ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Πλοῦτος (170-210)

170ΚΑ. μέγας δὲ βασιλεὺς οὐχὶ διὰ τοῦτον κομᾷ;
ἐκκλησία δ᾽ οὐχὶ διὰ τοῦτον γίγνεται;
ΧΡ. τί δέ; τὰς τριήρεις οὐ σὺ πληροῖς; εἰπέ μοι.
ΚΑ. τὸ δ᾽ ἐν Κορίνθῳ ξενικὸν οὐχ οὗτος τρέφει;
ὁ Πάμφιλος δ᾽ οὐχὶ διὰ τοῦτον κλαύσεται;
175ΧΡ. ὁ βελονοπώλης δ᾽ οὐχὶ μετὰ τοῦ Παμφίλου;
ΚΑ. Ἀγύρριος δ᾽ οὐχὶ διὰ τοῦτον πέρδεται;
ΧΡ. Φιλέψιος δ᾽ οὐχ ἕνεκα σοῦ μύθους λέγει;
ἡ ξυμμαχία δ᾽ οὐ διὰ σὲ τοῖς Αἰγυπτίοις;
ἐρᾷ δὲ Λαῒς οὐ διὰ σὲ Φιλωνίδου;
180ΚΑ. ὁ Τιμοθέου δὲ πύργος— ΧΡ. ἐμπέσοι γέ σοι.
τὰ δὲ πράγματ᾽ οὐχὶ διὰ σὲ πάντα πράττεται;
μονώτατος γὰρ εἶ σὺ πάντων αἴτιος
καὶ τῶν κακῶν καὶ τῶν ἀγαθῶν, εὖ ἴσθ᾽ ὅτι.
ΚΑ. κρατοῦσι γοῦν κἀν τοῖς πολέμοις ἑκάστοτε,
185ἐφ᾽ οἷς ἂν οὗτος ἐπικαθέζηται μόνον.
ΠΛ. ἐγὼ τοσαῦτα δυνατός εἰμ᾽ εἷς ὢν ποεῖν;
ΧΡ. καὶ ναὶ μὰ Δία τούτων γε πολλῷ πλείονα·
ὥστ᾽ οὐδὲ μεστός σου γέγον᾽ οὐδεὶς πώποτε.
τῶν μὲν γὰρ ἄλλων ἐστὶ πάντων πλησμονή·
190ἔρωτος,— ΚΑ. ἄρτων,— ΧΡ. μουσικῆς,— ΚΑ. τραγημάτων,—
ΧΡ. τιμῆς,— ΚΑ. πλακούντων,— ΧΡ. ἀνδραγαθίας,— ΚΑ. ἰσχάδων,—
ΧΡ. φιλοτιμίας,— ΚΑ. μάζης,— ΧΡ. στρατηγίας,— ΚΑ. φακῆς,—
ΧΡ. σοῦ δ᾽ ἐγένετ᾽ οὐδεὶς μεστὸς οὐδεπώποτε.
ἀλλ᾽ ἢν τάλαντά τις λάβῃ τριακαίδεκα,
195πολὺ μᾶλλον ἐπιθυμεῖ λαβεῖν ἑκκαίδεκα·
κἂν ταῦθ᾽ ἁνύσηται, τετταράκοντα βούλεται,
ἢ οὔ φησιν εἶν᾽ αὑτῷ βιωτὸν τὸν βίον.
ΠΛ. εὖ τοι λέγειν ἔμοιγε φαίνεσθον πάνυ·
πλὴν ἓν μόνον δέδοικα— ΧΡ. φράζε, τοῦ πέρι;
200ΠΛ. ὅπως ἐγὼ τὴν δύναμιν ἣν ὑμεῖς φατε
ἔχειν με, ταύτης δεσπότης γενήσομαι.
ΧΡ. νὴ τὸν Δί᾽, ἀλλὰ καὶ λέγουσι πάντες ὡς
δειλότατόν ἐσθ᾽ ὁ πλοῦτος. ΠΛ. ἥκιστ᾽, ἀλλά με
τοιχωρύχος τις διέβαλ᾽. εἰσδὺς γάρ ποτε
205οὐκ εἶχεν εἰς τὴν οἰκίαν οὐδὲν λαβεῖν,
εὑρὼν ἁπαξάπαντα κατακεκλεισμένα·
εἶτ᾽ ὠνόμασέ μου τὴν πρόνοιαν δειλίαν.
ΧΡ. μή νυν μελέτω σοι μηδέν· ὡς ἐὰν γένῃ
ἀνὴρ πρόθυμος αὐτὸς εἰς τὰ πράγματα,
210βλέποντ᾽ ἀποδείξω σ᾽ ὀξύτερον τοῦ Λυγκέως.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΙΝΩ

ΙΝΩ
(Λευκοθέα)

Καταγωγή

Η Ινώ ήταν κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, κόρης του Άρη και της Αφροδίτης. Η ευρύτερη οικογένειά της και ο θηβαϊκός κύκλος στον οποίο ανήκει εμπλέκονται σε ιστορίες γύρω από τον Διόνυσο και σε ιστορίες μεταμορφώσεων και μεταστάσεων. Η αδελφή της Σεμέλη ήταν η μητέρα του Διόνυσου, αλλά η Ινώ, μαζί με τις άλλες δύο αδελφές της, την Αυτονόη και την Αγαύη, αρνούνται τη θεϊκή καταγωγή του ανεψιού τους. Η Αγαύη σε κατάσταση μανίας διαμελίζει τον γιο της Πενθέα, ο γιος της Αυτονόης Ακταίωνας διαμελίζεται από τα σκυλιά του και μεταμορφώνεται σε ελάφι, η Ινώ μαζί με τον γιο της Μελικέρτη πέφτουν στη θάλασσα και οι θεοί τους κάνουν αθάνατους και θεούς. Ο αδελφός της Πολύδωρος είναι ο γενάρχης των Λαβδακιδών, στην ιστορία των οποίων εμπλέκεται ο μάντης Τειρεσίας που μεταμορφώθηκε από άνδρας σε γυναίκα και από γυναίκα σε άνδρα. Ο δεύτερος αδελφός, ο Ιλλυριός, εξαιρείται από την ιστορία των οικογενειακών διαπλοκών, προφανώς γιατί γεννήθηκε αργότερα και όχι στη Θήβα.

Γάμος, τεκνοποιία, θάνατος, αποθέωση

Η Ινώ υπήρξε δεύτερη σύζυγος του βοιωτού βασιλιά Αθάμαντα, που βασίλευε στην περιοχή της Κορώνης ή και στην ίδια τη Θήβα. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκαν δυο γιοι, ο Λέαρχος και ο Μελικέρτης, που μεγάλωναν με τον Φρίξο και την Έλλη, παιδιά που είχε αποκτήσει ο Αθάμαντας με την πρώτη του γυναίκα, τη Νεφέλη. Από ζήλεια για τα παιδιά της Νεφέλης η Ινώ σκέφτηκε ένα τέχνασμα που θα τα οδηγούσε στον θάνατο:

Έχοντας βάλει κακό στο μυαλό της η Ινώ για τα παιδιά της Νεφέλης, έπεισε τις γυναίκες να καβουρδίζουν τον σπόρο του σιταριού. Αυτές, παίρνοντάς τον κρυφά από τους άνδρες, το έκαναν. Και η γη, που δέχτηκε στα σπλάχνα της καβουρδισμένους σπόρους, δεν απέδωσε καρπούς. Γι' αυτό τον λόγο ο Αθάμαντας έστειλε απεσταλμένους στους Δελφούς και ζητούσε να μάθει με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να απαλλαχτούν από την ακαρπία. Όμως η Ινώ έπεισε τους απεσταλμένους να πουν πως ο θεός χρησμοδότησε ότι θα απαλλαχτούν από την ακαρπία, εάν θυσίαζαν στον Δία τον Φρίξο. Μόλις το άκουσε αυτό ο Αθάμαντας, κάτω από την πίεση και των αγροτών, οδήγησε τον Φρίξο στον βωμό. Η Νεφέλη όμως τον άρπαξε μαζί με τη θυγατέρα της και τους έδωσε ένα Λ, που το είχε πάρει από τον Ερμή· καβάλα στο κριάρι πέταξαν στον ουρανό πάνω από γη και θάλασσα. (Απολλόδ. 1.80-82)

Μια άλλη εκδοχή, συμπληρωματική, αυτής της ιστορίας, που συνενώνει το μίσος της Ινώς για τα παιδιά της Νεφέλης και τον θάνατό της, λέει ότι ο αγγελιαφόρος που δωροδοκήθηκε από την Ινώ λυπήθηκε τον Φρίξο και αποκάλυψε τη συνωμοσία στον Αθάμαντα. Κι εκείνος έδωσε εντολή να θυσιαστούν στη θέση του Φρίξου η Ινώ και ο μικρός τους γιος Μελικέρτης. Την ευσπλαχνίστηκε όμως ο Διόνυσος, γιατί η Ινώ είχε υπάρξει τροφός του, την τύλιξε σε σύννεφο και την έκανε αόρατη· έτσι η Ινώ ξέφυγε μαζί με τον γιο της. Έπειτα ο θεός ενέβαλε μανία στον Αθάμαντα που σκότωσε τον δευτερότοκο γιο του, τον Λέαρχο, ρίχνοντάς τον σε καζάνι με βραστό νερό. Από τη λύπη της η Ινώ αυτοκτόνησε μαζί με τον Μελικέρτη.

Ο Απολλόδωρος*αποδίδει τη μανία του Αθάμαντα στην Ήρα, που οργίστηκε με το βασιλικό ζευγάρι γιατί είχαν αναθρέψει τον Διόνυσο, το παιδί μιας ερωμένης του άνδρα της -τους το παρέδωσε ο Ερμής που τον είχε εμπιστευτεί ο Δίας. Έτσι ο Αθάμαντας κυνήγησε σαν ελάφι τον Λέαρχο και σκότωσε το παιδί του και τότε αυτοκτόνησε η Ινώ συνεπαρμένη και αυτή από τη μανία της θεάς, όπως θρηνεί ο χορός την ώρα του φόνου των παιδιών της Μήδειας στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Λεγόταν ακόμη ότι η Ινώ έριξε τον Μελικέρτη σε λέβητα με ζεματιστό νερό, την ώρα που ο Αθάμαντας σκότωνε το ελάφι-Λέαρχο με μια λόγχη. Ή ότι ο Αθάμαντας έριξε το παιδί στον λέβητα κι εκείνη το τράβηξε πριν αυτοκτονήσει μαζί του. Οι θαλασσινές θεότητες τη λυπήθηκαν και τη μεταμόρφωσαν σε Νηρηίδα και το παιδί στον μικρό θεό Παλαίμονα.

Η παράδοση λέει ότι η Ινώ έπεσε από έναν από τους βράχους «που υψώνονται στο στενό της οδού [Ισθμός]» που ονομάζεται Μολουρίδα. Τον γιο της τον έβγαλε στη στεριά ένα δελφίνι, οπότε και μετονομάστηκε σε Παλαίμονα κι εκείνη σε Λευκοθέα:

Στον δρόμο προς το πρυτανείο (στα Μέγαρα) υπάρχει ηρώο αφιερωμένο στην Ινώ και γύρω από αυτό λίθινος θριγκός, όπου έχουν φυτρώσει και ελιές. Και μόνοι από όλους τους Έλληνες οι Μεγαρείς ισχυρίζονται ότι η σωρός της Ινώς ξεβράστηκε στις ακτές της χώρας τους και ότι η Κλησώ και η Ταυρόπολη, τη βρήκαν και την έθαψαν -πρόκειται για τις κόρες του Κλήσωνα, του γιου του Λέλεγα. Και πρώτοι αυτοί την ονόμασαν Λευκοθέα και καθιέρωσαν προς τιμή της θυσίες μια φορά τον χρόνο. (Παυσ. 1.42)

Ο Ησύχιος αναφέρει και μια λήμνια γιορτή, τα Ινύνια (Ινώ), που εντάσσεται στον κύκλο των Καβειρίων, γιορτών προς τιμή των τοπικών Καβείρων, μεταλλουργών θεών με οργιαστική λατρεία. Γιορτή καθιερώθηκε και προς τιμή του Μελικέρτη Παλαίμονα, του γιου της, από τον Σίσυφο, τον βασιλιά της Κορίνθου και θείο του. Αυτός, όταν το δελφίνι έφερε το σώμα του νεκρού Μελικέρτη στις κορινθιακές ακτές, τον έθαψε στον Κορινθιακό Ισθμό· και όταν κάποτε έπεσε λοιμός στην πόλη, ο θεός ζήτησε να τιμηθεί ο Μελικέρτης Παλαίμονας με αγώνες, για να απαλλαχτούν από τα δεινά. Έτσι καθιερώθηκαν οι αγώνες των Ισθμίων.

Οι παραλλαγές των τραγικών:

φεῦ,
ὅσῳ τὸ θῆλυ δυστυχέστερον γένος
πέφυκεν ἀνδρῶν· ἔν τε τοῖσι γὰρ καλοῖς
πολλῷ λέλειπται κἀπὶ τοῖς αἰσχροῖς πλέον.
νόμοι γυναικῶν οὐ καλῶς κεῖνται πέρι·
χρῆν γὰρ τὸν εὐτυχοῦνθ᾽ ὅπως πλείστας ἔχειν
ὡς τὴν κακὴν μὲν ἐξέβαλλε δωμάτων,
τὴν δ᾽ οὖσαν ἐσθλὴν ἡδέως ἐσῴζετο.
(Ευρ., Ινώ, Fr. 401-402)

Ο Σοφοκλής, στην αποσπασματικά σωσμένη τραγωδία του Αθάμας Α' (και στην Υπόθεση της τραγωδίας), υποστηρίζει ότι η ανομβρία και η ακαρπία προκλήθηκε από τη Νεφέλη, γιατί ο Αθάμαντας προτίμησε μια θνητή αντί για εκείνη που ήταν θεά. Η Ινώ όμως βρήκε την ευκαιρία να παγιδεύσει τους προγονούς της· δωροδόκησε τους θεωρούς που έστειλε ο βασιλιάς στο μαντείο για να ρωτήσουν τι να κάνουν και να απαλλαχτούν από το κακό, και αυτοί είπαν πως ο θεός των Δελφών όριζε τη θυσία των παιδιών της Νεφέλης. Πιεσμένος από τον λαό και την Ινώ, ο Αθάμαντας έστειλε αγγελιαφόρο στον Φρίξο, που μαζί με την Έλλη έβοσκαν τα κοπάδια του πατέρα τους στην εξοχή, να πάνε στην πόλη φέρνοντας το πιο όμορφο πρόβατο για θυσία σε μια γιορτή. Και ο Φρίξος διάλεξε ένα κριάρι με χρυσό μαλλί, που όμως ξαφνικά άρχισε να μιλά με ανθρώπινη λαλιά, φανέρωσε την τύχη που τους περίμενε, ανέβασε τα παιδιά στην πλάτη του και σηκώθηκε στον ουρανό.

Ο Ευριπίδης, στη δική του αποσπασματικά σωσμένη τραγωδία Φρίξος, αναφέρει ότι ο γιος της Νεφέλης, όταν άκουσε τον χρησμό που δόθηκε στον πατέρα του, τον ψεύτικο χρησμό που έφερε ο δωροδοκημένος από την Ινώ θεωρός, και τον οποίο ο πατέρας του αρνιόταν να εφαρμόσει από αγάπη για το παιδί του, προσφέρθηκε οικειοθελώς να θυσιαστεί. Όμως την ώρα που στεφανωμένος έφτανε στον βωμό, ο θεωρός τον λυπήθηκε και φανέρωσε στον Αθάμαντα όλη την ιστορία του φρυγμένου σπόρου και του επινοημένου από την Ινώ χρησμού. Οργισμένος ο Αθάμαντας παρέδωσε στον βωμό την Ινώ και τον γιο τους Μελικέρτη· όμως εκείνη προσευχήθηκε στον Διόνυσο που τον είχε αναθρέψει να τη σπλαχνιστεί, κι εκείνος άπλωσε ένα σύννεφο, σκοτείνιασε ο τόπος, και την άρπαξε μαζί με το παιδί της. Ύστερα, έριξε μανία στον Φρίξο και την Έλλη που τους ώθησε στην ερημιά, για να τους σπαράξουν οι Μαινάδες· όμως η μάνα θεά Νεφέλη έστειλε το χρυσόμαλλο κριάρι που τα έσωσε.

Άλλη ευριπίδεια παραλλαγή, στην αποσπασματικά σωσμένη τραγωδία Ινώ, θέλει την Ινώ και τα παιδιά της θύματα της τρίτης γυναίκας του Αθάμαντα, της Θεμιστώς, που του χάρισε άλλα δυο αγόρια, τον Σφίγγιο και τον Ορχομενό (τέσσερα, λέει ο Απολλόδωρος, τον Λεύκωνα, τον Ερύθριο, τον Σχοινέα, τον Πτώο). Ο γάμος έγινε όταν η Ινώ άφησε σύζυγο και παιδιά για να ανεβεί στον Παρνασσό ως Βάκχη και σύντροφος του ανεψιού της Διόνυσου που τον είχε αναθρέψει. Όταν ο Αθάμαντας έμαθε ότι η Ινώ ζούσε στο βουνό, την έφερε πίσω, δούλα στην υπηρεσία της Θεμιστώς, στην πραγματικότητα για να την έχει κρυφά σαν γυναίκα του. Η Θεμιστώ σχεδίαζε να σκοτώσει τα παιδιά της Ινώς και, θέλοντας συνεργό στο έργο της, απευθύνθηκε στη νεοφερμένη, της εμπιστεύτηκε τα σχέδιά της και της ζήτησε να σκεπάσει τα παιδιά της με άσπρα σκεπάσματα και της Ινώς με μαύρα, ώστε μέσα στη νύχτα να ξεχωρίσει τους προγονούς της και να τους σκοτώσει. Η Ινώ έπραξε ακριβώς τα αντίθετα, η Θεμιστώ σκοτώνει τους γιους της και, όταν κατάλαβε τι είχε γίνει, αυτοκτόνησε.

Η συνέχεια του Οβίδιου

Ο Οβίδιος δίνει μια συνέχεια στη μεταμόρφωση της Ινώς και αφηγείται πως η Ήρα μεταμόρφωσε και τις γυναίκες συνοδούς της βασίλισσας (Μετ. 4. 542-563). Ήταν γυναίκες από τη Σιδώνα, καταγωγή ταιριαστή στον οίκο των Καδμείων από τη Φοινίκη. Αυτές ακολούθησαν κατά πόδας την Ινώ για να δουν το τελευταίο άλμα της από την κορυφή του βράχου. Όταν σιγουρεύτηκαν για τον θάνατό της, άρχισαν να θρηνούν για τον οίκο των Θηβών χτυπώντας το στήθος τους, σκίζοντας τα ρούχα τους και τραβώντας τα μαλλιά τους και φωνάζοντας ότι η θεά Ήρα είχε δείξει πολύ λίγη δικαιοσύνη και πολύ μεγάλη σκληρότητα από ζήλεια για την ερωμένη του άνδρα της. Και εκείνη, μη αντέχοντας τις διαμαρτυρίες τους, είπε ότι θα κάνει τις γυναίκες το καλύτερο μνημείο που θα μπορούσε να γίνει, αντάξιο της σκληρότητάς της. Πρώτα εκείνη, την πιο πιστή ακόλουθη της Ινώς, που δήλωσε ότι θα ακολουθούσε τη βασίλισσα στη θάλασσα και ετοιμάστηκε να πέσει, η θεά την ακινητοποίησε στον γκρεμό. Μια άλλη ένιωσε τα υψωμένα χέρια της να γίνονται άκαμπτα· της άλλης έμειναν πετρωμένα πάνω από τα κύματα, όπου είχε ετοιμαστεί να πέσει· τα δάχτυλα μιας τρίτης, με τα οποία τραβούσε τα μαλλιά της, στάθηκαν ακίνητα εκεί. Όποια κίνηση πήγαιναν να κάνουν σε κείνη παρέμεναν. Άλλες γυναίκες των Θηβών μεταμορφώθηκαν σε πουλιά που αγγίζουν την επιφάνεια της θάλασσας με τα φτερά τους.

Η Ινώ Λευκοθέα

Ως θεότητα της θάλασσας πια η Λευκοθέα, η Λευκή θεά, η θεά του αφρού των κυμάτων, σώζει τον Οδυσσέα από τη θύελλα που ξεσήκωσε ο Δίας, όταν ο ήρωας ήταν πια κοντά στη γη των Φαιάκων. ον συμβούλεψε να βγάλει τα ρούχα που του είχε δώσει η Καλυψώ και που τον βάραιναν πολύ, να απλώσει κατάστηθα «τ' αθάνατο μαντήλι», το κρήδεμνον (Το κρήδεμνον κάλυπτε όχι μόνο το κεφάλι της γυναίκας αλλά κατέβαινε και μέχρι τους ώμους, που σημαίνει ότι κάλυπτε, ανάλογα με τις περιστάσεις, όλο το πρόσωπο. Στα ομηρικά έπη κρήδεμνο φορούν οι θεές και οι αρχόντισσες, η Ήρα, η Ανδρομάχη, η Πηνελόπη, κατ' εξαίρεση όμως και οι θεραπαινίδες της Ναυσικάς.

Είναι ενδιαφέρον ότι το κρήδεμνον της Ινώς σώζει τον Οδυσσέα αλλά και ότι η λέξη στον πληθυντικό αριθμό δηλώνει τις επάλξεις που επιστέφουν τα τείχη μιας πόλης (Τροίης ἱερά κρήδεμνα Π 100• πέτρινα κρήδεμνα Ευρ., Τρ. 508), αυτά που εξασφαλίζουν την άμυνα και πιθανόν τη σωτηρία της) και να εγκαταλείψει το σκαρί του. Και όταν θα φτάσει κολυμπώντας στη γη των Φαιάκων να λύσει το πανί και να το αφήσει στα κύματα χωρίς όμως ο ίδιος να βλέπει (Οδ. ε 365-385**). Προστάτης των ναυτικών και καθοδηγητής τους σε ώρα θύελλας έγινε και ο γιος της, ο μικρός Παλαίμονας.

Η διπλή, ή τριπλή, υπόσταση της θεάς με τα δύο ονόματα

Η Ινώ/Λευκοθέα με τα δύο ονόματα φαίνεται να έχει και διπλή υπόσταση, θαλασσινή και χθόνια. Αν η πρώτη είναι πρόδηλη, η δεύτερη λανθάνει στον λέβητα με το νεκρό παιδί. Ο λέβητας σε διάφορους μύθους είναι το εργαλείο μιας τελετής ανάστασης και ανανέωσης, όπως του Αίσονα ή ενός κριαριού από τη Μήδεια, ή όπως ο διαμελισμένος Πέλοπας ξαναζωντάνεψε -καθαροῦ λέβητος ἔξελε Κλωθώ (Πινδ., Ολ., 1.26). Ακόμη και η προσπάθεια της Θέτιδας να κάνει αθάνατο τον Αχιλλέα γίνεται με φωτιά. Έτσι, η Ινώ καθίσταται θεότητα της βλάστησης και κουροτρόφος, συνδεδεμένη με τελετουργικά ανανέωσης. Εξάλλου, η πτώση στη θάλασσα και η αλλαγή του ονόματος αποκαλύπτουν μια γονιμοποιό τελετή, ανανεωτική των δυνάμεων αναπαραγωγής, ή τελετή καθαρμού. Σε γιορτές προς τιμή της Ινώς το άγαλμά της ριχνόταν στη θάλασσα για να καθαριστεί και αναδυόταν ως Λευκοθέα. Όσο για την τρίτη υπόσταση, την ουράνια, αυτή προκύπτει από το όνομα Λευκοθέα που τη συνδέει με το φως, τον ήλιο και τον Δία. Στη σκηνή της σωτηρίας του Οδυσσέα, εμφανίζεται σαν πουλί και σαν να προβάλλεται στον απροσπέλαστο χώρο του ουρανού ένα συγκροτημένο σύστημα απεικόνισης που παραπέμπει στο πεδίο της ναυσιπλοΐας. Η Φρανσουάζ Φροντιζί-Ντυκρού επισημαίνει ότι από τη στιγμή που αναγνωρίστηκε πίσω από πολλούς μύθους η ανάμνηση μιας ηλιακής λατρείας, το πτηνό-Λευκοθέα μπορεί να συμβολίζει την πορεία του ήλιου που ακολουθώντας την ο Οδυσσέας να προσανατολίζεται. Ούτως ή άλλως το πτηνό χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα ως μέσο ναυσιπλοΐας.
--------------------------
*Βίος και πολιτεία της Ινώς. Απολλόδωρος και Ευριπίδης

 

Αργότερα, όμως, ο Αθάμαντας έχασε και τα παιδιά που απέκτησε με την Ινώ, γιατί η Ήρα οργίστηκε μαζί του· σε κατάσταση μανίας έστρεψε τα βέλη του εναντίον του Λέαρχου, ενώ η Ινώ ρίχτηκε στη θάλασσα μαζί με τον Μελικέρτη. (Απολλόδ. 1.84)

 

ΧΟ. Αλύγιστη γυναίκα,

πρέπει να είσαι από πέτρα ή σίδερο,

για να θες να θανατώσεις με το ίδιο σου το χέρι

τα παιδιά που εβλάστησαν από το σώμα σου.

Mία, λένε, από τις γυναίκες του περασμένου καιρού,

μονάχα μία,

σήκωσε το χέρι φονικό

πάνω από τα λατρεμένα της παιδιά.

Μιλώ για την Ινώ,

που ο νους της εσαλεύθη από θεού,

όταν η γυναίκα του Δία

την έσπρωξε να φύγει από το σπίτι της

και να πλανιέται αλλοπαρμένη.

Σαν έπραξε των παιδιών τον φόνο τον ανίερο,

τινάχθηκε από την απόκρημνη ακτή

στο αλμυρό κύμα η δύσμοιρη

και χάθηκε πεθαίνοντας μαζί με τα δυο της παιδιά.

Τί το τρομερό δεν θα μπορούσε

τώρα πια να συμβεί;

Πολύμοχθοι έρωτες των γυναικών,

πόσα δεινά έχετε φέρει ώς τώρα στους ανθρώπους!

(Ευρ., Μήδεια 1279-1289)

 

**Η Λευκοθέα σώζει τον Οδυσσέα

 

Ώσπου τον πήρε είδηση η καλλίσφυρη Ινώ, του Κάδμου η θυγατέρα,

η Λευκοθέα, που πρώτα είχε ανθρώπινη φωνή και φύση, και τώρα

οι θεοί της έδωσαν θεϊκή τιμή μες στα πελάγη.

Αυτή τον Οδυσσέα ελέησε όπως τον είδε θλιβερά παραδαρμένο·

σκούρο πουλί με την ουρά σχιστή1, παρόμοια πέταξε και βγήκε

από το κύμα, κάθισε πάνω στη σχεδία του, και του είπε τον δικό της λόγο:

«Δύσμοιρε, γιατί ο κοσμοσείστης Ποσειδών τόσο πολύ μαζί σου τα

'βαλε;

Γιατί σου σπέρνει τόσα πάθη;

Κι όμως παρ' όλο τον θυμό του, δεν θα μπορέσει να σε θανατώσει.

Να κάνεις μόνο ό,τι σου πω, και δεν μου φαίνεσαι για ασύνετος:

βγάλε από πάνω σου αυτά τα ρούχα, ξέχασε τη σχεδία σου

και χάρισέ την στους ανέμους· βάλε

τα δυνατά σου να κολυμπήσεις μ' απλωτές, νόστο να βρεις

στη χώρα των Φαιάκων, όπου η μοίρα σου σού γράφει να γλιτώσεις.

Πάρε και τούτο το άφθαρτο μαγνάδι, ζώσε μ' αυτό το στέρνο σου,

και φόβος πια θανάτου δεν θα σ' απειλήσει,

μήτε και τ' άλλα πάθη.

Κι όταν με το καλό πιάσουν τα χέρια σου στεριά,

λύσε το πάλι το μαγνάδι, στο μπλάβο πέλαγο να το πετάξεις,

όσο μπορείς μακρύτερα, κοιτάζοντας εσύ στην άλλη άκρη».

 

1. Η περιγραφή φανερώνει χελιδόνι και χελιδονόψαρο και ανακαλεί στη μνήμη τις τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι της Θήρας.

Γιατί η ουσία είναι να παραμείνεις άνθρωπος αξίας

Η μεγαλύτερη τέχνη είναι να παραμείνεις ο ίδιος άνθρωπος. Αυτός που αγάπησες, αυτός που πόνεσες, αυτός που δάκρυσες, αυτός που δεν απαρνήθηκες ποτέ σου. Όλοι οι άλλοι ρόλοι που έπαιξες ας μείνουν μακριά.

Κάποτε πίστευα ότι άλλαξα. Αλλά στην διαδρομή μου κατάλαβα ότι είμαι εκείνος ο άνθρωπος που πονάει, που αγαπάει με πάθος, που δακρύζει με την αδικία, που σπάει σε χίλια κομμάτια αν τον πληγώσεις, που συγχωρεί. Ο ίδιος άνθρωπος που αδιαφορεί με τις κριτικές και την κακία. Ο ίδιος άνθρωπος που σέβεται την ψυχή, την κάθε ψυχή, ακόμη κι αν διαφέρει μαζί της. Ο ίδιος άνθρωπος που ότι τον αγγίζει διαπερνάει το βλέμμα του και φτάνει στο μεδούλι της ψυχής του.

Αμφέβαλα πολλά χρόνια για μένα, για σένα, για όλους, ώσπου κατάλαβα ότι η ουσία είναι να παραμείνεις άνθρωπος αξίας. Άνθρωπος με Α κεφαλαίο για να μπορείς να βλέπεις με μάτια καθαρά. Κι αν η ευαισθησία μου δείχνει αδυναμία λυπάμαι, αλλά και η αδυναμία είναι προσόν του ανθρώπου.

Δεν ήμουνα ποτέ ένας εύκολος άνθρωπος. Δύσκολα με κερδίζεις, αλλά και δύσκολα με χάνεις. Δεν στάθηκα ποτέ στην γνώμη του κόσμου, είναι δική του κι όχι δική μου. Με γεμίζει ότι αγγίζει την δική μου ψυχή. Παιδί του παραλόγου πολλές φορές. Δεν βλέπω με τα μάτια σου, με τα δικά μου βλέπω. Δεν σκέφτομαι με το μυαλό σου, έχω δικό μου, όποιο και να ‘ναι αυτό. Και προσπαθώ καθημερινά να το εξαντλήσω, να το ποτίσω καλύτερα.

Δεν θα σταθώ λοιπόν στην κουβέντα σου, γιατί έχω δική μου. Δεν αποποιούμαι τα λάθη μου. Έχω και τα αντιλαμβάνομαι και μέσα απ’ αυτά μαθαίνω. Κι αν δεν μάθω τώρα, θα μάθω την επομένη. Αλλά θα μάθω! Κάθε μέρα ξυπνάω και λέω, δεν ξέρω τίποτα. Κάθε μέρα κάτι θα μάθω, μικρό, μεγάλο, δεν έχει σημασία.

Αν κάτι που άγγιξα με πονέσει, δεν κρατάω κακία, μόνο απόσταση. Κι απ’ όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, είμαι ο ίδιος άνθρωπος. Αυτός που δεν θα αλλάξει το χαμόγελο και την ψυχή του για τίποτα που δεν του αξίζει. Ο άνθρωπος που δεν φοβάται και σέβεται τον εαυτό του και έχει απογυμνώσει από πολύ νωρίς το ψέμα απ’ την ζωή του. Ο ίδιος άνθρωπος.

Η πιο τολμηρή επιλογή ίσως και να είναι η πιο ασφαλής

Σε κάθε ιστορία με πρωταγωνιστές κι αφηγητές υπάρχει κι αυτή η παράδοξη θέση του θεατή, ο οποίος συχνά γίνεται μάρτυρας των τραγικών ειρωνειών που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι κάθε ρεαλιστικής λογοτεχνικής, θεατρικής ή άλλης καλλιτεχνικής δημιουργίας υψηλής αισθητικής. Η πραγματική ζωή είναι περισσότερο γεμάτη από δαύτες. Κάνουμε πράγματα σε λάθος χρονικές στιγμές, πράττουμε ορμώμενοι από τους φόβους μας σε στιγμές που θα έπρεπε να τους αγνοούμε χωρίς να σκεφτόμαστε την πιθανότητα λάθους γιατί η τραγική ειρωνεία σ’ όλα αυτά είναι πως η ευκαιρία βρισκόταν σε άλλη πόρτα από αυτήν που ανοίξαμε. Κοινός παρονομαστής των παραπάνω· η άγνοια.

«Σε μία κρίση η πιο τολμηρή επιλογή είναι συχνά η πιο ασφαλής»· μάλλον τη συγκεκριμένη φράση την έχουμε περικόψει και στο μυαλό μας υπάρχει μόνο το κομμάτι «η πιο ασφαλής…». Τουτέστιν, ρισκάρουμε εν καιρώ κρίσης και κωλώνουμε τις μέρες με καθαρό πεδίο, κι αυτό λόγω της άγνοιας των πιθανών σεναρίων. Δεν εστιάζουμε την ενέργειά μας στο ν’ αποδεχτούμε όλες τις εκβάσεις που μπορεί να υπάρξουν. Έτσι όταν συμβαίνει το σενάριο που μας βγάζει μακριά από τη διαδρομή που σχεδιάζαμε αρχικά -κι αυτό γιατί διαλέξαμε λάθος πόρτα-, λέμε «ειρωνεία» γιατί είχαμε υψηλές προσδοκίες σε μια φάση που θα έπρεπε να φανούμε ταπεινοί και να σχεδιάσουμε με ιδιάζουσα προσοχή.

Από την άλλη έχουμε χάσει ευκαιρίες ζωής επιλέγοντας το «playing safe», αντί να τα ρισκάρουμε όλα για όλα. Δεν ξέρουμε ν’ ακολουθούμε τα σημάδια από μια μέση θέση κι επιλέγουμε να φλερτάρουμε με την υπερβολή των άκρων. Όταν το σπίτι σου είχε πιάσει φωτιά πριν λίγο καιρό δεν επιλέγεις να κάνεις μια μεγάλη επένδυση ενώ δεν έχεις αποσβέσει ακόμη τις ζημιές. Όπως αντίστροφα σε μια περίοδο σχετικής αδράνειας ως προς τις συμφορές, είναι που ο φόβος μιας επικείμενης καταστροφής στη στροφή, μας κάνει να δειλιάζουμε. Για κάποιον περίεργο λόγο ποτέ δεν υπάρχει μέσο μέτρο σε αυτές τις καταστάσεις. Είναι λες κι ο μπούσουλας είναι σε μόνιμη αναστάτωση οπότε γέρνει πότε από τη μια και πότε απ’ την άλλη, χωρίς να δείχνει ποτέ σταθερή πορεία.

Δίχως σταθερή πορεία δεν υπάρχει σταθερή κρίση, άρα και πιο συμβατή μ’ εμάς αντιμετώπιση της φουρτούνας. Όταν ξέρουμε να εκτιμούμε αντικειμενικά τις δυνατότητές μας ανάλογα με τα μποφόρ μπορούμε να προλάβουμε ζημιές λόγω υπερεκτίμησης ή/και το αίσθημα της μετάνοιας λόγω δειλίας σε μια απλή συνθήκη πλεύσης. Όταν δε, παραστρατίζεις πολύ και συχνά από το στόχο σου είσαι πιο ευάλωτος στο να μαγευτείς από άλλους τόπους πιο μυθικούς από την τετριμμένη καθημερινότητα. Έτσι ενώ ο άξονας που σκόπευες ν’ ακολουθήσεις σ’ οδηγούσε σ’ έναν βελτιωμένο εαυτό σου, εσύ παίρνεις αζιμούθιο για μέρη που σου υπόσχονται πως κατοικούν μυθικές υπάρξεις όταν αποζητάς τη συναναστροφή και μέρη που δεν υπάρχει ψυχή όταν χρειάζεσαι την απομόνωση.

Ο προορισμός, ωστόσο, σε όλες τις εσωτερικές αναζητήσεις -χρήζει να είναι- μόνο ο εαυτός μας σε μια εξελιγμένη βερσιόν. Αυτή είναι κι η πιο αντικειμενική επιλογή από την οποία δε θα μπορούσαν ποτέ να απορρέουν αρνητικά συναισθήματα ή αμφιβολίες ως προς την ορθότητά της. Όταν επενδύεις στον εαυτό σου, μακροπρόθεσμα θα δεις πως οι τόκοι που θα έχουν προστεθεί στο αρχικό κεφάλαιο αύξησαν την αξία σου. Αυτό λοιπόν είναι και το δώρο που δε θες να στερήσεις από τον μελλοντικό σου εαυτό. Όπως αγαπάς το τωρινό σου μέσα, μερίμνησε προκαταβολικά και για το μελλοντικό.

Το κρυφτό της ευθύνης

Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ είπε πως «ο άνθρωπος είναι απόλυτα ελεύθερος γι` αυτό είναι και απόλυτα υπεύθυνος». Κι όμως, πολύ συχνά η προσοχή εστιάζεται σε αυτό που κάνουν, ή μας κάνουν, οι άλλοι. Τεντώνουμε και κουνάμε το δάχτυλο δείχνοντας και κατηγορώντας. Μα, όπως λέει μια εκπαιδεύτρια μου, κάθε φορά που το ένα μας δάχτυλο δείχνει κάποιον άλλον, τα υπόλοιπα τέσσερα δείχνουν τον εαυτό μας…

Ο καθένας είναι υπεύθυνος για τη ζωή του και για τις επιλογές του, μια γενική αλήθεια που δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να αμφισβητήσει, τουλάχιστον στους δυτικούς πολιτισμούς. Αυτή η γενική αλήθεια ωστόσο, μπορεί να πάρει δύο αποχρώσεις.

Η μια κοιτάει την ευθύνη σαν ένα χρέος, αξιολογώντας διαρκώς και τρέφοντας τις ενοχές για τις «λάθος» επιλογές και τις ευθύνες που δεν αναλήφθηκαν «όπως έπρεπε». Τότε η ευθύνη καταλήγει να διαμοιράζεται σαν μια ετυμηγορία δικαστηρίου, ενώ η διχοτομική αξιολόγηση «καλός» «κακός» κυριαρχεί στην αυτό-αξιολόγηση, δίνοντας μια σκληρότητα στην όψη του εαυτού.

Σκέφτομαι τη λέξη ευθύνη με αυτή την απόχρωση και ο συνειρμός μου με πηγαίνει στο φταίξιμο. Μου έρχεται ένα αρνητικό φορτίο, σα να ακούω μια κατηγορία. Ακολουθεί η ντροπή, ίσως και η ενοχή. Σα να έχω κάνει κάτι λάθος, και τελικά η ευθύνη γίνεται ένα βάρος. Κι έτσι γίνεται πιο εύκολο να κατηγορήσω τους άλλους για να μη κινδυνέψει η εικόνα μου. Στρέφω την προσοχή μου αλλού, για να μην κινδυνέψω. Είναι λογικό να θέλω να γλυτώσω από τόση ντροπή και ενοχή. Και κάπου εκεί χάνω και την ευκαιρία να με συναντήσω, να με γνωρίσω αληθινά, να με κοιτάξω με συμπόνια και κατανόηση…

Η άλλη απόχρωση σχετίζεται με τον τρόπο που στέκεται κανείς μέσα στις καταστάσεις και τις σχέσεις, με την αναγνώριση των επιλογών και των μοτίβων που αναπαράγει. Οι σχέσεις και οι καταστάσεις δεν δημιουργούνται ερήμην των ανθρώπων, ο καθένας έχει κάποιες επιλογές και κάποια περιθώρια κίνησης μέσα σε αυτό που φέρνει το περιβάλλον. Έτσι η κάθε συνθήκη δε δημιουργείται ούτε μόνο από τον εαυτό, ούτε μόνο από τους άλλους, παρά συν-κατασκευάζεται από όλα τα μέρη της εξίσωσης. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν «δύσκολα» περιβάλλοντα, περίπλοκες καταστάσεις, χειριστικοί ή άδικοι άνθρωποι, ή ότι άλλο έχει συναντήσει ο καθένας. Δεν αναιρείται δηλαδή η ευθύνη των άλλων ή των συνθηκών που δεν περνάν από τον έλεγχο του εαυτού. Μέσα σε μια κατάσταση όμως ο εαυτός καλείται κάπως να σταθεί και αυτή ακριβώς η στάση που επιλέγει, συνειδητά ή τυφλά, επηρεάζει και την ίδια τη διαμόρφωση της σχέσης, της κατάστασης και του περιβάλλοντος.

Δεν μου φέρεται άσχημα ο άλλος, εγώ του επιτρέπω να μου φέρεται άσχημα, άρα εγώ μου φέρομαι άσχημα. Κι έχω τους λόγους μου να το κάνω αυτό. Πόσο πόνο έχω περάσει, τι είναι αυτό που αποζητώ για να το επιτρέπω, ή τι είναι αυτό που κερδίζω και με κρατάω εκεί. Θέλω να σταθώ με συμπόνια, να με καταλάβω. Κι έτσι αφού με γνωρίσω μπορώ να επιλέξω πως θα συνεχίσω, τι θα επιτρέψω, τι μπορώ και τι χρειάζομαι στο εδώ και τώρα. Μπορώ να φύγω, να βάλω όρια μένοντας ή να αποφασίσω να συνεχίσω με τον ίδιο ακριβώς τρόπο γιατί το όφελος που παίρνω είναι μεγαλύτερο από την ταλαιπωρία μου. Από τη στιγμή όμως που θα δω τον εαυτό μου, στέκομαι διαφορετικά μέσα στην κατάσταση. Δεν με αφοπλίζω ξεχνώντας ή εγκαταλείποντας τον εαυτό μου. Η κάθε κατάσταση και η κάθε σχέση σταματάει να είναι ένα αδιέξοδο, γίνεται επιλογή. Μια επιλογή που δεν είναι απαραίτητα διαφορετική από την προηγούμενη, αλλά είμαι εγώ διαφορετική. Κι έτσι έχω αναλάβει την ευθύνη μου. Δεν είμαι πια ένα έρμαιο των καταστάσεων, είμαι ένας ελεύθερος άνθρωπος που έχει το δικαίωμα να επιλέγει, και όταν θέλει να αλλάζει τις επιλογές του.

Το να κατηγορεί κανείς τους άλλους είναι πολύ θελκτικό και φαντάζει πιο εύκολο και ακίνδυνο. Από τη γωνία που το βλέπω τώρα όμως, μου φαντάζει πολύ πιο επικίνδυνο. Με αφοπλίζω, εκχωρώ τη δύναμη μου, και τελικά έχω καταφέρει να μη με κατηγορήσω αλλά ταυτόχρονα δεν με έχω δει. Μιλώντας μόνο για τους άλλους, ζω μέσα από τις ζωές των άλλων. Με μια ψευδαίσθηση ότι οι άλλοι θα αλλάξουν, θα γίνουν όπως τους θέλουμε, πιστεύοντας ότι ξέρουμε καλύτερα πως πρέπει να ζήσουν τη ζωή τους, τελικά ξεχάσαμε να ζήσουμε τη δική μας ζωή…

Η ευθύνη λοιπόν δεν είναι ένα δικαστήριο όπου αποδίδονται κατηγορίες και ούτε μπορεί να ειδωθεί ξεκομμένα από την εκάστοτε σχέση. Είναι κομμάτι της σχέσης, και είναι το κομμάτι που μου αναλογεί κάθε φορά, γιατί τελικά μπορώ να επιλέγω μόνο για τον εαυτό του.

Έτσι η ευθύνη γίνεται μεγάλωμα. Γίνεται δύναμη. Γίνεται επιλογή. Κάθε φορά που αναρωτιέμαι για την ευθύνη μου, το περίγραμμα της ύπαρξης μου γίνεται πιο ξεκάθαρο και μου επιτρέπει να φαίνομαι έτσι όπως είμαι, χωρίς να κρύβομαι.

Κι έτσι το βάρος της ευθύνης γίνεται το κλειδί της απελευθέρωσης.

H σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας. Δες την αλλιώς

Πόσες φορές έχετε σταθεί σε στάση λεωφορείου; Οποιαδήποτε στάση! Ίσως δε μας είναι πάντα κάτι τόσο ευχάριστο, αν και στις ημέρες μας πια υπάρχουν και οι πίνακες ανακοίνωσης άφιξης του λεωφορείου που περιμένουμε. Και όταν έρθει η ώρα του, αυτό έρχεται κι εμείς μπαίνουμε μέσα.

Ή μήπως αλλάζουμε και γνώμη και περιμένουμε ένα επόμενο μερικές φορές να’ ρθει;

Παρόμοια, έρχεται σε όλους μας εκείνη η μεγάλη στιγμή που αναγνωρίζουμε τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας, που τόσο επιμελώς φροντίζαμε να την αγνοούμε και να περιφρονούμε: ό,τι μας έχει πληγώσει, ό,τι έχει προκαλέσει πόνο και με το δικό του τρόπο έχει καθορίσει το παρόν και το μέλλον μας.

Αυτή η περίοδος είναι σαν μία δεύτερη γέννηση. Γιατί καταρρίπτονται δεκάδες ίσως «εγώ», «πιστεύω», «νομίζω», «θέλω», «είναι σωστό».

Αυτή λοιπόν η στιγμή είναι μοιραίο να έρθει, γιατί η βάση της ζωής μας είναι μία ατέρμονη αλλαγή, καλούμαστε να αλλάζουμε, να προσαρμοζόμαστε, να ανακαλύπτουμε συνεχώς τον καλύτερό μας εαυτό, που συνήθως έχει σκοτεινιάσει από βιώματα παιδικής ηλικίας, από επιθυμίες μας, από ανάγκες μας.

Είναι καταπληκτικό αν μπορέσουμε να δούμε καθαρά την τελειότητα των συμβάντων που συναντάμε στη ζωή μας, απλώς για να αφυπνιστούμε και να αλλάξουμε κατεύθυνση.

Για αυτό όμως απαιτείται κατάργηση παλαιών αντιλήψεων, μη λειτουργικών πια, και η υιοθέτηση νέων μοντέλων επικοινωνίας και κατανόησης, πρώτα του ίδιου μας του εαυτού.

Κι αυτό είναι δύσκολο, θέλει δουλειά, χρόνο και επιστροφή σε μια αθωότητα, εμπλουτισμένη πια με τις πολυποίκιλες εμπειρίες, τις ξεχωριστές που έχει ζήσει ο καθένας μας.

Αναμφισβήτητα, η αλήθεια μας λαχταρά να βγει μπροστά και να λάμψει, αλλά πρώτα χρειάζεται να φωτιστούν οι σκοτεινές μας πλευρές που μας σταματούν ή μας μπλοκάρουν. Κάτι πρέπει να χαθεί για να έρθει στη θέση του κάτι άλλο.

Είναι όπως όταν κάτι ραγίζει και είναι πια ευκολότερο να μπει το φως μέσα από τις ρωγμές, έτσι δεν είναι;

Όταν λοιπόν έρθει αυτή η στιγμή, ας μην την αγνοήσουμε, ας μη φοβηθούμε να ξεμάθουμε ό,τι έχουμε συνηθίσει.

Μη χάσουμε την ευκαιρία για έναν πιο φωτεινό προορισμό.

Το επόμενο λεωφορείο μπορεί να έχει να μας προσφέρει έναν πιο δελεαστικό, πιο εύκολο δρόμο, αλλά θα είναι μια ακόμη καθυστέρηση.

Και τώρα κάποιος ζητάει την προσοχή μας, τη φροντίδα μας, τη στοργή μας κι αυτός είναι εκείνο το κομμάτι του εαυτού μας που καλείται να αποχωριστεί όσα γνώριζε, όσα ήξερε, όσα του ήταν «βολικά», ακόμη κι αν αυτά προκαλούσαν δυσκολίες και προβλήματα, που συνήθως αυτό ισχύει δηλαδή.

Η ίδια η ζωή, που μοιάζει με θεατρικό παιχνίδι, έχει ένα μεγάλο σκοπό που μας έχει δοθεί, κι αυτό είναι η αληθινή μας ευτυχία.

Ας δούμε τις λεπτομέρειες και ας δώσουμε την ευκαιρία να μας μιλήσει, να εξελιχτεί στα μάτια μας, κάνοντας από την πλευρά μας μικρές συνειδητές επιλογές που θα επιτρέψουν στον εαυτό μας να λάμψουμε πιο δυνατά, με ένα φως που μπορούμε να μοιραστούμε και με τους άλλους.

Η ζωή δεν έχει σκοπό να σε κάνει να ανοίξεις τα φτερά σου αλλά να σε μάθει να πετάς

Υπάρχουν στιγμές στη ζωή που νιώθεις μια ώθηση. Μια εσωτερική δύναμη είναι εκεί και σε προτρέπει να ξεκινήσεις και να προχωρήσεις. Να μη φοβηθείς. Πρόκειται για μια νέα φάση όπου η ζωή σε καλεί να πράξεις, να δημιουργήσεις, να κοιτάξεις μπροστά και να πετάξεις.

Και τότε είναι που αποφασίζεις να ακούσεις αυτή τη φωνή και να ανοίξεις τα φτερά σου. Χωρίς να υπολογίσεις φόβους και δισταγμούς. Παίρνεις το ρίσκο κι αρχίζεις το ταξίδι. Όμορφα πράγματα αρχίζουν να συμβαίνουν. Βλέπεις όνειρά σου να πραγματοποιούνται, βλέπεις ικανότητές σου να βελτιώνονται. Είσαι αισιόδοξος.

Αντιμετωπίζεις νέες προκλήσεις, γνωρίζεις νέα πράγματα, νέοι άνθρωποι μπαίνουν στη ζωή σου στους τομείς που έχεις αφήσει ανοιχτούς. Κάνεις καινούρια λάθη και νιώθεις γνώριμα συναισθήματα αλλά από άλλη οπτική γωνία. Και αφού έχεις αρχίσει να συνηθίζεις τη νέα κατάσταση, μόλις θεωρήσεις ότι βρήκες τη φωλιά που θα ξαποστάσεις τα φτερά σου, η ζωή σου φυλάει ένα μάθημα για το τέλος.

Άλλες φορές το μάθημα είναι μικρό, άλλες μεγάλο. Εξαρτάται πάντα από το πώς θα το βιώσεις. Κάποιες φορές είναι ευδιάκριτο μέσα από εξόφθαλμα γεγονότα που έχουν στόχο να σε ξυπνήσουν απότομα. Άλλες είναι τόσο δύσκολο να καταλάβεις τι θέλει να σου πει η ζωή, σαν να μιλάει λες ξένη γλώσσα. Εκεί χρειάζεται να εξασκήσεις την παρατηρητικότητά σου και να επιστρατεύσεις τη θέλησή σου για αυτοβελτίωση.

Καλά όλα αυτά. Μα όταν στα μαθήματα αυτά εμπλέκεται η καρδιά, τα πράγματα γίνονται σίγουρα πιο δύσκολα. Τότε είναι που νιώθεις ότι η ζωή τα έβαλε με τα φτερά που η ίδια σου επέτρεψε να ανοίξεις. Φτάνεις στον παραλογισμό να θεωρείς ότι σε εκδικείται κι ότι εσύ δεν φταις σε τίποτα.

Μα δυστυχώς φταις. Γιατί όσο καλά κι αν μπορούμε να προγραμματίσουμε τη ζωή με το μυαλό, τόσο ακατόρθωτο είναι να ελέγξουμε την καρδιά σε αυτά που ζούμε. Και τα λάθη από καρδιάς είναι αυτά που πονούν περισσότερο. Αυτά σου τσακίζουν τα φτερά και σε κάνουν σε κάθε πονεμένο χτύπο της καρδιάς σου να νιώθεις ότι θα κοπούν.

Κι εκεί που νομίζεις ότι ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται και είναι μάταιο να προσπαθήσεις ξανά για κάτι καινούριο, εμφανίζεται ένας άνθρωπος από το πουθενά για να σου αποδείξει το αντίθετο. Θα είναι τα λόγια του, θα είναι το παράδειγμά του, θα είναι ο αέρας που εκπέμπει. Θα είναι ο τρόπος μέσα από αυτόν τον άνθρωπο να σου δείξει η ζωή ένα κομμάτι του εαυτού σου. Ένα κομμάτι της δύναμής σου που δεν γνώριζες ότι υπήρχε. Πως και να φταις, δεν πειράζει, προχώρα.

Έτσι είναι η ζωή. Αρκεί να πάρεις το μάθημα. Και τα φτερά σου θα αρχίσουν ξανά να κινούνται. Γιατί τελικά η ζωή δεν έχει σκοπό να σε κάνει να ανοίξεις τα φτερά σου, αλλά να σε μάθει να πετάς. Με όποιο κόστος. Μέσα από καταστάσεις, μέσα από ευκολίες και δυσκολίες, μέσα από σχέσεις ο στόχος είναι ένας. Να μάθεις ποιος είσαι. Να μάθεις ότι τα φτερά σου εσύ τα αποκτάς, εσύ τα ανοίγεις κι εσύ επιλέγεις τον προορισμό του ταξιδιού σου.

Όμως είσαι κι εσύ που όταν πληγωθούν, θα τα θεραπεύσεις. Και εκείνη πάντα σου παρέχει το γιατρικό. Αυτός είναι ο κύκλος της ζωής. Νέοι ορίζοντες, νέες εμπειρίες, νέες πληγές, νέες θεραπείες. Το μάθημα όμως πάντα ίδιας φύσεως. Πώς να γίνεσαι συνεχώς καλύτερος άνθρωπος.

Αριστοτέλης: Ελπίδα είναι ένα όνειρο που το βλέπουμε ξύπνιοι

Πεθαίνει η ελπίδα; Ακόμα κι όταν όλα γύρω σου καταρρέουν και τα όνειρα χάνονται σε μια συννεφιά γεμάτη αστραπές και βροντές που την βροχή σκορπά όπως ο αέρας σκορπάει τα φύλλα, και ο Ήλιος παραμένει κρυμμένος σαν να αρνείται να ζεστάνει έστω και λίγο την υπάρξή σου. Όταν ξυπόλυτος περπατάς στην κακοκαιρία, ψάχνοντας απεγνωσμένα κατάλυμα για ξεκούραση και η κούραση σ’ έχει καταβάλλει; Μάλλον όχι!

Πεθαίνει η ελπίδα; Ακόμα κι όταν νιώθεις ορφάνια σε αυτό το κόσμο και τα πνευματικά αδιέξοδα πληθαίνουν μέσα σου, ψάχνοντας απελπισμένα κάτι ή κάποιος να αναστήσει την ψυχή σου. Όταν οι απαντήσεις στα δικά σου “γιατί;” αργούν να έρθουν. Όταν με μια κίνησή σου “τελευταίας ευκαιρίας” μεγαλώνει το κενό μέσα σου, μπερδεύοντας τα πράγματα περισσότερο από ποτέ; Μάλλον όχι!

Ακόμα κι όταν ο άνθρωπός σου αποδεικνύεται πως ήταν μια “λάθος επιλογή” και γκρεμίζει όποια αξιοπρέπεια σου έχει απομείνει, νιώθοντας πλέον μεγαλύτερο πνευματικό φορτίο και δυσβάστακτες βιωματικές μέριμνες; Όταν νομίζεις πως ό,τι έχεις επενδύσει σε μια σχέση και έχεις την αίσθηση πως όλα χάθηκαν σαν το νερό που γλίστραγε από την παλάμη σου; Μάλλον όχι!

Πεθαίνει η ελπίδα; Ακόμα κι όταν “Τι θα κάνω από δω και πέρα;” είναι η μόνη ερώτηση που δίνει νόημα στη ζωή σου. Όταν ένα σκοτάδι πολύ πυκνό περικυκλώνει τη διάνοιά σου, κάνοντας το μυαλό σου ανίκανο να βρει τη λύση που απεγνωσμένα ψάχνεις. Όταν απλά η κούραση γίνεται σαν “δεύτερη φύση” και η κατάθλιψη καθηλώνει την κάθε επιθυμία που ίσως να την αντικρίζεις σαν μια φωτεινή σκιά που παλεύει να εισχωρήσει σιωπηλά στη χαραμάδα της ζωής σου; Μάλλον όχι!

Πεθαίνει η ελπίδα όταν έχεις υποστεί την μεγαλύτερη ανθρώπινη απώλεια και το νόημα της ζωής σου έχει χαθεί; Όταν η προσωποποιημένη για σένα αγάπη πέρασε το σύνορο τις ύπαρξή μας και το κενό που αφήνει γίνεται τάφος για σένα. Όταν νομίζεις πως ότι όλες οι ελπίδες σου γίνονται στάχτη και θάβονται στη γη, σαν να θέλεις να κρύψεις τον πόνο σου;

Που νιώθεις πως όλα πήγανε χαμένα χωρίς καμία χρησιμότητα πια, διότι δεν μπορείς πλέον να φροντίσεις, να προσφέρεις, να στηρίξεις. Μάλλον όχι! (Να σου πω ένα μυστικό; Πάντα θα έχει αξία αυτό που προσφέρεις με αγάπη στον άνθρωπό σου, είτε βρίσκεται σε αυτήν την ζωή, είτε στην άλλη).

Η ελπίδα είναι κινητήρια δύναμη αυτής της ζωής και είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στην ψυχή μας που ακόμα και τον θάνατο τον εξουδετερώνει. Η ελπίδα δίνει την ώθηση, προκαλεί, ερευνά, ενθαρρύνει, υπομένει, δυναμώνει, ζητάει τα εαυτή της και καθορίζει εν τέλη τη ζωή μας προσδοκώντας το καλύτερο, το ωφέλιμο, το σωτήριο.

«Ελπίδα είναι ένα όνειρο που το βλέπουμε ξύπνιοι» (Αριστοτέλης) Ναι, αλλά μπορεί το όνειρό σου να είναι μια deja-vu κατάσταση.

Λίγα αποθέματα από τον καλό εγωισμό δεν έβλαψαν ποτέ κανέναν

Εγωισμός. Μια λέξη που αντιστοιχεί σε διάφορες μορφές, ανάμεικτες με δεκάδες συναισθήματα που προκαλούνται από την εκάστοτε έκταση που έχει λάβει μέσα μας. Υπάρχουν κλίμακες όπου χαρακτηρίζουν τον εγωισμό που μας κυριεύει. Αρχίζει από «καλός» και καταλήγει στον λεγόμενο «άρρωστο εγωισμό».

Λίγα αποθέματα από τον καλό εγωισμό δεν έβλαψαν ποτέ κανέναν. Το να σεβόμαστε, να αγαπάμε, να φροντίζουμε τον εαυτό και τις ανάγκες μας, να διεκδικούμε όσα μας ανήκουν σε λογικά πλαίσια πάντα είναι δείγμα ενός υγιή εγωισμού και χαρακτηρίζει άτομο που έχει υψηλή αυτοεκτίμηση.

Αντίθετα, το να μας ενδιαφέρει αποκλειστικά και μόνο ο εαυτός ας, να επιδιώκουμε πάντα να παίρνουμε, αγνοώντας τα συναισθήματα των άλλων, να μην διστάσουμε να ισοπεδώσουμε σχέσεις και φιλίες με σκοπό την ικανοποίηση του «εγώ μας», δείχνει έναν άρρωστο εγωισμό. Οι άνθρωποι που διακατέχονται από αυτήν του την μορφή, είναι ανασφαλείς, έχουν έντονο το αίσθημα της ζήλιας, της κτητικότητας και του έντονου ανταγωνισμού προκαλώντας προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.

Η ζωή είναι ένα μονοπάτι που χωρίς ανθρώπους δίπλα μας, να μας αγαπούν και να μας καταλαβαίνουν είναι αδύνατο να το περπατήσουμε ως το τέρμα με ευχάριστα συναισθήματα. Θα νιώσουμε τόση μοναξιά στην πορεία, που κάποιες φορές θα είναι απελπιστική.

Πρέπει λοιπόν να υποχωρούμε, να προσπαθήσουμε να εισχωρήσουμε στα άδυτα της ψυχής των άλλων ανθρώπων και να συμβιβαζόμαστε όπου μπορούμε κι αν η κατάσταση το απαιτεί. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο κόσμος δεν περιστρέφεται γύρω από εμάς. Είναι κρίμα να διαβούμε το μονοπάτι μας μέσα στην μοναξιά διότι ο υπερβολικός εγωισμός εκεί θα οδηγήσει: Να πορευτούμε μόνοι παρέα με την μοναξιά μας.

Αμφισβήτησε όσα ξέρεις για να μάθεις εσένα

Έτυχε κάπου να διαβάσω την εξής ιστορία. Αν βάλεις ένα μπουκάλι με τον πάτο προς το φως και το ανοικτό στόμιο προς το σκοτάδι, και ρίξεις μέσα μία μύγα και μία μέλισσα, θα συμβεί το εξής παράδοξο:

Η μέλισσα, υπάκουη, απ’ τη φύση της, στους κανόνες και γνωρίζοντας απ’ το μελίσσι της ότι η έξοδος βρίσκεται εκεί που είναι το φως, προσπαθεί να βγει απ’ το μπουκάλι πηγαίνοντας προς τον πάτο του. Παλεύει με όποιο τρόπο μπορεί να τρυπήσει το τείχος που της στερεί την ελευθερία.
Μάταια όμως κι έτσι καταλήγει νεκρή. Δεν αναρωτήθηκε στιγμή αν υπάρχει άλλη λύση, δε σκέφτηκε δευτερόλεπτο να αμφισβητήσει τους κανόνες που ξέρει, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα ακόμα και το ένστικτο της επιβίωσης.

Η μύγα απ’ την άλλη, που γνωρίζει κι εκείνη ότι η έξοδος βρίσκεται εκεί που είναι το φως, θα κάνει την ίδια απόπειρα, πηγαίνοντας προς τον πάτο του μπουκαλιού. Μόλις όμως αντιληφθεί ότι δεν τα καταφέρνει, θα ξεκινήσει να γυρίζει γύρω-γύρω, προσπαθώντας να διαφύγει. Αναιρεί τους κανόνες που της έχουν επιβληθεί και πασχίζει να ζήσει. Και κάπως έτσι θα καταλήξει να βρει την έξοδο. Συνεπώς η μύγα, που για πολλούς αποτελεί ένα αφελές έντομο, ίσως και να ‘ναι τελικά υποστηρικτής της φράσης του Σωκράτη «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» (Ένα γνωρίζω ότι δε γνωρίζω τίποτα).

Πάρε τη φράση αυτή, καν’ την ίσως τον μόνο κανόνα που ποτέ δε θα αναιρέσεις όσο ζεις και ξεκίνησε με την αμφισβήτηση του εαυτού σου. Άρχισε με την παραδοχή ότι όλα όσα ξέρεις για ‘σένα δεν ισχύουν και γκρέμισε το εγώ σου ώστε να το χτίσεις απ’ την αρχή, με γερά θεμέλια. Αποδέξου κάτι βασικό, ότι οι ταμπέλες –που ο ίδιος κι οι υπόλοιποι σου κρέμασαν– είναι περιττές. Βρες τα ελαττώματά σου, αποδέξου τα κι αγάπησέ τα ένα-ένα. Τότε μόνο θα πετύχεις να τα διαχειριστείς, τουλάχιστον ως ένα μεγάλο βαθμό, και να βελτιωθείς, για ‘σένα και μόνο. Τόλμησε ν’ αγαπήσεις τον εαυτό σου όπως ακριβώς είναι και τότε θα καταφέρεις να εξελιχθείς και να φτάσεις εκεί που επιθυμείς.

Διερωτήσου αν είσαι πραγματικά ευτυχισμένος. Είσαι; Βρίσκεις την ευτυχία στη δουλειά σου, στη σχέση σου, στις φιλίες σου; Να απαντήσεις όμως ειλικρινά, αφήνοντας στην άκρη την αρνητικότητα και τη μιζέρια που μας οδηγούν σε συμβιβασμούς αλλά ίσως και σε αγνωμοσύνη. Να αφήσεις απ’ έξω τους κανόνες της κοινωνίας που μας θέλουν όλους σε αποδεκτές –για αυτούς– ταμπέλες, μας θέλουν δούλους με όλες τις έννοιες, παντρεμένους πριν απ’ την τάδε ηλικία, καλούς μαθητές, με πτυχία, με πολλά χρήματα για να καταναλώνουμε σε άχρηστους εντυπωσιασμούς κι η λίστα συνεχίζεται και διαρκώς κάτι νέο προστίθεται. Η κοινωνία δυστυχώς μας θέλει σκλάβους στις ζωές των άλλων. Μα εσύ βρες τον τρόπο να ‘σαι σκληρός εργάτης αποκλειστικά στη δική σου ζωή.

Αμφισβήτησε τα πάντα, όλα όσα σου έχουν περάσει απ’ την παιδική σου ηλικία, κι έχουν ποτίσει το μυαλό, την καρδιά και τη συμπεριφορά σου. Δεν ταιριάζουμε όλοι με όλα. Κάποιοι στριμωχτήκαμε μέσα σε καλούπια κι ασφυκτιούμε. Δεν προοριζόμαστε όλοι να πάρουμε πτυχίο, να κάνουμε οικογένεια, να ‘χουμε πολλά χρήματα ή να γευτούμε πολυτέλειες. Ψάξε τις δικές σου συντεταγμένες σ’ αυτόν τον κόσμο, δες πού ταιριάζεις κι εκεί να πας.

Μόνο όταν αμφισβητήσεις τα πάντα και κυρίως εσένα, θα ‘σαι σε θέση να καταλάβεις πραγματικά ποιος είσαι, τι θέλεις και πώς θα γίνεις ευτυχισμένος. Μόνο τότε θα ‘σαι έτοιμος να εξελιχθείς ουσιαστικά ως άνθρωπος και να ζήσεις αληθινά. Δεν είναι εύκολο να αποτινάξεις τον ζυγό αυτό, ο οποίος σε βαραίνει χρόνια, κι ούτε κανείς θα σου εγγυηθεί ότι δε θα αποτύχεις μέχρι να βρεις τον δρόμο σου.

Θυμήσου όμως, η μύγα δε φοβήθηκε την αποτυχία μπροστά στον κίνδυνο του να χάσει την ελευθερία ή ακόμα και τη ζωή της. Άκουσε το ένστικτό της κι έπειτα από κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες βρήκε την έξοδο. Η αποτυχία, λοιπόν, δεν είναι εμπόδιο αλλά στάδιο στον δρόμο της επιτυχίας.

Εσύ, λοιπόν, τι διαλέγεις να ‘σαι; Μύγα ή μέλισσα;

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ: ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ (~ 515-445 π.Χ.)

Οι ιδέες που διατύπωσε ο Παρμενίδης αποτελούν σημείο καμπής για την ελληνική φιλοσοφία. Επηρεασμένος από τη λογική, επιστημονική σκέψη του Πυθαγόρα, ο Παρμενίδης επιχειρεί να αποκαλύψει την πραγματική φύση του κόσμου χρησιμοποιώντας παραγωγική συλλογιστική. Οι έρευνές του τον κάνουν να υιοθετήσει αντίθετη άποψη από αυτή του Ηράκλειτου.

Ξεκινώντας από την υπόθεση ότι κάτι υπάρχει («είναι»), ο Παρμενίδης συμπεραίνει ότι δεν μπορεί ταυτοχρόνως να μην υπάρχει (να «μην είναι»), καθώς αυτό θα ήταν λογική αντίφαση. Άρα, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ποτέ κατάσταση ανυπαρξίας – δεν μπορεί να υπάρξει κενό. Εφόσον κάτι δεν μπορεί να προέλθει από το τίποτα, αυτό το κάτι πρέπει πάντα να υπήρχε σε κάποια μορφή. Αυτή η αιώνια μορφή δεν μπορεί να αλλάξει, επειδή κάτι που είναι αιώνιο δεν μπορεί να μετασχηματιστεί σε κάτι άλλο χωρίς να πάψει να είναι αιώνιο. Επομένως, η ουσιαστική αλλαγή είναι κάτι το αδύνατο.

Με αυτή τη σειρά συλλογισμών, ο Παρμενίδης συμπεραίνει πως οτιδήποτε είναι αληθινό πρέπει να είναι αιώνιο και αμετάβλητο, και να έχει μια αδιαίρετη ενότητα –«τα πάντα είναι ένα». Αλλά το σημαντικότερο για τους μεταγενέστερους φιλόσοφους ήταν πως, με αυτή τη συλλογιστική διαδικασία, ο Παρμενίδης δείχνει ότι η αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο είναι λανθασμένη και γεμάτη αντιφάσεις. Παρόλο που φαίνεται να βιώνουμε την αλλαγή, η λογική μάς λέει ότι η αλλαγή είναι κάτι το αδύνατο. Το μοναδικό ασφαλές συμπέρασμα στο οποίο μπορούμε να καταλήξουμε είναι ότι δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στη βιωματική γνώση την οποία προσλαμβάνουμε μέσω των αισθήσεών μας.

Η κατανόηση του σύμπαντος είναι μία από τις αρχαιότερες φιλοσοφικές αναζητήσεις. Κατά τον 20ο αιώνα προέκυψαν στοιχεία στην κβαντική φυσική που υποστηρίζουν τις ιδέες του Παρμενίδη – ιδέες στις οποίες κατέληξε χρησιμοποιώντας αποκλειστικά λογική σκέψη.

Η φύση επιλέγει πάντα τον απλούστερο δρόμο

Η φύση έχει εμπνεύσει μεγαλοφυΐες σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα και τις εποχές, και ο Αϊνστάιν δεν αποτελούσε εξαίρεση. Η σιωπηλή περιπέτεια των φυτών και η αρμονία των άγριων ζώων τον εντυπωσίαζαν, σε αντίθεση με τις προσπάθειες των ανθρώπων να τα περιπλέξουν όλα.

Δεκαετίες πριν, ο Χένρυ Ντέιβιντ Θορό και ο αρχιτέκτονας Αντόνι Γκαουντί έκαναν άρμα τους το μήνυμα της φύσης και την επιστροφή στην απλότητα της ζωής.

Ο Θορό έφτασε ακόμα και να αισθανθεί στην ίδια του την ύπαρξη τη ζωή της φύσης, περνώντας δυο χρόνια χωμένος σε ένα δάσος κοντά στο Γουόλντεν Ποντ.

Ο Γκαουντί το έκανε δημιουργώντας όλο το έργο του υπό τις διδαχές των δέντρων, των λουλουδιών και του φυσικού περιβάλλοντος.

Όπως έλεγε ο Θορό: «Όταν ένας άνθρωπος καταφέρει τα αναγκαία για να ζει, υπάρχει γι’ αυτόν άλλη εναλλακτική από το να τρέχει πίσω από το επιπόλαιο, δηλαδή την περιπέτεια της ζωής, καθώς έχει αρχίσει η ανεξαρτητοποίησή του από την ταπεινότερη προσπάθεια».

Υπήρξε ένας άνθρωπος ο οποίος, με την ενσωμάτωσή του στη φύση, μας άφησε τόσο καθαρά μαθήματα όπως αυτό που παρατίθεται στην ακόλουθη φράση:

«Πήγα στα δάση γιατί ήθελα να ζήσω χωρίς βιασύνη. Ήθελα να ζήσω έντονα και να ρουφήξω όλο τον χυμό της ζωής. Να εγκαταλείψω όλα όσα δεν ήταν ζωή, για να μην ανακαλύψω, τη στιγμή του θανάτου μου, ότι δεν έχω ζήσει». Ή: «Οι περισσότερες από τις πολυτέλειες και πολλές από τις αποκαλούμενες ανέσεις της ζωής όχι μόνο δεν είναι απαραίτητες αλλά καταλήγουν να είναι ολοφάνερα εμπόδια για την πνευματική εξύψωση της ανθρωπότητας».

Όμως η φύση δε μας εκπαιδεύει μόνο στην τέχνη της απλότητας, όπως τονίζει ο Αϊνστάιν. Μας διδάσκει επίσης τη μαγεία του προσωρινού, τη διαρκή αλλαγή στην οποία υποβάλλονται oι κύκλοι της ζωής, την κάθε στιγμή. Η φύση είναι ένα ανοιχτό βιβλίο στο οποίο, αν αφήσουμε στην άκρη τις βιασύνες, θα βρούμε τις αναγκαίες πηγές έμπνευσης για να ανακαλύψουμε τις απαντήσεις που ψάχνουμε.

BERTRAND RUSSELL: Πόσο πλησιάζει την ευτυχία ο πλούσιος της εποχής μας;

Κοιτάξτε τη ζωή ενός συνηθισμένου επιχειρηματία. Ας υποθέσουμε πως έχει ένα ωραίο σπίτι, μια ωραία γυναίκα και χαριτωμένα παιδιά. Ξυπνάει νωρίς το πρωί, ενώ οι άλλοι κοιμούνται ακόμη, και τρέχει για το γραφείο του. Εκεί, είναι  υποχρεωμένος να επιδείξει τα χαρίσματα ενός μεγάλου αρχηγού. Παίρνει ύφος αποφασιστικό, μιλάει δίχως να καταδέχεται ν’ ακούσει την απάντηση, με τρόπο υπολογισμένο για να εντυπωσιάζει τον καθένα, εκτός από το παιδί του γραφείου του. Υπαγορεύει γράμματα, συνομιλεί με σπουδαία πρόσωπα από το τηλέφωνο, σπουδάζει την αγορά, και το μεσημέρι κάνει τραπέζι σε κάποιο συνάδελφο με τον οποίον ελπίζει να κλείσει καλές δουλείες. Η ρουτίνα αυτή συνεχίζεται όλο το απόγευμα. Γυρίζει στο σπίτι του, κουρασμένος, μόλις προλαβαίνοντας να βάλει το βραδινό του κουστούμι και να τρέξει για το δείπνο. Στο δείπνο τώρα, μαζί με άλλους το ίδιο κουρασμένους, προσποιείται ότι χαίρεται τη συντροφιά των κυριών, που δεν είχαν ακόμη την ευκαιρία να νοιώσουν κουρασμένες. Είναι αδύνατο να προβλέψεις πόσες ώρες θα χρειασθεί ο δυστυχισμένος άνθρωπος για να γλιτώσει από αυτή την «ψυχαγωγία». Στο τέλος πέφτει στο κρεβάτι και για μερικές ώρες, η έντασή του χαλαρώνεται.

Η επαγγελματική ζωή αυτού του ανθρώπου έχει την ψυχολογία του αγώνα δρόμου των εκατό μέτρων. Αλλά μια και ο αγώνας στον οποίον έχει μπλέξει έχει για τέρμα του τον τάφο, η συγκέντρωση δυνάμεων που ταιριάζει στο δρόμο των εκατό μέτρων, γίνεται εδώ κάπως εξαντλητική. Τι ξέρει για τα παιδιά του; Ολόκληρη την εβδομάδα είναι στο γραφείο του. Την Κυριακή του την περνά στο γήπεδο του γκολφ. Τι ξέρει για τη γυναίκα του; Όταν την αφήνει το πρωί, είναι κοιμισμένη. Το βράδυ, είναι και οι δυο τους δεσμευμένοι σε κοινωνικές υποχρεώσεις που δεν τους επιτρέπουν τις ιδιαίτερες συνομιλίες. Ίσως να μην έχει κανέναν αληθινό φίλο, μόλο που δείχνει σε πολλούς από τη συντροφιά του, μια προσποιητή οικειότητα που πολύ θα’θελε να ήταν πραγματική. Δεν ξέρει ούτε την άνοιξη, ούτε το φθινόπωρο παρά μονάχα στο βαθμό που επηρεάζουν την αγορά. Μπορεί να έχει δει ξένες χώρες, αλλά με τα μάτια ενός ανθρώπου που έπληττε θανάσιμα. Τα βιβλία του φαίνονται πράγματα περιττά και η μουσική του είναι απρόσιτη. Από χρόνο σε χρόνο γίνεται πιο φυγόκοσμος, η προσοχή του συγκεντρώνεται ολοένα και σε πιο περιορισμένα ενδιαφέροντα, και η ζωή του, έξω από την επιχείρησή του, γίνεται ολοένα και πιο στεγνή.

Μόλο που το χρήμα δε φθάνει για να κάνει ανθρώπους σπουδαίους, είναι δύσκολο να είσαι σπουδαίος δίχως χρήμα. Άλλωστε, η εξυπνάδα μετριέται με βάση το χρήμα που κερδίζει κανείς. Ένας που κερδίζει πολλά είναι έξυπνος. Εκείνος που φυτοζωεί δεν είναι έξυπνος. Κανείς δε θέλει να τον παίρνουν για κουτό. Γι’ αυτό, όταν η αγορά παθαίνει αναστατώσεις, οι άνθρωποι νοιώθουν το συναίσθημα εκείνο που δοκιμάζει ο μαθητής που πάει για εξετάσεις.

Κατά τη γνώμη μου, πρέπει ν’ αναγνωρίσουμε πως ένα στοιχείο αυθεντικού, έστω και αδικαιολόγητου φόβου, για τις συνέπειες μιας οικονομικής καταστροφής, υπεισέρχεται συχνά μέσα στις ανησυχίες ενός επιχειρηματία. Ο Κλευχάνγκερ, του Άρνολντ Μπέντετ, όσο πλούσιος κι αν ήταν κατατρεχόταν από τον φόβο πως θα πεθάνει σε φτωχοκομείο. Είμαι βέβαιος, πως εκείνοι που υπέφεραν πολύ από τη φτώχεια στα παιδικά τους χρόνια, βασανίζονται από το φόβο μήπως τα παιδιά τους έχουν την ίδια τύχη και τους φαίνεται σχεδόν αδύνατο να συγκεντρώσουν όσα εκατομμύρια χρειάζονται για ν’ αποσοβηθεί αυτή η συμφορά. Οι φόβοι αυτοί είναι ίσως αναπόφευκτοι στην πρώτη γενεά, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να βασανίσουν εκείνους που ποτέ τους δε γνώρισαν μεγάλη φτώχεια.

Όλο το κακό προέρχεται από το γεγονός πως θεωρούμε την επιτυχία στον ανταγωνισμό σαν την κυριότερη πηγή της ευτυχίας. Δεν αρνούμαι πως το συναίσθημα της επιτυχίας κάνει τη ζωή πιο ευχάριστη. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον ζωγράφο που ήταν ολότελα άγνωστος και άσημος σε όλη του τη νεανική ηλικία. Ασφαλώς θα νιώσει ευτυχισμένος όταν δει ν’ αναγνωρίζεται το ταλέντο του. Δεν αρνούμαι ακόμα ούτε ότι το χρήμα είναι, ως ένα ορισμένο σημείο, ικανό ν’ αυξήσει την ευτυχία. Νομίζω όμως ότι πέρα από ορισμένο όριο δεν μπορεί να προσθέσει τίποτα. Εκείνο που υποστηρίζω είναι ότι η επιτυχία στη ζωή δεν είναι παρά μόνο ένα από τα συστατικά της ευτυχίας. Κι ότι πληρώνεται πάρα πολύ ακριβά, όταν θυσιάζονται όλα τα άλλα συστατικά για χάρη της.

Στο 18° αιώνα ένα από τα χαρακτηριστικά του «τζέντλεμαν» ήταν να μπορεί ν’ απολαμβάνει τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τη μουσική. Στις ημέρες μας μπορεί να διαφωνούμε με αυτό το γούστο, αλλά αναγνωρίζουμε πως ήταν αυθεντικό. Ο πλούσιος της εποχής μας έχει δημιουργήσει έναν ολότελα διαφορετικό τύπο. Δε διαβάζει ποτέ. Αν θέλει να καταρτίσει μια πινακοθήκη για ν’ αυξήσει τη δόξα του, εμπιστεύεται σε εμπειρογνώμονες την εκλογή των πινάκων. Η απόλαυση που αποκομίζει δεν προέρχεται από τη θέα των έργων τέχνης, αλλά από το γεγονός ότι δεν άφησε άλλους Κροίσους να τα κατέχουν αυτοί.

Το αποτέλεσμα είναι πως δεν ξέρει τι να τις κάνει τις ελεύθερες ώρες του. Όσο γίνεται πλουσιότερος τόσο πιο εύκολο του είναι να κερδίσει και άλλα χρήματα, από όσα θα μπορούσε να ξοδέψει όλη την ημέρα. Έτσι, ο ατυχής βρίσκεται πραγματικά άνεργος. Αυτό θα συμβαίνει αναπόφευκτα όσο η επιτυχία, αυτή καθαυτή, θα θεωρείται σαν σκοπός της ζωής. Όταν ένας άνθρωπος δεν έχει μάθει πώς να χειρισθεί την επιτυχία του, όταν την κερδίσει, αυτή θα τον κάνει έρμαιο μιας ανυπόφορης ανίας.

BERTRAND RUSSELL, Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

Φλογόπτωση: Το φαινόμενο που συμβαίνει μόνο σε ένα σημείο του πλανήτη και μόνο μια φορά το χρόνο

Οι περισσότεροι από εμάς δεν θα έχουμε ποτέ την ευκαιρία να δούμε το φαινόμενο της φλογόπτωσης ή αλλιώς τον καταρράκτη φωτιά El Capitan στο Yosemite National Park στις ΗΠΑ.

Το φαινόμενο εμφανίζεται κατά το ηλιοβασίλεμα όταν το φως "παγιδεύεται" στο νερό του που πέφτει με ορμή. Το αποτέλεσμα είναι μοναδικό αφού ο καταρράκτης στα μάτια των θεατών αποτελείται από υγρή φωτιά.

Το φαινόμενο εμφανίζεται τις δύο τελευταίες εβδομάδες του Φεβρουαρίου καθώς ο ήλιος δύει και γίνεται ιδιαίτερα έντονο λόγο του νέφους καθώς και του όγκου του νερού που επηρεάζουν την απεικόνιση.

Δείτε το στο video που ακολουθούν:

Μεταβολές στη «θολούρα» του σύμπαντος προσδιορίζουν ένα ορόσημο στην κοσμική ιστορία

Μεγάλες διαφορές στη «θολούρα» του πρώιμου σύμπαντος προκλήθηκαν από νησίδες ψυχρού αερίου που απέμειναν όταν το σύμπαν θερμάνθηκε μετά από τη μεγάλη έκρηξη, σύμφωνα με μια διεθνή ομάδα αστρονόμων. Τα αποτελέσματα της έρευνας, που αναφέρονται στο Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, επέτρεψαν τους αστρονόμους να εστιάσουν στην εποχή όταν τελείωσε ο επαναϊονισμός και το σύμπαν αναδύθηκε από μια κρύα και σκοτεινή κατάσταση για να γίνει αυτό που είναι σήμερα: γεμάτο από θερμό και ιονισμένο αέριο υδρογόνο που διαχέεται στο διάστημα μεταξύ λαμπερών γαλαξιών.

Το αέριο υδρογόνο αδυνατίζει το φως από απομακρυσμένους γαλαξίες, όπως τα φώτα του δρόμου φαίνονται αδύναμα από την ομίχλη ένα χειμωνιάτικο πρωινό. Παρατηρώντας αυτό το χαμήλωμα στο φάσμα ενός ιδιαίτερου τύπου λαμπερών γαλαξιών, που αποκαλούνται κβάζαρ, οι αστρονόμοι μπόρεσαν να μελετήσουν τις συνθήκες στο πρώιμο σύμπαν. Στα τελευταία λίγα χρόνια, οι παρατηρήσεις αυτού του ιδιαίτερου μοτίβου αδυνατίσματος (που αποκαλείται Lyman-alpha Forest) δείχνουν ότι η θολούρα του σύμπαντος μεταβάλλεται σημαντικά από το ένα μέρος του σύμπαντος στο άλλο, όμως η αιτία πίσω από αυτές τις μεταβολές ήταν άγνωστη.

«Αναμέναμε το φως από τα κβάζαρ να ποικίλει από μέρος σε μέρος το πολύ κατά έναν παράγοντα δυο αυτή την περίοδο, όμως φαίνεται να ποικίλει κατά έναν παράγοντα περίπου 500», είπε ο επικεφαλής συγγραφέας Girish Kulkarni, ο οποίος ολοκλήρωσε την έρευνα ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. «Διατυπώθηκαν ορισμένες υποθέσεις για το λόγο που αυτό είναι έτσι, αλλά καμιά ικανοποιητική». Η νέα μελέτη συμπεραίνει ότι αυτές οι μεταβολές προκύπτουν από μεγάλες περιοχές πλήρεις παρουσίας ψυχρού αερίου υδρογόνου στο σύμπαν όταν ήταν ηλικίας μόλις ενός δισεκατομμυρίου ετών, ένα αποτέλεσμα το οποίο επιτρέπει τους ερευνητές να εντοπίσουν πότε τελείωσε ο επαναϊονισμός.

Κατά τη διάρκεια του επαναϊονισμού, όταν το σύμπαν έβγαινε από τις κοσμικά «σκοτεινές ηλικίες» του, το διάστημα μεταξύ των γαλαξιών γέμισε με ένα πλάσμα ιονισμένου υδρογόνου με θερμοκρασία περίπου 10 000 βαθμών Κελσίου. Αυτό προβληματίζει επειδή 50 εκατομμύρια χρόνια μετά τη μεγάλη έκρηξη, το σύμπαν ήταν κρύο και σκοτεινό. Περιείχε αέριο με θερμοκρασίες λίγους μόνο βαθμούς επάνω από το απόλυτο μηδέν και όχι λαμπερά άστρα και γαλαξίες. Πώς στη συνέχεια έγινε έτσι ώστε σήμερα, περίπου 13,6 δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα, το σύμπαν να είναι λουσμένο στο φως από τα άστρα σε μια ποικιλία γαλαξιών και το αέριο να είναι χίλιες φορές θερμότερο;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ήταν ένας σημαντικός στόχος της κοσμολογικής έρευνας κατά τη διάρκεια των δυο τελευταίων δεκαετιών. Τα συμπεράσματα της νέας μελέτης υποστηρίζουν ότι ο επαναϊονισμός συνέβη 1,1 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη μεγάλη έκρηξη (ή πριν από 12,7 δισεκατομμύρια χρόνια), αρκετά αργότερα από ότι προηγουμένως πιστεύονταν. Η ομάδα των ερευνητών από την Ινδία, το Η.Β., τον Καναδά, τη Γερμανία και την Γαλλία κατέληξε στα συμπεράσματά της με τη βοήθεια των τελευταίας λέξης της τεχνολογίας υπολογιστικών προσομοιώσεων που έγιναν σε υπερυπολογιστές στα Πανεπιστήμια των Cambridge, Durham και Παρισιού, με χρηματοδότηση από STFC (Science and Technology Facilities Council) του Η.Β. και PRACE (Partnership for Advanced Computing in Europe).

«Όταν το σύμπαν ήταν ηλικίας 1,1 δισεκατομμυρίου ετών υπήρχαν ακόμη μεγάλοι θύλακες στον σύμπαν όπου το αέριο μεταξύ των γαλαξιών ήταν ακόμη ψυχρό και είναι αυτές οι ουδέτερες νησίδες του ψυχρού αερίου που εξηγούν τις αινιγματικές παρατηρήσεις», ανέφερε ο Martin Haehnelt του Πανεπιστημίου του Cambridge, που ηγείτο της ομάδας αυτής της έρευνας, που υποστηρίχθηκε από τη χρηματοδότηση από το ERC (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας). «Αυτό τελικά, μας επέτρεψε να εντοπίσουμε το τέλος του επαναϊονισμού πολύ ακριβέστερα από ότι πριν», είπε η Laura Keating, του Καναδικού Ινστιτούτου Θεωρητικής Αστροφυσικής.

Η νέα μελέτη υποστηρίζει ότι το σύμπαν επαναϊονίστηκε με φως από νεαρά άστρα στους πρώτους γαλαξίες που σχηματίστηκαν. «Ο επαναϊονισμός που συνέβη αργότερα είναι επίσης καλά νέα για μελλοντικά πειράματα που έχουν σκοπό να ανιχνεύσουν το ουδέτερο υδρογόνο από το πρώιμο σύμπαν», σημειώνει ο Kulkarni. «Όσο αργότερος ο επαναϊονισμός, τόσο ευκολότερα θα είναι αυτά τα πειράματα να πετύχουν».

Ψάχνοντας για …μαλλιά* σε συγχώνευση μελανών οπών

Μια μαύρη τρύπα που προέρχεται από την συγχώνευση δύο μικρότερων μελανών οπών στα πρώτα λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου (milliseconds) υπάρχει σε μια παραμορφωμένη κατάσταση. Καθώς η γεωμετρία της σταθεροποιείται, εκπέμπει μια βαρυτική κυματομορφή το σχήμα της οποίας φέρει πληροφορία σχετικά με τη μάζα, το σπιν, και κατ’ αρχήν (θεωρητικά), το ηλεκτρικό φορτίο. Η γενική σχετικότητα προβλέπει ότι οι ποσότητες αυτές από μόνες τους είναι επαρκείς για να περιγράψουν κάθε μαύρη τρύπα – δεν υπάρχουν άλλα διακριτά χαρακτηριστικά, ή «μαλλιά»(*). Με μια νέα εξέταση των πρώτων βαρυτικών κυμάτων που ανιχνεύθηκαν (γνωστά ως GW150914), ο Maximiliano Isi, του MIT (Massachusetts Institute of Technology), στο Cambridge και οι συνεργάτες του από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, στην Pasadena και το Ινστιτούτο Flatiron, στη Νέα Υόρκη, έλεγξαν αυτό το «χωρίς- μαλλιά» (no-hair) θεώρημα, με μια προσέγγιση που επονομάζεται φασματοσκοπία μαύρης τρύπας. Η προσέγγιση εμπεριέχει μια σε βάθος ανάλυση του φάσματος συχνοτήτων του σήματος του βαρυτικού κύματος.

Προηγούμενες μελέτες είχαν υποθέσει ότι η δυναμική του σήματος που αμέσως ακολουθεί μια συγχώνευση ήταν πολύ περίπλοκη για να αναλυθεί λόγω των ευρέων μη γραμμικών παραμορφώσεων στη δυναμική του χωρόχρονου. Οι ερευνητές, ωστόσο, βρήκαν ότι αυτή η πρώιμη περίοδος μπορεί να περιγραφεί με έναν απλό γραμμικό συνδυασμό φθινουσών τύπων ταλάντωσης: το μακροβιότερο βασικό τύπο και τουλάχιστον μια περισσότερο γρήγορα φθίνουσα αρμονική. Εάν ισχύει το «χωρίς- μαλλιά» θεώρημα, θα πρέπει να περιορίζει τις συχνότητες και τους ρυθμούς απόσβεσης αυτών των σημάτων σε ορισμένες τιμές.

Η ανάλυση της ομάδας υποστηρίζει το θεώρημα, όμως η ακρίβεια του ελέγχου θα βελτιωθεί πάρα πολύ με την ανάλυση μελλοντικών συγχωνεύσεων, αφήνουν να εννοηθεί οι συγγραφείς της μελέτης.

Η φασματοσκοπία μελανών οπών θα μπορούσε επίσης μια μέρα να αποκλείσει την πιθανότητα ότι αυτά που θεωρούμε ως μαύρες τρύπες είναι στην πραγματικότητα «μιμητές» μαύρης τρύπας – υποτιθέμενα συμπαγή αντικείμενα όπως άστρα μποζονίων ή gravastars που δεν έχουν ορίζοντα γεγονότων. Οι ιδιότητές τους θα εμφανίζονταν ως αποκλίσεις από υπογραφές σημάτων που προβλέπονται από τη γενική σχετικότητα.
--------------------
* Σημείωση: Οι φυσικοί χρησιμοποιούν τη φράση «οι μαύρες τρύπες δεν έχουν μαλλιά», προκειμένου να περιγράψουν ένα σημαντικό θεώρημα της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, σύμφωνα με το οποίο το μόνο που μπορούμε να γνωρίζουμε για μία μαύρη τρύπα είναι η συνολική της μάζα, το συνολικό της φορτίο και η συνολική της στροφορμή.

Holi Festival India

Η Ινδική γιορτή Χόλι (Ντχούλι στα σανσκριτικά) είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο ως Γιορτή των Χρωμάτων. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα Ινδουϊστικά θρησκευτικά φεστιβάλ το οποίο λαμβάνει τόπο κάθε χρόνο στις αρχές της άνοιξης, γιορτάζοντας το τέλος του χειμώνα. Το έθιμο του Χόλι έχει τις έχει ρίζες του στο Σανκριτικό δράμα Ρατναβάλ, του 7ου αιώνα. Είναι μια γιορτή γονιμότητας, μία θρησκευτική εορταστική τελετή για καλή συγκομιδή. Το φεστιβάλ παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις στην Ινδία, στο Μπαγκλαντές, στο Πακιστάν και στο Νεπάλ, αλλά και σε χώρες όπου υπάρχει διασπορά Ινδών και πληθυσμών οι οποίοι ακολουθούν τον Βραχμανισμό.

 

Τα τελευταία χρόνια το Χόλι έχει εμπνεύσει τα χιλιάδες φεστιβάλ ρήψης χρωμάτων που πραγματοποιούνται πλέον σε όλες σχεδόν χώρες της δύσης – όπως και στην χώρα μας. Οι πιο δημοφιλείς περιοχές στις οποίες το φεστιβάλ λαμβάνει σήμερα μεγαλύτερες διαστάσεις είναι η περιοχή Μπραζ, και συγκεκριμένα περιοχές όπου συσχετίζονται με την Θεότητα Κρίσνα όπως για παράδειγμα η πόλη Μαθούρα και το Βρινταβάν. Σήμερα οι πόλεις αυτές έχουν μετατραπεί σε πόλους έλξης χιλιάδων τουριστών κατά την διάρκεια των εορτασμών. Παραμονή της γιορτής ανάβουν φωτιές οι οποίες ονομάζονται Χολίκα Δαχάν, και κατά την διάρκειά οι συμμετέχοντες ρίχνουν χρωματιστή σκόνη και χρωματισμένο νερό ο ένας στον άλλον με απελευθερωτική ένταση! Η ίδια η ρίψη των χρωμάτων ισοδυναμεί για τους Ινδούς με μία πράξη ελευθερίας. Πρόκειται για την πιο θεαματική επανάσταση χρωμάτων και κάθε χρόνο τα στιγμιότυπα είναι όλο και πιο θεαματικά!

 

«Είναι μια εποχή που οι άνθρωποι αφήνουν τις αναστολές τους» λέει ο Suhag Shukla εκτελεστικός διευθυντής στο ινδουιστικό Αμερικανικό Ίδρυμα στην Washington, DC «Είναι μια παιχνιδιάρικη γιορτή, που χρώματα  μας υπενθυμίζουν ότι κάτω από την σκληρή επιφάνεια είμαστε όλοι παιδιά»

 

Παρόλο που μπορεί το ταξίδι στην Ινδία να θεωρηθεί σε μεγάλο μέρος του κλασικό, οι ιδιαιτερότητες και τα επιπλέον στοιχεία, το καθιστούν πρωτόγνωρη εμπειρία. Στα πολιτιστικά ταξίδια δεν αρκεί απλά να επισκεφθείς έναν τόπο, αλλά να ρουφήξεις γουλιά γουλιά τις ευεργετικές ιδιότητες του ταξιδιού σε αυτόν, να αποκτήσεις εμπειρίες και γνώσεις που θα σε στοιχειώσουν για πάντα. Ένα οδοιπορικό στην κατ’ εξοχήν χώρα των αντιθέσεων, των χρωμάτων, των αρωμάτων, των σάρι, των μαχαραγιάδων, των αγίων και των φακίρηδων, τη μυστηριακή Ινδία, τη χώρα που ακροβατεί μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος.

«Όποιος, ελεύθερος από κάθε προσκόλληση,
δεν κυριεύεται από τη χαρά τις στιγμές της ευτυχίας
και δεν βυθίζεται στη θλίψη τις στιγμές του πόνου,
αυτός βρίσκεται στο επίπεδο της τέλειας γνώσης.

Όποιος αποσύρει τις αισθήσεις του από τα αντικείμενα της απόλαυσής τους,
όπως η χελώνα μαζεύει τα πόδια και το κεφάλι μέσα στο καβούκι της,
αυτός κατέχει την πραγματική γνώση».

Μπαγκαβάτ Γκίτα, στίχοι 57, 58

 

Η Μπαγκαβάτ Γκίτα ή Μπαγκαβαντγκίτα (भगवद्गीता) που σημαίνει «Το Θείο Τραγούδι»
 

Είναι ένα από τα σημαντικότερα ιερά κείμενα του Βραχμανισμού.

 

H Μπαγκαβαντγκίτα αποτελεί μέρος του μεγάλου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα, που όμως πολύ συχνά αποδίδεται ως ανεξάρτητο έργο και μεταφέρει τη διδασκαλία των Ουπανισάντ (Ουπανισάδες) που αποτελούν το τελευταίο τμήμα των Βέντα (Βεδών). Φέρεται δε να συντάχτηκε περί τον 5ο αιώνα π.κ.ε. στη σανσκριτική γλώσσα από τον Βυάσα τον αποκαλούμενο «Όμηρο της Ινδίας» ή «Ινδό Όμηρο». Είναι γραμμένη με ποιητικό μέτρο αποτελούμενη από 700 στίχους που συγκροτούν 18 κεφάλαια, ή λόγους.

 

Η Μπαγκαβαντγκίτα είναι μέρος του Μαχαμπαράτα και αποτελούν μαζί με τη Ραμαγιάνα ένα από τα δημοφιλέστερα θρησκευτικά κείμενα του Ινδουισμού και έχει εμπνεύσει πολλούς θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες δια μέσω των αιώνων. Ένας από αυτούς ήταν και ο Μαχάτμα Γκάντι που την μελετούσε καθημερινά και αντλούσε έμπνευση ως προς τις έννοιες της εγκράτειας, της δικαιοσύνης, αλλά και του καθήκοντος.

 

Η Μπαγκαβαντγκίτα περιέχει τον διάλογο του επικού Πρίγκιπα και ήρωα Αρτζούνα (Κατακτητής) με τον φίλο και αμαξηλάτη του Κρίσνα που είναι η προσωποποίηση του Θεού, λίγο πριν αρχίσει η μοιραία μάχη του Κουρουξέτρα (Kurukshetra) όπου οι Πάνταβα πρόκειται ν’ αντιμετωπίσουν σε μια ύστατη αποφασιστική σύγκρουση τους Καουράβα.

 

Ο Κρίσνα αν και Θεός ενεργεί ως βοηθός του Αρτζούνα και οδηγεί το άρμα του. Ο Αρτζούνα, ηγέτης των Πάνταβα, διαβλέποντας τον κίνδυνο που διέτρεχαν να θανατωθούν κατά τη μάχη οι φίλοι, συγγενείς και δάσκαλοί του διστάζει να πολεμήσει και σκέφτεται να καταθέσει τα όπλα για να μην τους βλάψει. Ο Κρίσνα του εξηγεί ότι πρέπει να είναι πιστός στο καθήκον του ως Ευγενής-Πολεμιστής (κσατρίγια) και τον συμβουλεύει να κάνει το καθήκον του και να πολεμήσει κατά των Καουράβα χωρίς να παρασύρεται από συναισθηματισμούς.

 

Επ’ αυτού ο Κρίσνα υπενθυμίζει στον Αρτζούνα όλες τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Καουράβα σε βάρος των Πάνταβα θεωρώντας ότι η μάχη αυτή θα δώσει τέλος στην αδικία που έχει διαπραχθεί. Συνεπώς ο αγώνας εκ μέρους του Αρτζούνα είναι δίκαιος. Κατόπιν όλων αυτών ο Αρτζούνα διατάζει γενική εφόρμηση όπου τελικά οι Πάνταβα νικούν τον κατά πολύ μεγαλύτερο στρατό των Καουράβα επιφέροντας την Θεία Δικαιοσύνη (Ντάρμα).

 

Κατά τη διάρκεια της προτροπής, ο Κρίσνα αναλύει στον Αρτζούνα τις βασικές αλήθειες της ζωής και τον δρόμο προς την Ελευθερία (Μόκσα). Ο Κρίσνα αποκαλύπτει την Παγκόσμια Μορφή του στον Αρτζούνα και τον καλεί να ενωθεί με τη Θεία Φύση του μέσω της πλήρους Αφοσίωσης (Μπάκτι).

Το Επος της Ραμαγιάνα

 

Η Ραμαγιάνα είναι ένα από τα μεγαλύτερα έπη της ινδικής λογοτεχνίας. Αρκετά μικρότερη από τη Μαχαμπάρατα αφού αποτελείται από 48000 στίχους, προβάλει έναν ιδεώδη ανθρώπινο τύπο καθορίζοντάς του τις υποχρεώσεις του έναντι των γονέων του, των συνανθρώπων του, των κατωτέρων του, αλλά και προσδιορίζοντας την ορθή διοίκηση ενός κράτους και την ειρηνική ζωή της κοινωνίας. Εξυμνείται η τιμή, η καλοσύνη, η αλήθεια ως οι μόνοι δρόμοι που οδηγούν στον Θεό.

 

Ο ιδεώδης αυτός ανθρώπινος τύπος ενσαρκώνεται από τον ημίθεο Ράμα ο οποίος υφίσταται πολλές περιπέτειες από τη στιγμή που ενώ ζούσε ευτυχισμένος με τη σύζυγό του Σίτα, του την άρπαξε ο κακός δαίμονας Ραβάνα και την μετέφερε στο παλάτι του. Την απελευθερώνει με τη βοήθεια των πιθήκων και του βασιλιά τους, αλλά την υποψιάζεται για απιστία. Εκείνη φεύγει και κρύβεται στο δάσος. Όμως ο Βάλμικι , ο μυθικός ποιητής του έπους, Ραμαγιάνα, την βρίσκει και του την επιστρέφει. Πρέπει να υποστεί τη δοκιμασία της φωτιάς που θα κρίνει αν λέει αλήθεια ή ψέματα.

 

Πρέπει να υποβληθεί συμβολικά σε κάθαρση με φωτιά, που θα καταστρέψει κάθε σκιερή κηλίδα αφήνοντας άθικτη την πύρινη αγνότητα που χαρακτηρίζει την πνευματική φύση της. Όπως λέει ένα ανατολικό ρητό, «για να δοκιμάσεις το αληθινό χρυσάφι πρέπει να το βάλεις στη φωτιά».

 

Η ευτυχία του ζευγαριού όμως δεν διαρκεί πολύ, γιατί ο Ράμα κατηγορεί ξανά τη Σίτα για απιστία, οπότε αυτή τον εγκαταλείπει και αποσύρεται στο δάσος, όπου θα συναντήσει τον σοφό Βαλμίκι. Χάρη σ’ αυτήν τη μυσταγωγική συνάντηση, ο Βαλμίκι θα συντάξει το έπος του Ραμαγιάνα. Στο τέλος, μετά από την τελευταία δοκιμασία στην οποία ο Ράμα θα υποβάλλει τη Σίτα, αυτή εξαφανίζεται στα έγκατα της γης, καθώς το έδαφος ανοίγει κάτω από τα πόδια της.

 

Αυτή η μυθική εικόνα θυμίζει πολύ την κάθοδο της Ευρυδίκης στον Άδη, από όπου ο Ορφέας δεν θα μπορέσει να την πάρει πίσω. Όμως, όπως και στα ορφικά, ο Ράμα τελικά θα ανεβεί στον ουρανό όπου θα συναντήσει τη Σίτα, που έχει μεταβεί εκεί από τα βάθη της Γης. Έτσι κλείνει η περιοδεία της Ψυχής, η οποία, ύστερα από μια περιπετειώδη μυσταγωγική πορεία, ολοκληρώνει τον κύκλο των μυητικών της δοκιμασιών επί της γης.

 

Η τελική εκδοχή του έπους έλαβε την μορφή της τον 1ο αι. μ.κ.ε. αλλά η οι ρίζες του ανάγονται τον 4ο αιώνα π.κ.ε. Τα περιγραφόμενα στο έπος επεισόδια του βίου του Ράμα, αναπαριστάνονται από θρησκευτικούς αλλά και κοσμικούς λαϊκούς θιάσους. Είναι επίσης μέρος της θρησκευτικής μυθολογίας της Ταϋλάνδης και της Καμπότζης. Εκεί υπάρχουν ναοί διακοσμημένοι με πληθώρα αγαλμάτων των ηρώων του έπους Ραμαγιάνα.

Tι μας διδάσκει το σκάκι για τη ζωή

1. Στο σκάκι, κάθε κίνηση έχει έναν σκοπό. Η ζωή προφανώς δεν μπορεί να αποτελείται από έναν αδιάκοπο υπολογισμό, ούτε θα πρέπει να θέλουμε να τη ζήσουμε με αυτό τον τρόπο· αλλά υπάρχουν φορές που χρειάζεται να συμβαδίσουμε τις πράξεις μας με μια προκαθορισμένη στρατηγική, αντί για μια παρορμητική, αυθόρμητη κίνηση.

2. Παίξτε για το αβαντάζ, το πλεονέκτημα. Αν το έχετε ήδη, κρατήστε το. Αν δεν το έχετε, αδράξτε το.

3. Όλοι παίζουμε σε ένα παιχνίδι. Ορισμένες φορές είναι φιλικό, συχνά σοβαρότερο. Το πρόβλημα είναι ότι δεν γνωρίζουν όλοι ότι παίζουν- ακόμα και αφού έχουν κάνει την κίνησή τους.

4. Πάρτε την πρωτοβουλία. Αν περιμένετε κάποιος άλλος να πάρει την απόφαση για εσάς, θα το κάνει… αλλά πιθανώς να μην σας αρέσει καθόλου.

5. Μάθετε να εντοπίζετε τα μοτίβα. Συχνά υφίστανται ξεκάθαρα καθορισμένες γραμμές επιτυχίας που λειτουργούν. Μάθετε να τις αντιλαμβάνεστε όταν επαναλαμβάνονται και εκμεταλλευτείτε τις.

6. Μην κολλάτε σε μια συνταγή. Λίγη δημιουργική σκέψη και ευρηματικότητα θα σας φτάνουν σε νέα ύψη.

7. Συχνά απορροφιόμαστε τόσο πολύ από τα δικά μας παιχνίδια και τις μηχανορραφίες, που αγνοούμε τι συμβαίνει γύρω μας. Προσέξτε τις απειλές που υπάρχουν και μείνετε σε εγρήγορση για ευκαιρίες.

8. Απλοποιήστε τα πράγματα.

9. Αν συνεχώς παίζετε σε ασφαλές, αρχάριο επίπεδο, δεν πρόκειται να βελτιωθείτε ποτέ- κυνηγήστε τις δύσκολες προκλήσεις και ακόμα κι αν χάσετε, θα έχετε σίγουρα μάθει κάτι καινούριο.

10. Σίγουρα θα χάσετε πιόνια στην πορεία του παιχνιδιού. Προσπαθήστε απλά να ελαχιστοποιήσετε τις απώλειές σας και προχωρήστε.

11.Παίξτε εστιάζοντας στο ταμπλό, όχι στον παίκτη. Οι κινήσεις σας δεν πρέπει να στοχεύουν στους ίδιους τους ανθρώπους, αλλά σε αυτά που λένε και κάνουν. Υπάρχει διαφορά.

12. Ορισμένες φορές, μένουμε κολλημένοι σε μια κατάσταση, γνωστή ως zugzwang στο σκάκι: όποια κίνηση κι αν κάνουμε, δεν είναι ικανοποιητική. Η ίδια κατάσταση ισχύει και στη ζωή. Αλλά δεν μπορούμε να μείνουμε στάσιμοι εξαιτίας αυτής.

13. Δεν υπάρχει τίποτα πιο ικανοποιητικό από μια νέα ανακάλυψη για επίθεση: η προσποίηση επίθεσης σε έναν στόχο, ενώ τελικά έχουμε κάποιον άλλο στο νου μας. Μάθετε να παίζετε και ζήστε λιγότερο φανερά και σε περισσότερα επίπεδα. Αυτό σας κάνει λιγότερο προβλέψιμους και πιο ενδιαφέροντες.

14. Να είστε προετοιμασμένοι να θυσιάσετε πιόνια για μια θέση. Ορισμένες φορές, ακόμα και η θυσία των σπουδαιότερων πιονιών μπορεί να σας ανταμείψει με μια σημαντικότατη θέση στο μέλλον.

15. Αν ξοδεύετε το χρόνο σας, κυνηγώντας λιγότερο σημαντικά πιόνια, ο εχθρός σας μπορεί να σας ξαφνιάσει νικώντας σας, καθώς εκείνος θα νοιάζεται λιγότερο για τις μικρές νίκες και περισσότερο για το τέλος του πολέμου.

16.Μια απειλή αντιμετωπίζεται καλύτερα με μια κίνηση που βελτιώνει τη θέση σας. Μην παγιδεύεστε σε απρόσεκτες ανταλλαγές και πιόνια πάνω στο θυμό σας. Ορισμένες φορές, η λύση είναι πιο απλή και εγκεφαλική.

17. Δεν χρειάζεται να είστε ένας ύπουλος παίκτης… αλλά απλά να είστε καλύτερος.

18. Όλοι κάνουμε λάθη. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να τα παρατάμε και να φεύγουμε. Πολλές φορές, αν και πιστεύετε ότι δεν υπάρχει λύση μετά από ένα άσχημο λάθος, υπάρχει πάντα ένα σωσίβιο για ώρα ανάγκης.

19. Όταν κάποιος κάνει μια κίνηση που δεν μπορείτε να κατανοήσετε, μην χάνετε περισσότερο χρόνο προσπαθώντας να την αποκωδικοποιήσετε. Γιατί πολύ απλά, οι άνθρωποι ορισμένες φορές κάνουν απλά ανόητες κινήσεις- και δεν υπάρχει τίποτε άλλο κρυμμένο εκεί.

20. Να έχετε ένα σχέδιο Β. Και ένα σχέδιο Γ. Αν κανένα από αυτά δε λειτουργήσει, είστε μάλλον καταδικασμένοι.

21.Παίξτε με μετριοφροσύνη. Μην κρατιέστε συνεχώς πίσω, αλλά και μην ανοίγεστε πολύ νωρίς. Η κατάλληλη ευκαιρία θα έρθει.

22. Τα πώς ξεκινάτε ένα παιχνίδι καθορίζει και το πώς το τελειώνετε. Παίξτε σοφά.

23. Αν μια ευκαιρία παρουσιαστεί, αδράξτε τη αμέσως.

24. Μην πανικοβάλλεστε και μην απογοητεύεστε. Όταν ένα σημαντικό πιόνι έχει κολλήσει κάπου πίσω από κάτι επουσιώδες, προσπαθήστε όσο περισσότερο μπορείτε να το βάλετε πάλι πίσω στο παιχνίδι.

25. Στο τελικό στάδιο, επιτεθείτε στον Βασιλιά, εστιάζοντας την προσοχή σας στους πιθανούς τρόπους διαφυγής του. Ακόμα και στις τελευταίες κινήσεις πριν τη νίκη, εκτιμήστε τι θα μπορούσε να πάει στραβά και σχεδιάστε ανάλογα.

26.Να είστε ευέλικτοι. Τα πράγματα σπάνια πάνε έτσι όπως τα έχετε ακριβώς σχεδιάσει- προσαρμοστείτε και συνεχίστε.

27. Αν νιώθετε περιορισμένοι, προσπαθήστε να απελευθερωθείτε.

28. Όπου είναι δυνατό, ανταλλάξτε κατώτερες θέσεις και πιόνια με καλύτερα.

29. Τα μικρά αυτά πιόνια είναι με το μέρος σας. Φροντίστε τα.

30. Συσσωρεύστε μικρά πλεονεκτήματα, που αργότερα θα λειτουργήσουν υπέρ σας.

31. Δεν υπάρχουν προκαθορισμένα αποτελέσματα στη ζωή και στο σκάκι.

32. Αγνοήστε τις ανούσιες, ασήμαντες απειλές. Αλλά αντιμετωπίστε τις επικίνδυνες άμεσα.

33. Ποτέ μην αναπαύεστε στις δάφνες σας. Να σκέφτεστε συνέχεια, να αναζητάτε νέες ευκαιρίες και να προσπαθείτε να παράγετε νέες ιδέες.

34. Μην εντυπωσιάζεστε και παρασύρεστε από τα μεγάλα λόγια ή τους τίτλους.

35. Μείνετε ήρεμοι και κινηθείτε με αργά βήματα.

36. Αντικαταστήστε τη σοφή σκέψη με τη δράση.

37. Αν χάσετε, κάντε το με αξιοπρέπεια και προσπαθήστε να πάρετε από την ήττα σας τουλάχιστον ένα μάθημα.

38. Μερικές φορές, η ισοπαλία είναι το ίδιο καλή με την νίκη. Και πάντα καλύτερη από μια ήττα βέβαια.

39. Αφήστε ανοιχτές επιλογές και να έχετε πάντα ένα σχέδιο διαφυγής.

40. Εκπλήξτε και εντυπωσιάστε τους άλλους με αντισυμβατικές κινήσεις. Η δημιουργικότητα έχει πάντα έναν σκοπό- γι’ αυτό και οι τρελές και απροσδόκητες μερικές φορές πράξεις, απλά για διασκέδαση, έχουν τη δική τους αξία. Σπάστε τους κανόνες, μόνο αν είναι για καλό σκοπό.

41. Εκτιμήστε τη θέση σας με ειλικρίνεια. Αν είναι άσχημη, κάντε κάτι γι’ αυτό, αν είναι καλή, απολαύστε τη, αλλά προσπαθήστε και να καταφέρετε κάτι καλύτερο.

42. Μην παρασύρεστε από περισπασμούς.

43. Περιορίστε πρώτα τις επιλογές σας και ύστερα αποφασίστε. Πάρτε τον χρόνο σας, αλλά εμείνετε σε ένα σχέδιο δράσης.

44. Μερικές φορές χρειάζεται να θυσιάσουμε κάτι , ώστε να επιτύχουμε την πρόοδο και την εξέλιξη.

45. Πάντα να λαμβάνετε υπόψη σας όλο το ταμπλό, πριν αποφασίσετε την επόμενη κίνησή σας.

46. Συνδέστε τα πιόνια σας έξυπνα. Συνεργασία και αμοιβαία βοήθεια αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της επιτυχίας.

47. Κοιτάξτε πέρα από το προφανές.

48. Απολαύστε το παιχνίδι!

49. Το βαθύ και ουσιώδες είναι πάντα καλύτερο από το επιφανειακά όμορφο.

50. Αν όλα τα υπόλοιπα αποτύχουν… υποκριθείτε.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1117b-1118b)

[X] Μετὰ δὲ ταύτην περὶ σωφροσύνης λέγωμεν· δοκοῦσι γὰρ τῶν ἀλόγων μερῶν αὗται εἶναι αἱ ἀρεταί. ὅτι μὲν οὖν μεσότης ἐστὶ περὶ ἡδονὰς ἡ σωφροσύνη, εἴρηται ἡμῖν· ἧττον γὰρ καὶ οὐχ ὁμοίως ἐστὶ περὶ τὰς λύπας· ἐν τοῖς αὐτοῖς δὲ καὶ ἡ ἀκολασία φαίνεται. περὶ ποίας οὖν τῶν ἡδονῶν, νῦν ἀφορίσωμεν. διῃρήσθωσαν δὴ αἱ ψυχικαὶ καὶ αἱ σωματικαί, οἷον φιλοτιμία φιλομάθεια· ἑκάτερος γὰρ τούτων χαίρει, οὗ φιλητικός ἐστιν, οὐδὲν πάσχοντος τοῦ σώματος, ἀλλὰ μᾶλλον τῆς διανοίας· οἱ δὲ περὶ τὰς τοιαύτας ἡδονὰς οὔτε σώφρονες οὔτε ἀκόλαστοι λέγονται. ὁμοίως δ᾽ οὐδ᾽ οἱ περὶ τὰς ἄλλας ὅσαι μὴ σωματικαί εἰσιν· τοὺς γὰρ φιλομύθους καὶ διηγητικοὺς καὶ περὶ τῶν τυχόντων κατατρίβοντας τὰς ἡμέρας ἀδολέσχας, ἀκολάστους δ᾽ οὐ

[1118a] λέγομεν, οὐδὲ τοὺς λυπουμένους ἐπὶ χρήμασιν ἢ φίλοις. περὶ δὲ τὰς σωματικὰς εἴη ἂν ἡ σωφροσύνη, οὐ πάσας δὲ οὐδὲ ταύτας· οἱ γὰρ χαίροντες τοῖς διὰ τῆς ὄψεως, οἷον χρώμασι καὶ σχήμασι καὶ γραφῇ, οὔτε σώφρονες οὔτε ἀκόλαστοι λέγονται· καίτοι δόξειεν ἂν εἶναι καὶ ὡς δεῖ χαίρειν καὶ τούτοις, καὶ καθ᾽ ὑπερβολὴν καὶ ἔλλειψιν. ὁμοίως δὲ καὶ ἐν τοῖς περὶ τὴν ἀκοήν· τοὺς γὰρ ὑπερβεβλημένως χαίροντας μέλεσιν ἢ ὑποκρίσει οὐθεὶς ἀκολάστους λέγει, οὐδὲ τοὺς ὡς δεῖ σώφρονας. οὐδὲ τοὺς περὶ τὴν ὀσμήν, πλὴν κατὰ συμβεβηκός· τοὺς γὰρ χαίροντας μήλων ἢ ῥόδων ἢ θυμιαμάτων ὀσμαῖς οὐ λέγομεν ἀκολάστους, ἀλλὰ μᾶλλον τοὺς μύρων ἢ ὄψων· χαίρουσι γὰρ τούτοις οἱ ἀκόλαστοι, ὅτι διὰ τούτων ἀνάμνησις γίνεται αὐτοῖς τῶν ἐπιθυμημάτων. ἴδοι δ᾽ ἄν τις καὶ τοὺς ἄλλους, ὅταν πεινῶσι, χαίροντας ταῖς τῶν βρωμάτων ὀσμαῖς· τὸ δὲ τοιούτοις χαίρειν ἀκολάστου· τούτῳ γὰρ ἐπιθυμήματα ταῦτα. οὐκ ἔστι δὲ οὐδ᾽ ἐν τοῖς ἄλλοις ζῴοις κατὰ ταύτας τὰς αἰσθήσεις ἡδονὴ πλὴν κατὰ συμβεβηκός. οὐδὲ γὰρ ταῖς ὀσμαῖς τῶν λαγωῶν αἱ κύνες χαίρουσιν ἀλλὰ τῇ βρώσει, τὴν δ᾽ αἴσθησιν ἡ ὀσμὴ ἐποίησεν· οὐδ᾽ ὁ λέων τῇ φωνῇ τοῦ βοὸς ἀλλὰ τῇ ἐδωδῇ· ὅτι δ᾽ ἐγγύς ἐστι, διὰ τῆς φωνῆς ᾔσθετο, καὶ χαίρειν δὴ ταύτῃ φαίνεται· ὁμοίως δ᾽ οὐδ᾽ ἰδὼν «ἢ [εὑρὼν] ἔλαφον ἢ ἄγριον αἶγα,» ἀλλ᾽ ὅτι βορὰν ἕξει. περὶ τὰς τοιαύτας δ᾽ ἡδονὰς ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀκολασία ἐστὶν ὧν καὶ τὰ λοιπὰ ζῷα κοινωνεῖ, ὅθεν ἀνδραποδώδεις καὶ θηριώδεις φαίνονται· αὗται δ᾽ εἰσὶν ἁφὴ καὶ γεῦσις. φαίνονται δὲ καὶ τῇ γεύσει ἐπὶ μικρὸν ἢ οὐθὲν χρῆσθαι· τῆς γὰρ γεύσεώς ἐστιν ἡ κρίσις τῶν χυμῶν, ὅπερ ποιοῦσιν οἱ τοὺς οἴνους δοκιμάζοντες καὶ τὰ ὄψα ἀρτύοντες· οὐ πάνυ δὲ χαίρουσι τούτοις, ἢ οὐχ οἵ γε ἀκόλαστοι, ἀλλὰ τῇ ἀπολαύσει, ἣ γίνεται πᾶσα δι᾽ ἁφῆς καὶ ἐν σιτίοις καὶ ἐν ποτοῖς καὶ τοῖς ἀφροδισίοις λεγομένοις. διὸ καὶ ηὔξατό τις ὀψοφάγος ὢν τὸν φάρυγγα αὑτῷ μακρότερον γεράνου γενέσθαι, ὡς ἡδόμενος τῇ

[1118b] ἁφῇ. κοινοτάτη δὴ τῶν αἰσθήσεων καθ᾽ ἣν ἡ ἀκολασία· καὶ δόξειεν ἂν δικαίως ἐπονείδιστος εἶναι, ὅτι οὐχ ᾗ ἄνθρωποί ἐσμεν ὑπάρχει, ἀλλ᾽ ᾗ ζῷα. τὸ δὴ τοιούτοις χαίρειν καὶ μάλιστα ἀγαπᾶν θηριῶδες. καὶ γὰρ αἱ ἐλευθεριώταγυμνασίοις διὰ τρίψεως καὶ τῆς θερμασίας γινόμεναι· οὐ γὰρ περὶ πᾶν τὸ σῶμα ἡ τοῦ ἀκολάστου ἁφή, ἀλλὰ περί τινα μέρη.

***
[10] Ύστερα από την ανδρεία ας μιλήσουμε τώρα για τη σωφροσύνη: και οι δυο τους θεωρούνται, πράγματι, αρετές των άλογων μερών της ψυχής.

Ότι η σωφροσύνη είναι μεσότητα στις ηδονές, το έχουμε ήδη πει (σχετίζεται, πράγματι, λιγότερο, και πάντως όχι με τον ίδιο τρόπο, με τις λύπες)· στην ίδια περιοχή κάνει την εμφάνισή της και η ακολασία. Ας προσδιορίσουμε λοιπόν τώρα ακριβέστερα με ποιές ηδονές σχετίζεται η σωφροσύνη.

Ας δεχτούμε ότι οι ηδονές διακρίνονται σε σωματικές και ψυχικές, όπως είναι π.χ. η αγάπη της τιμής και η αγάπη της γνώσης: και στη μία και στην άλλη από τις δύο αυτές περιπτώσεις ο άνθρωπος χαίρεται με αυτό που αγαπάει, χωρίς να συμμετέχει στη χαρά αυτή το σώμα του, αλλά κατά κύριο λόγο το μυαλό του. Για τους ανθρώπους όμως που επιδιώκουν αυτού του είδους τις αρετές δεν προορίζεται ούτε η λέξη «σώφρονες» ούτε η λέξη «ακόλαστοι»· το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους που επιδίδονται στις υπόλοιπες αρετές που δεν είναι σωματικές· πραγματικά, τους φιλόμυθους ανθρώπους, τους διηγητικούς ανθρώπους, καθώς και όλους αυτούς που ξοδεύουν τις ώρες τους μιλώντας για τυχαία πράγματα, τους λέμε «φλύαρους», όχι όμως «ακόλαστους»,

[1118a] όπως και όλους αυτούς που λυπούνται γιατί έχασαν χρήματα ή φίλους.

Με τις σωματικές ηδονές λοιπόν σχετίζεται, λέω, η σωφροσύνη, και ούτε όμως πάλι με όλες τους. Αυτούς, πράγματι, που χαίρονται με όσα προσφέρει στους ανθρώπους η όραση (χρώματα, σχήματα, ζωγραφιές) δεν τους λέμε ούτε «σώφρονες» ούτε «ακόλαστους» — παρόλο ότι μπορεί κανείς και σ᾽ αυτές τις περιπτώσεις να ευχαριστιέται είτε με τον τρόπο που πρέπει είτε σε υπερβολικό ή ελλιπή βαθμό. Το ίδιο συμβαίνει και με αυτά που μας προσφέρει η ακοή· αυτούς, πράγματι, που ευχαριστιούνται σε υπερβολικό βαθμό με τα τραγούδια ή το θέατρο κανείς δεν τους λέει «ακόλαστους», όπως δεν λέει, επίσης, «σώφρονες» αυτούς που ευχαριστιούνται με τα πράγματα αυτά στο σωστό μέτρο. Ούτε, επίσης, χρησιμοποιούμε τις λέξεις αυτές για τους ανθρώπους που ευχαριστιούνται με τις μυρωδιές, παρά μόνο συμπτωματικά: αυτούς που ευχαριστιούνται με τις μυρωδιές των μήλων, των τριαντάφυλλων ή των θυμιαμάτων δεν τους λέμε «ακόλαστους», λέμε όμως αυτούς που ευχαριστιούνται με τις μυρωδιές των αρωμάτων ή των διάφορων μεζέδων· ο λόγος είναι ότι οι ακόλαστοι ευχαριστιούνται με τις μυρωδιές αυτές, επειδή μέσω αυτών αναθυμούνται τα αντικείμενα των επιθυμιών τους. Μπορεί, φυσικά, να δει κανείς και άλλους ανθρώπους που, όταν πεινούν, ευχαριστιούνται με τις μυρωδιές των φαγητών· το να ευχαριστιέται όμως κανείς σε μόνιμη βάση με αυτού του είδους τα πράγματα δηλώνει ακόλαστο άνθρωπο· γιατί γι᾽ αυτόν όλα αυτά αποτελούν αντικείμενο των επιθυμιών του.

Ούτε υπάρχει στα υπόλοιπα ζώα ηδονή που να σχετίζεται με αυτές τις αισθήσεις, παρά μόνο συμπτωματικά: τα σκυλιά δεν αισθάνονται ευχαρίστηση μυρίζοντας τους λαγούς· ευχαρίστηση αισθάνονται όταν τους τρώνε, η μυρωδιά όμως τα έκανε να αισθανθούν την παρουσία των λαγών. Ούτε και το λιοντάρι αισθάνεται ευχαρίστηση ακούγοντας το μουγκανητό του βοδιού· ευχαρίστηση αισθάνεται όταν το τρώει, με το μουγκανητό όμως αντιλαμβάνεται ότι το βόδι είναι κοντά — και έτσι μοιάζει να ευχαριστιέται με το μουγκανητό. Έτσι επίσης δεν ευχαριστιέται επειδή βλέπει «ή ελάφι ή αγριοκάτσικο», αλλά γιατί θα έχει φαΐ να φάει.

Εν πάση περιπτώσει η σωφροσύνη και η ακολασία σχετίζονται με εκείνες τις ηδονές που και τα άλλα ζώα τις έχουν κοινές με τον άνθρωπο (κάτι που τις κάνει να φαίνονται ότι προσιδιάζουν σε δούλους και σε κτήνη): πρόκειται για την αφή και για τη γεύση. Είναι όμως φανερό ότι και τη γεύση λίγο τη χρησιμοποιούν οι ακόλαστοι, ή και καθόλου. Δουλειά της αίσθησης της γεύσης είναι, πράγματι, η διάκριση των γεύσεων (αυτό δεν κάνουν οι δοκιμαστές των κρασιών και όλοι αυτοί που ξέρουν να νοστιμίζουν τα φαγητά με καρυκεύματα;), δεν βρίσκεται όμως καθόλου —τουλάχιστο των ακόλαστων— σ᾽ αυτήν τη διάκριση η ευχαρίστησή τους, αλλά στην απόλαυση, που σε όλες τις περιπτώσεις προέρχεται από την αφή: στα φαγητά, στα ποτά, σ᾽ αυτό που λέμε: «χαρές της Αφροδίτης». Αυτός είναι και ο λόγος που ευχήθηκε κάποτε ένας καλοφαγάς να ήταν ο οισοφάγος του μακρύτερος και από του γερανού, θέλοντας να πει ότι την ευχαρίστηση την αισθανόταν

[1118b] με την αφή. Η αίσθηση λοιπόν με την οποία σχετίζεται η ακολασία είναι από όλες τις αισθήσεις η πιο κοινή σε όλα τα ζώα, και άρα δικαιολογημένα, λέω, η ακολασία θεωρείται επονείδιστη, αφού υπάρχει μέσα μας όχι γιατί είμαστε άνθρωποι, αλλά γιατί είμαστε ζώα. Το να χαίρεται λοιπόν κανείς με τέτοιου είδους πράγματα και να τα αγαπάει περισσότερο από όλα τα άλλα, είναι κάτι το ζωώδες. Έχουν, άλλωστε, αποκλεισθεί και οι πιο εκλεπτυσμένες από τις ηδονές που σχετίζονται με την αφή, θέλω να πω: αυτές που προκαλούνται στα γυμναστήρια με τη μάλαξη και με το ζέσταμα· γιατί η αφή του ακόλαστου δεν σχετίζεται με ολόκληρο το σώμα, αλλά με ορισμένα μόνο μέρη του.