ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (96-134)

ΟΔ. ἐσθλοῦ πατρὸς παῖ, καὐτὸς ὢν νέος ποτὲ

γλῶσσαν μὲν ἀργόν, χεῖρα δ᾽ εἶχον ἐργάτιν·
νῦν δ᾽ εἰς ἔλεγχον ἐξιὼν ὁρῶ βροτοῖς
τὴν γλῶσσαν, οὐχὶ τἄργα, πάνθ᾽ ἡγουμένην.
100 ΝΕ. τί οὖν μ᾽ ἄνωγας ἄλλο πλὴν ψευδῆ λέγειν;
ΟΔ. λέγω σ᾽ ἐγὼ δόλῳ Φιλοκτήτην λαβεῖν.
ΝΕ. τί δ᾽ ἐν δόλῳ δεῖ μᾶλλον ἢ πείσαντ᾽ ἄγειν;
ΟΔ. οὐ μὴ πίθηται· πρὸς βίαν δ᾽ οὐκ ἂν λάβοις.
ΝΕ. οὕτως ἔχει τι δεινὸν ἰσχύος θράσος;
105 ΟΔ. ἰοὺς ἀφύκτους καὶ προπέμποντας φόνον.
ΝΕ. οὐκ ἆρ᾽ ἐκείνῳ γ᾽ οὐδὲ προσμεῖξαι θρασύ;
ΟΔ. οὔ, μὴ δόλῳ λαβόντα γ᾽, ὡς ἐγὼ λέγω.
ΝΕ. οὐκ αἰσχρὸν ἡγῇ δῆτα τὰ ψευδῆ λέγειν;
ΟΔ. οὔκ, εἰ τὸ σωθῆναί γε τὸ ψεῦδος φέρει.
110 ΝΕ. πῶς οὖν βλέπων τις ταῦτα τολμήσει λακεῖν;
ΟΔ. ὅταν τι δρᾷς ἐς κέρδος, οὐκ ὀκνεῖν πρέπει.
ΝΕ. κέρδος δ᾽ ἐμοὶ τί τοῦτον ἐς Τροίαν μολεῖν;
ΟΔ. αἱρεῖ τὰ τόξα ταῦτα τὴν Τροίαν μόνα.
ΝΕ. οὐκ ἆρ᾽ ὁ πέρσων, ὡς ἐφάσκετ᾽, εἴμ᾽ ἐγώ;
115 ΟΔ. οὔτ᾽ ἂν σὺ κείνων χωρὶς οὔτ᾽ ἐκεῖνα σοῦ.
ΝΕ. θηρατέ᾽ οὖν γίγνοιτ᾽ ἄν, εἴπερ ὧδ᾽ ἔχει.
ΟΔ. ὡς τοῦτό γ᾽ ἔρξας δύο φέρῃ δωρήματα.
ΝΕ. ποίω; μαθὼν γὰρ οὐκ ἂν ἀρνοίμην τὸ δρᾶν.
ΟΔ. σοφός τ᾽ ἂν αὑτὸς κἀγαθὸς κεκλῇ᾽ ἅμα.
120 ΝΕ. ἴτω· ποήσω, πᾶσαν αἰσχύνην ἀφείς.
ΟΔ. ἦ μνημονεύεις οὖν ἅ σοι παρῄνεσα;
ΝΕ. σάφ᾽ ἴσθ᾽, ἐπείπερ εἰσάπαξ συνῄνεσα.
ΟΔ. σὺ μὲν μένων νυν κεῖνον ἐνθάδ᾽ ἐκδέχου,
ἐγὼ δ᾽ ἄπειμι, μὴ κατοπτευθῶ παρών,
125 καὶ τὸν σκοπὸν πρὸς ναῦν ἀποστελῶ πάλιν.
καὶ δεῦρ᾽, ἐάν μοι τοῦ χρόνου δοκῆτέ τι
κατασχολάζειν, αὖθις ἐκπέμψω πάλιν
τοῦτον τὸν αὐτὸν ἄνδρα, ναυκλήρου τρόποις
μορφὴν δολώσας, ὡς ἂν ἀγνοία προσῇ·
130 οὗ δῆτα, τέκνον, ποικίλως αὐδωμένου
δέχου τὰ συμφέροντα τῶν ἀεὶ λόγων.
ἐγὼ δὲ πρὸς ναῦν εἶμι, σοὶ παρεὶς τάδε·
Ἑρμῆς δ᾽ ὁ πέμπων Δόλιος ἡγήσαιτο νῷν
Νίκη τ᾽ Ἀθάνα Πολιάς, ἣ σῴζει μ᾽ ἀεί.

***

ΟΔΥ. Και 'γω, ω λαμπρού πατέρα γιε, σαν ήμουν
νιος, είχα γλώσσα οκνή, μα γοργό χέρι·
τώρα, σαν τα εξετάζω με την πείρα
που απόχτησα, βλέπω πως στους ανθρώπους
η γλώσσα είναι το παν κι όχι τα έργα.
ΝΕΟ. Μα τί άλλο μου ζητάς λοιπόν, παρά
100 να λέγω ψέματα; ΟΔΥ. Σου είπα μονάχα
το Φιλοχτήτη να έπαιρνες με δόλο.
ΝΕΟ. Και γιατί τάχα με το δόλο κι όχι
με την πειθώ μαζί μας να τον πάρω;
ΟΔΥ. Ποτέ δε θα πειστεί και με τη βία
δε θα μπορέσεις να τον βάλεις χέρι.
ΝΕΟ. Μα τί ᾽ναι κείνο που του δίνει τέτοιο
θάρρος στη δύναμή του; ΟΔΥ. Τ᾽ άφευχτά του
τα βέλη, που το θάνατο σκορπούνε.
ΝΕΟ. Ώστε δε θα ᾽ναι κίντυνος και μόνο
νά ᾽βγει μπρος του κανείς; ΟΔΥ. ᾽Ξόν αν τον βάλεις
με πανουργία στο χέρι, καθώς σού ειπα.
ΝΕΟ. Μα δε νομίζεις άτιμο το ψέμα;
ΟΔΥ. Όχι, αν το ψέμα φέρνει επιτυχία.
ΝΕΟ. Α, πώς μπορεί κανείς να ᾽χει την τόλμη
110 τέτοια λόγια να λέει! ΟΔΥ. Όταν μια πράξη
φέρνει κέρδος, δεν πρέπει να διστάζεις.
ΝΕΟ. Τί κέρδος θα ᾽χω αν έρθει αυτός στην Τροία;
ΟΔΥ. Μόνο τα τόξ᾽ αυτά την Τροία θα πάρουν.
ΝΕΟ. Δεν είμ᾽ εγώ λοιπόν που λέγατε
πως θα την κυριεύσω; ΟΔΥ. Ναι, μα ούτε
και συ χωρίς αυτά, ούτε και κείνα
χωρίς εσένα. ΝΕΟ. Ανάγκη λοιπόν πάσα,
μια κι έτσι ᾽ναι το πράμα, να τα πάρω.
ΟΔΥ. Σαν το πετύχεις, δυο θα λάβεις χάρες.
ΝΕΟ. Ποιές δυο; ν᾽ ακούσω κι άλλο δεν αρνούμαι.
ΟΔΥ. Σοφό μαζί κι αντρείο θα σε κηρύξουν.
ΝΕΟ. Ας είναι· τ᾽ αποφάσισα, κι αφήνω
120 τη ντροπή κατά μέρος. ΟΔΥ. Θα θυμάσαι
βέβαια καλά τις οδηγίες μου όλες.
ΝΕΟ. Έγνοια σου, μια που το ᾽χω αποφασίσει…
ΟΔΥ. Συ λοιπόν μείνε να τον περιμένεις·
εγώ πηγαίνω, μην τυχόν με πάρει
το μάτι του σα φτάνει· και θα στείλω
τον κατάσκοπο πίσω στο καράβι,
που, αν ιδώ πως πολλή ώρ᾽ αργείτε,
να σου τον στείλω πάλι αυτόν τον ίδιο,
αλλάζοντάς του τη μορφή, να μοιάζει
καραβοκύρης, κι έτσι αγνώριστος
130 να βγει μπροστά· και συ πια απ᾽ τα πλαστά του
τα λόγια, που θ᾽ ακούς να λέει, θα παίρνεις
ό,τι κάθε απ᾽ αυτά θα σου ταιριάζει.
Φεύγω λοιπόν για το καράβι κι όλη
πια τη δουλειά σε σέν᾽ απάνω αφήνω·
και είθ᾽ ο Ερμής ο κατευοδωτής μας
Θεός του δόλου να μας παραστέκει
κι η Νίκ᾽ η Αθηνά, η προστάτισσά μου.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (5.689-5.777)

Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ οὔ τι προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ,
690 ἀλλὰ παρήϊξεν, λελιημένος ὄφρα τάχιστα
ὤσαιτ᾽ Ἀργείους, πολέων δ᾽ ἀπὸ θυμὸν ἕλοιτο.
οἱ μὲν ἄρ᾽ ἀντίθεον Σαρπηδόνα δῖοι ἑταῖροι
εἷσαν ὑπ᾽ αἰγιόχοιο Διὸς περικαλλέϊ φηγῷ·
ἐκ δ᾽ ἄρα οἱ μηροῦ δόρυ μείλινον ὦσε θύραζε
695 ἴφθιμος Πελάγων, ὅς οἱ φίλος ἦεν ἑταῖρος.
τὸν δὲ λίπε ψυχή, κατὰ δ᾽ ὀφθαλμῶν κέχυτ᾽ ἀχλύς·
αὖτις δ᾽ ἐμπνύνθη, περὶ δὲ πνοιὴ Βορέαο
ζώγρει ἐπιπνείουσα κακῶς κεκαφηότα θυμόν.
Ἀργεῖοι δ᾽ ὑπ᾽ Ἄρηϊ καὶ Ἕκτορι χαλκοκορυστῇ
700 οὔτε ποτὲ προτρέποντο μελαινάων ἐπὶ νηῶν
οὔτε ποτ᾽ ἀντεφέροντο μάχῃ, ἀλλ᾽ αἰὲν ὀπίσσω
χάζονθ᾽, ὡς ἐπύθοντο μετὰ Τρώεσσιν Ἄρηα.
Ἔνθα τίνα πρῶτον, τίνα δ᾽ ὕστατον ἐξενάριξαν
Ἕκτωρ τε Πριάμοιο πάϊς καὶ χάλκεος Ἄρης;
705 ἀντίθεον Τεύθραντ᾽, ἐπὶ δὲ πλήξιππον Ὀρέστην,
Τρῆχόν τ᾽ αἰχμητὴν Αἰτώλιον Οἰνόμαόν τε,
Οἰνοπίδην θ᾽ Ἕλενον καὶ Ὀρέσβιον αἰολομίτρην,
ὅς ῥ᾽ ἐν Ὕλῃ ναίεσκε μέγα πλούτοιο μεμηλώς,
λίμνῃ κεκλιμένος Κηφισίδι· πὰρ δέ οἱ ἄλλοι
710 ναῖον Βοιωτοὶ μάλα πίονα δῆμον ἔχοντες.
Τοὺς δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησε θεὰ λευκώλενος Ἥρη
Ἀργείους ὀλέκοντας ἐνὶ κρατερῇ ὑσμίνῃ,
αὐτίκ᾽ Ἀθηναίην ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
ὢ πόποι, αἰγιόχοιο Διὸς τέκος, Ἀτρυτώνη,
715 ἦ ῥ᾽ ἅλιον τὸν μῦθον ὑπέστημεν Μενελάῳ,
Ἴλιον ἐκπέρσαντ᾽ εὐτείχεον ἀπονέεσθαι,
εἰ οὕτω μαίνεσθαι ἐάσομεν οὖλον Ἄρηα.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ καὶ νῶϊ μεδώμεθα θούριδος ἀλκῆς.
Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη.
720 ἡ μὲν ἐποιχομένη χρυσάμπυκας ἔντυεν ἵππους
Ἥρη, πρέσβα θεά, θυγάτηρ μεγάλοιο Κρόνοιο·
Ἥβη δ᾽ ἀμφ᾽ ὀχέεσσι θοῶς βάλε καμπύλα κύκλα,
χάλκεα ὀκτάκνημα, σιδηρέῳ ἄξονι ἀμφίς.
τῶν ἤτοι χρυσέη ἴτυς ἄφθιτος, αὐτὰρ ὕπερθε
725χάλκε᾽ ἐπίσσωτρα προσαρηρότα, θαῦμα ἰδέσθαι·
πλῆμναι δ᾽ ἀργύρου εἰσὶ περίδρομοι ἀμφοτέρωθεν·
δίφρος δὲ χρυσέοισι καὶ ἀργυρέοισιν ἱμᾶσιν
ἐντέταται, δοιαὶ δὲ περίδρομοι ἄντυγές εἰσι.
τοῦ δ᾽ ἐξ ἀργύρεος ῥυμὸς πέλεν· αὐτὰρ ἐπ᾽ ἄκρῳ
730 δῆσε χρύσειον καλὸν ζυγόν, ἐν δὲ λέπαδνα
κάλ᾽ ἔβαλε χρύσει᾽· ὑπὸ δὲ ζυγὸν ἤγαγεν Ἥρη
ἵππους ὠκύποδας, μεμαυῖ᾽ ἔριδος καὶ ἀϋτῆς.
Αὐτὰρ Ἀθηναίη, κούρη Διὸς αἰγιόχοιο,
πέπλον μὲν κατέχευεν ἑανὸν πατρὸς ἐπ᾽ οὔδει,
735 ποικίλον, ὅν ῥ᾽ αὐτὴ ποιήσατο καὶ κάμε χερσίν·
ἡ δὲ χιτῶν᾽ ἐνδῦσα Διὸς νεφεληγερέταο
τεύχεσιν ἐς πόλεμον θωρήσσετο δακρυόεντα.
ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ὤμοισιν βάλετ᾽ αἰγίδα θυσσανόεσσαν
δεινήν, ἣν περὶ μὲν πάντῃ Φόβος ἐστεφάνωται,
740 ἐν δ᾽ Ἔρις, ἐν δ᾽ Ἀλκή, ἐν δὲ κρυόεσσα Ἰωκή,
ἐν δέ τε Γοργείη κεφαλὴ δεινοῖο πελώρου,
δεινή τε σμερδνή τε, Διὸς τέρας αἰγιόχοιο.
κρατὶ δ᾽ ἐπ᾽ ἀμφίφαλον κυνέην θέτο τετραφάληρον
χρυσείην, ἑκατὸν πολίων πρυλέεσσ᾽ ἀραρυῖαν·
745 ἐς δ᾽ ὄχεα φλόγεα ποσὶ βήσετο, λάζετο δ᾽ ἔγχος
βριθὺ μέγα στιβαρόν, τῷ δάμνησι στίχας ἀνδρῶν
ἡρώων, οἷσίν τε κοτέσσεται ὀβριμοπάτρη.
Ἥρη δὲ μάστιγι θοῶς ἐπεμαίετ᾽ ἄρ᾽ ἵππους·
αὐτόμαται δὲ πύλαι μύκον οὐρανοῦ, ἃς ἔχον Ὧραι,
750 τῇς ἐπιτέτραπται μέγας οὐρανὸς Οὔλυμπός τε,
ἠμὲν ἀνακλῖναι πυκινὸν νέφος ἠδ᾽ ἐπιθεῖναι.
τῇ ῥα δι᾽ αὐτάων κεντρηνεκέας ἔχον ἵππους·
εὗρον δὲ Κρονίωνα θεῶν ἄτερ ἥμενον ἄλλων
ἀκροτάτῃ κορυφῇ πολυδειράδος Οὐλύμποιο.
755 ἔνθ᾽ ἵππους στήσασα θεὰ λευκώλενος Ἥρη
Ζῆν᾽ ὕπατον Κρονίδην ἐξείρετο καὶ προσέειπε·
«Ζεῦ πάτερ, οὐ νεμεσίζῃ Ἄρῃ τάδε καρτερὰ ἔργα,
ὁσσάτιόν τε καὶ οἷον ἀπώλεσε λαὸν Ἀχαιῶν
μάψ, ἀτὰρ οὐ κατὰ κόσμον, ἐμοὶ δ᾽ ἄχος, οἱ δὲ ἕκηλοι
760 τέρπονται Κύπρις τε καὶ ἀργυρότοξος Ἀπόλλων,
ἄφρονα τοῦτον ἀνέντες, ὃς οὔ τινα οἶδε θέμιστα;
Ζεῦ πάτερ, ἦ ῥά τί μοι κεχολώσεαι, αἴ κεν Ἄρηα
λυγρῶς πεπληγυῖα μάχης ἐξαποδίωμαι;»
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς·
765 «ἄγρει μάν οἱ ἔπορσον Ἀθηναίην ἀγελείην,
ἥ ἑ μάλιστ᾽ εἴωθε κακῇς ὀδύνῃσι πελάζειν.»
Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε θεὰ λευκώλενος Ἥρη,
μάστιξεν δ᾽ ἵππους· τὼ δ᾽ οὐκ ἀέκοντε πετέσθην
μεσσηγὺς γαίης τε καὶ οὐρανοῦ ἀστερόεντος.
770 ὅσσον δ᾽ ἠεροειδὲς ἀνὴρ ἴδεν ὀφθαλμοῖσιν
ἥμενος ἐν σκοπιῇ, λεύσσων ἐπὶ οἴνοπα πόντον,
τόσσον ἐπιθρῴσκουσι θεῶν ὑψηχέες ἵπποι.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ Τροίην ἷξον ποταμώ τε ῥέοντε,
ἧχι ῥοὰς Σιμόεις συμβάλλετον ἠδὲ Σκάμανδρος,
775 ἔνθ᾽ ἵππους ἔστησε θεὰ λευκώλενος Ἥρη
λύσασ᾽ ἐξ ὀχέων, περὶ δ᾽ ἠέρα πουλὺν ἔχευε·
τοῖσιν δ᾽ ἀμβροσίην Σιμόεις ἀνέτειλε νέμεσθαι.

***

Τίποτε δεν του απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ,

690 αλλά με ορμήν προσπέρασε ποθώντας ν᾽ αποδιώξει
τους Δαναούς και άνδρες πολλούς να θανατώσει ακόμη.
Κι εκάθισαν οι σύντροφοι τον θείον Σαρπηδόνα
κάτω απ᾽ την εύμορφην οξιά του αιγιδοφόρου Δία
και όπως του βγάζει απ᾽ το μερί το φράξινο κοντάρι
695 ο ποθητός του σύντροφος Πελάγων ο γενναίος,
έχαν᾽ εκείνος την ψυχήν, τα μάτια του θαμπώναν·
και πάλι επήρε ανάσαμα και ο δροσερός Βορέας,
φυσώντας την μισόσβηστην ψυχήν του ζωντανεύει.
Και αν και τους κτύπησ᾽ ο Έκτορας και αν και τους κτύπησ᾽ ο Άρης
700 οι Αργείοι δεν εστρέφοντο να φύγουν προς τα πλοία,
αλλ᾽ ούτε ορμούσαν προς αυτούς, αλλ᾽ οπισθοποδούσαν
πάντοτ᾽ ευθύς που νόησαν τον Άρη μες στους Τρώας.
Τότε ποιον πρώτον φόνευσεν, ποιον ύστερον ο Έκτωρ
ο Πριαμίδης και μ᾽ αυτόν ο χαλκοφόρος Άρης;
705 Ο θείος Τεύθρας έπεσεν, ο πλήξιππος Ορέστης,
ο Αιτώλιος, Τρήχος λογχιστής, ο Οινόμαος, ο Οινοπίδης
Έλενος και ο λαμπρόζωνος Ορέσβιος που στην Ύλην
εγκάτοικος εφρόντιζε πολλά να θησαυρίζει,
σιμά στους άλλους Βοιωτούς οπού στης Κηφισίδος
710 λίμνης τα πλάγια χαίρονται της γης την αφθονίαν.
Και άμα η θεά τους νόησεν η Ήρα η λευκοχέρα
οπού στον σφοδρόν πόλεμον χαλούσαν τους Αργείους,
προσφώνησε την Αθηνά με λόγια φτερωμένα:
«Οϊμένα, κόρη αδάμαστη του αιγιδοφόρου Δία,
715 αν να λυσσάξει αφήσομεν τον Άρην, ως τον βλέπεις,
ο λόγος θα ματαιωθεί, που εδώκαμε του Ατρείδη,
πως θα γυρίσει πορθητής του πυργωμένου Ιλίου.
Κι έλα κι εμείς τον πόλεμον ας θυμηθούμε τώρα».
Αυτά ᾽πε· την υπάκουσεν η γλαυκομάτ᾽ Αθήνη,
720 τα χρυσοφάλαρ᾽ άλογα τότ᾽ ευτρεπίζ᾽ η Ήρα
του υψίστου Κρόνου σεβαστή κόρη κι ευθύς η Ήβη
στον σιδερένιο άξονα της άμαξας περνάει
τροχούς οπού ᾽ναι χάλκινοι με οκτώ στη μέση ακτίνες.
Και των τροχών είν᾽ άφθαρτος χρυσός ο γύρος όλος
725 κι έχει στεφάνια χάλκινα π᾽ όποιος τα ιδεί θαυμάζει.
Και απ᾽ τα δυο μέρη ολάργυρο το κεφαλάρι αστράφτει·
σύρματα ολάργυρα, χρυσά στηρίζουν τεντωμένα
τον θρόνον πόχει ένα πλευρό κυρτό στο κάθε μέρος·
εις το τιμόνι ολάργυρο σμίγει χρυσόν ωραίον
730 ζυγόν με τα ζυγόλουρα πού ᾽ναι χρυσά κι εκείνα·
κι έφερε κάτω απ᾽ τον ζυγόν τα γρήγορα πουλάρια
η Ήρα που την έριδα διψά και τον αγώνα·
κι η Αθηνά, κόρη σεμνή του αιγιδοφόρου Δία,
εις του πατρός το έδαφος τον πέπλον απολνάει
735 τον αγανόν, τον πλουμιστόν που ᾽χε ποιήσει εκείνη.
Και ως τον χιτώνα ενδύθηκε του αστραποδόρου Δία,
στην μάχῃν την πολύθρηνον να ορμήσει οπλίζετ᾽ όλη.
Στους ώμους βάζει την φρικτήν, την κροσωτήν ασπίδα,
πόχει τριγύρω την φυγήν κι η Έρις είναι μέσα,
740 η Δύναμις και ο Διωγμός, οπού καρδιές παγώνει,
και της Γοργούς η κεφαλή, τρομακτικό και μέγα
τέρας, που δείχνει των θνητών ο αιγιδοφόρος Δίας.
Κράνος δικέφαλο φορεί, τετράλοφον, ωραίον,
χρυσό, που πόλεων εκατόν στρατούς αντισηκώνει.
745 Και ανέβηκε στο φλογερόν αμάξι και κοντάρι
φουκτώνει μέγα, στερεά μ᾽ αυτό δαμάζ᾽ ηρώων
τα πλήθη σ᾽ όποιους οργισθεί φρικτού πατρός η κόρη.
Κι η Ήρα με την μάστιγα σφοδρά κινεί τους ίππους·
βροντά η πύλη τ᾽ ουρανού αυτάνοικτη έμπροσθέν τους,
750 οπού του απέραντ᾽ ουρανού φυλάκτρες και του Ολύμπου
την φράζουν με το σύγνεφον ή τ᾽ αφαιρούν οι Ώρες.
Και ως τα κεντούσαν, τ᾽ άλογα περάσαν απ᾽ την πύλην.
Και τον Κρονίδην εύρηκαν ανάμερ᾽ απ᾽ τους άλλους
θεούς στην άκρην κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου.
755 Τους ίππους εκεί εκράτησεν η Ήρα η λευκοχέρα
και ομίλησε κι εξέτασε τον ύψιστον Κρονίδην.
«Δία πατέρ᾽, αρέγουν σε τα έργ᾽ αυτά του Άρη;
Άδικ᾽ αφάνισε απρεπώς τόσον λαόν ανδρείον
των Αχαιών, λύπη σ᾽ εμέ, κι ήσυχοι ωστόσο επάνω
760 ευφραίνοντ᾽ ο αργυρότοξος Απόλλων κι η Αφροδίτη
πως απολύσαν τον τρελόν που νόμον δεν γνωρίζει.
Τάχα σ᾽ εμέ θα χολωθείς, πατέρ᾽, αν εγώ διώξω
μ᾽ ελεεινά κτυπήματα τον Άρη από την μάχην; »
Και ο Δίας της απάντησεν ο νεφελοσυνάκτης:
765 «Την ανδρειωμένην Αθηνά σπρώξε του ευθύς επάνω·
που συνηθά μάλιστ᾽ αυτή μ᾽ οδύνες να τον πλήττει».
Αυτά ᾽πε και τον άκουσεν η Ήρα η λευκοχέρα.
Και τ᾽ άλογά της ράβδισε και αυτά με προθυμίαν
πετούν ανάμεσα στην γην και στ᾽ ουρανού τ᾽ αστέρια
770 και όσος αέρας φαίνεται στους οφθαλμούς του ανθρώπου
που απ᾽ ακρωτήρι θεωρεί τ᾽ απέραντα πελάγη,
διάστημα τόσο των θεών οι ίπποι διασκελίζουν·
και ότε στην Τροίαν ήλθαν κει, που δυο ποτάμια ρέουν
και στου Σκαμάνδρου σμίγεται τα ρεύματα ο Σιμόεις,
775 τ᾽ άλογ᾽ αυτού σταμάτησεν η Ήρα η λευκοχέρα·
τα ξέζεψε και ολόγυρα με καταχνιά τα ζώνει.
Και αμβρόσιο φύλλο εβλάστησε να βόσκουν ο Σιμόεις.

Επιβίωση

Τον ρωτήσαμε τι θέλει από τη ζωή του, τι ονειρεύεται. Μας απάντησε πως δεν θέλει τίποτα, πως θέλει απλά να επιβιώσει!

Διερωτώμαι γιατί. Γιατί να θέλει να επιβιώσει; Ποιος είναι ο λόγος; Για να αποφύγει το θάνατο; Γιατί φοβάται αυτό που δεν ξέρει. οπότε «επιλέγει» τη μια και μοναδική επιλογή που βλέπει: την επιβίωση;

Και τι είναι η «επιβίωση»; Τρώω, κοιμάμαι, δουλεύω, πληρώνω λογαριασμούς και φροντίζω όσο μπορώ να μην πηγαίνω κόντρα στις αρχές; Δεν ξέρω… ίσως ο καθένας να θέτει δικά του, παρόμοια όμως, περιεχόμενα στο «επιβιώνω». Μα, μου φαίνονται όλα εξ’ ίσου ανιαρά, ανώφελα και περιοριστικά.

Μπορεί να το κάναμε αυτό στο παρελθόν. Να ήταν δικαιολογημένο. Να μην ξέραμε τίποτ’ άλλο. Όμως δικαιούμαστε/δικαιολογούμαστε τώρα να μην ξέρουμε; Έχουμε την πολυτέλεια να συνεχίζουμε να ζούμε όπως ζούσαμε τις τελευταίες δεκαετίες; Σε έναν κόσμο που αλλάζει τόσο ραγδαία, τόσο καθημερινά και όπου το αύριο είναι τόσο άγνωστο, τόσο ρευστό, δικαιούμαστε να παραμένουμε στην «επιβίωση»;

Ήταν σκυθρωπός, σαν να είχε ένα πέπλο να σκίαζε την όρασή, το Είναι του. Ήταν διεκπεραιωτικός, σαφής, χωρίς καμία επιπλέον, «άσχετη» κουβέντα, κάνοντας πιστά τη «δουλειά» του, στην προσωρινή γνωριμία μας. Η χαρά έλειπε παντελώς, όχι μόνο από το πρόσωπό του μα και από τη ζωή του, την ψυχή του. Ήταν ολοφάνερο.

Σίγουρα δεν συμπλήρωνε τις προδιαγραφές για νευρωτικό ή καταθλιπτικό, σύμφωνα με τα συμπτώματα που έχει ανάγκη η ψυχιατρική. Μα φανερά απουσίαζε από τη ζωή του, φανερά παρατημένος, δεν είχε λόγο να ζει! Και δεν ήταν/είναι ο μόνος!

Και δεν έχει σημασία πόσα έχει, τι δουλειά κάνει, τι έχει καταφέρει….τίποτα δεν έχει σημασία εκτός από τον τρόπο που κοιτάει με τα μάτια του νου γιατί η καρδιά κλείνει, όταν ο νους επιβάλλει την περιοριστική θέασή του.

Δεν είπα τίποτα, δεν σχολίασα την απάντησή του. Έφυγα…μου μύριζε θάνατος και δεν είχα καμία δουλειά εκεί.

Πώς να του πω πως πεθαίνει καθημερινά, πως κάθε στιγμή και κάθε αναπνοή του είναι ήδη μια δήλωση θανάτου. Δεν έχει σημασία πότε ή πώς θα έρθει ο βιολογικός θάνατος που τόσο φοβάται…. Τόσο πολύ που τρέμει να ζήσει! Πανικοβάλλεται να χαρεί, ούτε λόγος ν’ αφεθεί. Όσο φοβάται τόσο προσπαθεί να ελέγχει. Όσο προσπαθεί να ελέγχει, τόσο χάνονται αυτά που κρατάει σφικτά, μέσα από τα χέρια του.

Έφυγα, όχι γιατί μπορεί να με επηρεάσει, όχι γιατί φοβάμαι το σκοτάδι του, όχι γιατί μπορεί να με τραβήξει μέσα του. Έφυγα γιατί δεν με έβλεπε καν, δεν άκουγε οτιδήποτε άλλο πέρα από τις βέβαιες προσταγές του νου του και των φοβιών του. Δεν είχε νόημα η παραμονή μου.

Είναι αυτός ο κόσμος του και τον σέβομαι εφόσον θέλει να τον αντιλαμβάνεται και να τον ενισχύει. Έχω καιρό παραιτηθεί από την ουτοπία πολλών λατρειών του «φωτός» (ψεύτικο φως αλλά δεν το αντιλαμβάνονται) ν’ αλλάξουν τον κόσμο, να φέρουν τον παράδεισο στη γη, να νικήσουν το σκοτάδι, να επικρατήσει η ειρήνη….και ό,τι άλλο προσφέρει η ουτοπία που αντίστοιχα θέλουν να πιστεύουν…για να επιβιώνουν κι αυτοί. Άλλωστε, έχω περάσει απ’ όλα αυτά τα μονοπάτια του πειρασμού. Κάποια μοιάζουν φανερά πιο ελκυστικά από άλλα. Δεν παύουν να είναι όμως κατασκευασμένες πραγματικότητες που κρύβουν την αλήθεια.

Ποια είναι η Αλήθεια; Αυτή φανερώνεται μόνο σε όσους έχουν το θάρρος να την αποκαλύψουν, σε όσους έχουν παραιτηθεί από τη δική τους εκδοχή της αλήθειας, σε όσους έχουν την τόλμη να «αφήσουν τα πάντα πίσω τους» για να βρίσκονται μέσα στην Αλήθεια, που έχει τάξη, νόμους, νόημα και σκοπό…

Να μένεις ο εαυτός σου κόντρα σε ό,τι προσπαθήσει να σε φθείρει

Κάποτε εμφανίστηκε ένα κουτί, μέσα στο οποίο κατ’ άλλους κρύβονται όλα τα δεινά του κόσμου. Άλλοι, πάλι, πίστευαν πώς μέσα του κρύβονται όλα τα δώρα. Σήμερα, αυτό το κουτί επιβιώνοντας, κατάφερε να πολλαπλασιαστεί και απομεινάρια του να έχουν οι περισσότεροι. Σύγχρονες «πανδώρες», όπου μέσα του κουβαλάμε σχέδια και ματαιώσεις.

Μεγαλώνοντας, έχουμε κι εμείς το «κουτί» μας, το οποίο γεμίζουμε με σχέδια, όνειρα, προσδοκίες και το μεταφέρουμε πάντα μαζί μας. Καταλαβαίνετε, πως αυτό το κουτάκι στην πορεία, μπορεί να γίνει ο παράδεισος ή η κόλασή μας. Αναλόγως το πόσο έχουμε παγιδευτεί και στο πώς αντιμετωπίζουμε αυτά τα θέλω μας. Δεν είναι κάτι άγνωστο. Ο άνθρωπος μπορεί να ελέγχεται απ’ τις προσδοκίες του ή μπορεί να τις ελέγχει. Όπως είναι φυσικό, αναλόγως συνθηκών, αυτά τα θέλω μεταβάλλονται ή και παραμένουν ίδια. Μαζί με αυτά είναι πιθανό να αλλάξουμε και εμείς. Να δεχτούμε τη ματαίωσή τους και να προσαρμοστούμε ή εμμονικά να συνεχίσουμε το κυνήγι τους. Και ανοίγουμε πάλι το κουτί και τα κοιτάμε.

Προφανώς και πάντα θα διεκδικούμε όσα έχουμε οραματιστεί για τη ζωή μας. Σίγουρα, τις τελευταίες δεκαετίες, οι συνθήκες, μας έχουν δυσκολέψει στο να μπορέσουμε να τα αποκτήσουμε. Δεν εννοώ μόνο την οικονομική κρίση, που στέκεται για χρόνια ως υπέρτιτλος πάνω απ’ τα κεφάλια μας. Μιλάω περισσότερο για την κρίση αξιών που επιβιώνει κι ενισχύεται. Βλέπετε, σε πολλούς ανθρώπους, το δικό τους «κουτάκι» ενισχύθηκε με απληστία, αδικία κι ασέβεια κι έτσι κάθε φορά που το ανοίγουν απειλούν και τους υπόλοιπους.

Οπότε, εκτός από τα υπόλοιπα εμπόδια, έχουμε να αντιμετωπίσουμε και την ανηθικότητα των άλλων. Όταν πήραν το δικό τους «κουτί», είδαν ότι χωρούσε πολλά. Έτσι, πασχίζουν να το γεμίσουν με κάθε κόστος. Επί της ουσίας, με το κόστος των υπολοίπων. Αυτό βλέπετε είναι η παγίδα του «κουτιού» συνδυαστικά με την προσωπικότητα του καθενός. Είναι ικανό να φθείρει ή ακόμα καλύτερα να διαφθείρει. Οι χαρακτήρες που το κουβαλούν και κατάφερε να γίνει η φυλακή τους, ξέχασαν πως το ωραίο με τα σχέδια είναι πως αξίζει να τα ζεις για να υλοποιήσεις. Έχασαν τη μαγεία της διαδρομής, αφού το μόνο που κάνουν είναι να ανοίγουν το «κουτί» και να κοιτούν τα «ταριχευμένα» σχέδιά τους. Με αυτό τον τρόπο, για να να κατακτήσουν, είναι ικανοί να στερήσουν απ’ τους άλλους και θα το δικαιολογήσουν πιστεύοντας λανθασμένα, πως όλα επιτρέπονται στην κατάκτηση ονείρων.

Στον αντίποδα, βρίσκονται οι άλλοι που προσπαθούν να υλοποιήσουν τις προσδοκίες τους, αθόρυβα και σταθερά. Θα τους δείτε να δουλεύουν πολύ, να υπομένουν και να διεκδικούν. Θα διακρίνετε και σε αυτούς αλλαγή. Έγιναν σκληροί στην πορεία και παλεύουν ακούραστοι για τη ζωή τους. Η διαφορά τους με τους πρώτους είναι πως το κουτί δεν τους «πουλάει» την ελπίδα, που λέγεται, ότι υπάρχει στο βάθος του. Ξέρουν πολύ καλά από ματαίωση ή καθυστέρηση ονείρων και έτσι δυνάμωσαν. Συνεχίζουν λοιπόν, διεκδικώντας να βρουν μια στροφή. Έχουν καταλάβει πως η ζωή κρύβει διάφορες εκπλήξεις κι έμαθαν να πορεύονται στις εκάστοτε συνθήκες. Οπότε είναι έτοιμοι να αλλάξουν σχέδια, αφού ξέρουν πως τις προσδοκίες τις δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι και δεν μας ελέγχουν αυτές.

Ίσως, το καλύτερο για όλους είναι να αφήσουμε το «κουτί» στη θέση του και να αρχίσουμε να ζούμε ουσιαστικά τη ζωή μας. Να απολαμβάνουμε τις νίκες μας αλλά και τις ήττες, αφού αυτές θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε ότι αξία έχει να παραμείνουμε ο εαυτός μας μπροστά σε ό,τι βρεθεί, για να προσπαθήσει να μας φθείρει. Και η μεγαλύτερη παγίδα είναι ότι αυτό καμιά φορά κρύβεται στο ίδιο το «κουτί».

Άκου τη ψυχή σου, ερωτεύσου τη ζωή, γίνε αυθεντικός

Η δύναμη που ο καθένας μας έχει μέσα του είναι τόσο μοναδική όσο ένας πολύτιμος λίθος. Είμαστε εμποτισμένοι με τις ιδιαίτερες ικανότητες που ο κάθε ένας από εμάς διαθέτει και διεκδικούμε στη ζωή όσα πιστεύουμε πως θα μας κάνουν να νιώσουμε πλήρεις και ευτυχισμένοι. Πόσο όμορφο και ισορροπημένο ακούγεται όλο αυτό ε; Είναι πράγματι έτσι; Και αν ναι, τότε γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι γύρω μας δεν είναι ευτυχισμένοι;

Γιατί υπάρχουν άνθρωποι που δεν αξιοποιούν αυτές τις ιδιαίτερες ικανότητες που διαθέτουν και απλά επιβιώνουν στο αέναο του χρόνου δίχως αυτό το πολυπόθητο νόημα που όλοι ψάχνουμε;

Απαντήσεις δεν έχω, μήτε συμβουλές. Μονάχα αυτό που με έχει διδάξει η ζωή μου μέχρι τώρα μπορώ να σου αποκαλύψω με σιγουριά: Η πηγή αυτής της ανισορροπίας μεταξύ θέλω και ενεργειών μας στη ζωή βρίσκεται κρυμμένη βαθιά στον τρόπο σκέψης που αποκτήσαμε παιδιά.

Δυστυχώς, ζούμε σε μία κοινωνία που τα αληθινά «θέλω» της ψυχής και του πνεύματός μας βυθίζονται στην εκκωφαντική σιωπή των «πρέπει» και των επιταγών που η κοινωνία επιβάλλει. Τα όνειρα, οι βαθύτερες επιθυμίες της καρδιάς, οι πνευματικές ανησυχίες συνθλίβονται στην πρέσα της μαζοποίησης και του κοινωνικού γίγνεσθαι…

Για να είσαι κοινωνικά αποδεκτός πρέπει να ακολουθείς τις τάσεις της μόδας, να κάνεις ό,τι είναι κοινωνικά αρεστό, να είσαι καλός μαθητής, να μην φέρνεις αντιρρήσεις σε οτιδήποτε σου επιβάλλεται αλλά να υπακούς ακόμη και αν δεν συμφωνείς γιατί μόνο έτσι θα πετύχεις κάτι, να ακολουθείς σαν πρόβατο τις πολιτικές γραμμές που επιβάλλονται και γενικότερα να είσαι πιστός υπάκουος του «φαίνεσθαι» μίας τεράστιας κοινωνικής φούσκας που κάποια μέρα θα καταλάβεις ότι πρέπει να σπάσεις αλλά δυστυχώς μπορεί να είναι πολύ αργά..

Πού πήγε το πάθος; η ψυχή; Η αλήθεια που ο καθένας που κρύβει μέσα του; Οι ρηξικέλευθες ιδέες; Η διαφορετικότητα; Η ανιδιοτελής και αληθινή αγάπη; Η αθωότητα; Η μοναδικότητα; Πού πήγαν όλα αυτά; Μήπως χάθηκαν στη διαδρομή για μία προσπάθεια να δείξεις «νορμάλ» σε μία αλλοπρόσαλλη κοινωνία;

Άραγε αναρωτήθηκες ποτέ πόσο βασανιστικό είναι να προσπαθείς να ομογενοποιηθείς σε ένα μείγμα δίχως σύσταση; Γιατί για μένα μία κοινωνία που δεν επιτρέπει την ελευθερία έκφρασης στα μέλη της, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα μείγμα που δεν έχει ισορροπημένη σύσταση και δεν θέλω να ομογενοποιηθώ ούτε καν να προσπαθήσω να το κάνω, σε ένα τέτοιο κάλπικο κόσμο.

Δεν θέλω να ζω υπό το καθεστώς των «πρέπει» και των ορίων που η κοινωνική «λογική» επιβάλλει. Είμαι ελεύθερος και αυτό σημαίνει πως θέτω εγώ τους ηθικούς φραγμούς, τα όριά μου, τις ροπές και τα όνειρά μου και κυρίως υπερασπίζω τη διαφορετικότητα και μοναδικότητά μου χωρίς ενοχές ή φόβο. Κανένας δεν μπορεί να μου πει πώς θα ζήσω για να 'μαι αποδεκτός κοινωνικά, τί πρέπει να με κάνω να νιώθω ευτυχισμένος, πώς πρέπει να ντύνομαι, τί αξίες πρέπει να υιοθετώ, τί ενδιαφέροντα πρέπει να έχω, τί επάγγελμα θα ακολουθήσω, ποιον και πώς θα αγαπάω.

Η ψυχή μας έχει όλες τις απαντήσεις. Το θέμα είναι να μην της κλείνουμε στο στόμα απλά και μόνο από φόβο ή αδυναμία μην τυχόν και δεν ταιριάξουμε στο κοινωνικό σύνολο. Η μεγαλύτερη ευλογία σε αυτή τη ζωή είναι ΝΑ ΕΙΣΑΙ Ο ΕΑΥΤΟΣ ΣΟΥ. Να ακούς την αλήθεια σου και να ζεις όπως εσύ θες. Να ερωτεύεσαι και χορεύεις στη μελωδία της παιδικότητας και αγνότητας που ο αληθινός έρωτας έχει, να αγαπάς τον εαυτό σου, φίλε μου... ναι, ΝΑ ΑΓΑΠΑΣ… χιλιοειπωμένο αλλά ίσως η πιο σοφή διαπίστωση που έχει κάνει ποτέ ο άνθρωπος για τον εαυτό του…

Δεν χρειαζόμαστε οδηγίες και πλάνα για να ζήσουμε. Χτίσε το δικό σου οικοδόμημα με θεμέλια τις αξίες, τα ιδανικά, τα «θέλω» και τα «αγαπώ» που ΕΣΥ διαθέτεις και ΟΧΙ που σου επιβάλλει το κοινωνικό γίγνεσθαι. Βρες τη δική σου ισορροπία, άφησε πίσω σου οτιδήποτε σε κρατά δέσμιο, απαλλάξου από ενοχές και φόβους, επιστράτευσε τις δυνάμεις σου, πάτησε τα όρια σου, αγάπησε αληθινά, ερωτεύσου τη ζωή σου και γίνε ελεύθερος!

Όλοι κάναμε και κάνουμε λάθη. Όλοι μπορεί να καταπατήσαμε κάποια από τα θέλω μας σε κάποια φάση της ζωής μας ακολουθώντας την πεπατημένη οδό που οι δικοί μας άνθρωποι και η κοινωνία γενικότερα μας πρότειναν ως «σωστή» αλλά αλήθεια, πιστεύεις ότι μπορεί κάποιος να ορίσει τί είναι «σωστό» και τί όχι στη δική σου ζωή;

Χάραξε τη δική σου μοναδική πορεία, εξέφρασε τις ρηξικέλευθες ιδέες σου, δώσε αγάπη εκεί που εσύ νιώθεις ότι αξίζει να δώσεις, ζήσε ελεύθερος από τα δεσμά του «φαίνεσθαι», αποκάλυψε τη ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ σου και είμαι σίγουρη ότι θα νιώσεις ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος του κόσμου.

Είναι χρέος δικό μου, δικό σου, όλων μας να υπερασπίσουμε τη διαφορετικότητα μας και να αφήσουμε να λάμψει το ουράνιο τόξο που κρύβουμε μέσα μας!

Το καλειδοσκόπιο της παιδικής ψυχής

«Όταν χορεύεις, ο σκοπός σου δεν είναι να εξασφαλίσεις μία καλή θέση στο χώρο, αλλά να απολαύσεις περισσότερο όσο αυτός διαρκεί»

Πόσες φορές άραγε αναρωτηθήκαμε για τη ζωή που ζούμε αν μπορεί να μας προσφέρει τη δύναμη που απαιτείται για να τη ζήσουμε μέχρι το τέλος της; Και αν ναι από που θα την αντλήσουμε; Και πόσες φορές νοιώσαμε να τρέχουμε σε ένα ανελέητο κυνηγητό όπως η γάτα τρέχει πίσω από την ουρά της προσπαθώντας να την πιάσει; Πότε δώσαμε χρόνο για να σηκώσουμε τα μάτια μας να δούμε πέρα από τον ορίζοντα της καθημερινότητας και να αφήσουμε το βλέμμα μας να περιπλανηθεί στο μέλλον χωρίς φόβο και αμφιβολία; Σπάνια…

Το μυστικό της χαράς και της απόλαυσης της ζωής δεν κρύβεται κάπου εκεί έξω αλλά κάπου εδώ μέσα και πιστεύω πως σίγουρα το κατέχουν τα παιδιά. Αναρωτηθήκατε ποτέ άραγε γιατί είναι πάντα χαρούμενα;

Γιατί απλά ζουν στο τώρα.

Δεν υπάρχει παρελθόν και μέλλον να σκεφτούν. Ζουν για το σήμερα. Χαίρονται με απλά πράγματα και συγχωρούν αμέσως. Το μυαλό τους δεν έχει χαρακτηριστεί από τοξικά συναισθηματικά απόβλητα και η καρδιά τους δεν έχει πυρποληθεί από τον πόνο της ανεκπλήρωτης προσδοκίας.

Μία μέρα … μία μόνο μέρα αν τη ζούσαμε μέσα από τα μάτια των μικρών παιδιών… όλα θα θεραπεύονταν με μιας μέσα μας και έξω μας.

Γιατί όλη μας η σύνθεση θα εξέπεμπε ανεπιτήδευτη χαρά και ακατανίκητη ενέργεια.

Τα παιδιά έχουν καθαρή καρδιά, αμόλυντη, ξέρουν ν’ αγαπούν αληθινά. Αν μπορούσαμε λοιπόν να ζήσουμε μέσα από τα μάτια τους τη μικρή μας ζωή, θα βλέπαμε πόσο μεγάλη σημασία έχουν τα μικρά πράγματα.

Κάποτε μία μητέρα μου είπε πως όταν πήγε με το το παιδί της στο πάρκο έτρεξε ο μικρός της γιος μόλις είδε ένα πολύχρωμο λουλούδι λέγοντάς της: «Μαμά κοίτα… τι ωραίο… κοίτα πόσο ωραία χρώματα έχει αυτό το λουλούδι» και πραγματικά γεμάτο ενθουσιασμό γι' αυτό το τόσο απλό, καθημερινό και φυσικό για μας τους ενήλικες θέαμα την έκανε να σκεφτεί πόσο θαύμα κρύβεται μέσα στο ασύλληπτο χρωματικό καλειδοσκόπιο ενός μίσχου.

Είναι ασύλληπτο να το συλλάβει ο ανθρώπινος νους αλλά εύκολο να το συλλάβει μία ανθρώπινη καρδιά με παιδική απλότητα.

Τότε το συναίσθημα του θαυμαστού θεάματος που κατακλύζει την διψασμένη μας ύπαρξη ακινητοποιεί τις αισθήσεις και το νου και σε καθηλώνει στο τώρα. Και τότε καταλαβαίνουμε –έστω και στιγμιαία- πως η ζωή είναι γεμάτη θαύματα που προσπερνάμε με τόση ευκολία…

Μία πλάση γεμάτη θαυμαστά δημιουργήματα με ωραιότερο κόσμημα μία παιδική ψυχή που ξέρει να ενθουσιάζεται… να ζει συνεχώς.

Ξαναβρείτε τον δρόμο προς το παλάτι σας

Η μεγάλη κλοπή της ταυτότητάς σας ξεκίνησε λίγο μετά την άφιξή σας στη Γη. Οι γονείς, οι δάσκαλοι, τα αδέλφια σας, οι ιερείς και άλλες φιγούρες εξουσίας σας είπαν πως είστε απρεπείς, ασήμαντοι, άσχημοι, ανόητοι, ανάξιοι και αμαρτωλοί, πως ο κόσμος είναι μια επικίνδυνη ζούγκλα και ο κίνδυνος ελλοχεύει σε κάθε γωνιά. Με τον καιρό αρχίσατε να πιστεύετε αυτά τα απαίσια ψέματα, μέχρι που έφτασε η ημέρα που ξεχάσατε την εσωτερική σας ομορφιά, δύναμη, αθωότητα και ασφάλεια. Στο τέλος, υιοθετήσατε μια ταυτότητα αντιφατική ως προς την θεϊκή σας φύση και ζείτε έκτοτε, σαν να είστε κάποιος άλλος.

Υπάρχει μια ιστορία, όπου κάποιοι απαγάγουν μια πριγκιποπούλα, η οποία τελικά μεγαλώνει ανάμεσα στους ψαράδες. Μεγάλωσε μέσα στα ψάρια και έμαθε να ζει στις κακουχίες. Μετά από πολλά χρόνια, ένας από τούς υπηρέτες του βασιλιά βρήκε την πριγκίπισσα και την έφερε πίσω στο παλάτι. Οι γονείς της την καλωσόρισαν με χαρά και την οδήγησαν στο βασιλικό της δωμάτιο, που είχε ένα μαλακό κρεβάτι, μεταξένια σεντόνια, πολύχρωμα λουλούδια, αρώματα. Το πρώτο της βράδυ η πριγκίπισσα στριφογύριζε συνεχώς στο κρεβάτι της. «Πάρτε με από εδώ» φώναζε. «Θέλω να πάω στο σπίτι μου». Αυτό που δεν είχε καταλάβει η πριγκίπισσα είναι πως βρισκόταν ήδη στο σπίτι της. Η βασιλική ζωή ήταν δική της από τη γέννησή της. Όμως εκείνη είχε τόσο συνηθίσει να ζει μέσα στις δυσκολίες, που πίστευε πραγματικά πως αυτή ήταν η θέση της στη ζωή. Το φυσιολογικό δεν ταυτίζεται και με το φυσικό. Όπως η πριγκίπισσα, όλοι μας έχουμε συνηθίσει να ζούμε σε ψυχικές συνθήκες πολύ χειρότερες από αυτές που μας αξίζουν.

Για να ξαναβρείτε τον δρόμο προς το παλάτι, θα πρέπει να θυμηθείτε την αληθινή σας καταγωγή. Δεν είστε το άνομά σας, η ηλικία σας, το βάρος σας, η διεύθυνσή σας, η θρησκεία σας, οι προσωπικές σας σχέσεις, η θέση εργασίας σας, το περιεχόμενο του τραπεζικού σας λογαριασμού, η ιατρική διάγνωση για την υγεία σας ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό με το οποίο σας προσδιορίζει ο κόσμος. Μπορεί οι κοινωνικές συμβάσεις να σας αρχειοθετούν βάσει κατακερματισμένων απόψεων, αλλά εσείς είστε πάντοτε ακέραιοι και ολόκληροι, όπως δημιουργηθήκατε από την αρχή.

Χωρίς την αίσθηση της έντονης αγάπης, δεν μπορείς να έχεις την αντίληψη του συνόλου της ζωής

Χωρίς να βγούμε από το δωμάτιο, ελπίζουμε ότι θα εξερευνήσουμε το ποτάμι σε όλο το μήκος και το πλάτος του και ότι θα αντιληφθούμε τον πλούτο των πράσινων λιβαδιών στις όχθες του. Ζούμε σ’ ένα μικρό δωμάτιο και ζωγραφίζουμε πάνω σ’ ένα μικρό τελάρο, νομίζοντας ότι έχουμε αρπάξει τη ζωή από τα μαλλιά ή ότι έχουμε κατανοήσει τη σημασία του θανάτου, αλλά αυτό δεν ισχύει. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να βγούμε έξω. Και είναι εξαιρετικά δύσκολο να βγεις έξω, ν’ αφήσεις το δωμάτιο με το στενό παράθυρο και να δεις τα πάντα όπως είναι, χωρίς να κρίνεις, χωρίς να καταδικάζεις, χωρίς να λες «αυτό μ’ αρέσει, εκείνο δεν μ’ αρέσει», επειδή οι περισσότεροι από εμάς νομίζουμε ότι μέσα από το μερικό θα κατανοήσουμε το σύνολο. Νομίζουμε ότι από τη μια ακτίνα της ρόδας του ποδηλάτου θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε όλη τη ρόδα του, αλλά μια ακτίνα δεν κάνει όλη τη ρόδα, έτσι δεν είναι; Χρειάζονται όλες οι ακτίνες, το κέντρο της ρόδας και το στεφάνι της, πρέπει να δούμε ολόκληρη τη ρόδα για να μπορέσουμε να την κατανοήσουμε. Με τον ίδιο τρόπο, πρέπει να αντιληφθούμε όλη τη διαδικασία του να ζεις, αν ενδιαφερόμαστε πραγματικά να κατανοήσουμε τη ζωή.

Η εκπαίδευση θα έπρεπε να σε βοηθάει να κατανοήσεις τη ζωή στο σύνολό της, και όχι απλώς να σε προετοιμάζει να βρεις δουλειά και να ακολουθήσεις το συνηθισμένο δρόμο του γάμου, των παιδιών, της ασφάλειας και των προσευχών στο Θεό. Αλλά για να υπάρξει μια σωστή εκπαίδευση, χρειάζονται νοημοσύνη και βαθιά εν-όραση. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό και ο ίδιος ο δάσκαλος να έχει εκπαιδευτεί σωστά, ώστε να κατανοεί τη διαδικασία της ζωής και όχι απλώς να διδάσκει σύμφωνα με παλιές ή καινούριες φόρμουλες.

Η ζωή είναι ένα εκπληκτικό μυστήριο – όχι το μυστήριο των βιβλίων, όχι το μυστήριο για το οποίο μιλάνε οι άνθρωποι, αλλά ένα μυστήριο που πρέπει ν’ ανακαλύψει κανείς μόνος του. Γι’ αυτό πρέπει να κατανοήσει κανείς πρώτα εκείνο που είναι μικρό, λίγο, ασήμαντο, και μετά να προχωρήσει πέρα απ’ αυτό.

Αν δεν αρχίσετε να κατανοείτε τη ζωή όσο είστε νέοι, θα μεγαλώσετε και θα είστε εσωτερικά άσχημοι, χωρίς κανένα ενδιαφέρον, θα είστε άδειοι μέσα σας, παρόλο που μπορεί να έχετε χρήματα, να οδηγείτε ακριβά αυτοκίνητα και να παίρνετε διάφορες πόζες. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να αφήνεις το “δωματιάκι” σου και να αντιλαμβάνεσαι την απεραντοσύνη του ουρανού. Αλλά δεν μπορείς να το κάνεις αυτό αν δεν έχεις μέσα σου αγάπη – όχι ερωτική αγάπη ή ιερή αγάπη, αλλά απλώς αγάπη, που σημαίνει ν’ αγαπάς τα πουλιά, τα δέντρα, τα λουλούδια, τους φίλους σου, τους γονείς σου και, πέρα από τους γονείς σου, όλη την ανθρωπότητα.

Δεν θα ήταν τραγικό να μην ανακαλύψετε από μόνοι σας τι είναι αγάπη; Αν εσείς, που είστε παιδιά, δεν γνωρίσετε την αγάπη τώρα, δεν θα την γνωρίσετε ποτέ. Διότι, καθώς θα μεγαλώνετε, αυτό που ονομάζεται αγάπη θα καταντήσει να σημαίνει κάτι πολύ άσχημο: ιδιοκτησία, ένα είδος εμπορεύματος που αγοράζεται και πουλιέται. Αλλά αν αρχίσετε από τώρα να έχετε αγάπη στις καρδιές σας, αν αγαπάτε το δέντρο που φυτέψατε, το αδέσποτο ζώο που χαϊδέψατε, τότε, καθώς θα μεγαλώνετε, δεν θα παραμείνετε στο “δωματιάκι” σας με το στενό παράθυρο, αλλά θα το αφήσετε και θα αγαπάτε ολόκληρη τη ζωή κι όχι κάποια κομμάτια της.

Η αγάπη είναι είναι γεγονός που συμβαίνει, δεν είναι μελοδραματισμοί, κάτι που σε κάνει να κλαις, δεν είναι συναίσθημα. Στην αγάπη δεν υπάρχει καθόλου συναισθηματισμός. Και είναι πολύ σημαντικό να γνωρίσετε την αγάπη όσο είστε νέοι. Οι γονείς σας και οι δάσκαλοί σας ίσως δεν γνωρίζουν την αγάπη και γι’ αυτό δημιούργησαν ένα φριχτό κόσμο, μια κοινωνία που βρίσκεται συνεχώς σε σύγκρουση, τόσο μέσα στους κόλπους της όσο και με άλλες κοινωνίες. Οι θρησκείες τους, οι φιλοσοφίες τους, οι ιδεολογίες τους είναι όλες ψέματα, όταν σ’ αυτές αγάπη υπάρχει μόνο στα λόγια. 

Αντιλαμβάνονται μόνο ένα κομμάτι της ζωής κοιτάζουν έξω από ένα στενό παράθυρο, απ’ όπου η θέα μπορεί να είναι ευχάριστη, αλλά αυτό δεν είναι η ζωή σε όλη της την έκταση. Χωρίς την αίσθηση της έντονης αγάπης, δεν μπορείς να έχεις την αντίληψη του συνόλου της ζωής, οπότε θα είσαι πάντα δυστυχισμένος και στο τέλος της ζωής σου δεν θα έχεις τίποτε άλλο πέρα από στάχτες κι ένα σωρό κούφια λόγια.

SENECA: Όσα σε έναν γίνονται, σ’ όλους μπορούν να γίνουν

Αν κάποιος επιτρέψει σ’ αυτή τη σκέψη να εισχωρήσει στην καρδιά του και, όταν βλέπει τις δυστυχίες των άλλων, που κάθε μέρα υπάρχουν εν αφθονία, αναλογίζεται ότι άνετα θα μπορούσαν να έλθουν και στον ίδιο, θα εξοπλιστεί εναντίον τους πολύ πριν αυτές τον επισκεφθούν. Είναι πολύ αργά να εφοδιάζεται κανείς για να υπομείνει τους κινδύνους όταν αυτοί είναι ήδη παρόντες. Μπορεί βέβαια να πεις: «Δεν νόμιζα ότι αυτό θα συμβεί» και «Πίστευες ποτέ ότι θα συνέβαινε κάτι τέτοιο;» Όμως γιατί όχι; Ποια είναι τα πλούτη εκείνα που δεν τα ακολουθούν κατά πόδας η φτώχεια, η πείνα και η αθλιότητα; Ποιοι αξιωματούχοι στον ποδόγυρο της εσθήτας τους, ποιοι οιωνοσκόποι στη ράβδο τους ή ποιοι πατρίκιοι στους ιμάντες των παπουτσιών τους δεν μεταφέρουν ακαθαρσίες και άθλια σκουπίδια – χιλιάδες στίγματα και σκέτη ντροπή; Ποιο βασίλειο υπάρχει για το οποίο να μην καιροφυλακτεί η καταστροφή και η ερήμωση, ο τύραννος και ο δήμιος;

Και όλα αυτά δεν χωρίζονται μεταξύ τους με τεράστια διαλείμματα χρόνου, αλλά, ανάμεσα στο θρόνο και στη γονυκλισία του βασιλιά μπροστά στα γόνατα κάποιου άλλου, κάποτε μεσολαβεί μία μόνο ώρα. Πρέπει επομένως να έχεις υπόψη σου ότι κάθε μοίρα στη ζωή είναι μεταβλητή και ό, τι συμβαίνει σε κάποιον μπορεί κάλλιστα να συμβεί και σ’ εμένα. Είσαι πλούσιος` είσαι όμως πλουσιότερος από τον Πομπήιο;

Και όμως, αυτός ο άνθρωπος δεν είχε ούτε ψωμί και νερό όταν ο Γάιος, ένας γέρος συγγενής και καινούριος οικοδεσπότης του, του άνοιξε το σπίτι του Καίσαρα, για να έχει έτσι την ευκαιρία να του κλείσει το δικό του! Όσο κι αν ήταν ιδιοκτήτης πολυάριθμων ποταμών, που πήγαζαν από τα δικά του κτήματα και είχαν την εκβολή τους στις δικές του περιοχές, ήταν υποχρεωμένος να ζητιανεύει για μερικές σταγόνες νερό. Πέθανε από πείνα και δίψα στο ανάκτορο του συγγενούς του και, ενώ λιμοκτονούσε, ο κληρονόμος του φρόντιζε να ταφεί δημοσία δαπάνη! Έχεις αποκτήσει ύψιστα αξιώματα` απέκτησες όμως κάποιο τόσο μεγάλο, τόσο απρόσμενο και με τέτοια ευρύτητα όσο εκείνο του Σηιανού;

Και όμως, τη μέρα εκείνη που η Σύγκλητος τον συνόδευε, ο λαός τον καταξέσχιζε` από τον άνθρωπο που είχε συγκεντρώσει επάνω του ό, τι θεοί και άνθρωποι θα μπορούσαν να δώσουν τίποτα δεν έμεινε για να το σύρει στο ποτάμι ο δήμιος! Έστω ότι είσαι βασιλιάς: δεν θα σε παραπέμψω στον Κροίσο, που έζησε για να δει τη θανατική του πυρά να ανάβει και να σβήνει, που εξαναγκάστηκε να ζήσει για να δει το θάνατο του βασιλείου του, και όχι μόνο του εαυτού του, ούτε και στον Ιουγούρθα, που ο ρωμαϊκός λαός τον είδε, μέσα στον ίδιο χρόνο, αιχμάλωτο μπροστά του, ενώ πριν τον έτρεμε. Εμείς οι ίδιοι υπήρξαμε μάρτυρες της εικόνας ενός Πτολεμαίου, βασιλιά της Αφρικής, και ενός Μιθριδάτη, βασιλιά της Αρμενίας, που περιήλθαν υπό τον έλεγχο της φρουράς του Γαΐου` ο ένας στάλθηκε εξορία, ό άλλος ικέτευε να σταλεί πίσω και να του έχουν τώρα περισσότερη εμπιστοσύνη!

Αν λάβεις υπόψη σου αυτή τη φοβερή μεταβλητότητα της τύχης, που τη μια σε ανεβάζει και την άλλη σε κατεβάζει, δεν έχεις παρά να υποχωρήσεις στη δύναμη της κακοτυχίας – την οποία ο καθένας θα μπορούσε να συντρίψει, αν είχε πρώτα τη δυνατότητα να την αντιμετωπίσει καταπρόσωπο -, εκτός μόνο αν αποδεχθείς το γεγονός πως οτιδήποτε συμβαίνει είναι πιθανόν να συμβεί και σ’ εσένα.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Περί της πνευματικής γαλήνης

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Η Αρετή και η Κακία

Η Αρετή και η Κακία, στο «Περί Ισίδος και Οσίριδος»

Συνάθροιζε χρυσάφι, συμμάζευε άργυρο, οικοδόμησε χώρους περιπάτων, γέμιζε την οικία σου με δούλους, και την πόλη με οφειλέτες σου. Αν δεν κατανικήσεις τα πάθη τής ψυχής και αν δεν παύσεις την απληστία σου και αν δεν απαλλάξεις τον εαυτό σου από φόβους και φροντίδες, τότε προσφέρεις οίνο σε κάποιον που έχει πυρετό, και μέλι σε κάποιον που πάσχει στην χολή, κ’ ετοιμάζεις φαγητά κ’ εδέσματα σε κάποιους που πάσχουν στην κοιλιά και που έχουν δυσεντερία και που δεν τα συγκρατούν ούτε δυναμώνουν, αλλά περισσότερο φθείρονται από αυτά. 

Δεν βλέπεις όσους νοσούν, πώς δυσαρεστούνται και αποπτύουν και αρνούνται τα καθαρότερα και πολυτελέστερα φαγητά, όταν τους τα προσφέρουν ακόμη και με την βία, ενώ μετά, όταν η κράση τους μεταβληθεί κ’ επανέλθει η σωστή αναπνοή και το γλυκό αίμα και η οικεία θερμότητα, ξανασηκώνονται και χαίρονται και τούς αρέσει να τρώνε λιτό άρτο και τυρί και κάρδαμο; Τέτοιου είδους διάθεση κατασκευάζει στην ψυχή η λογική.

Θα είσαι αυτάρκης, αν μάθεις τι είναι το ωραίο και αγαθό. Θα ζεις πλούσια μέσα στην πενία σου και θα βασιλέψεις και δεν θ’ αγαπήσεις τον αμέριμνο και ιδιωτικό βίο λιγότερο από εκείνον τού στρατηγού και τού ηγεμόνα. Φιλοσοφώντας δεν θα ζήσεις με αηδία, αλλά θα μάθεις παντού και με τα πάντα να ζεις ευχάριστα. Θα σε ευφράνει ο πλούτος σου, πού πολλούς θα ευεργετεί, και η πενία σου, αφού δεν θα μεριμνάς για πολλά, και η δόξα σου, όταν θα σε τιμούν, και η ασημότητά σου, όταν δεν θα σε φθονούν.
------------------
Πλούταρχος – Βιογραφικά στοιχεία
Ο «θείος» και «ιερός» Πλούταρχος υπήρξε διακεκριμένος θεολόγος, καταξιωμένος βιογράφος και σημαντικός ακαδημαϊκός φιλόσοφος των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Γεννήθηκε στην Χαιρώνεια τής Βοιωτίας, γύρω στο 46 μ.Χ., μέσα σε αριστοκρατική και καλλιεργημένη οικογένεια. Σπούδασε στην Αθήνα, κοντά στον φιλόσοφο Αμμώνιο, που ήταν αιγυπτιακής καταγωγής κ’ εκείνη την εποχή διηύθυνε την πλατωνική Ακαδημία.

Μετά το πέρας των σπουδών του ταξίδεψε στην Ασία, στην Αίγυπτο και στην Ιταλία, μελετώντας τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις, τον πολιτισμό και την θρησκεία διαφόρων λαών. Κατά την διαμονή του στην Ρώμη ήρθε σε επαφή με σημαντικές προσωπικότητες εκείνης τής εποχής – πιθανόν και με τους ίδιους τους αυτοκράτορες Τραϊανό και Αδριανό – δημιούργησε αξιόλογες φιλίες και απέκτησε το αξίωμα τού Ρωμαίου Πολίτη.

Παρά τον έντονο κοσμοπολιτισμό τής εποχής του, ο οποίος επηρέαζε γρήγορα, εύκολα και βαθύτατα τους ανθρώπους τής κοινωνικής τάξης του, ο Πλούταρχος προτιμούσε πάντοτε την διαμονή στην πατρική γη, στην οποία επέστρεφε με ιδιαίτερη χαρά και παρέμενε για μεγάλα χρονικά διαστήματα, μέχρι τον θάνατό του, ο οποίος συνέβη γύρω στο 120 μ.Χ. Στην αγαπημένη του Χαιρώνεια νυμφεύτηκε και την Τιμοξένα, η οποία τού χάρισε πέντε παιδιά.

ΣΤΩΪΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ: ΑΡΘΡΑ - Ο Ζήνων εν Αθήναις και τα Πρώτα Βήματα της “Στοάς”

Όταν ο Ζήνων έφθασε από την Κύπρο στην Ελλάδα, κατά το 300 π.Χ., η Αθήνα ήταν ακόμα μιά λαμπρή πνευματική πρωτεύουσα, παρ’ όλο που είχε χάσει, εν τώ μεταξύ, την πολιτική ηγεμονία των Ελλήνων. Ο Αλέξανδρος ο Μακεδών πέθανε το 323, οι επίγονοί του διεκδίκησαν το απέραντο κράτος του κι ο 3ος αιώνας, κατά τον οποίον ανθίζει η πρώτη φάση της Στωϊκής Φιλοσοφίας, ουσιαστικά σημαδεύει μια περίοδο έντονης πολιτικής αστάθειας στην λεκάνη της Μεσογείου, μία περίοδο που οι ιστορικοί ονομάζουν ελληνιστική. Η Αθήνα έχει χάσει πλήρως την παλαιά της ναυτική κυριαρχία, ξένες φρουρές τοποθετούνται πιά στον Πειραιά, στο Σούνιο, στη Σαλαμίνα, ενώ της αφαιρούν επιπλέον το δικαίωμα να κόβει δικά της νομίσματα. Τα περίφημα Μακρά Τείχη, άχρηστα πια, γκρεμίζονται σιγά σιγά σε άμορφα ερείπια.

 
Και στην περιοχή της Ιστορίας των ιδεών, επικρατεί περίπου το ίδιο, δηλαδή μια αρκετά μεγάλη ακαταστασία. Οι φιλόσοφοι φιλονεικούν για την σωκρατική κληρονομιά που ωστόσο, λίγο πολύ, όλοι την προδίδουν. Ο Σωκράτης είχε χρησιμοποιήσει την ειρωνεία ως ένα από τα καλύτερα όπλα στη διαμάχη του με τους Σοφιστές, που ισχυρίζονταν ότι τα ήξεραν όλα. Από αυτήν την συγκεκριμένη ειρωνεία, η Κυνικοί δεν κράτησαν παρά μόνο την σαρκαστική πρόθεση και την σαρκαστική δεξιοτεχνία. Ο Σωκράτης είχε αντιτάξει στις εγκυκλοπαιδικές κενοδοξίες των Σοφιστών, μια μετρημένη αμφιβολία. Από αυτήν την συγκεκριμένη αμφιβολία, οι Μεγαρικοί συμπέραναν ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να μιλήσει για ένα πράγμα χωρίς να καθορίσει τι δεν είναι αυτό το πράγμα κι ότι με φρόνηση μπορούμε να αποφανθούμε μόνο για το ότι το Α είναι Α. Ο Σωκράτης, στην εξωτερική επιστήμη των Σοφιστών είχε αντιτάξει το "γνώθι σαυτόν". Από αυτή την συγκεκριμένη παραίνεση για εσωτερική μελέτη, οι Κυρηναϊκοί φαντάστηκαν ότι ο άνθρωπος πρέπει να ασχολείται αποκλειστικά, με το να γνωρίσει τι του αρέσει, με το να αναζητάει εν τέλει την ηδονή. Με δυο λόγια, ενώ όλη η σκέψη του Σωκράτους στράφηκε στην προσπάθεια να πετύχει την αυτονομία, την εσωτερική αυτοκυριαρχία, την εγκράτεια, όλες αντιθέτως οι θεωρίες των “ελασσόνων σωκρατικών” εστράφησαν στο να δώσουν στον άνθρωπο τον τρόπο του να αρκείται στον εαυτό του, σε σημείο που να πετύχει την αυτάρκεια. Από την άλλη πλευρά, οι ιδέες του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους διαιωνίστηκαν, πιστά οπωσδήποτε, από τους σχολάρχες της Ακαδημίας και του Λυκείου.

Με δυό λόγια, μέσα σε μια εξαιρετικά ταραγμένη πολιτική ατμόσφαιρα, οι ανήσυχες συνειδήσεις των ανθρώπων παρακολουθούσαν τις διαμάχες και τις αντεγκλίσεις φιλοσόφων που δεν καταφέρνουν να τους δώσουν αυτό που πραγματικά ζητούσαν, δηλαδή έναν σαφή ορισμό του Αγαθού και του αντιθέτου του. Χωρίς να θέλουμε να κάνουμε Φιλοσοφία της Ιστορίας, μπορούμε ωστόσο να πούμε εδώ ότι, από μιαν άποψη, ο σκεπτικισμός του Πύρρωνος καθρέπτιζε καθαρά αυτήν την κατάσταση. Ο Πύρρων, ο οποίος είχε ακολουθήσει τον Αλέξανδρο εώς τις Ινδίες και συνεπώς είχε γνωρίσει, σίγουρα, τους Ινδούς γυμνοσοφιστές, δίδασκε ότι πρέπει να απορρίπτουμε κάθε γνώμη και κάθε πίστη, για να καταφέρουμε να φθάσουμε στην ευδαίμονα αδιαφορία, στην αταραξία, στην σιωπηλή σοφία. Κι είναι μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα που δυό αντιμαχόμενες Σχολές -ο Επικουρισμός από τη μία και ο Στωϊκισμός από την άλλη- προθυμοποιήθησαν να διδάξουν στον άνθρωπο τα κριτήρια της βεβαιότητας, που μπορούν να του δώσουν κανόνες ζωής και δράσης, τόσο ικανούς που να τον συμφιλιώσουν με την Φύση και την ζωή. Γι αυτό οι Επικούριοι και οι Στωϊκοί, οι οποίοι ωστόσο, είναι τόσο συχνά αντίθετοι ο ένας στον άλλο, έχουν μια κοινή αρχή: το “ομοφώνως τη φύσει ζην”.

Αυτές οι δύο φυσιολατρίες ωστόσο, ακολουθούν εντελώς διαφορετικό τρόπο η καθεμία τους: ο Επίκουρος θέλει ο άνθρωπος να ζει σύμφωνα με την Φύση, υποτάσσοντας τον εαυτό του στην Αίσθηση, που θεωρείται κριτήριο του Αληθινού και του Αγαθού, και έτσι ο Επικουρισμός εξελίσσεται πολύ σύντομα σε αισθησιοκρατισμό και ηδονισμό. Ο Ζήνων από την άλλη, θέλει να ζει σύμφωνα με την Φύση, με το να αποδέχεται την Φορά των συγκεκριμένων εκείνων γεγονότων που εκφράζουν την θέληση των Θεών, και έτσι ο Στωϊκισμός εξελίσσεται σε υλισμό κι ηθικό ορθολογισμό. Πίσω πάντως από τις βαθύτερες διαφορές τους, οι ομοιότητες ανάμεσα στον Επικουρισμό και τον Στωϊκισμό, βρίσκονται και στην συμφωνία της υποδιαίρεσης της Φιλοσοφίας σε λογική, φυσική κι ηθική. Αλλά εδώ εξαντλούνται οι συγκρίσεις ανάμεσά τους, γιατί οι φιλόσοφοι του Κήπου και της Στοάς, ορίζονταν πολύ συχνά με το να αντιπαραβάλλονται ο ένας στον άλλο.

Παρά το ότι όλοι οι Στωϊκοί μάλιστα συμφωνούσαν στο να διακρίνουν την Φιλοσοφία σε λογική, φυσική κι ηθική, η ομοφωνία τους αυτή έπαυε μόλις επρόκειτο να καθορισθεί το με ποιά σειρά θα πρέπει να γίνεται η μελέτη της. Κατά τον Διογένη τον Λαέρτιο, ο Ζήνων και ο Χρύσιππος υιοθετούσαν την σειρά: λογική, φυσική, ηθική, ενώ ο Διογένης ξεκινούσε από την ηθική και ο Παναίτιος και ο Ποσειδώνιος από την φυσική. Αλλά οπωσδήποτε, τα διάφορα αυτά μέρη της φιλοσοφίας, οι "τύποι" όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Απολλόδωρος, αυτές οι "μορφές" κατά τον Χρύσιππο, ή τα "είδη" όπως τάλεγαν άλλοι, είναι στενά ενωμένα, δεν έχουν καμμίαν αξία ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και πρέπει να διδάσκονται μαζί. Αυτά μας δίνουν να καταλάβουμε οι περίφημες εικόνες που αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος:

"Παραβάλλουν την Φιλοσοφία μ' ένα έμβιο όν. Τα οστά και τα νεύρα είναι η λογική, η σάρκα είναι η ηθική και η ψυχή είναι η φυσική. Ή την παραβάλλουν με ένα αυγό, του οποίου το φλούδι είναι η λογική το ασπράδι η ηθική κι αυτό που βρίσκεται ολότελα στην μέση είναι η φυσική. Την παραβάλλουν, ακόμα, και με ένα εύφορο χωράφι. Ο φράκτης γύρω του είναι η λογική, οι καρποί του είναι η ηθική, η γη ή τα δένδρα η φυσική. Κι ακόμα, την παραβάλλουν με μια πόλη περιτριγυρισμένη με μεγάλα κι υψηλά τείχη κι οργανωμένη λογικά και με φρόνηση"

Αν κρατήσουμε στο νού μας το γεγονός ότι η στωϊκή φυσιολατρία επιβάλλει μία βαθύτατη γνώση της Φύσεως, γνώση ικανή να θεμελιώσει την αληθινή σοφία, θα καταλάβουμε τότε ότι η Φυσική αποτελεί άλλοτε την αφετηρία και το θεμέλιο της Φιλοσοφίας κι άλλοτε το τέρμα και την άνθησή της, αφού σοφός είναι εκείνος που, λογικά, ζει σύμφωνα με την Φύση. Γι' αυτό και, για άλλους μεν το βασικό θρεπτικό συστατικό του αυγού είναι η Φυσική, ενώ, για άλλους δε, το συστατικό αυτό είναι η Ηθική. Αλλά όπως και νάχει το πράγμα, "δεν υπάρχει παρά μια μόνον τέχνη, μια ύψιστη τέχνη, η Αρετή". Και η Φιλοσοφία είναι η γνώση που, χάρις σ' αυτήν, αποκτούν ενότητα οι ιδέες και οι πράξεις μας, όσο ζούμε σύμφωνα με την Φύση, δηλαδή, σύμφωνα με την θέληση των Θεών και σύμφωνα με το Λογικό.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

4.7. Η γλώσσα της φιλοσοφίας

Αρκεί όμως η αρχή της ταυτότητας για να κάνει κανείς φιλοσοφία; Πόσο μακριά μπορεί να πάει κανείς μόνο με αυτή την αρχή; Ας παρακολουθήσουμε τον βασικό συλλογισμό του Παρμενίδη.

Ένας πια μόνο λόγος για οδό απομένει: ότι είναι. Και υπάρχουν σημάδια σ᾽ αυτή την οδό πάμπολλα, ότι το ον είναι αγέννητο και άφθαρτο, όλο και μοναδικό, ακλόνητο και πλήρες. Ούτε ποτέ ήταν ούτε θα είναι, γιατί είναι τώρα όλο μαζί, ένα, συνεχές. Γιατί ποια γέννησή του θα αναζητούσες; Από τα πού και προς πού να αυξήθηκε; Ούτε θα σ᾽ αφήσω από το μη ον να πεις ή να σκεφτείς· γιατί δεν είναι δυνατό να πεις ή να σκεφτείς ότι δεν είναι. Ποια ανάγκη θα το έκανε αργότερα ή νωρίτερα να αυξηθεί, ενώ θα είχε αρχίσει από το τίποτε; Επομένως, πρέπει είτε να είναι εντελώς είτε να μην είναι καθόλου.
Παρμενίδης, απόσπ. 8.1-11

Ο Παρμενίδης έχει ήδη δείξει δύο πράγματα. Πρώτον, ότι για κάτι που δεν υπάρχει, για το μη ον, δεν μπορεί κανείς να πει τίποτε. Και δεύτερον, ότι για κάτι υπαρκτό, για το ον, μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα μόνο ότι είναι.

Από την πιστοποίηση του όντος ο Παρμενίδης εξάγει τις βασικές του ιδιότητες: το ον είναι αγέννητο και ανώλεθρο, μοναδικό, ακίνητο, πλήρες, συνεχές. Στο χωρίο που παραθέσαμε αποδεικνύεται γιατί το ον δεν μπορεί να έχει γεννηθεί. Με παρόμοιο συλλογισμό ο Παρμενίδης θα αποδείξει ότι το ον δεν έχει θάνατο (είναι ανώλεθρο), δεν έχει κίνηση και μεταβολή (είναι αμετάβλητο), δεν έχει μέρη (είναι πλήρες και συνεχές), δεν αποτελεί μέρος μιας δυάδας (είναι μοναδικό). Πώς γίνονται αυτές οι αποδείξεις;

Όταν λέμε για κάποιο πράγμα ότι έχει γεννηθεί, εννοούμε ότι αυτό το πράγμα προηγουμένως δεν υπήρχε. Γέννηση είναι η μετάβαση από την ανυπαρξία στην ύπαρξη. Αυτές οι δύο καταστάσεις είναι όμως μεταξύ τους ασυμβίβαστες. Κατά τον Παρμενίδη, κάτι υπάρχει ή δεν υπάρχει. Δεν μπορεί ταυτοχρόνως να υπάρχει και να μην υπάρχει. Για την ανυπαρξία έτσι κι αλλιώς δεν μπορώ να πω τίποτε. Μπορώ να μιλήσω μόνο για την ύπαρξη. Άρα, αν κάτι υπάρχει, δεν μπορεί να έχει γεννηθεί. Το ον είναι αγέννητο.

Η βασική σκέψη του Παρμενίδη είναι ότι, αν δεχτούμε την οποιαδήποτε μεταβολή (είτε αυτή είναι γέννηση είτε φθορά είτε κίνηση είτε διαίρεση), πέφτουμε κατ᾽ ανάγκην σε αντίφαση. Αναγκαζόμαστε να ισχυριστούμε ότι την ίδια χρονική στιγμή κάτι υπάρχει και δεν υπάρχει, κάτι είναι Α και όχι Α. Σκεφτείτε μια μεταβολή στο χρώμα ενός αντικειμένου. Όταν λέμε ότι κάτι από άσπρο έγινε μαύρο, δεχόμαστε ότι σε μια δεδομένη χρονική στιγμή το ίδιο πράγμα ήταν και άσπρο και μαύρο. Αυτό όμως είναι αντιφατικό. Ή σκεφτείτε την κίνηση ενός αντικειμένου σε μια ευθεία γραμμή. Για να πούμε ότι το αντικείμενο αυτό κινείται, πρέπει να ισχυριστούμε ότι βρίσκεται ταυτοχρόνως στο σημείο Α της γραμμής και στο αμέσως επόμενο σημείο Β. Αυτό όμως είναι αδύνατο. Τα παράδοξα που προκύπτουν από την εφαρμογή της αρχής της ταυτότητας στην κίνηση θα τα αναπτύξει με ιδιαίτερη επιδεξιότητα ο Ζήνων, ο μαθητής του Παρμενίδη, και θα αποτελέσουν περίφημους φιλοσοφικούς γρίφους σε όλη την αρχαιότητα.

Ο κόσμος του Παρμενίδη είναι ένα σύνολο αιώνιων, ακίνητων και αδιαίρετων οντοτήτων. Καθώς μάλιστα ο Παρμενίδης μιλά για το «ον» αδιακρίτως, και το ίδιο το σύμπαν θα πρέπει να θεωρηθεί μια κλειστή, αιώνια και αμετάβλητη ολότητα. Αμετάβλητες οντότητες μέσα σε ένα αμετάβλητο σύμπαν. Πόσο διατεθειμένοι είμαστε να αποδεχτούμε έναν τόσο παράδοξο κόσμο; Έναν κόσμο ξένο προς τον δικό μας, έναν κόσμο από όπου «η γέννηση έχει σβηστεί, ενώ για τη φθορά κανείς ποτέ δεν άκουσε»; Θαυμάζει κανείς τη συλλογιστική δεινότητα του Παρμενίδη, αντιλαμβάνεται (ή υποψιάζεται) ότι κάτι πολύ σημαντικό έχει πει, διστάζει ωστόσο να τον ακολουθήσει στα συμπεράσματά του.

Αυτή ήταν και η στάση των μεταγενέστερων φιλοσόφων. Από τον Εμπεδοκλή και τον Δημόκριτο ως τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, όλοι θα προσπαθήσουν να απαντήσουν στην πρόκληση του Παρμενίδη. Η φιλοσοφία μετά τον Παρμενίδη διαθέτει επιτέλους τη δική της γλώσσα: χρησιμοποιεί έννοιες και συλλογισμούς, απεχθάνεται τις λογικές αντιφάσεις, τείνει προς τον αποδεικτικό λόγο. Δεν θέλει όμως και να αποστρέψει το βλέμμα της από την έκδηλη πραγματικότητα της μεταβολής.

Ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε σίγουρα δεν είναι ο αμετάβλητος κόσμος του Παρμενίδη. Η σκέψη μας όμως έχει παρμενίδεια χαρακτηριστικά. Όταν μιλώ για την έννοια της ισότητας ή για το γεωμετρικό τρίγωνο δεν μπορώ παρά να ακολουθήσω τον Παρμενίδη: το γεωμετρικό τρίγωνο δεν έχει γεννηθεί ποτέ, δεν μεταβάλλεται και δεν θα πεθάνει. Το φυσικό όμως περιβάλλον, οι ψυχικές μου διεργασίες και τα ηθικά μου προβλήματα ούτε αγέννητα είναι ούτε αμετάβλητα.

Ένας συμβιβασμός ήταν τελικά αναγκαίος.