερευνητές.

Η ταχεία θετική κατάρρευση περιλαμβάνει την προς τα κάτω ανάπτυξη μιας διαδρομής στο νέφος, με κίνηση από το θετικό φορτίο στην κορυφή του νέφους προς το αρνητικό φορτίο στο μέσο του νέφους. Η διαδρομή διαμορφώνεται σε ένα πέμπτο της ταχύτητας του φωτός και μπορεί να πυροδοτήσει τον κεραυνό. Ωστόσο, η παρατήρηση που αναφέρθηκε πρόσφατα της ταχείας αρνητικής κατάρρευσης δείχνει ότι μια προς τα πάνω διαδρομή – που πηγαίνει στην αντίθετη κατεύθυνση και εξίσου γρήγορα – μπορεί να δημιουργηθεί σε ένα νέφος καταιγίδας, πράγμα που δείχνει ότι υπάρχει ένας άλλος τρόπος να αρχίσει ηλεκτρισμός στον αέρα. Ουσιαστικά, αυτό εφοδιάζει τους επιστήμονες με μια νέα άποψη του τι είναι δυνατό μέσα σε ένα καταιγιδοφόρο νέφος.

«Τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι η δημιουργία κεραυνού μέσα σε ένα νέφος μπορεί να είναι περισσότερο διπλής κατεύθυνσης παρά όπως αρχικά θεωρούσαμε», αναφέρει η Julia Tilles, υποψήφια διδάκτωρ στο Κέντρο Επιστήμης του Διαστήματος του Πανεπιστημίου.

Σε συνεργασία με μια ερευνητική ομάδα κεραυνών από το Ινστιτούτο Εξόρυξης και Τεχνολογίας στο Νέο Μεξικό, οι ερευνητές κατέγραψαν ταχεία αρνητική κατάρρευση σε μια καταιγίδα στο Διαστημικό Κέντρο Kennedy στη Florida, χρησιμοποιώντας ραδιοκύματα που δημιουργούνται βαθιά στο εσωτερικό των καταιγιδοφόρων νεφών. Μια συστοιχία κεραιών εγκατεστημένων στο έδαφος ανίχνευε τα ραδιοκύματα, τα οποία στη συνέχεια επέτρεψαν στους ερευνητές να δημιουργήσουν μια υψηλής λεπτομέρειας εικόνα των ραδιοπηγών και να αναγνωρίσουν αυτό το ασυνήθιστο φαινόμενο.

Οι ερευνητές συνεχίσουν να αναπτύσσουν εικόνες από τα δεδομένα και ελπίζουν να μάθουν περισσότερα σχετικά με το πόσο συχνά συμβαίνουν γεγονότα ταχείας αρνητικής κατάρρευσης και πιο μέρος από αυτά μπορεί να ξεκινήσουν μια πραγματική λάμψη κεραυνού.
---------------------
[*] Σημείωση:
Σύμφωνα με σύγχρονες απόψεις μετεωρολόγων και φυσικών, και οι αστραπές θεωρούνται κεραυνοί, ανεξάρτητα αν η ηλεκτρική εκκένωσή τους φθάνει στο έδαφος ή όχι. Έτσι ορίζεται ότι: «Οποιαδήποτε ηλεκτρική εκκένωση που συμβαίνει στην ατμόσφαιρα και οφείλεται σε φυσικά αίτια ονομάζεται κεραυνός».

Επιστήμονες ανακάλυψαν άγνωστο είδος ανθρώπου που ονομάστηκε Homo luzonensis

Δεκατρία απολιθωμένα οστά και δόντια που ανακαλύφθηκαν σε ένα σπήλαιο στις Φιλιππίνες ανήκουν σε ένα άγνωστο μέχρι σήμερα είδος ανθρώπου, που πιθανότατα ήταν μικρόσωμος αλλά παρουσίαζε μια απρόσμενη μίξη αρχαϊκών και σύγχρονων χαρακτηριστικών. Τα λείψανα τουλάχιστον τριών ατόμων αυτού του είδους, που ονομάστηκε Homo luzonensis βρέθηκαν στο Σπήλαιο Καλάο, στο βόρειο τμήμα του νησιού Λουζόν.

Είναι η δεύτερη φορά από τις αρχές του 21ου αιώνα που ένα εξαφανισμένο πλέον μέλος της οικογένειας του ανθρώπου εντοπίζεται σε νησιά της νοτιοανατολικής Ασίας. Οι επιστήμονες δεν κατάφεραν να αποσπάσουν DNA όμως μπόρεσαν να καθορίσουν ότι το ένα από τα τρία αυτά άτομα έζησε πριν από 67.000 χρόνια και τα άλλα πριν από περίπου 50.000 χρόνια.

Το 2003 απολιθωμένα λείψανα ενός άλλου «νησιώτη», του Homo floresiensis –του αποκαλούμενου και «Χόμπιτ» λόγω του μικρού μεγέθους του – βρέθηκαν σε ένα σπήλαιο στο νησί Φλόρες της Ινδονησίας, που απέχει περίπου 3.000 χιλιόμετρα από το Λουζόν. Δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ότι τα δύο είδη είχαν κάποια σχέση μεταξύ τους.

Ο Homo luzonensis δεν είναι άμεσος πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου. Ζούσε όμως την ίδια περίοδο με τον Χόμπιτ αλλά και με τον Homo sapiens, υποείδος του οποίου είναι ο άνθρωπος. Ο Homo sapiens ή «άνθρωπος ο σοφός» εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από περίπου 300.000 χρόνια.

Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι δεν μπορούν να αποκλείσουν την πιθανότητα η άφιξη του δικού μας είδους στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας να συνέβαλε στην εξαφάνιση του Homo luzonensis. Ο Χόμπιτ εξαφανίστηκε επίσης πριν από 50.000 χρόνια, την ίδια περίοδο που ο Homo sapiens εξαπλωνόταν στην περιοχή.

Οι ανακαλύψεις στα νησιά Λουζόν και Φλόρες αποδεικνύουν ότι η ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπου είναι πολύ πιο περίπλοκη απ’ όσο πίστευαν μέχρι πρότινος οι ειδικοί. Οι ερευνητές δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να βρεθούν και άλλες «εκπλήξεις» στην Ασία.

Πόσο μεγάλος ήταν ο άνθρωπος του Λουζόν;
Οι επιστήμονες περιέγραψαν με μεγάλη επιφύλαξη την εξωτερική εμφάνιση και τη ζωή του Homo luzonensis. Κι αυτό γιατί έχουν στη διάθεσή τους μόνο ελάχιστα οστά από τα χέρια και τα πόδια καθώς και μερικά δόντια δύο ενηλίκων και ενός παιδιού, αφού δεν βρέθηκαν οστά κρανίων. Βασιζόμενοι κυρίως στο μέγεθος των δοντιών, πιθανολογούν ότι αυτός ο «εξάδελφος» ήταν πιο μικρόσωμος από τον Homo sapiens, αλλά είναι αδιευκρίνιστο αν προσέγγιζε το ύψος του Χόμπιτ, που μετά βίας έφτανε το 1 μέτρο.

«Θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, ιδίως επειδή ο κόσμος θα φέρει στον νου του τον Homo floresiensis ως “πρότυπο” για την εμφάνιση του Homo luzonensis, κάτι που ασφαλώς δεν συμβαίνει», είπε ο παλαιοανθρωπολόγος Φλοράν Ντετρουά, του Μουσείου του Ανθρώπους-Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Παρισιού.

«Μπορούμε μόνο να εικάσουμε ότι ίσως να ήταν ένας πυγμαίος Homo sapiens», πρόσθεσε ο αρχαιολόγος Αρμάντ Μιζάρες, ο επικεφαλής των αρχαιολογικών ανασκαφών στο Καλάο. Με βάση τα οστά ζώων που βρέθηκαν στην περιοχή, φαίνεται ότι αυτοί οι άνθρωποι έτρωγαν κρέας και ίσως να χρησιμοποιούσαν λίθινα εργαλεία, εξήγησε ο Ντετρουά.

Τα απολιθωμένα οστά από το σπήλαιο που βρίσκεται στους πρόποδες της οροσειράς Σιέρα Μάντρε, παρουσιάζουν έναν συνδυασμό ανατομικών χαρακτηριστικών που κάνουν τον Homo luzonensis να ξεχωρίζει από όλα τα άλλα είδη ανθρώπου. Ορισμένα χαρακτηριστικά είναι παρόμοια με αυτά του Homo sapiens και του Χόμπιτ.

Άλλα ήταν τόσο αρχαϊκά που παρέπεμπαν στον Αυστραλοπίθηκο – έναν από τους παλαιότερους προγόνους του ανθρώπου που εξαφανίστηκε πριν από περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια – στον Homo habilis («άνθρωπος ο επιδέξιος», 2,3-1,4 εκατομμύρια χρόνια πριν) και στον Homo erectus («όρθιος άνθρωπος», 1,8-1,3 εκατομμύρια χρόνια πριν). «Κάποιος που φέρει συνδυαστικά αυτά τα χαρακτηριστικά δεν μπορεί να ταξινομηθεί σε κανένα από τα γνωστά είδη σήμερα», σημείωσε ο Γάλλος επιστήμονας.

«Για χρόνια –και μέχρι πριν από λιγότερα από 20 χρόνια – θεωρούσαμε την εξέλιξη του ανθρώπου στην Ασία πολύ απλή: ο Homo erectus ξεκινώντας από την Αφρική εγκαθίσταται στην ανατολική και νοτιοανατολική Ασία και μετά δεν συμβαίνει τίποτα, μέχρι την άφιξη του Homo sapiens πριν περίπου 40.000-50.000 χρόνια, ο οποίος “κατακτά” κάθε γωνιά της Γης», είπε ο Ντετρουά. «Με τις ανακαλύψεις επί του πεδίου –τα απολιθώματα– και στο εργαστήριο, για παράδειγμα μέσω της γενετικής, σήμερα ξέρουμε ότι η ιστορία της εξέλιξης δεν είναι γραμμική, ήταν πολύ πιο περίπλοκη, με πολλά ξεχωριστά είδη που ζούσαν ταυτόχρονα με τον Homo sapiens, διασταυρώνονταν μεταξύ τους, εξαφανίζονταν και τα λοιπά. Ο Homo sapiens εννοείται πως δεν ήταν μόνος του στη Γη», κατέληξε ο Ντετρουά, ο συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature.

Πρόκειται για «μια αξιοσημείωτη ανακάλυψη» η οποία «αναμφίβολα θα προκαλέσει πολλές επιστημονικές συζητήσεις», εκτίμησε ο Μάθιου Τότσερι του Πανεπιστημίου Λέικχεντ του Καναδά, σχολιάζοντας το άρθρο στο περιοδικό Nature.

Ο Ντετρουά αναμένει ότι ορισμένοι συνάδελφοί του «θα αναρωτηθούν κατά πόσο είναι θεμιτό να περιγράφεις ένα νέο είδος με βάση τόσο λίγα απολιθώματα». Και πρόσθεσε χαριτολογώντας: «Αν στο μέλλον, οι συνάδελφοι αποδείξουν ότι έκανα λάθος και ότι αυτά τα λείψανα αντιστοιχούν σε κάποιο είδος που ήδη γνωρίζαμε, τόσο το χειρότερο, δεν είναι κάτι σοβαρό, θα ξεχαστεί».

Ελληνιστική Γραμματεία: Τα λογοτεχνικά είδη, Ελληνιστικά είδη, Ειδύλλιο

Ενώ ο όρος ειδύλλιο και ειδυλλιακός στην καθομιλουμένη φέρνουν στον νου εξιδανικευμένες καταστάσεις σχετικές με τον έρωτα και τη φύση, στην ιστορία της λογοτεχνίας ο τεχνικός όρος εἰδύλλιον είναι ταυτισμένος με έναν και μόνον ποιητή, τον Θεόκριτο από τις Συρακούσες (ακμή 300-260 π.Χ.). Ο όρος που αρχικά σήμαινε «μικρό ποίημα» χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους εκδότες και υπομνηματιστές για να περιγράψει τη συλλογή των 31 ολιγόστιχων ποιημάτων που σώθηκαν με το όνομα του Θεοκρίτου (8 από αυτά θεωρούνται νόθα).

 

Τα ειδύλλια που συγκροτούν το θεοκρίτειο corpus είναι αδύνατον να ενταχθούν σε ένα είδος ποίησης με βάση ενιαία κριτήρια. Αν εξαιρέσουμε το μέτρο που είναι κοινό σε ολόκληρη τη συλλογή και είναι ο δακτυλικός εξάμετρος (εκτός από τα Ειδύλλια 29 και 30 που είναι γραμμένα σε αιολικά μέτρα), όλα τα υπόλοιπα μικρά αυτόνομα ποιήματα του Θεοκρίτου παρουσιάζουν μεγάλη ειδολογική ποικιλία. Χαρακτηριστικό είναι, για παράδειγμα, ότι ο Θεόκριτος αξιοποιεί όλες τις ποιητικές διαλέκτους–τη δωρίζουσα και τη δωρική, την επικο-ιωνική, την αιολική, και τους αναμεταξύ τους συνδυασμούς. Επίσης χρησιμοποιεί μια σειρά από παραδοσιακές φόρμες όπως ο ύμνος (Ειδ. 22 Διόσκουροι), ο επιθαλάμιος (Ειδ. 18 Ἑλένης Ἐπιθαλάμιος) και ο θεατρικός μίμος (Ειδ. 2 Φαρμακεύτρια, 14 Αἰσχίνας καὶ Θυώνιχος και 15 Συρακόσιαι ἢ Ἀδωνιάζουσαι), αλλά επινοεί και καινούριες, όπως είναι το αλεξανδρινής κοπής επύλλιο (Ειδ. 13 Ὕλας και 24 Ἡρακλίσκος). Και η θεματική του είναι ποικίλη: τα ειδύλλιά του πραγματεύονται την καθημερινή ζωή της υπαίθρου και της πόλης, φωτίζουν άγνωστες πτυχές γνωστών μύθων όπως είναι η παιδική ηλικία του Ηρακλή, έχουν ερωτικό θέμα ή αφιερώνονται σε ισχυρούς μονάρχες-πάτρονες της εποχής (το Ειδ. 16 στον Ιέρωνα τον Β΄ των Συρακουσών και το Ειδ. 17 στον Πτολεμαίο Β΄ τον Φιλάδελφο).

 

Ο Θεόκριτος ωστόσο συνδέεται άρρηκτα με το είδος της βουκολικής ποίησης. Η βουκολική ποιητική εστιάζει στην περιγραφή ενός ευτοπικού, εξιδανικευμένου κόσμου ποιμένων, αιπόλων και βουκόλων όπου βασιλεύει η φύση, η ποίηση και ο έρωτας. Οι ποιητικές αρχές του βουκολισμού είναι εμφανείς από τους πρώτους κιόλας στίχους του προγραμματικού πρώτου ειδυλλίου του Θεοκρίτου Θύρσις ἢ Ὠιδή [Θεόκριτος, Ειδ. 1]:

 

Γλυκύτατα, γιδοβοσκέ, τραγουδάει θροΐζοντας

και το πεύκο εκείνο πλάι στην πηγή,

γλυκιά μελωδία παίζεις κι εσύ με τη σύριγγα·

μετά τον Πάνα θα λάβεις το δεύτερο βραβείο.

 

Οι απαρχές του βουκολικού είδους είναι βαθιά ριζωμένες σε λαϊκές παραδόσεις της Σικελίας, στη λατρεία του Διονύσου και της Άρτεμης, στη δωρική κωμωδία και τον μίμο∙ ωστόσο ο Θεόκριτος μεταφέρει στα βουκολικά του ειδύλλια την καλλιτεχνική τελειότητα και την αισθητική εκλέπτυνση που καμία σχέση δεν έχουν με τις λαϊκές καταβολές της ποίησής του αλλά πολύ περισσότερο με το κομψό και λόγιο περιβάλλον της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας. Ο βουκολισμός, που μετεξελίχθηκε σε ποιμενική ποίηση από τον Βιργίλιο στις Εκλογές του, αποτέλεσε για όλη τη μετέπειτα δυτική λογοτεχνία το συνώνυμο της ουτοπικής ποίησης.

Κείμενα:

· Θεόκριτος, Ειδύλλια 1 και 7 (Τα προγραμματικά ειδύλλια του Θεοκρίτου)