Δευτέρα 30 Ιουλίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Εὐμενίδες (711-733)

ΧΟ. καὶ μὴν βαρεῖαν τήνδ᾽ ὁμιλίαν χθονὸς
ξύμβουλός εἰμι μηδαμῶς ἀτιμάσαι.
ΑΠ. κἄγωγε χρησμοὺς τοὺς ἐμούς τε καὶ Διὸς
ταρβεῖν κελεύω μηδ᾽ ἀκαρπώτους κτίσαι.
715 ΧΟ. ἀλλ᾽ αἱματηρὰ πράγματ᾽ οὐ λαχὼν σέβεις,
μαντεῖα δ᾽ οὐκέθ᾽ ἁγνὰ μαντεύσῃ νέμων.
ΑΠ. ἦ καὶ πατήρ τι σφάλλεται βουλευμάτων
πρωτοκτόνοισι προστροπαῖς Ἰξίονος;
ΧΟ. λέγεις· ἐγὼ δὲ μὴ τυχοῦσα τῆς δίκης
720 βαρεῖα χώρᾳ τῇδ᾽ ὁμιλήσω πάλιν.
ΑΠ. ἀλλ᾽ ἔν τε τοῖς νέοισι καὶ παλαιτέροις
θεοῖς ἄτιμος εἶ σύ· νικήσω δ᾽ ἐγώ.
ΧΟ. τοιαῦτ᾽ ἔδρασας καὶ Φέρητος ἐν δόμοις·
Μοίρας ἔπεισας ἀφθίτους θεῖναι βροτούς.
725 ΑΠ. οὔκουν δίκαιον τὸν σέβοντ᾽ εὐεργετεῖν,
ἄλλως τε πάντως χὤτε δεόμενος τύχοι;
ΧΟ. σύ τοι παλαιὰς διανομὰς καταφθίσας
οἴνῳ παρηπάφησας ἀρχαίας θεάς.
ΑΠ. σύ τοι τάχ᾽ οὐκ ἔχουσα τῆς δίκης τέλος
730 ἐμῇ τὸν ἰὸν οὐδὲν ἐχθροῖσιν βαρύν.
ΧΟ. ἐπεὶ καθιππάζῃ με πρεσβῦτιν νέος,
δίκης γενέσθαι τῆσδ᾽ ἐπήκοος μένω,
ὡς ἀμφίβουλος οὖσα θυμοῦσθαι πόλει.

***
ΧΟΡΟΣ
Μα τη βαριά την παρουσία μας για τη χώρα
να μην περιφρονήσετε, συμβουλή δίνω
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ
Κι εγώ σας λέω, τους χρησμούς μου και του Δία
φυλαχτείτε μην κάμετε κι άδικα πάνε.
ΧΟΡΟΣ
Για φονικά να γνοιάζεσαι δεν είν᾽ δουλειά σου
κι αγνά δε θα ᾽χεις πια μαντεία χρησμούς να δίνεις.
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ
Να ᾽σφαλε κι ο πατέρας λες, όταν ο πρώτος
Ιξίονας ο φονιάς τού πρόσπεσεν ικέτης;
ΧΟΡΟΣ
Εσύ το λες, μ᾽ αν δεν κερδίσω εγώ τη δίκη,
720 θα νιώσει τότε η χώρ᾽ αυτή πόσο βαραίνω.
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ
Εσύ και μέσα στους παλιούς και μες στους νέους
θεούς τιμή δεν έχεις· και θα σε νικήσω.
ΧΟΡΟΣ
Τα ίδια στου Φέρητα έκαμες τα σπίτια· ανθρώπους
τις Μοίρες έπεισες απέθαντους να κάμουν.
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ
Έναν που σε τιμά, δεν είναι λοιπόν δίκιο
να ευεργετείς, αν τύχει μάλιστα σε ανάγκη;
ΧΟΡΟΣ
Συ ᾽σαι που χάλασες τις παλιές μοιρασιές μας
και με κρασί ξεγέλασες θεές αρχαίες.
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ
Συ ᾽σαι που παίρνοντας σε λίγο τη χαμένη,
730 τ᾽ άβλαβο θα ξερνάς φαρμάκι στους εχθρούς σου.
ΧΟΡΟΣ
Μ᾽ αφού εσύ νεός ποδοπατείς τα γερατειά μου,
στέκω, ως ν᾽ ακούσω την απόφαση της δίκης,
δίβουλη αν πρέπει να οργιστώ μ᾽ αυτή την πόλη.

Ο Κάρλ Μάρξ και η διαλεκτική του καπιταλισμού

Ότι το κεφαλαιοκρατικό σύστημα παραγωγής αποσκοπεί αποκλειστικά στο κέρδος, δεν χρειάζεται επεξηγήσεις. Εξάλλου, αυτή ακριβώς είναι και η σημασία του κεφαλαίου, αφού κεφάλαιο είναι το χρήμα που μπαίνει στην παραγωγή με σκοπό να γεννήσει κι άλλο χρήμα. Το χρήμα που παραμένει ανενεργό με τη μορφή του θησαυρισμού σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί κεφάλαιο, παρά μόνο δυνητικά, καθώς το ανενεργό χρήμα δεν γεννά κέρδη. (Η περίπτωση των τραπεζικών επιτοκίων είναι αμελητέα μπροστά στα κέρδη της πετυχημένης παραγωγής και γι’ αυτό το συσσωρευμένο χρήμα στην τράπεζα κρίνεται αναξιοποίητο και το αναξιοποίητο χρήμα, για τον υγιή καπιταλισμό, είναι σκέτη χασούρα). Ο κεφαλαιοκράτης, επί της ουσίας, δεν ενδιαφέρεται για το προϊόν πάνω στο οποίο θα επενδύσει. Ενδιαφέρεται μόνο για τα κέρδη της παραγωγής. Τα κέρδη γεννιούνται από την υπεραξία των εργατών. Η υπεραξία είναι η απλήρωτη εργασία που καρπώνεται ο κεφαλαιοκράτης. Ο εργάτης χρειάζεται καθημερινά να παράγει αξία την οποία και θα εισπράξει ως μισθό για να εξασφαλίσει τα μέσα συντήρησής του. Ως μέσα συντήρησης ορίζονται τα αγαθά που πρέπει να εξοικονομήσει για να εκπληρωθούν οι καθημερινές του ανάγκες. Αν, με τη βοήθεια της μηχανής, η πεντάωρη εργασία ημερησίως γεννά την αξία των μέσων συντήρησης, ο εργάτης δουλεύει (ας πούμε) δέκα ώρες. Οι υπόλοιπες πέντε ώρες εργασίας αποτελούν αξία που ιδιοποιείται ο κεφαλαιοκράτης, αποτελούν δηλαδή την υπεραξία που λειτουργεί ως κέρδος για τον κεφαλαιοκράτη. Τα έξοδα που απαιτούνται για την παραγωγή του προϊόντος ενσωματώνονται αυτομάτως στην τιμή του ως σταθερό κεφάλαιο. Οι μηχανές, οι κτηριακές εγκαταστάσεις κτλ. ονομάζονται πάγιο κεφάλαιο του σταθερού κεφαλαίου και οι πρώτες ύλες, έξοδα υλικών για τη χρήση των μηχανών, έξοδα θέρμανσης κτλ. ονομάζονται κυκλοφορούν κεφάλαιο του σταθερού κεφαλαίου. Τα έξοδα της μισθοδοσίας των εργατών ονομάζονται μεταβλητό κεφάλαιο.
 
Αν λοιπόν από ένα κεφάλαιο 100 δαπανηθούν τα 80 στο σταθερό κεφάλαιο (πάγιο και κυκλοφορούν) και τα 20 στους μισθούς εργασίας (μεταβλητό κεφάλαιο) και παραχθεί υπεραξία 20 τότε 80+20+20=120. Το ποσό των 120 είναι η αξία του εμπορεύματος και υπερτερεί έναντι 20 από το αρχικό καταβληθέν κεφάλαιο όχι γιατί ο κεφαλαιοκράτης πρόσθεσε αυθαίρετα αυτό το ποσό για να δημιουργήσει το κέρδος του, (αναφερόμαστε σε συνθήκες υγιούς καπιταλιστικής ανάπτυξης κι όχι σε κερδοσκοπικούς αριβισμούς, που βέβαια δεν λείπουν από τον καπιταλισμό) αλλά γιατί αυτή είναι η πραγματική αξία του νεοπαραγόμενου προϊόντος που την απέκτησε από τη συμβολή των εργατών, δηλαδή από τη ζωντανή εργασία, που δημιουργεί αξία. (Η ζωντανή εργασία δημιουργεί αξία από την ίδια την παραγωγική της δύναμη. Ένας γεωργός που παράγει πατάτες και τις πουλά μόνος του, αν για έξοδα παραγωγής – λιπάσματα, φυτοφάρμακα κτλ. – ξοδέψει 50 και τελικά τις πατάτες τις πουλήσει 70, τα 20 που του μένουν στο χέρι – και που βαφτίζουμε κέρδος – ουσιαστικά δεν είναι παρά η ανταλλαγή του χρόνου εργασίας που δαπάνησε στο χωράφι με χρήμα. Με άλλα λόγια δεν μιλάμε για κέρδος, αλλά για ανταλλαγή αξίας. Ο γεωργός προσφέρει την αξία του κεφαλαίου που δαπάνησε και των εργατοωρών του και το κοινωνικό σύνολο, που αγοράζει τις πατάτες, προσφέρει την αντίστοιχη αξία σε χρήμα. Πρόκειται για μια καθόλα ισότιμη συναλλαγή πάνω στα νέα δεδομένα της παραγόμενης αξίας από το γεωργό). Οι εργατοώρες των εργατών μετατρέπουν την αξία των 100 που δαπανήθηκε αρχικά από τον κεφαλαιοκράτη σε 120 ή, ακόμη καλύτερα, ο κεφαλαιοκράτης δαπανώντας 80 για σταθερό κεφάλαιο κατάφερε να παράγει, μέσω της ζωντανής εργασίας άλλα 40 αξία πληρώνοντας όμως μόνο τα 20. Τα υπόλοιπα 20 τα τσεπώνει ο ίδιος και αποτελούν την υπεραξία – δηλαδή το απλήρωτο κομμάτι της εργασίας –  που κατά τον Μαρξ είναι ο μοναδικός δρόμος μέσα στην παραγωγή, που φέρνει χρήμα στον κεφαλαιοκράτη.
 
Η έννοια κέρδος εισάγεται στο Κεφάλαιο του Μαρξ στον 3ο τόμο και διαφοροποιείται από την υπεραξία ως προς τον υπολογισμό της. Στο προηγούμενο παράδειγμα όπου δαπανήθηκε κεφάλαιο 100 (80 σταθερό κεφάλαιο και 20 μεταβλητό) και που παράχθηκε υπεραξία 20 αντιλαμβανόμαστε ότι το ποσοστό της υπεραξίας είναι 100% αφού η υπεραξία αφορά μόνο το κομμάτι της ζωντανής εργασίας 20 (μεταβλητό κεφάλαιο) από το οποίο παράγεται υπεραξία επίσης 20. Το ποσοστό του κέρδους όμως υπολογίζεται με τη διαίρεση της υπεραξίας που καρπώνεται ο κεφαλαιοκράτης προς το συνολικό κεφάλαιο που ενεργοποιήθηκε, δηλαδή το 100, αφού μόνο δαπανώντας 100 ο κεφαλαιοκράτης αποκτά ως προσωπικό κέρδος 20. Με άλλα λόγια το ποσοστό του κέρδους είναι 20%. Παρατηρούμε λοιπόν ότι άλλο το ποσοστό της υπεραξίας κι άλλο το ποσοστό του κέρδους, που προκύπτει από την υπεραξία. Αν αναλογιστούμε ότι η τάση της παραγωγής είναι να αντικαθιστά τον εργάτη από τη μηχανή, αντιλαμβανόμαστε ότι η τάση της παραγωγής δεν είναι άλλη από το να αυξάνει το σταθερό κεφάλαιο και να μειώνει το μεταβλητό κεφάλαιο. Σταδιακά λοιπόν οδηγούμαστε στον κεφαλαιοκράτη που με κεφάλαιο 100 δαπανά τα 90 για σταθερό κεφάλαιο και μόνο τα 10 για μεταβλητό. Αν το ποσοστό της υπεραξίας είναι και πάλι 100% τότε το εμπόρευμα που θα παράγει θα έχει αξία 110 και κατ’ επέκταση η υπεραξία που θα εισπράξει θα είναι μόνο δέκα, έναντι 20 που ήταν πριν. Όσο για το ποσοστό του κέρδους, αυτομάτως θα πέσει στο 10%. Παρακολουθούμε λοιπόν το οξύμωρο σχήμα όπου η μηχανή, σε βάθος χρόνου, ζημιώνει τον κεφαλαιοκράτη. Φυσικά η μηχανή αυξάνει την παραγωγικότητα, αφού επιταχύνει σε μεγάλο ποσοστό την παραγωγή. Με άλλα λόγια στο ίδιο χρονικό διάστημα που ένας εργάτης παρήγε ένα μέγεθος προϊόντος Α, τώρα, με τη βοήθεια της μηχανής, παράγει ένα μέγεθος προϊόντος Β, σαφώς μεγαλύτερο. Αυτό σημαίνει ότι ενώ παλιά από τις 10 ώρες του εργασιακού ωραρίου, ο εργάτης δούλευε τις 5 για τον εαυτό του και τις άλλες 5 για τον κεφαλαιοκράτη, ως υπεραξία, τώρα μπορεί να δουλεύει τις 3 για τον εαυτό του και τις 7 για την υπεραξία του κεφαλαιοκράτη. Αυτή την αλλαγή των ισορροπιών στη διαμόρφωση της υπεραξίας μέσα στο ωράριο εργασίας ο Μαρξ την ονομάζει σχετική υπεραξία. Όμως, όσο κι αν οι συσχετισμοί της σχετικής υπεραξίας ευνοούν τον κεφαλαιοκράτη, το γεγονός ότι το ποσοστό του κέρδους πέφτει δεν αλλάζει, κυρίως αν συνυπολογίσουμε ότι η ταχύτερη μηχανοποιημένη παραγωγή αυξημένης μάζας προϊόντων απαιτούν περισσότερη δαπάνη πρώτων υλών με τη μορφή του σταθερού κεφαλαίου. Όσο κι αν επιβραδύνεται η πτώση του ποσοστού του κέρδους με τη μείωση των εξόδων λόγω μειωμένων τιμών στις πρώτες ύλες (η μαζική παραγωγή μειώνει τις τιμές) ή με τη συρρίκνωση της μισθοδοσίας από την αντικατάσταση των εργατών από τις μηχανές η τάση της μείωσής του δεν αλλάζει σε καμία περίπτωση. Όσο ο κεφαλαιοκράτης χάνει εργάτες, τόσο συρρικνώνει την πηγή της υπεραξίας του, τόσο δηλαδή, σε βάθος χρόνου, συρρικνώνει το ποσοστό του κέρδους του. Το μόνο που μένει είναι η διατήρηση ή και η αύξηση της συνολικής μάζας του κέρδους από την παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων προϊόντων. Με άλλα λόγια, μπορεί το κέρδος να είναι ελάχιστο σε κάθε μονάδα προϊόντος, όμως ο κεφαλαιοκράτης να αποζημιώνεται και να αυξάνει το συνολικό του κέρδος – ως μάζα, όχι ως ποσοστό – με τη διακίνηση υπέρογκων ποσοτήτων προϊόντων. Εδώ ακριβώς κρύβεται η τρομερή ανταγωνιστικότητα των σύγχρονων πολυεθνικών που θέλουν να κατασπαράξουν τους πάντες προκειμένου να διακινούν προϊόντα μόνο οι ίδιες. Γιατί μόνο με την πώληση τεράστιων ποσοτήτων μπορούν να υπερκαλύψουν την πτώση που έχουν στα ποσοστά του κέρδους λόγω της μηχανοποιημένης παραγωγής: «Αν πέσει το ποσοστό του κέρδους, τότε, από τη μια μεριά, το κεφάλαιο εντείνει τις δυνάμεις του για να μπορέσει ο ξεχωριστός κεφαλαιοκράτης, χρησιμοποιώντας καλύτερες μέθοδες κλπ, να συμπιέσει την ατομική αξία της μονάδας του εμπορεύματός του κάτω από τη μέσα κοινωνική αξία του και να βγάλει έτσι, με δοσμένη την αγοραία τιμή, ένα έκτακτο κέρδος. Από την άλλη μεριά, αναπτύσσεται η κερδοσκοπία και η γενική εύνοια της κερδοσκοπίας από τις μανιώδεις προσπάθειες με νέες μέθοδες παραγωγής, με νέες επενδύσεις κεφαλαίου, με νέες τυχοδιωκτικές περιπέτειες να εξασφαλίσουν κάποιο έκτακτο κέρδος, που να είναι ανεξάρτητο από το γενικό μέσο όρο και που να υψώνεται πάνω από αυτόν». Η συμπίεση της ατομικής αξίας του εμπορεύματος κάτω από την κοινωνική του αξία με δοσμένη την αγοραία τιμή είναι η περαιτέρω ανάπτυξη της ταχύτητας και της αυτοματοποίησης των μηχανών που θα παράγει το προϊόν φτηνότερα από το μέσο κόστος παραγωγής και θα φέρει περισσότερα κέρδη, αφού, για κάποιο χρονικό διάστημα τουλάχιστον, η τιμή πώλησης δεν θα πέσει. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται η ασύλληπτη κερδοφορία της παραγωγικής πρωτοπορίας που προσφέρουν οι εξελιγμένες μηχανές. Ο κεφαλαιοκράτης – κάτοχος της νέας μηχανής παράγει φτηνότερα ακολουθώντας όμως τις τιμές τις αγοράς (ή και ρίχνοντάς τες λίγο αυξάνοντας τις πωλήσεις) αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.
 
Όμως ταυτόχρονα, σε βάθος χρόνου, σε μια σχέση απολύτως αντιφατική, ρίχνει ακόμη περισσότερο το ποσοστό του κέρδους. Και κάπου εδώ βρίσκεται η κατά Μαρξ διαλεκτική του καπιταλισμού που κρύβει το σπόρο της καταστροφής του μέσα στην ίδια τη λειτουργία και τον τρόπο ανάπτυξής του. Και κάπου εδώ βρίσκεται και η λογική της παγκοσμιοποίησης που λειτουργώντας σαν νέα μηχανή εκμηδενίζει τα έξοδα παραγωγής σαρώνοντας όλους τους μικρότερους κεφαλαιοκράτες που δεν έχουν τη δυνατότητα μεταφοράς σε χώρες χαμηλού παραγωγικού κόστους, που δεν έχουν δηλαδή πρόσβαση στην νέα παραγωγική πρωτοπορία. Φυσικά τα κέρδη είναι υπέρογκα, όπως κάθε μηχανής που πρωτοχρησιμοποιείται: «Αλλά κάθε τέτοια νέα μέθοδος παραγωγής φτηναίνει τα εμπορεύματα. Γι’ αυτό στην αρχή ο κεφαλαιοκράτης τα πουλά πάνω από την τιμή παραγωγής τους, ίσως και πάνω από την αξία τους. Τσεπώνει τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα έξοδα παραγωγής τους και στην αγοραία τιμή των υπόλοιπων εμπορευμάτων, που έχουν παραχθεί με υψηλότερο κόστος παραγωγής. Μπορεί να το κάνει αυτό, γιατί ο μέσος όρος του κοινωνικά απαιτούμενου χρόνου εργασίας για την παραγωγή αυτών είναι μεγαλύτερος από το χρόνο εργασίας που απαιτείται με τη νέα μέθοδο παραγωγής. Η διαδικασία παραγωγής του στέκει πάνω από το μέσο όρο της κοινωνίας. Ο συναγωνισμός όμως τη γενικεύει και την υποτάσσει στο γενικό νόμο. Τότε αρχίζει η πτώση του ποσοστού του κέρδους – ίσως πρώτα σ’ αυτήν τη σφαίρα παραγωγής, που εξισώνεται έπειτα με τις άλλες. Έτσι η πτώση αυτή είναι εντελώς ανεξάρτητη από τη θέληση του κεφαλαιοκράτη».

Τα χάδια είναι τροφή για την καρδιά

Τα χάδια ενισχύουν τους δεσμούς και μεταδίδουν συναισθήματα. Ωστόσο, δεν εφαρμόζουμε αυτή την υπέροχη ένδειξη αγάπης όσο συχνά θα έπρεπε.

Τα χάδια είναι ένας τρόπος να δείξετε την αγάπη σας και να ενισχύσετε τις σχέσεις σας, να ξυπνήσετε τα συναισθήματα, τα αισθήματα και τις απλές απολαύσεις. Το δέρμα σας περιέχει αμέτρητους υποδοχείς που ανακουφίζουν από το άγχος, αυξάνουν τα συναισθήματα ευτυχίας και ενδυναμώνουν τους δεσμούς.

Πλέον είναι αποδεκτό ότι δεν είναι ευπρόσδεκτα όλα τα χάδια και ότι δεν είναι οποιαδήποτε φυσική επαφή άνετη ή ευχάριστη. Η δεκτικότητα στην παροχή φροντίδας επαφίεται αποκλειστικά σε εκείνους που κατέχουν μία θέση στην καρδιά σας. Και είτε το πιστεύετε είτε όχι, είναι σχεδόν σαν μια ουσιαστική μορφή «ανατροφής».

Ένα μωρό χρειάζεται τα χάδια προκειμένου να αισθάνεται ότι αγαπιέται και για να αναπτυχθούν σωστά οι δομές του εγκεφάλου του. Με τη σειρά του, ένας σύντροφος που δεν κατανοεί τη σοφή τέχνη της επαφής – αυτές τις απλές χειρονομίες και τις ευγενικές λέξεις που κάνουν θαύματα για δύο άτομα που είναι ζευγάρι- δεν μπορεί να εκτιμήσει πλήρως μια σχέση.

Στο παρόν άρθρο θα θέλαμε να μιλήσουμε περισσότερο για τα οφέλη που έχουν για την υγεία σας τα χάδια και οι απλές πράξεις αγάπης.

Φροντίζοντας με τις αισθήσεις και την καρδιά

Το δέρμα σας περιέχει πάνω από 5 εκατομμύρια απολήξεις νεύρων που μεταδίδουν τα συναισθήματα και τις αισθήσεις που λαμβάνετε από το περιβάλλον σας.

Το δέρμα μεταδίδει αισθήσεις κρύου, θερμότητας, αποτροπής, ευχαρίστησης, διάθεσης και πολλών συναισθημάτων. Σκεφτείτε τα θεραπευτικά χάδια μιας μητέρας προς το παιδί της, αυτά ενός φίλου που προσφέρει την υποστήριξή του ή αυτά του συντρόφου σας για να σας δείξει αληθινή αγάπη και στοργή.

Δεν μπορούμε επίσης να ξεχάσουμε αυτό το προφανές γεγονός: όλα τα ζωντανά όντα αναζητούν και απολαμβάνουν την αφή των άλλων. Τα ζώα χαϊδεύουν το ένα το άλλο και τα κατοικίδια δείχνουν επίσης αγάπη προς εμάς. Είναι ένας τύπος γλώσσας που προέρχεται απευθείας από τον συναισθηματικό κομμάτι του εγκεφάλου, ο οποίος κατανοεί τα οφέλη της αφής.


Τα χάδια είναι η τέχνη της ενσυναίσθησης

Όποιος προσφέρει το χάδι του καταλαβαίνει ότι αυτή η δράση είναι ευχάριστη, ότι η αίσθηση του δέρματος εκείνου που αγαπάς δημιουργεί μια θετική και υγιή σχέση.

  • Τώρα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι κάποιοι άνθρωποι τείνουν να συνδέουν τα χάδια αποκλειστικά με την ερωτική εξάσκηση ή τα πρώτα στάδια της σεξουαλικής διέγερσης.
  • Η τέχνη των χαδιών δεν προορίζεται αποκλειστικά για το σεξ, αλλά είναι ένα ουσιαστικό μέρος της ανθρώπινης επικοινωνίας. Είναι ένας τρόπος να μοιραστείτε έναν δεσμό, είτε πρόκειται για ένα μέλος της οικογένειας, είτε για έναν στενό φίλο είτε για έναν σύντροφο.
  • Χαϊδεύω γιατί ξέρω ότι ο άλλος/η άλλη το χρειάζεται, επειδή ξέρω ότι θα τον/την βοηθήσει να αισθανθεί την στήριξη, την αγάπη και την εκτίμηση. Όλα αυτά αντικατοπτρίζουν την ενσυναίσθηση που προέρχεται από κάποιον που θέλει μονάχα να σας βοηθήσει να νιώσετε καλύτερα. Ωστόσο, πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου ότι μερικοί άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα χάδια και τις αγκαλιές σαν μια λεπτή έκφραση μιας μορφής εγωισμού που μπορεί να είναι προβληματική.

Οξυτοκίνη, η ‘κόλλα’ των συναισθηματικών σχέσεων

Η οξυτοκίνη, εκτός από ορμόνη, είναι και ένας νευροδιαβιβαστής. Θα μπορούσε να οριστεί ως η «κόλλα» που συνδέει τα ζωντανά όντα μέσω της προώθησης της αγάπης, της στοργής και της φροντίδας, της μείωση του στρες, της ενίσχυσης του δεσμού μεταξύ των ζευγαριών και μεταξύ της μητέρας και του παιδιού.
  • Η οξυτοκίνη παράγεται στον υποθάλαμο και εκκρίνεται από την υπόφυση πριν διασπαστεί σε ολόκληρο το σώμα.
  • Αυτό η συναρπαστική χημική ουσία ενθαρρύνει συμπεριφορές όπως είναι η ενσυναίσθηση, η φροντίδα, η συμπόνια, καθώς και η αυξανόμενη σεξουαλική επιθυμία, ακόμη και η παραγωγή γάλακτος σε θηλάζουσες μητέρες.
  • Όσο περισσότερο οξυτοκίνη υπάρχει στο σώμα σας, τόσο λιγότερο επιθετική είναι η συμπεριφορά σας. Είναι πραγματικά εκπληκτικό.

Εγκαταλείποντας τον φόβο να αγγίξουμε τους αγαπημένους μας

Μερικοί άνθρωποι είναι ντροπαλοί, ανασφαλείς και δεν είναι συνηθισμένοι στην φυσική επαφή. Αυτό μπορεί να τους δυσκολέψει στο να οικοδομήσουν ουσιαστικές σχέσεις με άλλους, αν αποφύγουν τη χρήση αυτού του τύπου επικοινωνίας.

Η αγάπη που δεν εκφράζεται με το άγγιγμα, την αγκαλιά, το φιλιά ή το αγκάλιασμα είναι ένας ανεπαρκής τύπος αγάπης που συχνά αφήνει πίσω του πολλά θύματα στο πέρασμά του. Αυτοί οι άνθρωποι δεν βγαίνουν κερδισμένοι.
  • Μην διστάσετε να χρησιμοποιήσετε αυτό το είδος επικοινωνίας χωρίς λόγια. Δώστε σε αυτές τις καθημερινές χειρονομίες μια δοκιμή. Ένα χάδι στο μάγουλο, το χέρι, μια αγκαλιά το πρωί ή όταν λέτε αντίο ή ένα απροσδόκητο φιλί, αυτά είναι τα μικρά πράγματα που σας κρατούν μαζί με τον άλλον/την άλλη.
  • Μην παραλείπετε να δημιουργήσετε έναν ιδιαίτερο δεσμό με τα παιδιά σας, επιβεβαιώνοντας ότι δέχονται επαφή με το δέρμα της μητέρα τους, όπως τα μωρά, αλλά και πολλές αγκαλιές και χάδια καθώς μεγαλώνουν.
  • Είναι γεγονός ότι θα έρθει μια εποχή που θα το αποφεύγουν λόγω υπερηφάνειας, αλλά ο καθένας απολαμβάνει τα χάδια από ένα αγαπημένο.
Είναι μια χειρονομία που δείχνει την υποστήριξή σας, σαν να λέτε «Θα είμαι πάντα εκεί για σένα» ή «είσαι ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής μου».

Η καλή προσωπική ζωή γίνεται έμπνευση

Πόσο πιο όμορφη θα ήταν η ζωή κι η καθημερινότητά σου αν ξυπνούσες ευτυχισμένος κάθε πρωί. Αν πήγαινες με χαμόγελο κάθε μέρα στη δουλειά. Αν έλεγες καλημέρα και την εννοούσες. Αν αντιμετώπιζες τη δουλειά σαν ευλογία κι όχι σαν αγγαρεία. Ουτοπικό; Για σένα που έχεις μόνιμα αρνητική στάση στα πράγματα ναι.

Η ζωή περνά από μπροστά μας και χάνεται με ταχύτητα φωτός. Βρισκόμαστε μονίμως σε μια αναμονή. Περιμένουμε τα Σαββατοκύριακα για να διασκεδάσουμε, τις καλοκαιρινές διακοπές για να απολαύσουμε λίγες στιγμές ευτυχίας και χαλάρωσης, λες και μόνο τότε δικαιούμαστε να είμαστε καλά. Μα η ζωή δεν είναι μόνο οι δυο μέρες της βδομάδας κι οι δυο βδομάδες του καλοκαιριού. Ούτε ξεκινά μετά τη δουλειά. Ένα σημαντικό κομμάτι της ανήκει στη δουλειά κι επηρεάζει άμεσα την υπόλοιπη ζωή μας, μα δεν είναι το παν. Η ευτυχία κατοικεί αλλού.

Τι να το κάνεις όταν έχεις χτίσει μια καριέρα, επενδύοντας όλο το χρόνο σου εκεί, μα όταν ανοίγεις την πόρτα του σπιτιού σου το βράδυ δεν υπάρχει κανείς να σε περιμένει παρά μόνο η μοναξιά σου; Αν δεν υπάρχει κανείς να μοιραστείς την επιτυχία σου; Αν το πρωί δεν έχεις μια αγκαλιά να χωθείς μέσα και να πεις αυτή την πρώτη καλημέρα; Από πού θα αντλήσεις δύναμη να συνεχίσεις αν εσύ μέσα σου δε νιώθεις πλήρης; Αν υπάρχει αυτό το κενό στη ζωή σου, τότε τι περιμένεις; Δεν πρόκειται να γεμίσει με παραπάνω ώρες στο γραφείο. Κάνε στροφή κι άλλαξε ό,τι δε σε εκφράζει.

Κοίταξες να βρεις τι σου φταίει; Τι σου λείπει; Γιατί για κάποιο λόγο ξυπνάς κάθε πρωί μες τα μούτρα και τα νεύρα, χωρίς καθόλου όρεξη για δουλειά. Κι όταν είσαι εκεί λειτουργείς μηχανικά. Πόσο διαφορετικά θα ξυπνούσες αν κοιμόσουν ήρεμος το βράδυ, αν ήσουν ευχαριστημένος με τη ζωή σου, έχοντας κατασταλάξει σε αυτά που εσύ χρειάζεσαι.

Πόσο σημαντικό είναι να κοιτάζουμε τις προσωπικές μας ανάγκες πρώτα. Να μας φροντίζουμε και να μας αγαπάμε περισσότερο. Να νοιαζόμαστε πρώτα για την ψυχική μας υγεία, αφού αν είμαστε καλά μέσα μας όλα τα άλλα έρχονται. Εμείς ορίζουμε την ευτυχία μας. Κανένας άλλος δε θα νοιαστεί για να είμαστε εμείς ευτυχισμένοι αν οι ίδιοι δεν το κυνηγήσουμε. Δεν το καταλαβαίνουμε όμως. Καμιά φορά, μας παρασύρουν οι ρυθμοί της καθημερινότητας και τρέχουμε να τα προλάβουμε όλα μες στο άγχος, σε σημείο που ξεχνάμε να ζήσουμε. Δε συνειδητοποιούμε πως αυτοί οι ρυθμοί κάποια στιγμή θα εξαντλήσουν την ενέργειά μας.

Από εμάς εξαρτώνται τα πάντα. Γιατί η δύναμη κι η ενέργεια πηγάζουν από μέσα μας. Κι όταν το μέσα μας είναι ολοκληρωμένο κι ισορροπημένο, τότε μπορούμε να αποδώσουμε καλύτερα, γιατί πολύ απλά είμαστε γεμάτοι κι έτοιμοι να διοχετεύσουμε όλη αυτή την ενέργεια στη δουλειά μας. Έχουμε τη διάθεση να δημιουργήσουμε και την τρέλα να κατακτήσουμε τον κόσμο. Μπορούμε να κάνουμε θαύματα άμα θέλουμε.

Το μυστικό είναι να βρεις εκείνη τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην προσωπική κι επαγγελματική σου ζωή και να περπατήσεις πάνω σ’ αυτή με σταθερά βήματα. Δώσε τη βαρύτητα που αρμόζει στο καθετί. Η προσωπική ευτυχία, η ψυχική υγεία κι η επαγγελματική κατάρτιση είναι αλληλένδετα. Κι όταν βρίσκονται σε ισορροπία όλα δουλεύουν αρμονικά, συμπληρώνοντας το ένα το άλλο.

Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι αυτοί που δίνονται με όλο τους το είναι. Έχουν, βλέπεις, ανεξάντλητα αποθέματα. Κι η στάση τους αυτή είναι που τους δίνει το σθένος να παλεύουν κάθε μέρα για να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν και να φτάσουν εκεί που ονειρεύονται. Γιατί στα όνειρά τους δεν υπάρχουν όρια. Εκεί αρχίζει κι η μαγεία της ζωής.

Ψυχοσωματικά συμπτώματα: O καινούριος σας σύμμαχος

Όλο και περισσότερο άνθρωποι ακούν από το γιατρό τους να τους λέει «Οι εξετάσεις σου είναι μια χαρά. Αυτό που έχεις είναι ψυχολογικό». Η αντίδραση των περισσότερων ασθενών είναι να κάνουν ότι μπορούν για να εξαλείψουν το σύμπτωμα, κάτι που φυσικά οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει οδηγήσει τους περισσότερους ανθρώπους να μην εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Φυσικά, για να εκφράσει κάποιος τα συναισθήματά του θα πρέπει πρώτα να τα έχει αναγνωρίσει: χρονοβόρο! Είναι τόσες πολλές οι ώρες εργασίες και τόσες πολλές οι υποχρεώσεις που έχουν περισσότεροι από εμάς, που το να «αισθανθούν» και να «βιώσουν» φαντάζει πολυτέλεια!

Έτσι λοιπόν, το σώμα καλείται να κάνει τη δύσκολη δουλειά. Να αντιδράσει ανθρώπινα σε κάτι απάνθρωπο! Να εξωτερικεύσει το συναίσθημα, που για τόσο καιρό ήταν ξεχασμένο. Καταπίεση, άγχος, συγκρούσεις, πιέσεις… όλα πρέπει να ξεχαστούν, να καταχωνιαστούν, να ξεπεραστούν. Το σύμπτωμα, λοιπόν, έρχεται να μας υπενθυμίζει ότι είμαστε ανθρώπινοι.

Το σώμα μέσω του συμπτώματος θυμάται ό,τι έχει προσπαθήσει να ξεχάσει ο νους. Αποτελεί μόνο την πρόσοψη για κάτι βαθύτερο. Το σώμα αποθηκεύει και οι σωματοποιήσεις και οι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις γίνονται φορείς της βιολογικής μνήμης του ανθρώπου. Αυτό που παρουσιάζεται στο «εδώ και τώρα» σαν ένα ανησυχητικό και ακατανόητο σύμπτωμα, πρέπει να αποκρυπτογραφηθεί, να διαβαστεί. Τα συμπτώματα είναι οι θεματοφύλακες μιας μνήμης που είχε απορριφθεί, των συναισθημάτων που έχουν καταχωνιαστεί.

Έτσι, λοιπόν, το σύμπτωμα δίνει στον άνθρωπο την ευκαιρία να γίνει ανθρώπινος και να ακούσει τα συναισθήματά του. Του δείχνει την ανθρώπινη πλευρά της ζωής! Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν να ακολουθήσουν φαρμακευτική αγωγή εξαλείφοντας έτσι κάθε συναίσθημα και χάνοντας την ευκαιρία απλά να είναι ανθρώπινοι.

Η συνταγή της επιτυχίας στις σχέσεις είναι σχετικά απλή. Η εκτέλεση είναι δύσκολη…

Τι κάνει τα ζευγάρια ευτυχισμένα; Τι είναι ευτυχία στην σχέση;

Ποια είναι τα συστατικά μιας επιτυχημένης συνταγής;   

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα υλικά είναι απλά, εύκολα μπορεί να τα εντοπίσει κανείς, εύκολα να τα αποκτήσει. Υπάρχει όμως μια μεγάλη δυσκολία, συχνά ανυπέρβλητη: H εκτέλεση της συνταγής! Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο....

Τι χρειάζεται ένα ζευγάρι για μια καλή και ισορροπημένη σχέση:

Αγάπη, κατανόηση, εμπιστοσύνη, υπομονή, υποχωρητικότητα, υποστήριξη, σεξουαλικότητα, ερωτισμός, ανανέωση... αν υπάρχουν και λίγα χρήματα ακόμη καλύτερα, αλλά γίνεται και χωρίς αυτά.

Η δυσκολία έγκειται στην πρόσμιξη των υλικών, όχι τόσο στην δοσολογία. Τις δόσεις μην τις τσιγκουνεύεστε: ρίξτε άφθονες ποσότητες- όσο περισσότερο , τόσο καλύτερα. Τι να προσέξει κανείς μήπως παραπέσει: την αγάπη, τον έρωτα, την εμπιστοσύνη ή την κατανόηση;

Μην φοβάστε τα υλικά, δώστε άφοβα! Να επαναλάβουμε ότι η δυσκολία βρίσκεται στην πρόσμιξη, στην χημεία και πρωταρχικά στην διαθεσιμότητά τους. Γιατί βασική προϋπόθεση για την επιτυχή εκτέλεση της «συνταγής», είναι η αμοιβαιότητα στην διαθεσιμότητα. Αλλιώς αργά ή γρήγορα θα «κόψει». Αντιθέτως, για να «δέσει», χρειάζονται ισόποσες ή έστω μερικές ισόποσες δόσεις των άνωθεν υλικών. Χρειάζεται υπομονή στο ανακάτεμα, αφήστε τον χρόνο να κάνει την δουλειά του....

Μην βιάζεστε να βγάζετε συμπεράσματα, παρά μόνο αν ξέρετε ότι δεν θέλετε καν να δοκιμάσετε. Τότε μπορείτε άφοβα να παραιτηθείτε της προσπάθειας. Διαφορετικά συνεχίστε το ανακάτεμα. Η αλληλεπίδραση των υλικών του άλλου έχει να σας μάθει πολλά...

Η συνταγή της ευτυχίας στις σχέσεις είναι σχετικά απλή. Η εκτέλεση είναι δύσκολη (εξαιρούνται τα fast και junk food!).

Πώς να συγκριθεί όμως η νοστιμιά ενός καλομαγειρεμένου σπιτικού φαγητού με κάτι πρόχειρο απέξω...

Είμαι σε αδιέξοδο...

Καθώς βαδίζεις, το τοπίο αλλάζει… Μήπως χρειάζεσαι νέα πυξίδα, χάρτη, και παπούτσια…; Συχνά γίνομαι μάρτυρας της παρακάτω αφήγησης:
 
«Είμαι σε αδιέξοδο...
 
Η σκέψη και η έγνοια μου αναλώνεται συνήθως σε μικρά, ασήμαντα πράγματα.
 
Βασανίζομαι, αυτομαστιγώνομαι για γεγονότα της καθημερινότητας, δίνοντας στα στο μυαλό μου βαρύτητα δυσανάλογη με αυτήν που πραγματικά έχουν...
 
Γίνομαι ψυχικά «ράκος», κάνοντας ατελείωτες υποθέσεις, φτιάχνοντας σενάρια, προσπαθώντας να αναλύσω διανοητικά καταστάσεις την καθημερινότητας που, ρεαλιστικά μιλώντας, έχουν λίγη σημασία για μένα...
 
Το κεφάλι μου κουράζεται, βαραίνω συναισθηματικά, συχνά χάνω τον ύπνο μου. Αισθάνομαι σωματική κόπωση. Βρίσκομαι σ ψυχικό αδιέξοδο... Κι όλα αυτά, για το τίποτα...».
 
Ρωτώ: «Πώς είναι κατά τ' άλλα η ζωή σου; Την χαίρεσαι; Υπάρχουν στην καθημερινότητα σου στιγμές απόλαυσης και χαράς;»
 
Μου απαντά: «Η αλήθεια είναι πως έχω μια/έναν καλό σύζυγο/ σύντροφο. Έχω τα παιδάκια μου υγιή. Τους γονείς μου που μας νοιάζονται και μας φροντίζουν. Κι εγώ καλά είμαι στην σωματική μου υγεία... Έχω μια καλή δουλειά, και σχετικά έχω και οικονομική ευχέρεια. Μοιάζει να μην πάει κάτι στραβά, να μην μου λείπει τίποτα. Κανονικά θα έπρεπε να μαι ευτυχισμένος, αλλά δεν είμαι....».
 
Φτάνοντας κανείς κοντά στο δεύτερο μισό της ζωής, έχει διανύσει αρκετά χρόνια φορώντας με επιτυχία την πολυάριθμα προσωπεία: του καλού παιδιού, του επιμελούς μαθητή και φοιτητή, του φροντιστικού συντρόφου και συζύγου, της ευχάριστης νύφης, ή γαμπρού, του βολικού φίλου πάντα πρόθυμο να ακούει τον άλλον, του αποτελεσματικού εργαζόμενου, του υπερπροστατευτικού γονιού, κ.α.
 
Αντίστοιχα, αρκετοί από τους διαθέσιμους ρόλους και τα προσωπεία, επειδή ίσως η υπόδησή τους θα προκαλούσε δυσάρεστα συναισθήματα στον εαυτό και τους άλλους, μείναν αφόρετα, ανενεργά, αχρησιμοποίητα.
 
Παραδείγματος χάριν, αυτά του αμελούς κι «ανόητου» μαθητή, του διεκδικητικού συντρόφου, της αντιδραστικής κι ανυποχώρητης νύφης, του ανθρώπου που εκουσίως, χωρίς εντοπισμένο λόγο και στόχο, δίχως ορατή σκοπιμότητα, μένει στο κενό, χωρίς... αλεξίπτωτο.
 
Αρκετοί άνθρωποι, για μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής τους, επέτρεψαν στους ρόλους, τα στερεότυπα, και στην ανάγκη τους για κοινωνική συμμόρφωση να τους χρησιμοποιούν σαν να ήταν μαριονέτες.
 
Σχεδόν αυτοματοποιημένα υποτάχθηκαν στις συλλογικές απαιτήσεις του στενού οικογενειακού κύκλου και της ευρύτερης κοινωνίας, ταυτίζοντάς τες λανθασμένα με τις προσωπικές τους επιδιώξεις, στόχους κι «οράματα».
 
Κάποια στιγμή όμως έρχεται για πολλούς η στιγμή που η εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στην ατομική επιταγή για κοινωνική συμπόρευση με τις προσδοκίες των άλλων και την ανάγκη για εξατομίκευση γίνεται εμφανής κι αναπόφευκτη, διεκδικώντας την θέση της και τους δικούς της στόχους στην ψυχική τους ζωή.
 
Ο άνθρωπος που πιέζεται απ' αυτήν την σύγκρουση δεν αρκείται πια στην μερική διευθέτηση των συνεχών συμβιβασμών, δεν βρίσκει καμιά ανακούφιση στην «λύση» της «χρυσής τομής».
 
Αν και η ζωή κυλά ομαλά με βάση τις ανάγκες και προοπτικές του χθες, οι εξελισσόμενοι σκοποί της ψυχής απαιτούν νέα οργάνωση, καινούργιους τρόπους σχέσεων με τους άλλους, τη θυσία του βολέματος, ρηξικέλευθες διαπροσωπικές λύσεις και ενέργειες.
 
Ο άνθρωπος που συμβιβάστηκε έως σήμερα στις «λύσεις» και τις απόψεις των άλλων για την προσωπική του ζωή, χρειάζεται τώρα να στραφεί βαθιά μέσα του ώστε να αφουγκραστεί με ενδιαφέρον κι αγωνία το σχέδιο που η ψυχή του απεργάζεται για τον ίδιο.
 
Να διερευνήσει τις δυνατότητες και τις προοπτικές της.
 
Να βρει τρόπους ώστε να εμπεριέξει τις δικές του αντιφατικές επιθυμίες, αλλά και τις συγκρούσεις που πιθανά να προκαλούνται ανάμεσα στον ίδιο και τους στενούς του άλλους, οι οποίοι απαιτούν από κείνον να παραμείνει αδιαφοροποίητος, στοιχισμένος στην οικογενειακή και κοινωνική προοπτική της συμπόρευσης κι ομοφωνίας.
 
Χρειάζεται να αντιμετωπίσει τους φόβους του για τις νεοεμφανιζόμενες επιθυμίες του.
 
Να γίνει «σκληρός» με τις απαιτήσεις των οικείων του προσώπων που διεκδικούν τα κεκτημένα τους δικαιώματα επάνω του.
 
Πρώτα απ' όλα, η κρυμμένη ψυχική περιοχή στην οποία οι ενδοψυχικές συγκρούσεις λαμβάνουν χώρα, χρειάζεται να βγει στην επιφάνεια της επίγνωσης ώστε να γίνει αντικείμενο ενσυνείδητης επεξεργασίας από τον άνθρωπο που ζητάει να εξατομικευθεί. 
 
Όταν ο άνθρωπος που επιθυμεί να ανακαινισθεί βλέπει κατάματα το «θεριό» με το οποίο παλεύει, απ' την μια το εσωτερικό «τέρας» παίρνει ρεαλιστικές διαστάσεις, κι απ΄την άλλη, ο αγώνας του μαζί του γίνεται πιο νηφάλιος και συνειδητός.
 
Σ' αυτήν την περίπτωση, η προοπτική της συνάντησης με νέους σκοπούς, στόχους κι αξίες τροφοδοτεί την ψυχή με πρόθεση κι ενέργεια κατανόησης, με νόημα κι ελπίδα.

Η Μοναξιά της Απόρριψης

Η αγάπη δε χρειάζεται να πληγώνει, δυστυχώς όμως φαίνεται ότι σε μερικές περιπτώσεις αυτό ακριβώς κάνει.

Όταν ακούμε τραγούδια αγάπης, το κεντρικό θέμα τους είναι συνήθως η ανεκπλήρωτη αγάπη. Κάποιος που έφυγε, που απάτησε, που υποσχέθηκε και δεν τήρησε τις υποσχέσεις του, που ζήλεψε ή έκανε τον άλλον να ζηλέψει, θυελλώδη συναισθήματα, προδοσίες, λύπη, μοναξιά.   

Η αγάπη είναι τόσο έντονα θετικό συναίσθημα από μόνη της, που ίσως τελικά είναι αναπόφευκτο να φέρνει και κάποιον πόνο σε ορισμένες περιπτώσεις.

Κατά κάποιον τρόπο πρόκειται για το νόμο της φύσης σχετικά με τα αντίθετα: για κάθε δύναμη υπάρχει και μια ίση αλλά αντίθετη δύναμη, η οποία εξισορροπεί την πρώτη.

Για κάθε περίπτωση όπου η αγάπη ανυψώνει τον άνθρωπο στα ουράνια, υπάρχει και ο νόμος τη βαρύτητας που τον προσγειώνει στη γη, άλλοτε με απότομη πτώση και άλλοτε με μια ανάλαφρη, σταθερή πορεία προσγείωσης.

Το πάθος

Το πάθος είναι μια πολύχρωμη πεταλούδα που πετάει ελεύθερη στον αέρα, ανεβαίνει στα ουράνια, αλλά δύσκολα φυλακίζεται στο δίχτυ.

Το πάθος είναι μια κατάσταση τεράστιας ψυχικής απόλαυσης. Ενδυναμώνει την ψυχή, συναρπάζει, ενθουσιάζει, ερεθίζει, εντυπωσιάζει.

Οι άνθρωποι θυμούνται την πρώτη τους αγάπη και το καρδιοχτύπι που συνδέεται με αυτή.

Σε μια μακροχρόνια σχέση οι άνθρωποι θυμούνται με λαχτάρα το πρώτο τους ραντεβού. Η πρώτη αγάπη και το πάθος του πρώτου ραντεβού μιας σχέσης ξεκλειδώνουν συναισθήματα που μπορεί να ήταν ξεχασμένα για καιρό: ψυχική ευφορία, γαλήνη, τρυφερότητα, διέγερση, ζήλεια, ενθουσιασμό, τέλεια ένωση, και η λίστα συνεχίζεται.

Το πάθος είναι μια γλυκιά αναισθησία που τυφλώνει τον άνθρωπο σε κάθε τι που μπορεί να παρέμβει ανάμεσα στον ίδιο και το αντικείμενο του πάθους του. Η αγάπη, στη σκηνή του πάθους, έχει μια τεράστια δύναμη εκείνη τη στιγμή, που μπορεί να ξεπεράσει το κάθε τι.

Όταν η κρίση αντικαθίσταται με μια γερή δόση πάθους, τότε οι άνθρωποι έχουν την τάση να παίρνουν αποφάσεις διαφορετικές από αυτές που θα έπαιρναν συνήθως.

Ο άντρας ή η γυναίκα που λειτουργεί με βάση το πάθος και λιγότερο τη λογική εμπλέκεται σε μια σχέση με ένα άτομο που είναι παντρεμένο ή με κάποιον άλλο τρόπο μη διαθέσιμο. Κάνει σχέση ή ακόμα και παντρεύεται ένα άτομο με το οποίο αντιλαμβάνεται ότι έχει μεγάλες διαφορές, αλλά ελπίζει ότι αυτές θα εξομαλυνθούν με το πέρασμα του χρόνου (κάτι που δε γίνεται και οδηγεί σε άλλα προβλήματα).

Όταν το πάθος εξατμίζεται, όπως συμβαίνει πάντα, τότε τα πράγματα, τα ελαττώματα, οι αδυναμίες, τα προβλήματα εμφανίζονται στι πραγματικές τους διαστάσεις.

Αυτή η συνειδητοποίηση οδηγεί σε χωρισμό. Το άτομο πληγώνεται. Η αίσθηση που έχει είναι ότι δεν αγαπήθηκε, ότι δεν πήρε όσα έδωσε. Τότε φαίνεται ότι η αγάπη πληγώνει.

Τι είναι αυτό που πληγώνει;

Η αλήθεια είναι ότι δεν πρόκειται για την αγάπη καθ’ αυτή που πληγώνει, αλλά για το ότι το άτομο παύει να είναι ερωτευμένο και απομακρύνεται, προξενώντας στον σύντροφό του στεναχώρια.

Και όσο πιο ερωτευμένος είναι κανείς, όσο μεγαλύτερο πάθος έχει, τόσο μεγαλύτερη και πιο απότομη είναι η πτώση του. Ένας χωρισμός, διαζύγιο, θάνατος ή εγκατάλειψη είναι από τις πιο οδυνηρές εμπειρίες, επειδή μας λείπει η αγάπη τόσο πολύ.

Τι χρειαζόμαστε στη ζωή;

Δυο βασικά πράγματα που χρειαζόμαστε στη ζωή είναι:

α) να μην είμαστε ή να μην αισθανόμαστε μόνοι και

β) να αισθανόμαστε ότι οι άλλοι μας εκτιμούν και μας αγαπούν γι’ αυτό που είμαστε.

Η αγάπη μας φέρνει κοντά, ενώ η μοναξιά μας υπενθυμίζει ότι κάτι μας λείπει στη ζωή.

Έτσι, όταν υπάρχει μονόπλευρη αγάπη, δηλαδή όταν κάποιος αγαπάει ένα άλλο άτομο που δεν ανταποκρίνεται, στην πραγματικότητα έχει τόση ανάγκη ν’ αγαπηθεί και να μην είναι μόνος, που διαλέγει το λάθος «αντικείμενο» και δεν μπορεί να το αφήσει για κάτι πιο ταιριαστό.

Συχνά οι άνθρωποι ψάχνουν την ψυχική ικανοποίηση μέσα από την αγάπη των άλλων, ενώ το μόνο που έχουν να κάνουν είναι καταρχήν ν’ αγαπήσουν τον εαυτό τους.

Ν’ αγαπάς και να μην αγαπιέσαι…

Το άτομο που βρίσκεται στη δυσάρεστη θέση ν’ αγαπάει χωρίς ανταπόκριση, είτε εισπράττει πλήρη άρνηση και αδιαφορία από τον άλλον, είτε πρέπει να αρκεστεί στο ότι ο άλλος του προσφέρει μόνο τη φιλία του.

Όσο ο έρωτας του ενός φουντώνει, τόσο η ερωτική αδιαφορία του άλλου γίνεται εμφανέστερη και γι’ αυτό πληγώνει περισσότερο.

Κι επειδή πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο, που λίγο-πολύ καθένας έχει την εμπειρία του, γι’ αυτό το λόγο και η αγάπη χωρίς ανταπόκριση αποτελεί βασικό θέμα πολλών ταινιών και τραγουδιών.

Όταν η αγάπη υπάρχει μόνο από τη μία πλευρά και το άτομο αυτό καταφέρει με κάποιον τρόπο να πείσει ή να αναγκάσει το άλλο άτομο που δεν ανταποκρίνεται να δημιουργήσουν μια σχέση έστω και δοκιμαστικά, το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό, γιατί οδηγεί στην εγκατάλειψη και τη στεναχώρια.

Η συνταγή της μιζέριας

Πέρα από την αγάπη χωρίς ανταπόκριση, υπάρχουν και πολλά άλλα συναισθήματα που αναμειγνύονται σε αυτή την κατάσταση.

Υπάρχει πάθος, που γίνεται έμμονη ιδέα με το άλλο άτομο που δεν ανταποκρίνεται.

Σε αυτό προσθέτουμε τις ανεκπλήρωτες προσδοκίες, τα όνειρα, τη φαντασίωση ότι κάτι θα μπορούσε να γίνει ξαφνικά και να αλλάξει την κατάσταση.

Και βέβαια, το συναίσθημα της απόρριψης από το άλλο άτομο είναι παρόν και έντονο.

Υπάρχει ζήλεια, αυτολύπηση και, βέβαια, η αίσθηση του ανεκπλήρωτου.

Το όλο συναισθηματικό μείγμα είναι η συνταγή για να νιώθει κανείς μίζερα και χωρίς ελπίδα.

Όταν μάλιστα το άτομο που δεν ανταποκρίνεται στην αγάπη του άλλου δεν λέει ξεκάθαρα ότι δεν ενδιαφέρεται ή όταν είναι φιλικό και ευγενικό, χωρίς περαιτέρω ερωτικές προθέσεις, τότε δημιουργεί ψεύτικες ελπίδες στον ερωτευμένο καθώς και εξάρτηση.

Και όταν ξεκαθαριστεί κάποια στιγμή ότι η στάση του είναι καθαρά φιλική, το άτομο που ήταν ερωτευμένο χωρίς ανταπόκριση αισθάνεται ότι γκρεμίζεται από την κορυφή του πύργου των ονείρων και των επιθυμιών του και προσγειώνεται με τα μούτρα στη σκληρή πραγματικότητα.

Σύμφωνα με το μοντέλο της συμπεριφορικής ψυχολογίας, ο λόγος που η ευγενική και φιλική συμπεριφορά αυτού που δεν είναι ερωτευμένος προς τον ερωτευμένο του γίνεται έμμονη ιδέα και του προκαλεί εξάρτηση είναι επειδή πρόκειται για επιβράβευση των προσδοκιών του ερωτευμένου.

Και όσο πιο πολύ επιβραβεύουμε μια συμπεριφορά, σε τυχαία χρονικά διαστήματα, τόσο περισσότερη εξάρτηση δημιουργούμε. Έτσι δημιουργούνται οι φρούδες ελπίδες και στη συνέχεια έρχεται ο ψυχικός πόνος.

Τι μπορεί να γίνει

Αν είστε στη θέση του ατόμου που δεν ανταποκρίνεστε στα αισθήματα που εκφράζει για σας κάποιος άλλος, θα πρέπει να είστε εντελώς ξεκάθαροι και ειλικρινείς με το άλλο άτομο.

Η επικοινωνία είναι το κλειδί της επιτυχίας, ώστε ούτε το άλλο άτομο να αισθανθεί συντετριμμένο ούτε εσείς να έχετε τύψεις.

Το σημαντικότερο είναι να πει κανείς ξεκάθαρα – χωρίς να είναι ανελέητος – ότι δεν ενδιαφέρεται και να λήξει το ζήτημα εκεί.

Το να χρυσώσει κανείς το χάπι, να αφήσει να εννοηθεί ότι κάτι θα μπορούσε να γίνει και να πει το «όχι, αλλά ίσως..», αφήνοντας ψεύτικες προσδοκίες δεν είναι καλή τακτική, μια που διαιωνίζει το πρόβλημα και θα προκαλέσει δυσάρεστες καταστάσεις.

Αν είστε στη θέση του ατόμου που αγαπά χωρίς ανταπόκριση, θα πρέπει να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας στο πώς βλέπετε και αντιμετωπίζετε τα πράγματα. Η απόρριψη από ένα άτομο δε σημαίνει ότι είστε καταδικασμένοι σε μόνιμη αποτυχία.

Το να γίνει σκοπός της ζωής σας το να κατακτήσετε αυτό το άτομο ή το να σας γίνει έμμονη ιδέα και να σκέφτεστε διαρκώς όλες τις πτυχές του ζητήματος ή να το αναλύετε σε βάθος και πλάτος ούτε αυτό ωφελεί.

Μπορείτε να ομολογήσετε ειλικρινά στον εαυτό σας ότι ερωτευτήκατε, ότι κάνατε λάθος επιλογή ατόμου, ότι παρασυρθήκατε και ότι πιθανότατα είναι ο πληγωμένος σας εγωισμός που δε σας αφήνει να ξεκολλήσετε.

Αν μπορέσετε ν’ αντιληφθείτε ότι από τη στιγμή που ο άλλος δε σας θέλει αυτό σημαίνει αυτομάτως ότι δεν είναι αρκετά καλός για σας και ότι θα υπάρξει κάποιο άλλο άτομο να ερωτευθείτε και να σας ερωτευθεί στη συνέχεια, τότε θα σας είναι πολύ πιο εύκολο ν’ αφήσετε πίσω σας τον έρωτα χωρίς ανταπόκριση.

Κι έπειτα, θα πρέπει να θυμάστε ότι δεν είστε το μόνο άτομο στον κόσμο που του συνέβη κάτι τέτοιο, μια που αυτή η κατάσταση είναι πάρα πολύ συχνή, στην αληθινή ζωή και στον κινηματογράφο, και ότι το «happy ending», το αίσιο τέλος έρχεται, ίσως όχι με τη μορφή και τον άνθρωπο που θα θέλατε εκείνη τη στιγμή, αλλά έρχεται!

Τι είναι η αληθινή αγάπη; Πώς ξέρετε ότι την βιώνετε;

Οι περισσότεροι άνθρωποι θα ήθελαν να έχουν την «αληθινή αγάπη» κι όμως συχνά δεν έχουν ιδέα τι είναι. Σκεφτείτε για λίγο το πώς ορίζετε την αληθινή αγάπη.

Ο ορισμός της αληθινής αγάπης είναι σαν να προσπαθούμε να προσδιορίσουμε ένα συγκεκριμένο χρώμα σε κάποιο άτομο που δεν έχει δει ποτέ χρώματα- πρέπει να την νιώσεις για να ξέρεις τι είναι. Ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο δύσκολο να ορίσουμε την αληθινή αγάπη είναι επειδή δεν μπορείτε να την βιώσετε με το μυαλό σας, και οι ορισμοί δημιουργούνται από το μυαλό. Η αληθινή αγάπη έρχεται από την καρδιά και είναι ένα συναίσθημα το οποίο είναι το αποτέλεσμα της πρόθεσης σας να αγαπάτε.

Αυτή είναι πολύ διαφορετική από την πρόθεση του να σας αγαπούν. Η επιθυμία να σας αγαπούν προέρχεται από το εγωιστικό πληγωμένο κομμάτι του εαυτού μας, το κομμάτι που πιστεύει πως χρειάζεται την αγάπη των άλλων για να νιώσει ολοκληρωμένο και άξιο- πως η αληθινή αγάπη είναι κάτι που λαμβάνουμε και όχι κάτι που είμαστε και κάτι που μοιραζόμαστε.

Αυτό δημιουργεί το μπέρδεμα σχετικά με την αγάπη.

Αληθινή αγάπη είναι αυτό που είστε- αυτό που είναι η ψυχή σας- μια σπίθα της Θεότητας μέσα σας. Αγάπη είναι ο Θεός/το Πνεύμα. Όταν η βαθύτερη επιθυμία σας είναι να αγαπάτε τον εαυτό σας και τους άλλους, αυτή η επιθυμία ανοίγει την καρδιά σας και γεμίζετε με την αγάπη που υπάρχει παντού όπως ο αέρας που αναπνέετε. Αυτή είναι αληθινή αγάπη- η εμπειρία του Πνεύματος που γεμίζει το κενό μέσα σας και σας κάνει να γνωρίζετε πως δεν είστε μόνοι.

Αληθινή αγάπη σε μια σχέση

Τι γίνεται σχετικά με την αληθινή αγάπη με ένα άλλο άτομο; Πώς ξέρουμε ότι την βιώνουμε;

Η αληθινή αγάπη είναι αυτό που βιώνουμε όταν δύο ή περισσότερα άτομα έρχονται μαζί με ανοιχτές της καρδιές τους, που είναι ήδη γεμάτες αγάπη, και εκείνη ξεχειλίζει από την καρδιά τους καθώς την μοιράζονται.

Αν ξεκινήσετε μια σχέση με ένα αίσθημα κενότητας και αναξιότητας, δεν μπορείτε να βιώσετε την αληθινή αγάπη. Η αληθινή αγάπη δεν είναι η τούρτα-είναι το κερασάκι στην τούρτα. Η τούρτα χρειάζεται να είναι η αγάπη που έρχεται μέσα από εσάς, από το Πνεύμα, και το κερασάκι είναι η αγάπη που μοιράζεστε με κάποιον ή κάποιους άλλους.

Αν έχετε προσδοκίες μόνο από την αγάπη του άλλου, τότε δεν θα βιώσετε την αληθινή αγάπη, επειδή η καρδιά σας είναι κλειστή και έχει ένα εσωτερικό κενό. Η αληθινή αγάπη δεν χρειάζεται τίποτα από το άλλο άτομο. Είναι σαν καταρράκτης που κυλά από το Πνεύμα, γεμίζοντας την λίμνη μέσα μας και τότε επεκτείνεται γεμίζοντας ποτάμια και ρέματα καθώς την μοιραζόμαστε με άλλους. Ωστόσο, όταν η καρδιά είναι κλειστή, τότε η λίμνη είναι άδεια και απύθμενη, προσπαθώντας απεγνωσμένα να απορροφήσει αγάπη, προσοχή και αποδοχή από τους άλλους.

Αν θέλετε να βιώσετε την αληθινή αγάπη σε μια σχέση, τότε χρειάζεται να ανοιχτείτε-μέσα από την επιθυμία σας να αγαπήσετε- την αγάπη άνευ όρων. Χρειάζεται να προσκαλέσετε τον Θεό-που είναι η αγάπη- στην καρδιά σας και να γεμίσετε με αυτή.

Η δυσκολία εδώ είναι πως δεν μπορείτε να επιθυμείτε να λαμβάνετε αγάπη και να αγαπάτε την ίδια στιγμή. Η πρόθεση να λάβετε αγάπη πάντα θα οδηγεί σε μια κλειστή καρδιά και ελεγκτική συμπεριφορά, η οποία αποκλείει την αγάπη. Η πρόθεση να αγαπάτε και να μάθετε πως είναι να αγαπάτε τον εαυτό σας και τους άλλους οποιαδήποτε στιγμή, είναι που ανοίγει την καρδιά. Όταν επιλέγετε την πρόθεση να αγαπάτε τον εαυτό σας και τους άλλους, τότε θα βιώσετε την αληθινή αγάπη.

Πρώτα μάθε να ζεις μόνος σου και μετά βρες ένα σύντροφο. Τότε μόνο μπορείς να αγαπήσεις

Συνεχίζουμε να συμπληρώνουμε τα κενά της ύπαρξής μας από τον άλλο, το αντικείμενο της αγάπης. Και συνεχίζουμε να κοιτάζουμε στα μάτια τον άλλο, ψάχνοντας για το είδωλο μας. Έτσι, όταν ο εραστής ή ο αγαπημένος εξαφανιστεί, ξαφνικά δημιουργείται μια τρύπα.

Επειδή χάνεις τον καθρέφτη που μπορούσες να βλέπεις το είδωλό σου, χάνεις το πρόσωπό σου. Δεν ξέρεις τώρα ποιός είσαι γιατί ο καθρέφτης σου έδινε ένα σχήμα, σηματοδοτούσε τα όριά σου ότι αυτό είσαι εσύ και κρατούσε σε συνοχή αυτό το σχήμα.

Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει κι εκείνη να νιώθει το ίδιο χαμένη, αφού λειτουργούσες κι εσύ σαν καθρέφτης του εγώ της. Αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα όταν οι εραστές χωρίζουν. Είχαν επενδύσει τόσα πολλά ο ένας στον άλλον.

Γι’ αυτό το λόγο, πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να παραμένουν μαζί, έστω κι αν η αγάπη τους έχει χαθεί πολύ καιρό πριν. Δεν μπορούν να αντέξουν να χάσουν τον άλλον.

Οι σύζυγοι δένονται μεταξύ τους, ξέροντας καλά, ότι παραμένουν στο τίποτα. Δεν υπάρχει τίποτα για να τους κρατήσει μαζί. Η αγάπη έχει χαθεί καιρό τώρα ή ίσως να μην υπήρξε και ποτέ. Και το ξέρουν, το έχουν συνειδητοποιήσει και νιώθουν μίζερα γι’ αυτό, αλλά δεν μπορούν να κάνουν τίποτε.

Χίλιες δυο φορές έχουν σκεφτεί να χωρίσουν, αλλά η τελική ιδέα του χωρισμού, φέρνει φόβο, γιατί το προσωπικό τους είδωλο βρίσκεται στα χέρια του άλλου. Αν ο άλλος δεν βρίσκεται πια εκεί, δεν ξέρεις ποιός είσαι. Ξαφνικά χάνεις την ταυτότητά σου. Χάνεις την ψυχή σου, τον εαυτό σου. Ξαφνικά όλα αναστατώνονται και τότε αρχίζεις να ζεις με τη μοναξιά σου. Αυτή είναι η τρύπα. Αυτή τη φορά μην προσπαθήσεις να την κλείσεις. Άφησέ την να υπάρξει, μάθε όμως να ζεις μόνος σου. Δεν λέω να είσαι μόνος σε όλη σου τη ζωή. Πρώτα όμως μάθε να ζεις μόνος σου και μετά βρες ένα σύντροφο. Τότε η σχέση θα είναι σε ένα τελείως διαφορετικό επίπεδο. Δεν θα είναι καθρέφτης. Μπορείς να ζήσεις μόνος σου και τότε μόνο μπορείς να αγαπήσεις. Τότε η αγάπη δεν θα είναι πια μια νευρωτική ανάγκη. Δεν θα είναι πια κάτι από το οποίο θα εξαρτάται ο αυτοπροσδιορισμός σου.

Μπορεί να είσαι μόνος. Ξέρεις τώρα χωρίς την αγάπη σου ποιός είσαι. Τότε η αγάπη γίνεται συμμοιρασιά. Τότε επειδή έχεις, θέλεις να μοιραστείς. Τότε η αγάπη δεν είναι ανάγκη, αλλά πολυτέλεια. Και όταν η αγάπη είναι πολυτέλεια, είναι όμορφη.

Στην αρχή, όταν δυο άνθρωποι συναντιούνται, δεν υπάρχουν προσδοκίες, όλα είναι απροσδόκητα, όλα είναι καταπληκτικά. Σιγά – σιγά, έρχονται οι προσδοκίες στη σχέση και μαζί και η δυστυχία, επειδή οι προσδοκίες σας ποτέ δεν μπορούν να εκπληρωθούν. Όταν δεν εκπληρώνονται, αρχίζετε να θυμώνετε, να πολεμάτε και ο ένας να ρίχνει την ευθύνη στον άλλο. Τότε η όλη ιστορία καταντάει για γέλια. Αφήστε ο ένας τον άλλο με εντελώς καθαρό τρόπο. Ήταν ένα όνειρο που έχει περάσει. Απλώς τώρα μη δημιουργήσετε από το όνειρο κανέναν εφιάλτη.

Η αρετή είναι ένα τεχνητό ανακάτεμα και δεν είναι ούτε ακέραιη, ούτε ξεκάθαρη, ούτε σταθερή, ούτε εντελώς αθώα

Σε τι χρησιμεύουν αυτές oι ύψιστες κορυφές της φιλοσοφίας, όπου κανένα ανθρώπινο ον δεν μπορεί να φτάσει, και οι κανόνες που ξεπερνούν τη συνήθειά μας και τις δυνάμεις μας; Βλέπω συχνά να μας προτείνουν παραδείγματα ζωής τα οποία ούτε εκείνοι που τα προτείνουν ούτε οι ακροατές τους έχουν ποτέ καμιά ελπίδα να ακολουθήσουν, και προπαντός τη διάθεση. Από το ίδιο χαρτί, στο οποίο μόλις έγραψε την απόφαση καταδίκης εναντίον ενός μοιχού, ο δικαστής κόβει ένα κομμάτι για να γράψει ραβασάκι στη γυναίκα του συναδέλφου του. Η γυναίκα με την οποία μόλις πριν λίγη ώρα βρεθήκατε παράνομα, μετά από λίγο και μπροστά σας μάλιστα, θα βάλει τις φωνές εναντίον μιας φίλης της που έκανε το ίδιο σφάλμα, κι ακόμη πιο άγριες απ’ όσο θα φώναζε η Πόρσια. Και κάποιος άλλος καταδικάζει ανθρώπους σε θάνατο για εγκλήματα που ο ίδιος ούτε καν θεωρεί λάθη.

Έτσι κάνουν οι άνθρωποι. Αφήνουμε τους νόμους και τις εντολές να ακολουθούν το δρόμο τους, εμείς παίρνουμε έναν άλλο- όχι μόνο από χαλάρωση των ηθών, αλλά συχνά και λόγω αντίθετης γνώμης και κρίσης. Παρακολουθήστε την ανάγνωση ενός φιλοσοφικού λόγου: η εφευρετικότητα, η ευγλωττία, η ακρίβεια εντυπωσιάζουν αμέσως το πνεύμα σας και σας συγκινούν- δεν υπάρχει όμως τίποτα που να προκαλεί ή να κεντρίζει τη συνείδησή σας- αλήθεια, σ’ αυτήν δεν απευθύνονται; Ο Αρίστων έλεγε όμως ότι κανένα πλύσιμο και κανένα μάθημα δεν ωφελεί αν δεν καθαρίζει και δεν απομακρύνει τη βρομιά.

Σε όλες τις σχολές της αρχαίας φιλοσοφίας θα βρεις ότι το ίδιο άτομο επεξεργάζεται και δημοσιεύει κανόνες εγκράτειας και συγχρόνως γραπτά έρωτα και ακολασίας. Και ο Ξενοφώντας, στον κύκλο του Κλινία, έγραψε εναντίον της ηδονής εκείνης που εκθείαζε ο Αρίστιππος. Δεν υπάρχει κάποια θαυμαστή μεταλλαγή που τους ταρακουνάει. Όμως στην περίπτωση του Σόλωνα, παρουσιάζεται άλλοτε ως ο εαυτός του κι άλλοτε ως νομοθέτης: άλλοτε μιλάει για το λαό, άλλοτε για το άτομό του- και υιοθετεί για τον εαυτό του τους ελεύθερους και φυσικούς κανόνες, αισθανόμενος τη σιγουριά μιας σταθερής και σιδερένιας υγείας.

Ο Αντισθένης επιτρέπει στο σοφό να αγαπά και να κάνει με τον τρόπο του αυτό που θεωρεί σωστό, χωρίς να δίνει σημασία στους νόμους, δεδομένου ότι είναι πιο συνετός από αυτούς και έχει μεγαλύτερη γνώση της αρετής. Ο μαθητής του ο Διογένης έλεγε να αντιπαραθέτουμε στις ταραχές τη λογική, στη μοίρα το θάρρος, στους νόμους τη φύση.

Για τα ευαίσθητα στομάχια χρειάζονται δίαιτες αυστηρές και μελετημένες. Τα γερά στομάχια ακολουθούν απλά τις οδηγίες της φυσικής τους όρεξης. Έτσι κάνουν οι γιατροί μας που τρώνε το πεπόνι και πίνουν το φρέσκο κρασί ενώ επιβάλλουν στους ασθενείς τους το σιρόπι και το νεροζούμι.

Δεν ξέρω για τα βιβλία τους, έλεγε η εταίρα Λαΐς, για τις γνώσεις τους, για τη φιλοσοφία τους, αλλά αυτοί οι άνθρωποι χτυπάνε εξίσου συχνά την πόρτα μου με οποιονδήποτε άλλον. Από τότε που η ελευθερία των ηθών μάς παρασύρει συνεχώς πέρα από αυτό που είναι νόμιμο και επιτρεπτό, έχουμε συχνά περιορίσει τους κανόνες και τους νόμους της ζωής μας πέρα από κάθε λογική.

Όλος ο κόσμος θεωρεί ότι αυτά τα σφάλματα βρίσκονται μέσα στα όρια του επιτρεπτού.

Θα ήταν ευχής έργον να υπήρχε μεγαλύτερη αντιστοιχία ανάμεσα στην εντολή και την υπακοή και μοιάζει άδικος ο στόχος που δεν μπορούμε να φτάσουμε.Η ανθρώπινη σοφία δεν κατόρθωσε ποτέ να ανταποκριθεί στα καθήκοντα που η ίδια καθόρισε για τον εαυτό της και, αν το είχε καταφέρει, θα όριζε άλλα πιο πέρα, τα οποία πάντα θα επιθυμούσε και θα διεκδικούσε, τόσο εχθρική προς τη σταθερότητα είναι η φύση μας. Ο άνθρωπος ορίζει ότι πρέπει ο ίδιος αναγκαστικά να βρίσκεται στην αμαρτία. Δεν είναι αρκετά επιδέξιος για να κόψει το καθήκον του στα μέτρα μιας διαφορετικής φύσης από τη δική του. Σε ποιόν λοιπόν επιβάλλει κάτι που από κανένα δεν περιμένει να το πράξει; Βρίσκει άδικο να μην κάνει ο άλλος αυτό που του είναι αδύνατο; Οι ίδιοι νόμοι που μας καταδικάζουν στην αδυναμία, είναι οι ίδιοι που μας κατηγορούν γιατί δεν μπορούμε.

Στη χειρότερη περίπτωση, αυτή η κακοφορμισμένη ελευθερία, να παρουσιάζεται δηλαδή κανείς με δυο όψεις, οι πράξεις με έναν τρόπο, τα λόγια με έναν άλλο, ας επιτρέπεται σε εκείνους που μιλούν για τα πράγματα- όμως δεν μπορεί να επιτρέπεται σε εκείνους που μιλούν για τον εαυτό τους, όπως κάνω εγώ: πρέπει να ακολουθώ με την πέννα το βηματισμό των ποδιών μου. Η κοινωνική ζωή πρέπει να σχετίζεται με τις ζωές των άλλων. Η αρετή του Κάτωνα ξεπερνούσε σε σθένος το μέτρο της εποχής του- και για έναν άνθρωπο που ανακατευόταν με τη διακυβέρνηση άλλων, αφιερωμένο στην υπηρεσία της κοινωνίας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι νόμοι του ήταν, αν όχι άδικοι, τουλάχιστον μάταιοι και εκτός εποχής. Η ίδια η συμπεριφορά μου, που αν και μόλις που αποκλίνει κατά ένα δαχτυλάκι από τις συνήθεις συμπεριφορές, με κάνει εντούτοις κάπως απρόσιτο και ελάχιστα κοινωνικό για την εποχή μου. Δεν ξέρω αν είναι χωρίς λόγο που αισθάνομαι αηδιασμένος από τον κόσμο που συναναστρέφομαι, αλλά ξέρω καλά ότι θα ήταν αδικαιολόγητο να παραπονιέμαι γιατί ο κόσμος είναι περισσότερο αηδιασμένος από μένα απ’ ό,τι είμαι εγώ από εκείνον.

Η αρετή που αρμόζει στις υποθέσεις των ανθρώπων είναι μια αρετή με πολλές πτυχές, εσωτερικές και εξωτερικές γωνίες, για να μπορέσει να προσαρμοστεί και να ταιριάξει με την ανθρώπινη αδυναμία, είναι ένα τεχνητό ανακάτεμα και δεν είναι ούτε ακέραιη, ούτε ξεκάθαρη, ούτε σταθερή, ούτε εντελώς αθώα.

Ο ρόλος της Φιλοσοφίας και η άρρηκτη σύνδεσή της με την Επιστήμη

Ο Bertrand Russell κάποτε συνέκρινε τους κλάδους της ανθρώπινης γνώσης με μια αρχειοθήκη, όπου το υλικό με το οποίο ασχολούνταν οι φιλόσοφοι βρισκόταν στο ντουλάπι με την ένδειξη «Δεν Ξέρω». Μόλις μάθουμε αρκετά για ένα δεδομένο θέμα ώστε να μπορούμε να προσεγγίσουμε τα ερωτήματά του με συστηματικό τρόπο, τα περιεχόμενα μεταφέρονται σ’ ένα άλλο ντουλάπι με διαφορετική ένδειξη, είτε αυτή είναι «Φυσική» είτε «Ψυχολογία» είτε «Οικονομικά». Πρόκειται για μια δίκαιη περιγραφή της ιστορίας της φιλοσοφίας, από την οποία έχουν κατά καιρούς προκύψει νέοι κλάδοι, νέες επιστήμες. Εξηγεί επίσης την ψευδαίσθηση ότι η φιλοσοφία δεν πετυχαίνει ποτέ τίποτα. Οι φιλόσοφοι ποτέ δεν εισπράττουν αναγνώριση για τις επιτυχίες τους, γιατί, μόλις συντελεστεί πραγματική πρόοδος σ’ ένα θέμα, τους το παίρνουν από τα χέρια και το δίνουν στους καινούργιους κηδεμόνες τους. Ο Sir Ισαάκ Νεύτων έγραψε το Principia και ο Adam Smith το Ο Πλούτος των Εθνών με την ιδιότητά τους ως φιλοσόφων, αλλά σήμερα ο κόσμος τους θυμάται ως φυσικό και οικονομολόγο αντίστοιχα. Ο σύγχρονος στοχαστής Noam Chomsky περιγράφεται ως φιλόσοφος καθώς και ως ο θεμελιωτής της γλωσσολογίας, αλλά το πρώτο μισό του τίτλου του κάποια μέρα θα εκλείψει από τις εγκυκλοπαίδειες.

Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στην πρόσφατη διαπίστωση ότι, από τη στιγμή που η φιλοσοφία φαίνεται να επιτυγχάνει όταν δημιουργεί νέες επιστήμες, το όλο αντικείμενο θα έπρεπε να γίνει επιστήμη. Το να απαιτούμε η σκέψη να γίνεται πάντα και μόνο σύμφωνα με αυστηρές επιστημονικές αρχές θα σήμαινε ότι με κάποια αντικείμενα – αυτά για τα οποία γνωρίζουμε λιγότερα – δεν θα ασχολούμασταν ποτέ, με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσονται νέοι επιστημονικοί κλάδοι. Ωστόσο, το θέμα αφορά κάτι περισσότερο από το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να καλλιεργούνται οι ιδέες, καθώς αυτό προϋποθέτει ότι προορισμός κάθε χρήσιμης ερευνητικής μεθόδου είναι να γίνει επιστημονική μέθοδος. Η διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφία και την επιστήμη είναι συχνά θέμα συγχρονισμού παρά κατανομής αντικειμένων. Μερικές φορές η φιλοσοφία καταλήγει στην επιστήμη. Πολύ περιστασιακά επιλύει κάποιο πρόβλημα χωρίς να δημιουργεί έναν καινούργιο επιστημονικό κλάδο και, κάποιες φορές, αυτό συμβαίνει επειδή το πρόβλημα έχει διαλυθεί αντί να επιλυθεί.

Μπορεί ο οποιοσδήποτε να κατανοήσει σύνθετες φιλοσοφικές έννοιες;

Ο κόσμος φαντάζεται πως απαντήσεις μπορεί να συλλέξει ο καθένας, θαρρείς και είναι μήλα. Κάτι τέτοιο δεν είναι παρά ευσεβής πόθος. Κάποιες αλήθειες βρίσκονται στα χαμηλότερα κλαδιά, όπου μπορούμε εύκολα να τις πιάσουμε ενώ άλλες θα ήταν άπιαστες χωρίς την εφεύρεση της σκάλας. Παρόλο που είναι σκληρό να φανταζόμαστε τους φιλοσόφους παλιότερων γενεών – οι οποίοι συχνά ήταν μεγάλες ιδιοφυΐες – να δουλεύουν όλη τους τη ζωή χωρίς την ελπίδα πως κάποτε θα βρουν την αλήθεια, πολλοί απ’ αυτούς έκαναν αυτό ακριβώς. Ίσως αυτοί οι στοχαστές παρήγαν εσφαλμένες θεωρίες και ατελέσφορα επιχειρήματα επειδή δεν σκέφτονταν αρκετά ή προσεκτικά. Ωστόσο το πρόβλημα είναι πιο απλό: δεν διέθεταν τον κατάλληλο εξοπλισμό για να βρουν αυτό που έψαχναν, γιατί δεν υπήρχε τέτοιος εξοπλισμός.

Ο εξοπλισμός αυτός έχει πολλές μορφές: ένα συγκεκριμένο είδος επιχειρήματος ή ένα λογικό τέχνασμα, ένα μηχανικό βοήθημα όπως ένας σαρωτής εγκεφάλου ή μια φωτογραφία της Γης από το διάστημα. Όσο καλή κι αν είναι η όρασή μας, δεν επρόκειτο ποτέ να κατανοήσουμε τα αστέρια ή να καταλάβουμε ότι αυτές οι κουκκίδες φωτός στον νυχτερινό ουρανό είναι αυτό που σήμερα αντιλαμβανόμαστε ως αστέρια απλώς κοιτάζοντάς τα. Το τηλεσκόπιο, από την άλλη, έδωσε τη δυνατότητα ακόμα και σ’ αυτούς με σχετικά αδύνατη όραση να μπορούν να δουν τους πλανήτες. Αναμφίβολα υπάρχουν πολλά προβλήματα που σήμερα είναι άλυτα γιατί δεν διαθέτουμε τον εξοπλισμό που ενδέχεται να είναι διαθέσιμος στους απογόνους μας. Δεν είναι τόσο η επιστήμη που είναι σημαντική για την ανακάλυψη της αλήθειας, όσο η τεχνολογία με τη μία ή την άλλη μορφή. Εν μέρει, ο λόγος των παλιότερων αποτυχιών της φιλοσοφίας είναι ο ίδιος με τον λόγο για τον οποίο πέτυχαν οι πρώτες ιπτάμενες μηχανές και οι πρώτες προσπάθειες θεραπείας ασθενειών: δεν ήταν διαθέσιμα μέσα.

Μια άλλη συνηθισμένη οδός προσέγγισης του θέματος, την οποία ακολουθούν ο Wittgenstein και ο Gottfried Leibniz μεταξύ άλλων, ήταν οι μαθηματικές σπουδές. Ένα τέτοιο υπόβαθρο ενδεχομένως να προετοιμάζει κάποιον καλύτερα ν’ αποδεχτεί τις ιδιότυπες ανταμοιβές της φιλοσοφικής έρευνας και να έχει την ίδια στάση που εκφράζει ο φυσικός Richard Feynman:

«Έχω έναν φίλο που είναι καλλιτέχνης, και ενίοτε έχει απόψεις με τις οποίες δεν συμφωνώ απολύτως. Κρατάει ένα λουλούδι και λέει «Κοίτα τι όμορφο που είναι», και συμφωνώ. Και μετά λέει «Βλέπεις, εγώ ως καλλιτέχνης μπορώ να δω πόσο όμορφο είναι, αλλά εσύ, ως επιστήμονας, το αναλύεις και το μετατρέπεις σε ένα ανιαρό πράγμα». Θεωρώ πως είναι λιγάκι παλαβός. Κατ’ αρχάς, το είδος της ομορφιάς που βλέπει μπορούν να το δουν κι άλλοι άνθρωποι, κι εγώ επίσης, θέλω να πιστεύω, παρόλο που μπορεί να μην είμαι τόσο αισθητικά εκλεπτυσμένος όσο εκείνος. Μπορώ να εκτιμήσω την ομορφιά ενός λουλουδιού και την ίδια στιγμή βλέπω πολύ περισσότερα σχετικά με το λουλούδι απ’ ό,τι αυτός. Μπορώ να φανταστώ τα κύτταρά του, τις περίπλοκες διεργασίες μέσα του, που επίσης έχουν ομορφιά. Δεν είναι μόνο η ομορφιά σ’ αυτή τη διάσταση του ενός εκατοστού: υπάρχει ομορφιά και σε μια μικρότερη διάσταση, η εσωτερική δομή… οι διεργασίες επίσης. Το γεγονός ότι τα χρώματα στο λουλούδι εξελίσσονται, ώστε να προσελκύουν έντομα για να το γονιμοποιήσουν, είναι ενδιαφέρον – σημαίνει ότι τα έντομα μπορούν να δουν τα χρώματα. Και γεννά ένα ερώτημα: άραγε αυτή η αισθητική υπάρχει και στις χαμηλότερες μορφές; Ή γιατί είναι αισθητική; Υπάρχουν πάρα πολλά ενδιαφέροντα ερωτήματα που μόνο η επιστημονική γνώση μπορεί να προσθέσει στη χαρά και το μυστήριο και το δέος ενός λουλουδιού».

Nέα κλίμακα τύπου «Ρίχτερ» για να εντοπίζει εξωγήινους

Σχετική εικόναΜια διεθνής επιστημονική ομάδα δημιούργησε μια νέα κλίμακα τύπου «Ρίχτερ», η οποία -αντί για σεισμούς- μετρά πόσο πιθανό είναι κάποιο σήμα που «πιάνουν» τα ραδιοτηλεσκόπια, να προέρχεται από εξωγήινο πολιτισμό.

Η νέα κλίμακα με την ονομασία «Ρίο 2.0», η οποία βαθμολογεί τα πιθανά εξωγήινα σήματα από το μηδέν έως το δέκα, υποβλήθηκε προς επίσημη έγκριση στη μόνιμη επιτροπή για την αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης, την οποία έχει συστήσει η Διεθνής Ακαδημία Αστροναυτικής.

Οι ερευνητές από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, την Ουγγαρία και την Ολλανδία, με επικεφαλής τον Ντάνκαν Φόργκαν του Κέντρου Εξωπλανητικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου του Σεντ 'Αντριους της Σκωτίας, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο διεθνές περιοδικό αστροβιολογίας International Journal of Astrobiology, σύμφωνα με τη βρετανική Guardian, όπως γράφει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Κατά καιρούς οι αστρονόμοι πιάνουν ραδιοσήματα που τους φαίνονται κάπως διαφορετικά από τα συνηθισμένα, αλλά στη συνέχεια, μετά από πιο προσεκτική ανάλυση, έχουν κάθε φορά διαψευσθεί οι προσδοκίες τους για μια επαφή με εξωγήινους -μέχρι στιγμής τουλάχιστον- καθώς τα σήματα τελικά φαίνεται να έχουν μια πιο «πεζή» (και γήινη) προέλευση.

Ένα σήμα που θα βαθμολογείτο με «δέκα», θα προκαλούσε πραγματικό σεισμό παγκοσμίως, καθώς θα ισοδυναμούσε με «μια χειραψία με εξωγήινους», όπως ανέφεραν οι επιστήμονες, ανάμεσα στους οποίους είναι η αστρονόμος Τζιλ Τάρτερ, συνιδρύτρια και έως πρόσφατα επικεφαλής ερευνών στο διάσημο αμερικανικό Ινστιτούτο Αναζήτησης Εξωγήινης Νοημοσύνης (SETI), η οποία αποτέλεσε την έμπνευση για την επιστήμονα Έλι Αρογουέι του μυθιστορήματος «Επαφή» του Καρλ Σέιγκαν και του αντίστοιχου ρόλου που έπαιξε η Τζόντι Φόστερ στην ομώνυμη κινηματογραφική ταινία του σκηνοθέτη Ρόμπερτ Ζεμέκις το 1997.

Περί Θανάτου: Επίκουρος και Dawkins

Μη σε στεναχωρεί ο θάνατος. Όσο είσαι ζωντανός δεν έχεις σχέση μ’αυτόν, μα κι όταν πεθάνεις, πάλι δεν έχεις να κάνεις μ’αυτόν, διότι τότε δεν θα’χεις να κάνεις με τίποτα.

«Ενα τίποτα είναι για μας ο θάνατος» λέει ο Επίκουρος, γιατί «όταν υπάρχουμε εμείς, ο θάνατος είναι απών, και όταν ο θάνατος είναι παρών, δεν υπάρχουμε εμείς».
 
Ο θάνατος είναι πάντοτε άσχετος μ’εμάς αν και προκαλεί μεγάλη στενοχώρια σε πολλούς ανθρώπους για μεγάλο διάστημα της ζωής τους. Η έγνοια του θανάτου καλύπτει σαν πέπλο την εμπειρία της ζωής, είτε γιατί οι άνθρωποι προσβλέπουν σε μετά θάνατο ζωή και τρομοκρατούνται και εξευτελίζονται προκειμένου να κερδίσουν την εύνοια του Θεού, που θα μπορούσε κάλλιστα να τους τιμωρήσει για τις κακές τους πράξεις, είτε γιατί λυπούνται και τρομάζουν με την ιδέα ότι δεν θα υπάρχουν μετά το θάνατό τους.
 
Όμως δεν υπάρχουν θεοί που να μας απειλούν, μα ακόμα και να υπήρχαν, εμείς δεν θα είμασταν παρόντες για να μας τιμωρήσουν. Η ψυχή μας είναι ένα λεπτό πράγμα που διαλύεται όταν πεθαίνουμε, μα ακόμα κι αν το υλικό της ήταν τέτοιο που να επιβιώνει άθικτο, αυτό για μας πάλι δεν θα σήμαινε τίποτα, γιατί ό,τι έχει σημασία είναι η συνέχεια του βιώματος, η οποία όμως διαρρηγνύεται με τον χωρισμό της ψυχής από το σώμα. Είναι παράλογο να φοβάσαι την μη ύπαρξή σου, τη στιγμή που ήδη ξέρεις πώς είναι το να μην υπάρχεις, σκέψου την εποχή που δεν είχες ακόμα γεννηθεί: ήταν τόσο απαράδεκτη η ανυπαρξία σου;
 
Είναι μεγάλο μπέρδεμα το να στεναχωριέσαι για τη θνητότητά σου, κι είναι αχαριστία να αγανακτάς με τους περιορισμούς της ζωής, σαν άπληστος συνδαιτυμόνας που έχει την απαίτηση να του σερβίρουν πιάτα επ’ αόριστον και αρνείται να σηκωθεί από το τραπέζι. (1)
 
Όλοι μας θα πεθάνουμε κι αυτό μας κάνει πολύ τυχερούς. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα πεθάνουν ποτέ, διότι δεν πρόκειται ποτέ να γεννηθούν. Ο αριθμός των ανθρώπων που θα μπορούσαν δυνητικά να βρίσκονται στη θέση μου, αλλά που στην πραγματικότητα δεν θα δουν ποτέ το φως της μέρας, είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των κόκκων της άμμου της Αραβίας.
 
Προφανώς σ’αυτές τις αγέννητες ψυχές συγκαταλέγονται ποιητές μεγαλύτεροι από τον Κιτς και επιστήμονες σημαντικότεροι από το Νεύτωνα. Αυτό το γνωρίζουμε διότι ο συνδυασμός πιθανών ανθρώπων, των οποίων την ύπαρξη επιτρέπει το DNA μας, υπερβαίνει μαζικά τον αριθμό των πραγματικών ανθρώπων. Εσείς κι εγώ βρισκόμαστε εδώ ως κοινοί θνητοί στα δόντια τέτοιων εκπληκτικών αριθμών.
 
Η κλωστή των ιστορικών γεγονότων από τα οποία κρέμεται η ύπαρξή μας είναι απίστευτα λεπτή.
«Αν συγκριθεί με την άγνωστη σε μας χρονική διάρκεια, ω Βασιλιά, η τωρινή ζωή των ανθρώπων στη γη μοιάζει με το πέταγμα ενός σπουργιτιού μέσα στην αίθουσα όπου κάθεστε το χειμώνα με τους λοχαγούς και τους υπουργούς σας. Μπαίνοντας από μια πόρτα και βγαίνοντας από μια άλλη προστατεύεται από τη χειμωνιάτικη θύελλα όσο βρίσκεται εντός. Αλλά αυτό το σύντομο διάστημα ηρεμίας τελειώνει σε μια στιγμή και το σπουργίτι επιστρέφει στο χειμώνα απ’όπου ήρθε, και χάνεται απ’ τα μάτια σας. η ζωή του ανθρώπου είναι παρόμοια, το τί έπεται ή το τί προηγήθηκε, δεν το γνωρίζουμε καθόλου..» (The Venerable Bede, A History of the English Church and People)
Μετά από ύπνο εκατομμυρίων αιώνων ανοίξαμε τα μάτια μας σε ένα λαμπρό πλανήτη με λαμπερά χρώματα, που σφύζει από ζωή. Μέσα σε λίγες δεκαετίες πρέπει να κλείσουμε τα μάτια μας και πάλι. Δεν είναι άραγε ευγενής και φωτισμένος τρόπος να περνάμε το λίγο χρόνο μας κάτω από τον ήλιο στο να εργαζόμαστε για την κατανόηση του σύμπαντος και του πώς έτυχε να ξυπνήσουμε μέσα του;Αυτή είναι η απάντησή μου όταν με ρωτούν-πράγμα που συμβαίνει εκπληκτικά συχνά- γιατί κάνω τον κόπο να ξυπνήσω το πρωί. Ας το θέσω διαφορετικά:
δεν είναι λυπηρό να καταλήξεις στον τάφο σου χωρίς ποτέ να αναρωτηθείς γιατί γεννήθηκες; Σ’ αυτή τη σκέψη ποιός δεν θα πεταγόταν απ’ το κρεβάτι πρόθυμος να συνεχίσει την ανακάλυψη του κόσμου και χαρούμενος που αποτελεί μέρος του; (1)
Η Κάθλιν Ρέιν ποιήτρια και καθηγήτρια φυσικών επιστημών στο Κέμπριτζ, ειδικευμένη στη Βιολογία βρήκε σχετική παρηγοριά σαν νέα γυναίκα δυστυχισμένη στον έρωτα και ψάχνοντας απεγνωσμένα για ανακούφιση από τη λύπη:
Τότε ο ουρανός μου μίλησε με καθαρή λαλιά,
γνώριμη στην καρδιά, σαν την αγάπη κοντινά.
Ο ουρανός είπε στην ψυχή μου: «Έχεις εκείνο που ποθείς!»
——–
Να ξέρεις πως γεννήθηκες μαζί,
με σύννεφα ανέμους, άστρα και αεικίνητες θάλασσες,
και κατοίκους των δασών. Η φύση σου είναι αυτή…
———
Ύψωσε την καρδιά σου άφοβη ξανά,
κοιμήσου στον τάφο ή ανάπνευσε το ζωντανό αέρα,
μοιράζεσαι τον κόσμο αυτόν με το άνθος και την τίγρη..»
Passion (1943)
-----------------
(1) Επίκουρος – Κείμενα πηγές της επικούρειας φιλοσοφίας και τέχνης του ζην

(2) Richard Dawkins – Υφαίνοντας το Ουράνιο Τόξο

Ρητορεία και ρητορική: Άτεχνα και Έντεχνα μέσα πειθούς

Άτεχνα μέσα πειθούς
 
(ἄτεχνοι πίστεις, probationes inartificiales)
 
Τα μέσα πειθούς (τα αποδεικτικά μέσα) που χρησιμοποιεί ο ομιλητής στηριγμένος σε στοιχεία που συνδέονται άμεσα, με προφανή και σαφή σχέση με την ίδια την υπόθεση, ενώ η ύπαρξή τους είναι δεδομένη και ανεξάρτητη από την επεξεργασία του ίδιου και τα οποία για τη σύνταξή τους δεν απαιτούν τη συνδρομή της τέχνης, παρά το γεγονός ότι η αποτελεσματική αξιοποίησή τους στο πλαίσιο του λόγου προϋποθέτει περίσκεψη και επιμελή επεξεργασία, αποτελούν τις λεγόμενες «φυσικές αποδείξεις» ή τα «άτεχνα μέσα πειθούς». Αναφορά σε αυτά έχουμε κιόλας στη Ρητορική του Αριστοτέλη: τῶν δὲ πίστεων αἱ μὲν ἄτεχνοί εἰσιν αἱ δ᾽ ἔντεχνοι. ἄτεχνα δὲ λέγω ὅσα μὴ δι᾽ ἡμῶν πεπόρισται ἀλλὰ προϋπῆρχεν, οἷον μάρτυρες βάσανοι συγγραφαὶ καὶ ὅσα τοιαῦτα. (Ῥητορική 1.1.1355b35-37, «"Άτεχνες" ονομάζω αυτές που δεν έχουν την αρχή τους σε μας, αλλά υπήρχαν πριν από μας.»). Σε αυτήν λοιπόν την κατηγορία αποδεικτικών μέσων ανήκουν τα αρχεία, οι μαρτυρίες (μεταξύ αυτών και όσες αποσπώνται με βασανιστήρια), οι συμβάσεις και τα συμβόλαια, κάθε είδους συμφωνητικά, οι καταθέσεις από ανακρίσεις, οι όρκοι, οι νόμοι, οι αποφάσεις διοικητικών οργάνων, οι προηγούμενες σχετικές δικαστικές αποφάσεις (τo «δεδικασμένoν» (iudicatum) και ό,τι θα ονομάζαμε σήμερα «νομολογία»).
 
Έντεχνα μέσα πειθούς
 
(ἔντεχνοι πίστεις, probationes artificiales)
 
Έντεχνα μέσα πειθούς είναι κατά τον Αριστοτέλη (Ῥητορική 1.1.1355b37-39) ὅσα διὰ τῆς μεθόδου καὶ δι᾽ ἡμῶν κατασκευασθῆναι δυνατόν [«("έντεχνες" (ενν. αποδείξεις), πάλι, ονομάζω) αυτές που, με τη βοήθεια της τεχνικής που διαθέτει η ρητορική, μπορούν να κατασκευασθούν από μας»]. Ενώ λοιπόν στην περίπτωση των ἀτέχνων πίστεων o ομιλητής χρησιμοποιεί για να αποδείξει ό,τι επιθυμεί, στοιχεία που συνδέονται άμεσα με την υπόθεση και προκύπτουν από αυτή την ίδια χωρίς να μεσολαβήσει η επεξεργασία του ίδιου, στην περίπτωση των ἐντέχνων ο ομιλητής θα πρέπει -πάντα με βάση την ίδια την υπόθεση και σε άμεση σχέση με αυτήν- να επινοήσει, να συντάξει, να βρει τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει, για να πείσει το κοινό για την αλήθεια των θέσεών του. Αυτή η επίμοχθη διαδικασία προϋποθέτει ευφυΐα, παιδεία, εμπειρία και γνώσεις που καλύπτουν ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων, συμπεριλαμβανομένων της ψυχολογίας του κοινού και των κοινωνικών προβλημάτων και δομών (Κοϊντιλιανός, Institutio oratoria 5.10.15). Έτσι στη Ῥητορική του ο Αριστοτέλης αφιερώνει ένα μεγάλο τμήμα του δεύτερου βιβλίου ακριβώς στη διδασκαλία των ανθρώπινων παθών και ηθών, που αποτελούν δύο μεγάλες κατηγορίες έντεχνων μέσων πειθούς (2.2-17).
 
Πιο συγκεκριμένα, οι ἔντεχνοι πίστεις μπορεί να αντλούνται από την περιοχή του ομιλητή ή/και από αυτήν του ακροατή· επίσης από το θέμα του λόγου. Ο ομιλητής μπορεί για παράδειγμα να επιχειρηματολογήσει βάσει του χαρακτήρα του, που θεωρείται αξιόπιστος εφόσον είναι φορέας απολύτως θετικών χαρακτηριστικών (μπορεί δηλαδή να αξιοποιήσει «ηθικά» αποδεικτικά μέσα), μπορεί να προσδώσει στον λόγο του δύναμη πειθούς διεγείροντας συναισθήματα, συγκινήσεις και πάθη στον ακροατή (να καταφύγει σε «παθητικά» αποδεικτικά μέσα), ενώ, τέλος, μπορεί να εκμεταλλευτεί πλευρές του ίδιου του θέματος (να χρησιμοποιήσει «πραγματικά», «λογικά» αποδεικτικά μέσα, όσα δηλαδή σχετίζονται με τη φύση του ίδιου του πράγματος, της ίδιας της υπόθεσης) (Αριστοτέλης, Ῥητορική 1.2.1356a1-20).
 
Για τη σύνταξη των ἐντέχνων πίστεων της τελευταίας κατηγορίας, των «λογικών» αποδεικτικών μέσων, ο ομιλητής αξιοποιεί σημεῖα, τεκμήρια (signa, indicia, vestigia), ἐνθυμήματα (argumenta) ή/και παραδείγματα (exempla). Μάλιστα τα λογικά αποδεικτικά μέσα αξιοποιούνται στο πλαίσιο των ακόλουθων τεσσάρων τύπων συμπεράσματος (πρβλ. Κοϊντιλιανό, Institutio oratoria 5.8.7):
  • επειδή υπάρχει κάτι, δεν υπάρχει κάτι άλλο (π.χ.: «Είναι μέρα, άρα δεν είναι νύχτα».)
  • επειδή υπάρχει κάτι, υπάρχει και κάτι άλλο (π.χ.: «Ο ήλιος μεσουρανεί, άρα είναι μεσημέρι».)
  • επειδή δεν υπάρχει κάτι, υπάρχει κάτι άλλο (π.χ.: «Δεν είναι νύχτα, άρα είναι μέρα».)
  • επειδή δεν υπάρχει κάτι, δεν υπάρχει και κάτι άλλο (π.χ.: «Δεν έχει λογική αντίληψη των πραγμάτων, άρα δεν είναι άνθρωπος».)