ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (22.446-22.501)

Ὣς ἔφαθ᾽, αἱ δὲ γυναῖκες ἀολλέες ἦλθον ἅπασαι,

αἴν᾽ ὀλοφυρόμεναι, θαλερὸν κατὰ δάκρυ χέουσαι.
πρῶτα μὲν οὖν νέκυας φόρεον κατατεθνηῶτας,
κὰδ δ᾽ ἄρ᾽ ὑπ᾽ αἰθούσῃ τίθεσαν εὐερκέος αὐλῆς,
450 ἀλλήλοισιν ἐρείδουσαι· σήμαινε δ᾽ Ὀδυσσεὺς
αὐτὸς ἐπισπέρχων· ταὶ δ᾽ ἐκφόρεον καὶ ἀνάγκῃ.
αὐτὰρ ἔπειτα θρόνους περικαλλέας ἠδὲ τραπέζας
ὕδατι καὶ σπόγγοισι πολυτρήτοισι κάθαιρον.
αὐτὰρ Τηλέμαχος καὶ βουκόλος ἠδὲ συβώτης
455 λίστροισιν δάπεδον πύκα ποιητοῖο δόμοιο
ξῦον· ταὶ δ᾽ ἐφόρεον δμῳαί, τίθεσαν δὲ θύραζε.
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ πᾶν μέγαρον διεκοσμήσαντο,
δμῳὰς ἐξαγαγόντες ἐϋσταθέος μεγάροιο,
μεσσηγύς τε θόλου καὶ ἀμύμονος ἕρκεος αὐλῆς,
460 εἴλεον ἐν στείνει, ὅθεν οὔ πως ἦεν ἀλύξαι.
τοῖσι δὲ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἄρχ᾽ ἀγορεύειν·
«μὴ μὲν δὴ καθαρῷ θανάτῳ ἀπὸ θυμὸν ἑλοίμην
τάων, αἳ δὴ ἐμῇ κεφαλῇ κατ᾽ ὀνείδεα χεῦαν
μητέρι θ᾽ ἡμετέρῃ, παρά τε μνηστῆρσιν ἴαυον.»
465 Ὣς ἄρ᾽ ἔφη, καὶ πεῖσμα νεὸς κυανοπρῴροιο
κίονος ἐξάψας μεγάλης περίβαλλε θόλοιο,
ὑψόσ᾽ ἐπεντανύσας, μή τις ποσὶν οὖδας ἵκοιτο.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἂν ἢ κίχλαι τανυσίπτεροι ἠὲ πέλειαι
ἕρκει ἐνιπλήξωσι, τό θ᾽ ἑστήκῃ ἐνὶ θάμνῳ,
470 αὖλιν ἐσιέμεναι, στυγερὸς δ᾽ ὑπεδέξατο κοῖτος,
ὣς αἵ γ᾽ ἑξείης κεφαλὰς ἔχον, ἀμφὶ δὲ πάσαις
δειρῇσι βρόχοι ἦσαν, ὅπως οἴκτιστα θάνοιεν.
ἤσπαιρον δὲ πόδεσσι μίνυνθά περ, οὔ τι μάλα δήν.
Ἐκ δὲ Μελάνθιον ἦγον ἀνὰ πρόθυρόν τε καὶ αὐλήν·
475 τοῦ δ᾽ ἀπὸ μὲν ῥῖνάς τε καὶ οὔατα νηλέϊ χαλκῷ
τάμνον, μήδεά τ᾽ ἐξέρυσαν, κυσὶν ὠμὰ δάσασθαι,
χεῖράς τ᾽ ἠδὲ πόδας κόπτον κεκοτηότι θυμῷ.
Οἱ μὲν ἔπειτ᾽ ἀπονιψάμενοι χεῖράς τε πόδας τε
εἰς Ὀδυσῆα δόμονδε κίον, τετέλεστο δὲ ἔργον·
480 αὐτὰρ ὅ γε προσέειπε φίλην τροφὸν Εὐρύκλειαν·
«οἶσε θέειον, γρηΰ, κακῶν ἄκος, οἶσε δέ μοι πῦρ,
ὄφρα θεειώσω μέγαρον· σὺ δὲ Πηνελόπειαν
ἐλθεῖν ἐνθάδ᾽ ἄνωχθι σὺν ἀμφιπόλοισι γυναιξί·
πάσας δ᾽ ὄτρυνον δμῳὰς κατὰ δῶμα νέεσθαι.»
485 Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε φίλη τροφὸς Εὐρύκλεια·
«ναὶ δὴ ταῦτά γε, τέκνον ἐμόν, κατὰ μοῖραν ἔειπες.
ἀλλ᾽ ἄγε τοι χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματ᾽ ἐνείκω,
μηδ᾽ οὕτω ῥάκεσιν πεπυκασμένος εὐρέας ὤμους
ἔσταθ᾽ ἐνὶ μεγάροισι· νεμεσσητὸν δέ κεν εἴη.»
490 Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«πῦρ νῦν μοι πρώτιστον ἐνὶ μεγάροισι γενέσθω.»
Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε φίλη τροφὸς Εὐρύκλεια,
ἤνεικεν δ᾽ ἄρα πῦρ καὶ θήϊον, αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
εὖ διεθείωσεν μέγαρον καὶ δῶμα καὶ αὐλήν.
495 Γρηῢς δ᾽ αὖτ᾽ ἀπέβη διὰ δώματα κάλ᾽ Ὀδυσῆος
ἀγγελέουσα γυναιξὶ καὶ ὀτρυνέουσα νέεσθαι·
αἱ δ᾽ ἴσαν ἐκ μεγάροιο δάος μετὰ χερσὶν ἔχουσαι.
αἱ μὲν ἄρ᾽ ἀμφεχέοντο καὶ ἠσπάζοντ᾽ Ὀδυσῆα,
καὶ κύνεον ἀγαπαζόμεναι κεφαλήν τε καὶ ὤμους
500 χεῖράς τ᾽ αἰνύμεναι· τὸν δὲ γλυκὺς ἵμερος ᾕρει
κλαυθμοῦ καὶ στοναχῆς, γίγνωσκε δ᾽ ἄρα φρεσὶ πάσας.

***
Αυτά τους παραγγέλλει, κι αμέσως έφτασαν οι δούλες όλες,
ολοφυρόμενες πικρά, ποτάμι χύνοντας το δάκρυ.
Πρώτα λοιπόν πήραν να σέρνουν τα κουφάρια των νεκρών,
κι εκεί τα σώριαζαν, κάτω απ᾽ το σκεπαστό του αυλόγυρου,
450 το ᾽να με τ᾽ άλλο κολλητά· ο Οδυσσέας φώναζε
να κάνουν γρήγορα, οπότε αυτές έβγαζαν έξω τα κουφάρια,
θέλοντας και μη.
Μετά θρόνους πανέμορφους και τάβλες πήραν να παστρεύουν
με μουσκεμένα στο νερό πολύτρυπα σφουγγάρια.
Στο μεταξύ ο Τηλέμαχος, μαζί του ο βουκόλος κι ο χοιροβοσκός,
με ξύστρες έτριβαν το πάτωμα του ακλόνητου μεγάρου,
ενώ οι δούλες μάζευαν τα ξύσματα και τα πετούσαν έξω.
Κι όταν τα πάντα στην καλοστημένη αίθουσα μπήκαν σε τάξη,
τις δούλες σέρνουν, τις πήγαν στην αυλή κι εκεί,
στον θόλο ανάμεσα και στον ωραίο φράχτη, τις στρίμωξαν
460 στο στένωμα, να μην μπορεί καμιά τους να ξεφύγει.
Οπότε κι ο Τηλέμαχος, με τη δική του γνώση, πρώτος μίλησε:
«Όχι, δεν θα ᾽θελα μ᾽ έντιμο θάνατο να πάρω την ψυχή τους,
αυτών που μοναχά όνειδος και ντροπή φόρτωσαν στο κεφάλι μας,
εμένα και της μάνας μου, έρωτα κάνοντας με τους μνηστήρες.»
Είπε, κι ευθύς πιάνει χοντρό σχοινί από καράβι κυανόπρωρο,
σε μια ψηλή κολόνα του θόλου το προσδένει, ολόγυρα
το τύλιξε και το τεντώνει όσο μπορούσε πιο ψηλά,
για να μη φτάνουν τα ποδάρια τους στο χώμα.
Πώς τσίχλες μ᾽ ανοιχτές φτερούγες ή άγρια περιστέρια
σε βρόχια μπλέκονται, στημένα μες σε θάμνα, ενώ γυρεύουν
470 στη φωλιά τους να χωθούν, και ξαφνικά φριχτό το κούρνιασμα
τους βγαίνει· έτσι κι εκείνες στη σειρά κρατούσαν το κεφάλι τους,
με τη θηλιά γύρω από τον λαιμό τους περασμένη, να βρούνε
άθλιο θάνατο, καθώς τα πόδια κρεμασμένα σφάδαζαν —
για λίγο όμως, όχι για πολύ.
Συνάμα τον Μελάνθιο τον έσυραν κι αυτόν μπροστά στο πρόθυρο,
και μέσα στην αυλή, με ανελέητο χαλκό, του κόβουν
μύτη κι αφτιά, του ξεριζώνουν τ᾽ αχαμνά, για να τα φάνε ωμά
οι σκύλοι, κι ακόμη απόκοψαν τα χέρια και τα πόδια του μ᾽ άγριο θυμό.
Μετά κι οι ίδιοι πλένουν χέρια και πόδια, κι ύστερα προχωρούν
τον Οδυσσέα να βρουν, έχοντας συντελέσει πια το έργο τους.
480 Εκείνος όμως γύρισε και παραγγέλλει στην πιστή τροφό του Ευρύκλεια:
«Φέρε μου θειάφι, που ξορκίζει το κακό, γερόντισσα, φέρε μου
και φωτιά για να θειαφίσω το παλάτι· μετά στην Πηνελόπη τράβα,
πες της εδώ να ᾽ρθει, μαζί κι οι παρακόρες της,
φώναξε όμως και τις άλλες φρόνιμες δούλες μέσα να κοπιάσουν.»
Ανταποκρίθηκε η καλή τροφός Ευρύκλεια:
«Όλα τα παραγγέλματά σου, γιε μου, πρέποντα τα βρίσκω·
αλλά περίμενε, πρώτα χλαμύδα και χιτώνα να σου φέρω, να μη γυρνάς
ρακένδυτος, με τα κουρέλια να σκεπάζουν τους φαρδείς σου ώμους —
θα ᾽ταν κι αυτό ανεπίτρεπτο.»
490 Όμως ο Οδυσσέας πολύγνωμος πήρε ξανά τον λόγο να της πει:
«Φωτιά, πρώτα φωτιά θέλω να δω μες στο παλάτι.»
Έτσι της μίλησε, κι εκείνη υπάκουσε στον λόγο του·
του φέρνει αμέσως φωτιά και θειάφι, κι ο Οδυσσέας ευθύς
θειαφίζει πρώτα μέσα όλο το παλάτι, έξω μετά και την αυλή.
Στο μεταξύ η γερόντισσα περνώντας βγήκε από την αίθουσα, να φέρει
τα καλά μηνύματα του αφέντη της στις δούλες και να τους πει να ᾽ρθουν.
Οπότε αυτές, αφήνοντας την κάμαρή τους, στα χέρια τους κρατώντας
αναμμένες δάδες, ολόγυρα στον Οδυσσέα προστρέχουν και τη χαρά τους δείχνουν
για το καλωσόρισμα. Κι όπως μ᾽ αγάπη τον φιλούν
500 στην κεφαλή του και στους ώμους, σφίγγοντας τρυφερά τα χέρια του,
τον συνεπήρε αυτόν ο πόθος για στεναγμό και κλάμα —
όλες τις αναγνώρισε η ψυχή του.

Καλύτερα να είσαι μόνος, παρά να νιώθεις μόνος

Μπούγιο οι άνθρωποι γύρω μου. Άλλοι έρχονται, άλλοι φεύγουν, άλλοι παραμένουν ακούνητοι πλάι μου μέχρι που έρχεται η στιγμή που κάποιον έχεις ανάγκη, κάποιος θέλεις να σε στηρίξει όταν νιώθεις down, όταν η ψυχολογία σου για τον οποιοδήποτε λόγο είναι χάλια και κάπου θέλεις να στηριχτείς και απλά να παραμείνει δίπλα σου ένας από όλους αυτούς που στα ωραία και στο χαβαλέ είναι εκεί και να σου πει απλά δυο κουβέντες.

Κι εγώ όταν είμαι στα καλά μου νιώθω πλήρης. Όλοι είναι παρόν ανά πάσα ώρα όμως η ζωή δεν είναι πάντα όμορφη. Έχει σκαμπανεβάσματα και κάπου εκεί που κατρακυλώ στην απογοήτευση από διάφορες δοκιμασίες ψάχνω γύρω μου, αναζητώ το συγγενή, τον φίλο που θα τηρήσει τις υποσχέσεις που μου είχε δώσει και θα είναι πάντα εδώ μαζί μου, σε όλα.

Με τα λύπης μου διαπιστώνω ότι κάποιες λέξεις μερικοί τις έχουν για καραμέλες και τις λένε χωρίς να τις εννοούν.

Πάντα θα είσαι εδώ; Ποτέ δε θα με στενοχωρήσεις; Με αγαπάς;

Καλύτερα να λες θα προσπαθήσω να μη σε στενοχωρήσω ποτέ και θα είμαι εδώ όσο αντέξω, όσο μου το επιτρέψουν οι συνθήκες και οι δυνατότητές σου. Πιο ειλικρινές μου ακούγεται.

Και με αγαπάς λες ε; Πως το ανακάλυψες αυτό αφού δεν πάλεψες καν για να διατηρήσεις το ρόλο που σου έδωσα στη ζωή μου.

Είμαι μόνος και νιώθω άδειος.

Τελικά δε πρέπει να βασίζεσαι σε κανέναν. Πρέπει να στηριζόμαστε στα δικά μας πόδια, στις δικές μας δυνάμεις και όταν είσαι ολοκληρωμένη σαν προσωπικότητα και όταν τα έχεις βρει με τον εαυτό σου κάτσε και κάνε ένα ξεκαθάρισμα αυτών που έχεις επιλέξει να έχεις κοντά σου.

Γιατί βρίσκονται εκεί, τι ρόλο έχουν σε σχέση με σένα και που ήταν όταν τους χρειαζόσουν και αν δεν ήταν εκεί υπήρχε σοβαρός λόγος απουσίας ή απλά δεν ήθελαν να χαλάσουν τη ζαχαρένια τους και βρήκαν μια πρόχειρη δικαιολογία να σου ξεφουρνίσουν. Εκεί να δώσεις τη βαρύτητα για να αποφασίσεις ποιος αξίζει να πορεύεται μαζί σου. Ούτε πλάι σου, ούτε κοντά σου, ούτε γύρω σου αλλά μαζί σου…

Μην απογοητευτείς όταν συμπεράνεις ότι ελάχιστοι παρέμειναν στη λίστα σου. Θα ξέρεις τουλάχιστον ότι είναι λίγοι αλλά αληθινοί γιατί με την αξία τους κέρδισαν τη θέση αυτή.

Να είσαι πολύ μακριά

Δεν θα πρέπει ποτέ να είσαι για πολύ εδώ. Να είσαι πολύ μακριά,έτσι ώστε να μην μπορούν να σε βρουν, να μην μπορούν να σε «πλησιάσουν» για να σε βάλουν στα δικά τους καλούπια, για να σε πλάσουν όπως θέλουν.

Να είσαι τόσο μακριά όσο και τα βουνά, όσο ο αμόλυντος αέρας.

Να είσαι τόσο μακριά ώστε να μην έχεις ούτε γονείς ούτε σχέσεις ούτε οικογένεια ούτε χώρα.

Να είσαι τόσο μακριά ώστε ούτε εσύ να ξέρεις που είσαι. Μην τους αφήσεις να σε βρουν.

Μην έρχεσαι σε πάρα πολύ κοντινή επαφή μαζί τους.

Μένε πολύ μακριά, εκεί όπου ούτε κι εσύ να μην μπορείς να σε βρεις.

Κράτα μια απόσταση που να μην μπορεί κανένας να τη διασχίσει.

Έχε πάντα ανοιχτό ένα «πέρασμα» που να μην μπορεί κανείς να έρθει σε σένα απ' αυτό.

Μην κλείσεις την πόρτα γιατί δεν υπάρχει πόρτα, μόνο ένα ανοιχτό, ατελείωτο πέρασμα.

Αν κλείσεις οποιαδήποτε πόρτα, εκείνοι θα είναι πολύ κοντά σε σένα, και τότε είσαι χαμένος.

Μένε πολύ μακριά, εκεί όπου δεν μπορεί να σε φτάσει η αναπνοή τους, γιατί η αναπνοή τους ταξιδεύει πολύ μακριά και πολύ βαθιά.

Μη μολύνεσαι απ' αυτούς, από τα λόγια τους,από τις χειρονομίες τους,από τις φοβερές γνώσεις τους.

Έχουν φοβερές γνώσεις, αλλά να βρίσκεσαι μακριά τους, εκεί όπου ούτε εσύ θα μπορείς να σε βρεις.

Γιατί σε περιμένουν στην άλλη γωνία, μέσα σε κάθε σπίτι, για να σε βάλουν στα δικά τους καλούπια,για να σε πλάσουν όπως θέλουν, για να σε κάνουν κομμάτια κι ύστερα να σε συναρμολογήσουν πάλι σύμφωνα με τη δική τους εικόνα.

Οι θεοί τους -οι μικροί και οι μεγάλοι- είναι «κατ' εικόνα και ομοίωσή τους», σκαλισμένοι από το νου ή από τα χέρια τους.

Σε περιμένουν: ο άνθρωπος της εκκλησίας και ο κομμουνιστής, ο πιστός και ο άπιστος, γιατί και οι δύο είναι το ίδιο, νομίζουν ότι είναι διαφορετικοί, αλλά δεν είναι γιατί και οι δύο θα σου κάνουν πλύση εγκεφάλου μέχρι να γίνεις ένας απ' αυτούς, μέχρι να επαναλαμβάνεις τα λόγια τους, μέχρι να λατρέψεις τους θεούς τους, τους παλιούς και τους καινούριους.

Έχουν στρατούς στο όνομα των θεών τους καί των πατρίδων τους και είναι ειδικοί στο να σκοτώνουν.

Μένε μακριά, γιατί σε περιμένουν ο εκπαιδευτικός και ο επιχειρηματίας. Ο ένας σε εκπαιδεύει για τον άλλο,για να προσαρμοστείς στις απαιτήσεις της κοινωνίας τους, που είναι κάτι θανατερό. Έχουν κατασκευάσει αυτό το πράγμα που το ονομάζουν «κοινωνία και οικογένεια». Αυτά τα δύο είναι οι αληθινοί θεοί τους, το δίχτυ όπου θα μπλεχτείς. Θα σε κάνουν επιστήμονα,μηχανικό ή ειδικό σε κάτι,σχεδόν στα πάντα:από τη μαγειρική και την αρχιτεκτονική έως τη φιλοσοφία.

Μένε πολύ μακριά γιατί σε περιμένουν ο πολιτικός και ο μεταρρυθμιστής. Ο ένας σε στέλνει να φωνάζεις στο πεζοδρόμιο και ο άλλος μετά σε «μεταρρυθμίζει», και θα χαθείς στην ερημιά των λόγων τους που μ' αυτούς ακριβώς σ' εξαπατούνε.

Μείνε μακριά γιατί σε περιμένουν και οι ειδικοί σε θέματα του θεού και εκείνοι που ρίχνουν βόμβες:οι πρώτοι πρώτα θα σε πείσουν να ρίχνεις βόμβες και οι άλλοι θα σε μάθουν πώς να το κάνεις.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να βρεις το θεό, όπως επίσης υπάρχουν και πάρα πολλοί τρόποι να σκοτώνεις.

Αλλά εκτός από όλους αυτούς που σε περιμένουν, υπάρχουν και ορδές άλλων που είναι έτοιμοι να σου πουν τι να κάνεις και τι να μην κάνεις.

Μείνε μακριά από όλους τους, τόσο μακριά που να μην μπορεί κανείς να σε βρει, ούτε εσύ ο ίδιος.

Θα σου αρέσει και σένα να παίζεις με όλους αυτούς που σε περιμένουν, αλλά το παιχνίδι γίνεται κάποια στιγμή τόσο πολύπλοκο και διασκεδαστικό που θα χαθείς μέσα σ' αυτό.

Δεν θα πρέπει να μένεις για πάρα πολύ εδώ.

Να είσαι τόσο μακριά, που ακόμη κι εσύ να μην μπορείς να σε βρεις.

Απιστία: φαρμακερός όφις ή συνέπεια της ανθρώπινης φύσης;

Απιστία: Απαγορευμένος παράδεισος, φαρμακερός όφις ή συνέπεια της πραγματικής ανθρώπινης φύσης; Μπορεί να πληγώσει ανεπανόρθωτα ακόμα και πολύ αγαπημένα πρόσωπα, να προκαλέσει πραγματικές τραγωδίες και, σε ορισμένες χώρες, να έχει ως συνέπεια ακόμα και την καταδίκη σε θάνατο με τρόπο φρικτό αλλά, παρόλ΄αυτά, υπάρχει από αρχής του ανθρώπινου είδους, η δε συχνότητά της -απ΄ό,τι δείχνουν πολλές έρευνες- βαίνει συνεχώς αυξανόμενη.

Με άλλα λόγια, όλοι όσοι απιστούν, παρόλο που γνωρίζουν πολύ καλά τις δραματικές συνέπειες που μπορεί να έχει η πράξη τους αυτή, επιλέγουν να διαβούν το κατώφλι αυτό. Και αυτό ισχύει σχεδόν σε κάθε είδους πολιτισμό ή πολιτισμική παράδοση.

Μυστήριο, παραλογισμός ή ένδειξη αφύπνισης της πραγματικής ανθρώπινης φύσης;

Μήπως αποτελούν ουτοπία οι όρκοι πολλών ζευγαριών για «αιώνια πίστη»;

Υπάρχει τρόπος να απαλλαγούμε από αυτόν τον «ύπουλο εχθρό» ή μήπως η απιστία και οι όποιες οδυνηρές, συνήθως, συνέπειές της είναι το αποτέλεσμα μιας κοινωνικής στρέβλωσης, μιας λανθασμένης κοινωνικής αντιμετώπισης ή ένδειξης πως ζούμε με τρόπο που στην ουσία αντίκειται στην πραγματική ανθρώπινή μας φύση;

Τι θεωρούμε, αλήθεια, ως απιστία;

Πόσοι από εμάς το έχουμε σκεφθεί σοβαρά;

Είναι αυτονόητο πως όλοι μας εννοούμε το ίδιο πράγμα, όταν αναφερόμαστε σε αυτήν;

Είναι, για παράδειγμα, απιστία το να είναι κάποιος κρυφά ερωτευμένος με ένα άλλο άτομο χωρίς, όμως, να έχει κάνει έρωτα μαζί του;

Το να έχει κάνει έρωτα με ένα άλλο άτομο χωρίς, όμως, τη συμμετοχή οποιουδήποτε άλλου συναισθήματος;

Το να ανταλλάσσει sms ή e-mail με ερωτικά υπονοούμενα ή ερωτικό περιεχόμενο με κάποιο γνωστό ή άγνωστό του άτομο;

Το να έχει φιληθεί στα χείλη με κάποιον/-α στη διάρκεια μίας νυχτερινής εξόδου;

Το να έχει κάνει τηλεφωνικό σεξ ή cybersex, δηλαδή διαδικτυακό σεξ;

Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι εύκολο να απαντηθούν, μεταξύ άλλων, γιατί ο καθένας μας έχει, τις δικές του εμπειρίες και ευαισθησίες, καθώς και τα δικά του κριτήρια αλλά και πιστεύω, θρησκευτικά ή μη.

Αυτό συμβάλει στη δημιουργία μιας γκρίζας ζώνης που καθιστά, στην ουσία, δύσκολη την ύπαρξη ενός κοινά αποδεκτού ορισμού για την απιστία, αλλά και τον προσδιορισμό της συχνότητας και έκτασής της.

Ταυτόχρονα, η είσοδος των νέων τεχνολογιών και τρόπων επικοινωνίας δημιουργεί νέα δεδομένα με τα οποία πολλοί από εμάς δεν είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι, πράγμα που επιτείνει ακόμα περισσότερο το κλίμα μυστηρίου, ασάφειας, περιέργειας, ενδεχομένως και πρόκλησης.

Ο όρος «απιστία» ταυτίζεται συχνά με το σεξ ή ανάλογες πράξεις αλλά μπορεί να σημαίνει πολύ περισσότερα ή, ακόμα, και λιγότερα πράγματα από αυτό. Ο καθένας έχει, όπως προαναφέραμε, το δικό του προσωπικό τρόπο να ορίζει το τι θεωρεί ως απιστία.

Αυτό σημαίνει πως είναι σημαντικό να αποσαφηνίζεται από την αρχή μιας διαφαινόμενης μόνιμης σχέσης το τι θεωρεί ο καθένας από τους δύο ως απιστία, προς αποφυγή σοβαρών παρεξηγήσεων.

Οι πολιτισμικές διαφορές και επιρροές

Όπως κάθε φαινόμενο που είναι αξιακά και συναισθηματικά έντονα φορτισμένο, έτσι και η απιστία επηρεάζεται έντονα από τις εκάστοτε πολιτισμικές επιρροές, που μπορεί να ποικίλουν από κοινωνία σε κοινωνία.

Έτσι, λοιπόν, στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, ο αγοραίος έρωτας -για τους άνδρες φυσικά- δεν θεωρείται ως απιστία αλλά ως ενός είδους «παιχνίδι» παρά σεξουαλική πράξη.

Στη Ρωσία, πολλοί άνδρες θεωρούν πως οι όποιες ερωτοτροπίες ή τα όποια φλερτ δεν θεωρούνται ως απιστία, αρκεί να αρχίζουν και να τελειώνουν με τις διακοπές.

Στη Γαλλία, οι άνδρες και ένα μέρος των γυναικών δεν θεωρούν το φλερτ ως απιστία. Πολλοί Γάλλοι άνδρες θεωρούν την πίστη στη/στο σύντροφο ως σημαντική αλλά, παράλληλα, όχι και τόσο λάθος μια απιστία που δεν γίνεται αντιληπτή.

Στις Η.Π.Α. και στη Μ. Βρετανία, επικρατεί μια πολύ πιο συντηρητική αντίληψη που θεωρεί κάθε σεξουαλικής φύσης μυστικό ή πράξη ως απειλή της σχέσης ή του γάμου.

Τι είναι απιστία;

Στην κοινωνία που ζούμε, ένα κοινό χαρακτηριστικό της απιστίας είναι η αθέτηση μιας σιωπηρής ή ξεκάθαρα εκφρασμένης υπόσχεσης για σεξουαλική ή/και συναισθηματική αποκλειστικότητα. Τα όρια μπορεί να ποικίλουν από άτομο σε άτομο.

Ένα ακόμα σημαντικό χαρακτηριστικό της απιστίας είναι πως εμπεριέχει ψέμα. Αυτός που απιστεί χρησιμοποιεί συχνά το ψέμα ως μέσο για να μπορέσει να πραγματοποιήσει την επιλογή του αυτή.

Οι αιτίες της απιστίας

Οι αιτίες της απιστίας είναι πολλές και ποικίλουν από άτομο σε άτομο. Και, όμως, οι περισσότεροι θεωρούν πως η απιστία αποτελεί ένδειξη σοβαρών προβλημάτων στη σχέση ή πως κάποιος έχει κάνει «λανθασμένη» επιλογή συντρόφου.

Αυτό μπορεί να ισχύει για ένα μέρος των περιπτώσεων απιστίας, σε καμία περίπτωση, όμως, για το σύνολό τους.

Δεν είναι καθόλου απαραίτητο να υπάρχουν προβλήματα στη σχέση για να οδηγηθεί κάποιος στην απιστία και ούτε η έλξη προς κάποιο άλλο άτομο σημαίνει πως έχει γίνει λάθος επιλογή συντρόφου.

Αυτά αποτελούν υπεργενικεύσεις, υπεραπλουστεύσεις ή ακόμα και άλλοθι για αυτούς που απιστούν.

Ένας ακόμα μύθος είναι και το ό,τι αυτός που απιστεί δεν παίρνει αυτό που χρειάζεται από τη σχέση του. Και αυτό μπορεί να είναι μόνο εν μέρει αλήθεια και να ισχύει και πάλι για ένα μέρος των περιπτώσεων απιστίας.

Το κομβικό σημείο είναι αν έχει εκφράσει ανοιχτά και άμεσα τι του λείπει στη σχέση και αν έχει κάνει ειλικρινή προσπάθεια να το επιλύσει με το/τη σύντροφό του.

Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι από αυτούς που ισχυρίζονται κάτι τέτοιο ως αιτία της απιστίας τους ΔΕΝ δίνουν συνήθως οι ίδιοι αρκετά πράγματα στη σχέση και ούτε επενδύουν ιδιαίτερα σε αυτήν.

Υπάρχουν άτομα που χρησιμοποιούν την απιστία ως μέσο για να βάλουν τέλος στη σχέση τους επειδή δεν νιώθουν, για κάποιο λόγο, καλά σε αυτήν ή επειδή μπορεί να φοβούνται υπερβολικά τη συναισθηματική δέσμευση, που ίσως έχει αρχίσει να διαφαίνεται, -φροντίζοντας να γίνει, με κάποιον τρόπο, γνωστή η απιστία τους στο σύντροφό τους- γιατί δεν τολμούν να εκφράσουν ανοιχτά την επιθυμία τους αυτή και να αναλάβουν την ευθύνη της επιλογής τους.

Ορισμένοι οδηγούνται στην απιστία από μία βαθύτερη ανάγκη τους για ένταση και για να ζήσουν κάτι το ξεχωριστό που θα τους ανεβάσει τη διάθεση και θα δώσει χρώμα και νόημα στη ζωή τους. Η ανάγκη αυτή μπορεί να είναι μέρος της ιδιοσυγκρασίας τους ή στοιχείο μιας προσωπικότητας που θέλει να αποφύγει μια αίσθηση εσωτερικού κενού που μπορεί να επικρατεί και να είναι πολύ βασανιστική και δύσκολα διαχειρίσιμη.

Η πιο συχνή απάντηση που δίνουν, ιδιαίτερα οι άνδρες, ως αιτία της απιστίας τους είναι πως «απλά συνέβη» ή «έτυχε». Ένα ταξίδι μακριά από τον τόπο διαμονής και λίγο περισσότερο αλκοόλ αρκούν για αρκετούς ώστε να οδηγηθούν στην απιστία, χωρίς να υπάρχει άλλος σοβαρός λόγος.

Παρόλ΄αυτά, πολλές έρευνες δείχνουν πως περίπου το 80% των γυναικών και το 50% των ανδρών νιώθουν έντονα συναισθήματα για το άτομο με το οποίο διατηρούν μια εκτός σχέσης/γάμου ερωτική σχέση.

Ένα άλλο «παράδοξο» που έχει, επίσης, διαπιστωθεί είναι πως πολλοί -παρόλο που φαίνεται πως αναζητούν ενός είδους βασική ασφάλεια δίπλα σε ένα άλλο άτομο με το οποίο να συμπορευθούν στη ζωή, κάτι που αξιολογείται ιδιαίτερα σε όλες τις κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού- όταν διαβεβαιωθούν για την ύπαρξη αυτής της βασικής ασφάλειας, θεωρούν πως αυτό που έχουν δεν τους αρκεί και πως θέλουν κάτι το εντελώς διαφορετικό που να έχει ένταση και μεγαλύτερο ενδιαφέρον και πως αυτό βρίσκεται έξω από τη σχέση τους.

Στην περίπτωση αυτή, η απιστία μοιάζει ως μία είδους διαφυγή από την ασφάλεια και την προβλεψιμότητα αυτού που με τόση προσπάθεια και κόπο έχουν καταφέρει να κτίσουν ως τότε.

Διαφορετική αντιμετώπιση από τα δύο φύλα

Οι έρευνες δείχνουν μία σαφή διαφορά στον τρόπο που αντιλαμβάνονται και εκλαμβάνουν την απιστία τα δύο φύλα.

Για τους άνδρες, το χειρότερο που μπορεί να τους συμβεί είναι να τους απατήσει σεξουαλικά η σύντροφος/σύζυγός τους.

Για τις περισσότερες γυναίκες, η χειρότερη εκδοχή φαίνεται πως είναι να τις πει ξαφνικά ο σύντροφος/σύζυγός τους πως είναι ερωτευμένος με μία άλλη γυναίκα.

Οι εξηγήσεις που δίνονται συνήθως για τις διαφορετικές αυτές στάσεις απέναντι στην απιστία προέρχονται από τη βιολογία.

Με άλλα λόγια, από τη στιγμή που ο άνδρας ποτέ δεν είναι 100% σίγουρος αν το παιδί που φέρνει στον κόσμο η σύντροφός του είναι δικό του, η σημασία της σεξουαλικής πίστης αποκτά πολύ μεγαλύτερη αξία για αυτόν.

Αντίθετα, για τις γυναίκες, μεγαλύτερη σημασία έχει η διασφάλιση, διαμέσου της συμμετοχής του άντρα στη ζωή της οικογένειας, της συντήρησης και επιβίωσης τόσο της ίδιας όσο και των παιδιών της.

Για το λόγο αυτό, ο μεγαλύτερος φόβος της γυναίκας είναι η συναισθηματική εμπλοκή του άντρα σε μία άλλη σχέση, δηλαδή ο κίνδυνος να εγκαταληφθεί.

Οι συνέπειες της απιστίας

Σε πολλές κοινωνίες, η ερωτική πίστη έχει μια ιδιαίτερα ισχυρή συμβολική σημασία για μια σχέση, καθώς θεωρείται ως σημαντικότατο κριτήριο της ποιότητάς της.

Η σεξουαλική απιστία καταρρακώνει την ταυτότητα και τη συνέχεια της σχέσης, ενώ, ταυτόχρονα, ενεργοποιεί σχεδόν πάντα πολύ έντονα και επώδυνα συναισθήματα.

Το άτομο που έχει υποστεί μια απιστία αισθάνεται συνήθως προδομένο και παραγκωνισμένο από αυτόν/ήν που ίσως εμπιστευόταν περισσότερο από κάθε άλλον. Συχνά, πλήττονται οι πιο ευαίσθητες πλευρές της προσωπικότητάς του, όπως π.χ. η αυτοεκτίμησή του.

Βασανιστικά ερωτήματα και σκέψεις του τύπου «Δεν αξίζω τίποτα», «Ίσως ήταν δικό μου λάθος» κ.ά. είναι συχνά παρόντα.

Κάτι που κάνει την όλη κατάσταση ακόμα πιο επώδυνη είναι η αίσθηση πως ο/η σύντροφος έχει αγκαλιάσει, φιλήσει και έρθει τόσο κοντά σωματικά με ένα άλλο άτομο.

Ορισμένοι νιώθουν σαν ένα άλλο άτομο να συνυπάρχει πλέον σε κάθε κοινή στιγμή με το/τη σύντροφό τους, και αυτό είναι ιδιαίτερα βασανιστικό.

Μερικές φορές, δεν είναι μόνο η σεξουαλική διάσταση της απιστίας που πονά και πληγώνει το άτομο που έχει απατηθεί.

Τα ψέματα και η εξαπάτηση μπορεί να είναι για κάποιους ακόμα πιο δύσκολα να ξεπεράσουν. Η εμπιστοσύνη τους για τον Άλλον μπορεί κυριολεκτικά να καταρρεύσει.

Ιδιαίτερα, τα άτομα, που ως παιδιά είχαν προβλήματα στη στενή συναισθηματική σχέση δεσμού με τους γονείς τους, απειλούνται και πλήττονται πολύ σοβαρά από μία τέτοιου είδους εμπειρία, καθώς ενεργοποιούνται παλιά τραυματικά και πολύ οδυνηρά βιώματα εντός τους.

Όμως, και αυτός που απιστεί μπορεί να νιώθει/νιώσει πολλές φορές -αν και όχι πάντα- έντονα αισθήματα ενοχής και ντροπής.

Έχω ακούσει από άτομα, που έχουν βρεθεί στη θέση τόσο του απατημένου/-ης όσο και αυτού που έχει απατήσει, πως ήταν για αυτούς πολύ οδυνηρότερο το δεύτερο.

Απιστία αντρών

Μήπως η απιστία μπορεί να γίνει αφορμή εξέλιξης μιας ήδη αποτελματωμένης σχέσης;

Τα τελευταία χρόνια, έχουν αρχίσει να ακούγονται ολοένα και περισσότερες απόψεις που θεωρούν την απιστία ως δυνατότητα βελτίωσης μιας ήδη προβληματικής ή αποτελματωμένης σχέσης, ως μια βαλβίδα εκτόνωσης ή ως το άνοιγμα ενός ερμητικά κλειστού για χρόνια παράθυρου ενός δωματίου που ο αέρας του λιγόστεψε επικίνδυνα και που, ανοίγοντάς το, μπορεί να μπει φρέσκο αεράκι που να αναζωογονήσει την ατμόσφαιρά του και αυτούς που εισπνέουν το οξυγόνο τους.

Αν δεν συνέβαινε αυτό, μπορεί και να δηλητηριάζονταν...

Η άποψη αυτή δεν αποτελεί προτροπή στην απιστία αλλά έναν εναλλακτικό τρόπο προσέγγισής της και επισήμανση μιας θετικής δυνατότητας που μπορεί να έχει σε ορισμένες περιπτώσεις.

Το να αφήνεται μια σχέση για χρόνια στο έλεος των συγκρούσεων και των εμφανών ή ανείπωτων ματαιώσεων που την ταλανίζουν και τη μολύνουν μέχρι θανάτου είναι αδιέξοδο αλλά και συντριπτικό και για τους δύο.

Αν ποτέ δεν έχει γίνει κάποια ουσιαστική και ειλικρινής προσπάθεια και από τους δύο συντρόφους να εκφράσουν όχι μόνο τις πικρίες και τα όποια παράπονά τους αλλά και να ακούσουν με προσοχή και τα όσα έχει να τους πει και ο Άλλος, τότε, στην περίπτωση αυτή, η απιστία μπορεί να είναι σαν ενός είδους ηφαιστειακή έκρηξη ή σεισμική δόνηση που εκτονώνει συσσωρευμένη ένταση ή επιφέρει, αντίστοιχα, μια νέα και πιο σταθερή ισορροπία, και να λειτουργήσει ως καταλύτης δημιουργικών και ανανεωτικών αλλαγών που, σε διαφορετική περίπτωση, ποτέ δεν θα πραγματοποιούνταν.

Επίλογος

Ας μην ξεχνάμε πως ακόμα και αυτός που αγαπά μπορεί να κάνει λάθη που να πληγώσουν πολύ ακόμα και τα πλέον αγαπημένα του πρόσωπα.

Η απιστία, από τη στιγμή που έχει ηλικία όσο και η ίδια η ανθρωπότητα και συνεχίζει να υφίσταται ακόμα και όταν η συνέπειά της είναι η θανατική καταδίκη, σημαίνει πως μάλλον αποτελεί ιδιοσυστασιακό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης που τίποτα μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να το ελέγξει.

Υπάρχουν πολλοί ερευνητές που αμφισβητούν το ό,τι η μονογαμία αντιπροσωπεύει την πραγματική ανθρώπινη φύση.

Υπάρχουν είδη ζώων, όπως ένα είδος χιμπατζήδων, των οποίων το DNA διαφέρει μόνο κατά 1,6% από το ανθρώπινο DNA, αλλά και πολλές φυλές στην Κίνα, στη Λατινική Αμερική και στην Αφρική όπου τα θηλυκά ή οι γυναίκες ανήκουν σε όλα τα αρσενικά/άνδρες, όπως κοινά είναι και τα παιδιά και η ευθύνη της φροντίδας τους, η εξεύρεση τροφής κ.ά.

Η αποφυγή των αυτοματοποιημένου αντιδράσεων του τύπου «Κάθαρμα ή π.....α ξεκουμπίσου αυτή τη στιγμή από το σπίτι» και ο ακόλουθος διασυρμός τού ή της ενόχου σε όλους τους συγγενείς και φίλους, που ο κάθε απατημένος θεωρεί πως έχει κάθε δικαίωμα να εκφράσει την ίδια στιγμή που ανακαλύπτει την απιστία, θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποφευχθούν αν υιοθετούσαμε μια διαφορετική ηθική και αξιακή αντιμετώπιση για το τι επιτρέπεται ή όχι στις μακροχρόνιές μας σχέσεις.

Ακριβώς αυτό έχουμε κάνει για δεκάδες άλλα σημαντικά θέματα που, ενώ αφορίζονταν επί αιώνες, καταφέραμε να τα αντιμετωπίζουμε ως απόλυτα «φυσιολογικά» πλέον, όπως π.χ. οι προγαμιαίες σχέσεις, η ομοφυλοφιλία και τόσα άλλα...

Τέλος, πιστεύω πως ένα μεγάλο ποσοστό των απιστιών θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, αν καταφέρναμε να συζητάμε ανοιχτά και ειλικρινά με το/τη σύντροφό μας για όλα όσα θέλουμε ή που μας ενοχλούν στη σχέση και, αν δεν βρίσκαμε μια ικανοποιητική και για τους δύο λύση, να χωρίζαμε, διατηρώντας την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό μας, σώζοντας την ψυχική μας ισορροπία και ό,τι άλλο θα ήταν δυνατόν να σωθεί από τη μακρόχρονη συνύπαρξή μας και δίνοντας, ταυτόχρονα, στους εαυτούς μας τη δυνατότητα να ζήσει κάτι νέο που να ταιριάζει στα πραγματικά μας θέλω και σε αυτό στο οποίο έχουμε διαμορφωθεί έως εκείνη τη στιγμή της ζωής μας.

Η ευτυχία είναι σχετική – Ινδικό παραμύθι

Ένα κοράκι ήταν πολύ ευχαριστημένο με τη ζωή του. Μια μέρα όμως, είδε έναν κύκνο ολόλευκο και σκέφθηκε ότι αυτός θα έπρεπε να είναι ο ευτυχέστερος των πουλιών. Του είπε λοιπόν ότι σίγουρα θα είναι το πιο ευτυχισμένο πουλί. Ο κύκνος του απάντησε ότι για κάμποσο καιρό πίστευε ότι όντως ήταν το πιο ευτυχισμένο πουλί, μέχρι που συνάντησε έναν παπαγάλο που το φτέρωμά του είχε δύο χρώματα. Είπε λοιπόν ο κύκνος στο κοράκι ότι ο παπαγάλος θα έπρεπε να είναι το ευτυχέστερο όλων των πουλιών.

Ο κόρακας ξεκίνησε προς αναζήτηση του παπαγάλου. Όταν τον συνάντησε, του είπε ότι θα έπρεπε να είναι το πιο ευτυχισμένο πουλί του κόσμου με τα δύο του χρώματα, αφού ο ίδιος είχε μόνο ένα χρώμα. Ο παπαγάλος είπε στον κόρακα ότι για πολύ καιρό πίστευε ότι ήταν το πιο ευτυχισμένο πουλί με τα δύο του χρώματα, μέχρι που συνάντησε ένα παγώνι. Ο παπαγάλος είτε στο κοράκι ότι το παγώνι θα έπρεπε να είναι το πιο ευτυχισμένο πουλί του κόσμου με όλα του τα χρώματα.

Ο κόρακας πήγε να συναντήσει το παγώνι που ήταν κλειδωμένο σ’ ένα κλουβί και του είπε ότι θα έπρεπε να είναι το πιο ευτυχισμένο πουλί του κόσμου με όλα αυτά τα χρώματα ενώ εκείνος, ο κόρακας, είχε μόνο ένα. Το παγώνι απάντησε ότι και αυτό πίστευε ότι ήταν το ομορφότερο πουλί του κόσμου. Επειδή όμως ήταν πολύ όμορφο, οι άνθρωποι θέλανε να το πιάσουν και να το κλείσουν σε κλουβί. Με θλιμμένη φωνή, το παγώνι είπε στον κόρακα ότι νόμιζε ότι το μαύρο κοράκι ήταν το πιο ευτυχισμένο από όλα τα πουλιά του κόσμου γιατί ήταν ελεύθερο να πετάει όπου θέλει.

Γιατί είμαστε δυστυχισμένοι; Γιατί πάντα νομίζουμε ότι οι άλλοι είναι πιο ευτυχισμένοι από εμάς. Δεν εκτιμούμε την πραγματική αξία αυτού που μας έδωσε ο Θεός, πράγμα που μας οδηγεί σε θλίψη. Πρέπει να αποδεχτούμε και να σεβαστούμε αυτό που λάβαμε, να μάθουμε να είμαστε ευτυχείς και να πάψουμε να συγκρινόμαστε με τους άλλους, γιατί αυτό μας οδηγεί αμετάκλητα στη δυστυχία.

ΠΟΛΥΒΙΟΣ: ΠΕΡΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΠΟΛΥΒΙΟΣ: 204-122 π.Χ

Β’ 38

Δεν θα μπορούσε να βρει κανείς διοικητικό σύστημα ισότητας λόγου, ελευθερίας και γενικά αληθινής δημοκρατίας και διάθεση ειλικρινέστερη από αυτή που υπάρχει στους Αχαιούς. Αυτό βρήκε μερικούς Πελοποννήσιους πρόθυμα να το επιλέγουν και πολλούς τους κέρδισε με τη δύναμη να πείθει και με τον λόγο. Και μερικούς που τους εξανάγκασε, τους έκανε κι αυτούς, με το πέρασμα του καιρού, από εξαναγκασμένους αρχικά, να το στέρξουν στη συνέχεια. Διότι, χωρίς να χάνει κανένα από τα πλεονεκτήματα που εξαρχής είχε, αλλά δίνοντας τα πάντα με ισότητα σε όσους κάθε φορά έμπαιναν στη συμπολιτεία αυτή, έφτανε γρήγορα στον σκοπό που είχε θέσει χρησιμοποιώντας δύο μέσα πολύ δυνατά: την ισότητα και την ανθρωπιά.

ΣΤ’ 9

Όσο βέβαια ζουν ακόμη μερικοί από αυτούς που έχουν δοκιμάσει την υπεροψία και τη δυναστική εξουσία, ευχαριστημένοι με την κατάσταση που έχουν, δίνουν πολύ μεγάλη αξία στην ισονομία και στην ελευθερία του λόγου· όταν όμως έρθει η νέα γενιά και η δημοκρατία παραδοθεί πάλι στα παιδιά των παιδιών τους, τότε, εξαιτίας της συνήθειας, επειδή πια δεν δίνουν μεγάλη αξία στην ισονομία και στην ελευθερία του λόγου, επιδιώκουν να έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα από τους πολλούς. Στην κατάσταση αυτή φτάνουν προπάντων όσοι υπερέχουν από άποψη περιουσιακή.

ΙΑ’ 13

Τα πλήθη που ζουν σε καθεστώς δημοκρατίας έχουν μεγαλύτερη προθυμία στους πολέμους απ’ ό,τι οι πολίτες που ζουν υπό καθεστώς τυραννίας· άλλο τόσο είναι φυσικό, οι μισθοφόροι της μοναρχίας να ξεπερνούν και να ξεχωρίζουν από τους μισθοφόρους της δημοκρατίας. Διότι, όπως στην πρώτη περίπτωση οι μεν πολεμούν για την ελευθερία τους και οι δε για τη δουλεία τους, έτσι και στην περίπτωση των μισθοφόρων, οι πρώτοι πολεμούν για αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα και οι δεύτεροι για ολοφάνερη βλάβη. Πραγματικά, η δημοκρατία, όταν εξοντώσει όσους την επιβουλεύτηκαν, δεν χρησιμοποιεί πια μισθοφόρους για να διατηρήσει την ελευθερία της- η τυραννία όμως, όσο περισσότερα επιθυμεί τόσο περισσότερο έχει ανάγκη από μισθοφόρους. Διότι αφού βλάπτει πολλούς, έχει και πολλούς εχθρούς.

Όταν προσπαθούμε να καταστείλουμε τις σκέψεις μας εκείνες επιστρέφουν δριμείες στα όνειρά μας

Οι άνθρωποι που γενικά προσπαθούν να καταστείλουν τις σκέψεις τους, όχι μόνο ονειρεύονται περισσότερο τις συναισθηματικές εμπειρίες τους από όταν είναι ξύπνιοι – ιδιαίτερα τις δυσάρεστες καταστάσεις – αλλά έχουν και χειρότερη ποιότητα ύπνου και υψηλότερα επίπεδα στρες, άγχους και κατάθλιψης σε σχέση με άλλους.

Είναι η πιο γνωστή, και ίσως διαβόητη, θεωρία των ονείρων στο δυτικό κόσμο. Στο τέλος του περασμένου αιώνα, ο Sigmund Freud δημοσίευσε το βιβλίο του, η «Ερμηνεία των Ονείρων», υποστηρίζοντας ότι τα όνειρά μας δεν είναι τίποτα περισσότερο από τις επιθυμίες που ψάχνουμε να εκπληρώσουμε στην «ξύπνια» ζωή μας.

Μερικές από αυτές τις επιθυμίες είναι σχετικά αθώες και σε αυτές τις περιπτώσεις τα όνειρά μας τις παρουσιάζουν όπως ακριβώς είναι. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες επιθυμίες που είναι τόσο απαράδεκτες για μας (όπως σεξουαλικές ή επιθετικές παρορμήσεις που δεν μπορούμε να παραδεχτούμε ή να κάνουμε) που τα όνειρά μας πρέπει να τις λογοκρίνουν.

Τέτοιες απαράδεκτες επιθυμίες συνήθως καταστέλλονται από το συνειδητό ξύπνιο μυαλό, αλλά εμφανίζονται στο όνειρο με ένα μη αναγνωρίσιμο και συχνά περίεργο τρόπο. Αλλά με τη βοήθεια ενός ψυχαναλυτή και μεθόδων, όπως ο ελεύθερος συνειρμός, ο Freud υποστήριξε, ότι θα μπορούσε να αποκαλυφθεί η επιθυμία πίσω από το όνειρο.

Παρά τη φήμη και την επίδραση της θεωρίας του Freud σε άλλες ψυχολογικές θεωρίες, τα τελευταία χρόνια η θεωρία του έχει πέσει σε ανυποληψία και έχει κατηγορηματικά απορριφθεί από τους σύγχρονους επιστήμονες των ονείρων. Πλέον, υπάρχουν δεκάδες θεωρίες σχετικά με το γιατί ονειρευόμαστε – από την επεξεργασία των συναισθημάτων μας και την ενίσχυση των νέων αναμνήσεων μέχρι την προετοιμασία κοινωνικών ή απειλητικών καταστάσεων. Όμως, καμία θεωρία δεν έχει επικρατήσει τώρα, όπως επικρατούσε κάποτε του Freud.

Τα αποκαλυπτικά πειράματα

Ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαετία, μια νέα σειρά πειραμάτων έχει αρχίσει να φανερώνει ότι τουλάχιστον ένα μέρος της θεωρίας του Freud θα μπορούσε να είναι τελικά σωστό: ότι ονειρευόμαστε πράγματα που προσπαθούμε, όσο γίνεται περισσότερο, να αγνοήσουμε.

Το πρώτο από αυτά τα πειράματα έγινε από τον Daniel Wegner, ο οποίος παρατήρησε ότι όταν προσπαθούμε πολύ να αγνοήσουμε ή να καταστείλουμε μια σκέψη, η σκέψη αυτή συχνά επανέρχεται. Ο Wegner υπέδειξε ότι αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε δύο ψυχολογικές διεργασίες που δουλεύουν την ίδια στιγμή που προσπαθούμε να καταστείλουμε μια σκέψη: μια διαδικασία λειτουργίας με ενεργητική καταστολή και μια διαδικασία παρακολούθησης που επιβλέπει την κατεσταλμένη σκέψη. Η καταστολή της σκέψης είναι περίπλοκη και μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν οι δύο διαδικασίες συνεργάζονται αρμονικά.

Ο Wegner υποστηρίζει ότι οι διαδικασίες αυτές μπορεί να αποτύχουν κατά τη διάρκεια του ύπνου (REM). Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, τμήματα του εγκεφάλου που είναι απαραίτητα για την καταστολή της σκέψης – όπως αυτά που εμπλέκονται στην προσοχή, τον έλεγχο και τη μνήμη εργασίας – απενεργοποιούνται. Γνωρίζουμε ότι ένας μεγάλος αριθμός από τα όνειρά μας προέρχονται από τον ύπνο REM, οπότε ο Wegner υπέθεσε ότι εκεί θα βλέπαμε πολλές κατεσταλμένες σκέψεις να επανεμφανίζονται στα όνειρα.

Περιέργως, κατάφερε να δοκιμάσει αυτή την ιδέα πριν μερικά χρόνια. Στο πείραμά του, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να σκεφθούν ένα άτομο που γνώριζαν και στη συνέχεια να γράψουν μέσα σε πέντε λεπτά ό,τι τους ερχόταν στο μυαλό, πριν πάνε για ύπνο εκείνο το βράδυ. Στην πρώτη ομάδα των συμμετεχόντων είπαν συγκεκριμένα να μην σκέφτονται το πρόσωπο αυτό στα πέντε λεπτά που έγραφαν, ενώ στη δεύτερη ομάδα είπαν να σκεφτούν μόνο τα πρόσωπα αυτά. Μια τρίτη ομάδα θα μπορούσε να σκεφτεί ό,τι ήθελε.

Όταν ξύπνησαν το πρωί, κατέγραψαν όλοι τα όνειρα που μπορούσαν να θυμηθούν ότι είχαν δει εκείνο το βράδυ. Τα αποτελέσματα ήταν σαφή: η ομάδα, η οποία είχε εντολή να καταστείλει τις σκέψεις του προσώπου, ονειρεύτηκε αυτό το πρόσωπο πολύ περισσότερο από την ομάδα η οποία είχε εντολή να εστιάσει τις σκέψεις της στο πρόσωπο και από την ομάδα που μπορούσε να σκεφτεί ό,τι ήθελε. Ο Wegner το ονόμασε αυτό το «φαινόμενο της επαναφοράς του ονείρου».

Από αυτό το πείραμα και μετά, έχουμε μάθει πολλά περισσότερα για την επίδραση της επαναφοράς του ονείρου. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι οι άνθρωποι που είναι γενικά πιο επιρρεπείς στην καταστολή της σκέψης, βιώνουν περισσότερα όνειρα επαναφοράς και ότι η καταστολή μιας σκέψης όχι μόνο οδηγεί σε περισσότερα όνειρα γι’ αυτή, αλλά και σε πιο δυσάρεστα όνειρα.

Σε μερικές από τις πρόσφατες έρευνές μου, βρήκα ότι οι άνθρωποι που γενικά προσπαθούν να καταστείλουν τις σκέψεις τους, όχι μόνο ονειρεύονται περισσότερο τις συναισθηματικές εμπειρίες τους από όταν είναι ξύπνιοι – ιδιαίτερα τις δυσάρεστες καταστάσεις – αλλά έχουν και χειρότερη ποιότητα ύπνου και υψηλότερα επίπεδα στρες, άγχους και κατάθλιψης σε σχέση με άλλους. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε πλέον ότι η καταστολή των σκέψεων, συνδέεται με μια ολόκληρη σειρά από προβλήματα ψυχικής υγείας.

Γνωρίζοντας αυτό, θα πρέπει πραγματικά να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει με τις σκέψεις μας, όταν προσπαθούμε να τις καταστείλουμε. Αν δίναμε προσοχή στα όνειρα μας, θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τα πράγματα που δεν δίνουμε αρκετή προσοχή στη ζωή μας και μας προκαλούν προβλήματα. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι υπάρχει ουσιαστική αξία στην ανάλυση των ονείρων στη θεραπεία. Στην πραγματικότητα, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η ανάλυση ονείρων είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την απόκτηση προσωπικών πληροφοριών, τόσο εντός όσο και εκτός της θεραπευτικής διεργασίας.

Η ετυμηγορία για τον Freud

Υπάρχουν ακόμα πολλές πτυχές της θεωρίας των ονείρων του Freud που δεν έχουν (και δεν μπορούν) δοκιμαστεί εμπειρικά. Είναι πιθανό να υποστηριχθεί ότι η ολοκλήρωση της επιθυμίας παρουσιάζεται σχεδόν σε κάθε όνειρο, αλλά είναι αδύνατο να αποδειχθεί ή να διαψευστεί αυτό.

Σε μεταγενέστερα κείμενα, ο Freud παραδέχτηκε ότι η θεωρία του δεν μπορεί να αναλύσει όλους τους τύπους ονείρων, όπως είναι οι εφιάλτες που σχετίζονται με τη διαταραχή μετα-τραυματικού στρες. Η θεωρία του παίρνει επίσης την ουσία της ερμηνείας των ονείρων μακριά από τον ονειροπόλο και τη παραδίδει στα χέρια του αναλυτή, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τις ηθικές κατευθυντήριες γραμμές για την ανάλυση των ονείρων που ακολουθούνται συνήθως μέχρι τώρα.

Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες πτυχές της θεωρίας έχουν ελεγχθεί πειραματικά, για παράδειγμα, τα όνειρα στον ύπνο REM είναι γεμάτα από επιθετικές αλληλεπιδράσεις, τις οποίες ο Freud θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ως αποδεικτικό στοιχείο κατεσταλμένων επιθετικών παρορμήσεων που εμφανίζονται στα όνειρά μας.

Έτσι, ενώ παραμένει ασαφής το ακριβές μέγεθος στο οποίο είναι σωστή η θεωρία του Freud για τα όνειρα, τουλάχιστον σε ένα σημείο, φαίνεται σαν να έχει δίκιο τελικά: τα όνειρα πραγματικά είναι ο βασιλικός δρόμος για την γνώση του ασυνειδήτου, εκεί όπου ζουν οι εξόριστες σκέψεις.

Μην παραιτείσαι από το δικαίωμά σου να είσαι δημιουργός, με αντάλλαγμα για κάτι που δεν αγαπάς, που δεν επέλεξες

“Ήρθες σε Μένα για μια στιγμή ειλικρίνειας”.

Η σιωπή που ακολούθησε απλώθηκε στο άπειρο. Η φωνή Του μετατράπηκε σε θρόισμα.

‘Εγώ είμαι η ελευθερία! – εξήγγειλε – Από τη στιγμή που με συνάντησες, η ζωή σου δεν θα μπορεί πλέον να είναι τόσο ασήμαντη”. Οι λέξεις που ακολούθησαν θα έμεναν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη μου. “Το να εξαρτάσαι είναι πάντα μια προσωπική επιλογή, αν και ακούσια. Τίποτα και κανένας δεν μπορεί να σε αναγκάσει να εξαρτάσαι, μόνο εσύ μπορείς να το κάνεις”.

Καθώς με κοιτούσε ηθελημένα επίμονα, είπε πως η πιο ατράνταχτη απόδειξη της ακατανοησίας αυτών των αρχών είναι η νοοτροπία να κατηγορεί κανείς τον κόσμο και να μεμψιμοιρεί. Ένας άνθρωπος δεν εξαρτάται από μια επιχείρηση, δεν περιορίζεται από μια ιεραρχία, ή από ένα αφεντικό, αλλά από το φόβο του. Η εξάρτηση είναι φόβος.

“Το να εξαρτάσαι δεν είναι αποτέλεσμα μιας σύμβασης ή ενός συμβολαίου, δεν συνδέεται με κάποιο ρόλο ούτε γεννιέται επειδή κάποιος ανήκει σε μια κοινωνική τάξη… Το να εξαρτάσαι είναι η συνέπεια της υποβάθμισης της ίδιας της αξιοπρέπειας. Είναι το αποτέλεσμα μιας πολτοποίησης του Είναι.

Αυτή η εσωτερική κατάσταση, αυτή η υποβάθμιση, στον κόσμο, παίρνει τη μορφή ενός επαγγέλματος, προσλαμβάνει την όψη ενός εξαρτώμενου ρόλου. Η εξάρτηση έρχεται, όταν ένας νους γίνεται σκλάβος από εικονικούς φόβους, από τον ίδιο του το φόβο.Η εξάρτηση είναι το ορατό αποτέλεσμα της υποχώρησης του ‘ονείρου’.”

Αυτό το συμπέρασμα, ο τρόπος που πρόφερε κάθε φορά τη λέξη ‘εξάρτηση’, η αργή απαγγελία των συλλαβών, αποκάλυπταν το πραγματικό τους νόημα που ήταν κρυμμένο πίσω από την πεζότητα της καθημερινής χρήσης.

“Η εξάρτηση είναι μια αρρώστια του Είναι!… Γεννιέται από τη μη ολοκλήρωσή μας. Εξάρτηση σημαίνει να σταματήσεις να πιστεύεις στον εαυτό σου. Εξάρτηση σημαίνει να σταματήσεις να ονειρεύεσαι.”

Όσο αναλογιζόμουν τα λόγια Του εκείνα, τόσο τα ένιωθα να σκαλίζουν μέσα μου. Η αγανάκτησή μου οξύνθηκε τόσο που μετατράπηκε σε οργή. Αυτός ο τρόπος που είχε να διατυπώνει κριτικές για μια τόσο ευρεία κατηγορία ανθρώπων ήταν ανυπόφορος. Τι είχε κάνει η ζωή, η εργασία ενός ανθρώπου, με τα συναισθήματά του ή με τις φοβίες του; Για μένα αυτοί οι δύο κόσμοι, εσωτερικός και εξωτερικός, ήταν ανέκαθεν ξεχωριστοί και έτσι έπρεπε να μείνουν. Πίστευα βαθιά ότι κάποιος θα μπορούσε να είναι σταθερά εξαρτημένος, ενώ εσωτερικά να είναι ελεύθερος. Αυτή η βεβαιότητα τροφοδοτούσε την αγανάκτησή μου.

“Όπως εκατομμύρια άνθρωποι, πέρασες όλη σου τη ζωή κρυμμένος στις πτυχές οργανισμών χωρίς ζωή- με κατηγόρησε- Αντάλλαξες την ελευθερία σου για μια χούφτα απατηλών βεβαιοτήτων.

Ήρθε η ώρα να βγεις από το λήθαργό σου… από την καταχθόνια αντίληψή σου για την ύπαρξη!”

Ποτέ κανείς δεν μου είχε φερθεί με τέτοιο τρόπο.

“Ποιος σου δίνει το δικαίωμα να μου μιλάς έτσι;”- ξέσπασα με προκλητικό ύφος.

“Εσύ”.

Εκείνη η απρόσμενη απάντηση, με περιόρισε σε μια κατάσταση ανημποριάς. Είχα ένα τρομερό αίσθημα ενοχής. Θα ήθελα να κρυφτώ. Ένα ανεξήγητο συναίσθημα ντροπής με έκανε να νιώθω γυμνός μπροστά σε αυτό το όν που ακόμα δεν είχε ένα πρόσωπο. Κάτι με παρότρυνε να το βάλω στα πόδια. Με τις τελευταίες μου δυνάμεις, προσπάθησα να ξεφύγω από εκείνη την κατάσταση που με έσπρωχνε έξω από τα σύνορα του κόσμου.

“Μα πώς θα μπορούσαν οι οργανισμοί να λειτουργήσουν χωρίς υπαλλήλους;» ρώτησα ήρεμα, στην προσπάθειά μου να ξαναοδηγήσω το διάλογο στα πλαίσια της λογικής και της συνοχής. Σιωπούσε. Ενθαρρυμένος από τη σιωπή Του που την πέρασα για αμηχανία, ή ανικανότητα να απαντήσει, επέμεινα: «Εάν δεν υπήρχαν εκείνοι… ο κόσμος θα σταματούσε…”.

“Αντιθέτως! – ανταπάντησε απότομα – Ο κόσμος έχει σταματήσει γιατί υπάρχουν άνθρωποι που εξαρτώνται, άνθρωποι θανάσιμα φοβισμένοι. Έτσι όπως είναι η ανθρωπότητα δεν μπορεί να συλλάβει μια κοινωνία απελευθερωμένη από την εξάρτηση”. Αφού συνειδητοποίησε ότι είχα φτάσει στα όρια των ικανοτήτων μου να κατανοήσω, και τα είχα ήδη υπερβεί, χαμήλωσε τον τόνο της φωνής του και έγινε σχεδόν ενθαρρυντικός.

“Μη φοβάσαι! – τόνισε σαρκαστικά – Όσο θα υπάρχουν άνθρωποι σαν εσένα, τόσο θα υπάρχει και ο κόσμος της εξάρτησης, και θα συνεχίσει να πυκνοκατοικείται”.

Η παύση που ακολούθησε πάγωσε την ατμόσφαιρα γύρω μας. Ο τόνος της φωνής Του από χαμηλός και ειρωνικός έγινε σκληρός σαν ατσάλι. “Εσύ!… δεν θα μπορείς πλέον να ανήκεις εκεί… γιατί συνάντησες Εμένα!”. Ένιωσα ένα φωτεινό νυστέρι να τρυπάει, επώδυνα, τα αποσκληραμένα υποστρώματα των σκέψεων και των ανόητων συναισθημάτων.

“Η εξάρτηση είναι η άρνηση του ονείρου – συνέχισε – Η εξάρτηση είναι η μασκαράτα που φοράνε οι άνθρωποι για να κουκουλώσουν την απουσία της ελευθερίας, την άρνηση της ζωής”.

Εκείνη τη λέξη, ‘υπάλληλος’, την είχα ακούσει και προφέρει πολλές φορές, αλλά μόνο μετά από εκείνη την πρώτη συνάντηση συνειδητοποίησα όλη της τη θλιβερότητα. Η υπαλληλική κατάσταση αποκαλυπτόταν ως σύγχρονη προέκταση της αρχαίας δουλείας. Μια κατάσταση εσωτερικής ανωριμότητας, υποταγής. Από μια χαραμάδα της συνείδησης, είδα ανθρώπινα πλήθη καταδικασμένα στη μοίρα του Σίσιφου, αλυσοδεμένα, να επαναλαμβάνουν, χωρίς τέλος, μια εργασία-μόχθο, μια δουλειά που δεν επέλεξαν, μια δουλειά χωρίς δημιουργικότητα.

Οι λέξεις Του είχαν ένα ιερατικό ύφος όταν έλεγε: “Μια μέρα μια ονειροπόλα κοινωνία δεν θα εργάζεται πλέον. Μια ανθρωπότητα που αγαπάει θα είναι αρκετά πλούσια για να ονειρεύεται, και θα είναι πάμπλουτη επειδή ονειρεύεται.

Το σύμπαν είναι απολύτως άφθονο, είναι το υπερχειλισμένο Κέρας της Αμάλθειας με όλα εκείνα που επιθυμεί η καρδιά ενός ανθρώπου… Σε ένα τέτοιο σύμπαν είναι αδύνατο να υπάρχει ο φόβος της ανεπάρκειας. Μόνο άνθρωποι σαν εσένα, εγκλωβισμένοι στο φόβο και στην αμφιβολία, μπορούν να είναι φτωχοί και να διαιωνίζουν την εξάρτηση και τη μιζέρια στον κόσμο”.

“Μα εγώ δεν είμαι φτωχός!” – ούρλιαξα με πνιγμένη από την αγανάκτηση φωνή “Γιατί το λες αυτό;”. Προσπαθούσα μέσα μου να δικαιολογηθώ και συνάθροιζα όλους τους πιθανούς λόγους για να αποδείξω τον παραλογισμό εκείνης της κατηγορίας. Σιωπούσε. “Εγώ δεν είμαι φτωχός!! -ούρλιαξα ξανά – “Έχω ένα ωραίο σπίτι, έχω μια διευθυντική θέση, έχω φίλους που με εκτιμούν… έχω δύο παιδιά για τα οποία είμαι πατέρας και μητέρα…”. Εδώ σταμάτησα, καταβεβλημένος από εκείνη την ανυπόφορη αδικία και την αβάσιμη προσβολή.

“Φτώχεια σημαίνει να μη βλέπεις τα όριά σου… Το να είσαι φτωχός σημαίνει ότι παραιτήθηκες από το δικαίωμά σου να είσαι δημιουργός, με αντάλλαγμα μια δουλειά που δεν αγαπάς, που δεν επέλεξες.

Εσύ! – πρόσθεσε όταν ήδη ήλπιζα ότι είχε τελειώσει – είσαι ο πιο φτωχοί μεταξύ των φτωχών. Γιατί ακόμα δεν ξέρεις ποιος είσαι… ‘Λησμόνησες’! Σε κανέναν άλλον δεν έδωσα τόσες ευκαιρίες για να τα καταφέρει.

Αυτή είναι η τελευταία φορά».

Το αίσθημα προσβολής και αδικίας, που είχε εισβάλλει σε κάθε γωνιά της υπόστασής μου, εξαφανίστηκε μεμιάς και κάθε μου άμυνα υποχώρησε και από τα συνεχή χτυπήματα του κριού. Ένιωσα να κλονίζονται τα γηραιά θεμέλια που στήριζαν την ύπαρξή μου. Οι ριζωμένες πεποιθήσεις κατέρρεαν, σα ναοί που τραντάχτηκαν συθέμελα.

“Άνοιξε τα μάτια σου να δεις την κατάστασή σου και θα μάθεις πόσο πολύ, ο άνθρωπος απομακρύνθηκε από τη μεγαλοπρέπειά του.

Βρισκόμαστε φαινομενικά εδώ στο ίδιο δωμάτιο, κι όμως μας χωρίζουν ατέλειωτοι αιώνες”.

Εκείνες οι λέξεις, σαν τη λάμψη μιας αστραπής που διαπερνάει το σκοτάδι της νύχτας, με έκαναν να διαισθανθώ την απόσταση από εκείνο το όν. Συνειδητοποίησα την ψευτιά της πληγωμένης μου αξιοπρέπειας και τη μηδαμινότητα εκείνου του «εγώ» που είχα προφέρει μπροστά στον Dreamer, σαν μια στριγκλιά στο σύμπαν.

Όπως όταν πέφτει η αυλαία ενός θεατρικού έργου, έτσι κατέρρευσε και η αυταπάτη μου ότι ανήκω στην άρχουσα τάξη, σε μια ελίτ ανθρώπων υπεύθυνων, προικισμένων με θέληση, ανεξάρτητων, κυρίαρχων της ζωής τους. Τα μάτια μου έλαμπαν. Χωρίς να το καταλάβω γλίστραγα στην κινητή άμμο της μεμψιμοιρίας.

Προνοητικά, επενέβη με σκληρότητα, κατευθείαν στο Είναι μου: “Τώρα ξύπνα! Κάνε την επανάστασή σου… Εξεγέρσου ενάντια στον εαυτό σου!” με διέταξε ταράζοντάς με και προσφέροντάς μου μια διέξοδο από το μπουντρούμι όπου ήμουν αμπαρωμένος.

“Ονειρέψου την ελευθερία… την ελευθερία από κάθε περιορισμό… Εσύ είσαι το μόνο εμπόδιο για οτιδήποτε επιθυμείς. Ονειρέψου… Ονειρέψου… Ονειρέψου χωρίς ανάπαυση!

Το όνειρο είναι η μεγαλύτερη πραγματικότητα που υπάρχει”.

Η Φύση στην Τεχνολογία

Στα εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, η φύση έχει βρει λύσεις σε πολλά προβλήματα.

Πολλές από τις πιο εμπνευσμένες λύσεις στον κόσμο της τεχνολογίας έχουν δημιουργηθεί από επιστήμονες που έκλεψαν τις ιδέες τους από τον φυσικό κόσμο.

Το Velcro εφευρέθηκε όταν ο Ελβετός μηχανικός George de Mestral θαύμασε το πως τα γρέζια της κολλιτσίδας κόλλησαν στο τρίχωμα του σκύλου του.

Το 1941, ο Ελβετός μηχανικός και εφευρέτης George de Mestral έδειξε ενδιαφέρον για τα γρέζια της κολλιτσίδας που κόλλησαν στο τρίχωμα του σκύλου του καθώς περνούσαν από κάτι φυτά σε μια πεζοπορία τους.

Αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες των μοναδικών δυνατοτήτων στερέωσης των εκατοντάδων μικροσκοπικών «αγκίστρων» στο γρέζι, ο de Mestral εργάστηκε ακούραστα για να αναπτύξει μια διαδικασία για να μεταφέρει το κούμπωμα της κολλιτσίδας σε υφάσματα και να δημιουργήσει αυτό που σήμερα ονομάζουμε χριτς χρατς. Η ανάπτυξη ενός υφάσματος που θα αναπαράγει αυτές τις επεκτάσεις σε σχήμα αγκίστρου αποδείχθηκε δύσκολη, αλλά ο de Mestral ήταν αποφασισμένος.

Κατά την διάρκεια του πειραματισμού του με διάφορα υφάσματα στην Λυών της Γαλλίας, έπεσε πάνω σε ένα νήμα πολυαμιδίου. Το πολυαμίδιο είχε τις ιδανικές ιδιότητες – ανθεκτικότητα και “μνήμη” – για να παρέχει το ισχυρό και ανθεκτικό δέσιμο που απαιτείται για τον επαναστατικό του συνδετήρα.

Ενώ το ύφασμα «βρόχου» μπορούσε να κατασκευαστεί με σχετική ευκολία, το ύφασμα με γάντζο αποδείχθηκε πιο δύσκολο. Ο de Mestral εφηύρε μια συσκευή — βασισμένη σε κουρευτικές μηχανές κουρείου — που μπορούσε να κόψει αποτελεσματικά τις θηλιές, μετατρέποντάς τες σε γάντζους.

Η ιδέα για τα ρομποτικά χέρια

H ιδέα για τα ρομποτικά χέρια προήλθε από την κίνηση και την ικανότητα λαβής της προβοσκίδας των ελεφάντων.

Το Bionic Handling Assistant είναι ένας ρομποτικός βραχίονας που εμπνεύστηκε από το μεγάλο εύρος κίνησης και την ικανότητα λαβής της προβοσκίδας του ελέφαντα.

Ο ρομποτικός βραχίονας κινείται επειδή οι θάλαμοι στο εσωτερικό του βραχίονα γεμίζουν με πεπιεσμένο αέρα, επιτρέποντας ένα ευρύ φάσμα κίνησης ενώ είναι και ελαφρύ. Οι θάλαμοι λειτουργούν με αισθητήρες μέσα στο χέρι για να ελέγχουν με ακρίβεια τις κινήσεις. Η λαβή αποτελείται από τρία «νύχια» που μπορούν να διαμορφώσουν το σχήμα ενός αντικειμένου, καθιστώντας ευκολότερο το μάζεμα και το κράτημα αντικειμένων.

Ο κορμός της προβοσκίδας ενός ελέφαντα είναι εξαιρετικά δυναμικός, ικανός όχι μόνο να κινείται προς διάφορες κατευθύνσεις αλλά και σε θέση να το κάνει με τεράστια δύναμη και ακρίβεια. Το κάνει αυτό χωρίς την σκελετική υποστήριξη ή την μετατόπιση του υγρού σε όλο τον μυ.

To μπροστινό μέρος των τρένων της Ιαπωνίας επανασχεδιάστηκε μιμούμενο το ράμφος μιας αλκυόνας.

Με την τεχνική αυτή μειώθηκε η ηχητική έκρηξη που έκαναν τα τρένα κατά την έξοδο από τις σήραγγες.

Ο Eiji Nakatsu ήταν ο γενικός διευθυντής του τμήματος τεχνικής ανάπτυξης για τα λεγόμενα τρένα «bullet» της Ιαπωνίας, φημισμένα για την ταχύτητα και ασφάλειά τους. Αφού παρακολούθησε μια διάλεξη του 1990 για τα πουλιά από έναν μηχανικό αεροπορίας, ο Nakatsu, ο οποίος είναι επίσης μηχανικός, συνειδητοποίησε ότι μελετώντας την πτήση των πουλιών θα μπορούσε να φέρει το τρένο του και εμάς στο μέλλον.

Οι γραμμές Sanyo και Kyushu Shinkansen, που λειτουργούν από την Japan Railway West, συνδέουν τις δύο μεγαλύτερες πόλεις της δυτικής Ιαπωνίας. Το να κάνει τα τρένα του πιο γρήγορα ήταν ένας από τους στόχους του Nakatsu, αλλά για να το κάνει αυτό, έπρεπε πρώτα να τα κάνει πιο ήσυχα. Τα τρένα περνούσαν μέσα από πυκνές γειτονιές και πολλά τούνελ. Ο πιο δυνατός θόρυβος προερχόταν από τις συνδέσεις με τα εναέρια καλώδια (παντογράφους) και την ανάδυση των τρένων από τις σήραγγες στην γραμμή. Αυτή η δυναμική ήταν τόσο ισχυρή που δημιουργούσε ηχητικές εκρήξεις που ακούγονταν από τους κατοίκους 400 μέτρα μακριά.

Ο Nakatsu άρχισε να ενδιαφέρεται για τα μέρη των φτερών της κουκουβάγιας που μειώνουν το θόρυβο. Αυτά περιλαμβάνουν μια σειρά από οδοντώσεις που μοιάζει με χτένα που αναπτύσσεται στο μπροστινό άκρο των πρωτευόντων φτερών. Οι κροσσοί χρησιμεύουν για την διάσπαση του αέρα που ορμάει πάνω από το φτερό σε μικροαναταράξεις και αυτό πνίγει τον ήχο που εμφανίζεται συνήθως στα φτερά χωρίς αυτό το χαρακτηριστικό.

Έβαλε την ομάδα του να δοκιμάσει πρωτότυπα σχήματα που μιμούνται αυτές τις μορφές.

Το 1994, ένα νέο «φτερόγραφο» αντικατέστησε τον παραδοσιακό παντογράφο και γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Το πρόβλημα της ηχητικής έκρηξης όμως ήταν πολύ πιο περίπλοκο.

Η ομάδα σχεδιασμού θα έπρεπε να βρει έναν τρόπο να επανασχεδιάσει το σχήμα του τρένου για να πάει πιο γρήγορα χωρίς να δημιουργεί τις ηχητικές εκρήξεις.

Από τις εμπειρίες του από την παρατήρηση πουλιών, ο Makatsu θυμήθηκε την αλκυόνα, ένα πουλί που καταδύεται με μεγάλη ταχύτητα από το ένα μέρος, (τον αέρα) στο άλλο που είναι 800 φορές πιο πυκνό (το νερό), με μόλις ένα πιτσίλισμα. Υπέθεσε ότι το σχήμα του ράμφους του ήταν αυτό που επέτρεπε στο πουλί να κόβει τόσο άμεσα και ήρεμα το νερό.

Η ομάδα σχεδιασμού ξεκίνησε να δοκιμάσει διάφορα σχήματα μύτης σε μια σήραγγα μοντέλου σε κλίμακα και να μετρήσει τα κύματα πίεσης που δημιουργούνται.

Πειραματίστηκαν με διάφορα σχήματα, από την πιο παραδοσιακή μύτη από σφαίρα έως ένα σχήμα που είχε ως πρότυπο το ράμφος της αλκυόνας.

Όλες οι δοκιμές επιβεβαίωσαν ότι το σχέδιο από το ράμφος της αλκυόνας ήταν, πράγματι, το πιο αποτελεσματικό από όλα όσα δοκιμάστηκαν.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι μίμησης, η πιο συχνή είναι η απλή ιδέα της αντιγραφής από κάτι που υπάρχει στην φύση. Τα κτίρια είναι ένα προφανές παράδειγμα, όπως περιγράφεται από έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Nature.

Το εθνικό στάδιο του Πεκίνου είναι εμπνευσμένο από μια φωλιά πουλιών.

Ο ναός του Lotus στην Ινδία έχει το σχήμα (εννοείται) του λωτού.

Περιτριγυρισμένο από καταπράσινους διαμορφωμένους κήπους, αυτή η δομή εμπνευσμένη από τον λωτό απλώνεται σε 26 στρέμματα γης. Κατασκευασμένο από λευκό μάρμαρο που προέρχεται από την Ελλάδα, αποτελείται από 27 πέταλα σε αυτόνομη κατάσταση. Υπάρχουν εννέα είσοδοι που ανοίγουν σε μια τεράστια κεντρική αίθουσα, η οποία έχει ύψος περίπου 40 μέτρα. Ο ναός έχει χωρητικότητα 1300 ατόμων και μπορεί να φιλοξενήσει 2500 άτομα την φορά.

Η ικανότητά μας να αντιγράφουμε την φύση γίνεται πιο εξελιγμένη χάρη στην πρόοδο της νανοτεχνολογίας.

Το μικροσκόπιο ατομικής δύναμης, που εφευρέθηκε την δεκαετία του 1980, χρησιμοποιεί έναν ανιχνευτή με μια πολύ αιχμηρή άκρη 1.000 φορές μικρότερη από το πλάτος της τρίχας και μπορεί να σαρώσει προσεκτικά τα υλικά του δείγματος. Αυτό έχει διευκολύνει την ανάπτυξη της βιομιμητικότητας, η οποία επιτρέπει την καλύτερη αναπαραγωγή των φυσικών υλικών από ποτέ.

Ο Saurav Goel, καθηγητής κατασκευής στο London South Bank University, εργάζεται για να κατασκευάσει υλικά που αποσυντίθενται, ως βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις σε αυτά που χρησιμοποιούνται σήμερα.

Η ομάδα του προσπαθεί να αντιγράψει φτερά λιβελούλας, τα οποία είναι φυσικά αντιβακτηριακά, για χρήση σε τεχνητά μέρη του σώματος, επειδή θα μπορούσαν να είναι πιο υγιεινά από τα σημερινά υλικά.

Στόχος του είναι να δημιουργήσει ένα «βιο-ρομπότ». Στα επόμενα 50 χρόνια που θα έρθουν θα έχουμε μαλακούς ιστούς που θα μοιάζουν με αυτούς του ανθρώπου.

«Μπορούμε να φτιάξουμε αυτά τα χαρακτηριστικά με τα όργανα μηχανικής υπερακρίβειάς μας», δήλωσε ο συγγραφέας της μελέτης Saurav Goel.

Πολλές μελέτες έχουν εντοπίσει διάφορους μηχανισμούς με τους οποίους οι φυσικές επιφάνειες σκοτώνουν τα βακτήρια, συμπεριλαμβανομένων των χημικών αντιδράσεων, της τραχύτητας της επιφάνειας ή της ικανότητας των βακτηρίων να ακουμπούν στην επιφάνεια.

«Ο τελικός στόχος είναι μια πρόθεση την οποία μπορώ να εμφυτεύσω με κλινικές αποδείξεις ότι σκοτώνει τα βακτήρια και μειώνει το ποσοστό μόλυνσης», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης Oliver Pearce του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Milton Keynes στο Buckinghamshire της Αγγλίας.

Η συντριπτική πλειοψηφία των λοιμώξεων που σχετίζονται με τα εμφυτεύματα προκαλούνται από σταφυλόκοκκους και στρεπτόκοκκους. Η εξάλειψη της επίδρασής τους θα μειώσει τις λοιμώξεις έως και 90%, σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης. Η τεχνολογία θα μπορούσε να εφαρμοστεί ώς πρόσθετα σε όλα τα μέρη του σώματος. Η μελέτη δημοσιεύεται στο περιοδικό Applied Physics Reviews.

Μύδια προσκολλημένα σε έναν βράχο.

Η ικανότητα των μυδιών να προσκολλώνται στους βράχους έχει οδηγήσει τους επιστήμονες να προσπαθήσουν να παράγουν παρόμοιες κολλώδεις πρωτεΐνες, οι οποίες θα μπορούσαν να συντήξουν υλικά κάτω από το νερό.

Όσοι έχουν προσπαθήσει να ξεκολλήσουν ένα μύδι πάνω από ένα ξύλο ή βράχο, ξέρουν πόσο πεισματάρικο είναι αυτό το υποβρύχιο μαλάκιο. Το κολλώδες μυστικό του έχει γοητεύσει από καιρό τους επιστήμονες. Για χρόνια, οι ερευνητές προσπαθούσαν να αναπαράγουν την εξαιρετική του κόλλα και τις ιδιότητές της στο εργαστήριο, στοχεύοντας μερικές από τις οκτώ πρωτεΐνες που εκκρίνουν τα μύδια και χρησιμοποιούν για να προσκολληθούν σε επιφάνειες.

Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για το κλείσιμο τραυμάτων μετά από μια επέμβαση.

Η υποβρύχια κόλλα των μυδιών εμπνέει και το συνθετικό τσιμέντο.

Οι ερευνητές χρησιμοποιούν τα ισχυρότερα μυστικά της φύσης για να κατασκευάσουν ακόμα ισχυρότερα βιοϋλικά.

Μητέρα πάπια κολυμπά σε σχηματισμό με τα παπάκια της.

Η μελέτη του τρόπου με τον οποίο οι πάπιες προωθούνται προς τα εμπρός όταν κολυμπούν στην σειρά θα μπορούσε να παρέχει ενδείξεις για την αποτελεσματικότερη αποστολή αγαθών με πιο αποδοτικούς τρόπους ενεργειακά.

Όταν ένα παπάκι βρίσκει το «μαγικό σημείο» πίσω από την μητέρα του, συμβαίνει κάτι που ονομάζεται «καταστροφική παρεμβολή κυμάτων», αντί να κρατά το παπάκι πίσω, το τραβάει στην πραγματικότητα προς τα εμπρός, ώστε να χρησιμοποιεί λιγότερη ενέργεια για να κωπηλατεί. Τα υπόλοιπα παπάκια στην σειρά επωφελούνται επίσης.

Εάν τα πλοία ταξίδευαν ως «υδάτινα τρένα» θα μπορούσαν να μεταφέρουν περισσότερο φορτίο χωρίς πρόσθετα καύσιμα.

Ρίζες μικροπράσινων μπιζελιών που αναπτύσσονται σε κοκοφοίνικα καρύδας.

Ρίζες φυτών όπως αυτές έχουν φυσικές τεχνικές καθαρισμού του νερού.

Οι ρίζες των φυτών είναι σε θέση να απορροφούν επιλεκτικά νερό και συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για την ανάπτυξη τους. Οι επιστήμονες προσπαθούν να τα μιμηθούν δημιουργώντας καλύτερες τεχνικές για τον καθαρισμού του νερού.

Το μπλε και το πράσινο δέρμα ενός χαμαιλέοντα που αλλάζει χρώμα

Το δέρμα ενός χαμαιλέοντα που αλλάζει χρώμα είναι η έμπνευση για τεχνητά «έξυπνα δέρματα» που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως καμουφλάζ.

Το δέρμα του χαμαιλέοντα που αλλάζει χρώμα περιέχει μικρούς κρυστάλλους, οι οποίοι αντανακλούν το φως διαφορετικά ανάλογα με το πόσο μεγάλα είναι ή πώς είναι τακτοποιημένα – για να αλλάξουν χρώμα απλώς τεντώνουν ή χαλαρώνουν το δέρμα τους.

Οι επιστήμονες επεξεργάζονται πώς να αντιγράψουν τον τρόπο που προσαρμόζουν τα χρώματά τους με βάση το περιβάλλον τους για να φτιάξουν τεχνητά «έξυπνα δέρματα» που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως καμουφλάζ ή σηματοδότηση σε μεγάλες αποστάσεις.

Κοντινή όψη ενός φύλλου φυτού

Οι επιστήμονες προσπαθούν να αναπαράγουν την ικανότητα ενός φυτού να παγιδεύει την ενέργεια του ήλιου κατά την διάρκεια της φωτοσύνθεσης για την παραγωγή καυσίμου με ηλιακή ενέργεια.

Τα φυτά παράγουν τροφή με φωτοσύνθεση και όταν το κάνουν αυτό απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα.

Για δεκαετίες, οι επιστήμονες προσπαθούν να επαναλάβουν αυτή την διαδικασία ως τρόπο παραγωγής ενέργειας και αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Ερευνητές στην Καλιφόρνια κατάφεραν τώρα να μετατρέψουν το διοξείδιο του άνθρακα σε αιθανόλη (η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο) χρησιμοποιώντας μια αυτοσχέδια ηλιακή κυψέλη.

Η αντιβακτηριδιακή δύναμη του ιστού της αράχνης.

Ο μεταξωτός ιστός μιας αράχνης φαίνεται πολύ εύθραυστος για να διαρκέσει πολύ. Ωστόσο, ορισμένοι ιστοί μπορούν να επιβιώσουν με ελάχιστες επισκευές για μέρες ή ακόμα και εβδομάδες χωρίς να καταστραφούν από οργανισμούς αποσύνθεσης όπως μύκητες και βακτήρια. Και εκτός από αυτό, σε όλη την ιστορία οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν μετάξι αράχνης για να επουλώνουν τις πληγές, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να έχουν αντιμικροβιακές ιδιότητες.

Η αναζήτηση έμπνευσης από την φύση είναι κάτι που έχει εμφανίζεται τακτικά σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας.

Παρά το γεγονός ότι ο κόσμος καθοδηγείται περισσότερο από την τεχνολογία κάθε λεπτό, υπάρχουν πολύ λίγα πράγματα που μπορούν να εμπνεύσουν κάποιον όπως κάνει η φύση. Από ένα ενιαίο ροδοπέταλο που σπειροειδώς φτάνει στο έδαφος μέχρι έναν πανίσχυρο ψαραετό που κυνηγάει το θήραμά του, τα αμέτρητα πρόσωπα της Μητέρας Φύσης θα συνεχίσουν να μαγεύουν και να παρέχουν έμπνευση για μερικά από τα πιο διάσημα έργα τέχνης και πρωτοπορίας που έχει δει ποτέ ο κόσμος.

Νίτσε: Να μην σκέφτεσαι πια τον εαυτό σου

Θα έπρεπε να σκεφτούμε σοβαρά: γιατί πηδούμε στο νερό για να ανασύρου­με κάποιον που βλέπουμε να πνίγεται, ενώ δεν τρέφουμε κα­μιά συμπάθεια γι’ αυτόν;

Από έλεος: εδώ δεν σκέφτεσαι πια παρά τον πλησίον σου, – απαντά ο παραλογισμός. Η αλήθεια είναι ότι στον οίκτο, – εννοώ σ’ αυτό που συνήθως αποκαλούμε εσφαλμένα οίκτο – δεν σκεπτόμαστε πια τον εαυτό μας συ­νειδητά, αλλά τον σκεφτόμαστε πολύ έντονα με ασυνείδητο τρόπο, όπως όταν το πόδι μας γλιστρά και κάνουμε ασυνείδη­τα τις αντίθετες κινήσεις που αποκαθιστούν την ισορροπία μας, χρησιμοποιώντας καταφανώς όλη μας τη λογική.

Το ατύ­χημα ενός άλλου προσώπου μας προσβάλλει γιατί μας κάνει να νιώσουμε την αδυναμία μας, ίσως και τη δειλία μας, αν δεν τον βοηθήσουμε. Ή μάλλον αυτό προκαλεί ήδη από μόνο του μείωση της τιμής μας μπροστά στους άλλους ή και στον ίδιο τον εαυτό μας.

Ακόμη περισσότερο βρίσκουμε στο ατύχημα και στον πόνο ένα σήμα κινδύνου που παραμονεύει για μας. Και ήδη αυτές οι ενδείξεις της ανθρώπινης αβεβαιότητας και αδυ­ναμίας μπορούν να μας προκαλέσουν οδυνηρές συνέπειες. Απωθούμε αυτό το είδος αθλιότητας και προσβολής και απα­ντούμε σ’ αυτό με μια πράξη συμπόνιας που μπορεί να κρύβει μια λεπτή άμυνα και ακόμη μια εκδίκηση.

Μαντεύει κανείς ότι στο βάθος σκεφτόμαστε πολύ τον εαυτό μας, όταν βλέπει την απόφαση που παίρνουμε σε όλες τις περιπτώσεις όπου μπο­ρούμε να αποφύγουμε το θέαμα του άλλου που πάσχει, που στερείται, που οδύρεται: αποφασίζουμε να μην το αποφύγου­με όταν μπορούμε να το πλησιάζουμε ως άνθρωποι δυνατοί και συμπονετικοί, σίγουροι για την επιδοκιμασία, θέλοντας να νιώσουμε την αντίθεση της δικής μας ευτυχίας, ή καλύτερα ελ­πίζοντας να διασκεδάσουμε την πλήξη μας.

Οδηγούμε στην παραπλάνηση όταν αποκαλούμε οίκτο (Mitleid) την οδύνη (Leid) που μας προκαλεί ένα τέτοιο θέαμα και που μπορεί να είναι πολύ ποικιλόμορφο, επειδή σε κάθε περίπτωση, είναι μια οδύνη από την οποία λυτρώνεται αυτός που υποφέρει μπρο­στά μας: αυτό είναι δικό μας, όπως εκείνου είναι δικός του ο πόνος του.

Οταν λοιπόν επιδιδόμαστε σε συμπονετικές πρά­ξεις, απαλλασσόμαστε μόνο από τον προσωπικό πόνο. Ωστό­σο, δεν ενεργούμε ποτέ έτσι από ένα μόνο κίνητρο: όπως είναι βέβαιο ότι θέλουμε να λυτρωθούμε από ένα πόνο, το ίδιο βέ­βαιο είναι ότι, για την ενέργεια, υποχωρούμε σε μια παρόρμηση ευχαρίστησης – και η ευχαρίστηση προκαλείται από το θέα­μα μιας κατάστασης αντίθετης με τη δική μας, επειδή η σκέψη της δύναμης να βοηθούμε μόνο αν θέλουμε, αποσκοπεί σε επαίνους και σε αναγνώριση στην περίπτωση που θα βοηθού­σαμε, με την πράξη της ίδιας της βοήθειας, εφόσον η πράξη πετυχαίνει (και όπως πετυχαίνει προοδευτικά, προκαλεί από μόνη της χαρά στον εκτελεστή της), αλλά κυρίως από το αί­σθημα ότι η παρέμβασή μας θέτει ένα όρο σε μια εξοργιστική αδικία (η εκτόνωση της οργής αρκεί ήδη για να ανακουφίσει).

Όλα αυτά μαζί με πολλά ακόμη λεπτότερα στοιχεία, είναι «οί­κτος» («Mitleid»): -πόσο αδέξια επιτίθεται η γλώσσα μας μ’ αυ­τή τη λέξη για ένα τόσο περίπλοκο οργανισμό! – Το ότι, αντίθε­τα, η συμπόνια είναι ταυτόσημη με την οδύνη που την προκα­λεί η θέα της, ή το ότι έχει γι’ αυτό μια ιδιαίτερα διεισδυτική και ευαίσθητη κατανόηση – αυτά αντιτίθενται στην εμπειρία, κι εκείνος που έχει εγκωμιάσει τον οίκτο μ’ αυτές τις δύο σχέ­σεις, στερείται αρκετής πείρας στο ηθικό πεδίο.

Γι’ αυτό μου εγείρονται αμφιβολίες όταν διαβάζω τα απίστευτα πράγματα που αναφέρει ο Σοπενχάουερ για την ηθική: αυτός που θα ήθε­λε με όλα αυτά να μας πείσει να πιστέψουμε στην μεγάλη και­νοτομία της εφεύρεσής του, ότι δηλαδή ο οίκτος – αυτός ο οί­κτος που παρατηρεί τόσο επιπόλαια και που περιγράφει τόσο αδέξια – είναι η πηγή κάθε ηθικής πράξης για το παρόν και για το μέλλον – ακριβώς εξαιτίας των ικανοτήτων που αυτός πρώ­τος επινόησε γι’ αυτόν.

Στο κάτω- κάτω, τι ξεχωρίζει τα άτομα χωρίς έλεος από τα συμπονετικά άτομα; Πριν απ’ όλα -για να δώσουμε ακόμη ένα σκίτσο με αδρές γραμμές- δεν έχουν την ευερέθιστη φαντασία που προκαλεί ο φόβος, ούτε την επιδεξιότητα να προαισθάνονται τον κίνδυνο. Έτσι, η ματαιοδοξία τους πληγώνεται πιο αργά αν γίνει κάτι που θα μπορούσαν να το είχαν αποφύγει (για να διαφυλαχτεί η περηφάνια τους, τους προστάζει να μην αναμιχτούν ανώφελα σε υποθέσεις των άλ­λων, και μάλιστα, εφόσον ενεργούν έτσι, τους αρέσει να βοη­θά ο καθένας τον εαυτό του και να παίζει με τα δικά του χαρ­τιά) . Επιπλέον, έχουν συνηθίσει γενικά να υπομένουν περισσό­τερα βάσανα απ’ όσο οι συμπονετικοί άνθρωποι, και δεν τους φαίνεται άδικο να υποφέρουν οι άλλοι εφόσον έχουν υποφέ­ρει κι αυτοί οι ίδιοι.

Στο κάτω-κάτω, το θέαμα των ευαίσθητων αισθημάτων τους προκαλεί τον ίδιο πόνο που προκαλεί το θέα­μα της στωικής απάθειας στους συμπονετικούς ανθρώπους. Κι έχουν για τις ευαίσθητες καρδιές περιφρονητικά λόγια και φοβούνται ότι το αρρενωπό πνεύμα τους και η ψύχραιμη ανδρεία τους κινδυνεύουν: μπροστά στους άλλους κρύβουν τα δάκρυά τους και όταν είναι μόνοι τους τα σφουγγίζουν οργι­σμένοι με τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτοί ανήκουν σε ένα άλλο είδος εγωιστών από τους συμπονετικούς ανθρώπους. Αλλά με το να τους χαρακτηρίσουμε κακούς με διακριτική σημασία και να αποκαλέσουμε τα συμπονετικά άτομα καλούς, δεν σημαίνει τίποτα άλλο από μια ηθική της μόδας: ακριβώς όπως είχε η αντίθετη μόδα στην εποχή της, μια πολύ μακρόχρονη εποχή!

Νίτσε: Αυγή, Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟΣ

ΙΣΟΚΡ 7.50–55

(ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): 

Οφέλη από τις αυξημένες αρμοδιότητες του Αρείου Πάγου κατά το παρελθόν και επιπτώσεις από τον περιορισμό της δύναμής του

[50] Καὶ μηδεὶς οἰέσθω με δυσκόλως διακεῖσθαι πρὸς
τοὺς ταύτην ἔχοντας τὴν ἡλικίαν. οὔτε γὰρ ἡγοῦμαι
τούτους αἰτίους εἶναι τῶν γιγνομένων, σύνοιδά τε τοῖς
πλείστοις αὐτῶν ἥκιστα χαίρουσιν ταύτῃ τῇ καταστάσει,
δι’ ἣν ἔξεστιν αὐτοῖς ἐν ταῖς ἀκολασίαις ταύταις διατρί-
βειν· ὥστ’ οὐκ ἂν εἰκότως τούτοις ἐπιτιμῴην, ἀλλὰ πολὺ
δικαιότερον τοῖς ὀλίγῳ πρὸ ἡμῶν τὴν πόλιν διοικήσασιν·
[51] ἐκεῖνοι γὰρ ἦσαν οἱ προτρέψαντες ἐπὶ ταύτας τὰς
ὀλιγωρίας καὶ καταλύσαντες τὴν τῆς βουλῆς δύναμιν.
ἧς ἐπιστατούσης οὐ δικῶν οὐδ’ ἐγκλημάτων οὐδ’ εἰσφορῶν
οὐδὲ πενίας οὐδὲ πολέμων ἡ πόλις ἔγεμεν, ἀλλὰ καὶ πρὸς
ἀλλήλους ἡσυχίαν εἶχον καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους ἅπαντας
εἰρήνην ἦγον. παρεῖχον γὰρ σφᾶς αὐτοὺς τοῖς μὲν
Ἕλλησιν πιστούς, τοῖς δὲ βαρβάροις φοβερούς· [52] τοὺς
μὲν γὰρ σεσωκότες ἦσαν, παρὰ δὲ τῶν δίκην τηλικαύ-
την εἰληφότες, ὥστ’ ἀγαπᾶν ἐκείνους εἰ μηδὲν ἔτι κακὸν
πάσχοιεν.

Τοιγάρτοι διὰ ταῦτα μετὰ τοσαύτης ἀσφαλείας
διῆγον, ὥστε καλλίους εἶναι καὶ πολυτελεστέρας τὰς
οἰκήσεις καὶ τὰς κατασκευὰς τὰς ἐπὶ τῶν ἀγρῶν ἢ τὰς
ἐντὸς τείχους, καὶ πολλοὺς τῶν πολιτῶν μηδ’ εἰς τὰς
ἑορτὰς εἰς ἄστυ καταβαίνειν, ἀλλ’ αἱρεῖσθαι μένειν ἐπὶ
τοῖς ἰδίοις ἀγαθοῖς μᾶλλον ἢ τῶν κοινῶν ἀπολαύειν.
[53] οὐδὲ γὰρ τὰ περὶ τὰς θεωρίας, ὧν ἕνεκ’ ἄν τις ἦλθεν,
ἀσελγῶς οὐδ’ ὑπερηφάνως ἀλλὰ νοῦν ἐχόντως ἐποίουν.
οὐ γὰρ ἐκ τῶν πομπῶν οὐδ’ ἐκ τῶν περὶ τὰς χορηγίας
φιλονικιῶν οὐδ’ ἐκ τῶν τοιούτων ἀλαζονειῶν τὴν εὐδαι-
μονίαν ἐδοκίμαζον, ἀλλ’ ἐκ τοῦ σωφρόνως οἰκεῖν καὶ
τοῦ βίου τοῦ καθ’ ἡμέραν καὶ τοῦ μηδένα τῶν πολιτῶν
ἀπορεῖν τῶν ἐπιτηδείων.

Ἐξ ὧνπερ χρὴ κρίνειν τοὺς ὡς ἀληθῶς εὖ πράτ-
τοντας καὶ μὴ φορτικῶς πολιτευομένους· [54] ἐπεὶ νῦν
γε τίς οὐκ ἂν ἐπὶ τοῖς γιγνομένοις τῶν εὖ φρονούντων
ἀλγήσειεν, ὅταν ἴδῃ πολλοὺς τῶν πολιτῶν αὐτοὺς
μὲν περὶ τῶν ἀναγκαίων, εἴθ’ ἕξουσιν εἴτε μή, πρὸ τῶν
δικαστηρίων κληρουμένους, τῶν δ’ Ἑλλήνων τοὺς
ἐλαύνειν τὰς ναῦς βουλομένους τρέφειν ἀξιοῦντας, καὶ
χορεύοντας μὲν ἐν χρυσοῖς ἱματίοις, χειμάζοντας δ’ ἐν
τοιούτοις ἐν οἷς οὐ βούλομαι λέγειν, καὶ τοιαύτας ἄλλας
ἐναντιώσεις περὶ τὴν διοίκησιν γιγνομένας, αἳ μεγάλην
αἰσχύνην τῇ πόλει ποιοῦσιν;

[55] Ὧν οὐδὲν ἦν ἐπ’ ἐκείνης τῆς βουλῆς· ἀπήλλαξε
γὰρ τοὺς μὲν πένητας τῶν ἀποριῶν ταῖς ἐργασίαις καὶ
ταῖς παρὰ τῶν ἐχόντων ὠφελείαις, τοὺς δὲ νεωτέρους τῶν
ἀκολασιῶν τοῖς ἐπιτηδεύμασιν καὶ ταῖς αὑτῶν ἐπιμελείαις,
τοὺς δὲ πολιτευομένους τῶν πλεονεξιῶν ταῖς τιμωρίαις καὶ
τῷ μὴ λανθάνειν τοὺς ἀδικοῦντας, τοὺς δὲ πρεσβυτέρους
τῶν ἀθυμιῶν ταῖς τιμαῖς ταῖς πολιτικαῖς καὶ ταῖς παρὰ τῶν
νεωτέρων θεραπείαις. καίτοι πῶς ἂν γένοιτο ταύτης
πλείονος ἀξία πολιτεία, τῆς οὕτω καλῶς ἁπάντων τῶν
πραγμάτων ἐπιμεληθείσης;

***
Δεν πρέπει βέβαια να νομίση κανείς, ότι εγώ τηρώ στάση εχθρική προς τη σημερινή νεολαία, γιατί επί τέλους δεν έχω τη γνώμη ότι αυτή είναι η αιτία της σημερινής κατάντιας, αντιθέτως είμαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι από τους σημερινούς νέους θλίβονται για τη σημερινή κατάπτωση των ηθών, η οποία τους παρασύρει στην ακολασία και στη διαφθορά. Ώστε δεν βλέπω για ποιο λόγο να κατακρίνω τους νέους και όχι εκείνους που λίγα χρόνια πριν από την εποχή μας διοικούσαν την πολιτεία. Γιατί αυτοί ακριβώς είναι οι ένοχοι που παρακίνησαν τους νέους στην παρέκκλιση από το σωστό δρόμο και που εταπείνωσαν τη δύναμη της βουλής.

Γιατί στα χρόνια της βουλής η πολιτεία δεν εγνώριζε τη σημερινή πληθώρα των δικών και των εγκλημάτων ούτε την άγρια φορολογία και τη φτώχεια και τους πολέμους, αλλά και μεταξύ τους οι άνθρωποι εζούσαν με ησυχία και γαλήνη και με τους πολίτας άλλων κρατών είχαν ειρηνικές σχέσεις, γιατί προς μεν τους Έλληνας ήσαν αξιόπιστοι, προς δε τους βαρβάρους φοβεροί, γιατί τους πρώτους είχαν σώσει από τη βαρβαρική επιβουλή, τους δε βαρβάρους είχαν σε τόσο μεγάλο βαθμό τιμωρήσει, ώστε να υπολογίζουν τους προγόνους μας από το φόβο μήπως πάθουν καμμιά νέα συμφορά. Για όλα λοιπόν αυτά περνούσαν τη ζωή τους με τόσην ασφάλεια, ώστε να θεωρούνται ωραιότερα και πολυτελέστερα τα αγροτικά σπίτια και τα συμπληρωματικά τους σκεύη παρά εκείνα που ευρίσκονται μέσα στην περιτειχισμένη περιοχή, και πολλοί από τους πολίτας δεν κατέβαιναν στην πόλη ούτε για τις γιορτές, αλλά προτιμούσαν να παραμένουν μάλλον και να χαίρωνται τα δικά τους αγαθά παρά τα κοινά. Ούτε τα σχετικά με τις «θεωρίες», από τις οποίες θα μπορούσε κανείς να παρακινηθή να κατεβή στην πόλη, έκαναν με τρόπο άπρεπο και υπερήφανο, αλλά πολύ φρόνιμα και μετρημένα, γιατί δεν έβρισκαν την ευτυχία ούτε στις πομπές ούτε στις φιλονικίες γύρω από τις χορηγίες, ούτε τέλος σε παρόμοιες επιδείξεις, αλλά στη νοικοκυρεμένη διοίκηση των πραγμάτων και της καθημερινής ζωής και στο να μη λείπουν από κανένα πολίτη τα απαραίτητα εφόδια της ζωής. Από αυτά μόνο πρέπει να κρίνη κανείς τους πραγματικά ευτυχισμένους πολίτας και τους πολιτικούς που δεν πολιτεύονται αλαζονικά. Γιατί σήμερα ποιος από τους μυαλωμένους ανθρώπους δεν θα πονούσε για τη σημερινή κατάντια, όταν μάλιστα βλέπη τους πολίτας να εκλέγωνται με κλήρο δικασταί για να εξασφαλίσουν με τον τρόπο αυτό την εξεύρεση χρημάτων για τις καθημερινές ανάγκες, ενώ οι Έλληνες που θέλουν ν' αποτελέσουν το πλήρωμα των πολεμικών πλοίων, έχουν την αξίωση να τους συντηρούμε και στους πανηγυρικούς και θεατρικούς χορούς θέλουν να παρουσιάζωνται ντυμένοι με χρυσά φορέματα, ενώ τον χειμώνα τους τον περνούν με τέτοια φορέματα, που δεν θέλω να ονομάσω, και τέλος να γίνωνται τέτοιες αντινομίες στη διοίκηση, που φέρνουν μεγάλη ντροπή στην υπόσταση της πολιτείας.

Απ' όλα αυτά τίποτα δεν γινόταν στα χρόνια της βουλής του Αρείου Πάγου, γιατί ανακούφιζε την οικονομική στενοχώρια των φτωχών τάξεων με την εργασία που τους έδινε και με τα πλεονεκτήματα που είχαν από τους πλούσιους, ύστερα απομάκρυνε τη νέα γενεά από την ακολασία με την ενασχόληση που της παρείχε και με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έδειχνε γι' αυτήν η βουλή του Αρείου Πάγου. Τους πολιτευομένους τους απήλλασσε από την πλεονεξία με την αυστηρή τιμωρία και με το να μη της διαφεύγουν οι αδικούντες, τους δε γεροντοτέρους εθεράπευε από τη βαρυθυμία με τα προνόμια που τους παρείχε και με το σεβασμό που έδειχναν σ' αυτούς οι νεώτεροι. Ύστερα λοιπόν απ' όλα αυτά πώς είναι δυνατόν να βρεθή άλλη πολιτειακή συγκρότηση με μεγαλύτερην αξία απ' αυτή, που τόσον ωραία επρονόησε για όλα τα πράγματα;