ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (308-340)

ΚΑΣΑΝΔΡΑ
ἄνεχε, πάρεχε· φῶς φέρω, σέβω, φλέγω, [στρ.]
ἰδού, ἰδού,
λαμπάσι τόδ᾽ ἱερόν.
310 ὦ Ὑμέναι᾽ ἄναξ·
μακάριος ὁ γαμέτας,
μακαρία δ᾽ ἐγὼ βασιλικοῖς λέκτροις
κατ᾽ Ἄργος ἁ γαμουμένα.
Ὑμήν, ὦ Ὑμέναι᾽ ἄναξ.
315 ἐπεὶ σύ, μᾶτερ, ἐπὶ δάκρυσι καὶ
γόοισι τὸν θανόντα πατέρα πατρίδα τε
φίλαν καταστένουσ᾽ ἔχεις,
ἐγὼ τόδ᾽ ἐπὶ γάμοις ἐμοῖς
320 ἀναφλέγω πυρὸς φῶς
ἐς αὐγάν, ἐς αἴγλαν,
διδοῦσ᾽, ὦ Ὑμέναιε, σοί,
διδοῦσ᾽, ὦ Ἑκάτα, φάος,
παρθένων ἐπὶ λέκτροις ἃ νόμος ἔχει.

325 πάλλε πόδ᾽ αἰθέριον, ‹ἄναγ᾽› ἄναγε χορόν, [αντ.]
εὐάν, εὐοῖ,
ὡς ἐπὶ πατρὸς ἐμοῦ
μακαριωτάταις
τύχαις. ὁ χορὸς ὅσιος·
ἄγε σὺ Φοῖβέ νιν κατὰ σὸν ἐν δάφναις
330 ἀνάκτορον θυηπόλῳ.
Ὑμήν, ὦ Ὑμέναι᾽, Ὑμήν.
χόρευε, μᾶτερ, ἄναγε, πόδα σὸν
ἕλισσε τᾷδ᾽ ἐκεῖσε μετ᾽ ἐμέθεν ποδῶν
φέρουσα φιλτάταν βάσιν.
335 βοᾶτε τὸν Ὑμέναιον, ὤ,
μακαρίαις ἀοιδαῖς
ἰαχαῖς τε νύμφαν.
ἴτ᾽, ὦ καλλίπεπλοι Φρυγῶν
κόραι, μέλπετ᾽ ἐμῶν γάμων
340 τὸν πεπρωμένον εὐνᾷ πόσιν ἐμέθεν.

***
Έρχεται η Κασσάντρα χορεύοντας έναν τρελό χορό· φορεί δάφνινο στεφάνι και είναι στολισμένη με άσπρες ταινίες· έχει κρεμασμένο πάνω της ένα μεγάλο κλειδί και κρατάει αναμμένο δαυλό.

ΚΑΣΣΑΝΤΡΑΨηλά κρατάτε, φέγγετε ω!Φέρνω φως, αγιάζω, φωτίζω,γιά ιδές, γιά ιδές,με λαμπάδες αυτό το ναό.310Ω Υμέναιε, Υμέναιε αφέντη!Μακάριος ο γαμπρός,μακάρια κι εγώ, που νυφούλα πηγαίνωστ᾽ Άργους το ρήγα τον τρανό.Υμέναιε, Υμέναιε.Αφού όλο κλαις, μανούλα, εσύτο σκοτωμένο μου πατέρακαι την πατρίδα τη χρυσή,του γάμου μου το φως αυτό320τ᾽ ανάβω εγώ και το κρατώνα λαμπαδιάσει πέρα ώς πέρα,να φέξει, φλόγες να πετάξει·είναι, μανούλα, η νυφικήλαμπάδα μου, η παρθενική,κατά το νόμο και την τάξη,κι εσέ τη δίνω, Υμέναιε, νά τη,τη δίνω και σ᾽ εσένα, Εκάτη.
Σέρνε, έλα, σέρνε το χορό,πήδα —μπρος!— ψηλά στον αέρα,ευάν, ευοί,όπως πριν στον παλιό τον καιρό,στις λαμπρές του πατέρα μου μέρες.Ιερός είν᾽ ο χορός·ω σέρνε τον, Φοίβε, για μέ την ιέρεια330μες στο δαφνόζωστο ναό.Υμέναιε, Υμέναιε.Έμπα, μανούλα, στο χορό·τα βήματά σου στα δικά μουμια δω μια κει, να σε χαρώ,μανούλα, ρύθμιζε· για ιδές!Και με χαρές και με κραυγέςπείτε τραγούδι εσείς του γάμου,κορίτσια της Φρυγίας· τιμήστε,λαμπροντυμένες γιορτινά,τη νύφη· και το βασιλιά,Τρωαδιτοπούλες, τραγουδήστεπου όρισε η Μοίρα και τον δίνει340γαμπρό στη νυφική μου κλίνη.

ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

«Η πολιτεία των φιλοσόφων

 

Την παραβολή της σπηλιάς μπορούμε να τη διαβάσουμε στον πλατωνικό διάλογο Πολιτεία. Στο διάλογο αυτό, ο Πλάτωνας περιγράφει την ιδανική πο­λιτεία∙ φαντάζεται, δηλαδή, μια ιδανική πολιτεία — αυτό, δηλαδή, που εμείς α­ποκαλούμε «κοινωνία της ουτοπίας». Με λίγα λόγια, ο Πλάτωνας θεωρούσε ό­τι στην ιδανική πολιτεία θα έπρεπε να κυβερνούν οι φιλόσοφοι. Και για να αι­τιολογήσει την άποψη του, χρησιμοποίησε το σώμα του ανθρώπου.

 

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από τρία μέ­ρη, το κεφάλι, το στήθος και το υπογάστριο. Σε καθένα απ' αυτά τα μέρη α­ντιστοιχεί μια ιδιότητα. Στο κεφάλι αντιστοιχεί η λογική. Στο στήθος, η φιλη­δονία. Σε καθεμιά απ' αυτές τις ιδιότητες αντιστοιχεί, με τη σειρά του, κι από ένα ιδανικό ή, όπως το λέει ο Πλάτωνας, μια αρετή. Η λογική επιδιώκει τη σοφία, η θέληση πρέπει να δείχνει θάρρος και ο πόθος πρέπει να δαμάζεται, για να μπορεί ο άνθρωπος να έχει μέτρο. Μόνο όταν τα τρία μέρη του ανθρώπινου κορμιού λειτουργούν ως αδιάσπαστη ενότητα, μόνο τότε έχουμε έναν άνθρωπο ολοκληρωμένο και σωστό. Στο σχολείο, τα παιδιά μαθαίνουν πρώτα να χαλι­ναγωγούν τις επιθυμίες τους και στη συνέχεια να καταπολεμούν τους φόβους τους και να δείχνουν θάρρος και, τέλος, μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη λογική τους και να επιδιώκουν τη σοφία.
 

Ο Πλάτωνας, τώρα, φαντάζεται μια πολιτεία, δομημένη ακριβώς όπως και το ανθρώπινο σώμα. Όπως και το κορμί μας έχει «κεφάλι», «στήθος» και «υπογάστριο», έχει και η πολιτεία κυρίαρχους, φυλακές (ή στρατιώτες) και την τάξη των εμπόρων (στην οποία, εκτός από τους εμπόρους αυτούς καθ' αυτούς, ανήκουν και οι τεχνίτες και οι αγρότες). Εδώ φαίνεται καθαρά ότι ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί ως υπόδειγμα την ιατρική επιστήμη της επο­χής του. Όπως ο υγιής και γερός άνθρωπος πρέπει να έχει αρμονία και μέ­τρο στη ζωή του, έτσι και στη δίκαιη πολιτεία, καθένας ξέρει ποια ακριβώς είναι η θέση του.

 

Όπως ολόκληρη η φιλοσοφία του Πλάτωνα, στο σύνολο της, έτσι και οι ι­δέες του για την ιδανική πολιτεία δείχνουν καθαρά το ρασιοναλισμό του. Το κυριότερο χαρακτηριστικό μιας σωστής και δίκαιης πολιτείας είναι η διακυ­βέρνηση με τη βοήθεια της λογικής. Κι όπως το κεφάλι κυβερνά το σώμα, έ­τσι και οι φιλόσοφοι πρέπει να κυβερνούν την κοινωνία.

 

Ας δοκιμάσουμε να φτιάξουμε ένα απλό σχεδιάγραμμα των σχέσεων ανά­μεσα στα τρία μέρη του ανθρώπινου σώματος και της ανθρώπινης κοινωνίας:  

Σώμα                          Ψυχή                      Αρετή                         Πολιτεία

Κεφάλι                        Λογική                   Σοφία                          Κυβερνήτης

Στήθος                        Θέληση                 Θάρρος                       Φύλακας

Υπογάστριο                 Επιθυμία              Μέτρο                         Τάξη εμπόρων

J. Gaader, Ο κόσμος της Σοφίας. Μυθιστόρημα για την ιστορία της φιλο­σοφίας, μτφρ. Μ. Αγγελίδου, Αθήνα (Νέα Σύνορα) 1994, σσ. 118-9.

 

Κριτική για τους φιλοσόφους κυβερνήτες"

 

«Δύο γενικά προβλήματα προκύπτουν, αν αντιμετωπίσουμε τον Πλάτω­να από την άποψη των συγχρόνων ιδεών. Το πρώτον είναι: υπάρχει πράγμα­τι αυτό που αποκαλούμε "σοφία"; Το δεύτερον είναι: αν υποθέσουμε ότι υ­πάρχει, μπορεί να επινοηθή ένα πολίτευμα που θα της αναγνώριζε πολιτική εξουσία;

 

Η "σοφία", κατά την έννοια που εξυπονοεί ο όρος, δεν είναι καμιά εξειδι­κευμένη ικανότητα, όπως αυτή που διαθέτει ο παπουτσής, ή ο γιατρός ή ο στρατιωτικός. Πρέπει να είναι κάτι πιο γενικό, μιας και βοηθάει τον άνθρω­πο, όταν την έχει, να κυβερνά συνετά. Νομίζω ότι ο Πλάτων θα μπορούσε να πη ότι συνίσταται στη γνώση του καλού, και θα μπορούσε να συμπλήρω­ση τον ορισμό του με το σωκρατικό δόγμα ότι κανένας δεν αμαρτανει εν επι-γνώσει, απ’ όπου συνέπεται ότι όποιος ξέρει τι είναι καλό κάνει και το σω­στό. Σε μας η άποψη αυτή φαίνεται εντελώς ανεδαφική, θα ήταν περισσότερο φυσικό να ειπούμε ότι υπάρχουν αντίρροπα συμφέροντα και ότι ο πολιτι­κός πρέπει να προσπαθεί να επιτυχή τον καλύτερο δυνατό συμβιβασμό μετα­ξύ τους. Τα μέλη μιας τάξεως ή ενός έθνους μπορεί να έχουν κοινό συμφέρον, συνήθως όμως το συμφέρον τούτο θα έρχεται σε σύγκρουση με τα συμφέρο­ντα άλλων τάξεων ή εθνών. Υπάρχουν, αναντίρρητα, μερικά συμφέροντα κοι­νά σ’ όλη την ανθρωπότητα σαν σύνολο, αλλά δεν εξαρκούν για να καθορί­σουν μια πολιτική δράση. Ίσως να επιτευχθή τούτο κάποτε, στο μέλλον, αλλ' ασφαλώς όχι εφ’ όσον θα υπάρχουν πολλά κυρίαρχα κράτη. Αλλά και τότε ακόμη το δυσκολότερο πρόβλημα στην επιδίωξη του γενικού συμφέρο­ντος, θα συνίσταται στην επίτευξη συμβιβασμού των συνάλληλα εχθρικών ειδικών συμφερόντων.

 

Αλλά κι αν ακόμη υποθέσουμε πως υπάρχει αυτό που λέγεται «σοφία», υ­πάρχει μήπως μορφή πολιτεύματος που να μπορεί να παραδώση την κυβέρνη­ση στον σοφό; Είναι φανερό πως οι πλειοψηφίες, όπως και αϊ γενικαί σύνοδοι, μπορούν να πλανώνται, και πράγματι αυτό συνέβη συχνά. Οι αριστοκρατίες δεν είναι πάντοτε σοφές· οι βασιλιάδες συχνά είναι επιπόλαιοι· οι Πάπαι, παρά το αλάθητο τους, διέπραξαν σοβαρότατα σφάλματα. Και θα βρεθή κανείς να προτείνη την ανάθεση της εξουσίας στους πτυχιούχους των Πανεπιστημίων ή στους καθηγητές της θεολογίας; Ή σε ανθρώπους που γεννήθηκαν φτωχοί και επέτυχαν να κάνουν μεγάλες περιουσίες; Είναι φανερό πως καμμιά νομι­κώς καθορισμένη επιλογή πολιτών δεν θα ήταν στην πράξη σοφότερη από το σύνολο.

 

Θα μπορούσε να υποστήριξη κανείς ότι οι άνθρωποι θα ήσαν ικανοί ν' απο­κτήσουν πολιτική σοφία με κατάλληλη προπαιδεία. Αλλά θα προέκυπτε τότε το πρόβλημα: ποια είναι η κατάλληλη προπαιδεία; Κι αυτό θα κατέληγε πάλιν σε κομματικό ζήτημα.

 

Έτσι, το πρόβλημα της επιλογής "σοφών" ανδρών και της αναθέσεως της κυβερνήσεως σ' αυτούς, παραμένει άλυτο. Και αυτό αποτελεί και το τελικό ε­πιχείρημα υπέρ της δημοκρατίας.»

 

Bertrand Russell, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, μτφρ. Αιμ. Χουρμούζιος, (εκδ. Ι. Δ. Αρσενίδης) Τόμ. Α', σσ. 202-203.

   

 «Ο Πλατωνικός Μύθος του Σπηλαίου – Ιδεαλισμός»

 

Η Εμπειρική Πραγματικότητα ως Είδωλο της Πραγματικότητας των Ιδεών

 

Ο Πλάτων (περ. 427-347 π.Χ.) δεν θεωρούσε τον κόσμο μας τον καλύτερο δυνατό, κάθε άλλο: Είναι ένα είδος φυλακής, γράφει, μέσα στην οποία είμαστε κλεισμένοι, δεμένοι και βυθισμένοι στο σκοτάδι. Αλλά έξω από αυτή τη φυλακή απλώνεται ένας φωτεινός και ελπιδοφόρος κόσμος αληθειών, τις οποίες ονόμασε ιδέες ή ιδεατά - εξ ου και ο χαρακτηρισμός του δόγματος ως «ιδεαλισμού».

 

Ο Πλάτων αναπτύσσει την ιδεαλιστικές του απόψεις κατά τρόπον ιδιαιτέρως α­ξιομνημόνευτο στην Πολιτεία, όπου εκπρόσωπος του, όπως συνήθως, είναι ο μέντο­ρας του Σωκράτης. (Σε ποιο βαθμό ο Σωκράτης πρέσβευε όντως τις απόψεις που του αποδίδει ο Πλάτων είναι άγνωστο). Ο Σωκράτης συγκρίνει τον καθημερινό κό­σμο με «υπόγειο καταφύγιο» ή σπήλαιο, όπου είμαστε αλυσσοδεμένοι επί τόπου. Μπροστά μας υψώνεται ένας τοίχος και πίσω μας υπάρχει μια φωτιά· ανίκανοι να στρέψουμε το κεφάλι μας, βλέπουμε μόνο τις σκιές που προβάλλει η φωτιά επάνω στον τοίχο. Οπότε μοιραίως εκλαμβάνουμε τις σκιές αυτές ως «πραγματικότητα».

 

Εάν όμως μπορούσαμε να ελευθερωθούμε από τα δεσμά μας, ή, έστω να στρέψουμε το βλέμμα μας προς το στόμιο της σπηλιάς, θα συνειδητοποιούσαμε τελικά το σφάλμα μας. Κατ' αρχάς, το ξαφνικό φως θα ήταν επώδυνο και α­ποπροσανατολιστικό. Αλλά, σύντομα, θα προσαρμοζόμασταν και θ' αρχίζαμε να αντιλαμβανόμαστε τα πραγματικά πρόσωπα και αντικείμενα, που κάποτε γνω­ρίζαμε μόνο ως σκιές. Κι όμως· ακόμη και τότε, θα προσκολλούμεθα από συ­νήθεια στις σκιές, συνεχίζοντας να θεωρούμε μόνο αυτές πραγματικές και τις πηγές τους απλές παραισθήσεις. Εάν, όμως, μας τραβούσαν έξω από τη σπη­λιά και προς το φως, τότε αργά ή γρήγορα θα αντιλαμβανόμασταν την ορθή ει­κόνα των πραγμάτων και θα οικτίραμε την προηγούμενη άγνοια μας.

 

Ο παραλληλισμός του Πλάτωνος ισοδυναμεί με ριζική αμφισβήτηση του τρό­που λειτουργίας της ανθρώπινης σκέψης. Έχουμε συνηθίσει, λέγει, να θεωρούμε τα απτά αντικείμενα που μας περιβάλλουν ως πραγματικά ενώ δεν είναι. Ή μάλλον ενώ αυτά είναι απλώς «έκτυπα» και «είδωλα» -δηλαδή κακέκτυπα και λιγότερο πραγματικά ομοιώματα των αμετάβλητων και αιώνιων «ιδεών». Αυτές οι ιδέες, όπως τις ορίζει ο Πλάτων, είναι οι μόνιμες για μας πραγματικότητες, α­πό τις οποίες κατασκευάζονται (με κάποιον τρόπο) ατελή και φθαρτά απτά α­ντίγραφα. Για παράδειγμα, κάθε καρέκλα, στον οικείο για μας κόσμο των αντι­κειμένων, είναι απλώς απομίμηση ή «σκιά» της ιδεατής καρέκλας. Κάθε γρα­φείο είναι αντίγραφο του ιδεατού γραφείου, το οποίο ποτέ δεν αλλάζει, υπάρχει στην αιωνιότητα και πάνω στο οποίο δεν μπορούμε ποτέ να χύσουμε καφέ.

 

Αυτές οι ιδεατές καρέκλες και αυτά τα ιδεατά γραφεία δεν αποτελούν για τον Πλάτωνα σχήμα λόγου, αλλά αντικείμενα περισσότερο "πραγματικά" από τις εγκόσμιες απομιμήσεις τους, αφού είναι και τελειότερα και καθολικά. Επειδή όμως οι ατελείς αισθήσεις μας είναι «ἐκ παίδων» παγιδευμένες στον κόσμο των ειδώλων, είμαστε τυφλοί ως προς τον κόσμο των ιδεών. Το πνεύμα μας είναι δέσμιο των απομιμήσεων, τις οποίες έτσι εκλαμβάνουμε ως πραγμα­τικότητα. Είμαστε φυλακισμένοι σε ένα σπήλαιο ειδώλων.

 

Εν τούτοις, δεν έχουν χαθεί τα πάντα, γιατί, μολονότι ο άνθρωπος είναι αλυσοδε­μένος, η φιλοσοφία μπορεί να τον ελευθερώσει. Αρκεί μόνο να της το επιτρέψουμε και αυτή θα αναλάβει να μας τραβήξει έξω από την σπηλιά του ζόφου και της άγνοιας, προς το φως της αληθινής ύπαρξης. Προς στιγμήν μπορεί να αποδοκιμάσουμε εκείνο που τότε θα δούμε, όντας προσκολλημένοι στην "πραγματικότητα" των αισθητών πραγμάτων και αρνούμενοι την αλήθεια των φιλοσοφικών ιδεατών. Αλλά, αργά ή γρήγορα, θα αρχίσουμε να βλέπουμε καθαρά και μάλιστα να προσεγγίζουμε την υ­πέρτατη ιδέα των ιδεών, η οποία είναι η ιδέα του αγαθού (αρετής). Φυσικά, ο Πλά­των, ως φιλόσοφος, ορίζει το αγαθό ως γνώση.»

 

Μάικλ Μάκροουν, Εύρηκα! Συνοπτική ιστορία της ανθρώπινης γνώσης (απόδοση Ε. Ξύδια), Αθήνα (εκδ. Κ. Καπόπουλος) 1998, σσ. 146-8.

   

Για τη θεωρία των Ιδεών

 

«Σε σύγκριση με τις επιστημονικές έννοιες το πεδίο των Ιδεών είναι ό,τι και τα πράγματα που αντιλαμβανόμαστε μέσα στο αισθητό σύμπαν σε σύγκριση με την αντανάκλαση τους πάνω στο νερό και στο κάτοπτρο. Πιο γενικά, στην ίδια σχέση βρίσκεται η ιδεατή πραγματικότητα στο σύνολο της με το αι­σθητό εν γένει. Έτσι η Ιδέα έχει διπλή σύσταση: αρχικά είναι το ένα πρότυπο που μιμείται την "επιστημονική" τάξη στο επίπεδο του λόγου· μήπως όμως, γενικότερα, η Ιδέα αποτελεί το παράδειγμα που αντιγράφεται από το φαινόμε­νο δεδομένο; Για την ακρίβεια, η Ιδέα είναι αυτό για το οποίο μιλάει ο λόγος της ορθής φιλοσοφίας (όπως το αισθητό δεδομένο είναι εκείνο για το οποίο μι­λάει η γνώμη).

 

Τα χαρακτηριστικά της Ιδέας είναι λοιπόν ακριβώς αντίθετα από εκείνα του αισθητού πράγματος. Το τελευταίο είναι μεταβλητό, η Ιδέα όμως είναι αμετα­κίνητη και ξεφεύγει από την αποσύνθεση που συνεπιφέρει το γίγνεσθαι" το αι­σθητό πράγμα είναι συγκεχυμένο, ενώ η Ιδέα είναι διακεκριμένη και ταυτόχρο­να μπορούμε να της δώσουμε έναν αυστηρό ορισμό" το αισθητό πράγμα είναι θαμπό, η Ιδέα είναι διάφανη· το αισθητό πράγμα διαφοροποιείται σε πολλαπλά περιεχόμενα, η Ιδέα έχει μορφική καθαρότητα· το πράγμα που γίνεται αντιλη­πτό εξαρτάται από την κατάσταση εκείνου που το αντιλαμβάνεται, η Ιδέα είναι καθ' εαυτή· το αισθητό πράγμα αντιτάσσει στη γνώση τις ασάφειες του, ενώ η Ιδέα προσφέρει στο ελευθερωμένο Πνεύμα την πλήρη διαφάνεια του νοητού της χαρακτήρα· το αισθητό πράγμα είναι χάος, η Ιδέα είναι διάταξη· οι σχέσεις α­νάμεσα στα πράγματα είναι σκοτεινές και αβέβαιες, ενώ οι Ιδέες σχηματίζουν ένα σύστημα, το οποίο ανακαλύπτει η διαλεκτική και το αντανακλά η φιλοσο­φική γνώση.

 

Η αρχή αυτού του συστήματος, μας λέει ο Πλάτων, είναι το Αγαθό" εί­ναι ο παράγοντας που εξασφαλίζει την ενότητα ετούτης της διατεταγμένης ποικιλίας. Στο τέλος του έκτου βιβλίου της Πολιτείας, το Αγαθό συγκρίνε­ται με τον ήλιο: όπως εδώ κάτω ο ήλιος φωτίζει και ζωογονεί τα φυσικά ό­ντα, έτσι και στο νοητό σύμπαν το Αγαθό οργανώνει και βοηθά να γνωρίσου­με τις Ιδέες...»

 

Φ. Σατελέ (επιμ.), Η φιλοσοφία, τόμος Α΄, μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, Αθήνα (Γνώση)²1989, σ. 70. Βλ. και Gr. Vlastos, Σωκράτης, σσ. 132-6.

   

Η αλληγορία του σπηλαίου

 

«Για την διαμόρφωση της θεωρίας των ιδεών είναι σημαντικά σ' αυτό το μέρος κυρίως τρία απανωτά κεφάλαια. Προς το τέλος του 6. βιβλίου ο Πλά­τωνας την ιδέα του αγαθού σαν πηγή της πνευματικής ύπαρξης, που δίνει στα νοητά αντικείμενα την αλήθεια, και στον άνθρωπο που βρίσκεται στον δρόμο της γνώσης την δυνατότητα να τα συλλαβή, την συγκρίνει με τον ήλιο, που ε­πιτρέπει στα πράγματα να γεννιούνται μέσα στον ορατό κόσμο, μας δημιουργεί όμως χάρη στο φως την προϋπόθεση με την οποία τα βλέπουμε. Έτσι η ιδέα του αγαθού είναι ανώτερη από πόλες τις άλλες ιδέες και τοποθετείται πάνω α­πό τον κόσμο των ιδεών, επειδή θεωρείται η πραγματική αιτία της ύπαρξης. Ο νεοπλατωνισμός προπαρασκευάζεται εδώ σ' ένα ουσιαστικό του σημείο, και δεν είναι μεγάλη η απόσταση για την ταύτιση της ιδέας του αγαθού με τον θεό. Με αυτό συνάπτεται η αισθητοποίηση των αναβαθμών της γνώσης χάρη σε μιαν γραμμή, που χωρισμένη σε δυο τμήματα συμβολίζει το βασίλειο του ο­ρατού και το βασίλειο του πνευματικού. Κάθε μέρος υποδιαιρείται ξανά σε δυο μέρη, κι έτσι τώρα διαγράφονται τέσσερις αναβαθμοί: ή δοξασία, με βάση τις εικόνες του καθρέφτη ή του ίσκιου (εικασία), η εμπιστοσύνη στην άμεση αι-σθησική αντίληψη (πίστις), οι ενέργειες του λογικού που στηρίζονται σε ορα­τές μορφές (διάνοια, παράδειγμα η γεωμετρία), και τελευταία βαθμίδα η κα­τανόηση του κόσμου του απόλυτου, η οποία αποκτήθηκε με την διαλεκτική (νόησις). Στην αρχή του 7. βιβλίου ακολουθεί σαν επιβλητική εικόνα για τον δρόμο του ανθρώπου ο οποίος προχωρεί για να γνωρίση την αλήθεια της ύπαρ­ξης, η παρομοίωση της σπηλιάς, που δημιούργησε μιαν τεράστια επίδραση στην αρχαιότητα και ύστερ’ απ’ αυτήν. Διακρίνονται πέντε βαθμίδες, που απ' αυτές οι τέσσερις πρώτες είναι φανερά παράλληλες με τους αναβαθμούς της γνώσης, που αναφέραμε τωραδά. Αυτοί που είναι δεμένοι μέσα στην σπηλιά, με την πλάτη προς την έξοδο της, βλέπουν μπροστά τους να προβάλλωνται μόνο οι σκιές των αντικειμένων που κινούνται πίσω τους, κι αυτοί είναι όσοι βρίσκονται στην περιοχή της φαντασίας (δόξα). Αν ελευθερώνονταν από τα δε­σμά τους, θα μπορούσαν να δουν τα ίδια τα πράγματα στην λάμψη της τεχνη­τής φωτιάς, και την ίδια την φωτιά. Αν βγουν από την σπηλιά, τότε βρίσκονται μέσα στην φωτεινή μέρα και βλέπουν τα πράγματα στο φως του ήλιου. Ύστερ' απ' αυτόν τον τρίτο αναβαθμό ακολουθεί με κόπον ο τέταρτος με την θέαση του ίδιου του φωτός, που σαν σύμβολο του πιο υψηλού σημαίνει την ιδέα του αγαθού. Στον πέμπτο αναβαθμό ξαναγυρνούν φωτισμένοι πίσω στην σπη­λιά, για να επιδράσουν επάνω σε άλλους χάρη στην γνώση τους. Αυτή η επι­στροφή αποτελεί σκληρό καθήκον κι αντιστοιχεί στην ηθική αναγκαιότητα, που αναγκάζει τον φιλόσοφο να πέραση από την ευτυχία του θεωρητικού βίου (vita contemplative) στον ενεργητικό βίο (vita activa) της πολιτειακής ζωής. Οι δυο έννοιες, που είναι αυστηρά χωρισμένες στην διανόηση του τέλους του 5. αι., εμφανίζονται στον Πλάτωνα σε μιαν καινούργια ιδιότυπη σύνδεση.»

 

A.Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μτφρ. Α. Γ. Τσοπανάκης, Θεσσαλονίκη 1964, σσ. 376-78.

   

«Διάνοια και Νόηση»

 

Σύμφωνα με το γενικό ηθικό νόμο του αγαθού διαμορφώνονται οι σχέσεις όλων των άλλων ιδεών τόσο ανάμεσα τους όσο και με το αγαθό, αξιολογούνται και ιεραρχούνται οι γνώσεις, αναλύεται η γνωστική-μυητική λειτουργία της διαλεκτικής.

 

Στην κατανόηση αυτών των αξιολογικών σχέσεων βοηθάει το σχήμα με το οποίο ο Πλάτωνας δίνει την πορεία της γνώσης από τα "ορώμενα" ως τα "νοού­μενα": μία ευθεία χωρισμένη σε δύο άνισα τμήματα παριστάνει τον κόσμο των ορωμένων (το μικρότερο τμήμα της ευθείας) και τον κόσμο των νοουμένων (το μεγαλύτερο τμήμα). Το κομμάτι που αντιστοιχεί στον κόσμο των ορωμένων χω­ρίζεται επίσης σε δύο άνισα τμήματα - στις "εικόνες" και στα "ορατά". Το κομ­μάτι που αντιστοιχεί στα νοούμενα, χωρισμένο κι αυτό σε δύο άνισα μέρη, περι­λαμβάνει τις γενικές έννοιες που δεν έχουν φθάσει ακόμη στον καθαρό λόγο, και τον καθαρό λόγο με κορυφή την ιδέα του αγαθού. Σε κάθε τμήμα αντιστοιχεί και μια βαθμίδα της γνώσης - εικασία, πίστη, διάνοια, επιστήμη. Οι δυο πρώτες βαθμίδες αποτελούν την "δόξαν" οι δυο ανώτερες την "νόησιν":

 

Νοούμενα   δ) Ιδέα του αγαθού                          δ) Νόησις                                                                              ή επιστήμη                                                                                                               Νόησις     Καθαρός λόγος                                                                                              γ) Γενικές έννοιες που                     γ) Διάνοια     δεν έχουν απαλλαγεί     από τα ορατά                                                                   Ορώμενα   β) Ορατά                                          β) Πίστις                                                                                                 Δόξα   α) Εικόνες                                        α) Εικασία

   

Η πρώτη βαθμίδα της γνώσης («εικασία») αντιστοιχεί στις «εικόνες» στις σκιές που βλέπουν οι δεσμώτες στην αλληγορία του σπηλαίου (Πολιτεία, 514 α - 517 ά). Ό,τι βλέπουν δεν είναι παρά οι σκιές των ομοιωμάτων που περνούν μπροστά από τη λάμψη μιας φωτιάς, κι αυτές τις σκιές θεωρούν σαν πραγμα­τικές υπάρξεις. Οι δεσμώτες είναι οι «όμοιοι με μας», οι γνώσεις τους βρίσκο­νται στο κατώτατο σκαλοπάτι, στηρίζονται στα απλά δεδομένα των αισθήσεων, η γνώση τους είναι στο στάδιο της δόξας, ανάμεσα στην άγνοια - μη ον και στη νόηση - ον.

 

Η δεύτερη βαθμίδα («πίστις») αντιστοιχεί στη γνώση των ίδιων των αισθη­τών κι όχι της σκιάς τους, στη γνώση «των γύρω μας ζώων κι όσων παράγει η φύση και κατασκευάζει ο άνθρωπος».

 

Στην τρίτη βαθμίδα («διάνοια») η γνώση περνάει στο νοητό κόσμο, αλλά δεν έχει απαλλαγεί ακόμη από τον ορατό. Σε σχέση με την τέταρτη βαθμίδα, τη νόηση, είναι, ό,τι η εικασία σε σχέση με την πίστη. Στην τρίτη βαθμίδα α­νήκουν τα μαθηματικά που τοποθετούνται από τον Πλάτωνα στη θέση του μέσου - ανάμεσα στη «δόξα» και στη «νόηση».»

 

Έλλη Παππά, Ο Πλάτωνας στην εποχή μας, Αθήνα (Εκδόσεις του Εικο­στού Πρώτου)²1997, σσ. 213-214.

   

Για τον μύθο του Ηρός

«Κατά τους χρόνους που παρεμβάλλονται ανάμεσα στον Όμηρο και τον Πλάτωνα υπήρξε, καθώς φαίνεται, μια σειρά λογοτεχνήματα που αφηγούνταν μεταβάσεις στον Κάτω Κόσμο" ορισμένα συνδέονται με το όνομα του Ορφέα, ορισμένα άλλα με το όνομα του Πυθαγόρα. Κεντρίσματα από τέτοια έργα δέ­χθηκε ο Πλάτωνας, έπειτα ο Αριστοτέλης και άλλοι πολλοί. Γίνεται λόγος για ένα δικαστήριο των νεκρών. Οι ψυχές πηγαίνουν σε διαφορετικό τόπο διαμονής ανάλογα με την επίγεια ζωή τους. Μερικές παραμένουν μόνο για λίγο χρόνο σ' έναν τέτοιον τόπο και μπορούν έπειτα να ενσωματωθούν ξανά, μερικές άλλες είναι τόσο καθαρές, ώστε δεν χρειάζεται να εγκαταλείψουν πια τον τόπο της μακαριότητας, ή πάλι τόσο αθεράπευτα μιαρές, ώστε δεν μπορούν να φύγουν ποτέ πια από τον τόπο του κολασμού τους.

 

Από φιλοσοφική άποψη όλα αυτά είναι συγκεχυμένα. Καμιά φορά επιχειρή­θηκε να θεμελιωθούν και επιστημονικά τέτοιες εικόνες για τον Άλλον Κόσμο. Προσπαθούσαν να τον εντοπίσουν όχι πια κάτω από τη γη, όπου δεν είναι δυ­νατόν να βρίσκεται, αλλά στο εσωτερικό της, σε τεράστιες σπηλιές, ή σε νησιά πέρα στη Δύση, στο άκρο της οικουμένης. Αποκτά ιδιαίτερη σπουδαιότητα το φαινόμενο της νεκροφάνειας· γιατί κατ' αυτό η ψυχή αφήνει το σώμα, ξαναγυ­ρίζει σ' αυτό ύστερα από ένα χρονικό διάστημα και μπορεί ίσως τότε να αφη­γηθεί τι βίωσε στη διάρκεια της απουσίας της. Η περίπτωση του πολεμιστή από την Παμφυλία, για την οποία μιλάει ο Πλάτων στην Πολιτεία, είναι μία μόνο ανάμεσα σε μια ολόκληρη ομάδα από άτομα που ξαναγύρισαν τάχα από το Επέκεινα. Αλλά αυτά τα εν μέρει ρεαλιστικά γνωρίσματα των περιγραφών δεν αίρουν τον κατά βάση φανταστικό και ανεξέλεγκτο χαρακτήρα τους. Πα­ραμένει επίσης ασαφές πώς πρέπει να φανταστούμε την ψυχή, που εξακολου­θεί να υπάρχει κατ' αυτό τον τρόπο. Πρέπει, φαίνεται, να είναι αθάνατη, αφού μπορεί να υφίσταται μιαν αιώνια καταδίκη ή να έχει μερτικό σε μιαν αιώνια χαρά. Πρέπει ακόμη να είναι δεκτική στον πόνο και στη χαρά. Αν όμως δεν είναι δυνατό να αισθάνονται οι θεοί οργή, μίσος, αγάπη ή συμπόνια, διότι έτσι θα διακυβευόταν κατανάγκη η αθανασία τους, το αυτό πρέπει να ισχύει και για την ανθρώπινη ψυχή. Η αθανασία και η ικανότητα να πάσχεις είναι δυο ιδιότητες, οι οποίες (τουλάχιστον όπως τίθενται τα πράγματα στην κλασική ελ­ληνική φιλοσοφία) αποκλείουν εντελώς η μια την άλλη. Έτσι όλα αυτά παρα­μένουν συγκεχυμένα, και δεν μας ξαφνιάζει το ότι κατά τους ελληνιστικούς χρόνους οι φανταστικές παραστάσεις του Πλάτωνα και των οπαδών του για τον Άλλον Κόσμο και την κρίση των νεκρών ψυχών αντιμετωπίζονταν άλλοτε με συγκρατημένη και άλλοτε με λιγότερο συγκρατημένη ειρωνεία.»

 

Όλοφ Ζίγκον, Βασικά προβλήματα της αρχαίας φιλοσοφίας, μτφρ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Αθήνα (Γνώση) 1991, σσ. 250-1.

 

Η εσχατολογία του Πλάτωνα

 

«Σχεδόν ομοία είναι και η εσχατολογία της Πολιτείας με μίαν μόνον διαφο-ράν. Εκ των τριών τάξεων των ψυχών που διακρίνονται εδώ, δηλαδή των α­νιάτων, των ιάσιμων και των δικαίων μόνον οι ιασίμως αμαρτόντες και οι δί­καιοι ημπορούν να εκλέξουν νέαν ζωήν και να μεταβάλουν την μοίραν οι ανία­τοι τιμωρούνται αιωνίως, ενώ εις τον Φαίδρον δεν γίνεται αυτή η διάκρισις· δί­καιοι και άδικοι ημπορούν να αλλάξουν την τύχη των δια μιας νέας εκλογής. Κατά τον εσχατολογικόν μύθον λοιπόν της Πολιτείας τίθενται ενώπιον των ψυχών δείγματα ζωής πολύ περισσότερα από τον αριθμόν των ψυχών τα δείγ­ματα αυτά περιλαμβάνουν τρόπους διαβιώσεως και των ανθρώπων και των ζώων. Κάθε δείγμα περιέχει καλά και κακά στοιχεία∙ πρέπει δια τούτο αι ψυχαί να σταθμίσουν τα υπέρ και τα κατά και να ακολουθήσουν την μεσότητα. Προ της εκλογής κάποιος προφήτης διακηρύσσει ότι η εκλογή είναι απολύτως ελευθέρα, ώστε να μη αιτιάται κανείς μετέπειτα τον θεόν· «Οὐχί ὑμᾶς δαίμων λήξεται, ἀλλ' ὑμεῖς δαίμονα αἱρήσεσθε... ἀρετὴ δ' ἀδέσποτον, ἥν τιμῶν καὶ ἀτιμαζων πλέον καὶ ἔλαττον αὐτῆς ἕκαστος ἕξει. Αἰτία ἑλομένου· θεὸς ἀναί­τιος».

 

 Εδώ ακριβώς έγκειται η σπουδαιότης της παιδείας. Πρέπει να εγκατά­λειψη κανείς όλα τα άλλα και να επιδίωξη να απόκτηση δια της μαθήσεως την ικανότητα να διακρίνη και να προτιμά τον κατά το δυνατόν καλύτερον τρόπον ζωής. Την γηίνην του ανθρώπου ύπαρξιν καταξιώνει όχι μόνον η μάθησις δια της παιδείας του καλού και του κακού, αλλά και η αποκτώμενη εκ της εν τω κακώ διαβιώσεως πείρα. Ο αφηγηθείς όσα εν τω Άδη είδε Ηρ, υιός του Αρμε­νίου από το γένος των Παμφύλων, παρετήρησεν ότι εις την εκλογήν απετύγ-χανον αρκετοί εκ των εκ του ουρανού ερχομένων, διότι δεν είχον γυμνασθή δια των πόνων της γήινης ζωής, ενώ όσοι ήρχοντο από την γην λόγω του ότι και οι ίδιοι είχον πονέσει και άλλους είδον να υποφέρουν προέβαινον εις την εκλογήν με μεγαλυτέραν περίσκεψιν.

 

Βάσει του Φαίδρου λοιπόν και της Πολιτείας δυνάμεθα να συνοψίσωμεν ως εξής τα στοιχεία της πλατωνικής εσχατολογίας:

 

1. Η επίγειος ύπαρξις είναι αποτέλεσμα μεταφυσικής εκλογής, η οποία ε­παναλαμβάνεται περιοδικώς.

 

2.  Υπάρχει και μετά θάνατον χώρος εκδηλώσεως της ελευθερίας της βου­λήσεως και μεταβολής της πνευματικής καταστάσεως.

 

3.  Δεν υπάρχει αναγκαστική εξάρτησις μεταξύ ατομικής και γενικής κρί­σεως· το αποτέλεσμα δηλαδή της ατομικής κρίσεως δεν παγιούται αιωνίως δια της γενικής, αλλ' είναι δυνατόν να ανατραπή, εάν μέχρι της ώρας εκείνης έχει παιδευθή επαρκώς η ψυχή. Εις την Πολιτείαν εξαιρούνται της δυνατότητας ε­κλογής μόνον οι ανιάτως αμαρτήσαντες.

 

Η εσχατολογία δύο άλλων διαλόγων δεν συμφωνεί προς τα ἐν τῷ Φαίδρῳ καί τῇ Πολιτείᾳ ἐν μέρει λεγόμενα. Οι διάλογοι αυτοί είναι ο Γοργίας και ο Φαίδων, οι οποίοι εκθέτουν την σχετικήν διδασκαλίαν δι’ εσχατολογικών μύθων.»

 

Θ. Ν. Ζήσης, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, Θεσσαλονίκη (Εκδ. Αφοι Κυριακίδη) 1989, σσ. 73-74.

 

Για τον λόγο της Λάχεσης

 

«Την απάντηση του στο ζήτημα: «προορισμός ή ελευθερία της βούλησης;» ο Πλάτων την έδωκε με τη μορφή ενός μύθου στο Χ βιβλίο της Πολιτείας. Κάθε ψυχή, πριν μπει στη γήινη ύπαρξη, διαλέγει με κλήρο τον επί γης βίο της. Αυτά εδώ τα λέγει η Λάχεση, η παρθένος, της Ανάγκης η θυγατέρα. Ψυχές εφήμερες, τώρα αρχίζει άλλη περίοδος ζωής για το θνητό γένος με απόληξη πάλι το θάνατο. Δεν θα σας διαλέξει ο δαίμονας, αλλά σεις θα διαλέξετε το δαίμονα σας. Ο πρώτος που θα τον υποδείξει ο κλήρος, θα εκλέξει πρώτος το βίο του που θα ζήσει κατ' α­νάγκη. Η αρετή είναι κτήμα αδέσποτο, και καθένας θα πάρει απ' αυτήν το μερδι­κό του ανάλογα με την τιμή ή την περιφρόνηση που θα της έχει. Ο καθένας είναι υπεύθυνος για την εκλογή του· ο θεός ανεύθυνος' (617 ά ε). Με αυτή τη λύση ο Πλάτων αρνιέται αποφασιστικά ότι κάποιο "θεϊκό κεντρί" (κέντρον Θείον Σοφοκλής, Φιλοκτ. 1039) κεντάει την ανθρώπινη βούληση και τη σπρώχνει προς την κακή πράξη. "Αρετή άδέσποτον' (βλ. επίσης Πολιτ. Χ 618 Ι)) και κάθε άνθρω­πος μπορεί να την πάρει στην κατοχή του εάν έχει δυνατή θέληση και φρόνηση. Δεν καθορίζονται από την παρέμβαση του θεού, αλλά ελεύθεροι και αυτοτελείς εί­ναι οι άνθρωποι στις αποφάσεις τους ('άφήκε τοις βουλήσεσιν ημών τάς αιτίας' Νομ. Χ 904 ο)· για τούτο η ευθύνη για το ηθικό τους φρόνημα βρίσκεται καθο-λοκληρίαν απάνω στους δικούς των ώμους.»

 

Ε. Π. Παπανούτσος, Το Θρησκευτικό βίωμα στον Πλάτωνα, Αθήνα (Δω­δώνη) ²1992, σσ. 141-2.

   

Κριτική στον Πλάτωνα

 

«Το 1937, ο Richard Crossman, που επρόκειτο να γίνει αργότερα υπουργός στην κυβέρνηση των Εργατικών και στην συνέχεια υφηγητής στην Οξφόρδη, δημοσίευσε μία σειρά από ομιλίες του στο ραδιόφωνο του BBC με τον τίτλο Plato Today (Ο Πλάτων σήμερα). Ο Crossman επιτίθεται στον Πλάτωνα, τον οποίο θεωρεί ως τον μεγαλύτερο εχθρό των φιλελεύθερων ιδεών και εμπνευστή του φα­σισμού. Ο Arnold Toynbee εξέφρασε παρόμοια αισθήματα και το ίδιο ισχύει και για τον Μπέρτραντ Ράσσελ, ο οποίος περιέγραψε τον Λένιν και τον Χίτλερ ως τους σπουδαιότερους μαθητές του Πλάτωνος. Η σκληρότερη επίθεση κατά του Πλάτωνος ήρθε αργότερα, το 1945, από τον Καρλ Πόππερ, που εγκατέλειψε την πατρίδα του, την Αυστρία, όταν ήταν περίπου τριάντα χρονών, και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου δίδαξε στην London School Economics. Ο πρώτος τόμος του έργου του Η Ανοιχτή Κοι­νωνία και οι Εχθροί της (The Open Society and its Enemies) επιτίθεται κατά του Πλάτωνος, ενώ ο δεύτερος έχει στόχο τον Έγελο και τον Μαρξ. Το κεντρι­κό επιχείρημα του Πόππερ είναι πως στην πολιτική -όπως και στην επιστήμη-η ερώτηση 'πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι;⁵ και 'πώς μπορούμε να εξασφα­λίσουμε τους τέλειους ηγέτες;' αποτελεί θεμελιώδες λάθος. Η ερώτηση που πρέπει να θέτουμε είναι: 'πώς μπορούμε να διακρίνουμε και να θεραπεύσουμε τα λάθη μας όσο πιο γρήγορα γίνεται;⁵ και 'πώς μπορούμε να μειώσουμε στο ελά­χιστο την ζημιά που κάνουν οι ηγέτες μας;'. Είναι πράγματι περίεργο που δεν βρίσκουμε την παραμικρή μνεία στον Ποππερ στο βιβλίο του, ούτε κανενός είδους άμυνα απέναντι στην κάθε άλλο παρά ελα­φριά επίθεση του. Στην πραγματικότητα, ο Βίοοιη δεν θίγει καθόλου το θέμα της Σπάρτης ή του θαυμασμού που έτρεφε ο Πλάτων γι' αυτό το απρόσωπα πατριωτικό καθεστώς. Το γεγονός ότι ο Πλάτων μπορεί, εν έτει 1987, να προ­τείνεται ως υπέρμαχος της αμερικανικής δημοκρατίας αποτελεί πάντως μία προβληματική και τρομακτική ίσως παραποίηση του Ελληνικού Πυρός. Πότε μία δημοκρατία μετατρέπεται σε αιρετή δικτατορία;»

 

Όλιβερ Τάπλιν, Ελληνικόν πυρ, μτφρ. Ε. Πατρικίου, Αθήνα (εκδ. Καστα­νιώτη) 1992, σ. 229.

   

Αντίκρουση των αντιπλατωνιστών της εποχής μας

 

«Οφείλουμε να αναφέρουμε εδώ και την άδικη βιασύνη με την οποία τον τε­λευταίο καιρό παραλλήλισαν τα πολιτειακά σχέδια του Πλάτωνα ούτε λίγο ούτε πολύ με την ανάπτυξη αυταρχικών συστημάτων και τα καταδίκασαν στο όνομα μιας αδικαιολόγητης διάθεσης για επικαιρότητα. Το να ισχυρισθούμε μαζί με τον W. Fire ότι τα σχέδια του Πλάτωνα ξεφύτρωσαν από την ιδεολογία μιας «αργό­σχολης τάξης» (leisure class), που μισούσε τον λαό, αποτελεί ανεύθυνην αδικία. Δεν υπάρχει ούτε μια γραμμή σε ολόκληρον τον Πλάτωνα, που να λέη ότι αξίζει τον κόπο να κυνηγά κανείς τη δύναμη για το ατομικό ή το ταξικό συμφέρον, αλλ' απεναντίας μια τέτοια προσπάθεια για δύναμη αποδοκιμάζεται ριζικά στην εικόνα του τυράννου. Ο Πλάτωνας μάλιστα εφρόντισε με το παραπάνω, ώστε να μη μείνη καμιά αμφιβολία για τον σκοπό του ιδανικού του κράτους, την καθοδή­γηση δηλ. των ανθρώπων στην ζωή που τους ταιριάζει και μαζί στην ευτυχία, χάρη στην ένταξη τους σ' έναν κόσμο που στηρίζεται στην ηθική και στην λογι­κή. Άλλο τόσο φανερό είναι ότι οι τρεις τάξεις δεν αποτελούν κάστες με αυστηρά σύνορα, αλλά δηλώνουν την θέση στην οποία τοποθετείται ο καθένας χάρη στις ικανότητες του. Ο F. Μ. Cornford παρατήρησε σωστά ότι ο Σωκράτης άρχισε με την ηθική αναμόρφωση του ατόμου, κι επομένως μπορούμε να φαντασθούμε σαν τελικόν σκοπό μιαν κοινωνία από τέτοιου είδους μεταμορφωμένους ανθρώ­πους. Ο Πλάτωνας αντίθετα παίρνει σαν δεδομένο τις ατομικές ικανότητες και τις χρησιμοποιεί με τον καλύτερο τρόπο, εντάσσοντας τες σε ένα μόνιμο σύστη­μα. Ένα πράγμα ασφαλώς είναι σωστό, μπορούμε όμως μόνο να το υποδηλώ­σουμε εδώ: το ιδανικό κράτος του Πλάτωνα, που το διαπερνά ως τα ακρότατα σημεία η ιδέα του αγαθού και που υπάρχει για χάρη της αληθινής ευτυχίας των πολιτών και ζητά τις πιο βαριές θυσίες από τους άρχοντες για το καλό των άλ­λων, είναι σχεδιασμένο για την ανάπτυξη ανθρώπινων αξιών στο καθένα από τα μέλη του· μολαταύτα αυτό το ίδιο δεν μπορεί στην θεωρία να πετύχη τον υψηλό του σκοπό, χωρίς να ξεπεράση σε διάφορες θέσεις εκείνα τα σύνορα, που χωρί­ζουν το υγιεινό φάρμακο από τον στραγγαλιστικό καταναγκασμό. Εδώ η ιδιοτυ­πία του κράτους εμφανίζεται σαν ένα φρικτό κομμάτι πραγματικότητας της ζω­ής, κι ο Πλάτωνας το έχει νιώσει καλά, όταν επιμένει να τονίζη ξανά και ξανά την παιδεία και την πειθώ, για ν’ αποφύγη τον αλύγιστο καταναγκασμό. Μαζί μ’ αυτά που είπαμε, συνάπτεται μια άλλη δυσκολία, που το ιδανικό πολίτευμα του Πλάτωνα τόσο λίγο μπορεί να την ξεφύγη, όσο και οποιοδήποτε άλλο. Αυτό που χτίζεται εδώ πρόκειται να είναι κάτι οριστικό, που θα επιμένη να είναι ανάλλαχτο. Ένα τέτοιο όμως δεν μπορεί προκαταβολικά να διαρκέση μπροστά στον δυναμισμό της ακατάπαυτης ροής της ζωής και πρέπει ήδη εξαιτίας του αιτή­ματος του για διάρκεια, να μένη ουτοπικό. Απέναντι όμως σε όλες τις επικρίσεις αυτού του είδους το συμπέρασμα του €οτηΐοτά, στο ερμηνευτικό έργο του, δια­τηρεί το κύρος του: η ανάλυση του Πλάτωνα απόδειξε μια για πάντα ότι μια πο­λιτική που έχει στόχον την αύξηση και την επέκταση της δύναμης, είναι ασυμβίβαστη μ' εκείνην που αποβλέπει σε υψηλούς σκοπούς. Ίσως η φράση που τόσο πολύ υποστηρίχθηκε, ότι η πολιτική δεν μπορεί ποτέ να είναι παστρικη δουλειά, είναι αληθινά πιο άσχετη προς την πραγματικότητα, από όλα όσα έγραψε ο Πλάτωνας στην Πολιτεία. Φυσικά, άλλο πρόβλημα είναι το τι θεωρεί κανείς πραγματικό.»

 

A. Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μτφρ. Α. Γ. Τσοπανάκης, Θεσσαλονίκη 1964, σσ. 733-5.

   

Αντίκρουση των επιχειρημάτων του Κ. Popper που κατηγορεί τον Πλάτωνα ως κήρυκα του ολοκληρωτισμού

 

«Ο καταλογισμός ολοκληρωτισμού στην «ορθή πολιτεία» (ιδέ κατ’ εξοχήν Popper,  The open society and its enemies, I, 1945, σ. 72 κ. επ.) εξηγείται ί­σως από την απατηλή εντύπωση, που εύκολα προκαλούν κάποιες διατυπώσεις του κειμένου της Πολιτείας σε αναγνώστες όχι εξοικειωμένους με τη γλώσσα, το ύφος και την πρόθεση του βιβλίου. Ιδιαίτερα παραπλανητική είναι η αγνόη­ση, ότι θέμα κύριο του βιβλίου είναι η ανάπτυξη του τρόπου σχηματισμού του οργάνου της πολιτικής εξουσίας, και όχι τυχόν η ανάπτυξη του τρόπου ζωής γενικά των ανθρώπων, δηλαδή και της ιδιωτικής ζωής, στην «ορθή πολιτεία» (κάτι, που σχολιάζεται με διάθεση επικριτική από τον Αριστοτέλη, Πολιτικά 1264 α), κάτι εξ άλλου, που εξηγείται όχι μόνο από την απόδοση μοναδικής σπουδαιότητας και εμπιστοσύνης στη διάπλαση και στη δράση του οργάνου της πολιτικής εξουσίας, αλλά και στην άκρα δυσπιστία και αντιπάθεια προς την πολυνομία, και μάλιστα προς τον λεπτομερειακό με τους νόμους προκαθο­ρισμό του τρόπου ζωής των πολιτών. [...] Η ανάπτυξη λοιπόν αυτή, που κά­ποτε δημιουργεί την απατηλή εντύπωση ολοκληρωτισμού, αφορά στη διάπλα­ση και την εξασφάλιση του πολιτειακού οργανισμού, άρα εύλογα έχει την πρα­κτική οπτική όχι του ατόμου όπως άλλωστε και στο πιο φιλελεύθερο κράτος του δέκατου ένατου αιώνα η οργάνωση π.χ. του στρατού έχει την πρακτική ο­πτική όχι του ατόμου, αλλά του υπερατομικού οργανισμού, του στρατού, και έτσι αναγκαία είναι ολοκληρωτική, χωρίς όμως από το λόγο αυτό να είναι ολο­κληρωτικό το φιλελεύθερο κράτος.»

 

Κ. Ι. Δεσποτόπουλος, Πολιτική Φιλοσοφία του Πλάτωνος, Αθήνα (εκδ. Παπαζήση)² 1980, σ. 55

Πώς να τολμάς

Για να νιώσουμε πραγματικά ασφαλείς, να έχουμε αυτοπεποίθηση, να γνωρίσουμε την πραγματική αγάπη, να αισθανθούμε ολοκληρωμένοι και να βρισκόμαστε σε αρμονία με τον εαυτό μας και τους άλλους, πρέπει να μάθουμε να τολμάμε.

Άλλος τρόπος δεν υπάρχει. Η ζωή μας καλυτερεύει μόνο όταν τολμάμε – και το πρώτο και δυσκολότερο τόλμημα απ’ όλα είναι να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας. Αναρωτήθηκες ποτέ, «Μήπως χρειάζομαι αλλαγή;» Εγώ έχω αναρωτηθεί πολλές φορές. Και νομίζω ότι αυτό από μόνο του είναι ένα τόλμημα. Αν η απάντηση είναι «ναι», πρέπει να αναλάβω δράση – διαφορετικά θα μου μείνει απωθημένο.

Εσύ χρειάζεσαι αλλαγή;

Αν αναζητήσεις το λήμμα «τόλμημα» στο λεξικό θα βρεις μια πληθώρα συνωνύμων, όπως «κίνδυνος», «ατύχημα», «επικίνδυνη πράξη», «πιθανότητα σωματικής βλάβης», «ζημιά» και «απώλεια». Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς, που το να αποτολμάμε μας προκαλεί τόσο άγχος.

Είναι αυτονόητο πως είναι δύσκολο να αναλαμβάνουμε παρακινδυνευμένα εγχειρήματα – και ο κίνδυνος είναι αναπόσπαστο κομμάτι τους. Να τολμάμε σημαίνει να ξανοιγόμαστε ολοένα και περισσότερο.

Αν το να τολμάμε είναι τόσο καλό για μας, τότε γιατί διστάζουμε;

Ίσως παλεύεις με φόβους παρόμοιους με αυτούς που με βασάνιζαν κι εμένα για χρόνια ολόκληρα. Για παράδειγμα, φοβόμουν πως, αν έλεγα αυτό που ειλικρινά αισθανόμουν, οι άλλοι θα ανακάλυπταν ποιος είμαι στην πραγματικότητα.

Ίσως σε καταβάλλει κι εσένα η σκέψη του τι πρόκειται να χάσεις. Τώρα, εκτός από αυτούς τους δύο πιο συνηθισμένους ανασταλτικούς παράγοντες, σκέψου ότι από μικρά μας μαθαίνουν πώς να μη ριψοκινδυνεύουμε.

Από νωρίς μας μαθαίνουν να μην ξεπερνάμε κάποια όρια. Έτσι, δεν θα πρέπει να απορούμε, που τόσοι πολλοί πιστεύουν ότι δεν εξαρτώνται από τις επιλογές τους, ότι η ζωή είναι κάτι που συμβαίνει σε αυτούς και όχι κάτι που ορίζεται από αυτούς.

Όσο, όμως, και να μας αποθαρρύνουν να ριψοκινδυνεύουμε, όταν είμαστε νέοι, είναι κάτι από το οποίο δεν μπορούμε να ξεφύγουμε. Όλοι μας αντιμετωπίζουμε κάποια στιγμή την πιθανότητα μιας νέας δουλειάς, μιας μετακόμισης, την πιθανότητα απόκτησης ή απώλειας φίλων ή εραστών. Μήπως όλοι μας, ειδικά καθώς μεγαλώνουμε, δεν έχουμε χάσει κάποια ευκαιρία, επειδή δεν θέλαμε να μας περάσουν για πρωτάρηδες και αρχάριους;

Κι αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, τι είναι αυτό που φοβόμαστε περισσότερο;

Δεν θέλω να αποτύχω, και δεν θέλω να ντροπιαστώ.

Ναι. Ο φόβος της αποτυχίας και του εξευτελισμού γεννιέται σε κάθε φυσιολογικό άνθρωπο που βρίσκεται αντιμέτωπος με σημαντικές επιλογές.

Τα υπερατλαντικά ταξίδια των αρχαίων Αιγυπτίων και Ελλήνων!

«Αυτό που κατάφεραν οι σοφοί του παρελθόντος που είναι ανθρώπινα μεγάλο, ήταν να μας εφοδιάσουν με τον καλύτερο δυνατό εξοπλισμό έτσι ώστε το ταξίδι μας να είναι όχι λιγότερο οδυνηρό, αλλά περισσότερο οικείο και αγαπητό. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να γίνουμε αντάξιοι τους και να αξιοποιήσουμε ότι μας προσέφεραν.»

Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε σε υπερατλαντικά ταξίδια τα οποία φαίνεται πως πραγματοποίησαν τόσο οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήδη από το 3000 π.χ, όσο και οι Αρχαίοι Έλληνες.

Θα ξεκινήσουμε το ταξίδι μας από την Νέα Νότια Ουαλία της Αυστραλίας, όπου βρέθηκαν από τον Αυστραλό εξερευνητή Paul White αρχαία Αιγυπτιακά ιερογλυφικά, που διηγούνται την ιστορία Αιγυπτίων ναυαγών στην Αυστραλία πριν από 5.000 χρόνια. Τα ιερογλυφικά (πάνω από 100) βρίσκονται στο Αυστραλιανό Εθνικό πάρκο Brisbane Water στην περιοχή Kariong, 60 περίπου χιλιόμετρα βόρεια του Σϊδνευ.

Είναι σκαλισμένα σε δύο παράλληλους βράχους που απέχουν 1.5 μέτρο μεταξύ τους, σε αρχαϊκό στυλ των πρώτων Αιγυπτιακών δυναστειών σε μία περιοχή όπου υπάρχουν επίσης πολλά σχέδια των γηγενών ιθαγενών Αβοριγίνων.

Όταν πρώτο ανακαλύφθηκαν τα ιερογλυφικά, η περιοχή ήταν καλυμμένη από πυκνή βλάστηση και καλυμμένη με βότσαλα και χώμα. Ήταν επίσης εμφανές πως πολλοί είχαν σκάψει για να βρεθούν ίσως αντικείμενα αρχαιολογικής αξίας.

Τα εγχάρακτα αυτά αρχαϊκά ιερογλυφικά είναι ελάχιστα γνωστά και δύσκολα να ερμηνευτούν. Ο Αιγυπτιολόγος Ray Johnson ο οποίος έχει μεταφράσει πολλά αρχαία Αιγυπτιακά κείμενα στο Μουσείο των Αρχαιοτήτων στο Κάιρο, μετέφρασε τα σκαλισμένα στους βράχους Αιγυπτιακά ιερογλυφικά τα οποία όπως φαίνεται προέρχονται από την Τρίτη Δυναστεία.

Τα ιερογλυφικά διηγούνται την ιστορία αρχαίων Αιγυπτίων εξερευνητών που ναυάγησαν σε μία παράξενη και εχθρική γη. (Αυστραλία). Αναφέρεται το όνομα «RA-JEDEF» ως ο ανερχόμενος Βασιλιάς του Άνω και Κάτω Νείλου, και υιός του «KHUFU», που στη συνέχεια είναι υιός του Βασιλιά «SNEFERU». Αυτό το γεγονός χρονολογεί την εξερεύνηση αμέσως μετά την βασιλεία του Κhufu (γνωστός στα Ελληνικά ως «Χέοπας», ο διάσημος«υποτιθέμενος» δημιουργός των Μεγάλων Πυραμίδων), περίπου δηλαδή μεταξύ του 1779 και του 2748 π.Χ. Ο Dies-eb πιθανόν να υπήρξε ένας από τους υιούς του Φαραώ Ra Djedef, που βασίλευσε μετά τον Khufu.

 

Το κείμενο των ιερογλυφικών είναι εμφανώς γραμμένο σύμφωνα με τις οδηγίες κάποιου αξιωματούχου του πληρώματος. Σύμφωνα με την μετάφραση το κείμενο αναφέρει:«Μιλώντας εκ μέρους της αυτού εξοχότης, του Πρίγκιπα από αυτό το ερημωμένο μέρος που μας έφερε αυτό το πλοίο».

Ο αρχηγός της εξερεύνησης, όπως αναφέρθηκε πριν, περιγράφεται ως ο υιός του Βασιλιά«Εξοχότατος Djes-eb», που κατέληξε να ταλαιπωρείται μακριά από την πατρίδα του και ο οποίος τελικά ξαφνικά πέθανε.

Τα ιερογλυφικά αναπαριστούν το ταξίδι του και την τραγική κατάληξη: «Για δύο εποχές ταξίδεψε δυτικά με δυσκολίες αλλά τα κατάφερε. Πάντα προσευχόμενος, πάντα αισιόδοξος, και αντιμαχόμενος τα έντομα. Αυτός ο υπηρέτης του Θεού, είπε ο Θεός έφερε τα έντομα….Πήγε σε λόφους και ερήμους, σε άνεμο και βροχή, χωρίς λίμνες κοντά…. Σκοτώθηκε ενώ οδήγησε το Χρυσό Γεράκι σε μία άγνωστη γη, διασχίζοντας βουνά, ερήμους και νερά ….Αυτός που πέθανε αναπαύεται εδώ. Είθε να έχει αιώνια ζωή. Ποτέ ξανά δεν θα σταθεί δίπλα στα νερά του Ιερού Μερ».

Στον δεύτερο βράχο, υπάρχει το ιερογλυφικό ενός φιδιού (Heft), με ένα ανάγλυφο σαγονιών και το σύμβολο του «δύο φορές»……Το φίδι δάγκωνε διπλά. «Οι πιστοί του ιερού Κυρίου «KHUFU» του ισχυρού της Κάτω Αιγύπτου Βασιλιά των Δύο «Adzes», δεν θα επιστρέψουν όλοι. Πρέπει να προχωράμε μπροστά και να μην κοιτάμε πίσω. Όλα οι κόλποι και τα ποτάμια είναι στεγνά. Το πλοίο μας κατεστραμμένο και δεμένο με σχοινιά. Τον θάνατο προκάλεσε ένα φίδι. Δώσαμε αφέψημα αυγού από το ιατρικό κουτί και προσευχηθήκαμε στον ΑΜΕΝ, τον Κρυμμένο, γιατί χτυπήθηκε διπλά».

 

Περιγράφονται στην συνέχεια, τελετές προσευχές και προετοιμασίες ταφής… «Καταλήξαμε στην πλαϊνή είσοδο του προθαλάμου, μαζεύοντας πέτρες από γύρω. Στοιχίσαμε τον προθάλαμο με τους Δυτικού Ουρανούς…Οι τρεις θύρες της αιωνιότητας συνενώθηκαν με το τέρμα του βασιλικού τάφου και σφραγίστηκαν. Τοποθετήσαμε δίπλα του ένα σκάφος, την ιερή προσφορά αν ξυπνήσει από τον τάφο. Μακριά από το σπίτι βρίσκεται το ιερό σώμα και οι υπόλοιποι»….

 

 

Όπως και στην περίπτωση των πετρών του ΙCA, δεν υπάρχει καμία επιστημονική αξιολόγηση των ευρημάτων, πέρα το ότι τα χαράγματα φαίνεται εξ όψεως να είναι φθαρμένα και πολύ παλαιά .

Προφανώς εάν πρόκειται περί αυθεντικών ιερογλυφικών, τα σχέδια είναι ηλικίας έως και 5000 χρόνων, εκτός και εάν κάποιος που γνώριζε αρχαία Αιγυπτιακά ιερογλυφικά επινόησε μία ιστορία, και στην συνέχεια επέλεξε μία δύσκολα προσπελάσιμη και φυλασσόμενη περιοχή για να χαράξει τα ιερογλυφικά αυτά. Όλα αυτά βέβαια θα πρέπει να έγιναν πολύ μετά το 1788, όταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι άποικοι εγκαταστάθηκαν στην Αυστραλία. (1)

Φαντάζει βέβαια απίθανο οι Αιγύπτιοι οι οποίοι είχαν χαρτογραφήσει τον ουρανό, και είχαν αναπτύξει ένα πολιτισμό ικανό να κατασκευάσει τις Αιγυπτιακές πυραμίδες, να μην μπορούσαν να πραγματοποιήσουν υπερατλαντικά ταξίδια.

Παρόλα αυτά, κάποιοι κάνουν λόγο για ακόμα μία πλαστογραφημένη περίπτωση (hoax). Σύμφωνα με την εκτίμηση του ερευνητή David Coltheart, ο οποίος επισκέφθηκε την περιοχή και μελέτησε τα ιερογλυφικά, αυτά εντοπίστηκαν από τον Alan Dash το 1975. Σύμφωνα με τον τελευταίο από το 1975 έως το 1980, τα ιερογλυφικά έγιναν περισσότερα, προφανώς από αυτόν που τα χάραζε. Και όχι μόνο αυτό. Σύμφωνα με όσα του είπε ο φύλακας του πάρκου Neil Martin, το 1984 έπιασε έπ’ αυτοφώρω έναν ηλικιωμένο νοητικά καθυστερημένο Γιουγκοσλάβο να χαράσσει τα ιερογλυφικά...! Έκτοτε την περιοχή κάλυψε η βλάστηση έως ότου ο Paul White ανακάλυψε τα ιερογλυφικά εκ νέου.

Σύμφωνα με τον David Coltheart οι αποικίες λειχήνων που έχουν εντοπιστεί στα ιερογλυφικά, δεν δηλώνουν κατ΄ ανάγκη παλαιότητα καθώς η υγρασία που επικρατεί στην περιοχή ευνοεί την ανάπτυξη τους πολύ γρήγορα, όπως επίσης και το άγγιγμα των ανθρώπων, λόγω του ότι μεταφέρει θρεπτικά συστατικά που βοηθούν στην ανάπτυξη των λειχήνων... (!).

Αναφέρει επίσης πως το 1983 έστειλε φωτογραφίες από τα ιερογλυφικά στον Καθηγητή Nageeb Kanawati, ο οποίος διευθύνει το τμήμα Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Macquarie University του Σύδνει.

Ο Καθηγητής ανέφερε πως τόσο τα ιερογλυφικά, όσο και τα ονόματα των Βασιλέων είναι μεν Αιγυπτιακά, αλλά πως το κείμενο έχει πολλά λάθη και είναι ασυνάρτητο. Σε σχέση πάντως με την αξιοπιστία της άποψης του David Coltheart, θα πρέπει να αναφέρουμε πως στην ιστοσελίδα του ο ίδιος αναφέρει, πως εξερευνεί ότι έχει σχέση με την ιστορία της Εβραϊκής Βίβλου...! (2)

Εκτός όμως της ανακάλυψης των συγκεκριμένων ιερογλυφικών στην Αυστραλία, υπάρχουν πολλές ακόμα αναφορές αρχαίων πολιτισμών (Ελλήνων, Σουμέριων, Μάγια κ.λπ), που υποδεικνύουν ότι οι αρχαίοι ήταν δεινοί θαλασσοπόροι, και συνεπώς γνώριζαν όχι μόνο την Αυστραλία αλλά και την Αμερική πολύ πριν τον Κολόμβο. Σε αυτό όμως θα αναφερθούμε αργότερα.

Κατά την διάρκεια της έρευνα μου, ανακαλύψα μία καινούργια αναφορά για αποκρυπτογράφηση Αιγυπτιακής επιγραφής στην οποία αναφέρεται το ταξίδι ενός Αιγυπτιακού στολίσκου, περίπου το 232 π.χ κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου III.

Τα έξι πλοία ταξίδεψαν υπό την διεύθυνση του Καπετάνιου Rata και του πλοηγού Maui, φίλου του αρχαίου Έλληνα αστρονόμου Ερατοσθένη (275-195 π.Χ.).

Πιο συγκεκριμένα στο τεύχος του περιοδικού «21ος Αιώνας», υπάρχει άρθρο του Rick Sanders με τίτλο «Οι αρχαίοι Θαλασσοπόροι Μπορούσαν να Μετρήσουν το Γεωγραφικό Μήκος». Εκεί ο Rick Sanders μαζί με το φίλο του αστρονόμο Bert Cooper , ο Sanders αφηγείται την ιστορία του αιγυπτίου ναυτικού Rata και του πλοηγού Maui, οι οποίοι ταξίδεψαν από την Αίγυπτο ως τη δυτική Νέα Γουϊνέα, το 232 π.χ. Ο Maui, χρησιμοποιώντας μια υπολογιστική συσκευή που ονομαζόταν τανάβα, η οποία μπορούσε να καθορίσει μετρήσεις των σχετικών θέσεων της Σελήνης σε σχέση με τα άστρα, υπολόγισε το γεωγραφικό τους μήκος. Οι Sanders και Cooper πιστεύουν ότι ήταν θεωρητικά δυνατό να έχουν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τη δυνατότητα υπολογισμού του γεωγραφικού μήκους με απόκλιση 10΄ της μοίρας. (3).

Το ταξίδι των Αιγυπτίων ναυτικών το 232 π.χ.

Γνωρίζουμε εξάλλου πως ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (275-195 π.Χ.), ο οποίος διεύθυνε τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, υπολόγισε στην Αλεξάνδρεια το μέγεθος της γήινης σφαίρας (4) . Στο έργο του μάλιστα «Γεωγραφικά» περιλαμβάνεται ένας χάρτης τον οποίο προφανώς γνώριζε ο Αιγύπτιος πλοηγός Maui. Ο χάρτης απεικονίζει όλο τον τότε γνωστό κόσμο πάνω σε ένα κάναβο επτά μεσημβρινών και επτά παραλλήλων, και δίνει πολλές γεωγραφικές πληροφορίες που είχαν συγκεντρωθεί από την Εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο χάρτης αυτός δεν έχει σωθεί, ωστόσο από τις περιγραφές υπολογίζεται πως ήταν περίπου έτσι:

Ο χάρτης του Ερατοσθένη

Στον χάρτη εμφανίζεται για πρώτη φορά η Σρι λάγκα, ως Taprobana αρκετά ωστόσο μετατοπισμένη. Παραμορφωμένες επίσης φαίνονται οι ακτές της Αφρικής και της Ινδίας. Ο Ερατοσθένης υποστήριζε ότι η γη καλύπτεται κυρίως από νερό σε αντίθεση με άλλους όπως λ.χ ο Κράτης, που υποστήριζε ότι καλύπτεται κυρίως από στεριά.

Ο στωικός φιλόσοφος Κράτης (2ος αιώνας π.χ) από τον Μάλλο της Κιλικίας, υπήρξε διευ­θυντής της Βιβλιοθήκης της Περγάμου, και υπήρξε ο πρώτος ο οποίος σχεδίασε χάρτη της Γης σε σχήμα σφαίρας γνωστή ως «Κράτειος σφαίρα». Την «Κράτειο σφαίρα», την σχεδίασε ο Κράτης προσπαθώντας να αποδείξει ότι στα Ομηρικά ποιήματα υπήρχε ήδη (βασιζόμενος στην αλληγορική ερμηνεία (5) η περί Κόσμου θεωρία της Στοάς (σφαιρικό σχήμα της γης).

Ερμήνευσε κατ’ αυτόν τον τρόπο, την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα ως παράσταση του Κόσμου, και παρέστησε σχηματικά τις περιπλανήσεις του Οδυσσέως και του Μενελάου στον έξω ωκεανό. Στην Κράτειο σφαίρα απεικονίζονται συμμετρικά τέσσερις ήπειροι, δύο στο βόρειο και δύο στο νότιο ημισφαίριο, που διαχωρίζονται από στενές λουρίδες νερού (αργότερα Ωκεανός) εμφανίζεται η Αυστραλία με το όνομα «Αντιόχεια» («Antoecie»). (!).
 

Η «Κράτειος σφαίρα» του Κράτη 2ος αιώνας π.χ

O πα­λα­ιό­τε­ρος χάρτης που έχει βρεθεί,­ κα­τα­σκευάστηκε στο 2500 π.Χ. κα­ι βρέθη­κε στα­ ερεί­­πια­ τη­ς Ga Sur (250 km βό­ρεια­ τη­ς Βα­βυλώ­να­ς) (Raisz 1948). Σήμερα­, βρί­­σκετα­ι στο Ση­μιτικό­ μουσεί­ο του Πα­νεπιστήμιου του Harvard. O χάρτη­ς εί­να­ι προσα­να­τολισμένος με τη­ν α­να­τολή προς τα­ πάνω. Απεικονί­ζει κοιλάδα­ που δια­σχί­ζετα­ι α­πό­ ποτα­μό­ (πιθα­νό­ν τον Ευφράτη­), κα­ι τα­ γύρω βουνά με ιδια­ί­τερο συμβολισμό­. Το δέλτα­ του ποτα­μού κα­τα­λήγει σε λί­μνη­ ή θάλα­σσα­. Το πιο ενδια­φέρον στοιχεί­ο τη­ς α­πεικό­νιση­ς εί­να­ι ο συμβολισμό­ς με κύκλους των ση­μεί­ων του ορί­ζοντα­. Χα­ρα­κτη­ριστική εί­να­ι επί­ση­ς η­ κα­θα­ρό­τη­τα­ των χα­ρα­κτήρων σφη­νοειδούς γρα­φής. Η­ πιο ση­μα­ντική ωστό­σο συνεισφορά των Βα­βυλωνί­ων στη­ χα­ρτογρα­φί­α­ εί­να­ι η­ δια­ί­ρεση­ του κύκλου σε μοί­ρες.

Ο πρώτος όμως γνωστός σε εμάς χάρτης που περιλαμβάνει το σύνολο του τότε γνωστού αρχαίου κόσμου, κατασκευάστηκε από τον Αναξίμανδρο τον Μιλήσιο (610-545 π.Χ.). Ο χάρτης αυτός βελτιώθηκε στη συνέχεια από τον Εκαταίο το Μιλήσιο (549-472 π.Χ.), ο οποίος θεωρούσε τη γη ένα επίπεδο δίσκο που περιβάλλεται από τον ωκεανό. Ο Θαλής ο Μιλήσιος (640-546 π.Χ.) δεχόταν τη σφαιρικότητα του σύμπαντος, και θεώρησε τη Μικρή Άρκτο και τον Πολικό αστέρα ως κύριο και σταθερό προσανατολισμό για τους ταξιδιώτες. Την σφαιρικότητα της γης αλλά και την περιστροφή της γύρω από τον άξονα της, δίδασκε επίσης ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (580-500 π.χ.). (5)

Στα τέλη του 4ου και αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. δραστηριοποιούνται πολλοί ανώνυμοι χαρτογράφοι, που στήριζαν τις χαρτογραφήσεις τους στα στοιχεία του Πυθέα του Μασσαλιώτη. Ο Πυθέας έπλευσε το 330 π.Χ. στις Βρετανικές θάλασσες, φθάνοντας μέχρι τον ωκεανό του «χάους και του σκότους» στην νήσο Θούλη όπως την αποκαλεί, η οποία πιθανολογείται πως είναι η Νορβηγία, ή η Ισλανδία, ή ίσως ακόμα και ο Βόρειος Πόλος. Ο τρόπος που ξεκίνησε το ταξίδι του ο Πυθέας δεν είναι γνωστός. Μπορεί να πέρασε από το Πορθμό του Γιβραλτάρ, είναι επίσης πιθανό να ταξίδευσε αρχικά δια ξηράς μέσω της Γαλατίας (Γαλλίας). Στη συνέχεια βρέθηκε στη Βρετανία για την περίμετρο της οποίας υπολόγισε τιμή που διαφέρει κατά 2,5% από την πραγματική. Το ταξίδι του Πυθέα αποτέλεσε τον πρώτο καταγεγραμμένο περίπλου των Βρετανικών Νήσων. Μετά από θαλάσσιο ταξίδι έξι ημερών προς το βορρά έφτασε σε έναν τόπο που ονομάζει Θούλη. Ο Στράβων (63 π.Χ. - 23 μ.Χ.) στα «Γεωγραφικά» (βιβλίο Β τέταρτο κεφάλαιο) μας δίνει τις εξής πληροφορίες:

« Ο Πολύβιος εξ άλλου γράφοντας γεωγραφία για τις χώρες της Ευρώπης λεει να αφήσουμε τους αρχαίους και να εξετάσουμε εκείνους που τους ελέγχουν, όπως τον Δικαίαρχο και τον Ερατοσθένη που ασχολήθηκαν με την Γεωγραφία, και τον Πυθέα από τον οποίο πολλοί παρασύρθηκαν και ο οποίος υποστηρίζει ότι γύρισε όλη τη Βρετανική και αποδίδει περίμετρο στο νησί πάνω από σαράντα χιλιάδες στάδια. Ιστόρησε δε και τα σχετικά με τη Θούλη στους οποίους ούτε γη υπήρχε, ακόμη δε ούτε θάλασσα, ούτε αέρας, αλλά ένα κράμα από όλα αυτά, που έμοιαζε με θαλάσσιο πνεύμονα στον οποίο όλα ταλαντεύονται και ο θαλάσσιος πνεύμονας τα έδερνε όλα αυτά, ώστε σε αυτόν κάποιος δεν μπορούσε ούτε να πορευτεί ούτε να πλεύσει…Επισκέφτηκε τα παράλια όλης την Ευρώπης που βρέχονται από Ωκεανό από τα Γάδειρα μέχρι τον Τάναιν (ποταμός Δον της Ρωσίας)…Ο μεν λοιπόν Πυθέας ο Μασσαλιώτης σχετικά με την Θούλη, λεει ότι είναι βορειότερη από τα Βρετανικά νησιά και αποτελεί το έσχατο μέρος του κόσμου, όπου και ο θερινός τροπικός κύκλος είναι ίδιος με τον αρκτικό κύκλο. Από δε τους άλλους τίποτε δε διηγούμαι (εννοεί συγγραφείς), ούτε ότι υπάρχει κάποιο νησί Θούλη, ούτε εάν τα μέρη αυτά τώρα είναι κατοικήσιμα, εκεί όπου ο θερινός τροπικός γίνεται αρκτικός».

Στην αρχαία Ελληνική γραμματεία όμως υπάρχουν αρκετές αναφορές που μας κάνουν να υποθέτουμε πως οι Έλληνες ίσως είχαν ταξιδέψει ακόμα και στην Αμερική. Υπάρχουν τόσο αναφορές από τον Όμηρο στον οποίο γίνεται για έξοδο πλοίων πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες (τα Στενά του Γιβραλτάρ) στον Ατλαντικό Ωκεανό, τον Πλάτωνα και τις αναφορές του για την Ατλαντίδα στον Τίμαιο, όσο και στην αναφορά του Πλουτάρχου περί της Ωγυγίας, (Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης, 941 A – C):

«Η Ωγυγία, κάποιο νησί που βρίσκεται μακριά στη θάλασσα που απέχει δρόμο πέντε ημερών από τη Βρετανία, πλέοντος προς τα δυτικά. Τρία άλλα νησιά που απέχουν σε ίση απόσταση από εκείνη και μεταξύ τους προεκτείνονται πολύ προς τα εκεί που δύει ο ήλιος το καλοκαίρι. Σε ένα από αυτά οι βάρβαροι λένε στο μύθο τους ότι φυλακίστηκε ο Κρόνος από τον Δία κι εκείνος έχοντας φρουρό τον γιο του είχε εγκατασταθεί σ’ εκείνα τα νησιά και τη θάλασσα, την οποία ονομάζουν Κρόνιο πέλαγος. Όσο για τη μεγάλη ήπειρο, από την οποία η μεγάλη θάλασσα περιέχεται σε κύκλο, από τα άλλα νησιά απέχει λιγότερο, από την Ωγυγία, όμως, γύρω στα πέντε χιλιάδες στάδια ταξιδεύοντας με πλοία με κουπιά. Γιατί λένε οι βάρβαροι ότι το πέλαγος διαπερνάται αργά και είναι λασπώδες εξαιτίας των πολλών ρευμάτων. Τα ρεύματα εξέρχονται από τη μεγάλη γη και γίνονται προσχώσεις από αυτά και η θάλασσα είναι βαθιά και γεώδης η θεωρήθηκε ότι έχει παγώσει. Από την ηπειρωτική γη τα κοντινά μέρη κατοικούν Έλληνες, γύρω από τον κόλπο όχι μικρότερο από την Μαιώτιδα (λίμνη) του οποίου το στόμα βρίσκεται στην ίδια ευθεία με το στόμα της Κασπίας θάλασσας. Εκείνοι καλούν και θεωρούν τους ίδιους ηπειρώτες, ενώ νησιώτες όσους αυτή τη γη κατοικούν, επειδή περιβρέχεται κυκλικά από τη θάλασσα. Πιστεύουν ακόμα ότι αναμείχθηκαν με τους λαούς του Κρόνου όσοι έφτασαν ύστερα με τον Ηρακλή (Ο Ηρακλής ταξίδεψε εκεί για τον άθλο των Εσπερίδων) και απέμειναν και ότι το ελληνικό στοιχείο που έσβηνε ήδη εκεί και είχε κυριευθεί από τη βαρβαρική γλώσσα και τους νόμους και τον τρόπο ζωής, σα να αναζωπυρώθηκε, έγινε πάλι ισχυρό και σπουδαίο. Γι’ αυτό τις πρώτες τιμές έχει ο Ηρακλής, ενώ τις δεύτερες ο Κρόνος».

Πολλοί ερευνητές κάνουν επίσης λόγο για αρχαιοελληνικά ευρήματα αμφορείς, νομίσματα, κοσμήματα, που έχουν βρεθεί τόσο στην Αμερική, όσο και σε νησιά του Ατλαντικού. Γλωσσικές ομοιότητες έχουν επίσης εντοπιστεί, από ερευνητές ανάμεσα στην αρχαία Ελληνική και σε διαφόρους πολιτισμούς της Λατινικής Αμερικής και της Πολυνησίας.

Ο αρχαιολόγος, φωτογράφος και συγγραφέας Augustus Le Plongeon (1826-1908), για παράδειγμα έγραφε: « το ένα τρίτο της γλώσσας της Μάγια είναι καθαρά ελληνικά, ποιος έφερε την γλώσσα του Ομήρου στην Αμερική; Ή ποιος έφερε στην Ελλάδα την γλώσσα των Μάγια; »

Το 1987 ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης Nors.S.Josephson στην έρευνα του: «Greek Linguist Elements in the Polynesian Languages-Hellenicum Pacificum» (Ελληνικά Γλωσσικά Στοιχεία στις Πολυνησιακές Γλώσσες-Ελληνικός Ειρηνικός), υποστηρίζει πως οι Αρχαίοι Έλληνες άριστοι θαλασσοπόροι έφτασαν μέχρι τις Άνδεις και πέρασαν στα απέναντι νησιωτικά συμπλέγματα (Νησιά του Πάσχα,Χαβάη,Ταϊτή). Απόδειξη αυτής της διείσδυσης είναι οι εκατοντάδες Ελληνικές λέξεις που υπάρχουν σε αυτές τις διαλέκτους.

Και όχι μόνο αυτό. Τα δεκατρία γράμματα του αλφαβήτου των Μάγια έχουν σχέση με τα ιερογλυφικά σημάδια των αιγυπτίων που αποδίδουν τα ίδια τα γράμματα.

Είναι επίσης τυχαίο πως στους αρχαίους πολιτισμούς της Αμερικής υπάρχουν παραδόσεις για άφιξη λευκών «Θεών» που ήρθαν από την δύση. ;

Θα ήταν λογικό εξάλλου, Αιγυπτιακά, Ελληνικά, ή Φοινικικά πλοία στην αρχαιότητα να έπλευσαν έξω από τις Ηράκλειες Στήλες. Κάποια ίσως δε γύρισαν ποτέ πίσω, συνεπώς αν δεν ναυάγησαν θα έφτασαν σε κάποια ακτή της Αμερικής και οι επιβάτες τους θα έμειναν για πάντα εκεί.

Η αρχαιολογική έρευνα έχει επιβεβαιώσει πως στην περιοχή του Ecuado στον κόλπο της Guayaquil, έχουν βρεθεί αγγεία πανομοιότυπα με ανάλογα δείγματα της Ιαπωνικής κεραμικής του 3000 π.Χ., ενώ από άλλες αρχαιολογικές έρευνες εξακριβώθηκε ότι οι Ινδιάνοι της βορειοδυτικής ακτής είχαν πυκνές και μάλλον συνεχείς επαφές με τους κατοίκους των ακτών της Ανατολικής Σιβηρίας, αλλά οι συνέπειες των επαφών αυτών είχαν μόνο τοπική σημασία.

Ο Nορβηγός εθνολόγος και αρχαιολόγος Thor Heyerdahl θέλοντας να αποδείξει πως ήταν εφικτός ο διάπλους τόσο του Ειρηνικού, όσο και του Ατλαντικού ωκεανού από τους αρχαίους ναυτικούς, πραγματοποίησε ταξίδι πάνω στην σχεδία «Κοn Τiki», από τις ακτές του Περού ως την Ανατολική Πολυνησία, στα τέλη της δεκαετίας του 40. (1947) Ένα ταξίδι που διήρκησε 101 ημέρες, καλύπτοντας μία απόσταση μεγαλύτερη των 4.300 ναυτικών μιλίων.

H σχεδία «Κοn Τiki»

Παρά το γεγονός ότι το «Κοn Τiki» έφτασε τελικά στον προορισμό του, οι ιστορικοί και οι αρχαιολόγοι δε δέχθηκαν πως έτσι αποδεικνύεται η δυνατότητα πραγματοποίησης τέτοιων μεγάλων ταξιδιών στους αρχαίους χρόνους, καθώς το «Κοn Τiki» χρειάστηκε να ρυμουλκηθεί για τα πρώτα 50 μίλια από την ακτή λόγω επικινδυνότητας των νερών, κάτι που προφανώς έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι αρχαίοι. Βέβαια ο Thor Heyerdahl και προηγούμενη εμπειρία δεν είχε, και το ταξίδι δεν πραγματοποιήθηκε άλλη φορά, ώστε να είναι δυνατόν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.

Ο Thor Heyerdahl όμως δεν κάμφθηκε. Το 1970 με το πλοίο «Ra» αυτή την φορά, φτιαγμένο από δέσμες καλαμιών παπύρου όπως δηλ κατασκεύαζαν τις βάρκες τους οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, κατάφερε να διαπλεύσει τον Ατλαντικό ωκεανό, πλέοντος από την Αίγυπτο έως τις Αντίλλες, ώστε να αποδείξει πως οι πολιτισμοί των Άνδεων κατάγονται από την αρχαία Αίγυπτο. Και πάλι βέβαια η επιστημονική κοινότητα δεν πείστηκε.

Ο Thor Heyerdahl με το πλοίο «Ra»

Παρόλα αυτά ο Thor Heyerdahl, ο Αμερικανός Καθηγητής Dixon και άλλοι επιστήμονες πίστευαν, πως αυτό ήταν εφικτό, και μάλιστα πως ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε τουλάχιστον φτάσει στην Αυστραλία. Ο στόλος του Μ. Αλεξάνδρου αρχικά περιλάμβανε 150 - 160 πολεμικά πλοία, και δεκάδες μεταγωγικά. Τα πληρώματα τους ήταν από διάφορα μέρη της Ελλάδος.

Ναύαρχος του στόλου ήταν ο Νέαρχος, γιο του Ανδρότιμου με καταγωγή από την Κρήτη, που ζούσε στην Αμφίπολη κοντά στο Στρυμόνα. Ξεκινώντας ο Νέαρχος από τον Υδάσπη ποταμό, έπλευσε στις ακτές του Περσικού κόλπου και έφτασε στις εκβολές του Ευφράτη ποταμού στην Ινδία.

Αποκομμένος ο στόλος περνώντας από άγνωστα μέρη έφτασε μετά από πολλές δυσκολίες στο Ευφράτη, χάρη στην ικανότητα του Νέαρχου. Η κάθοδος του Ινδού ποταμού από το στόλο του Μ. Αλεξάνδρου με ναύαρχο τον Νέαρχο και το μεγάλο ταξίδι από τις εκβολές του Ινδού ποταμού μέχρι τον Περσικό Κόλπο, αποτελεί μια απ' τις μεγαλύτερες εποποιίες του αρχαιοελληνικού ναυτικού. Λέγεται μάλιστα πως ο μέγας Αλέξανδρος χρησιμοποίησε μια πρωτόγονη μορφή υποβρυχίου για να παρατηρήσει από κοντά τα παράξενα ψάρια στον βυθό του Ινδικού ωκεανού (332 π.Χ.). 

Ο Αριστοτέλης επίσης (Προβλήματα) αναφέρει πως ο Μ. Αλέξανδρος θέλοντας να ελέγξει τα ναυτικά αμυντικά έργα της Τύρου πριν την πολιορκήσει, μπήκε μέσα σε ένα βαρέλι που είχε γυάλινο παράθυρο και στη συνέχεια διέταξε να το βυθίσουν στη θάλασσα. Το γεγονός αυτό αναφέρεται επίσης σε ρωμαϊκό έγγραφο του 12ου αι. της Αλεξάνδρειας. Ενώ ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Σκυλίας και η κόρη του Κυάνα (γύρω στο 500 π.Χ.) ήταν Έλληνες δύτες που επινόησαν τα εργαλεία των δυτών, για να ανασύρουν από τη θάλασσα ένα βυθισμένο σκάφος με θησαυρούς του Ξέρξη.

Στην συνέχεια θα ακολουθήσει από τον στόλο του Μ. Αλεξάνδρου, η εξερεύνηση των ακτών της Αραβίας και της Κασπίας Θάλλασας. Μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου προετοιμάστηκε στόλος με πλοία κάποια εκ των οποίων μετέφεραν άνω των 1.000 ατόμων για τον μεγαλύτερο περίπλου που ποτέ δεν μάθαμε τι απέγινε. Οι χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες δεν γνωρίζουμε τι έγιναν και που πήγαν, ενώ ο Νέαρχος πέθανε δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου άγνωστο που και πως...! Ερευνητές λοιπόν όπως οι προαναφερθέντες πιστεύουν πως εκούσια ή ακούσια ο Νέαρχος πήγε στην Αμερική και εκπολίτισε τους Μάγια και τους Ατζέκους.

Ίσως λοιπόν Έλληνες ναυτικοί πήγαν στην Αμερική και σχεδίασαν χάρτες τους οποίους ο Πτολεμαίος τους κατέγραψε μετά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου σε χάρτες, που αργότερα βρήκε ο Κολόμβος. Ο χάρτης του Πτολεμαίου πα­ρέμενε άγνωστος (6) στον Μεσα­ίωνα­, κα­ι ξανακαλύφθηκε τον 15ο α­ιώ­να, κα­θώ­ς μετά τη­ν πτώ­ση­ του Βυζα­ντί­ου Έλλη­νες λό­γιοι που κα­τέφυγα­ν στη­ν Ι­τα­λί­α­ εί­χα­ν δια­σώ­σει κάποια­ αρχαία­ χειρό­γρα­φα­ του σημαντικού α­υτού έργου.

Το γεγονό­ς α­υτό­ συνδυάστη­κε με το επί­ση­ς σπουδα­ί­ο γεγονό­ς τη­ς εφεύρεση­ς τη­ς τυπογρα­φί­α­ς το 1456 α­πό­ τον Γουτεμβέργιο (Gutenberg) , χάρη­ στη­ν οποί­α­ έγινε δυνα­τή η­ ­πα­ραγωγή των χα­ρτώ­ν σε μεγάλο α­ριθμό­ α­ντιτύπων κα­ι η­ ευρεί­α­ κυκλοφορί­α­ τους σε ό­λο τον κό­σμο. Πιο συγκεκριμένα­, η­ «Γεωγρα­φί­α­» του Πτολεμα­ί­ου μετα­φράστη­κε στα­ λα­τινι­κά το 1405, κα­ι α­ποτέλεσε πολύτιμο βοή­θη­μα­ για­ τους χα­ρτογράφους τη­ς Δύση­ς. Τα­ γεγονό­τα­ α­υτά, σε συνδυασμό με την πρόοδο στην Ναυπηγική, και τη­ν πα­ράλλη­λη­ τελειοποί­η­ση­ οργάνων κα­ι μεθό­δων μέτρη­σης, συνετέλεσα­ν στη­ δη­μιουργί­α­ μια­ς χρυσής εποχής τη­ς χα­ρτογρα­φί­α­ς αλλά και της εξερεύνησης με σπουδαιότερη όλων την ανακάλυψη (;) της Αμερικής από τον Κολόμβο.

Είναι γενικά αποδεκτό πως οι γεωγραφικοί χάρτες της εποχής του Κολόμβου έχουν προέλευση τους χάρτες του Πτολεμαίου. Στην Columbina Library της Σεβίλλης υπάρχει ένα αντίγραφο της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου που είχε εκδοθεί στην Ρώμη το 1478 στο οποίο υπάρχει και η υπογραφή του Χριστόφορου Κολόμβου, μαζί με τρία συμβολικά για αυτόν γράμματα.

Στις ημέρες μας έχουν διασωθεί τρεις γεωγραφικοί χάρτες εκείνων των ταξιδιών, οι οποίοι δημιουργήθηκαν από τον αδελφό του Χριστόφορου, τον Bartilomeo Colombo και τον Έλληνα Αλέξανδρο Ζώρζο (καταγωγή από την Θήρα) όπου την αναφέρουν ως «Δυτικές Ινδίες».

Οι χάρτες σχεδιάστηκαν μετά την επιστολή με χρονολογία της 7ης Ιουλίου 1503, του Χριστόφορου Κολόμβου προς τον Βασιλέα της Ισπανίας Fernando. Αντίγραφα δόθηκαν και στον αδελφό του Χριστόφορου τον Βαρθολομαίο, ώστε να έρθει σε επαφή στην Ρώμη το 1506, με τον Πάπα και να ζητήσει την υποστήριξή του. Οι πιο σύγχρονες μελέτες για τον Κολόμβο και τους χάρτες του των τριών αυτών σχεδίων, ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας, έχουν εκπονηθεί από τους καθηγητές ιστορίας Franz R. von Wieser, Edward Gaylord Bourne, A.E. Nordenskiold, Martin Waldseemuller, οι οποίοι αναφέρουν ότι τα σχέδια προέρχονται από το 4ο ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου στην Αμερική, το 1498 -1500.

Βασισμένος σε Αρχαίους Ελληνικούς χάρτες που περιείχαν πληροφορίες από την Εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, φαίνεται πως σχεδιάστηκε και ο περίφημος χάρτης του Τούρκου Ναυάρχου Piri Reis. Τον ανακάλυψε τυχαία τον Νοέμβριο του 1929 ο Halil Edhem, διευθυντής του Εθνικού Μουσείου της Τουρκίας αρχειοθετώντας κάποια έγγραφα.

Η έρευνα έδειξε πως ήταν ένα αυθεντικό έγγραφο που σχεδιάστηκε το 1513 πάνω σε δέρμα γαζέλας. Ο χάρτης εμφανίζει πέρα από τον τότε γνωστό κόσμο, τη Βόρεια Αμερική, τη Νότια Αμερική, τη Γροιλανδία και Ανταρκτική, ηπείρους που το 1513 δεν είχαν ακόμα ανακαλυφθεί.!

Το σωζόμενο μέρος του χάρτη είναι περίπου 90 επί 65 εκ. Ο ίδιος ο Piri Reis προσδιορίζει τις πηγές του: οκτώ χάρτες του Πτολεμαίου, τέσσερις σύγχρονοι (του Reis) πορτογαλικοί χάρτες, ένας αραβικός χάρτης της νότιας Ασίας, και ένας χάρτης του Κολόμπου για τα μέρη του νέου κόσμου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Piri reis : «Συμπυκνώνοντας όλους αυτούς τους χάρτες σε έναν, ολοκλήρωσα τον παρόντα χάρτη. Ο χάρτης μου είναι τόσο σωστός και αξιόπιστος για τις επτά θάλασσες, όσο οι χάρτες που απεικονίζουν τις θάλασσες των χωρών μας».

Από τον χάρτη λείπει εξαιτίας μερικής καταστροφής του ή λόγω ελλείψεως χώρου, το δυτικό μισό της νότιας Αμερικής, η βόρεια Αμερική και το υπόλοιπο ανατολικό μισό του κόσμου. Ο ίδιος ο Piri Reis αναφέρει ότι στο χάρτη περιέλαβε τις Ινδικές και Κινεζικές θάλασσες με γεωμετρική απεικόνιση, οπότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος του αρχικού έργου έχει χαθεί.

Το εκπληκτικότερο όλων όμως είναι, πως όχι μόνο απεικονίζει την Ανταρκτική που προηγείται χρονικώς της ανακάλυψης της ηπείρου το 1820, αλλά όπως σύγχρονες έρευνες αποκάλυψαν, ότι το έδαφος που απεικονίζει ο χάρτης στο νότο του Ατλαντικού Ωκεανού, είναι μια απεικόνιση της Ανταρκτικής κάτω από τον πάγο (!)

Ο χάρτης του Piri Reis

Για την ακρίβεια του χάρτη έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες, αρκετές από τις οποίες περνούν στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, καθώς προϋποθέτουν εναέρια παρατήρηση. Η ακρίβεια ωστόσο του χάρτη προϋποθέτει γνώσεις σφαιρικής τριγωνομετρίας και γνώση της μεθόδου της αζιμουθιακής προβολής των ίσων αποστάσεων. Η παραδοχή του Τούρκου ναυάρχου ότι χρησιμοποίησε παλαιότερους χάρτες, οδηγεί στην υπόθεση ότι υπήρχε η δυνατότητα τέτοιου είδους μετρήσεων σε παλαιότερες περιόδους της ιστορίας. Ο χάρτης όμως του Piri Reis δεν είναι ο μοναδικός που απεικονίζει το έδαφος της Ανταρκτικής κάτω από τον πάγο. Ο Oronteus Finaeus (1494-1555), σχεδίασε επίσης το 1531 χάρτη ο οποίος απεικόνιζε επίσης την Ανταρκτική κάτω από τον πάγο, αλλά και τους ποταμούς που την διέσχιζαν, και την ακτογραμμή της. Ο χάρτης βρέθηκε το 1960 στην Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Washington, από τον Charles Hapgood.

Ο χάρτης του Oronteus Finaeus

Η ιστορία συνεπώς με τα ανεξήγητα μυστήρια του παρελθόντος της, μας αποκαλύπτει ένα παζλ από τo οποίo λείπουν πάρα πολλά κομμάτια, καθώς είναι προφανές πως οι αρχαίοι πολιτισμοί, είχαν αναπτύξει ένα επίπεδο πολιτισμού ανώτερο από αυτόν που πιστεύουμε πως είχαν. Από μία άποψη λοιπόν - τηρουμένων πάντα των αναλογιών -, οι ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης σε σχέση με τις γνώσεις των αρχαίων πολιτισμών, μπορούν να συγκριθούν με τον πολύ έξυπνο μορφωμένο και κοσμοπολίτη κύριο τον οποίο συνάντησε κάποτε ο Ιπποκράτης στην Σάμο και τον περιγράφει ως πολύ καλό χαρακτήρα. Με πληροφόρησε αναφέρει ο πατέρας της ιατρικής, ότι ανακάλυψε πρόσφατα ένα φυτό άγνωστο ως τώρα στην Ευρώπη και την Ασία, στις θαυματουργές ιδιότητες του οποίου δεν μπορούσε να αντισταθεί καμία αρρώστια όσο χρόνια ή υποχθόνια και αν είναι. Θέλοντας να είμαι και εγώ ευγενής, επέτρεψα να πεισθώ και να τον ακολουθήσω στο θερμοκήπιο όπου είχε μεταφυτεύσει το θαυματουργό αυτό φυτό. Αυτό που βρήκα ήταν ένα από τα κοινότερα φυτά στην Ελλάδα το σκόρδο, το οποίο έχει τις λιγότερες αξιώσεις από όλα στις θεραπευτικές ιδιότητες...!
----------------
Παραπομπές:
(1) Επίσημα το πρώτο ευρωπαϊκό πλοίο που κατέπλευσε στις ακτές τις Αυστραλίας και ήρθε σε επαφή με τους γηγενής Αβοριγίνες ήταν το Ολλανδικό Duyfken με πλοίαρχο τον Ολλανδό Willem Janszoon το 1606. Μέχρι το 1770, 53 πλοία από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, εμπορικά και πολεμικά, κατέπλευσαν στις ακτές της Αυστραλίας. Το 1770, ο πλοίαρχος James Cook κατέκτησε τη δυτική ακτή της Αυστραλίας, δίνοντάς της το όνομα Νέα Νότια Ουαλία. Υπάρχουν όμως θεωρίες πως Πορτογάλοι ναυτικοί είχαν ανακαλύψει τις ακτές της Αυστραλίας πολύ πριν τους Ολλανδούς και τους Βρετανούς, βασισμένοι σε χάρτες που ονομάζονται Dieppe (από το όνομα της Γαλλικής πόλης Dieppe) μεταξύ του 1540 και του 1560. Είναι μεγάλοι χειροποίητοι χάρτες που απεικονίζουν τον κόσμο όπως ήταν γνωστός στο έτος δημιουργίας τους. Ένας από τους υποστηρικτές της θεωρίας, ο αυστραλός Kenneth McIntyre, υποστήριξε πως ο Πορτογάλος ναυτικός που ουσιαστικά ανακάλυψε την Αυστραλία ήταν ο Cristóvão de Mendonça.

(2) «Digging up the Past is a news and resource centre for Biblical archaeology. We aim to provide accurate, reliable, up-to-date information about excavations and discoveries past and present which have a relevance to Biblical history. Our emphasis, however, is on archaeology and we have no truck with the pseudo-science and fake discoveries that sometimes appear on other sites.» http://www.diggingsonline.com/

(3) Οι μετρήσεις έγιναν στην Αλεξάνδρεια και τη Σιήνη (Ασσουάν), δύο τόποι που ο Ερατοσθένης θεωρούσε ότι βρίσκονταν στον ίδιο μεσηµβρινό. Στη Σιήνη υπήρχε ένα πηγάδι στον πυθµένα του οποίου καθρεφτίζονταν οι ακτίνες του ηλίου µόνο το µεσηµέρι του θερινού ηλιοστασίου, στις 21 Ιουνίου. Προέκυπτε, έτσι, ότι η Σιήνη βρισκόταν στον Τροπικό του Καρκίνου. Η απόσταση µμεταξύ Σιήνης και της Αλεξάνδρειας ήταν ήδη γνωστή στον Ερατοσθένη (5000 στάδια) γιατί ήταν ετρηµένη από τους Αιγυπτίους. Το 220 π.Χ., στο θερινό ηλιοστάσιο, µμέτρησε στην Αλεξάνδρεια την ηλιακή ζενίθεια απόσταση (µε τη βοήθεια γνώµονα), την οποία βρήκε να ισούται µε το 1/50 του κύκλου, δηλαδή µε 7.2 µ οίρες. Με τα δεδοµένα αυτά (γωνία τόξου, µήκος τόξου µεσηµβρινού) υπολόγισε το ήκος τόξου µιας µ οίρας µεσηµβρινού (Σχήµα 10). Η μέτρηση του Ερατοσθένη αντιστοιχεί σε ακτίνα της Γης μήκους 7420 χιλιοµέτρων αντί για τα 6370 χιλιόµετρα της σηµερινής τιµής (16% µεγαλύτερη της πραγµατικής). Η µέτρηση είναι πολύ ακριβής λαµβάνοντας υπόψη ότι η Σιήνη δε βρίσκεται ακριβώς στον Τροπικό του Καρκίνου αλλά κάπου βορειότερα, η Αλεξάνδρεια δε βρίσκεται στον ίδιο µεσηµβρινό µε τη Σιήνη αλλά 3ο πιο δυτικά, η µεταξύ τους απόσταση δεν είναι 5000 στάδια αλλά 4530 και η γωνία δεν µετρήθηκε µε ακρίβεια. Τα τέσσερα σφάλµατα αλληλοαναιρέθηκαν και έτσι το αποτέλεσµα έχει πολύ µικρή απόκλιση. Ανεξαρτήτως του αποτελέσµατος, ο συλλογισµός και η εφαρµογή του, για την εποχή εκείνη, είναι καταπληκτικοί.

(4) Ως αλληγορική ερμηνεία εννοείται εδώ ο συστηματικός αποσυμβολισμός των μύθων με σκοπό την αποκάλυψη και ανάδειξη μεγάλων, απόκρυφων αληθειών. Αυτή η μέθοδος ερμηνείας καθιερώθηκε από τους Έλληνες φιλοσόφους, κυρίως τους στωικούς, σε μια προσπάθεια να συμβαδίσουν οι αρχαίοι μύθοι, π.χ. του Ομήρου και του Ησίοδου, με τα τότε σύγχρονα πορίσματα της διανόησης.

(5) Υπάρχει η άποψη πως η σφαιρικότητα της γης από τους αρχαίους Έλληνες προέκυψε κυρίως από μία φιλοσοφική θεώρηση , και όχι τόσο από αστρονοµικές παρατηρήσεις. Και αυτό διότι η σφαίρα έχει το τελειότερο σχήµα, συνεπώς η γη που είναι το δηµιούργηµα των θεών, όφειλε να έχει το σχήμα της σφαίρας. Ο Αριστοτέλής (384-322 π.Χ.) παράθεσε αργότερα ι τέσσερα επιχειρήµατα που αποδείκνν την σφαιρικότητα της Γης (340 π.Χ.): Η καµπυλότητα της θαλάσσιας επιφάνειας, η αλλαγή του ύψους των αστέρων σε διάφορα γεωγραφικά πλάτη της γης, .η αλλαγή του ύψους του ήλιου σε διαφορά γεωγραφικά µήκη της γης και το στρογγυλό της σκιάς της γης κατά την έκλειψη της σελήνης.

(6) Χαρακτηριστικό γεγονός είναι πως έως τον 12ο μ.χ α­ιώ­να­, οι θα­λα­σσοπό­ροι έπλεα­ν κοντά στις α­κτές ώστε να κα­θορίζουν τη­ν πορεί­α­ τους με τη­ βοήθεια­ των α­κρωτη­ρί­ων χωρί­ς να­ χρειάζοντα­ι χάρτη­. Αυτό άλλαξε με τη­ν α­να­κάλυψη­ τη­ς μαγνη­τικής πυξί­δα­ς τον 12ο α­ιώ­να­, όταν και έγινε δυνα­τή η­ α­πευθεί­α­ς πλεύση­ α­πό­ το ένα­ λιμάνι στο άλλο κα­ι η­ κα­τα­σκευή θα­λάσ­σιων χα­ρτώ­ν. Ο πα­λα­ιό­τερος τέτοιος χάρτη­ς που δια­σώ­ζετα­ι εί­να­ι γνωστό­ς με τη­ν ονομασί­α­ Carta Pisana, βρέθη­κε στη­ν Pisa­ κα­ι σήμερα­ φυλάσσετα­ι στη­ν Εθνική Βιβλιοθήκη­ του Πα­ρισιού. Πιστεύετα­ι ό­τι κα­τα­σκευάστη­κε γύρω στα­ 1275 μ.Χ. Έχει σχεδια­στεί­ με το χέρι πάνω σε δέρμα­ προβάτου κα­ι α­πεικονί­ζει ολό­κλη­­ρη­ τη­ν Μεσό­γειο θάλα­σσα­. Τέτοιοι να­υτικοί­ χάρτες εί­να­ι γνωστοί­ με τη­ν ονομα­σί­α­ «πορτολάνοι» (Portolans) α­πό­ το πορτολάνο ή βιβλί­ο των πλοη­γώ­ν α­πό­ Ι­τα­λούς κα­ι Κα­τα­λα­νούς κυρί­ως σχεδια­στές.