Υπάρχει μια μικρή λέξη, που την επινόησε ο Άλμπερτ Έλλις, η οποία αναφέρεται στην τάση να ενσωματώνουμε τα «πρέπει» στη ζωή μας. Είναι η λέξη «πρεπισμός». Είστε «πρεπιστές» κάθε φορά που ανακαλύπτετε πως συμπεριφέρεστε με τρόπο που νομίζετε ότι πρέπει, έστω κι αν προτιμάτε κάποιου άλλου είδους συμπεριφορά. Η Κάρεν Χόρνεϋ, η εξαίρετη ψυχίατρος, στο βιβλίο της Νεύρωση και ανθρώπινη ωρίμανση, αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο σ’ αυτό το θέμα με τίτλο «Η τυραννία του πρέπει»:
«Τα “πρέπει” δημιουργούν πάντα ένα συναίσθημα έντασης, που γίνεται ακόμη μεγαλύτερο, όσο το άτομο προσπαθεί να πραγματώσει αυτά τα ‘’πρέπει’’ στη συμπεριφορά του… Επιπλέον, τα ‘’πρέπει’’ συμβάλλουν πάντα στη διατάραξη των ανθρώπινων σχέσεων με τον έναν ή τον άλλο τρόπο».
Τα «πρέπει» λοιπόν καθορίζουν τόσο πολύ τη ζωή σας; Νιώθετε ότι πρέπει να είστε ευγενικοί με τους συναδέλφους σας, ότι πρέπει να υποστηρίζετε το/τη σύζυγό σας, να βοηθάτε τα παιδιά σας και να εργάζεστε πάντα σκληρά; Κι αν κάποια φορά αποτύχετε σ’ ένα από αυτά τα «πρέπει», κατηγορείτε τον εαυτό σας και φτάνετε σ’ αυτή την ένταση και ταραχή που υπαινίσσεται παραπάνω η Κάρεν Χόρνεϋ; Αλλά αυτά τα «πρέπει» ίσως να μην είναι δικά σας. Αν πράγματι ανήκουν σε άλλους κι εσείς απλώς τα δανειστήκατε, τότε ανήκετε στους «πρεπιστές».
Υπάρχουν ακριβώς τόσα «δεν πρέπει», όσα και «πρέπει». Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: Δεν πρέπει να θυμώνεις, να είσαι σκληρός, επιπόλαιος, ανόητος, θλιμμένος, επιθετικός κ.ά. Αλλά για τίποτε στον κόσμο δεν υποχρεούστε να αποδεχθείτε τον «πρεπισμό». Μπορείτε κάλλιστα να μην είστε ψύχραιμοι ή να μην καταλαβαίνετε κάτι. Σας επιτρέπεται να είστε αναξιοπρεπείς, αν θέλετε. Κανείς δεν θα σας βαθμολογήσει, ούτε πρόκειται να σας τιμωρήσει, επειδή δεν είστε αυτό που οι άλλοι λένε ότι θα ‘πρεπε να είστε. Άλλωστε, δεν μπορεί να είστε ό, τι δεν θέλετε. Δεν είναι δυνατόν. Γι’ αυτό οποιοδήποτε «πρέπει» σας δημιουργεί υπερένταση, αφού δεν είστε ικανοί να ικανοποιήσετε τις λαθεμένες προσδοκίες των άλλων. Η υπερένταση δεν προκύπτει από την αναξιοπρεπή, μη υποστηρικτική, αδιάκριτη συμπεριφορά σας, αλλά από την επιβολή του «πρέπει».
Η εθιμοτυπία ως «πρέπει»Η εθιμοτυπία είναι ένα καλό παράδειγμα του ανώφελου και επιζήμιου καθωσπρεπισμού. Σκεφτείτε όλους αυτούς τους δίχως νόημα, ασήμαντους κανόνες που σας ενθάρρυναν να υιοθετήσετε, μόνο και μόνο επειδή είναι γραμμένοι σε κάποια βιβλία καλής συμπεριφοράς: Να τρώτε βαστώντας το μαχαίρι και το πιρούνι έτσι κι όχι αλλιώς, πάντα να περιμένετε την οικοδέσποινα προτού αρχίσετε να τρώτε, κάντε τις συστάσεις του κυρίου προς την κυρία, καθήστε σ’ αυτή την πλευρά της εκκλησίας την ώρα ενός γάμου, να φοράτε αυτά τα ρούχα, να χρησιμοποιείτε αυτές τις λέξεις. Μη συμβουλεύεστε τον εαυτό σας, αλλά τα βιβλία καλής συμπεριφοράς. Ενώ οι καλοί τρόποι είναι αναμφίβολα κάτι σωστό – το μόνο που απαιτούν είναι σεβασμό στους άλλους – το 90% όλων των κανόνων «καλής συμπεριφοράς» είναι ανόητοι κι επιβλήθηκαν αυθαίρετα. Δεν υπάρχουν «καλοί» τρόποι, υπάρχει μόνο αυτό που εσείς θεωρείτε σωστό – εφ’ όσον δεν κάνετε δύσκολη τη ζωή των άλλων. Μπορείτε εσείς να διαλέξετε πως θα συστήσετε δυο ανθρώπους μεταξύ τους, τι φιλοδώρημα θα δώσετε, τι ρούχα θα φορέσετε, πως θα μιλήσετε, που θα καθήσετε, πώς θα φάτε κ.τ.λ., έχοντας ως μοναδική αφετηρία τη δική σας επιθυμία. Κάθε φορά που πέφτετε στην παγίδα του «Τι θα πρέπει να φορέσω;» ή «Τι πρέπει να κάνω;» εγκαταλείπετε ένα μεγάλο μέρος του εαυτού σας. Δεν θέλω να πω εδώ ότι πρέπει να γίνετε κοινωνικοί επαναστάτες, μια που κάτι τέτοιο θα ‘ταν μια μορφή αναζήτησης της έγκρισης μέσω του αντικομφορμισμού. Σας καλώ να είστε περισσότερο ο εαυτός σας παρά να κατευθύνεστε από τους άλλους στον τρόπο που ζείτε καθημερινά. Το να είστε αληθινοί με τον εαυτό σας σημαίνει ν’ απαλλαγείτε από την ανάγκη κάποιου εξωτερικού συστήματος υποστήριξης.
Αντισταθείτε στον καθωσπρεπισμό και τις παραδόσεις όταν σας επηρεάζουν αρνητικά
Η πρόοδος, η δική σας και όλου του κόσμου, εξαρτάται μάλλον από παράλογους ανθρώπους, από άτομα που προσαρμόζονται στην κοινωνία και αποδέχονται καθετί. Η πρόοδος γενικά συντελείται από τους ανανεωτές, απ’ αυτούς που απορρίπτουν τις συμβατικότητες και δημιουργούν το δικό τους κόσμο. Με σκοπό να περάσουμε από την απλή μίμηση των άλλων στη δράση, θα πρέπει να μάθουμε ν’ αντιστεκόμαστε στον καθωσπρεπισμό και τις επιταγές του κομφορμισμού. Για να λειτουργήσουμε αποτελεσματικά, η αντίδραση στον καθωσπρεπισμό πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Μπορεί μερικοί να σας θεωρούν ανυπότακτους, και αυτό είναι το τίμημα που θα πληρώσετε επειδή σκέφτεστε για τον εαυτό σας. Μπορεί να σας χαρακτηρίσουν αδιάφορο, να σας πουν εγωιστή ή επαναστάτη – βαρύτατη επιτίμηση για πολλούς φυσιολογικούς ανθρώπους – και ίσως να σας εξοστρακίσουν. Μερικοί άνθρωποι δεν θα δεχθούν πρόθυμα την αντίστασή σας σε κανόνες που οι ίδιοι υιοθέτησαν. Θ’ ακούσετε το παλιό επιχείρημα: «Τι θα γίνει αν όλοι οι άνθρωποι αποφασίσουν να ακολουθούν κανόνες που οι ίδιοι επιλέγουν; Τι είδους κοινωνία θα έχουμε τότε;» Φυσικά, η απλή απάντηση είναι πως δεν πρόκειται όλοι να το κάνουν αυτό. Η προσκόλληση των περισσότερων ανθρώπων σε εξωτερικά στηρίγματα και σε «πρέπει» απαγορεύει μια τέτοια στάση.
Αυτά που συζητάμε εδώ δεν έχουν καμιά σχέση με τον αναρχισμό. Κανείς δεν θέλει να γκρεμίσει την κοινωνία, αλλά πολλοί από μας θα ήθελαν να προσφέρουν στο άτομο περισσότερη ελευθερία μέσα στην κοινωνία – απελευθέρωση από τα παράλογα «πρέπει».
Αυτό για το οποίο αγωνιζόμαστε είναι η επιλογή, δηλαδή η ικανότητα να είναι κανείς ελεύθερος από τη δουλική νοοτροπία της σταθερής προσκόλλησης στα «πρέπει». Δεν χρειάζεται να είστε πάντα αυτό που η κουλτούρα σας απαιτεί να είστε. Αν είστε έτσι και νιώθετε ανίκανοι να είστε αλλιώς, τότε στην πραγματικότητα είστε οπαδοί, ανήκετε στο κοπάδι που επιτρέπει στους άλλους να κατευθύνουν την πορεία του. Το να καθοδηγείτε τη ζωή σας σημαίνει να έχετε ευελιξία και να έχετε επανειλημμένα αξιολογήσει πόσο σωστά λειτουργεί ένας κανόνας σε μια ορισμένη προσωπική στιγμή. Στ’ αλήθεια, είναι συχνά πιο εύκολο ν’ ακολουθείς, να εκτελείς τυφλά αυτό που σου λένε, αλλά από τη στιγμή που θα καταλάβεις ότι οι κανόνες έγιναν για να σε υπηρετούν κι όχι για να τους υπηρετείς, μπορείς ν’ αρχίσεις να εκμηδενίζεις τα «πρέπει».
Αν μάθετε ν’ αντιστέκεστε στον καθωσπρεπισμό, θα γίνετε ένα άτομο που ξέρει ν’ αδιαφορεί. Άλλοι μπορεί να συνεχίζουν να υπακούν, έστω κι αν αυτό τους πληγώνει, και θα πρέπει να μάθετε να τους επιτρέπετε μια τέτοια εκλογή. Δεν χρειάζεται θυμός, μόνο εμπιστοσύνη στις πεποιθήσεις σας.
Αντίσταση στον καθωσπρεπισμό σημαίνει να παίρνεις αποφάσεις για τον εαυτό σου και να τις εφαρμόζεις όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά και διακριτικά. Δεν χρειάζονται διαδηλώσεις κι εξεγέρσεις, που δεν προσφέρουν τίποτε θετικό. Οι παράλογοι κανόνες, και οι παραδόσεις δεν πρόκειται να εκλείψουν, δεν υπάρχει όμως λόγος να μετέχετε κι εσείς σ’ όλα αυτά. Σηκώστε απλώς τους ώμους καθώς οι άλλοι ακολουθούν το κοπάδι. Αν θέλουν να συμπεριφέρονται κατ’ αυτό τον τρόπο, πολύ καλά κάνουν, μα εσάς δεν σας αφορά. Δημιουργώντας φασαρίες το μόνο που πετυχαίνετε είναι να καλλιεργείτε την οργή και να βάζετε περισσότερα εμπόδια στον εαυτό σας. Θ’ αντιμετωπίσετε πολλές περιπτώσεις όπου θα είναι καλύτερο να παρακάμψετε τους κανόνες παρά να ξεκινήσετε ένα κίνημα διαμαρτυρίας. Στο χέρι σας είναι ν’ αποφασίσετε αν θα είστε αυτός που θέλετε εσείς ή αυτός που θέλουν οι άλλοι.
Κυριολεκτικά όλες οι νέες ιδέες που άλλαξαν την κοινωνία μας για κάποια εποχή αντιμετωπίζοταν περιφρονητικά και πολλές απ’ αυτές ήταν παράνομες. Κάθε πρόοδος απαιτεί εγκατάλειψη των παλιών κανόνων, που πλέον δεν εφαρμόζονται. Ο Έντισον, ο Φορντ, ο Αϊνστάιν, οι αδελφοί Ράιτ γελοιοποιήθηκαν μέχρι ν’ αναγνωριστεί η επιτυχία τους. Ίσως κι εσείς αντιμετωπίσετε την περιφρόνηση, καθώς θ’ αρχίσετε ν’ αντιστέκεστε στους παράλογους κανονισμούς.
Χαρακτηριστικές συμπεριφορές «πρέπει»Οι συμπεριφορές των «πρέπει» θα ήταν δυνατόν να γεμίσουν ένα ολόκληρο βιβλίο. Εδώ παραθέτουμε μερικά κοινά παραδείγματα τέτοιων πράξεων, όπως αυτές εκδηλώνονται στον πολιτισμό μας:
-Πιστεύετε ότι υπάρχει μια θέση για καθετί κι ότι καθετί πρέπει να βρίσκεται στη θέση του. Το σύνδρομο της οργανωτικότητας σημαίνει πως νιώθετε άσχημα αν τα πράγματα δεν βρίσκονται στην προκαθορισμένη τους θέση.
-Ρωτάτε συνεχώς «Τι θα πρέπει να φορέσω» σαν να υπάρχει μόνο ένας αποδεκτός τρόπος ντυσίματος, ο οποίος μάλιστα καθορίζεται από άλλους. Τα άσπρα παντελόνια και τα ανοιχτά χρώματα φοριούνται μόνο το καλοκαίρι, το μάλλινο είναι πάντα χειμωνιάτικο ύφασμα κι άλλα παρόμοια «πρέπει», εξαρτώμενα από τις εποχές, που εισβάλλουν στη ζωή μας. (Στο μυθιστόρημα του Χαβάη ο Τζέιμς Μίτσενερ περιγράφει τους κατοίκους της Νέας Αγγλίας, που ήρθαν στο τροπικό κλίμα της Χαβάης κι όταν έφτασε ο Οκτώβρης, παρ’ όλο που έκανε ακόμη πολύ ζέστη, εκείνοι έβαλαν τα χειμωνιάτικά τους κι επί έξι μήνες υπέφεραν μ’ αυτό το ντύσιμο… Γιατί; Επειδή, υποτίθεται, πως έτσι έπρεπε να κάνουν). Είστε σκλάβοι των δημιουργών μόδας και φοράτε μόνο ό, τι «φοριέται» γιατί σε τελική ανάλυση πρέπει να προσαρμοστείτε.
-Θεωρείτε ότι ορισμένα ποτά ή κρασιά ταιριάζουν με τα αντίστοιχα φαγητά. Το άσπρο κρασί πρέπει να συνοδεύει το ψάρι και τα πουλερικά. Το κόκκινο κρασί μόνο το μοσχάρι. Αυτό σημαίνει ότι εγκλωβίζεστε στους κανόνες κάποιων άλλων σχετικά με τι θα φάτε και τι θα πιείτε.
-Μεταθέτετε την ευθύνη για τις πράξεις σας στους άλλους. «Αυτή φταίει που αργήσαμε», «Μην κατηγορείτε εμένα, αυτός φταίει».
-Πηγαίνετε σ’ ένα γάμο ή στέλνετε ένα δώρο, παρ’ όλο που δεν συμπαθείτε τους ανθρώπους που παντρεύονται. Απλούστατα, δεν μπορείτε ν’ αγνοήσετε μια πρόσκληση, έστω κι αν το θέλετε. Μπορεί ν’ αγανακτείτε όταν αγοράζετε το δώρο, αλλά το κάνετε γιατί, υποτίθεται, πως έτσι πρέπει. Αντίστοιχα, πηγαίνετε σε μια κηδεία, ενώ δεν θέλετε, μόνο και μόνο επειδή πρέπει. Μετέχετε σε τέτοιες τυπικές εκδηλώσεις για να δείξετε ότι λυπάστε, σέβεστε ή τρέφετε ανάλογα συναισθήματα.
-Παρακολουθείτε θρησκευτικές τελετές που απεχθάνεστε και δεν πιστεύετε, επειδή αυτό περιμένουν οι άλλοι από σας και επειδή θέλετε να κάνετε το σωστό.
-Δίνετε τίτλους σ’ όσους σας εξυπηρετούν, το οποίο σημαίνει ότι τους τοποθετείτε ψηλότερα από σας. Πώς αποκαλείτε τον οδοντογιατρό σας; «Γιατρέ;» Είναι άραγε σωστό αυτό; Θα αποκαλούσατε το μαραγκό ή τον υδραυλικό σας «μαραγκέ μου» ή «υδραυλικέ μου»; Αν το κάνετε από σεβασμό για τη θέση του, τι σας κάνει να πιστεύετε ότι η θέση του είναι ανώτερη από τη δική σας; Αφού πληρώνεται για τις υπηρεσίες του, γιατί πρέπει αυτός να προσφωνείται μ’ έναν τίτλο, ενώ εσείς απλώς με τα’ όνομά σας;
-Πηγαίνετε για ύπνο όταν έρχεται η ώρα του ύπνου κι όχι όταν είστε πραγματικά κουρασμένοι.
-Κάνετε έρωτα με περιορισμένους τρόπους, επειδή αυτοί είναι αποδεκτοί, ή μόνο όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες (σκοτάδι στο δωμάτιο, εσείς στο κρεβάτι σας κ.τ.λ.)
-Επιλέγετε διάφορους ρόλους στην καθημερινή ζωή, μόνο και μόνο επειδή το απαιτεί ο πολιτισμός. Οι γυναίκες στην κουζίνα, οι άντρες να βγάζουν τα σκουπίδια στο δρόμο. Το νοικοκυριό για τη σύζυγο, οι εξωτερικές δουλειές για το σύζυγο. Τα’ αγόρια πρέπει να κάνουν αυτό, τα κορίτσια εκείνο.
-Υπακούετε σε ανόητους οικογενειακούς κανόνες και παραδόσεις που δεν έχουν απήχηση στην οικογένειά σας, όπως ζητάτε άδεια για να σηκωθείτε απ’ το τραπέζι, ενώ οι άλλοι τρώνε ακόμη, και ακολουθείτε τακτικό ωράριο ύπνου.
-Ακολουθείτε όλες τις απαγορευτικές ενδείξεις, ακόμη κι όταν δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Μη μιλάτε! Απαγορεύεται η είσοδος. Απαγορεύεται… Δεν παραβιάζετε ποτέ μια απαγορευτική πινακίδα ή δεν σκέφτεστε καν πως η θέση της δεν είναι εκεί – οι άνθρωποι φτιάχνουν τις απαγορεύσεις κι οι άνθρωποι μπορεί να κάνουν λάθη.
-Τρώτε κάθε Κυριακή με τη «μαμά», παρ’ όλο που δεν το θέλετε πάντα. Στο κάτω κάτω αποτελεί παράδοση κι εσείς, ακόμη κι αν δεν το θέλετε – ή ίσως να μην το θέλει κι η ίδια η «μαμά» – πρέπει να την ακολουθήσετε.
-Αρχίζετε ένα βιβλίο και το διαβάζετε πάντα ως το τέλος, ακόμη κι αν το μισό απ’ αυτό είναι πληκτικό. Τελειώνετε ένα βιβλίο που δεν σας αρέσει επειδή βρίσκεστε στη μέση και, αφού φτάσατε ως τη μέση, πρέπει να το διαβάσετε ολόκληρο.
-Οι γυναίκες δεν ζητάτε ποτέ ραντεβού από άντρα. Στο κάτω κάτω αυτός είναι ρόλος του άντρα. Ποτέ δεν τηλεφωνείτε εσείς πρώτες ούτε ανοίγετε την πόρτα να περάσει πρώτος ένας άντρας, ποτέ δεν πληρώνετε το λογαριασμό και πλήθος άλλων ανόητων παραδόσεων που δεν εξυπηρετούν κανέναν ουσιαστικό σκοπό.
-Στέλνετε κάρτες από τον τόπο των διακοπών σας, παρ’ όλο που κάτι τέτοιο σας εκνευρίζει. Και το κάνετε μόνο και μόνο επειδή πάντα το συνηθίζατε κι οι άλλοι το περιμένουν από σας.
-Αγωνίζεστε για καλούς βαθμούς στο σχολείο ή πιέζετε τα παιδιά σας να το κάνουν. Δεν μαθαίνετε επειδή αυτό σας ικανοποιεί, αλλά για τους βαθμούς που θα πάρετε στο ενδεικτικό σας.
Ρωτάτε πάντα «Μου ταιριάζει αυτός/αυτή;» και μπερδεύεστε στην αναζήτηση του κατάλληλου ατόμου.
-Πηγαίνετε παντού με το σύντροφό σας επειδή έτσι πρέπει, έστω κι αν οι δυο σας θα προτιμούσατε να βρίσκεστε σε διαφορετικά μέρη αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή.
-Συμβουλεύεστε «βιβλία καλής συμπεριφοράς» για καθετί, επειδή όλα πρέπει να γίνονται με το σωστό τρόπο. Δεν μπορείτε να καταλάβετε τη διαφορά ανάμεσα στα βιβλία που σας προσφέρουν σωστή πληροφόρηση και σ’ αυτά που σας λένε απλώς πώς να κάνετε κάτι.
-Είναι άραγε αυτό το κατάλληλο φόρεμα, καπέλο, αυτοκίνητο, έπιπλο, σάλτσα σαλάτας, ορεκτικό, βιβλίο, κολέγιο, εργασία κ.τ.λ.; Ανησυχείτε πάντα μήπως δεν διαλέξατε το σωστό, με αποτέλεσμα να γίνεστε έρμαιο αυτής της αναποφασιστικότητας και αμφιβολίας.
-Θεωρείτε τις ανταμοιβές, τους τίτλους, τις τιμές κι όλα αυτά τα ένσημα αξίας πιο σημαντικά από την αξιολόγηση των επιτευγμάτων σας.
-Λέτε: «Ποτέ δεν θα μπορούσα να είμαι τόσο σπουδαίος όσο…»
-Χειροκροτείτε μαζί με το υπόλοιπο ακροατήριο, ακόμη κι αν δεν σας άρεσε το θέαμα.
-Δίνετε φιλοδώρημα, ακόμη κι όταν δεν σας εξυπηρετούν όπως θα έπρεπε.
-Παθιάζεστε με ομαδικά αθλήματα και ζείτε έντονα τις επιτυχίες και τις αποτυχίες, τις νίκες και τις ήττες των αθλητών.
Το σύνηθες τίμημα του «πρεπισμού»Παρακάτω αναφέρονται λεπτομερώς ορισμένοι λόγοι προσκόλλησης στα «πρέπει». Αυτές οι ανταμοιβές, όπως κι όλες οι άλλες που αντλούμε από λαθεμένες ζώνες, είναι βασικά αυτοκαταστροφικές, μα παρ’ όλα αυτά, αποτελούν από μόνες τους ένα σύστημα υποστήριξης.
-Μπορεί να παρηγοριέστε με την ιδέα του «καλού παιδιού», ακολουθώντας πιστά όλα σας τα «πρέπει». Μπορείτε να χτυπήσετε χαϊδευτικά τον εαυτό σας στην πλάτη επειδή είναι υπάκουος. Αυτή η ανταμοιβή αποτελεί παλινδρόμηση και σας μεταφέρει στην πρώιμη περίοδο ανάπτυξής σας, κατά την οποία η έγκριση από τους άλλους ήταν η ανταμοιβή τους για τη συμπεριφορά σας, γεγονός που σημαίνει ότι στηρίζεστε σε κάποιους άλλους για να υιοθετήσετε κανόνες συμπεριφοράς.
-Η υπακοή στα εξωτερικά «πρέπει» σας επιτρέπει να μεταθέτετε την ευθύνη της αδράνειάς σας στην προσκόλλησή σας μάλλον σ’ αυτά παρά στον εαυτό σας. Όσο τα «πρέπει» αποτελούν μια λογική εξήγηση για το τι είστε (ή δεν είστε), μπορείτε ν’ αποφύγετε τους κινδύνους που περικλείει η εμπιστοσύνη στον εαυτό σας για αλλαγή. Έτσι τα «πρέπει» σας εμποδίζουν να ωριμάσετε. Η Μάρτζορι είχε ένα «πρέπει» στο μυαλό της, που της υπαγόρευε ότι οι προγαμιαίες σχέσεις είναι ταμπού. Είναι τριάντα τεσσάρων χρονών και μέχρι σήμερα δεν είχε καμιά σεξουαλική εμπειρία, εξαιτίας αυτού του «πρέπει». Αλλά η Μάρτζορι δεν έχει και εσωτερική γαλήνη. Θα ήθελε να αποκτήσει σεξουαλικό σύντροφο κι είναι ιδιαίτερα ανικανοποίητη με τον εαυτό της στον τομέα αυτό. Είναι ακόμη πολύ πιθανόν η Μάρτζορι να μην παντρευτεί ποτέ και τα «πρέπει» (στην περίπτωση αυτή «δεν πρέπει») θα την εμποδίσουν να απολαύσει το σεξ. Όταν βρίσκεται αντιμέτωπη μ’ αυτή την πραγματικότητα, ανατριχιάζει στη σκέψη κι ωστόσο τα «πρέπει» την εμποδίζουν πάντα. Η Μάρτζορι είναι υποδουλωμένη στα «πρέπει» της. Δεν μπορεί να περάσει ούτε μια νύχτα στο σπίτι του φίλου της, φοβούμενη την κρίση των άλλων. Έτσι διαρκώς βρίσκεται σε δύσκολη θέση, εξαιτίας του ότι «πρέπει» να γυρίσει τη νύχτα σπίτι, κοντά στη μαμά. Η προσκόλλησή της στα «πρέπει» την αποτρέπει να διακινδυνεύσει το φοβερό εγχείρημα της σεξουαλικής πράξης. Η μόνιμη αντίδρασή της είναι: «Δεν πρέπει να το κάνω¨. Έτσι, τα «πρέπει» της στρέφονται ξεκάθαρα ενάντια στην ίδια την ευτυχία της.
-Τα «πρέπει» σας βοηθούν να χρησιμοποιείτε τους άλλους. Λέγοντας σε κάποιον να συμπεριφερθεί μ’ αυτό τον τρόπο, τον αναγκάζετε να πράξει όπως εσείς θέλετε.
-Είναι ευκολότερο να επιστρατεύσετε ένα «πρέπει» όταν δεν έχετε εμπιστοσύνη στον εαυτό σας. Όσο θολώνει η εικόνα που έχετε για τον εαυτό σας τόσο τα «πρέπει» γίνονται το καταφύγιό σας.
-Μπορείτε να δικαιολογείτε τον εαυτό σας για τη συμπεριφορά σας και να διατηρείτε την εχθρότητά σας για όσους δεν προσαρμόζονται στα «πρέπει» που έχετε καθορίσει για τον εαυτό σας και για τον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι, δημιουργείτε μια αυτοεικόνα σε βάρος των άλλων, οι οποίοι δεν υπακούν στους κανόνες –πρότυπα.
-Μπορείτε να πετύχετε την έγκριση των άλλων με τον κομφορμισμό σας. Αισθάνεστε άνετα προσαρμοζόμενοι, μια που πάντα έτσι σας έλεγαν πως πρέπει να κάνετε. Αυτή η παλιά ανάγκη αναζήτησης της έγκρισης υποβόσκει ακόμη κι εδώ.
-Όσο επικεντρώνεστε στους άλλους και ζείτε μέσα από τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες τους, δεν χρειάζεται να κάνετε κάτι για τον εαυτό σας. Έχοντας ήρωες ενισχύετε την ταπεινή γνώμη που έχετε για τον εαυτό σας και αυτό σας επιτρέπει να ξεφύγετε από την υποχρέωση να κάνετε κάτι για να βελτιωθείτε. Απ’ τη στιγμή που οι ήρωές σας ευθύνονται για την καλή ή την κακή σας διάθεση, δεν υπάρχει κανένας λόγος ν’ αναλάβετε εσείς την ευθύνη. Η αυταξία σας, στην περίπτωση αυτή, προέρχεται στην πραγματικότητα από τους άλλους και άρα είναι φευγαλέα και παροδική. Εξαρτάται απ’ όλους αυτούς τους σπουδαίους ανθρώπους κι από τη θέση που καταλαμβάνουν στη ζωή σας.
Τελικές σκέψεις σχετικά με τη συμπεριφορά των «πρέπει»Ο Ράλφ Γουώλντο Έμερσον έγραφε το 1838 στο βιβλίο του Φιλολογική Ηθική:
«Οι άνθρωποι αλέθονται συνεχώς στο μύλο μιας παλιάς αλήθειας και τίποτε δεν βγαίνει από κει εκτός απ’ αυτό που μπήκε. Αλλά, από τη στιγμή που εγκαταλείπουν την παράδοση για μια αυθόρμητη σκέψη, τότε η ποίηση, το χιούμορ, η ελπίδα, η αρετή, η γνώση, όλα έρχονται σε βοήθειά τους».
Τι όμορφη σκέψη. Μείνετε με την παράδοση και να είστε σίγουροι ότι θα παραμείνετε ίδιοι. Αλλά παραμερίστε την κι ο κόσμος θα ‘ναι δικός σας για να τον χρησιμοποιήσετε δημιουργικά όπως νομίζετε.
Γίνετε οι ίδιοι κριτές της συμπεριφοράς σας και μάθετε να στηρίζεστε στον εαυτό σας για να αποφασίσετε για την τωρινή στιγμή. Μην ψάχνετε σ’ όλη σας τη ζωή για μια απάντηση μέσα σε διάφορες πολιτικές και παραδόσεις. Τραγουδήστε το δικό σας τραγούδι της ευτυχίας με όποιο τρόπο εσείς διαλέξετε, μακάριοι για καθετί που πρόκειται να συμβεί.
ΧΟ. ἀμηχανῶ φροντίδος στερηθεὶς [στρ. δ] 1530
