ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Τραχίνιαι (335-374)

335 ΑΓ. αὐτοῦ γε πρῶτον βαιὸν ἀμμείνασ᾽, ὅπως
μάθῃς, ἄνευ τῶνδ᾽, οὕστινάς τ᾽ ἄγεις ἔσω
ὧν τ᾽ οὐδὲν εἰσήκουσας ἐκμάθῃς ἃ δεῖ.
τούτων ἔχω γὰρ πάντ᾽ ἐπιστήμην ἐγώ.
ΔΗ. τί δ᾽ ἐστί; τοῦ με τήνδ᾽ ἐφίστασαι βάσιν;
340 ΑΓ. σταθεῖσ᾽ ἄκουσον· καὶ γὰρ οὐδὲ τὸν πάρος
μῦθον μάτην ἤκουσας, οὐδὲ νῦν δοκῶ.
ΔΗ. πότερον ἐκείνους δῆτα δεῦρ᾽ αὖθις πάλιν
καλῶμεν, ἢ ᾽μοὶ ταῖσδέ τ᾽ ἐξειπεῖν θέλεις;
ΑΓ. σοὶ ταῖσδέ τ᾽ οὐδὲν εἴργεται, τούτους δ᾽ ἔα.
345 ΔΗ. καὶ δὴ βεβᾶσι, χὡ λόγος σημαινέτω.
ΑΓ. ἁνὴρ ὅδ᾽ οὐδὲν ὧν ἔλεξεν ἀρτίως
φωνεῖ δίκης ἐς ὀρθόν, ἀλλ᾽ ἢ νῦν κακός,
ἢ πρόσθεν οὐ δίκαιος ἄγγελος παρῆν.
ΔΗ. τί φῄς; σαφῶς μοι φράζε πᾶν ὅσον νοεῖς·
350 ἃ μὲν γὰρ ἐξείρηκας ἀγνοία μ᾽ ἔχει.
ΑΓ. τούτου λέγοντος τἀνδρὸς εἰσήκουσ᾽ ἐγώ,
πολλῶν παρόντων μαρτύρων, ὡς τῆς κόρης
ταύτης ἕκατι κεῖνος Εὔρυτόν θ᾽ ἕλοι
τήν θ᾽ ὑψίπυργον Οἰχαλίαν, Ἔρως δέ νιν
355 μόνος θεῶν θέλξειεν αἰχμάσαι τάδε,
οὐ τἀπὶ Λυδοῖς οὐδ᾽ ὑπ᾽ Ὀμφάλῃ πόνων
λατρεύματ᾽, οὐδ᾽ ὁ ῥιπτὸς Ἰφίτου μόρος·
ὃν νῦν παρώσας οὗτος ἔμπαλιν λέγει.
ἀλλ᾽ ἡνίκ᾽ οὐκ ἔπειθε τὸν φυτοσπόρον
360 τὴν παῖδα δοῦναι, κρύφιον ὡς ἔχοι λέχος,
ἔγκλημα μικρὸν αἰτίαν θ᾽ ἑτοιμάσας
ἐπιστρατεύει πατρίδα [τὴν ταύτης, ἐν ᾗ
τὸν Εὔρυτον τῶνδ᾽ εἶπε δεσπόζειν θρόνων,
κτείνει τ᾽ ἄνακτα πατέρα] τῆσδε καὶ πόλιν
365 ἔπερσε. καί νῦν, ὡς ὁρᾷς, ἥκει δόμους
ἐς τούσδε πέμπων οὐκ ἀφροντίστως, γύναι,
οὐδ᾽ ὥστε δούλην· μηδὲ προσδόκα τόδε·
οὐδ᾽ εἰκός, εἴπερ ἐκτεθέρμανται πόθῳ.
ἔδοξεν οὖν μοι πρὸς σὲ δηλῶσαι τὸ πᾶν,
370 δέσποιν᾽, ὃ τοῦδε τυγχάνω μαθὼν πάρα.
καὶ ταῦτα πολλοὶ πρὸς μέσῃ Τραχινίων
ἀγορᾷ συνεξήκουον ὡσαύτως ἐμοί,
ὥστ᾽ ἐξελέγχειν· εἰ δὲ μὴ λέγω φίλα,
οὐχ ἥδομαι, τὸ δ᾽ ὀρθὸν ἐξείρηχ᾽ ὅμως.

***

ΑΓΓ. Μια στιγμή πρώτα μείνε δω, να μάθεις
χωρίς αυτές μπροστά ποιές είναι οι ξένες
που βάζεις μες στα σπίτια σου, κι ακούσεις
όσα πρέπει να ξέρεις από κείνα
π᾽ ούτε λέξη δε σου είπανε, και που όλα
αυτά καταλεπτώς εγώ τα ξέρω.
ΔΗΙ. Τί τρέχει; τί μου σταματάς το βήμα;
340 ΑΓΓ. Στάσου κι άκουε· γιατ᾽ ούτε πριν τα λόγια
που μ᾽ άκουσες δεν ήτανε του βρόντου,
ούτε θαρρώ κι αυτά πως θα ᾽ναι τώρα.
ΔΗΙ. Λοιπόν να τους καλέσομε εδώ πάλι
και τους άλλους, ή προτιμάς σε μένα
και σ᾽ αυτές μόνο εμπρός να πεις ό,τι έχεις;
ΑΓΓ. Για σένα και γι᾽ αυτές δε με μποδίζει
τίποτα· για τους άλλους, άφηνέ τους.
ΔΗΙ. Είναι κιόλας φευγάτες· κι εξηγήσου.
ΑΓΓ. Ο άνθρωπος αυτός, τίποτ᾽ απ᾽ όσα
είπ᾽ εδώ πριν δεν ήταν σωστό κι ίσιο,
μα ή τώρα είν᾽ άπιστος με σένα, ή ψεύτης
πρωτύτερα μ᾽ όσα έλεγε όταν ήρθε.
ΔΗΙ. Τί λες; ξηγήσου καθαρά ό,τι έχεις
στο νου· γιατί δεν τα καταλαβαίνω
350 αυτά που λες. ΑΓΓ. Άκουσα με τ᾽ αυτιά μου
εγώ τον άνθρωπον αυτόν να λέει
μπροστά σε πολλούς μάρτυρες πως τάχα
για χάρη ο Ηρακλής αυτής της κόρης
και τον Εύρυτο σκότωσε και πήρε
την Οιχαλία με τα ψηλά τα κάστρα·
και πως μόνος θεός ο Έρωτας ήταν
που τον μάγεψ᾽ εκείνον να σηκώσει
τον πόλεμο κι όχι οι Λυδίες κι οι λάτρες
της σκλαβιάς του στα χέρια της Ομφάλης
ούτε ο ριχτός ο θάνατος του Ιφίτου,
που τον άφησε τώρα κατά μέρος
και κάθονταν και σου ᾽λεγε άλλα αντ᾽ άλλα.
Αφού λοιπόν δε μπόρεσε να πείσει
ο Ηρακλής τον πατέρα να του δώσει
360 την κόρη του, κρυφή για να την έχει
γυναίκα του, μια ασήμαντη ετοιμάζει
πρόφαση κι αφορμή για να εκστρατεύσει
στης κόρης την πατρίδα, όπου είπε ο Λίχας
πως είχε εκείνος ο Εύρυτος το θρόνο,
της κόρης ο πατέρας· και λοιπόν
τον σκότωσε κι αυτόν κι έκαμε στάχτη
την πόλη της. Και τώρα, καθώς βλέπεις,
φτάνει σ᾽ αυτά τα σπίτια, όπου τη στέλλει
όχι χωρίς το σκοπό του και μήτε
σα σκλάβα· μην πιστέψεις τέτοιο πράμα,
δέσποινα, π᾽ ούτε φυσικό δε θα ᾽ταν
αν τον φλογίζει αλήθεια ο έρωτάς της.
Έκρινα λοιπόν, δέσποινα, πως πρέπει
όλα τα πάντα να σου φανερώσω
370 όσα έτυχε ν᾽ ακούσω εγώ από κείνον.
Κι αυτά κι άλλοι πολλοί απ᾽ τους Τραχινίους
τ᾽ άκουσαν, σαν και μένα, στην πλατεία
που ήτανε μαζεμένοι, και μπορούνε
να τον βγάλουν στη μέση. — Μ᾽ αν αυτά μου
τα λόγια δε σ᾽ ευχαριστούν, λυπούμαι,
μα εγώ την πάσ᾽ αλήθεια σου είπα μόνο.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (2.780-2.834)

780 Οἱ δ᾽ ἄρ᾽ ἴσαν ὡς εἴ τε πυρὶ χθὼν πᾶσα νέμοιτο·
γαῖα δ᾽ ὑπεστενάχιζε Διὶ ὣς τερπικεραύνῳ
χωομένῳ, ὅτε τ᾽ ἀμφὶ Τυφωέϊ γαῖαν ἱμάσσῃ
εἰν Ἀρίμοις, ὅθι φασὶ Τυφωέος ἔμμεναι εὐνάς·
ὣς ἄρα τῶν ὑπὸ ποσσὶ μέγα στεναχίζετο γαῖα
785 ἐρχομένων· μάλα δ᾽ ὦκα διέπρησσον πεδίοιο.
Τρωσὶν δ᾽ ἄγγελος ἦλθε ποδήνεμος ὠκέα Ἶρις
πὰρ Διὸς αἰγιόχοιο σὺν ἀγγελίῃ ἀλεγεινῇ·
οἱ δ᾽ ἀγορὰς ἀγόρευον ἐπὶ Πριάμοιο θύρῃσι
πάντες ὁμηγερέες, ἠμὲν νέοι ἠδὲ γέροντες·
790 ἀγχοῦ δ᾽ ἱσταμένη προσέφη πόδας ὠκέα Ἶρις·
εἴσατο δὲ φθογγὴν υἷϊ Πριάμοιο Πολίτῃ,
ὃς Τρώων σκοπὸς ἷζε, ποδωκείῃσι πεποιθώς,
τύμβῳ ἐπ᾽ ἀκροτάτῳ Αἰσυήταο γέροντος,
δέγμενος ὁππότε ναῦφιν ἀφορμηθεῖεν Ἀχαιοί·
795 τῷ μιν ἐεισαμένη προσέφη πόδας ὠκέα Ἶρις·
«ὦ γέρον, αἰεί τοι μῦθοι φίλοι ἄκριτοί εἰσιν,
ὥς ποτ᾽ ἐπ᾽ εἰρήνης· πόλεμος δ᾽ ἀλίαστος ὄρωρεν.
ἦ μὲν δὴ μάλα πολλὰ μάχας εἰσήλυθον ἀνδρῶν,
ἀλλ᾽ οὔ πω τοιόνδε τοσόνδε τε λαὸν ὄπωπα·
800 λίην γὰρ φύλλοισιν ἐοικότες ἢ ψαμάθοισιν
ἔρχονται πεδίοιο μαχησόμενοι προτὶ ἄστυ.
Ἕκτορ, σοὶ δὲ μάλιστ᾽ ἐπιτέλλομαι, ὧδε δὲ ῥέξαι·
πολλοὶ γὰρ κατὰ ἄστυ μέγα Πριάμου ἐπίκουροι,
ἄλλη δ᾽ ἄλλων γλῶσσα πολυσπερέων ἀνθρώπων·
805 τοῖσιν ἕκαστος ἀνὴρ σημαινέτω οἷσί περ ἄρχει,
τῶν δ᾽ ἐξηγείσθω κοσμησάμενος πολιήτας.»
Ὣς ἔφαθ᾽, Ἕκτωρ δ᾽ οὔ τι θεᾶς ἔπος ἠγνοίησεν,
αἶψα δὲ λῦσ᾽ ἀγορήν· ἐπὶ τεύχεα δ᾽ ἐσσεύοντο·
πᾶσαι δ᾽ ὠΐγνυντο πύλαι, ἐκ δ᾽ ἔσσυτο λαός,
810 πεζοί θ᾽ ἱππῆές τε· πολὺς δ᾽ ὀρυμαγδὸς ὀρώρει.
Ἔστι δέ τις προπάροιθε πόλιος αἰπεῖα κολώνη,
ἐν πεδίῳ ἀπάνευθε, περίδρομος ἔνθα καὶ ἔνθα,
τὴν ἤτοι ἄνδρες Βατίειαν κικλήσκουσιν,
ἀθάνατοι δέ τε σῆμα πολυσκάρθμοιο Μυρίνης·
815 ἔνθα τότε Τρῶές τε διέκριθεν ἠδ᾽ ἐπίκουροι.
Τρωσὶ μὲν ἡγεμόνευε μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ
Πριαμίδης· ἅμα τῷ γε πολὺ πλεῖστοι καὶ ἄριστοι
λαοὶ θωρήσσοντο μεμαότες ἐγχείῃσι.
Δαρδανίων αὖτ᾽ ἦρχεν ἐῢς πάϊς Ἀγχίσαο,
820 Αἰνείας, τὸν ὑπ᾽ Ἀγχίσῃ τέκε δῖ᾽ Ἀφροδίτη,
Ἴδης ἐν κνημοῖσι θεὰ βροτῷ εὐνηθεῖσα,
οὐκ οἶος, ἅμα τῷ γε δύω Ἀντήνορος υἷε,
Ἀρχέλοχός τ᾽ Ἀκάμας τε μάχης εὖ εἰδότε πάσης.
Οἳ δὲ Ζέλειαν ἔναιον ὑπαὶ πόδα νείατον Ἴδης,
825 ἀφνειοί, πίνοντες ὕδωρ μέλαν Αἰσήποιο,
Τρῶες, τῶν αὖτ᾽ ἦρχε Λυκάονος ἀγλαὸς υἱός,
Πάνδαρος, ᾧ καὶ τόξον Ἀπόλλων αὐτὸς ἔδωκεν.
Οἳ δ᾽ Ἀδρήστειάν τ᾽ εἶχον καὶ δῆμον Ἀπαισοῦ,
καὶ Πιτύειαν ἔχον καὶ Τηρείης ὄρος αἰπύ,
830 τῶν ἦρχ᾽ Ἄδρηστός τε καὶ Ἄμφιος λινοθώρηξ,
υἷε δύω Μέροπος Περκωσίου, ὃς περὶ πάντων
ᾔδεε μαντοσύνας, οὐδὲ οὓς παῖδας ἔασκε
στείχειν ἐς πόλεμον φθισήνορα· τὼ δέ οἱ οὔ τι
πειθέσθην· κῆρες γὰρ ἄγον μέλανος θανάτοιο.

***
780 Κι ερχόνταν ως να έβοσκε φωτιά στον τόπον όλον
κι όλη αποκάτω εβόγγα η γη, σαν όταν θυμωμένος
ο βροντητής δέρνει την γην που θλίβει τον Τυφώνα,
που λέγουν ότι κείτεται στην χώραν των Αρίμων,
τόσον απ᾽ τον ποδόκτυπον αυτών, ως προχωρούσαν,
785 βογγούσε η γη, και με σπουδήν την πεδιάδα εσχίζαν.
Και αποσταλμένη του Διός η ανεμόποδ᾽ Ίρις
ήλθε το μήνυμα πικρό να φέρει εκεί στους Τρώας
κι είχαν εκείνοι σύνοδον στην θύραν του Πριάμου
συναθροισμένοι όλοι μαζί και γέροντες και νέοι·
790 σ᾽ αυτούς πλησίασε η θεά, και στην φωνήν ομοιώθη
με του Πριάμου τον υιόν Πολίτην· και των Τρώων
αυτός εκάθιζε σκοπός, ως ήταν φτεροπόδης,
ψηλά στον τάφον πόσκεπε τον γέροντ᾽ Αισυήτην,
κι ετήρα πότ᾽ οι Αχαιοί θα ορμούσαν απ᾽ τα πλοία.
795 Μ᾽ αυτόν ομοιώθη στην φωνήν η Ίρις και τους είπε:
«Ω γέρε, οι λόγοι περισσοί σ᾽ αρέσουν, σαν ακόμη
να ᾽χαμε ειρήνην· κι έφθασεν ώρα φρικτού πολέμου·
μάχες ανδρών είδαν πολλές τα μάτια μου, αλλ᾽ ακόμα
τόσον δεν είδα εγώ λαόν και τόσο ανδρειωμένον,
800 ότι ωσάν φύλλ᾽ αμέτρητον τωόντι ή σαν τον άμμον
τους βλέπω εδώ να χύνονται την πόλιν να κτυπήσουν·
ω Έκτωρ, εσύ μάλιστα τον λόγον μου ν᾽ ακούσεις·
ως είναι οι βοηθοί πολλοί στην πόλιν του Πριάμου
και γλώσσαν άλλην χωριστήν το κάθε γένος έχει,
805 να διοικεί κάθε αρχηγός τους ιδικούς του κάμε
και να οδηγεί στον πόλεμον με τάξιν τους πολίτες».
Είπε και από τον Έκτορα γνωρίσθ᾽ η φωνή θεία,
κι έλυσ᾽ ευθύς την σύνοδον, και αρματωθήκαν όλοι·
οι πύλες όλες άνοιξαν, κι εχύνονταν τα πλήθη
810 πεζοί και ιππείς και αλαλαγμός μεγάλος ακουόνταν.
Εμπρός στην πόλιν υψηλή σηκώνεται μια ράχη
στην πεδιάδ᾽ ανάμερα κι ελεύθερη τριγύρω
και τάφον της πολύσκιρτης Μυρίνας την ελέγαν
οι αθάνατοι και Βάτειαν οι άνθρωποι ονομάζαν·
815 εκεί εξεχωρίσθηκαν οι βοηθοί και οι Τρώες.
Των Τρώων ήταν αρχηγός ο λοφοσείστης Έκτωρ
ο Πριαμίδης, και λαός πλιότερος και ανδρείος
στο πλάγι του εσυντάζονταν για μάχη διψασμένος.
Των Δαρδανίων αρχηγός ήτ᾽ ο λαμπρός Αινείας·
820 του Αγχίση τον εγέννησεν η ασύγκριτη Αφροδίτη,
οπού θεά μ᾽ άνδρα θνητόν στην Ίδην εκοιμήθη·
κι είχε κοντά συναρχηγούς του Αντήνορος δύο τέκνα,
Αρχέλοχον και Ακάμαντα στον πόλεμον τεχνίτες.
Από της Ίδης τες ποδιές οι Τρώες της Ζελείας,
825 πλούσιος λαός που το βαθύ πίνει νερό του Αισήπου,
τ᾽ αγόρι του Λυκάονος τους διοικούσ᾽ ο θείος
ο Πάνδαρος, που έλαβε το τόξο από τον Φοίβον.
Της Αδραστείας και Απαισού και της ψηλής Τηρείας
και της Πιτύας τους λαούς εδιοικούσαν δύο,
830 ο Άδραστος και ο Άμφιος λινοθωρακισμένος,
του Περκωσίου Μέροπος υιοί, του εξόχου μάντη·
και να μη παν εξόρκιζε ο γέρος τα παιδιά του
στον ανδροφθόρον πόλεμον· και αυτοί δεν τον ακούσαν,
ότ᾽ οι κακές τους έσερναν μαύρου θανάτου μοίρες.

Από το “φαίνομαι” στο “είμαι”, μια πράξη δρόμος

Στην εποχή του “φαίνεσθαι” και της παπαρολογίας, έρχεται κάποια στιγμή που όλοι ξεσκεπάζονται και δείχνουν το πραγματικό τους πρόσωπο, που συνήθως δεν συνάδει με τα κούφια λόγια τους…που έχουν προηγηθεί.

Στο θυμό φαίνονται τα αληθινά πρόσωπα των ανθρώπων, που έντεχνα καλύπτονται από ειδικά διαμορφωμένες μάσκες, για να μπορούν να ξεγελούν τα υποψήφια θύματα τους. Θύμωσε αυτόν που έχεις απέναντι σου, μην πας με τα νερά του, πες του ένα τρανταχτό “όχι” και σε λίγα δευτερόλεπτα θα δεις κάποιον, που δεν τον είχες γνωρίσει ποτέ ξανά. Οι άμυνες πέφτουν και αποκαλύπτεται η πραγματική υπόσταση του καθενός.

Στα δύσκολα φαίνονται οι ισχυρά δομημένες αγάπες. Αυτές που έχτισαν γερά θεμέλια και με αργούς ρυθμούς, βάζοντας λιθαράκι – λιθαράκι, έφτιαξαν μια απόρθητη σχέση, που αντέχει σε κάθε είδους εξωτερική εισβολή.

Εκείνες οι αγάπες που βασίστηκαν σε αλήθειες, που ακόμη και αν τους πόνεσαν, ήταν οι δικές τους αλήθειες και όχι πασπαλισμένα με χρυσόσκονη ψέματα. Με χέρια που κρατιούνται σφιχτά στα δύσκολα και ο ένας σηκώνει τον άλλον. Με λόγια που γίνονται πράξεις, χωρίς φανφάρες για την δημιουργία εντυπώσεων, αλλά με ουσία και περιεχόμενο.

Στα εύκολα όλοι καλοί είναι, όμως με το πρώτο δυνατό κύμα, όταν δεν υπάρχουν οι σωστές βάσεις, βρίσκονται αμέσως σε πλήρη σύγχυση και εγκαταλείπουν το πλοίο για να σώσουν το τομάρι τους.

Στην ανάγκη φαίνονται οι φιλάνθρωπες καρδιές, που θα βάλουν πλάτη και θα δώσουν από το οικονομικό και το ψυχικό τους υστέρημα, για να βοηθήσουν εκείνους που βρίσκονται ένα βήμα πριν την καταστροφή. Δίχως να το διατυμπανίζουν, δίχως να το φωτογραφίζουν, λειτουργούν με μυστικότητα – αθόρυβα και αποτελεσματικά.

Δεν περιμένουν εύσημα, ούτε ανάλογα ανταλλάγματα και η μόνη τους ικανοποίηση, είναι το χαμόγελο που δημιούργησαν και το δάκρυ χαράς, που είδαν αβίαστα τα στάζει, από πονεμένα μάτια που βρήκαν διέξοδο και λυτρώθηκαν.

Στην στέρηση φαίνονται οι δυνατοί χαρακτήρες. Που έμαθαν να στηρίζονται στα δικά τους πόδια και όχι στα δεκανίκια των εκάστοτε χορηγών. Αυτοί που έμαθαν να πορεύονται στον δικό τους δρόμο, ακόμη και αν είναι γεμάτος αγκάθια και εμπόδια.

Αυτοί που δεν ξεπουλήθηκαν σε υλικές απολαύσεις και κρατούν σημαία την αξιοπρέπεια τους, χωρίς να διαπραγματεύονται την τιμή τους, τις αρχές τους και την αξία τους. Ατσάλινοι χαρακτήρες, που όποιος τόλμησε να τους “ακουμπήσει” και να τους διαβάλει, κόπηκε στην αιχμηρότητα της ακεραιότητας τους.

Σε μία εποχή που ό,τι δηλώσεις είσαι, βγάλε το περιτύλιγμα και δες το περιεχόμενο από τους άλλους. Κοίτα τα μάτια και κλείσε τα αυτιά σου στα λόγια. Δες τις πράξεις και όχι τις υποσχόμενες προθέσεις, που σπάνια υλοποιούνται.

Και τότε θα ξέρεις ποιον έχεις δίπλα σου πραγματικά.

Διότι από το “φαίνομαι”, στο “είμαι”, υπάρχει τεράστια απόσταση και πιθανόν να “χαθείς” στη διαδρομή…

Τον έρωτα τον γεννά το μυαλό, τον απογειώνει η ψυχή και τον ριζώνει το πάθος και το αμοιβαίο “μαζί”

Όταν μιλάς για έρωτα, δεν χρειάζεται να φωνάζεις δυνατά.

Από μόνος του ο έρωτας έχει όλη την δύναμη, το πάθος και την ορμή για να τον νιώθεις χωρίς να τον κραυγάζεις.

Δεν ψάχνει την επιβεβαίωση ο έρωτας μέσα από φωναχτές δηλώσεις.
Δεν τις χρειάζεται καν.
Όταν υπάρχει, καταλύει τα πάντα γύρω του.
Δεν χρειάζεται αποδείξεις. Είναι το ήρεμο χαμόγελο που κουβαλάς η μεγαλύτερη απόδειξη που θα πάρεις.

Είναι η λάμψη στα μάτια που κοιτάς όλες οι λέξεις που δεν θα χρειαστεί να ακούσεις.
Μην τον διαφημίζεις τον έρωτά σου. Δεν είναι ταινία για να βγει προσεχώς και να γίνει talk of the town ανάμεσα σε γνωστούς και φίλους.

Μην τον χαραμίζεις στα μάτια των πολλών και στα χείλια των περίεργων.
Μην τον φθείρεις περιφέροντάς τον και σελφάροντάς τον.

Κράτα τον για τους λίγους της ζωής σου. Εκείνους που σε έχουν δει θαμπή και άχρωμη και τώρα μπορούν να αναγνωρίσουν την λάμψη σου.

Δώσε στον έρωτά σου το πολυτιμότερο δώρο. Αυτό του χρόνου.
Χρόνο αβίαστο, άπλετο, χωρίς όρους και όρια.
Χρόνο να πατήσει στα πόδια του. Να μάθει το μαζί. Να βρει το ρυθμό του.
Χρόνο να αντέξει στα τρωτά και να ξαναγεννηθεί όταν κάτι τον πληγώσει.

Δώσε του μυρωδιά.
Δεν μπορείς να αντιγράψεις την μυρωδιά των σεντονιών που μοιράστηκαν δυο σώματα.
Δεν μπορείς να αναπαράγεις αυτή την αίσθηση.
Είναι η στιγμή που οι δυο δεν υπάρχουν. Μετριούνται σαν ένα.
Είναι ακριβώς αυτό που δεν μπορούν να μοιραστούν με κανέναν άλλο.
Είναι η μυρωδιά τους που θα ξυπνά πάντα στις μνήμες τους την μάχη των σωμάτων από την διεκδίκηση μέχρι την παράδοση.

Να τον αγγίζεις τον έρωτα.
Μην φοβάσαι, ο αληθινός έρωτας, είναι άφθαρτος και άτρωτος. Όσα σημάδια κι αν του αφήσεις στο πέρασμά σου, δεν μπορείς να τον καταστρέψεις.
Το μόνο που καταστρέφει έναν έρωτα είναι η απουσία.
Η απουσία των ψυχών.
Τον έρωτα τον γεννάει το μυαλό, τον ζει η ψυχή και επιβιώνει μέσα στα σώματα.

Να τον ακούς τον έρωτα. Να δίνεις σημασία στις στιγμές του πάθους και τις λέξεις που ξεστομίζει τότε. Είναι οι πιο ειλικρινείς.
Είναι εκείνες που δεν πέρασαν από καμιά επεξεργασία.
Να τον ακούς να σπαράζει σε αίθουσες αεροδρομίων και λιμάνια.
Να μένεις σιωπηλή και να ακούς την έντασή του όταν δίνει τις μάχες του με το πάθος και τον πόθο. Όταν αντιστέκεται στην θλίψη και τον πόνο.

Να τον θαυμάζεις τον έρωτα. Να τον θαυμάζεις και να του το δείχνεις. Να απολαμβάνεις τα πείσματα και τα καπρίτσια του. Γιατί να ξέρεις, ο έρωτας είναι παιδί και μάλιστα κακομαθημένο. Επαναστάτης χωρίς αιτία και έτοιμος να φέρει την καταστροφή με την παραμικρή σκιά.

Για τον έρωτα να θυσιάζεις.
Να δίνεις το είναι σου. Να δίνεις την ψυχή σου. Να παραδίδεις τον εγωισμό σου. Να δίνεις την ζωή σου.
Άλλωστε όλα αυτά, ο έρωτας θα στα δώσει πίσω όταν θα είναι η ώρα να φύγεις μακριά.

Μην του χαρίζεις πολλές λέξεις. Δεν τις χρειάζεται. Είναι αρσενικό ο έρωτας. Τα πολλά πολλά τα αρνιέται και στις πράξεις βρίσκει λόγο να υπάρχει.

Να τον μαλώνεις όταν αρχίζει να σε περιγελά για την αδυναμία σου σ’ εκείνον. Σαν παιδί που είναι, έχει την τάση να θεριεύει και να έχει θράσος περίσσιο.

Να του δείχνεις σεβασμό. Μην τον χρησιμοποιείς για να δειχθείς. Θα ντραπεί και θα φύγει. Μην τον κατηγορείς που δεν ήρθε ακόμα κι εσύ τον περιμένεις. Θα έρθει. Πάντα έρχεται. Μόνο που το πού και το πότε δεν θα σου δώσει ποτέ το δικαίωμα να το επιλέξεις εσύ.

Να μην τον αφήνεις ποτέ να βολευτεί. Ο βολεμένος έρωτας, είναι τελειωμένος έρωτας. Να τον ταλαιπωρείς και να σε ταλαιπωρεί. Έτσι ξέρεις πως θέλει να μείνει. Έτσι ξέρεις πως είναι ακόμα εδώ.

Να τον παρατηρείς κάθε μέρα σαν να είναι κάτι καινούριο, κι όσες φορές σου υποσχεθεί τον Παράδεισο να είσαι προετοιμασμένη για την κόλαση.

Μην ρωτάς πολλά. Βρες μόνη σου τις απαντήσεις. Σώπασε και άκου τις σιωπές του.

Και πρόσεξε καλά, μην τον παίξεις ποτέ στα ζάρια. Μην τον παίξεις ποτέ αν δεν είσαι έτοιμη να τον χάσεις. Γιατί όταν τον ρισκάρεις, όταν τον παίξεις, τον έχεις ήδη κάνει μικρό στα μάτια σου. Τον έχεις εξευτελίσει. Κι ο έρωτας το μόνο που δεν σηκώνει, είναι τον εξευτελισμό.

Τότε θα γνωρίσεις την οργή του. Κι η οργή του θα σε γκρεμοτσακίσει. Χωρίς έλεος.

Ο έρωτας είναι αρσενικό. Κτητικό και περπατάει πάντα αργά και προηγείται.
Μην τον μπερδεύεις με άλλα που προσπαθούν να του μοιάσουν. Ο έρωτας γελάει με αυτά.

Ο έρωτας δεν έχει υποκοριστικό. Δεν χωράει τίποτα λίγο και μικρό. Κι έχει την τάση να ξεγυμνώνει τα μικρά, τα φτηνά και τα λίγα αμά τη εμφανίσει τους.

Προηγείται όλων. Η λογική, η αγάπη, κι όλα εκείνα τα απτά συναισθήματα, έπονται. Προηγείται όλων και τα ορίζει όλα.

Είναι άλλωστε ο μόνος, που τα έβαλε με την μνήμη και την νίκησε.

Γιατί ο έρωτας, την στιγμή που τον συναντάς, διαγράφει κάθε παρελθόν.

Παραγράφει οτιδήποτε υπήρξε πριν από εκείνον.

Διαγραφεί ακόμα και τον εαυτό του σε μια άλλη μορφή. Με άλλους πρωταγωνιστές.

Τον έρωτα τον γεννά το μυαλό, τον απογειώνει η ψυχή και τον ριζώνει το πάθος και το αμοιβαίο “μαζί”.

Νευροπλαστικότητα: Έχω τη δύναμη να αλλάξω

Τα νευρικά κύτταρα ανταλλάσσουν μεταξύ τους πληροφορίες με τη μορφή της μετάδοσης ερεθισμών από τις νευρικές ίνες. Από τα μισά του 20ού αιώνα και μετά εμφανίστηκε η έννοια της «νευροπλαστικότητας».

Νευροπλαστικότητα

Ο όρος είναι σύνθετος και προέρχεται από το «νεύρο», που δηλώνει τα νευρικά κύτταρα, τους νευρώνες, και την «πλαστικότητα», που δηλώνει την εύπλαστη ιδιότητα και αυτό που μπορεί να μεταμορφωθεί.

Με άλλα λόγια, η νευροπλαστικότητα είναι η ικανότητα του νευρικού συστήματος να αναδιοργανώνεται όταν υφίσταται αλλαγές. Είναι μια εντυπωσιακή ιδιότητα, με πολλές προοπτικές.

Αυτό το φαινόμενο της νευροπλαστικότητας δίνει ελπίδα σε όσους επιθυμούν να αλλάξουν τις κακές τους συνήθειες και να αποκτήσουν νέες, πιο παραγωγικές και ωφέλιμες. Πράγματι, ο εγκέφαλος μπορεί να «ξεμάθει» και να «αποδομήσει» αυτό που είναι μαθημένο. Επιπλέον, ο πολύ ρεαλιστής εγκέφαλος ακολουθεί την αρχή που λέει πως «ό,τι δεν χρησιμοποιείται χάνεται».

Αν προσπαθήσετε να έχετε θετικές συμπεριφορές, π.χ. να λέτε κάθε μέρα τρία πράγματα για τα οποία νιώθετε ευγνωμοσύνη, τότε τα αρνητικά συναισθήματα βαθμιαία θα εξαφανιστούν.

Μετά από πολλές έρευνες πάνω σε αυτό το θέμα, η σύγχρονη επιστήμη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μπορούμε να υποφερουμε λιγότερο, να θεραπευόμαστε και να βελτιώνουμε ουσιαστικά την ευεξία μας ασκώντας τον εγκέφαλό μας (και το πνεύμα μας) με συγκεκριμένο τρόπο, κι όλα αυτά χάρη στη νευροπλαστικότητα.

Οι εφαρμογές είναι άπειρες και σε πολλά πεδία: στη μάθηση, στις εμπειρίες της ζωής, σε νέα συναισθήματα. Και η επανεκπαίδευση είναι εφικτή επειδή γεννιούνται νέοι νευρώνες σε οποιαδήποτε ηλικία και επειδή οι νευρώνες που έχουμε δημιουργούν διαρκώς νέες συνδέσεις μεταξύ τους, αποτέλεσμα των νέων εμπειριών που έχουμε στη ζωή.

Ψυχολογικές διαταραχές και νευροπλαστικότητα

Η νευροπλαστικότητα μπορεί να αξιοποιηθεί σε πολλές ψυχολογικές διαταραχές. Οι μελέτες δείχνουν πολύ ευεργετικά αποτελέσματα για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, το στρες, το άγχος, την κατάθλιψη, τις εξαρτήσεις και τις φοβίες. Και πώς μπορεί να το πετύχει κανείς αυτό; Πρώτα απ' όλα πρέπει να κατανοήσετε το μυαλό σας: να γνωρίζετε ποιες είναι οι αρνητικές συνήθειες και συμπεριφορές που επιθυμείτε να αλλάξετε ή ποιες είναι οι καλές συνήθειες που θέλετε να αποκτήσετε.

Στη συνέχεια θα πρέπει να συγκεντρωθείτε σε αυτή την ιδανική, υγιή και θετική ευχαρίστηση. Η αλλαγή επέρχεται όχι μόνο χάρη σε αυτό που αισθάνεστε, αλλά κυρίως χάρη σε αυτό που κάνετε (ο καθημερινός διαλογισμός, οι ασκήσεις αναπνοής ή το πρόγραμμα της σωματικής άσκησης). Βάλτε το καλά στο μυαλό σας: όσο περισσότερο κάνετε κάτι, τόσο πιο πολύ επιθυμείτε να το κάνετε. Και το αντίστροφο...

Μια εμπεριστατωμένη έρευνα, που έγινε από ομάδα επιστημόνων του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης, έδειξε ότι η άσκηση στον διαλογισμό με ενσυνειδητότητα επί οκτώ εβδομάδες είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η πυκνότητα της φαιάς ουσίας στον ιππόκαμπο καθώς και σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου και της παρεγκεφαλίδας, που συνδέονται με την αυτοεπίγνωση, τη συμπόνια, τη ρύθμιση των συναισθημάτων και την ενσυναίσθηση.

Οι νευροαπεκονιστικές εξετάσεις του εγκεφάλου δείχνουν ότι υπάρχει μεγαλύτερη δραστηριοποίηση των μέσων μετωπιαίων περιοχών που έχουν σχέση με τη ρύθμιση των συναισθημάτων.

Σήμερα μπορούμε να παρατηρήσουμε και να μετρήσουμε τις μεταβολές του εγκεφάλου μέσω αξονικού τομογράφου. Έτσι μπορεί να διαπιστωθεί ότι, για παράδειγμα, η ψυχοθεραπεία ή η άσκηση στην ενσυνειδητότητα συμβάλλουν στην ευεξία μας.

Η αλλαγή που θα γίνει σ' εσάς εξαρτάται σημαντικά από το πόσο θα εμπλακείτε και το τι θα κάνετε μέσα σ' αυτή τη διεργασία. 'Ενα όμως είναι σίγουρο: κάθε μέρα, κάθε στιγμή που περνά, ο εγκέφαλός μας επιτελεί θαύματα χάρη στη νευροπλαστικότητα.

Η νευροπλαστικότητα μπορεί να βελτιωθεί αν φροντίσουμε για τα βασικά προαπαιτούμενα: σωματική άσκηση (έκκριση ενδορφινών), διατροφή (ωμέγα-3 που δίνουν στον εγκέφαλό μας το αναγκαίο «καύσιμο» για να εργάζεται σωστά), τον καλό ύπνο (που αναζωογονεί τον εγκέφαλο), τον διαλογισμό ή/και τη χαλάρωση, καθώς και νέες εμπειρίες μάθησης.

5 αλήθειες για τη νευροπλαστικότητα

1. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εύπλαστος όχι μόνο κατά την παιδική ηλικία, αλλά και καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου: πρόκειται για μια ιδιότητα που ονομάζεται νευροπλαστικότητα.

2. Χάρη στη νευροπλαστικότητα, ο εγκέφαλος είναι ικανός να αναπληρώνει από μόνος του τυχόν ανεπάρκειες και βλάβες, καθώς και να αναπτύσσεται και να βελτιώνεται.

3. Πολλοί είναι οι παράγοντες που παίζουν ρόλο στη βελτιστοποίηση της νευροπλαστικότητας: η καλή διατροφή, η τακτική άσκηση στον διαλογισμό και στη χαλάρωση, η άθληση (κατά προτίμηση με δραστηριότητες αντοχής) κ.λπ

4. Η νευροπλαστικότητα έχει πάμπολλες εφαρμογές και σε πολλούς τομείς. Το πεδίο που έχει μελετηθεί περισσότερο είναι αυτό των ιδεοψυχαναγκαστικών διαταραχών, στο οποίο η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία απέδειξε την αποτελεσματικότητά της και τις θετικές επιπτώσεις στην πλαστικότητα του εγκεφάλου.

5. Η νευροπλαστικότητα δίνει ελπίδα σε όσους θέλουν να αλλάξουν τις κακές συνήθειες και να μάθουν να διαχειρίζονται καλύτερα το στρες τους!

Φόβος κι Εμπιστοσύνη

Ζώντας σε μια εποχή που η αβεβαιότητα είναι μεγάλη και τα πράγματα δεν είναι δεδομένα, όπως για παράδειγμα στην εργασία και στην οικονομία, φαίνεται μπροστά μας να ξεδιπλώνεται ένα δίλημμα αλλά και μια επιλογή: να αντιδράς με φόβο ή να απαντάς με εμπιστοσύνη.

Αυτό το άρθρο δεν επιδιώκει να καλύψει εκτενώς το παραπάνω θέμα αλλά περισσότερο να αποτελέσει ένα έναυσμα πιθανόν για παραπέρα σκέψη κι εξερεύνηση. Το γράφω έχοντας τη πρόθεση και επιλέγοντας να είμαι με την πλευρά της υγιούς αλλαγής, του ανοίγματος και της προσωπικής ανάπτυξης και όχι της αποξένωσης, του τεμαχισμού ή της ισοπέδωσης του ανθρώπου και του δυναμικού του. Αυτό το άρθρο απευθύνεται σε όσους ενδιαφέρονται για μια τέτοια προσέγγιση.

Το συναίσθημα του φόβου

Στον κόσμο της ψυχολογίας ο φόβος είναι ένα ακόμη χρήσιμο συναίσθημα. Ένα αρχέγονο συναίσθημα που στο ‘φυσιο-λογικό’ του βίωμα συνήθως αποσκοπεί στο να προστατέψει κι όχι στο να καθηλώσει. Που έρχεται να προειδοποιήσει, όχι για να κατακτήσει. Ένα συναίσθημα που, όπως και κάθε άλλο συναίσθημα, ευχάριστο ή δυσάρεστο, έρχεται και φεύγει.

Αυτό είναι πολύ εύκολο να το δεις από το πώς λειτουργούν τα ζώα και ειδικά τα θηλαστικά, όταν βιώνουν απειλή και φόβο. Πώς αντιδρά ένας σκύλος ή μια γάτα όταν απειλείται; Οι λειτουργίες αυτές είναι πολύ παρόμοιες με του ανθρώπου. Ωστόσο στον άνθρωπο είναι ακόμη πιο πλούσιες και περίπλοκες. Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να βιώνει με συνείδηση τα συναισθήματά του, και την ικανότητα να μαθαίνει να τα επεξεργάζεται και να τα διαχειρίζεται (με εξαιρέσεις όπως π.χ. όταν είναι μωρό).

Τη σημασία του συναισθήματος του φόβου μπορεί κανείς να την αναγνωρίσει τόσο από την εκδήλωσή του όσο και από την απουσία του, από εκεί όπου θα ήταν χρήσιμη η παρουσία του. Πώς θα ήταν άραγε η ζωή χωρίς το φόβο;

Είναι χαρακτηριστική μια περίπτωση που αναφέρει ο Antonio Damasio για μια μεσήλικη γυναίκα, η οποία έπαθε μια ιδιότυπη εγκεφαλική βλάβη και δεν μπορούσε πια να νιώσει φόβο. Έτσι, μπορούσε εύκολα να βρεθεί τόσο σε πρακτικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο σε επικίνδυνες καταστάσεις, χωρίς, όμως, η ίδια να μπορεί να το αντιλαμβάνεται. Για παράδειγμα, στο πέρασμα μιας λεωφόρου δεν θα αντιλαμβανόταν τον κίνδυνο από τα διερχόμενα αυτοκίνητα. Επίσης, δεν μπορούσε να αναγνωρίσει κοινωνικές καταστάσεις που ήταν απειλητικές γι ’αυτήν. Για παράδειγμα, όταν την πλησίαζαν άνθρωποι με επιθετική συμπεριφορά, εκείνη δεν ήταν σε θέση να το αντιληφθεί. Όλοι και όλα ήταν εξίσου αποδεκτά και καλοδεχούμενα! Η απουσία του συναισθήματος του φόβου την άφηνε εκτεθειμένη και απροστάτευτη μέσα σε επικίνδυνες συνθήκες είτε πραγματικές, είτε κοινωνικές.

Ωστόσο, όταν τα πράγματα ερμηνεύονται ή βιώνονται συνεχώς μέσα από το συναίσθημα του φόβου – απ΄ όπου κι αν προέρχεται – τότε αυτό συμβάλλει συνήθως στη δημιουργία μιας ‘κουλτούρας φόβου’, είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο. Όταν κανείς βλέπει μέσα από τα γυαλιά του φόβου όλα φαίνονται καχύποπτα και απειλητικά. Ποιό νομίζεις ότι μπορεί να είναι το κόστος μιας τέτοιας κουλτούρας;

Η απόφαση της εμπιστοσύνης

«Χρειάζεται να πιστεύεις και να εμπιστεύεσαι τους ανθρώπους, διαφορετικά η ζωή γίνεται ανυπόφορη.» -Άντον Τσέχοφ

Η εμπιστοσύνη δεν είναι συναίσθημα αλλά απόφαση. Στην πραγματικότητα κανείς δεν μπορεί ποτέ να αποδείξει απόλυτα και κατηγορηματικά ότι είναι άξιος εμπιστοσύνης (Rowan, 1997). Η εμπιστοσύνη χτίζεται κι αυτό αποτελεί μια διαδικασία. Το ρίσκο και η εμπιστοσύνη πάνε μαζί, καθώς χρειάζεται ρίσκο για να δημιουργήσουμε εμπιστοσύνη.

Εν προκειμένω, δεν αναφέρομαι στην ‘τυφλή’, άκριτη, καθηλωμένη ή ακόμα και αφελή πλευρά της εμπιστοσύνης. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, θα μπορούσε να είναι εξίσου περιοριστικό κι επιζήμιο όσο και ο ‘τυφλός’, άκριτος, καθηλωμένος ή μη-ρεαλιστικός φόβος.

Όπως και με το φόβο, μπορείς να διαπιστώσεις τη σημασία της εμπιστοσύνης μέσα από την παρουσία της αλλά και μέσα από την απουσία της.

Η εμπιστοσύνη αποτελεί το κυριότερο θα λέγαμε ‘συγκολλητικό’ στη δημιουργία των σχέσεων. Χωρίς εμπιστοσύνη καμιά σχέση δεν μπορεί να δημιουργηθεί, να λειτουργήσει και ν’ αναπτυχθεί καλά. Πολλές έρευνες, τόσο για τις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και για τις εργασιακές, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ομάδων, οργανισμών και κοινωνιών δείχνουν πόσο σημαντική είναι η εμπιστοσύνη και πόσο μπορεί να επηρεάσει τις συνθήκες και την ποιότητα ζωής. Σε ένα περιβάλλον όπου, μεταξύ άλλων, δημιουργούνται συνθήκες για εμπιστοσύνη, οι άνθρωποι εξελίσσουν καλύτερα το δυναμικό τους.

Η εμπιστοσύνη χτίζει συλλογικότητα. Είναι δύσκολο να συνεργαστείς με κάποιον αν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. Όταν χάνεται η εμπιστοσύνη χάνεται η εποικοδομητική συνεργασία. Χωρίς εμπιστοσύνη δεν μπορεί να υπάρχει κοινωνική συνοχή, ο κοινωνικός ιστός διασπάται. Σε περιόδους κρίσης, προσωπικής ή κοινωνικής, ένα από τα πρώτα πράγματα που φαίνεται να κλονίζονται είναι η εμπιστοσύνη.

Παρακάτω παραθέτω ένα σύντομο απόσπασμα από ένα βιβλίο ψυχοθεραπείας που, όμως, νομίζω ότι αρμόζει και πέρα από αυτό το πεδίο:

“Η αίσθηση αξιοπιστίας κάνει τα πάντα ευκολότερα. Η εξάρτηση από τα λόγια ή τις πράξεις του άλλου δεν μπορεί να είναι ποτέ ολοκληρωτική, ούτε θα πρέπει να είναι, γιατί αυτός ο δρόμος οδηγεί στην απογοήτευση και την αυταπάτη. Αλλά σίγουρα το άνοιγμα και η διαφάνεια είναι στόχος. Αυτό σημαίνει την κατοχή της συμπεριφοράς μας και την ανάληψη ευθύνης των πράξεών μας, με άλλα λόγια αυθεντικότητα. Στο τέλος οι προσδοκίες μας για το τι θα κάνουν οι άλλοι είναι λιγότερο σημαντικές. Η πόρτα της συνεργασίας μπορεί ν’ ανοίξει μόνο από την πλευρά μας. Δεν μπορούμε να περιμένουμε κάποιον άλλο να το κάνει για μας” (Rowan 2010)

Στις χώρες του φόβου και της εμπιστοσύνης

Ας πούμε ότι έχεις την ευκαιρία να κάνεις ένα ταξίδι σε δυο φανταστικές χώρες. Η μια ονομάζεται η ‘χώρα του φόβου’ κι η άλλη η ‘χώρα της εμπιστοσύνης’. Στη ‘χώρα του φόβου’ μπορείς να δεις κάθε λογής φόβου που μπορείς να φανταστείς. Στη ‘χώρα της εμπιστοσύνης’ κάθε λογής εμπιστοσύνης.

Ποια είναι η εμπειρία σου σε καθεμία από αυτές; Πώς φαίνονται τα πράγματα από την κάθε χώρα; Τι θα επέλεγες να πάρεις μαζί σου από την κάθε χώρα φεύγοντας;

Κόπωση λήψης αποφάσεων

Οι αποφάσεις είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, οπότε πώς μπορούμε να τις λαμβάνουμε χωρίς να ταλαιπωρούμαστε;

Πόσο συχνά έχετε βρεθεί σε μια θέση όπου πρέπει να πάρετε σκληρές αποφάσεις που σας τραβούν προς διαφορετικές κατευθύνσεις; Αλλάζουμε συνεχώς γνώμη και στο τέλος φτάνουμε στο σημείο είτε να ρίξουμε νόμισμα, είτε να αποφασίσουμε βιαστικά επειδή έχουμε πια κουραστεί από την πολλή σκέψη. Ή επιλέγουμε να αποφεύγουμε συνεχώς να πάρουμε την απόφαση με την ελπίδα ότι κάτι μπορεί να αλλάξει στο μεταξύ.

Ταυτίζεστε μήπως με την παραπάνω περιγραφή; Αν ναι, τότε είναι πιθανό να εμφανίζετε κόπωση λήψης αποφάσεων. Οι κακές αποφάσεις λαμβάνονται όχι εξαιτίας ανικανότητας, αλλά λόγω της δυσκολίας της ίδιας της διαδικασίας, η οποία αποδυναμώνει τη νοητική και ψυχική μας ενέργεια. Τώρα που γνωρίζουμε τι είναι η κόπωση λήψης αποφάσεων, ας εξερευνήσουμε τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να την καταπολεμήσουμε.

Πώς να καταπολεμήσουμε απλά την κόπωση λήψης αποφάσεων

1. Αναγνωρίζουμε τι έχει προτεραιότητα και παίρνουμε αυτή την απόφαση πρώτα

Αν η επαγγελματική και διαπροσωπική ζωή σας είναι τόσο περίπλοκη που στο τραπέζι υπάρχουν συνεχώς δύσκολες αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν, τότε είναι φυσιολογικό να νιώθετε παραλυμένοι από την πίεση. Σε αυτή την περίπτωση, αφού καταγράψετε μία προς μία τι πρέπει να αποφασιστεί, αποφασίστε τι είναι πιο επείγον και απαιτεί άμεση προσοχή. Υπάρχουν σίγουρα κάποια πράγματα που είναι σημαντικότερα από άλλα, εστιάστε για αρχή αποκλειστικά και μόνο σε αυτά.

2. Ημερήσιο πρόγραμμα για τον αυτοματισμό λιγότερο σημαντικών αποφάσεων

«Μήπως πρέπει να φάω ένα υγιεινό γεύμα σήμερα;», «Μήπως πρέπει να ξυπνήσω νωρίτερα αύριο;», «Τι ώρα να ετοιμάσω δείπνο απόψε;». Όσο απλές κι αν είναι αυτές οι ερωτήσεις, κάθε μία απαιτεί και πάλι μια απόφαση. Αν τις προσθέσετε όμως στις υπόλοιπες πιο σύνθετες και πολύτιμες, τότε τα πράγματα γίνονται πιο δυσάρεστα.

Οι μικρές ή λιγότερο σημαντικές αποφάσεις μας κάνουν να δαπανάμε χρόνο και παραγωγικότητα. Εντούτοις, υπάρχει και εδώ λύση. Αντί να πρέπει να παίρνετε καθημερινά τέτοιες αποφάσεις, δημιουργήστε ένα καθημερινό πρόγραμμα που απαντά αυτόματα και επαρκώς σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Με αυτό τον τρόπο, βάζουμε τη συγκεκριμένη απόφαση στον αυτόματο πιλότο.

3. Θέτουμε χρονικό όριο για κάθε απόφαση

Η λήψη σύνθετων ή μεγάλων αποφάσεων αυξάνει τον κίνδυνο ψυχικής και σωματικής εξουθένωσης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που φοβόμαστε μη πάρουμε τη λάθος απόφαση. Αυτή η αμφιβολία είναι αρκετή για να μας εξουθενώσει. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι σημαντικό να θέτουμε όρια στον εαυτό μας ώστε να μη μας αφήνουμε περιθώρια να ανησυχούμε για περισσότερο χρόνο απ’ όσο πραγματικά ταιριάζει στην περίπτωση.

Μια τακτική που μπορούμε να εκμεταλλευτούμε είναι να αναγκάσουμε τον εαυτό μας να θέσει ένα χρονικό όριο στη διαδικασία λήψης της απόφασης. Αφού πάρουμε την απόφαση, προχωράμε παρακάτω χωρίς να κοιτάμε πίσω. Ξαναγυρίστε πίσω μόνο αν συμβεί κάτι απροσδόκητο που θα επηρεάζει τη συνέχεια.

4. Ζητάμε πληροφορίες από άλλους ανθρώπους – Δεν αποφασίζουμε πάντα μόνοι μας

Υπάρχουν ορισμένες καταστάσεις στις οποίες πρέπει να αποφασίσουμε μόνοι μας, είτε μας αρέσει, είτε όχι. Για όλες τις υπόλοιπες, οι δικοί μας άνθρωποι μπορούν να μας δώσουν ένα χέρι βοηθείας. Αναζητήστε απόψεις από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός σας και θα μειώσετε το νοητικό βάρος της αναποφασιστικότητας.

Έχει σημασία όμως να ζητήστε την άποψη ενός ατόμου που σας γνωρίζει και που αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα της απόφασης και τις συνέπειες που αυτή μπορεί να έχει στη ζωή σας. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι δεν μπορεί ο άλλος να πάρει την απόφαση για εμάς, αλλά η οπτική και οι πληροφορίες που πιθανώς να μας προσφέρει, να καθορίσουν σημαντικά την πορεία την οποία θα επιλέξουμε να πάρουμε.

Οι καλοί άνθρωποι σκέφτονται με την καρδιά, γι’ αυτό δεν μπορούν να αλλάξουν

Σε μια εποχή που η υποκρισία, η ζήλια και η κακία βρίσκονται στο ζενίθ τους, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που αντιπροσωπεύουν επάξια τις λέξεις αγνότητα και καλοσύνη! Βρίσκονται ανάμεσά μας! Θα τους αναγνωρίσετε εύκολα αφού έχουν έτοιμο ένα χαμόγελο για τον καθένα! Η ματιά τους είναι καθαρή και αγνή και καθρεπτίζεται όλη η καλοσύνη που έχουν στην ψυχή τους σε τέτοιο σημείο που δεν μπορείς να πάρεις τα μάτια σου από πάνω τους!

Άραγε είναι αληθινά καλοί ή προσποιούνται; θα σκεφτούν κάποιοι! Και όμως! Οι ανιδιοτελείς πράξεις τους δεν θα σε αφήσουν να τους αμφισβητήσεις! Βοηθούν με γνώμονα την καρδιά χωρίς να περιμένουν κάτι ως αντάλλαγμα! Το μόνο που αποζητούν είναι η αναγνώριση όσων προσφέρουν όχι με υλικά αγαθά αλλά με το να τους νοιάζεσαι και να τους αγαπάς! Έχουν τόση αγάπη μέσα τους να διοχετεύσουν αλλά θέλουν να αισθάνονται ότι παίρνουν και εκείνοι αγάπη!

Συχνά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, το καταλαβαίνουν βέβαια κάποια στιγμή και πληγώνονται βαθιά γι’ αυτό, αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν! Κάνουν ξανά τα ίδια λάθη γιατί σκέφτονται με την καρδιά! Πιστεύουν ότι εκεί έξω πρέπει να υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που να εκτιμούν, να αγαπούν, να νοιάζονται!

Έτσι, όταν νιώσουν την αδικία, απομακρύνονται… χωρίς πολλά λόγια, αντιδικίες και εξηγήσεις! Όπως καλοσυνάτα μπήκαν στη ζωή σου, έτσι θα αποχωρήσουν από αυτή! Αθόρυβα! Γι’ αυτό αν έχεις την τύχη να συναντήσεις κάποτε έναν τέτοιο άνθρωπο, μην κάνεις το λάθος και τον χάσεις από τη ζωή σου! Το μόνο που χρειάζεται είναι να προσέξεις την συμπεριφορά σου!

Εξόριστοι στον κόσμο των συναισθημάτων

Αγάπη, έρωτας, πάθος, οργή, κατάκτηση, εξουσία. Όλες αυτές οι λέξεις δηλώνουν τον ορισμό της σχέσης. Της δέσμευσης. Όχι απαραίτητα της αιώνιας δέσμευσης, αλλά οποιασδήποτε δέσμευσης.

Μια λέξη παρεξηγημένη. Μια λέξη αποκρουστική για κάποιους. Μια λέξη γεμάτη νόημα και εικόνες. Δέσμευση. Όταν την ακούς αυτό που σου περνάει σίγουρα από το μυαλό είναι εικόνες. Εικόνες από στιγμές. Στιγμές χαρούμενες, ξέγνοιαστες, αγαπημένες. Σκεπτόμενοι αυτές τις εικόνες όλοι μας επηρεαζόμαστε. Αρχίζει να μας αρέσει αυτή η ιδέα της κατάκτησης, της απόλυτης ηδονής, της απόλυτης ευτυχίας που δεν την ζεις μόνος σου αλλά την μοιράζεσαι με ένα αγαπημένο πρόσωπο.

Πλανεμένοι σε ένα παραμύθι, περιμένουμε όσα σκεφτόμαστε να γίνουνε. Ανυπομονούμε όσα ονειρευτήκαμε να γίνουν πραγματικότητα, να μην μείνουν απλά όνειρα ή σχέδια του πλανεμένου μυαλού. Και όταν λέω πλανεμένοι εννοώ στοιχειωμένοι στο ασυνείδητο, εγκλωβισμένοι στο Υπερεγώ. 

Οι ευαίσθητοι. Αυτός πιστεύω ότι είναι ο πιο σωστός χαρακτηρισμός. Φυσικά δεν έχει να κάνει με την ποσότητα ευαισθησίας του ατόμου. Η ποσότητα είναι περιττή στον κόσμο των συναισθημάτων. Όσο ευαίσθητος μπορεί να χαρακτηριστεί ένας άνθρωπος, λίγο, πολύ ή και καθόλου, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Σημασία έχει ότι υπάρχει μια αδυναμία στον καθένα μας. Και όταν λέω αδυναμία δεν εννοώ φυσικά την αρέσκεια του, αλλά την κρυφή και προσωπική του αδυναμία. Αυτή που κάνει τον κάθε άνθρωπο να κλάψει, να θυμώσει, να ανησυχήσει όταν αισθανθεί πως την χάνει. Αυτή η αδυναμία είναι που κρατάει δεμένο και προστατευμένο το συναίσθημα. Που κρατάει τον άνθρωπο ευαίσθητο.

Όταν κάποιος δεν νιώθει κανένα συναίσθημα, δεν μπορεί να κλάψει, δεν μπορεί να φοβηθεί, να πονέσει τότε σημαίνει ένα πράγμα. Ότι δεν έχει καμία αδυναμία να τον κρατάει προστατευμένο από τον εσωτερικό του κόσμο. Δεν υπάρχει ισορροπία στο συναίσθημα και στη λογική. Η ζυγαριά έχει βαρύνει από τη συνείδηση, από την απέραντη λογική και αναισθησία που έχει εισχωρήσει στην καρδιά και στην ψυχή. Την έχει μαυρίσει. Όπως επεκτείνεται αργά και τρομακτικά το σκοτάδι. Έτσι έχει επεκταθεί και η μαυρίλα στην καρδιά, αργά, βασανιστικά και ολοκληρωτικά. Ολοκληρωτικά γιατί πιθανόν να μην υπάρχει γυρισμός, εκτός μόνο αν ο ίδιος το θελήσει. Μόνο ο ίδιος κενός χαρακτήρας μπορεί να τον επαναφέρει.

Είναι ταυτόχρονα ευλογία και κατάρα να μην νιώθεις τίποτα. Να μην έχεις συναισθήματα. Αλλά όλοι έτσι καταλήγουμε στο τέλος. Κενοί και αποξενωμένοι. Αποξενωμένοι από τον κόσμο, την ψυχή, την καρδιά και κυρίως από τον ίδιο μας τον εαυτό. Προσπαθούμε να γίνουμε όπως θέλουν οι άλλοι, για να μην είμαστε μόνοι, και τελικά καταλήγουμε μόνοι γιατί χάνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Ίσως είναι το χειρότερο πράγμα να χάνεις τον εαυτό σου. Μένεις προσκολλημένος σε ένα κόσμο φτιαγμένο από σένα. Για να αποφύγεις μια αλήθεια που δεν θες να θυμάσαι, η δεν θες να ξαναζήσεις. Το χαρακτηρίζεις ψέμα και ύστερα το πιστεύεις παράφορα ώστε να διώξει τον αναπάντεχο πόνο που σου έχει προξενήσει. Είτε το άτομο, είτε η κατάσταση είτε και τα δύο. Όλοι έτσι ξεκινάμε, πλανεμένοι από την υπέρτατη ευαισθησία μας και καταλήγουμε ξένοι. Τι είναι αυτό που μεσολαβεί ανάμεσα στις δυο αυτές καταστάσεις;

Η αγάπη είναι αυτή που μπορεί να φουντώσει τα συναισθήματα αλλά και να τα διαλύσει παντελώς. Η αγάπη είναι ένα από τα μεγαλύτερα συναισθήματα και τα πιο ισχυρά. Είναι αυτή που δημιουργεί την αδυναμία μας. Μα και φυσικά η αδυναμία μας είναι ένα έμψυχο ον, τίποτα άλλο δεν μπορεί να συγκριθεί απέναντι στην αληθινή αγάπη που υπάρχει ανάμεσα σε δυο άτομα. Ανάμεσα σε δυο ψυχές. Ανάμεσα σε δυο διαφορετικούς κόσμους. Αυτοί που δείχνουν πιο σκληροί, αυτοί που είναι πιο άκαρδοι και αναίσθητοι είναι αυτοί που κάποτε πλανεύτηκαν από τα όνειρα τους. Εκείνοι που δόθηκαν ολοκληρωτικά στο συναίσθημα. Που πίστεψαν λόγια απερίσκεπτα. Είναι εκείνοι που πόνεσαν περισσότερο γιατί πέρασαν μέσα από την καρδιά τους ένα μεγάλο αγκάθι , σπρωγμένο με τόση άνεση από δάχτυλα που αγάπησαν βαθιά. Τυφλώνονται με ό,τι αγαπάνε, αυτοί που αγαπάνε αληθινά.

Η αγάπη είναι ένα ιδιόρρυθμο συναίσθημα, διαφορετικό για τον καθέναν. Κανείς δεν μπορεί να το χαρακτηρίσει καλό ή κακό. Ως αναγκαίο ή άχρηστο. Διότι στην αρχή φαίνεται τόσο αγνό, τόσο όμορφο που εύχεσαι να μην τελειώσει ποτέ και όταν έρθει η ώρα που θα πρέπει να τελειώσει, δεν θα το περιμένεις, δεν θα το πιστεύεις κυρίως και τότε μισείς τον εαυτό σου που δόθηκες τόσο πολύ, που υπάκουσες το συναίσθημα σου χωρίς να υπολογίσεις την φωνή της λογικής που σου μιλούσε πάντα. Τότε πέφτεις σε έναν λήθαργο από άσχημα συναισθήματα και μόλις μπορέσεις και τα αντέξεις, θα εξοριστείς από αυτόν τον κόσμο. Τον κόσμο των συναισθημάτων. Τον κόσμο της ανθρώπινης φύσης. Θα πιέσεις τον εαυτό σου να νιώσει κενός και αποξενωμένος γιατί μόνο έτσι θα μπορέσεις να τον σώσεις από τις δυστυχίες, τις απογοητεύσεις και τις στεναχώριες της ζωής. Αλλά κάνουν λάθος. Όλοι κάνουμε λάθος. Έτσι δεν γλιτώνουμε τον εαυτό μας, τον σπρώχνουμε στην εξορία. Στην αποπλάνηση του ίδιου μας του μυαλού. Νομίζουμε ότι έτσι θα ξεχάσουμε αυτά που μας πληγώνουν, αυτά τα πρόσωπα και τις καταστάσεις. Κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας ότι τα έχουμε ξεχάσει. Για την ακρίβεια δεν τα ξεχνάμε, απλά ζούμε με αυτά χωρίς να μας πονάνε πια.

Με αυτόν τον τρόπο χανόμαστε μέσα στον λαβύρινθο του υποσυνείδητου μας. Σαν το νερό που κυλάει σε ένα ποτάμι, σε ένα καταρράκτη. Τόσο εύκολα χανόμαστε. Τόσο γρήγορα. Και ύστερα τι μένει; Ένα σώμα με μια πλαστική και ανεξίτηλη καρδιά. Ό,τι έχει χαραχτεί μένει εκεί. Βαθιά στα έγκατα του ωκεανού μας.

Η αναισθησία εν τέλει είναι η αιτία της αδράνειας μας, της προσκόλλησης μας στο παρελθόν. Κρατάει το πρόσωπο, τις στιγμές, την αγάπη κλειδωμένη σε ένα απείραχτο σημείο της καρδιά μας. Ένα σημείο που ούτε καν εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να αγγίξουμε, μόνο μπορούμε να το γεμίζουμε με περισσότερες σκέψεις και συναισθήματα. Αυτά τα ελάχιστα συναισθήματα που θυμόμαστε να έχουμε. Είναι και αυτά φυλακισμένα στο βάθος μαζί με αυτά που θέλουμε να ξεχάσουμε, αυτά που θέλουμε να απομακρύνουμε από την ζωή μας. Αλλά ό,τι και να κάνουμε ένα κομμάτι του έχει προσκολληθεί βαθιά μέσα μας. Τόσο βαθιά που ούτε εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να πλησιάσουμε.

Πολλές φορές ο μεγαλύτερος μας εχθρός είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Ανώριμος, αυτοκαταστροφικός, επιρρεπής. Στα ίδια λάθη, στα ίδια πρόσωπα. Τίποτα το παράφορο ή το σχετικό με την ακολασία δεν πρέπει να πλησιάζει τον πραγματικό έρωτα. Έρωτες έρχονται και φεύγουν, οι αγάπες μένουν μόνο τελικά. Αυτή η μία και μοναδική αγάπη. Η αληθινή, μόνο αυτή πρέπει να αγαπιέται.

Αχ αυτή η αγάπη… Πόσο αθώα και γλυκιά φαίνεται αλλά πόσο δηλητήριο κουβαλάει μέσα της. Πόσες ψυχές ακόμα θα λιανίσει; Και πόσες ακόμα θα βυθίσει;

Την κατανόηση δεν μπορείς να την σπουδάσεις

Την κατανόηση δεν μπορείς να την σπουδάσεις δεν μπορεί να στην διδάξει κανείς.

Χρειάζεται να γίνεις φως εσύ για τον εαυτό σου.

Χρειάζεται να ψάξεις και να ερευνήσεις μέσα στην ύπαρξή σου, γιατί βρίσκεται ήδη εκεί στον ίδιο τον πυρήνα.

Αν βουτήξεις βαθιά, θα την βρεις.

Θα χρειαστεί να μάθεις πώς να βουτάς μέσα στον εαυτό σου – όχι μέσα στις γραφές, αλλά μέσα στη δική σου ύπαρξη.

Αν θέλεις να αναπτυχθείς, παράτα το παρελθόν

Αν θέλεις να αναπτυχθείς, παράτα το παρελθόν.

Το παρελθόν δεν υπάρχει πια, είναι απολύτως άσχετο, εξακολουθεί όμως να παρεμβαίνει.

Συνεχίζεις να κρίνεις σύμφωνα με αυτό. Συνεχίζεις να λες, «αυτό είναι σωστό κι εκείνο είναι λάθος» και όλες εκείνες οι ιδέες για το σωστό και το λάθος, όλες εκείνες οι κρίσεις έρχονται από κάτι που είναι νεκρό.

Το νεκρό σου παρελθόν παραμένει τόσο βαρύ πάνω σου, που δεν σου επιτρέπει να κινηθείς.

Παράτα το παρελθόν εντελώς.

Παράτα την ιδέα ότι πρέπει να υποφέρεις για να αναπτυχθείς. Είναι σκέτη ανοησία.

Αν συνεργαστείς απόλυτα με την ανάπτυξη σου, δεν θα υποφέρεις καθόλου, θα πανηγυρίζεις.

Κάθε στιγμή θα είναι στιγμή ευδαιμονίας και ευζωίας.

Οι πέντε ηλικίες του εγκεφάλου

Τη στιγμή που παίρνουμε την πρώτη μας ανάσα ο εγκέφαλός μας είναι ήδη περισσότερο από οκτώ μηνών. Αρχίζει να αναπτύσσεται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες από τη σύλληψη, όταν μία από τις τρεις στιβάδες κυττάρων του εμβρύου πτυχώνεται για να σχηματίσει τον νευρικό σωλήνα. Μία εβδομάδα αργότερα το επάνω μέρος του σωλήνα λυγίζει, δημιουργώντας τη βασική δομή του πρόσθιου, μέσου και οπίσθιου εγκεφάλου. Από το σημείο αυτό η ανάπτυξη και η διαφοροποίηση του εγκεφάλου ελέγχεται κυρίως από τα γονίδια.

1.Κύηση: η προετοιμασία

Τη στιγμή που παίρνουμε την πρώτη μας ανάσα ο εγκέφαλός μας είναι ήδη περισσότερο από οκτώ μηνών. Αρχίζει να αναπτύσσεται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες από τη σύλληψη, όταν μία από τις τρεις στιβάδες κυττάρων του εμβρύου πτυχώνεται για να σχηματίσει τον νευρικό σωλήνα. Μία εβδομάδα αργότερα το επάνω μέρος του σωλήνα λυγίζει, δημιουργώντας τη βασική δομή του πρόσθιου, μέσου και οπίσθιου εγκεφάλου.

Από το σημείο αυτό η ανάπτυξη και η διαφοροποίηση του εγκεφάλου ελέγχεται κυρίως από τα γονίδια. Παρ΄ όλα αυτά το κλειδί για την καλύτερη ανάπτυξη του εγκεφάλου σε αυτό το στάδιο είναι ένα όσο το δυνατόν καλύτερο οικογενειακό περιβάλλον. Στις πρώτες εβδομάδες της ανάπτυξης αυτό σημαίνει να έχετε μια μητέρα η οποία δεν έχει άγχος, τρώει καλά και μένει μακριά από τα τσιγάρα, το αλκοόλ και άλλες τοξίνες. Προς το τέλος της διαδικασίας του σχηματισμού του εγκεφάλου, όταν το έμβρυο αποκτά την ικανότητα να ακούει και να θυμάται, οι ήχοι και οι αισθήσεις αρχίζουν με τη σειρά τους να διαμορφώνουν τον εγκέφαλο.

Στα πρώτα δύο τρίμηνα της εγκυμοσύνης ωστόσο η ανάπτυξη περιορίζει τη δράση της στην τοποθέτηση των βασικών δομικών στοιχείων: φροντίζει δηλαδή να σχηματίσει νευρώνες και συνδέσμους και να εξασφαλίσει ότι κάθε τμήμα του εγκεφάλου αναπτύσσεται όπως πρέπει και στις σωστές περιοχές. Αυτό απαιτεί ενέργεια και μια ποικιλία θρεπτικών συστατικών στις κατάλληλες χρονικές στιγμές. Στην πραγματικότητα, αν σκεφθείτε το μέγεθος του έργου- 100 δισεκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα και αρκετά εκατομμύρια υποστηρικτικά κύτταρα σε τέσσερις βασικούς λοβούς και δεκάδες ξεχωριστές περιοχές-, πρόκειται για ένα συγκλονιστικό κατόρθωμα της εξελικτικής μηχανικής.

Θρεπτικές ουσίες

Ένα θρεπτικό συστατικό το οποίο γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος χρειάζεται από τα πρώτα στάδια είναι το φυλλικό οξύ, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για το κλείσιμο του νευρικού σωλήνα. Η έλλειψή του μπορεί να οδηγήσει σε ελαττώματα όπως η δισχιδής ράχη, στην οποία ένα τμήμα της σπονδυλικής στήλης αναπτύσσεται έξω από το σώμα, και η ανεγκεφαλία, στην οποία το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου δεν αναπτύσσεται και είναι θανατηφόρος. Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που δείχνουν ότι η έλλειψη βιταμίνης Β12 έχει παρόμοια αποτελέσματα.

Ο ρόλος άλλων θρεπτικών συστατικών έχει κατανοηθεί λιγότερο σε αυτές τις πρώτες εβδομάδες- σε έναν βαθμό επειδή οι ελλείψεις συχνά παρατηρούνται στο πλαίσιο γενικότερων συνθηκών είτε κακής διατροφής ή υποσιτισμού είτε φτώχειας, οι οποίες παρεμβάλλουν παραπλανητικούς παράγοντες ελλιπέστερης γενικής υγείας ή παιδείας σχετικής με την υγεία, και σε έναν βαθμό επειδή οι πρώιμες ελλείψεις είναι δύσκολο να συνδεθούν με προβλήματα τα οποία μπορεί να εμφανιστούν μήνες ή και χρόνια αργότερα.

Γνωρίζουμε ωστόσο από μελέτες σε ζώα ότι η κακή διατροφή και ο υποσιτισμός- και ιδιαίτερα η έλλειψη πρωτεϊνών- εμποδίζουν την ανάπτυξη των νευρώνων και των συνδέσμων και ότι ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος χρειάζονται για τη μετακίνηση των νευρώνων από το σημείο του σχηματισμού τους στην τελική τους θέση. Μακρές αλυσίδες πολυακόρεστων λιπαρών οξέων απαιτούνται για την ανάπτυξη των συνάψεων και τη λειτουργία των μεμβρανών.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η καλή διατροφή και η λήψη προγεννητικών βιταμινών, αν χορηγηθούν από τον γιατρό, συνήθως αρκούν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του πρώτου σταδίου σχηματισμού του εγκεφάλου του εμβρύου, οι ελλείψεις που προκαλούνται από κάποια ανεπάρκεια του πλακούντα μπορεί να εμποδίσουν την ανάπτυξη. Οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τον πλακούντα περιλαμβάνουν την υψηλή αρτηριακή πίεση, το στρες και το κάπνισμα. Τα πλεονάζοντα θρεπτικά συστατικά μπορεί επίσης να έχουν δυσάρεστες συνέπειες. Ο κακός έλεγχος του διαβήτη, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει ένα ενδεχομένως τοξικό πλεόνασμα γλυκόζης στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο.

Ευτυχώς ο εγκέφαλος διαθέτει ένα σημαντικό δίχτυ ασφαλείας, παράγοντας διπλάσιο αριθμό νευρώνων από αυτόν που τελικά θα χρειαστεί. Παρ΄ όλα αυτά κάποιες βλάβες μπορεί να μην είναι αναστρέψιμες. Η εμβρυϊκή έλλειψη σιδήρου, για παράδειγμα, επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου ως και την ηλικία των τριών ετών, ακόμη και αν στο παιδί χορηγηθούν συμπληρώματα από τη γέννησή του.

'Οσον αφορά τις τοξικές ουσίες, το ευχάριστο είναι ότι τα έμβρυα είναι καλά προστατευμένα από τον έξω κόσμο, ακόμη και από την ίδια τη μητέρα τους. Ο πλακούντας αποτελεί ένα εξαιρετικά επιλεκτικό φράγμα, διάσπαρτο με αντλίες πρωτεϊνών, το οποίο εμποδίζει τις ανεπιθύμητες ουσίες που κυκλοφορούν στο αίμα της μητέρας να φθάσουν στο έμβρυο.

Τοξικές συνέπειες

Το φράγμα ωστόσο δεν είναι τέλειο και τοξικά συστατικά όπως ο υδράργυρος, η νικοτίνη και το αλκοόλ μπορούν να το διαπεράσουν. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται από τις δόσεις και τη χρονική στιγμή της έκθεσης, όμως μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι η νικοτίνη επηρεάζει τις λειτουργίες των νευροδιαβιβαστών, ενώ ο υδράργυρος έχει συνδεθεί με την απώλεια κυττάρων στην παρεγκεφαλίδα και τμήματα του φλοιού. Το αλκοόλ είναι γνωστό ότι σκοτώνει τους νευρώνες και αλλάζει τη δράση ορισμένων νευροδιαβιβαστών παρ΄ ότι η ποσότητα που απαιτείται για να προκαλέσει τα φυσικά και γνωσιακά ελαττώματα του εμβρυϊκού αλκοολικού συνδρόμου ή περισσότερο δυσδιάκριτων μορφών βλάβης αγνοείται.

Ορισμένες τοξικές ουσίες δεν χρειάζεται να περάσουν μέσα από τον πλακούντα για να προκαλέσουν συνέπειες. Για παράδειγμα, ο καπνός του τσιγάρου περιορίζει τη ροή του αίματος προς το έμβρυο, στερώντας του οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Το πώς ακριβώς αυτό επηρεάζει τον εγκέφαλο στο ανθρώπινο έμβρυο είναι άγνωστο, παρ΄ όλα αυτά υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι το μεσολόβιο, το οποίο συνδέει τα δύο ημισφαίρια, και ο κογχομετωπιαίος φλοιός, ο οποίος σχετίζεται με την κοινωνική συμπεριφορά, μπορεί να είναι μικρότερα σε εφήβους που εκτέθηκαν στον καπνό του τσιγάρου μέσα στη μήτρα. Ο μικρότερος κογχομετωπιαίος φλοιός έχει συσχετιστεί με λιγότερο «στοργική» συμπεριφορά στους εφήβους, κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι το κάπνισμα ενδέχεται να προκαλεί συμπεριφορικά προβλήματα στους απογόνους. Παρ΄ όλα αυτά μια πρόσφατη μελέτη δεν διαπίστωσε διαφορές στη γενική γνωσιακή ικανότητα μεταξύ εκτεθειμένων και μη εκτεθειμένων στον καπνό εφήβων.

Το στρες μπορεί επίσης να είναι τοξικό. Στα ζώα η έκθεση στις ορμόνες του στρες της μητέρας μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδη συμπεριφορά και υπερκινητικότητα των παιδιών. Μια πρόσφατη διαχρονική μελέτη περισσότερων από 7.000 μητέρων και μωρών στο Ιmperial College του Λονδίνου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μητρικό στρες μπορεί να ευθύνεται για ως και το 15% των διαγνώσεων της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας.

Αν διαβάζετε αυτό το άρθρο ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι τα πήγατε μάλλον καλά στους πρώτους εννέα μήνες της ζωής σας ή ότι τα όποια προβλήματα μπορεί να δημιουργήθηκαν εξομαλύνθηκαν από τη σωστή φροντίδα των γονιών ή την εκπαίδευσή σας. Στην επόμενη ηλικία ο νεαρός εγκέφαλος αρχίζει να μαθαίνει και να θυμάται, και αυτό σημαίνει ότι αποκτούμε την πρώτη μας ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε πραγματικά αυτό το εκπληκτικό όργανο.

2. Παιδική ηλικία: η απορρόφηση

Στην παιδική ηλικία ο εγκέφαλος είναι περισσότερο ενεργητικός και ευέλικτος από οποιοδήποτε άλλο στάδιο της ζωής. Καθώς εξερευνούμε τον κόσμο γύρω μας αυτός εξακολουθεί να αναπτύσσεται, σχηματίζοντας και αποσυνδέοντας συνδέσεις με αστραπιαία ταχύτητα. Μπορεί να σας προκαλεί έκπληξη, όμως οι ικανότητες της μάθησης, της μνήμης και της ομιλίας ξεκινούν προτού καν γεννηθούμε.

Στην περίοδο πριν από τη γέννηση σχηματίζονται ως και 250.000 νέα κύτταρα το λεπτό, δημιουργώντας 1,8 εκατομμύρια νέους συνδέσεις το δευτερόλεπτο, παρά το γεγονός ότι τα μισά περίπου από αυτά αργότερα θα εξασθενήσουν και θα νεκρωθούν, αφήνοντας πίσω μόνο αυτά που έχουν ενισχυθεί από τη χρήση. Από τη στιγμή της γέννησής του και για μία δεκαετία το παιδί αναπτύσσεται ταχέως και η κάθε εμπειρία συνεισφέρει στην προσωπικότητα και στις ικανότητες που θα έχει στο μέλλον. Τι μπορεί λοιπόν να κάνει ένας γονιός για να μεγιστοποιήσει τις δυνατότητες του εγκεφάλου του παιδιού του; Οι εμπειρίες του τελευταίου σταδίου της προγεννητικής περιόδου είναι οπωσδήποτε σημαντικές και ίσως καθοριστικές για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η μάθηση μπορεί να ανιχνευθεί για πρώτη φορά πειραματικά περίπου κατά την 22η ως 24η εβδομάδα της κύησης, όταν τα έμβρυα ανταποκρίνονται σε έναν θόρυβο ή ένα άγγιγμα αλλά αγνοούν το ίδιο ερέθισμα όταν συντελείται επαναλαμβανόμενα- ένα απλό είδος μνήμης, γνωστό στην ψυχολογία ως εθισμός ή συνήθεια. Περίπου από την 32η εβδομάδα τα έμβρυα επιδεικνύουν προσαρμογή- ένα πιο σύνθετο είδος μνήμης· το έμβρυο μπορεί να μάθει ένα αυθαίρετο ερέθισμα ως σήμα τού ότι κάτι θα συμβεί. Οι εμβρυϊκές αναμνήσεις συγκεκριμένων μουσικών κομματιών ή της φωνής και της μυρωδιάς της μητέρας έχει αποδειχθεί ότι σχηματίζονται μετά την 30ή εβδομάδα και διατηρούνται μετά τη γέννηση.

Η απόκτηση της ομιλίας αρχίζει και αυτή πριν από τη γέννηση. Ένα νεογέννητο θα απορροφήσει περισσότερο τις λέξεις αν ακούει τη μητρική του γλώσσα αντί για μια ξένη, αν και τα νεογέννητα ανταποκρίνονται στους ήχους οποιασδήποτε γλώσσας περίπου ως την ηλικία των τριών ετών. Παρ΄ όλα αυτά, ενώ το να μιλάτε σε ένα έμβρυο στο τρίτο τρίμηνο της κύησης μπορεί να βοηθήσει στο να αναγνωρίζει τη φωνή σας, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η έκθεσή του σε πολλές γλώσσες θα επηρεάσει τα μελλοντικά γλωσσικά ταλέντα του. Ο πιο σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη της ομιλίας είναι το πόσο ο γονιός μιλάει στο παιδί μετά τη γέννησή του, το πόσο σύνθετο είναι το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί και το πόσο καλά εστιάζει στην προσοχή του παιδιού.

Πρώιμη μάθηση

Κατά τον ίδιο τρόπο, παρ΄ ότι ορισμένες εταιρείες που πωλούν «προγεννητικές εκπαιδευτικές μεθόδους» θα ήθελαν οι γονείς να πιστεύουν πως είναι δυνατόν να εκπαιδεύσουν το παιδί τους ενώ αυτό βρίσκεται ακόμη μέσα στην κοιλιά της μητέρας του, δεν υπάρχει απόδειξη ότι τέτοιου είδους στρατηγικές προσφέρουν κάποιο πλεονέκτημα. Στην πραγματικότητα μάλλον υπάρχει σοβαρός λόγος για τον οποίο το εμβρυϊκό περιβάλλον προσφέρει περιορισμένες αισθητικές εμπειρίες. Η υπερβολική διέγερση, η οποία μπορεί να προκληθεί αν η μητέρα παίρνει ορισμένα φάρμακα, μπορεί να θανατώσει τα νέα εγκεφαλικά κύτταρα.

Η γέννηση αλλάζει ελάχιστα την εγκεφαλική λειτουργία. Παρ΄ ότι ο ευαίσθητος στην αφή σωματοαισθητικός φλοιός είναι ενεργός πριν από τη γέννηση, η εμφάνιση άλλης δραστηριότητας στον συγκεκριμένο φλοιό, ο οποίος τελικά ελέγχει την εκούσια κίνηση, τον συλλογισμό και την αντίληψη, αρχίζει δύο ή τρεις μήνες ύστερα από αυτήν. Οι πρόσθιοι λοβοί αρχίζουν να ενεργοποιούνται ανάμεσα στους έξι μήνες και το ένα έτος, πυροδοτώντας την ανάπτυξη των συναισθημάτων, των δεσμών, του σχεδιασμού, της εν ενεργεία μνήμης και της προσοχής. Μια αίσθηση του εαυτού του αρχίζει να αναπτύσσει το παιδί καθώς τα κυκλώματα του βρεγματικού και του μετωπιαίου λοβού αρχίζουν να γίνονται πιο ολοκληρωμένα, γύρω στους 18 μήνες, ενώ μια αίσθηση ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν το δικό τους, ξεχωριστό πνεύμα, αναπτύσσεται στην ηλικία των τριών ως τεσσάρων ετών.

Οι εμπειρίες της ζωής σε αυτά τα πρώτα χρόνια συμβάλλουν στη διαμόρφωση της συναισθηματικής υγείας μας και η έλλειψη φροντίδας, η εγκατάλειψη ή η σκληρή συμπεριφορά των γονιών μπορεί να αλλάξουν τον εγκέφαλο σε σημαντικό βαθμό. Η μητρική απόρριψη ή ένα τραύμα στα πρώτα χρόνια, για παράδειγμα, μπορεί να επηρεάσει τις συναισθηματικές αντιδράσεις του παιδιού σε δύσκολες καταστάσεις ή γεγονότα αργότερα στη ζωή του, δημιουργώντας ενδεχομένως προδιάθεση για κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές.

Πώς λοιπόν μπορεί να αντλήσει κανείς το καλύτερο από αυτό το ευαίσθητο αλλά γόνιμο στάδιο στη ζωή του εγκεφάλου; Το ευχάριστο για τους γονείς είναι ότι δεν υπάρχει λόγος να αποσπάσουν το παιδί τους από τα παιχνίδια και να το στρώσουν στη δουλειά. Μελέτες έχουν δείξει ότι ένα περιβάλλον που επιδεικνύει φροντίδα για την ανατροφή του και η απασχόληση, μαζί με τον γονιό, με παιχνίδια όπως το κρυφτό, οι κύβοι και τα τουβλάκια, τα παιδικά τραγουδάκια ή η ταξινόμηση σχημάτων είναι ό,τι που χρειάζεται ένα παιδί για να αυξήσει τον δείκτη ευφυΐας του και να αποκτήσει ενδιαφέρον για τη μάθηση.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το να ακούν τα παιδιά μουσική του Μότσαρτ βελτιώνει τις επιδόσεις σε εργασίες που έχουν σχέση με την αίσθηση του χώρου και τη μάθηση στους ανθρώπους, όπως και τις επιδόσεις στο τρέξιμο σε λαβύρινθο στους ποντικούς. Η «επίδραση Μότσαρτ»- η οποία έχει γεννήσει αμέτρητα προγεννητικά και παιδικά εκπαιδευτικά προγράμματα- διχάζει ωστόσο τους επιστήμονες, έχοντας τόσους υποστηρικτές όσους και πολέμιους. Το να μάθει κάποιος να παίζει μουσική στην παιδική ηλικία είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: έχει μακροπρόθεσμη επίδραση στον εγκέφαλο βελτιώνοντας, όπως πιστεύουν ορισμένοι, την αίσθηση του χώρου και τη μαθηματική και συλλογιστική ικανότητα.

Στην ηλικία των έξι ετών ο εγκέφαλος έχει αποκτήσει το 95% του βάρους που θα έχει στην ενήλικη ζωή και βρίσκεται στο ζενίθ της ενεργειακής κατανάλωσής του. Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά αρχίζουν να εφαρμόζουν τη λογική και την εμπιστοσύνη και να κατανοούν τις διαδικασίες της σκέψης τους. Ο εγκέφαλός τους εξακολουθεί να αναπτύσσεται και να δημιουργεί και αποσυνδέει συνδέσεις καθώς αποκτούν εμπειρία του κόσμου ώσπου, ύστερα από μια κορύφωση του όγκου της φαιάς ουσίας στην ηλικία των 11 ετών στα κορίτσια και των 14 ετών στα αγόρια, έρχεται η εφηβεία για να τον αλλάξει και πάλι.

3. Εφηβεία: προγραμματισμός και επαναπρογραμματισμός

Οι έφηβοι είναι εγωιστές, απερίσκεπτοι, παράλογοι και ευερέθιστοι, αν όμως σκεφτεί κανείς την κακοφωνία των κατασκευαστικών εργασιών που συντελούνται στον εφηβικό εγκέφαλο, αυτό δεν είναι άξιο απορίας. Κατά την εφηβεία ο εγκέφαλός μας είναι μεν πλήρως ανεπτυγμένος, όμως η «καλωδίωση» και ο προγραμματισμός του συνεχίζονται.

Επειδή ο όγκος του εγκεφάλου των παιδιών φθάνει σχεδόν αυτόν των ενηλίκων αρκετά προτού περάσουν στο εφηβικό στάδιο, οι ψυχολόγοι παλαιότερα εξηγούσαν τα ιδιαίτερα δυσάρεστα χαρακτηριστικά της εφηβείας ως προϊόντα των αυξημένων σεξουαλικών ορμονών. Πρόσφατα ωστόσο μελέτες που έγιναν με μεθόδους απεικόνισης αποκάλυψαν μια πληθώρα δομικών αλλαγών κατά την εφηβεία και τα πρώτα χρόνια μετά την ηλικία των είκοσι ετών: οι αλλαγές αυτές μπορούν σε μεγάλο βαθμό να εξηγήσουν τη θυελλώδη αυτή περίοδο.

Ο Τζέι Γκλανττου Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας της Μπεθίσντα του Μέριλαντ και οι συνάδελφοί του παρακολούθησαν την πρόοδο περίπου 400 παιδιών απεικονίζοντας τους εγκεφάλους πολλών από αυτών ανά δύο χρόνια καθώς αναπτύσσονταν. Ανακάλυψαν ότι η εφηβεία επιφέρει τη διαλογή της φαιάς ουσίας κατά κύματα και ότι οι έφηβοι χάνουν περίπου το 1% της φαιάς ουσίας τους ανά έτος ως και λίγο μετά τα 20 τους χρόνια.

Αυτή η εγκεφαλική διαλογή καταργεί τους μη χρησιμοποιημένους νευρωνικούς συνδέσμους που είχαν υπερπαραχθεί κατά την έξαρση του παιδικού σταδίου της ανάπτυξης, ξεκινώντας από τις πιο βασικές αισθητικές και κινητικές περιοχές. Αυτές ωριμάζουν πρώτες, ακολουθούμενες από τις περιοχές που σχετίζονται με την ομιλία και τον προσανατολισμό στον χώρο ενώ τελευταίες έρχονται αυτές που έχουν σχέση με υψηλότερες λειτουργίες επεξεργασίας και εκτέλεσης.

Από τις τελευταίες περιοχές που ωριμάζουν είναι ο πλαγιοραχιαίος προμετωπιαίος φλοιός ο οποίος βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του μετωπιαίου λοβού. Η περιοχή αυτή σχετίζεται με τον έλεγχο των παρορμήσεων, την κρίση και τη λήψη αποφάσεων, κάτι το οποίο ίσως εξηγεί ορισμένες από τις όχι και τόσο λαμπρές αποφάσεις που παίρνει συχνά ο μέσος έφηβος. Η περιοχή αυτή ενεργεί επίσης για να ελέγξει και να επεξεργαστεί συναισθηματικές πληροφορίες που στέλνονται από την αμυγδαλή- το κέντρο των ενστικτωδών αντιδράσεων-, κάτι το οποίο ίσως να ευθύνεται για την άστατη ψυχική διάθεση των εφήβων.

Καθώς ωστόσο η φαιά ουσία χάνεται ο εγκέφαλος κερδίζει λευκή ουσία. Αυτός ο λιπώδης ιστός περιβάλλει τους νευρώνες και βοηθάει στην ταχύτερη μεταφορά των ηλεκτρικών ώσεων και στη σταθεροποίηση των νευρωνικών συνδέσμων που επιβίωσαν κατά τη διαδικασία διαλογής.

Οι μεταβολές αυτές έχουν τόσο οφέλη όσο και παγίδες. Σε αυτό το στάδιο της ζωής ο εγκέφαλος εξακολουθεί να είναι παιδιάστικα ευέλικτος, επομένως εξακολουθούμε να είμαστε σφουγγάρια που απορροφούν τις γνώσεις. Από την άλλη πλευρά η έλλειψη ελέγχου των παρορμήσεων μπορεί να οδηγήσει σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές.

Η χρήση ουσιών είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, αφού μελέτες με απεικονίσεις του εγκεφάλου υποδηλώνουν ότι τα κυκλώματα κινητοποίησης και ανταμοιβής στους εγκεφάλους των εφήβων είναι σχεδόν σαν να τους «προγραμματίζουν» για την εξάρτηση. Σε συνδυασμό με την έλλειψη ελέγχου των παρορμήσεων, την κακή κρίση και μια αξιοθρήνητη υποτίμηση των μακροπρόθεσμων συνεπειών αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εξαρτημένους εφήβους. Καθώς δε η χρήση ουσιών και τα οδυνηρά γεγονότα ακόμη και μια αισθηματική απογοήτευση- έχουν συνδεθεί με διαταραχές της διάθεσης σε μεγαλύτερη ηλικία, αυτή είναι η περίοδος κατά την οποία καλό είναι και οι δύο αυτοί παράγοντες να αποφεύγονται.

Στη θετική πλευρά, καθώς οι έφηβοι προχωρούν προς την ενηλικίωση και την ανεξαρτησία, έχουν συνεχώς τη δυνατότητα να διαμορφώσουν τον εγκέφαλό τους έτσι ώστε να εξελιχθεί σε μια άκρως αποτελεσματική μηχανή επεξεργασίας. Για να αντλήσει κανείς το καλύτερο από αυτή την περίοδο θα πρέπει να στρέψει όλη αυτή την ενέργεια του εφήβου προς τη μάθηση και τις νέες εμπειρίες- είτε με το διάβασμα βιβλίων είτε με το να μάθουν να εκφράζονται μέσω της μουσικής ή της τέχνης είτε με την εξερεύνηση της ζωής μέσα από τα ταξίδια. Γεγονός είναι πάντως ότι, είτε τους αρέσει είτε όχι, ενόσω τα κυκλώματα λήψης αποφάσεών τους εξακολουθούν να σχηματίζονται, οι τρυφεροί εφηβικοί εγκέφαλοι χρειάζονται ακόμη προστασία, αν όχι από τους άλλους τουλάχιστον από τον ίδιο τον εαυτό τους.

4. Ενηλικίωση: ο ολισθηρός κατήφορος

Έχετε λοιπόν περάσει τα είκοσι και ο εγκέφαλός σας έφθασε επιτέλους στην ενηλικίωση. Απολαύστε το όσο διαρκεί. Η κορύφωση των δυνάμεων του εγκεφάλου σας έρχεται γύρω στα 22 και κρατάει μόλις μισή δεκαετία. Από εκεί και πέρα αρχίζει ο κατήφορος.

Η μακρά, αργή παρακμή αρχίζει περίπου στην ηλικία των 27 ετών και συνεχίζεται σε όλη την ενήλικη ζωή, παρ΄ ότι οι διάφορες ικανότητες παρακμάζουν σε διαφορετικούς ρυθμούς. Παραδόξως αυτές που αρχίζουν να φθίνουν πρώτες- αυτές που σχετίζονται με τον εκτελεστικό έλεγχο, όπως ο σχεδιασμός και ο συντονισμός των εργασιών- είναι εκείνες που άργησαν περισσότερο να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της εφηβείας σας. Οι ικανότητες αυτές συνδέονται με τον προμετωπιαίο και τον κροταφικό λοβό οι οποίοι εξακολουθούν να ωριμάζουν στα πρώτα χρόνια μετά τα είκοσι.

Η επεισοδιακή μνήμη, η οποία σχετίζεται με την ανάκληση γεγονότων, παρακμάζει επίσης νωρίς ενώ η ταχύτητα επεξεργασίας του εγκεφάλου επιβραδύνεται και η εν ενεργεία μνήμη μπορεί να αποθηκεύσει λιγότερες πληροφορίες.

Πόσο γρήγορη είναι η παρακμή; Σύμφωνα με έρευνες του Αρτ Κρέιμερ , ψυχολόγου στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, και άλλων ερευνητών περίπου από την ηλικία των 25 ετών χάνουμε ως και έναν βαθμό ανά δεκαετία σε ένα τεστ που ονομάζεται μίνι εξέταση της διανοητικής κατάστασης. Πρόκειται για ένα τεστ 30 βαθμών στην αριθμητική, στη γλώσσα και στις βασικές κινητικές ικανότητες το οποίο χρησιμοποιείται συνήθως για να διαπιστώσει πόσο γρήγορα παρακμάζουν όσοι πάσχουν από άνοια. Μια πτώση 3 ως 4 βαθμών θεωρείται κλινικά σημαντική. Με άλλα λόγια, η παρακμή που παρουσιάζουν συνήθως οι άνθρωποι από τα 25 ως τα 65 τους έχει συνέπειες στον πραγματικό κόσμο.

Όλα αυτά ακούγονται μάλλον αποκαρδιωτικά, υπάρχει όμως και μια θετική πλευρά. Οι ικανότητες που παρακμάζουν στο ενήλικο στάδιο βασίζονται στη «ρευστή ευφυΐα» την υποκείμενη ταχύτητα επεξεργασίας του εγκεφάλου μας. Η λεγόμενη όμως «αποκρυσταλλωμένη ευφυΐα», η οποία θα μπορούσε να πει κανείς ότι ισοδυναμεί με τη σοφία, βαδίζει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι, παρ΄ ότι η ρευστή ευφυΐα μας άγει την κατιούσα- μαζί με το πρόσωπο και τους γλουτούς μας – η αποκρυσταλλωμένη ευφυΐα μας εξακολουθεί να αυξάνεται μαζί με την περιφέρεια της μέσης μας. Οι δυο φαίνονται να αλληλοαντισταθμίζονται, τουλάχιστον ως και μετά τα 60 ή τα 70.

Υπάρχει ακόμη ένας λόγος για να διατηρήσουμε το κέφι μας. Μένοντας πνευματικά και σωματικά δραστήριοι, ακολουθώντας μια ικανοποιητική διατροφή και αποφεύγοντας το κάπνισμα, το αλκοόλ και τις ψυχοτρόπες ουσίες μπορούμε, όπως φαίνεται, να επιβραδύνουμε την αναπόφευκτη παρακμή. Αν ωστόσο είναι ήδη πολύ αργά για να αρχίσετε την καθαρή ζωή, μην πανικοβάλλεστε. Έχετε ακόμη την ευκαιρία να αναστρέψετε την κατάσταση.

5. Γηρατειά: απώλειες

Όταν πλησιάζει η στιγμή να πάρετε τη σύνταξή σας, δεν υπάρχει αμφιβολία γι΄ αυτό, ο εγκέφαλός σας δεν είναι όπως παλιά. Στα 65 οι περισσότεροι αρχίζουν να παρατηρούν τα σημάδια: ξεχνάτε ονόματα και η καφετιέρα εμφανίζεται καμιά φορά μέσα στο ψυγείο.

Υπάρχει ένας σοβαρός λόγος για τον οποίο η μνήμη μας αρχίζει να μας εγκαταλείπει. Σε αυτό το στάδιο της ζωής χάνουμε σταθερά εγκεφαλικά κύτταρα σε κρίσιμες περιοχές όπως ο ιππόκαμπος- η περιοχή όπου γίνεται η επεξεργασία των αναμνήσεων. Αυτό αρχικά δεν είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα: ακόμη και στα γηρατειά ο εγκέφαλος είναι αρκετά ευέλικτος ώστε να εξακολουθεί να αναπληρώνει. Σε κάποιο σημείο ωστόσο οι απώλειες αρχίζουν να γίνονται αισθητές.

Φυσικά κανένας δεν γερνάει με τον ίδιο τρόπο, οπότε ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν κεφάτο, ευφυή γεράκο και έναν ξεχασιάρη, γκρινιάρη γερογρουσούζη; Και μπορούμε να αυξήσουμε τις πιθανότητές μας να καταλήξουμε στην πρώτη εκδοχή;

Η σωματική άσκηση οπωσδήποτε μπορεί να βοηθήσει. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η ήπια άσκηση τρεις φορές την εβδομάδα μπορεί να βοηθήσει τη συγκέντρωση και τον αφηρημένο συλλογισμό στους γηραιότερους ανθρώπους, ίσως ενισχύοντας την ανάπτυξη νέων εγκεφαλικών κυττάρων. Η άσκηση βοηθάει επίσης στη σταθεροποίηση της γλυκόζης στο αίμα. Καθώς γερνάμε η ρύθμιση της γλυκόζης μας χειροτερεύει, κάτι το οποίο προκαλεί ξαφνικές αυξήσεις του σακχάρου στο αίμα μας. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την οδοντωτή έλικα, μια περιοχή μέσα στον ιππόκαμπο η οποία βοηθάει στον σχηματισμό των αναμνήσεων. Εφόσον η σωματική δραστηριότητα βοηθάει στη ρύθμιση της γλυκόζης, το να βγαίνετε και να κυκλοφορείτε μπορεί να μειώσει τις ξαφνικές ανόδους του σακχάρου και ενδεχομένως να βελτιώσει τη μνήμη σας.

Οι ασκήσεις συντονισμού μπορούν επίσης να βοηθήσουν. Μελέτες έχουν δείξει ότι η άσκηση που στοχοποιεί εξειδικευμένα τον έλεγχο των κινήσεων και της ισορροπίας βελτιώνει τη γνωσιακή λειτουργία σε ανθρώπους ηλικίας 60 ως 80 ετών. Λίγο παιχνίδι με το Νintendo Wii των εγγονών σας μπορεί να επιφέρει ανάλογα αποτελέσματα.

Αν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια σας δυσκολεύουν, μπορείτε να δοκιμάσετε τη γνωσιακή άσκηση. Η «άσκηση του εγκεφάλου» θεωρείτο παλαιότερα αμφίβολης αξιοπιστίας, μια μελέτη όμως που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση της Αμερικανικής Εταιρείας Γεροντολογίας τον Απρίλιο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι «εγκεφαλικές» ασκήσεις σε ηλεκτρονικό υπολογιστή μπορούν να βελτιώσουν τη μνήμη και την προσοχή σε ανθρώπους ηλικίας άνω των 65 ετών. Οι μεταβολές αυτές ήταν μάλιστα τόσο σημαντικές ώστε οι εθελοντές ανέφεραν αισθητή βελτίωση στις καθημερινές τους δραστηριότητες, όπως στο να θυμούνται ονόματα ή να παρακολουθούν τις συζητήσεις όταν βρίσκονται μέσα σε θορυβώδη εστιατόρια.

Το να αποφύγει κανείς την κακοκεφιά και την γκρίνια είναι πιο εύκολο. Οι υποδοχείς της ντοπαμίνης οι οποίοι ευθύνονται για το αίσθημα των θετικών συναισθημάτων- βρίσκονται σε παρακμή, πράγμα το οποίο μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη. Μπορείτε όμως να προσφέρετε στον εαυτό σας την απαραίτητη καθημερινή δόση ντοπαμίνης τρώγοντας γιαούρτι, αμύγδαλα και σοκολάτα.

Στην πραγματικότητα ο εγκέφαλός σας κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να σας εξασφαλίσει μια ικανοποιητική ζωή μετά τη σύνταξη. Με τις παράτολμες περιπέτειες των 20 και των 30 και τις δοκιμές και τους πειραματισμούς της μέσης ηλικίας έχει μάθει, ενδόμυχα, να εστιάζεται στα καλά πράγματα της ζωής. Στα 65 είμαστε πολύ καλύτεροι στο να μεγεθύνουμε την εμπειρία των θετικών συναισθημάτων, λέει οΦλορίν Ντόλκος, νευροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα του Καναδά. Σε πειράματα διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι μετά τα 60 τείνουν να θυμούνται λιγότερες συναισθηματικά αρνητικές φωτογραφίες σε σχέση με αυτές που έχουν ουδέτερο περιεχόμενο από ό,τι οι άνθρωποι νεότερης ηλικίας.

Οι μαγνητικές τομογραφίες δείχνουν γιατί. Παρ΄ ότι στους ανθρώπους άνω των 60 η δραστηριότητα της αμυγδαλής, μιας περιοχής του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα, φαίνεται φυσιολογική, η αλληλεπίδρασή της με άλλες περιοχές του εγκεφάλου διαφέρει: αλληλεπιδρά λιγότερο με τον ιππόκαμπο από ό,τι στους νεότερους ανθρώπους και περισσότερο με τον πλαγιοραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή που σχετίζεται με τον έλεγχο των συναισθημάτων. Ο κ. Ντόλκος υποστηρίζει ότι αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της μεγαλύτερης εμπειρίας καταστάσεων στις οποίες οι συναισθηματικές αντιδράσεις πρέπει να βρίσκονται υπό έλεγχο. Οι πιο ηλικιωμένοι πραγματικά βλέπουν τον κόσμο μέσα από ροζ γυαλιά.

Επομένως, παρά το γεγονός ότι σε κανέναν δεν αρέσει να γερνά, η κατάσταση δεν είναι απογοητευτική. Στην πραγματικότητα μάλιστα μάλλον θα πρέπει να πάψετε να ανησυχείτε. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που είναι πιο χαλαροί και ήρεμοι έχουν λιγότερες πιθανότητες να πάθουν άνοια από ό,τι αυτοί που ανησυχούν και στρεσάρονται περισσότερο. Σε μια μελέτη άνθρωποι οι οποίοι δεν ήταν κοινωνικά δραστήριοι αλλά ήταν ήρεμοι παρουσίασαν κατά 50% χαμηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν άνοια σε σύγκριση με εκείνους οι οποίοι ήταν απομονωμένοι αλλά είχαν την τάση να ανησυχούν και να στενοχωριούνται. Αυτό είναι πιθανό να οφείλεται σε υψηλότερα επίπεδα της προκαλούμενης από το στρες κορτιζόλης, η οποία ενδέχεται να προκαλεί συρρίκνωση του πρόσθιου κογχομετωπιαίου φλοιού, μιας περιοχής η οποία συνδέεται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ και την κατάθλιψη στους πιο ηλικιωμένους.

Παρ΄ ότι λοιπόν ο εγκέφαλός μας δεν εμφανίζει ρυτίδες ούτε χαλαρώνει όπως το δέρμα μας, χρειάζεται και αυτός ανάλογη φροντίδα και προσοχή, γι΄ αυτό μην τον εγκαταλείπετε. Μόλις παρατηρήσετε τα πρώτα σημάδια της ηλικίας, αρχίστε να βγαίνετε για έναν περίπατο και να λύνετε σταυρόλεξα και προσπαθήστε να γελάτε: έτσι ίσως μπορέσετε να αντισταθμίσετε κάποιες από τις αμαρτίες της νεανικής σας ηλικίας.

Κουβεντιάζομε, αλλά δεν συνεννοούμαστε

Για να παρακολουθήσει ο άλλος τη σκέψη σου και να συλλάβει το σωστό νόημά της, όταν την εκφράζεις προφορικά ή γραπτά, δεν αρκεί να μιλεί την ίδια γλώσσα μαζί σου, αλλά πρέπει και να θέλει και να μπορεί να σε καταλάβει. Αυτή την αλήθεια τη λησμονούμε πολύ συχνά και για τούτο οι σχέσεις μας με τους συμπατριώτες, τους ομότεχνους, τους φίλους, τους συντρόφους της ζωής μας, δυσκολεύονται πολύ περισσότερο από όσο είναι από την ίδια τη φύση των πραγμάτων δύσκολες. Οι άνθρωποι δεν μιλούν, ούτε ακούνε, πάντοτε με την πρόθεση να επικοινωνήσουν με τον όμοιό τους και να συνεννοηθούν μαζί του.

Όπως και κάθε άλλη πράξη τους, έτσι και αυτή έχει πολλά και ποικίλα ελατήρια. Ο λόγος, ο προφορικός ή ο γραπτός, είναι κι αυτός ένα μέσον που το μεταχειρίζεται καθένας για κάποιο σκοπό. Αλλά οι σκοποί είναι πολλοί, και όχι ένας μόνο: η συνεννόηση. Έρχεται λ.χ. ένας γνώριμος σου στον κύκλο που σε περιστοιχίζει, σε ακούει να αναπτύσσεις τη γνώμη σου απάνω σε κάποιο θέμα, προσέχει και συ νομίζεις ότι προσπαθεί να καταλάβει τι λες. “Όταν όμως αρχίζει κι αυτός να μιλεί για το ίδιο ζήτημα, ξαφνιάζεσαι- άκουσε, μα δεν κατάλαβε τίποτα απ’ όσα είπες, γιατί αυτός είχε το νου του σε όσα ο ίδιος ήθελε να διατυπώσει ή να προτείνει, άσχετα με τη δική σου τοποθέτηση των πραγμάτων. Κάποιος άλλος λοιπόν είναι ο σκοπός του: να προβάλει τον έαυτό του, να εκθέσει εσένα ή άλλον ομοϊδεάτη σου, να στρέψει προς άλλη κατεύθυνση τη συζήτηση, γιατί άλλα είναι τα δικά του ενδιαφέροντα ή γιατί κάτι άλλο επιδιώκει που αργότερα θα φανεί κ.ο.κ. Το ίδιo πλήθος και η ίδια ποικιλία ελατηρίων μπορεί να υπάρχει και σε σένα που μιλείς- δίνεις την εντύπωση ότι είσαι αποκλειστικά προσηλωμένος στη λογικήν ακολουθία ή στην πραγματική θεμελίωση των Ιδεών που εκθέτεις, είναι όμως πολύ πιθανό να έχεις άλλους σκοπούς: να εντυπωσιάσεις, να επικρίνεις, να ειρωνευτείς, να αποσπάσεις μιαν επιδοκιμασία που σκέπτεσαι κατόπι να την εξαργυρώσεις με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κ.ο.κ.

Δεν είναι λοιπόν καθόλου διπλά και καθαρά τα πράγματα στο διάλογο μεταξύ των ανθρώπων, είτε ο διάλογος αυτός γίνεται με τη συζήτηση είτε αναπτύσσεταιc σιωπηρά, με το διάβασμα λ.χ. ενός άρθρου ή ενός βιβλίου. Στην τελευταία περίπτωση το φαινόμενο είναι ακόμη πιο περίεργο. Τη γνώμη του «άλλου» την έχομε «τυπωμένη» μπροστά μας δεν είναι «φτερωτή», όπως ο προφορικός λόγος, πού όσο καλή μνήμη κι αν έχομε, ποτέ δεν είμαστε βέβαιοι ότι τον έχομε συγκρατήσει με απόλυτη ακρίβεια. Εδώ υπάρχει το ίδιο το ενυπόγραφο «κείμενο», και μπορούμε (αν αμφιβάλλομε) να το διαβάσομε και να το ξαναδιαβάσομε. Εντούτοις…

Κάνετε μόνοι σας το πείραμα σε κύκλο φίλων σας, του ίδιου έστω κοινωνικού στρώματος, της ίδιας ηλικίας, της ίδιας πάνω—κάτω παιδείας. Δώσετε τους να διαβάσουν από κάποιο βιβλίο ένα κεφάλαιο, μία σελίδα, ένα εδάφιο και ρωτήσετέ τους τι κατάλαβαν. Αν τύχει και το θέμα έχει επικαιρότητα ή άμεση σχέση με ζωτικά διαφέροντα του ερωτώμενου, θα δείτε με μεγάλην έκπληξη πόσο οι ερμηνείες πού δίνονται διαφέρουν (κάποτε ριζικά) η μια από την άλλη. Για τον απλούστατο λόγο ότι ή ψυχική τοποθέτηση του καθενός απέναντι στο κείμενο που διάβασε υπήρξε διαφορετική.

Δεν είναι όλοι ικανοί ούτε πρόθυμοι να «αποσπασθούν» από τον εαυτό τους και να «δοθούν» στον κόσμο των ιδεών πού ανοίγεται μπροστά τους, για να συλλάβουν το περιεχόμενο και την αλληλουχία τούς, έτσι όπως ο συγγραφέας τού κειμένου τις παρουσιάζει και τις διευκρινίζει. Οι περισσότεροι, οι πλείστοι «διαβάζουν» μέσα στο ξένο γραπτό τις δικές τους υποθέσεις, προσδοκίες ή υποψίες —τίς δικές τους συμπάθειες ή αντιπάθειες— τις δικές τους αντιλήψεις ή αντιγνωμίες. Αλίμονο δε αν το όνομα του συγγραφέα είναι «συναισθηματικά χρωματισμένο» μέσα στη συνείδησή τους· τότε οι αποκλίσεις είναι απίθανα μεγάλες. Απορεί κανείς, όταν ακούει τις υποστηριζόμενες ερμηνείες, πώς είναι δυνατόν το ίδιο πράγμα να είναι και άσπρο και μαύρο για την πνευματική όραση υγιών ανθρώπων.

Για να καταλάβεις κάτι που λέγεται ή γράφεται από κάποιον απαιτούνται λοιπόν πολλές προϋποθέσεις. Πρώτα πρέπει όχι μόνο να θέλεις ή μόνο να μπορείς – αλλά ταυτόχρονα και να θέλεις και να μπορείς να καταλάβεις αυτό που ακούς ή διαβάζεις. Γιατί είναι δυνατόν να θέλεις, αλλά να μη μπορείς· όπως είναι δυνατόν να μπορείς, αλλά να μη θέλεις να εννοήσεις. Και τότε φυσικά δεν «καταλαβαίνεις».

Θέλω σημαίνει εδώ ότι εμφορούμαι από την καθαρή πρόθεση να εισδύσω στα λεγόμενα ή γραφόμενα και να συλλάβω το νόημά τους σε συνάρτηση με τη βούληση εκείνου που τα λέγει ή τα γράφει, όχι κατά τη δική μου διάθεση.

Και μπορώ σημαίνει ότι έχω (από μάθηση και ιδιοφυΐα) την ικανότητα να κινούμαι με κάποιαν άνεση μέσα στον κόσμο των εννοιών και των συμβόλων του ανθρώπου που τον ακούω ή τον διαβάζω. Και έτσι κατορθώνω να τον προσεγγίσω πνευματικά από πολύ κοντά, και να κάνω τις ιδέες του ιδέες μου, τα επιχειρήματά του επιχειρήματά μου, τις διακρίσεις του διακρίσεις μου, τις αποχρώσεις του αποχρώσεις μου — και πριν απ’ όλα να κάνω τις λέξεις του λέξεις μου.

Σ’ αυτό το τελευταίο σημείο βρίσκεται ο κόμπος του προβλήματος. Κατά την κοινή αντίληψη, φτάνει να μιλείς των ίδια εθνική γλώσσα (π.χ ελληνικά, γαλλικά, ή κινέζικα) μ’ έναν άλλο άνθρωπο, για να συνεννοηθείς μαζί του. Αυτό είναι σωστό μόνο έως ένα βαθμό, και μάλιστα πολύ περιορισμένο. Βεβαίως καταλαβαίνομε τον ομόγλωσσο, αλλά στις πολύ κοινές σχέσεις της ζωής, μέσα σ’ αυτό που ονομάζουμε καθημερινότητα. “Όταν όμως εγκαταλείπει κανείς αυτή την επιφάνεια τότε και αρχίζει να μπαίνει παραμέσα σε κάποιο βάθος, τότε ανακαλύπτει με έκπληξη, με αμηχανία, ακόμη και με τρόμο, ότι οι ίδιες «λέξεις» δεν έχουν για όλους μας το ίδιο “νόημα”, ότι συχνότατα τα “ίδια λέμε” και “άλλα καταλαβαίνομε”. Με αποτέλεσμα ή απόσταση που μας χωρίζει από τους ομοίους μας να γίνεται κάποτε πολύ μεγάλη, αγεφύρωτη. Κουβεντιάζομε, αλλά δεν συνεννοούμαστε …

Πώς συμβαίνει αυτό; Η πλήρης εξήγηση θα μας τραβούσε πολύ μακριά. Θά περιοριστώ σε μια πρόχειρη, αλλά επαρκή. Οι «λέξεις» οποιασδήποτε γλώσσας δεν έχουν ούτε μόνιμο νοηματικό περιεχόμενο, ούτε σταθερό λογικό περίγραμμα. Αλλά είναι κάτι ρευστό και κυμαινόμενο που αποκτά κάποιαν ευστάθεια μόνο όταν καθηλωθεί με την πειθαρχία που συμβατικά επιβάλλει μια ορισμένη χρήση. Για να βεβαιωνόμαστε λοιπόν ποιο είναι το νόημά τους την ώρα που τις ακούμε, πρέπει να κάνομε την αναφορά προς αυτή την ορισμένη χρήση. Οι λέξεις λ.χ. έργο, έλξη, ισορροπία άλλο νόημα έχουν στο στόμα ενός φυσικού, και άλλο όταν τις μεταχειρίζεται ένας ψυχολόγος ή ένας κοινωνιολόγος.

‘Έπειτα οι λέξεις ως φορείς εννοιών φορτίζονται διανοητικά και συναισθηματικά μέσα στον ψυχικό κόσμο του καθενός ανάλογα με τη μόρφωση, την πείρα της ζωής, το χαρακτήρα του. Και για τούτο οι ίδιες λέξεις ηχούν μέσα μας διαφορετικά επειδή πέφτουν και χτυπούν απάνω σε διαφορετικό μέταλλο. Άλλα λ.χ. πράγματα νιώθω εγώ, όταν ακούω ή γράφω τις λέξεις αγάπη, πίστη, τιμή, κι άλλα εσείς, γιατί δεν έχομε όλοι την ίδια σύσταση ψυχής, τις ίδιες εμπειρίες, τον ίδιο διανοητικό και συναισθηματικό κόσμο. Θα έλεγα με μιαν αλληγορία: άλλους αρμονικούς διεγείρουν μέσα μου αυτές οι λέξεις, και άλλους μέσα σας, γιατί το δικό μου ψυχικό όργανο (όπως είναι από φυσικού του και όπως διαμορφώθηκε από την ανατροφή που πήρα, από τον τρόπο και τις περιπέτειες της ζωής μου, από τη μόρφωσή μου κ.τ.λ.) είναι διαφορετικό από το δικό σας. Και οι αρμονικοί εδώ δεν δίνουν στον τόνο απλώς μίαν άλλη απόχρωση, όπως συμβαίνει στη Μουσική, αλλά είναι ικανοί να αλλάξουν κάποτε το ίδιο το ποιόν του.

Τα συμπεράσματα απ’ αυτή τη σύντομη ανάλυση αφήνω τον αναγνώστη να τα βγάλει μόνος του. Είναι πολλά και σοβαρά. Το σπουδαιότερο, νομίζω, θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: Είναι δύσκολη, πολύ δύσκολη η επαρκής, και ίσως αδύνατη, εντελώς αδύνατη η πλήρης συνεννόηση με τούς ομοίους μας, γιατί οι άνθρωποι δεν μοιάζουν ο ένας με τον άλλο σαν δύο σταγόνες νερού, ακόμη και όταν ανήκουν στον ίδιο λαό, στην ίδια γενεά, στην ίδια κοινωνική τάξη, στο ίδιο μορφωτικό επίπεδο. Ο καθένας έχει το δικό του μέταλλο ψυχής, το δικό του διανοητικό και συναισθηματικό βάθος. Ας μιλούν λοιπόν την ίδια γλώσσα, ας μεταχειρίζονται τις ίδιες λέξεις — δεν καταλαβαίνουν εντελώς ο ένας τον άλλο.

Μόνον όταν συμπέσει δύο όργανα να βρεθούν πνευματικά και αισθηματικά συντονισμένα με ακρίβεια απόλυτη —πράγμα πολύ, πάρα πολύ σπάνιο— τότε η μεταξύ τους συνεννόηση μπορεί να είναι πλήρης. Και τη χαίρονται σα μιαν ευλογία που δεν την περίμεναν. Όμως των κοινών ανθρώπων η μοίρα δεν είναι αυτή: ακόμη και κοντά, πολύ κοντά ο ένας προς τον άλλο ζουν και πεθαίνουν χωρίς ποτέ να «συνεννοηθούν» εντελώς.

Η απάτη της μυροβλυσίας του αγίου Δημητρίου!

Ένα από τα σημεία και τέρατα της Ορθοδοξίας είναι η μυροβλησία κάποιων ιερών πτωμάτων. Η ανωτερότης των αρωμάτων αυτών σε σχέση με τα σύγχρονα προϊόντα της τεχνολογίας είναι ασύγκριτος. Δίδω τον λόγον εις τον εξαίρετον επιστήμονα Συμεώνα Πασχαλίδην, επίκουρον του ΑΠΘ:

«Το πρόσφατο γεγονός της αποκάλυψης του ακέραιου λειψάνου του μακαριστού πατρός Βησσαρίωνος κ.α. έχει δημιουργήσει εύλογο ενδιαφέρον ...Για τη θεολογία, το ζήτημα καταρχήν της τιμής των λειψάνων των αγίων εδράζεται σε ένα σαφές δογματικό υπόβαθρο.

 

H αφθαρσία ή ακεραιότητά τους, μαρτυρούμενη συχνά στα θεολογικά κείμενα, όπως και άλλα έκτακτα σημεία μυροβλησία ευωδία κτλ., συνιστά διαχρονικά στην ορθόδοξη παράδοση τεκμήριο αγιότητας.

 

Και σήμερα, άλλωστε, τα ολόσωμα λείψανα αγίων στον ελλαδικό χώρο, όπως των αγίων Σπυρίδωνος, Διονυσίου, Γερασίμου και Ιωάννη του Ρώσου, αλλά και πολλά τεμάχια ιερών λειψάνων …διακρίνονται για την αφθαρσία τους. Σε καμία όμως περίπτωση το θαυμαστό γεγονός της ακεραιότητας ενός λειψάνου δεν πρέπει να οδηγεί σε θρησκειοποίηση της πίστης, αλλά ούτε να θεωρείται πως παραβιάζει την ελευθερία του ανθρώπου να πιστέψει».

Ομολογώντας πως δεν καταλαβαίνω τι πάει να πει «θρησκειοποίηση της πίστης».

 

 Ο Άγιος Δημήτριος προστάτης της Θεσσαλονίκης ήταν στρατιωτικός του ρωμαϊκού στρατού που ο αυτοκράτορας σκότωσε γιατί ήταν Χριστιανός. Από το τάφο του ανάβλυσε μύρο που το μάζευε ο κόσμος και γιατρευόταν. Χιλιάδες τα θαύματα, μπροστά τους τα θαύματα του Χριστού ωχριούν. Το μεγαλύτερο ίσως ''θαύμα'' του να είναι ότι το 1207 εκατοντάδες χρόνια μετά το θάνατό του, σκότωσε με χριστιανική αγάπη έξω από τα τείχη της πόλης τον πολεμοχαρή τσάρο των Βουλγάρων Iωανίτζη που την πολιορκούσε και που οι Βυζαντινοί τον αποκαλούσαν Σκυλογιάννη (Βλ. εικόνα) ενώ ήταν έτοιμος να επιτεθεί στη Θεσσαλονίκη. Το μοτίβο της εικόνας που υπάρχει σε αρχαίο επιτύμβιο του Κεραμεικού, θα το δούμε και με τον δρακοφονιά Γεώργιο (εκείνη την εποχή υπήρχαν δράκοι).

 

ΔΕΣ:

• Κατασκευή αγίων για να ζεσταθεί το παγκάρι...
• Χριστιανική Λειψανολατρεία

Θρησκεία ή βίωμα;
Πίστη, βίωμα και εμπειρία
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ: Η Θρησκευτική Αντίληψη
 

O Cyril Mango είναι καθηγητής βυζαντινής και νεοελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Στο βιβλίο του «Βυζάντιο, η αυτοκρατορία της Ν. Ρώμης»-(Μορφ.Ίδρ.Εθν.Τραπέζης-1999), αμφισβητεί το θαύμα (σ.188 ) και ισχυρίζεται πως υπάρχει τριπλή απάτη της δήθεν μυροβλησίας, του δήθεν πτώματος, του δήθεν Αγ. Δημητρίου. Ο Αγ. Δημήτριος είναι ένας από τους ανύπαρκτους ψευδοάγιους που κατασκευάστηκαν από τους χριστιανούς συναξαριστές ώστε να πείσει τους στρατιωτικούς της  Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που ήταν κυρίως Μιθραϊστές να αλλαξοπιστήσουν. Οι περισσότεροι στρατιωτικοί  Άγιοι όπως π.χ. ο Αγ. Γεώργιος είναι μόνο στην άρρωστη και συμπλεγματική φαντασία των χριστιανών. Το όνομα Κύριλλος το οποίο φέρει με υποψιάζει πως είναι Βούλγαρος Ορθόδοξος, και δεν μπορεί να χωνέψει πως οι Βούλγαροι χάσανε την Σαλονίκη μας μέσα από τα χέρια τους όταν στις 27 του Οκτώβρη ο Στρατός μας μπήκε στην πόλη. Κι εμείς για να τους πικάρουμε γιορτάζουμε την κατάληψή της στις 26 ανήμερα του Αγίου, όπως κάνουμε και με τις 25 Μαρτίου, για να σκάνε οι οχτροί μας οι άπιστοι Τούρκοι και οι άθεοι Εβραίοι.
 

«Κλείνουν 109 χρόνια από την είσοδο του Eλληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη, στις 27/10/1912. Η μετάθεση της επετείου, ώστε να συμπίπτει με τη γιορτή του Αγ. Δημητρίου, έχει ξεχαστεί».

 

Νίκος Ζαχαρόπουλος ομότιμος καθηγητής θεολογικής πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης παραδέχεται: Με αγωγό στέλνουν το μύρο στον δήθεν μυροβλύτη Αγ. Δημήτριο της Θεσσαλονίκης!

Ο αγωγός που γίνεται η δήθεν μυροβλυσία είναι από τον προϋπάρχοντα ναό της θεάς Δήμητρας που είναι επικαλυμμένος από τον σύγχρονο ναό. (Από τότε γινόντουσαν τα ίδια θαύματα!)

Οι μουμιοποιήσεις είναι φυσικό φαινόμενο, το μύρο είναι στημένο θαύμα;
 

Να λοιπόν γιατί επιμένουμε πως ότι η κοροϊδία είναι επάγγελμα στους κόλπους της θρησκείας.

ΑΙΩΝΙΑ ΣΠΑΡΤΗ: Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ

ΑΣΚΟΠΗ ΘΥΣΙΑ ή ΜΑΧΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗΣ;

Τιμή σ' εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες.

Πότε από το χρέος μη κινούντες, δίκαιοι κ' ίσοι, σ' ολες των τες πράξεις, 

αλλά με λύπη κιόλας κ' ευσπλαχνία, γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι 

κι όταν είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες, 

όσο μπορούνε΄ πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδωμένους. 

Και περισσότερη τιμή τους πρέπει όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) 

πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, και οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

Έτος 480 πριν την απαρχή της χριστιανικής χρονολογήσεως. Οι στρατιές του Ξέρξη έχουν περάσει τη Μακεδονία και πορεύονται προς τη Νότιο Ελλάδα. Η πλειοψηφία των πόλεων της κυρίως Ελλάδος έχουν ήδη «μηδίσει», αν όχι συστρατευθεί κιόλας με τους εισβολείς.

 
Οι αρχικώς εχθροί των Περσών Θεσσαλοί, «μηδίζουν» και αυτοί αισθανθέντες εγκατάλειψη μετά από την αδυναμία των Νοτιοελλήνων να τους βοηθήσουν. Προηγουμένως είχαν στείλει κήρυκες στον Ισθμό, στους «προβούλους» των Πελοποννησίων, για οπλιτική βοήθεια προς το δυνατό θεσσαλικό ιππικό. Η απόβαση 10.000 οπλιτών στην Άλο του Παγασητικού υπό τον Λακεδαιμόνιο Ευαίνετο και τον Αθηναίο Θεμιστοκλή και η εν συνεχεία στρατοπέδευσή τους στα Τέμπη, λήγει αδόξως με εγκατάλειψη των στενών όταν ο σύμμαχος των Περσών Αλέξανδρος ο Μακεδών στέλνεται από τον Ξέρξη και επιτυγχάνει να τους τρομάξει περιγράφοντάς τους απλώς τον όγκο του στρατού των Περσών.

 
Στη Βοιωτία, μόνον οι Πλαταιείς και οι Θεσπιείς δεν έχουν δώσει «γη και ύδωρ», στη δε Στερεά μόνον οι Αθηναίοι, ενώ στην Πελοπόννησο, οι Αργείοι δηλώνουν «ουδέτεροι» από μίσος κατά των Σπαρτιατών, εξαιτίας προσφάτου απωλείας 6.000 ανδρών τους σε μία νίκη του αδελφού του βασιλέως Λεωνίδου Κλεομένους του Αναξανδρίδου.

 
Οι Κερκυραίοι στέλλουν 60 τριήρεις, οι οποίες όμως σταματούν στο ακρωτήριο Ταίναρο με τη δικαιολογία ότι δεν μπορούν να περιπλεύσουν τον Μαλέα, ενώ, κατά τον Ηρόδοτο, ανέμεναν να προσχωρήσουν στον Ξέρξη σε περίπτωση νίκης του. Οι Κρήτες πάλι, αρνούνται την όποια συμμετοχή στην αντίσταση κατά των Περσών, με διάφορες προφάσεις.

 
Οι μη «μηδίσαντες» Έλληνες, μετά από πολλές συνεδριάσεις και αλλαγές σχεδίων, εγκρίνουν ένα πολεμικό σχέδιο για ταυτόχρονη αντίσταση στις Θερμοπύλες (από ξηράς) και στο ακρωτήριο Αρτεμίσιο. Ο βασιλεύς της Σπάρτης Λεωνίδας, πιστός σε προσωπική υπόσχεση που είχε δώσει προς τους συμμάχους, επικεφαλής της προσωπικής του φρουράς την οποία είχε δικαίωμα να μετακινεί ακόμη και χωρίς την έγκριση της Γερουσίας και των Εφόρων, αρχίζει μία πορεία «ευψυχίας» προς τις Θερμοπύλες, συσπειρώνοντας γύρω του 4.000 Πελοποννησίους («..εκ Πελοποννήσου χιλιάδες τέταρες», Ηρόδοτος, Ζ 227) 500 Τεγεάτες, 500 Μαντινείς, 120 Ορχομενίους, 1000 Αρκάδες, 400 Κορινθίους, 200 Φλειασίους, 80 Μυκηναίους, μαζί με τους 300 Σπαρτιάτες του και 900 περιοίκους Λακεδαιμόνιους με 1000 βοηθητικούς είλωτες.

 
Στη φιλοπερσική Θήβα, ο Λεωνίδας πιέζει για συμμετοχή των οπλιτών της και οι δημοκρατικοί της πόλεως (όπως δηλώνει ο Διόδωρος, ΙΑ 4, 7) του δίδουν 400 άνδρες, με επικεφαλής τον Λεοντιάδη (κατά τον Ηρόδοτο πάντως, ο Λεωνίδας τους πήρε μαζί του περισσότερο ως ομήρους). Οι Πλαταιείς, αν και ελάχιστα γνωρίζοντες τα ναυτικά πράγματα, προσφέρονται να επανδρώσουν τις αθηναϊκές τριήρεις, ενώ οι Θεσπιείς στέλλουν στον Λεωνίδα 700 οπλίτες (το στρατιωτικό άπαν της πόλεως) υπό τον Δημόφιλο του Διαδρόμου, και στο στρατό του προστίθενται τέλος 1000 ακόμη Οπούντιοι Λοκροί, παρά το ότι είχαν δηλώσει υποταγή στον Ξέρξη.

 
Απέναντι στους έτοιμους να μηδίσουν Φωκείς, ο Λεωνίδας χρησιμοποιεί το κατά συνθήκην ψεύδος, δηλώνοντάς τους ότι τάχα είναι απλώς οι «πρόδρομοι» των Πελοποννησίων. Οι Φωκείς στέλλουν 1000 οπλίτες, αλλά προφασίζονται ότι θα αναλάβουν (παρά τον υπερβολικό αριθμό τους) τον υποτίθεται σοβαρό ρόλο της φυλάξεως μίας ατραπού που εγνώριζαν από την προ ολίγων ετών εισβολή στη χώρα τους των Θεσσαλών.

 
Στις 28 Ιουλίου, ο Ελληνικός στόλος φθάνει και αγκυροβολεί στο Αρτεμίσιο ακρωτήριο.
Στις 2 Αυγούστου, ο στρατός του Λεωνίδου φθάνει και στρατοπεδεύει στις Θερμοπύλες.
Στις 12 Αυγούστου, φθάνει μπροστά στις Θερμοπύλες η πρωτοπορία των Περσών.
Στις 14 Αυγούστου, ολοκληρώνεται η άφιξη του Περσικού στρατού.

 
Η μάχη των Θερμοπυλών έγινε στις 17, 18 και 19 Αυγούστου, σε τρείς φάσεις, παράλληλες με ισόποσες φάσεις της ναυμαχίας του Αρτεμισίου. Οι Πέρσες καθηλώνονται στις Θερμοπύλες και έχουν άπειρες απώλειες, ενώ στο Αρτεμίσιο οι συγκρούσεις δεν έχουν νικητή.

 
Την 18η Αυγούστου, ο προδότης Εφιάλτης παρουσιάζεται στον Ξέρξη και έναντι αμοιβής προσφέρεται να οδηγήσει τον Περσικό στρατό στα νώτα των Ελλήνων, μέσω της ατραπού που υποτίθεται ότι εφύλασσαν οι Φωκείς. 10.000 «Αθάνατοι» (επίλεκτοι Πέρσες στρατιώτες) υπό τον στρατηγό Υδάρνη, αρχίζουν να ανεβαίνουν την ατραπό αμέσως μετά τη δύση του ηλίου.

 
Αντί να φυλάξουν την προ της Αγορασίας ατραπό, οι Φωκείς έχουν στρατοπεδεύσει στο ανατολικό άκρο του οροπεδίου της Νεβροπόλεως, προφανώς για εύκολη και ακαταδίωκτη φυγή προς την χώρα τους (τον επόμενο χρόνο προσήλθαν οικειοθελώς ως σύμμαχοι του Μαρδονίου στη μάχη των Πλαταιών). Μέσα στη νύκτα, οι Πέρσες προσπερνούν δίχως την ελάχιστη έστω αψιμαχία τους Φωκείς, οι οποίοι έχουν σκαρφαλώσει στο ύψωμα Μουρούζου και αρχίζουν την κατάβαση προς την νότιο πλευρά των στενών των Θερμοπυλών στην οποία θα έφθαναν στις 8 το πρωϊ της 19ης Αυγούστου («ώρην πληθώρης της Αγοράς») μετά από περίπου 12 ώρες πορεία.

 
Ο Λεωνίδας μαθαίνει για την προδοσία από τους ανιχνευτές του και πιστός στο καθήκον να κρατήσει τα στενά όσο διαρκούσε η ναυμαχία του Αρτεμισίου για να μην αποκλεισθεί ο στόλος στο Μαλιακό Κόλπο (και όχι τάχα εξ υποχρεώσεως στον «δεσπότη νόμο» (*), αφού μπορούσε δίχως πρόβλημα να κάνει στρατηγική υποχώρηση για φύλαξη του Ισθμού σύμφωνα με την επίσημη απόφαση της πατρίδος του), καταστρώνει σχέδιο για διμέτωπο αγώνα (όπως πολύ ορθώς ανέλυσαν οι J. Bury το 1898 και ο Ευάγγελος Ζαμάνος) στέλλοντας τους 4000 Λοκρούς και Πελοποννησίους να αναχαιτίσουν τους κατάκοπους και ελαφρά οπλισμένους «Αθανάτους». Ο ίδιος με τους Λακεδαιμονίους του, τους Θηβαίους και τους 700 Θεσπιείς, μένει να κρατήσει τα στενά έως να επιστρέψουν οι αναχαιτιστές. Οι τελευταίοι ωστόσο, αντί να κάνουν το καθήκον τους, φοβηθέντες μην περικυκλωθούν εγκαταλείπουν την περιοχή και επιστρέφουν στις ιδιαίτερες πατρίδες του (παρά το ότι η εθνική μας προπαγάνδα, για την ανάγκη του να υπάρξει εν συνεχεία η Σαλαμίς και οι Πλαταιές, έπλεξε τον μύθο ότι τάχα τους απέπεμψε ο ίδιος ο Λεωνίδας)

(*) Ο «δεσπότης νόμος» κατά των «τρεσσάντων» δεν αφορούσε στρατηγικές αλλά άτακτες υποχωρήσεις (έχουμε δύο υποχωρήσεις του ναυάρχου Ευρυβιάδου στο Αρτεμίσιο, και βλέπουμε επίσης στις Πλαταιές τον Παυσανία να αλλάζει δύο φορές θέση μέσα στη νύκτα, υποχωρώντας μάλιστα στους πρόποδες του Κιθαιρώνος).

Στην άλλη πλευρά των Στενών, οι Λακεδαιμόνιοι και Θεσπιείς πολεμούν γενναιότατα και μάλιστα αποτολμούν και έξοδο από το κυρίως στενό «εις το ευρύτερον του αυχένος», παραταχθένες σε όλο το πλάτος, έως της αποτόμου ακτής της θαλάσσης. Ακολουθεί σφοδρή σύγκρουση και κατασφαγή των Περσών που μπουλουκηδόν πέφτουν επάνω στην Ελληνική φάλαγγα, μαστιγούμενοι από τους αξιωματικούς τους. Πάμπολλοι εκ των εισβολέων καταπατούνται υπό των επερχομένων συμπολεμιστών τους.

 
Οι Έλληνες επιχειρούν 4 αντεπιθέσεις, κατά τις οποίες τρέπουν τους εισβολείς σε φυγή. Σε μία από τις συγκρούσεις σκοτώνεται ο Λεωνίδας, το δε σώμα του ανασύρεται κάτω από σωρούς νεκρών εχθρών. Τότε είναι που οι μαχόμενοι βλέπουν στα νώτα τους τον Υδάρνη με τους «Αθανάτους» του. Καταλαβαίνοντας τι έχει συμβεί, συμπτύσσονται και επιστρέφουν στα στενά. Ενώ παραδίδονται στους Πέρσες με τα χέρια ψηλά οι Θηβαίοι, οι αποδεκατισθέντες Λακεδαιμόνιοι και Θεσπιείς καταφεύγουν στον λοφίσκο Κολωνό, όπου εξοντώνονται μέχρι ενός, τοξευθέντες με δεκάδες χιλιάδες περσικά βέλη. Οργισμένος ο Ξέρξης, σταυρώνει το κορμί του νεκρού Λεωνίδα, ενώ, στο άκουσμα της σφαγής των Σπαρτιατών και Θεσπιέων, ο Ελληνικός στόλος υποχωρεί προς νότον για να μη παγιδευθεί.

Έλληνα! Αντίθετα από όσα υποστηρίζει η προπαγάνδα εκείνων που σε θέλουν αιωνίως υπόδουλο και εν υπνώσει, οι Λακεδαιμόνιοι και Θεσπιείς που εφονεύθησαν στις Θερμοπύλες, δεν έχυσαν το αίμα τους γιατί τάχα ήσαν… ερωτευμένοι με τον θάνατο ή γιατί έπασχαν από… μαρτυρική διάθεση. Έμειναν εκεί και επολέμησαν έως θανάτου σε λογικό και στρατηγικό αγώνα, πιστοί στο καθήκον και στην υπόσχεση πολεμιστού προς πολεμιστή, καλύψαντες τους συμμαχητές τους που μάχονταν στο Αρτεμίσιο, πιστοί στις αξίες που τους είχε διδάξει η πατρώα Παιδεία, ελευθεροπρεπείς και υπέροχοι ως πρέπει στους πραγματικούς Έλληνες.

Οι Θερμοπυλομάχοι δεν είναι άπιαστοι ήρωες ή μακρινές ιστορικές φιγούρες για να τους εκμεταλλεύονται οι πατριδοκάπηλοι και οι πλείστοι όσοι απατεώνες που καταδυναστεύουν πνευματικώς τον τόπο μας. Οι Θερμοπυλομάχοι είναι αιώνια παραδείγματα προς μίμησιν, μας καλούν σε καθημερινή μάχη και εμμονή στις αξίες και τα ιδανικά μας, στον καθημερινό πόλεμο, τον αόρατο πόλεμο που μαίνεται τριγύρω μας και όσο λιγότερο τον συνειδητοποιούμε εμείς τόσο χειρότερα για εμάς τους ιδίους, για την πατρογονική μας κληρονομιά, για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά μας.

Η ΑΓΝΟΙΑ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝΕΙ.
ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΓΙΑ ΘΕΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΟΝΟΥΣ.

ΔΕΣ: 

ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ: Η ΙΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Η ΠΡΩΤΗ (492 π.Χ. - 490 π.Χ.) – ΔΕΥΤΕΡΗ (480 π.Χ. - 479 π.Χ.) ΠΕΡΣΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ''ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑΣ''

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ: Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ ΚΑΙ Η ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ