ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΑΙΣΧΙΝΗΣ - Κατὰ Κτησιφῶντος (9-16)

Γιατί είναι παράνομη η πρόταση του Κτησιφώντα

[9] Περὶ μὲν οὖν τῆς ὅλης κατηγορίας μετρίως μοι ἐλπίζω προειρῆσθαι· περὶ δὲ αὐτῶν τῶν νόμων οἳ κεῖνται περὶ τῶν ὑπευθύνων, παρ᾽ οὓς τὸ ψήφισμα τυγχάνει γεγραφὼς Κτησιφῶν, διὰ βραχέων εἰπεῖν βούλομαι. Ἐν γὰρ τοῖς ἔμπροσθεν χρόνοις ἄρχοντές τινες τὰς μεγίστας ἀρχὰς καὶ τὰς προσόδους διοικοῦντες, καὶ δωροδοκοῦντες περὶ ἕκαστα τούτων, προσλαμβάνοντες τούς τε ἐκ τοῦ βουλευτηρίου ῥήτορας καὶ τοὺς ἐκ τοῦ δήμου, πόρρωθεν προκατελάμβανον τὰς εὐθύνας ἐπαίνοις καὶ κηρύγμασιν, ὥστ᾽ ἐν ταῖς εὐθύναις τῶν ἀρχῶν εἰς τὴν μεγίστην μὲν ἀπορίαν ἀφικνεῖσθαι τοὺς κατηγόρους, πολὺ δὲ ἔτι μᾶλλον τοὺς δικαστάς.

[10] Πολλοὶ γὰρ πάνυ τῶν ὑπευθύνων, ἐπ᾽ αὐτοφώρῳ κλέπται τῶν δημοσίων χρημάτων ὄντες ἐξελεγχόμενοι, διεφύγγανον ἐκ τῶν δικαστηρίων, εἰκότως· ᾐσχύνοντο γὰρ οἶμαι οἱ δικασταί, εἰ φανήσεται ὁ αὐτὸς ἀνὴρ ἐν τῇ αὐτῇ πόλει, τυχὸν δὲ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ ἐνιαυτῷ, πρώην μέν ποτε ἀναγορευόμενος ἐν τοῖς ἀγῶσιν ὅτι στεφανοῦται ἀρετῆς ἕνεκα καὶ δικαιοσύνης ὑπὸ τοῦ δήμου χρυσῷ στεφάνῳ, ὁ δὲ αὐτὸς ἀνὴρ μικρὸν ἐπισχὼν ἔξεισιν ἐκ τοῦ δικαστηρίου κλοπῆς ἕνεκα τὰς εὐθύνας ὠφληκώς· ὥστε ἠναγκάζοντο τὴν ψῆφον φέρειν οἱ δικασταὶ οὐ περὶ τοῦ παρόντος ἀδικήματος, ἀλλ᾽ ὑπὲρ τῆς αἰσχύνης τοῦ δήμου.

[11] Κατιδὼν δέ τις ταῦτα νομοθέτης τίθησι νόμον καὶ μάλα καλῶς ἔχοντα, τὸν διαρρήδην ἀπαγορεύοντα τοὺς ὑπευθύνους μὴ στεφανοῦν. Καὶ ταῦτα οὕτως εὖ προκατειληφότος τοῦ νομοθέτου, εὕρηνται κρείττονες λόγοι τῶν νόμων, οὓς εἰ μή τις ὑμῖν ἐρεῖ, λήσετε ἐξαπατηθέντες. Τούτων γάρ τινες τῶν τοὺς ὑπευθύνους στεφανούντων παρὰ τοὺς νόμους οἱ μὲν φύσει μέτριοί εἰσιν, εἰ δή τις ἐστὶ μέτριος τῶν τὰ παράνομα γραφόντων, ἀλλ᾽ οὖν προβάλλονταί γε τι πρὸ τῆς αἰσχύνης. Προσεγγράφουσι γὰρ πρὸς τὰ ψηφίσματα στεφανοῦν τὸν ὑπεύθυνον, ἐπειδὰν λόγον καὶ εὐθύνας τῆς ἀρχῆς δῷ.

[12] Καὶ ἡ μὲν πόλις τὸ ἴσον ἀδίκημα ἀδικεῖται· προκαταλαμβάνονται γὰρ ἐπαίνοις καὶ στεφάνοις αἱ εὔθυναι· ὁ δὲ τὸ ψήφισμα γράφων ἐνδείκνυται τοῖς ἀκούουσιν ὅτι γέγραφε μὲν παράνομα, αἰσχύνεται δὲ ἐφ᾽ οἷς ἡμάρτηκε. Κτησιφῶν δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι ὑπερπηδήσας τὸν νόμον τὸν περὶ τῶν ὑπευθύνων κείμενον, καὶ τὴν πρόφασιν ἣν ἐγὼ ἀρτίως προεῖπον ὑμῖν ἀνελών, πρὶν λόγον πρὶν εὐθύνας δοῦναι γέγραφε μεταξὺ Δημοσθένην ἄρχοντα στεφανοῦν.

 [13] Λέξουσι δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ ἕτερόν τινα λόγον ὑπεναντίον τῷ ἀρτίως εἰρημένῳ, ὡς ἄρα, ὅσα τις αἱρετὸς ὢν πράττει κατὰ ψήφισμα, οὐκ ἔστι ταῦτα ἀρχή, ἀλλ᾽ ἐπιμέλειά τις καὶ διακονία· ἀρχὰς δὲ φήσουσιν ἐκείνας εἶναι ἃς οἱ θεσμοθέται ἀποκληροῦσιν ἐν τῷ Θησείῳ, κἀκείνας ἃς ὁ δῆμος εἴωθε χειροτονεῖν ἐν ἀρχαιρεσίαις, στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους καὶ τὰς μετὰ τούτων ἀρχάς, τὰ δ᾽ ἄλλα πάντα πραγματείας προστεταγμένας κατὰ ψήφισμα.

[14] Ἐγὼ δὲ πρὸς τοὺς λόγους τοὺς τούτων νόμον ὑμέτερον παρέξομαι ὃν ὑμεῖς ἐνομοθετήσατε λύσειν ἡγούμενοι τὰς τοιαύτας προφάσεις, ἐν ᾧ διαρρήδην γέγραπται, «τὰς χειροτονητάς» φησιν «ἀρχάς», ἁπάσας ἑνὶ περιλαβὼν ὀνόματι ὁ νομοθέτης, καὶ προσειπὼν ἁπάσας ἀρχὰς εἶναι ἃς ὁ δῆμος χειροτονεῖ, «καὶ τοὺς ἐπιστάτας» φησὶ «τῶν δημοσίων ἔργων.» Ἔστι δὲ ὁ Δημοσθένης τειχοποιὸς, ἐπιστάτης τοῦ μεγίστου τῶν ἔργων· «καὶ πάντας ὅσοι διαχειρίζουσί τι τῶν τῆς πόλεως πλέον ἢ τριάκονθ᾽ ἡμέρας, καὶ ὅσοι λαμβάνουσιν ἡγεμονίας δικαστηρίων·» οἱ δὲ τῶν ἔργων ἐπιστάται πάντες ἡγεμονίᾳ χρῶνται δικαστηρίου· τί τούτους κελεύει ποιεῖν;

[15] οὐ διακονεῖν, ἀλλ᾽ «ἄρχειν δοκιμασθέντας ἐν τῷ δικαστηρίῳ», ἐπειδὴ καὶ αἱ κληρωταὶ ἀρχαὶ οὐκ ἀδοκίμαστοι, ἀλλὰ δοκιμασθεῖσαι ἄρχουσι, «καὶ λόγον καὶ εὐθύνας ἐγγράφειν πρὸς τοὺς λογιστάς», καθάπερ καὶ τὰς ἄλλας ἀρχὰς κελεύει. Ὅτι δὲ ἀληθῆ λέγω, τοὺς νόμους αὐτοὺς ὑμῖν ἀναγνώσεται.

ΝΟΜΟΙ
[16] Ὅταν τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἃς ὁ νομοθέτης ἀρχὰς ὀνομάζει, οὗτοι προσαγορεύωσι πραγματείας καὶ ἐπιμελείας, ὑμέτερον ἔργον ἐστὶν ἀπομνημονεύειν καὶ ἀντιτάττειν τὸν νόμον πρὸς τὴν τούτων ἀναίδειαν, καὶ ὑποβάλλειν αὐτοῖς ὅτι οὐ προσδέχεσθε κακοῦργον σοφιστὴν οἰόμενον ῥήμασι τοὺς νόμους ἀναιρήσειν, ἀλλ᾽ ὅσῳ ἄν τις ἄμεινον λέγῃ παράνομα γεγραφώς, τοσούτῳ μείζονος ὀργῆς τεύξεται. Χρὴ γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸ αὐτὸ φθέγγεσθαι τὸν ῥήτορα καὶ τὸν νόμον· ὅταν δὲ ἑτέραν μὲν φωνὴν ἀφιῇ ὁ νόμος, ἑτέραν δὲ ὁ ῥήτωρ, τῷ τοῦ νόμου δικαίῳ χρὴ διδόναι τὴν ψῆφον, οὐ τῇ τοῦ λέγοντος ἀναισχυντίᾳ.

***
[9] Ελπίζω λοιπόν ότι τα όσα έχω πει είναι μέσα στα μέτρα στήριξης της κατηγορίας στο σύνολό της. Σε ό,τι αφορά όμως στην ισχύουσα νομοθεσία για την απόδοση ευθυνών, που έχει παραβιάσει ο Κτησιφών με το ψήφισμά του, επιθυμώ να πω λίγα λόγια. Σε παλαιότερες λοιπόν εποχές κάποιοι ανώτατοι άρχοντες που διαχειρίζονταν τα δημόσια έσοδα, ενώ χρηματίζονταν σε καθεμιά από αυτές τις υπηρεσίες, καθώς προσλάμβαναν τους ρήτορες της Βουλής και της Εκκλησίας του Δήμου, κατόρθωναν να εξασφαλίσουν με επαίνους και με τιμητικά ψηφίσματα ευνοϊκές προϋποθέσεις για τη λογοδοσία τους πολύ πριν λήξει ο χρόνος της αρχής που διαχειρίζονταν. Το αποτέλεσμα ήταν την ημέρα της λογοδοσίας των αρχόντων οι κατήγοροι, και πολύ περισσότερο ακόμη οι δικαστές, να περιέρχονται σε πολύ δύσκολη θέση.

[10] Για παράδειγμα, πάρα πολλοί από τους υπόχρεους σε λογοδοσία, αν και συλλαμβάνονταν επ᾽ αυτοφώρω να καταχρώνται τα χρήματα του δημοσίου, διέφευγαν από την καταδίκη των δικαστηρίων· και δικαιολογημένα. Γιατί οι δικαστές ντρέπονταν, υποθέτω, ο ίδιος άνθρωπος, στην ίδια πόλη, ίσως και στον ίδιο χρόνο, να φανεί ότι τη μιαν ημέρα ανακοινώνεται δημόσια στο θέατρο ότι στεφανώνεται από τον λαό με χρυσό στεφάνι για την αρετή και τη δικαιοσύνη του, και λίγο αργότερα ο ίδιος αυτός να βγαίνει από το δικαστήριο καταδικασμένος για κατάχρηση δημόσιου χρήματος. Γι᾽ αυτό αναγκάζονταν οι δικαστές να αποφασίζουν όχι για το αδίκημα που εκδίκαζαν εκείνη τη στιγμή, αλλά για να σώσουν την αξιοπρέπεια του λαού.

[11] Αυτό όμως το τραγελαφικό έπεσε στην αντίληψη κάποιου νομοθέτη, που θέσπισε νόμο, και μάλιστα πολύ σωστό, που απαγορεύει αυστηρά να στεφανώνονται οι υπόχρεοι σε λογοδοσία. Ωστόσο, παρά τη σοφή πρόνοια του νομοθέτη, έχουν επινοηθεί δικαιολογίες για καταστρατήγηση του νόμου, που, αν δεν σας τις αποκαλύψει κάποιος, θα εξαπατηθείτε χωρίς να το καταλάβετε. Γιατί μεταξύ αυτών που προτείνουν παρά τους νόμους να στεφανώνονται άρχοντες υπόχρεοι σε λογοδοσία, υπάρχουν κάποιοι που είναι από τη φύση τους μετριοπαθείς, αν βέβαια μπορεί να είναι μετριοπαθής κάποιος που προτείνει παράνομα ψηφίσματα. Αλλά αυτοί κάνουν τουλάχιστον μια προσπάθεια να σκεπάσουν κάπως τη ντροπή τους· προσθέτουν δηλαδή στα ψηφίσματά τους να στεφανώνεται ο υπόχρεος σε λογοδοσία «αφού προηγουμένως λογοδοτήσει και ελεγχθεί για τη διαχείριση του αξιώματός του.»

[12] Αλλά και με τον τρόπο αυτόν η ζημιά που υφίσταται η πόλη είναι η ίδια, αφού κατά τη λογοδοσία υπάρχει ήδη προκατάληψη με τους επαίνους και τα στεφάνια, ενώ ο εισηγούμενος το ψήφισμα δεν κρύβει από τους ακροατές του ότι έχει κάνει παράνομες προτάσεις, αλλ᾽ ότι ντρέπεται για τα σφάλματά του. Ο Κτησιφών όμως, Αθηναίοι, καταπατώντας την ισχύουσα νομοθεσία για τους υπόχρεους σε λογοδοσία και χωρίς να προσθέσει στο ψήφισμά του την προϋπόθεση που μόλις προ ολίγου ανέφερα, έχει προτείνει να στεφανωθεί ο Δημοσθένης πριν λογοδοτήσει, πριν ελεγχθεί, ενώ διατηρούσε ακόμη το δημόσιο αξίωμά του.

[13] Για να αντικρούσουν, Αθηναίοι, όσα έχω πει πριν από λίγο, θα επικαλεστούν και ένα άλλο επιχείρημα· θα ισχυριστούν δηλαδή ότι τάχα όσα κάνει κάποιος εκλεγμένος σύμφωνα με ψήφισμα, αυτά δε συνιστούν δημόσιο λειτούργημα αλλά μιαν επιστασία και προσφορά υπηρεσίας. Θα υποστηρίξουν ότι δημόσιες αρχές είναι εκείνες που βγάζουν με κλήρο οι θεσμοθέτες στο Θησείο και εκείνες που ο λαός είθισται να εκλέγει με χειροτονία σε αρχαιρεσίες των αρχόντων, όπως για παράδειγμα κατά την εκλογή των στρατηγών, των ιππάρχων και των άλλων αρχών· όλα τα άλλα είναι επιστασίες που έχουν ανατεθεί κάθε φορά με ψήφισμα.

[14] Στα επιχειρήματά τους θα απαντήσω εγώ με δικό σας νόμο, που εσείς νομοθετήσατε, επειδή νομίζατε ότι θα βάζατε τέρμα σε παρόμοιες δικαιολογίες. Στον νόμο αυτό ρητά έχει αναγραφεί «οι αρχές που δίνονται με χειροτονία». Με μια φράση συμπεριέλαβε ο νομοθέτης όλα τα δημόσια λειτουργήματα και προσθέτει ότι Αρχές είναι όλες εκείνες που ο λαός εκλέγει με χειροτονία· ακόμη, λέει, και «οι επιστάτες των δημοσίων έργων» και ο Δημοσθένης είναι επιμελητής της κατασκευής των τειχών, επιστάτης του πιο σημαντικού από τα δημόσια έργα. Και συνεχίζει ο νόμος: «και όλοι όσοι διαχειρίζονται κάποια δημόσια υπηρεσία περισσότερο από τριάντα ημέρες και όσοι αναλαμβάνουν την προεδρία των δικαστηρίων». Οι επιστάτες όμως των δημοσίων έργων έχουν όλοι και την προεδρία των δικαστηρίων.

[15] Τι ορίζει ο νόμος να κάνουν αυτοί; Όχι να είναι απλοί υπάλληλοι, αλλά «να ασκούν εξουσία, αφού πρώτα δοκιμαστούν στο δικαστήριο», διότι, ακόμη και οι Αρχές που εκλέγονται με κλήρο, δεν εγκαθίστανται χωρίς να δοκιμαστούν, αλλά εφόσον υποστούν τη νόμιμη δοκιμασία, και «να λογοδοτούν εγγράφως στους λογιστές για τις πράξεις και την οικονομική διαχείριση», όπως ακριβώς ορίζει ο νόμος και για τις άλλες γενικά Αρχές. Και για την αλήθεια των όσων λέω, θα σας διαβάσει ο γραμματέας τους ίδιους τους νόμους.

ΝΟΜΟΙ
[16] Όταν λοιπόν, Αθηναίοι, όσα ο νομοθέτης ονομάζει Αρχές αυτοί τα χαρακτηρίζουν υπηρεσίες και επιστασίες, δικό σας έργο είναι να θυμηθείτε τον νόμο και να τον αντιτάσσετε στην αναίδειά τους. Δικό σας έργο επίσης είναι να τους δώσετε να καταλάβουν ότι δεν ανέχεστε έναν πανούργο σοφιστή να πιστεύει πως μπορεί με τη ρητορική του ικανότητα να πετύχει την ανατροπή των νόμων, αλλά ότι, όσο καλύτερα αγορεύει όποιος έχει προτείνει παράνομα ψηφίσματα, τόσο μεγαλύτερη οργή θα αντιμετωπίσει εκ μέρους σας. Ο ρήτορας και ο νόμος πρέπει να λένε τα ίδια, Αθηναίοι· όταν όμως συμβεί άλλα να λέει ο νόμος και άλλα ο ρήτορας, τότε πρέπει η ψήφος να δίνεται στο δίκαιο του νόμου, όχι στην αδιαντροπιά του ρήτορα.

ΣΤΩΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Όπως συνέβαινε δύο-τρεις αιώνες πριν, οι φιλόσοφοι τελευταία ξαναπήραν τα δικαιώματα στα σοβαρά, ακόμη και αν επρόκειτο να τα αμφισβητήσουν¹. Ανάλογο με το προμηθεϊκό ενδιαφέρον της φιλοσοφίας στα χρόνια του Διαφωτισμού να αποκρυσταλλώσει την έννοια των φυσικών δικαιωμάτων και να θέσει τα θεωρητικά θεμέλιά τους, είναι το επιμηθεϊκό ενδιαφέρον της πρόσφατης φιλοσοφίας να καθορίσει τους όρους νοήματος της γλώσσας των δικαιωμάτων και τις δυνατότητες επιστημολογικού κύρους τους, να τα θεωρήσει ως πρακτικές, δηλαδή ως κοινωνικό φαινόμενο, και να τα αντιμετωπίσει στο γλωσσικό επίπεδο².

 

Εκτός από τους πολιτικούς, πολιτισμικούς, ιστορικούς και πραγματικούς λόγους, που επέβαλαν την ανάγκη της διακήρυξης τους, εφόσον το πρόβλημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι κατ’ εξοχήν ηθικό, η νομοτέλεια του φιλοσοφικού στοχασμού λειτούργησε εποικοδομητικά: η σχετικά πρόσφατη έξοδος της ηθικής από το σολιψισμό της, η επιστροφή της από τη μεταηθική στην κανονιστική, πρακτική και δημόσια ηθική, η μετάβαση από τη θεωρία στην πράξη, από τη λογική της ηθικής γλώσσας στην ηθικότητα, συνέβαλαν στην ανανέωση του φιλοσοφικού ενδιαφέροντος για τα δικαιώματα του ανθρώπου³.

 

Τα δικαιώματα ως ηθικές αξίες και ιδιαίτερα τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου αποτελούν επίκεντρο μεγάλου μέρους της σύγχρονης ηθικής φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας του δικαίου, της πολιτικής φιλοσοφίας, της ιστορίας των ιδεών και της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας. Το φάσμα των προβλημάτων που αγκαλιάζει η σύγχρονη προβληματική των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι πολύ ευρύ και, με δεδομένη τη φιλοσοφική πολυφωνία, η διαφωνία είναι αναπόφευκτη. Τα εννοιολογικά και τα επιστημολογικά προβλήματα ιδιαίτερα είναι πολύ δυσχερή. Τα δικαιώματα θεωρούνται άλλοτε αρνητικές και άλλοτε θετικές έννοιες⁴. Ταυτίζονται με ενέργειες, με αγαθά ή προνόμια⁵. Άλλοτε εκλαμβάνονται ως αφηρημένες δομές και άλλοτε ως πολιτικές και ηθικές οντότητες, καθολικά και απόλυτα στοιχεία σ’ ένα πλέγμα δικαιοσύνης, ηθικές αξιώσεις, που υπαγορεύονται από ανάγκες, συμφέροντα και ιδεώδη, ως διαδικασίες διεκδίκησης, επιταγές για την ανάληψη ευθύνης σ’ ένα πλέγμα διαπροσωπικών σχέσεων, και οπωσδήποτε ως φραγμοί απέναντι στην κρατική εξουσία. Πιο σοβαρά είναι τα επιστημολογικά προβλήματα κι αυτό γίνεται φανερό στα προοίμια όχι μόνο των κλασικών Διακηρύξεων των φυσικών δικαιωμάτων αλλά και στο προοίμιο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώ­που⁶.

 

Η φιλοσοφία πραγματεύεται αυτά τα θέματα συστηματικά, υπάρχουν όμως και ιστορικά ερωτήματα, που έχουν ενδιαφέρον, όπως το πρόβλημα της αρχικής σύλληψης αυτών των φυσικών ή ανθρώπινων δικαιωμάτων. Είναι η έννοια των ανθρώπινων δικαιωμάτων εγγενής στην ανθρώπινη φύση; Συνιστούσε ανέκαθεν αίτημα της ανθρώπινης ηθικής συνείδησης και προϋπόθεση της πράξης ή είναι ιστορικό προϊόν μιας συγκεκριμένης εποχής, αποτέλεσμα αγώνων κάποιων ανθρώπινων ομάδων στο Δυτικό κόσμο; Στην περίπτωση αυτή δεν μπορούμε ίσως να μιλάμε για φυσικά, απαράγραπτα και αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα του ανθρώπου, αλλά για prima facie δικαιώματα ή για δικαιώματα μιας συγκεκριμένης εποχής αν όχι τάξης, όπως ισχυρίζονται οι μαρξιστές⁷.

 

Είναι στα πλαίσια των ερωτημάτων αυτών που οι Στωικοί έρχονται στο προσκήνιο: Υπήρχε στην κλασική ή μετακλασική αρχαιότητα η ιδέα ότι ο άνθρωπος ως άνθρωπος δυνάμει της «ανθρωπότητάς» του και μόνο είναι προικισμένος με δικαιώματα ή είναι αυτή μια ιδέα μοντέρνα, προϊόν της νεότερης εποχής⁸; Υπήρχε η ιδέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα;⁹ Βρίσκουμε στην πολιτική πρακτική, στα κείμενα Ελλήνων φιλοσόφων, ή στα έργα των Σοφιστών και των Στωικών, προανακρούσματα αυτής της ιδέας, ή μια τέτοια σύλληψη εμφανίζεται για πρώτη φορά στον ύστερο Μεσαίωνα και τα νεότερα χρόνια, όπως υποστη­ρίχτηκε;¹⁰ Παρά το γεγονός ότι υπάρχει κάποια ομοφωνία ότι πρόκειται για μια ιδέα μοντέρνα, όλες οι εναλλακτικές απόψεις έχουν υποστηριχθεί με αρκετό πάθος αλλά με ελάχιστη τεκμηρίωση. Είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε εύκολα να δώσουμε μονοσήμαντη απάντηση στο ερώτημα για την αρχική σύλληψη της ιδέας, πριν αποσαφηνίσουμε τι εννοούμε με τον όρο «δικαίωμα», αν η διεκδίκηση θεωρείται αναγκαίο συστατικό στοιχείο του νοήματος του και πόσο συσχετικά είναι τα δικαιώματα με την έννοια των καθηκόντων¹¹.

 

Έχοντας συζητήσει εκτενώς τα θέματα αυτά στο βιβλίο μου για τα δικαιώματα και σε πολλά άρθρα¹², θα περιοριστώ εδώ για λόγους οικονομίας μόνο στη στωική συμβολή στην προϊστορία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η σημασία εξάλλου των Στωικών, σε αντιδιαστολή με θέσεις των φιλοσόφων της κλασικής εποχής, ιδίως του Πλάτωνα¹³ και του Αριστοτέλη¹⁴, έχει υπερτονιστεί από ιστορικούς των ιδεών, όπως ο Maurice Cranston¹⁵, ο Ernest Barker⁴⁶, ο Gerald Watson¹⁷ και πολλοί άλλοι¹⁸, δυνάμει του στωικού δόγματος του φυσικού νόμου, που κυρίως κληροδοτήθηκε στο ρωμαϊκό δίκαιο από τον Κικέρωνα. Πολλές φορές ειπώθηκε ότι χωρίς το στωικό φυσικό νόμο δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί η Αμερικανική Ανεξαρτησία και η Γαλλική Επανάσταση¹⁹ και οι σχετικές Διακηρύξεις των Δικαιωμάτων, και 0Tt ο Locke έγραψε τη Δεύτερη Πραγματεία για την Κυβέρνηση ως μαθητής των Στωικών²⁰. Όμως, η θεμελίωση των φυσικών δικαιωμάτων στο φυσικό νόμο ίσχυε για τις κλασικές Διακηρύξεις²¹. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου απέφυγε σκόπιμα το σκόπελο της θεμελίωσης, ενώ τα νεότερα Σύμφωνα θεμελιώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και σύγχρονες φιλοσοφικές θεμελιώ­σεις καταφεύγουν είτε στην ανθρώπινη φύση (Donnelly)²² ή στην ανθρώπινη πράξη και τις προϋποθέσεις της (Gewirth)²³ ή τα θεωρούν πρακτικές και τα αναλύουν στο γλωσσικό επί­πεδο²⁴. 0 φυσικός νόμος, ως δικαιωτική αρχή των ανθρώπινων δικαιωμάτων, έχει στις μέρες μας, εκτός ίσως από τους Νεοθωμιστές και τον J. Finnis, ελάχιστους οπαδούς, μετά την καταλυτική κριτική του από το λογικό θετικισμό²⁵. Και οπωσδήποτε στο στωικό φυσικό νόμο λείπουν τα στοιχεία που ο Α.Β. D’ Entreves²⁶ θεωρούσε απαραίτητα για τη στήριξη φυσικών δικαιωμάτων, όπως ο ατομισμός, η καθολικότητα και η ριζοσπαστικότατα. Αλλά δεν είναι μόνο το δόγμα του φυσικού νόμου, παρά τη σπουδαιότητά του, που αναδεικνύει τους Στωικούς πρωτοπόρους της ιδέας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

 

Βρίσκουμε πραγματικά σ’ αυτούς συστηματικά επεξεργασμένους αρκετούς απόηχους μερικών σοφιστικών ιδεών, που, αν δεν συνιστούν δικαιώματα, όμως αποτελούν βασικές προϋποθέσεις της ιδέας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με την αποδυνάμωση του καθεστώτος της πόλης-κράτους και την επέκταση των οριζόντων, οι Στωικοί σε γενικές γραμμές κηρύσσουν την κατάργηση κάθε είδους διακρίσεων²⁷. Πιστεύουν στη φυσική ελευθερία και στην ηθική ισότητα των ανθρώπων, στη συγγένεια των ανθρώπων με το θεό και έτσι στην ανθρώπινη αδελφοσύνη και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αναγνωρίζουν δικαιώματα ιδιοκτησίας. Όλα αυτά αποτελούν κοινές κατευθύνσεις, γιατί ο ενεργός ακαδημαϊκός βίος της σχολής εκτείνεται σε πέντε αιώνες και στο διάστημα αυτό. ασταθές και ρευστό πολιτικά, έδρασαν σημαντικές ηγετικές προσωπικότητες, κάποτε με εντελώς διαφορετικό κοινωνικό καθεστώς. Και αυτοί που διακρίθηκαν εμφανώς για τη ριζοσπαστικότατα και την επαναστατικότητά τους και άσκησαν ένα συνεπές δικαίωμα αντίστασης ενάντια στην εξουσία, ήταν μερικοί ονομαστοί, ελάσσονες όμως από ακαδημαϊκή άποψη, Στωικοί των ρωμαϊκών χρόνων²⁸.

 

Ήδη όμως οι βάσεις αυτού που αργότερα οδήγησε στην ιδέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων τέθηκαν από τον ιδρυτή της σχολής Ζήνωνα και την Πολιτεία του, την εξίσου ουτοπική «αντίπαλη» της πλατωνικής²⁹. Στην κοσμόπολη του Ζήνωνα δεν κατοικούν οι άνθρωποι χωρισμένοι σε δήμους και πόλεις με ιδιαίτερους νόμους η καθεμία, αλλά όλοι οι άνθρωποι είναι «συνδημότες» και «συμπολίτες» και «βασιλεύει ένας βίος και κόσμος σαν σε μια σύννομη αγέλη, που συντρέφεται από τον κοινό νόμο». Είναι χαρακτηριστικό ότι θεό αυτής της πολιτείας έθετε ο Ζήνων τον Έρωτα, θεό φιλίας και ελευθερίας, που διασφαλίζει την ομόνοια και κανέναν άλλο. Και ταύτιζε τον κοινό νόμο με τον ορθό λόγο, διάχυτο στο σύμπαν και ταυτόσημο με το θεό³⁰. Πρόκειται για το νόμο της φύσης που προστάζει τα ορθά και απαγορεύει τα αντίθετά τους. Το νόμο αυτό τον κοινό, στον οποίο εκούσια υπακούει το σύμπαν, κανείς δεν ύμνησε με τόσο πάθος όσο ο Κλεάνθης στον περίφημο ύμνο του στον Δία, όπου η συγγένεια με το θεό εξασφαλίζει την ηθική ισότητα των ανθρώπων³¹. 0 Χρύσιππος, ο μεγάλος λογικός της Στοάς, σε προφανή αντίθεση με τον Αριστοτέλη, διακήρυσσε μαζί με τον Αλκιδάμαντα «άνθρωπος εκ φύσεως δούλος ουδείς»³². Δεν θεωρούσε την προσφορά υπηρεσιών «μήνυμα δουλείας», αλλά έβλεπε τους δούλους ως ισόβιους μισθωτούς, ενώ κήρυσσε απερίφραστα φαύλη τη δεσποτεία. Τάχθηκε υπέρ της ισότητας των φύλων «ως προς την ανθρωπότητα» και όριζε την ελευθερία ως «εξουσία αυτοπραγίας»³³. Οι οπαδοί της Μέσης Στοάς τόνισαν την αξιοπρέπεια του ανθρώπινου προσώπου³⁴, ενώ οι νεότεροι πιστώνονται με τη θεώρηση του Στωικισμού ως ριζοσπαστικού και ανατρεπτικού κινήματος με αποτέλεσμα τις επανειλημμένες εξορίες των φιλοσόφων από τη Ρώ­μη³⁵.

 

O Επίκτητος αποδεικνύεται ο σπουδαιότερος από τους Έλληνες φιλοσόφους κήρυκας της ελευθερίας, στην οποία αφιερώνει μια ολόκληρη εκτενή διατριβή, και ο σημαντικότερος απολογητής του δικαιώματος της εσωτερικής κυρίως αντίστασης³⁶. Ο Μάρκος Αυρήλιος αναγνωρίζει χάριτες που δέχτηκε από τους ρωμαίους Στωικούς μάρτυρες της ελευθερίας «φαντασίαν πολιτείας ἰσονόμου κατ’ ἰσότητα καί ἰσηγορίαν διοικουμένης καί βασιλείας τιμώσης πάντων μάλιστα την ἐλευθερίαν ταῶν ἀρχομένων». Ότι ορισμένα πράγματα τα εν­νοεί ως “απαιτήματα”, δηλαδή ως δικαιώματα του ανθρώπου, φαίνεται από το εξής: «Οὐδέν τούτων τηρητέον ἀνθρώπῳ, ἅ ἀνθρώπῳ, καθό ἄνθρωπός ἐστιν οὐκ ἐπιβάλλει. Οὐκ ἔστιν ἀποστήματα ἀνθρώπων οὐδέ ἐπαγγέλλεται αὐτά ἡ τοῦ ἀνθρώ­που φύσις οὐδέ τελειότητες εἰσιν τῆς τοῦ ἀνθρώπου φύσεως»³⁷. Πολλές από τις ιδέες αυτές είναι αρκετά μακριά από τις ιδέες που εκφράζουν τον άνθρωπο-πολίτη της κλασικής πόλης-κράτους και προσεγγίζουν σημαντικά το νεωτερικό πνεύμα. Η στωική ηθική, εξάλλου, δυνάμει του φυσικού-ηθικού νόμου, πιστεύεται ότι γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην αρχαία και τη νεότερη ηθική.

 

Οι Στωικοί δεν διακρίθηκαν για κάποιο σπουδαίο πολιτικό πρόγραμμα, είχαν ωστόσο καταρχήν θετική στάση απέναντι στην πολιτική (παράδειγμα ο Σενέκας) και επηρέασαν σημαντικούς Ρωμαίους οπαδούς της σχολής, ενώ μερικοί παλαιότεροι Στωικοί, όπως ο Βλόσσιος και ο Σφαίρος, επεξεργάστηκαν ριζοσπαστικά σοσιαλιστικά προγράμματα κοντά σε ηγεμόνες που έδειξαν ευαισθησία σε θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Τα παραδείγματα ωστόσο του Κάτωνα, του Διοφάνη, του Θρασέα και του Ελβίδιου, που πρόβαλαν αντίσταση σε κάθε μορφή τυραννίας, εξηγούν γιατί οι Στωικοί θεωρήθηκαν στη Ρώμη εξαιρετικά επικίνδυνοι και ανατρεπτι­κοί³⁸.

 

Οι παραπάνω θέσεις και στάσεις δεν μπορούν να χαιρετιστούν ως δικαιώματα. Αποτελούν όμως τις προϋποθέσεις τους και είναι εντελώς σύμφωνες με το πνεύμα των γνωστών Διακηρύξεων, όπως αυτό αντικατοπτρίζεται στα προοίμιά τους. Βέβαια για τους Στωικούς πολλά από τα σύγχρονα δικαιώματα, ακόμη και τα θεμελιώδη, όπως η ζωή, η ασφάλεια και η επιδίωξη της ευτυχίας, είναι ηθικώς αδιάφορα με αυστηρή έννοια, εφόσον αυτό που έχει ηθική αξία είναι μόνο η αρετή. Ανήκουν ωστόσο στην κατηγορία των πραγμάτων που είναι «κατά φύσιν», που είναι «προηγμένα» και έχουν αξία εφόσον συντείνουν στον «ομολογούμενο βίο» και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας³⁹. Εξάλλου, ο κατεξοχήν στωικός όρος, «καθήκον» ως «οἰκεῖον ταῖς κατά φύσιν κατασκευαῖς»⁴⁰ εμπεριέχει σπερματικά και την έννοια του δικαιώματος, εφόσον πρώτο καθήκον του έμβιου όντος είναι η διατήρησή του στη φυσική του κατάσταση και μάλιστα δυνάμει μιας φυσικής οικείωσης που του εμπνέει η φύση προς τον εαυτό του, γιατί δεν θα ήταν δυνατό να του εμπνεύσει αίσθημα αλλοτρίωσης⁴¹. Η οικείωση μάλιστα αυτή επεκτείνεται από τα άμεσα και έμμεσα συγγενικά πρόσωπα σταδιακά σε όλη την ανθρωπότητα, με τον κάθε άνθρωπο στο κέντρο μιας σειράς ομόκεντρων κύκλων. Και δεν πρόκειται απλώς για ενστικτώδεις αλλά για λογικές τάσεις, γιατί ο λόγος στον άνθρωπο είναι «τεχνίτης τῆς ὁρμῆς».

 

Οπωσδήποτε όμως οι Στωικοί αναδεικνύονται σκαπανείς των παλαιοτέρων φυσικών και των σημερινών ανθρώπινων δικαιωμάτων με το δόγμα του φυσικού νόμου, που τεκμηριωμένα πρέπει να πιστωθεί σε αυτούς περισσότερο απ’ ό, τι σε όλους τους άλλους Έλληνες φιλοσόφους. Οι ορισμοί του φυσικού νόμου από τον Κικέρωνα, που απηχούν τους αντίστοιχους του Ζήνωνα και του Χρύσιππου, κληροδοτήθηκαν στο ρωμαϊκό δίκαιο και υιοθετήθηκαν από κορυφαίους φιλοσόφους του Μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων⁴³. Στον Locke ο φυσικός νόμος πλέον αποτελεί απερίφραστα πηγή φυσικών δικαιωμάτων⁴⁴. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η χρυσή εποχή των φυσικών δικαιωμάτων συμπίπτει με την αναβίωση του Στωικισμού, με το Νεοστωικισμό των νεότερων χρόνων⁴⁵. Και η στωική συμβολή δεν ισχύει μόνο για τα φυσικά, αλλά και για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που αποτελούν τη σημαντικότερη κατάκτηση του αιώνα μας.

 

----------------

Σημειώσεις

 

1.   Βλ. Roland Dworkin, Taking Rights Seriously, London, 1977.

2.   Βλ. Richard Flathman, The Practice of Rights, Cambridge 1976.

3.   Βλ. Μυρτώς Δραγώνα-Μονάχου, 'Σύγχρονη Ηθική Φιλοσοφία: Ο Αγγλόφωνος Στοχασμός, Αθήνα 1996, 325-352.

4.   Βλ. Maurice Cranston, What Are Human Rights? London 1973.

5.   Βλ. Rex Martin and James Nickel, “Recent Work on the Concept of Rights”, A.Ph.Q 17 (1980), 165-179.

6.   Βλ. Asbjom Eide et ali. (eds.), The Universal Declaration of Human Rights: A Commentary, Stockholm 1992.

7. Βλ. William Leon McBribe, «Marxism and Human Rights», PACPHA 55 (1981). 260-267. Πρβλ. S. Lukes, «Can a Marxist Believe in Human Rights?»Praxis             International 4 (1982), 334-344.

8.   Βλ. Eugene Kamenka and Alice Ehr-Soon Tay (eds.), Human Rights. New Work 1978,6.

9.   Βλ. Alasdair MacIntyre, After Virtue. Notre Dame 1981,66-67.

10.  Βλ. R. Tuck, Natural Rights Theories, Cambridge 1979.

11. Βλ. σχετικά, J.M. Rist, Human Value: A Study in Ancient Philosophical Ethics, Leiden 1982.

12.  Βλ.Μυρτώς Δραγώνα-Μονάχου, Φιλοσοφία και Ανθρώπινα Δικαιώματα, Αθήνα 1986, «Πόσο αυτονόητα είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα;» στο Άτομο   και Κοινωνία (Α.Κ. Μπαρτζελιώτης, επιμ.), Αθήνα 1989, «Για μια Ευρωπαϊκή παιδεία ανθρώπινων δικαιωμάτων» στο Η Ελληνική παιδεία στο κοινοτικό πλαίσιο, Αθήνα 1990, «Φιλοσοφία και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Η ανάγκη μιας φιλοσοφικής ανθρωπολογίας», στο ΕΦΕ, Η Φιλοσοφία σήμερα. Αθήνα 1985, «Stoicisme et les droits de Γ homrae», Discorsi 2 (1985), 209-306, «Wittgenstein, Justice and the Practice of Rights», PIWS, Wien 1990, «Greek Philosophy and Human Rights» στο, 2.500 χρόνια Δημοκρατίας, Αθήνα 1992, «Which Concept of Justice, if Any Underlies Human Rights Documents?» στο The Idea and the Documents of Human Rights (I. Kuguradi.ed.), Ankara 1995, πρβλ. και βι­βλιοκρισία του βιβλίου της Susan Ford Wildshire, Greece, Rome and the Bill of Rights, στο JCT 1995,157-160.

        13.Σχετικά με τον Πλάτωνα βλ. G. Vlastos, «The Rights of Persons in Plato’s Conception of the Foundations of Justice», στο T.H. Engelhardt and D.                 Callahan (eds.), Morals, Science and Sociality, New York 1978.

14.  Σχετικά με τον Αριστοτέλη βλ. Fred D. Miller, Jr. Nature, Justice and Rights in Aristotles Politics, Oxford 1995. Πρβλ. Richard Sorabji, Animal Minds and                Human Morals: The Origin of the Western Debate, Ithaca, 1993, 134-140.

15.  Βλ. υποσ. 4, σ.2.

16.  Traditions of Civility, a. 312 (η αναφορά στον Watson).

17.  «The Natural Law and Stoicism», στο A.A. Long (ed.) Problems in Stoicism, London 1971, 216-238.

18.  Βλ.  ό.π. 29-64.

19.  Βλ. Α.Β. D’ Entreves, Natural Law, 1979,18.

20.  Βλ. Cranston, ό.π. σ. 2.

21.  Με την έννοια ότι η αμερικανική τα θεωρούσε αυταπόδεικτα και η γαλλική φυσικά.

        22.Βλ. Jack Donnelly, The Concept of Human Rights. New York 1985.

23.  Βλ. Alan Gewirth, Human Rights, Chicago 1982.

24.  Βλ. Flathman, ό.π. υποσ. 2.

25.  John Firvnis, Natural Law and Natural Rights, London 1980 και Margaret MacDonald. “Natural Rights”, PAS 47 (1947) 224-250.

26.  Βλ. παραπάνω ΰποσ. 19.

27.  Βλ. Ε. V. Arnold, Roman Stoicism, Cambridge 1911, 399-407 και SVF III 349-350.

28.  Βλ. «Το δικαίωμα της αντίστασης (;) και οι Στωι- κοί», στο ΔικανικοίΔιάλογοι III (επιμ. Κ. Μπέη), Αθήνα 1955,61-84.

29.  SVF I 263, Πρβ. Elen Meiskins Wood and Neil Wood, Class ideology in Ancient Political Theory, Oxford 1978.

30.  SVF I 162.

31.  SVF I 537.

32.  SVF III 352.

33.  SVF III 351-352,355-357.

34.  Βλ. Cicero, De Officiis II 82, 73 και Van Straaten F 96 για τον Πα­ναίτιο.

35.  Βλ. C. Wirszubski, Libertas as a Political Ideal of Rome during the Late Republic and Early Principate, Cambridge 1950.

36.  Βλ. «Ελευθερία και Δουλεία στον Επίκτητο», στο Επίκτητος: η ζωή και το έργο του, (επ. X. Τέζα) Πρέβεζα 1996, 91-102.

37.  Εις ‘Εαυτόν 1,14: 5,15 κ.λπ.

        38.Βλ.«Το δικαίωμα της αντίστασης...», ό.π. υποσ.28.

39.SVF III 12,126,146.

40. SVF III 493.

41.SVF III 178.

42.SVF III 179-183.

43.  Βλ. Watson, ό.π. 217-218. Πρβλ. Η. Grotius, De iure belli ac pads, 1625.1,X 1.

44.  Βλ. Two Treatises of Government, London 1690,11 67.

45.  Βλ. A. Long, Hellenistic Philosophy, ελλ. μετάφρ. Στ. Δημόπουλου - Μ. Δραγώνα-Μονάχου, Αθήνα 1987,362-368.

Ανακαλύπτω καθημερινά ότι η ζωή μας είναι μία σύντομη και υπέροχη διαδρομή με εκθαμβωτική θέα

Όσο ζω μαθαίνω… Όσο ζω αντιλαμβάνομαι,  πως οι πιο όμορφες στιγμές μας είναι εκείνες που έχουμε υπογραμμίσει με το μελάνι της καρδιάς μας. Οι ωραιότερες είναι αυτές που προσθέτουν τις κόκκινες μικρές πινελιές στην ασπρόμαυρη καθημερινότητα μας. Και οι σημαντικότερες έχουν σμιλευτεί από εκείνους που έχουμε ανταλλάξει αμοιβαία συναισθήματα.

 Όσο ζω μαθαίνω πως το πιο υπέροχο φόρεμα της ύπαρξής μας, φτιάχνεται πάντα από τα κουρέλια της ψυχής μας. Οι μεγαλύτεροι θησαυροί μας δεν βρίσκονται στην επιφάνεια της γης, αλλά κρύβονται στα έγκατα της ύπαρξης μας. Η πιο ανεκτίμητη περιουσία μας δεν έχει τίτλους ιδιοκτησίας. Αλλά είναι έμφυτη και  χαρισματική. Τα αμύθητα πλούτη μας δεν είναι τα υλικά αγαθά, αλλά η πρώτη ύλη της ψυχοσύνθεσής μας. Οι ακριβότερες αξίες δεν καθορίζονται με αριθμούς. Είναι φυσικές αρετές  που δανείζονται και μοιράζονται. Αντιλαμβάνομαι ότι η ελπίδα δεν πεθαίνει τελευταία. Αλλά συνυπάρχει πάντα μαζί μας σαν ουράνιο τόξο στον ουρανό της οντότητάς μας. Ο σεβασμός και η εκτίμηση των γύρω μας είναι πηγή  της δικής μας συμπεριφοράς. Η αντοχή δεν έχει όρια αλλά επεκτείνεται. Η υπομονή δεν εξαντλείται αλλά πολλαπλασιάζεται. Η ανοχή δεν είναι ένδειξη αδυναμίας αλλά καλοσύνης. Και η αξιοπρέπεια είναι στάση ζωής.

Τα όνειρα δεν έχουν όρια και δεν αναγνωρίζουν λογική ή δυνατότητες. Έχουν την ιδιότητα να απεγκλωβίζονται στο χώρους, μυαλά ή χρονικά πλαίσια. Τα πιο όμορφα ταξίδια δεν γίνονται με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Είναι ιδιωτικά και αρμενίζουν στις θάλασσες του μυαλού, παρασύροντας την ύπαρξή μας στους αιθέρες. Τα πολυτιμότερα δώρα της ζωής μας δεν έχουν αξία πώλησης και αγοράς. Είναι περιτυλιγμένα με τις λαμπερότερες κορδέλες της υγείας και της αγάπης. Τα αυθεντικότερα συναισθήματα δεν επιδέχονται μονάδες μέτρησης, και δεν αναγνωρίζουν χιλιόμετρα και αποστάσεις. Είναι πάντα ακραία και φτάνουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.

Και έχω κατανοήσει πως στις ανθρώπινες συναλλαγές κάνεις το άθροισμα στο τέλος και ποτέ στην αρχή. Υπολογίζοντας μόνο τις πράξεις και όχι τα λόγια. Ότι η εμπιστοσύνη εύκολα γίνεται έρμαιο στα χέρια της μοχθηρίας. Η ειλικρίνεια μπορεί να γίνει θήραμα στα πλοκάμια του ψέματος και της υποκρισίας. Η δοτικότητα εξαπατάται πολλές φορές από την εκμετάλλευση και την αχαριστία. Η αγνότητα καταρρακώνεται συνήθως από την δολοπλοκία και τον φθόνο. Και οι πληγές μας είναι παράσημα ήθους και ανδρείας από κάθε άνιση μάχη μας με την Λερναία Ύδρα της κακίας.

Ανακαλύπτω καθημερινά ότι η ζωή μας είναι μία σύντομη και υπέροχη διαδρομή με εκθαμβωτική θέα. Και ότι όλα αναθεωρούνται και όλα ανατρέπονται στην πορεία της. Οι συνοδοιπόροι και ο προορισμός μας καθορίζονται μόνο από τις δικές μας επιλογές. Ότι δεν πρέπει να μετράμε τις όμορφες στιγμές μας, αλλά να φτιάχνουμε τις στιγμές μας όμορφα. Ότι το παρελθόν δεν μας καθορίζει το μέλλον μας, αλλά μας βοηθά να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο. Ότι οι κύκλοι της ζωής μας πρέπει να κλείνουν στο ακριβές σημείο. Γιατί η παράταση της παραμονής μας τους κάνει φαύλους.

Η επικοινωνία

Έχεις σκεφθεί ποτέ τι είναι αυτό που αναζητάμε περισσότερο στις προσωπικές μας σχέσεις; Οικογενειακές, φιλικές κι ερωτικές; Την επικοινωνία. Την ουσιαστική επικοινωνία! Το να μπορείς να συζητάς μ’ έναν άνθρωπο και να νιώθεις πως σε καταλαβαίνει. Ακόμη κι αν δε συμφωνεί μαζί σου.

Εξελίσσουμε συνεχώς τους τρόπους και τα μέσα που θα κάνουν την επικοινωνία καλύτερη και δεν καταφέραμε να εξελίξουμε την επικοινωνία την ίδια. Αυτή που δυο ή και περισσότεροι εγκέφαλοι, μπορούν να επικοινωνήσουν, ν’ ανταλλάξουν απόψεις, να ταυτιστούν. Αυτή, που όταν τη βρεις, πρέπει να κάνεις τα πάντα για να την κρατήσεις!

Δεν είναι εύκολο πράγμα να συντονιστούν τα μυαλά των ανθρώπων, όταν όμως αυτό συμβαίνει είναι πολύ όμορφο. Είναι ακόμη πιο όμορφο, σχεδόν μαγικό, αν αυτή η επικοινωνία ήρθε αβίαστα, χωρίς πολλή προσπάθεια και μελέτη. Ναι, καλά διάβασες, μελέτη. Δε μιλώ για εκείνους τους «φτωχούς» εγκεφάλους που αποστηθίζουν οτιδήποτε αφορά το άτομο που τους ενδιαφέρει και το πλασάρουν σε κάθε συζήτηση, για να νιώθει ο συνομιλητής τους πως βρήκε την εγκεφαλική ταύτιση.

Μιλώ για εκείνους τους εγκεφάλους που έχουν ξεχωριστή προσωπικότητα, διαφορετικά βιώματα, αλλά ίδιο τρόπο σκέψης. Ή και διαφορετικό τρόπο σκέψης, αλλά την ίδια διάθεση για επικοινωνία σε βάθος. Που αναζητούν την ουσία σε κάθε τους συζήτηση κι έχουν το ταλέντο να την αναγνωρίσουν, μόλις τη συναντήσουν.

Μιλώ για τα μυαλά που «μάχονται» καθημερινά, με όπλα τις σκέψεις τους, τις ατάκες τους, τα συναισθήματά τους. Μια μάχη που ενδόμυχα παρακαλάς να βγεις ηττημένος. Θέλεις ο «αντίπαλος» να βρει τον τρόπο να διεισδύσει μέσα στο μυαλό σου. Ν’ ανοίξει μικρά μονοπάτια και να βγάλει ό,τι κρατάς καλά κρυμμένο εκεί. Αυτό κάνουν οι δυνατοί εγκέφαλοι. Βγάζουν στην επιφάνεια ό,τι κρύβεις και δεν κατάφερε να φανερώσει κανένας άλλος. Και το καταφέρνουν αυτό χωρίς προσπάθεια κι αυτό είναι το πιο μαγικό.

Μιλάμε για δυο ανθρώπους, φίλους ή εραστές, που έχουν «δέσιμο» μεταξύ τους. Το έχουν κι ας μην το πιστεύουν, ας μην το υποστηρίζουν, ας κάνουν τα πάντα για να το αγνοήσουν. Δεν τα καταφέρνουν. Πώς ν’ αγνοήσεις το ότι βρέθηκε ένας άνθρωπος που αλληλοσυμπληρώνεστε; Που κάθε του λέξη δημιουργεί μικρές ή μεγάλες εκρήξεις μέσα σου και που κάθε σας συζήτηση διευρύνει τους ορίζοντές σου κι αλλάζει τις οπτικές που μέχρι τότε υποστήριζες;

Για σένα, παιδί μου, θα παλέψω με δράκους και με τέρατα αν χρειαστεί

Αγγελούδι μου, γλυκιά μου ύπαρξη, σε αγκαλιάζω σφιχτά και σου κρατώ το χέρι.
Στέκομαι δίπλα σου για οτιδήποτε με  χρειαστείς και γίνομαι άγρυπνος φρουρός μα και συνάμα καθοδηγητής της ζωούλας σου. Θέλω να σου διδάξω τους δρόμους τη ζωής. Να σου μάθω πως τίποτα δεν κατακτιέται  με ευκολία. Θέλει ζήλο, θυσία και επιμονή. Απαιτεί υπομονή και θάρρος για τα δύσκολα που θα έρθουν. Δεν είναι στρωμένοι με ροδοπέταλα οι δρόμοι της ζωής μα και με αμέτρητα αγκάθια. Οφείλω να σε προετοιμάσω σαν έρθει η εκείνη η ώρα.

Όταν με καλείς  βρίσκομαι κοντά σου για να σε προστατέψω, τίποτα κακό μη σου συμβεί. Μεταμορφώνομαι με μιας και γίνομαι  ο σούπερ ήρωας των παραμυθιών  για σένα παιδί μου. Τα βάζω με  πελώριους δράκους και μυθικά τέρατα, κρατώντας ασπίδα και ξίφος την απέραντη αγάπη που έχω  για σένα μόνο και μόνο  για να σε υπερασπιστώ πέρα από κάθε κακό, οτιδήποτε άσχημο σε πικραίνει και σε στενοχωρεί.

Δε φοβάμαι τίποτα και δε με τρομάζει κανένας. Αψηφώ τους κινδύνους γιατί είμαι ζωσμένος με τα εκρηκτικά της αγάπης σου.  Με ακολουθεί η μορφή σου και μου δίνει δύναμη να αντέχω, να παλεύω στα δύσκολά και να υπερβαίνω τον ίδιο μου τον  εαυτό.

Αλήθεια, ούτε κι εγώ το γνώριζα αυτό. Δεν ήξερα πόσες μαγικές ιδιότητες κουβαλάω σαν γονιός. Κι όμως μου το έμαθες εσύ. Γιατί και εγώ μαθαίνω μέσα από εσένα, εμένα. Και είμαι υπερήφανος  για όλα αυτά κι ας μη στο δείχνω. Αρκεί να δεις μέσα στα μάτια μου και να ακούσεις τους χτύπους της καρδιάς μου που ψιθυρίζουν γλυκά το όνομά σου.

Κι όταν  περάσουν πια  τα χρόνια, εγώ πάλι θα βρίσκομαι κοντά σου αν με χρειαστείς. Θα αισθάνομαι το ίδιο δυνατός όπως και τώρα, ατρόμητος πολεμιστής να τα βάλω με γιγάντιους δράκους και τρομακτικά τέρατα. Θα είμαι έτοιμος να μπω πρώτος στη μάχη για σένα παιδί μου. Για να μη σε αντικρίσω ποτέ να πονάς, για να μη σε δω ποτέ σου να δακρύσεις από πόνο και πίκρα στη ζωή σου. Μη διστάσεις ποτέ να με καλέσεις

Χαμένη μάχη

Είχε προφητευθεί πράγματι, πως ο φιλόσοφος-δεσμώτης που έχει αντικρίσει την αλήθεια , θα προσπαθήσει να αφυπνίσει αυτούς που ζούνε άθελά τους υποταγμένοι σε έναν κόσμο όπου η επιρροή των δογμάτων των εξουσιαστών πλημμυρίζει τη ζωή τους.

Ο φιλόσοφος - δεσμώτης θα χλευαστεί και θα ταπεινωθεί, μα είναι προορισμένος και συνάμα υποχρεωμένος να φέρει εις πέρας μια αποστολή. Να δείξει την αλήθεια, την πραγματικότητα, εκείνο τον κόσμο δηλαδή που οι εξουσιαστές κρύβουνε.

Πώς να πείσει όμως εκείνος για την αλήθεια την οποία ο δεσμώτης θα νοήσει ως πολύ καλή για να είναι αληθινή; Κατά βάθος το γνωρίζει, πρέπει να εφεύρει κόλπα πανούργα. Τούτη τη φορά όμως αντιμετωπίζει κάτι αναπάντεχο.

Γνωρίζει έναν δεσμώτη σε δεσμά δικά του.
Κι εκείνος έχει πλέξει μόνος του τον ζυγό του, μα παρά τη χάση του εαυτού του που επέφερε τούτη η φυλάκιση, υπάρχει ακόμη ζωντανή στην κόρη των ματιών του μια σπίθα που δε λέει να σβήσει.

Μα είναι όλα ανούσια.
Το ψέμα πέτυχε.
Οι τύραννοι πέτυχαν το σχέδιο τους.
Ο δεσμώτης σώπασε πια πρώιμα και εκείνοι οι τραγικοί, τυφλωμένοι από τον εγωισμό τους, ενώ έχουν τόσα, ακόμη περισσότερα από αυτή ζητάνε...

Την δικαιοσύνη δε, δεν μπορεί να την γνωρίσει κι αυτή είναι πέρα για πέρα αργοπορημένη. Κανείς και με καμιά ψυχολογία σαν εκείνη δεν μπορεί να υπομένει.
Μα κι η δικαιοσύνη θα κρύψει τις ουλές;
Κι αν τα καταφέρει, ο πόνος πάλι θα μένει.

Πικρία. Σ' αυτή την μάχη να δω κάτι άλλο απομένει;
Και κάπου εκεί το εναλλακτικό πλάνο το υπομένει.
Τη θυσία για εκείνο όμως ποιος άραγε θα την καταφέρει;

Η καταπίεση των συναισθημάτων δηλητηριάζει την ψυχή

Συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να το πούμε, αλλά το κρατάμε μέσα μας. Ξέρουμε πως υπάρχει κάτι μέσα μας που παλεύει να βγει έξω αλλά δεν το επιτρέπουμε. Δυστυχώς, φοβόμαστε την απόρριψη, φοβόμαστε μήπως δείξουμε πως είμαστε ευάλωτοι. Έχουμε αισθήματα ντροπής τα οποία μας κάνουν να αναθεωρήσουμε το τι αισθανόμαστε. Ωστόσο, δεν ξέρουμε πως η καταπίεση των συναισθημάτων δηλητηριάζει την ψυχή μας

Αυτού του είδους συμπεριφορά καταλήγει σταθερή για εμάς. Θα βρίσκουμε τον εαυτό μας να αποφασίζει μεταξύ του «όχι» και του «ναι» κάθε φορά που θα θέλουμε να εκφράσουμε αυτό που νιώθουμε. Πόσες φορές έχουμε νιώσει ενοχές επειδή δεν ήμασταν αρκετά γενναίοι να επιτρέψουμε στις λέξεις να βγουν από μέσα μας; Χωρίς να πρέπει να τις αποκρύψουμε; Πόσο έχουμε μετανιώσει το να μην αφήνουμε έξω αυτό που φωνάζει η καρδιά μας; Ίσως είναι καιρός να πάρουμε περισσότερο στα σοβαρά την συγκεκριμένη φράση. Αυτό που όλοι γνωρίζουμε αλλά συχνά επιλέγουμε να το αγνοήσουμε: «Αυτός που καταπίνει πολλά, στο τέλος πνίγεται.»

«Έχω μια βαθιά θλίψη στην καρδιά μου που πρέπει τώρα και στην συνέχεια να ξεσπάσει με την μορφή ήχου.» -Franz Liszt

Η καταπίεση των συναισθημάτων μας έχει ένα τίμημα

Μας έχουν πει να καταπιέζουμε τα συναισθήματα μας από πολύ μικρή ηλικία. Ξεκινήσαμε κρατώντας τα δάκρυα μας όταν εκείνα ήθελαν να κυλήσουν. Ξεκινήσαμε να αποφεύγουμε την έκφραση των αληθινών συναισθημάτων μας με τον φόβο πως οι άλλοι θα μας απορρίψουν. Και η απόρριψη είναι πικρή και πονάει. Ο φόβος ξεκινά να εγκαθίσταται μέσα μας σαν φίμωτρο στα συναισθήματα μας.

Η οργή, ο θυμός και η θλίψη είναι συναισθήματα που έχουμε μάθει να κρύβουμε, επειδή δείχνοντας τα αποκαλυπτόμαστε στους άλλους. Από την άλλη μεριά, οι αγκαλιές ή το να λέμε «Σ ’αγαπώ» επίσης καταπιέζονται. Ίσως το κάνουμε αυτό λόγω φόβων που κουβαλάμε από την παιδική μας ηλικία. Λόγω αυτής της αίσθησης, η ντροπή για παράδειγμα η οποία είναι άχρηστη σε κάποιες περιστάσεις, μας ακολουθεί παντού.

Παρ ’όλα αυτά, το να το κάνουμε αυτό είναι ενάντια στην φύση μας. Είμαστε συναισθηματικά όντα. Όσο και αν ευχόμαστε το να μην νιώθουμε τίποτα, όσο και αν καταπιέζουμε τα συναισθήματα μας, αυτά παραμένουν. Μπορούμε να προσπαθήσουμε όσο θέλουμε να παραμείνουμε σιωπηλοί, αλλά αργά ή γρήγορα το σώμα μας θα αντιδράσει. Με χωρίς κανένα τρόπο να το σταματήσουμε, αυτά τα κρυμμένα δάκρυα και οι κρυμμένες λέξεις κάπως θα αναδυθούν.

«Η θλίψη που δεν αποβάλλεται από τα δάκρυα, μπορεί να κάνει άλλα όργανα να κλάψουν.» -Francio J. Braceland

Χρησιμοποιούμε το σώμα μας ως βάζο στο οποίο χύνουμε όλα τα συναισθήματα που αρνούμαστε να εκφράσουμε. Ξαφνικά, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί έχουμε τόσες πολλές φυσικές αρρώστιες, γιατί η κατάθλιψη και το άγχος εμφανίστηκαν στην ζωή μας. Ούτε μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί η αϋπνία και η αίσθηση δυσαρέσκειας ξεκινούν να μειώνουν την θέληση που είχαμε για να κάνουμε πράγματα. Το σώμα μας, ξεκινά να μας ειδοποιεί πως κάτι πάει λάθος.
Πρέπει να μιλάμε για τα συναισθήματα μας.

Η σιωπή πάντα αναφέρονταν ως χαρακτηριστικό σοφίας η οποία μας επιτρέπει να ακούμε τους άλλους και τον εαυτό μας. Μπορεί να μας βοηθήσει στο να ακούμε το σώμα μας, στο πως αντιδρά αφήνοντας το να μας πει τι χρειαζόμαστε. Ωστόσο, στο τέλος είναι σημαντικό να εκφράζουμε τα συναισθήματα μας φωναχτά.

Αλλά πρέπει να θυμόμαστε: το να λέμε φωναχτά και να εκφράζουμε τι συμβαίνει μέσα μας δεν συνεπάγεται απαραίτητα με το ότι πληγώνουμε τους άλλους. Η αλήθεια είναι πως όταν η στιγμή να εκφράσουμε τα αρνητικά συναισθήματα μας φτάσει, ίσως αφήσουμε τον εαυτό μας να παρασυρθεί από την ενέργεια όσων έχουμε συσσωρεύσει. Αυτή είναι η στιγμή που πραγματικά πληγώνουμε τους άλλους. Αυτό γίνεται γιατί η ρύθμιση των αισθημάτων μας είναι ευκολότερη όταν δεν έχουμε ένα μεγάλο χείμαρρο συναισθημάτων που πρέπει να συγκρατήσουμε.

Ένας καλός τρόπος να βάλουμε τα πράγματα στη σειρά και τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα είναι να τα γράψουμε. Αυτό μας δίνει ευχαρίστηση, είναι ένας τύπος απελευθέρωσης. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί! Δεν μπορούμε να κολλήσουμε σε αυτό και να συνεχίσουμε να καταπιέζουμε τα συναισθήματα μας. Το να γράφουμε τον θυμό ή την αγάπη μας σε ένα χαρτί δε θα αντικαταστήσει ποτέ την πραγματική πράξη της έκφρασης των συναισθημάτων μας με λόγια: η θερμότητα ενός φύλλου χαρτιού δεν θα είναι ποτέ ίδια με την ανθρώπινη θερμότητα.

Τα συναισθήματα των άλλων μπορεί να μας συντρίβουν

«Δεν είμαστε υπεύθυνοι για τα συναισθήματα μας, είμαστε όμως υπεύθυνοι για το τι κάνουμε με αυτά.» -Jorge Bucay

Από την άλλη μεριά, το να φροντίζουμε τα συναισθήματα των άλλων μπορεί να αυξήσει το δικό μας συναισθηματικό φορτίο. Έχουμε αρκετά από μόνοι μας, δεν χρειάζεται να συσσωρεύσουμε και άλλα. Ας σταματήσουμε να ζούμε με την συνεχή ανάγκη να πούμε κάτι αλλά με την σκέψη ότι πρέπει να το καταπιέσουμε την ίδια στιγμή. Δεν νιώθουμε ελεύθεροι, αλλά καταδικασμένοι.

Στην προσπάθεια μας να αναλάβουμε την ευθύνη των συναισθημάτων μας χάνουμε τον έλεγχο. Τα συναισθήματα θα μας κυριεύσουν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Η καταπίεση των συναισθημάτων μας δεν είναι ούτε φυσιολογική ούτε ωφέλιμη για την υγεία μας. Πρέπει να θυμόμαστε πως: «Αυτός που επιτρέπει στον εαυτό του να νιώσει κερδίζει, ακόμα και αν χάσει.»

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Για να μην είσαι ανόητος, θα πρέπει να μάθεις αυτό που έλεγε ο Σωκράτης: «τι είναι το κάθε πράγμα», και να μην εφαρμόζεις όπως να ’ναι τις γενικές έννοιες πάνω στις συγκεκριμένες καταστάσεις. Διότι αυτή είναι η αιτία όλων των δεινών των ανθρώπων: το ότι δεν είναι σε θέση να εφαρμόσουν σωστά τις γενικές έννοιες πάνω στα συγκεκριμένα πράγματα.

Ο καθένας μας έχει και διαφορετικές απόψεις. Ένας νομίζει ότι είναι άρρωστος. Διόλου δεν είναι – απλώς δεν εφαρμόζει σωστά τις έννοιες. Άλλος νομίζει ότι είναι φτωχός, άλλος ότι ο πατέρας του είναι σκληρόκαρδος ή η μάνα του άπονη, άλλος ότι ο Καίσαρας δεν του δείχνει συμπάθεια. Ένα πράγμα δείχνουν όλα αυτά: ότι δεν ξέρεις να εφαρμόσεις τις έννοιες.

Υπάρχει κανείς που δεν κατέχει την έννοια του κακού; Που να μην ξέρει ότι το κακό είναι βλαβερό, ότι πρέπει να το αποφεύγουμε, ότι με κάθε τρόπο πρέπει ν’ απαλλαγούμε απ’ αυτό; Οι έννοιες δεν συγκρούονται μεταξύ τους. Η σύγκρουση προκύπτει την ώρα που εφαρμόζουμε τις έννοιες.

Τι είναι σε τούτη την περίπτωση το κακό, το βλαβερό, αυτό που πρέπει ν’ αποφύγουμε; Λέει ο ένας: το ότι δεν τον έχει φίλο του ο Καίσαρας. Ο άνθρωπος αυτός έχασε τον δρόμο του, έκανε λάθος στη χρήση της έννοιας, και τώρα στεναχωριέται, ζητά πράγματα που δεν έχουν σχέση με το θέμα του. Διότι ακόμη κι αν γίνει φίλος του Καίσαρα, δεν θα βρεθεί καθόλου κοντύτερα σ’ αυτό που αποζητάει. Τι ζητάει ο κάθε άνθρωπος; Να σταθεί καλά στα πόδια του, να ευτυχήσει, να κάνει τα πράγματα όπως θέλει, να τα κάνει, να μη συναντά εμπόδια, να μην καταπιέζεται. Όταν όμως θα γίνει του Καίσαρα φίλος, μήπως θα πάψει να συναντά εμπόδια, θα πάψει να καταπιέζεται, θα σταθεί καλά στα πόδια του, θα ενταχθεί ομαλά στη ροή των πραγμάτων;

Ποιος θα μας απαντήσει στο ερώτημα αυτό; Έχουμε μήπως κάποιον που να μπορούμε περισσότερο να εμπιστευτούμε από τούτον εδώ τον άνθρωπο, που ήταν πράγματι φίλος του Καίσαρα; Έλα εδώ, φίλε μου, κάτσε ανάμεσά μας και πες μας: «Πότε κοιμόσουν πιο ήσυχα; Τώρα ή προτού γίνεις φίλος του Καίσαρα;» Αμέσως θα πει: «Σταμάτα, για τ’ όνομα των θεών, μη με περιγελάς για την τύχη μου! Αλίμονο, δεν ξέρεις τι υποφέρω. Δεν μου ’ρχεται πια ο ύπνος. Όλη την ώρα σκέφτομαι: ο Καίσαρας ήδη ξύπνησε, ο Καίσαρας βγήκε έξω. Κι όλο αναστάτωση, όλο έγνοιες». Και για πες, πότε έτρωγες πιο χαρούμενα, τώρα ή παλιότερα; Άκουσέ τον, άκου τι έχει να πει. Λέει πως, έτσι και δεν τον καλέσουν στο τραπέζι, στενάζει απ’ το μαράζι. Κι αν πάλι τον καλέσουν, τρώει σαν δούλος πλάι στον αφέντη του, ανησυχώντας διαρκώς μην πει ή κάνει καμιά βλακεία. Και τι νομίζεις ότι φοβάται; Μην τον μαστιγώσουν σαν δούλο; Πώς θα μπορούσε να τη γλιτώσει τόσο εύκολα; Αντίθετα, φοβάται μην του λάχει αυτό που αρμόζει σ’ έναν άνδρα τόσο σπουδαίο, φίλο του Καίσαρα: μην του κόψουν τον λαιμό… Και για πες: Πότε λουζόσουν πιο ανέμελα; Πότε γυμναζόσουν πιο ξέγνοιαστα; Και ποια ζωή συνολικά θα προτιμούσες να ζήσεις; Την τωρινή ή την παλιότερη; Μπορώ να πάρω όρκο: δεν υπάρχει άνθρωπος τόσο αναίσθητος ή τόσο ψεύτης που να μη θρηνεί για την κακοδαιμονία που του ’τυχε απ’ την ώρα που έγινε φίλος του Καίσαρα.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Οι ηλικιωμένοι ούτε αγαπούν ούτε μισούν σφοδρά

Για τον Αριστοτέλη οι ηλικίες είναι τρεις: η νεανική η ώριμη και η γεροντική. Νωρίτερα, έχει περιγράψει τις ιδιότητες και την συμπεριφορά της νεανικής ηλικίας. Όμως έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς αναλύει και τον χαρακτήρα των ηλικιωμένων αλλά και των ανθρώπων που βρίσκονται στην ώριμη ηλικία.

Μάλλον θα εκπλαγεί ο αναγνώστης διαβάζοντας τις ιδιότητες των γέρων, από την ευστοχία και την απομυθοποίηση της ηλικίας αυτής, όσο και την διαχρονικότητα των χαρακτήρων των ανθρώπων, ασχέτως εάν έχουν περάσει κάποιες χιλιάδες χρόνια από τότε. Ας πάμε να τον απολαύσουμε.

"Οι ηλικιωμένοι, από την άλλη, αυτοί δηλαδή που έχουν περάσει την ηλικία της ωριμότητας, έχουν τα περισσότερα σχεδόν από τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα τους αντίθετα με τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα των νέων.

 Καθώς, πράγματι, έχουν ζήσει πολλά χρόνια, καθώς ―επομένως― έχουν πέσει περισσότερες φορές θύματα απάτης και έχουν σφάλει περισσότερες φορές, τέλος καθώς τα περισσότερα πράγματα δεν είναι και τόσο καλά, όχι μόνο δεν βεβαιώνουν οτιδήποτε με σιγουριά, αλλά και ό,τι βεβαιώνουν, το βεβαιώνουν με πολύ λιγότερη από την απαιτούμενη σιγουριά. Και πάντοτε «νομίζουν», ποτέ δεν «ξέρουν», και σε περίπτωση αμφιβολιών προσθέτουν πάντοτε ένα «ίσως» ή ένα «μπορεί»: οι εκφράσεις τους είναι πάντοτε αυτού του τύπου και για τίποτε δεν εκφράζονται δίχως επιφυλάξεις.

Τους διακρίνει, επίσης, μια «κακοήθεια» ― γιατί είναι, βέβαια, «κακοήθεια» να δίνεις σε όλα τη χειρότερη ερμηνεία. Λόγω της δυσπιστίας που τους διακρίνει είναι και καχύποπτοι ― δύσπιστοι, βέβαια, είναι λόγω της πείρας που απέκτησαν. Για τους λόγους αυτούς ούτε αγαπούν ούτε μισούν σφοδρά, αλλά ―ακολουθώντας τη συμβουλή του Βίαντα― αγαπούν σαν να πρόκειται κάποια στιγμή στο μέλλον να μισήσουν και μισούν σαν να πρόκειται κάποια στιγμή στο μέλλον να αγαπήσουν. 

Είναι επίσης μικρόψυχοι, γιατί η ζωή τους έχει ταπεινώσει: δεν ζητούν για τον εαυτό τους τίποτε το μεγάλο, τίποτε το έξω από τα συνήθη, παρά μόνο ό,τι είναι απαραίτητο για τη ζωή.

Είναι επίσης φιλοχρήματοι και τσιγκούνηδες, πρώτον γιατί η περιουσία είναι ένα από τα απαραίτητα για τη ζωή πράγματα, και δεύτερον γιατί από την πείρα τους γνωρίζουν ότι είναι δύσκολο πράγμα η απόκτηση περιουσίας και ότι είναι εύκολο το χάσιμό της.

Είναι επίσης δειλοί και φοβούνται κάθε είδους κακό εκ των προτέρων· ο λόγος είναι ότι η γενικότερη κατάστασή τους είναι αντίθετη με την κατάσταση των νέων: οι ηλικιωμένοι είναι κρύοι παγωμένοι, ενώ οι νέοι είναι θερμοί· τα γηρατειά, επομένως, είναι που άνοιξαν το δρόμο για τη δειλία· γιατί ο φόβος είναι ένα είδος παγώματος. Δείχνουν επίσης υπερβολική αγάπη για τη ζωή (ιδίως στις τελευταίες τους μέρες)· γιατί η επιθυμία αναφέρεται πάντοτε σ' αυτό που δεν έχουμε και γιατί αυτό που επιθυμούμε είναι κατά κύριο λόγο αυτό που μας λείπει. Είναι, επίσης, φίλαυτοι περισσότερο από ό,τι πρέπει ― είναι και αυτό ένα είδος μικροψυχίας. Ζουν, περισσότερο από ό,τι πρέπει, για το συμφέρον τους παρά για το ωραίο ― ακριβώς γιατί είναι φίλαυτοι· γιατί το συμφέρον είναι καλό για το επιμέρους άτομο, ενώ το ωραίο είναι ένα απόλυτο αγαθό.

Και είναι μάλλον αναίσχυντοι παρά ντροπαλοί· γιατί καθώς δεν νοιάζονται για το ωραίο στον βαθμό που νοιάζονται για το συμφέρον, αδιαφορούν για την εντύπωση που δημιουργούν στους άλλους για το άτομό τους.

 Λόγω της πείρας τους από τη ζωή, περιμένουν πάντοτε το χειρότερο (γιατί τα περισσότερα από τα πράγματα που συμβαίνουν δεν είναι και τόσο καλά ― τις πιο πολλές φορές η έκβασή τους είναι προς το χειρότερο) ― μαζί όμως και λόγω της δειλίας τους.

Ζουν πιο πολύ με τη μνήμη παρά με την ελπίδα· γιατί η ζωή που τους μένει να ζήσουν είναι λίγη, ενώ αυτή που πέρασε είναι πολλή, και βέβαια η ελπίδα σχετίζεται με το μέλλον, ενώ η μνήμη με τα περασμένα· εδώ ακριβώς βρίσκεται και η αιτία της φλυαρίας τους· δεν σταματούν, πράγματι, να μιλούν για τα παλιά γιατί η ανάμνηση τους προκαλεί ευχαρίστηση.

Τα ξεσπάσματα του θυμού τους είναι βίαια, όμως ασθενικά. Από τις επιθυμίες άλλες έχουν πια λείψει τελείως και άλλες είναι αδύναμες, με αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι είτε να μην έχουν επιθυμίες είτε να μη μπορούν να ενεργήσουν κατά τις επιθυμίες τους παρά μόνο για κέρδος· αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι αυτής της ηλικίας μοιάζουν μετριοπαθείς και νηφάλιοι· γιατί από τη μια οι επιθυμίες τους έχουν χάσει την έντασή τους και από την άλλη είναι δούλοι του κέρδους.

Τη ζωή τους τη ρυθμίζει πιο πολύ ο υπολογισμός παρά οι κανόνες του ηθικού χαρακτήρα: ο υπολογισμός σχετίζεται με το συμφέρον, ενώ ο ηθικός χαρακτήρας με την αρετή. Οι αδικίες που κάνουν έχουν σχέση με τη διάθεσή τους να κάνουν κακό, όχι με τη διάθεσή τους να προσβάλουν.

Οίκτο αισθάνονται και οι γέροι, όχι όμως για τους ίδιους λόγους με τους νέους: οι νέοι αισθάνονται οίκτο από αγάπη για τον άνθρωπο, οι γέροι από αδυναμία· γιατί οι γέροι πιστεύουν πως η πιθανότητα να πάθουν όλα τα κακά βρίσκεται κοντά τους ― αυτό δεν λέγαμε πως είναι το να αισθάνεται κανείς οίκτο; Γι' αυτό και είναι μεμψίμοιροι και δεν τους αρέσουν ούτε οι αστεϊσμοί ούτε τα γέλια γιατί το να είναι κανείς μεμψίμοιρος είναι το αντίθετο του να του αρέσουν τα γέλια.

Αυτά είναι λοιπόν τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα των νέων και των ηλικιωμένων. Αποτέλεσμα: Δεδομένου ότι όλοι οι άνθρωποι ακούν ευχαρίστως λόγους που αντιστοιχούν στον δικό τους χαρακτήρα, λόγους που τον αποδίδουν με απόλυτη ακρίβεια, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πώς θα μπορούν οι ρήτορες να προσδίδουν με τον λόγο τους αυτού του είδους την εικόνα και στον ίδιο τον εαυτό τους και στα λόγια τους.

  Είναι φανερό ότι οι άνθρωποι της ώριμης ηλικίας θα βρίσκονται, από την πλευρά του χαρακτήρα τους, ανάμεσα στις δύο άλλες κατηγορίες, απομακρύνοντας ό,τι είναι υπερβολικό στην καθεμιά τους. Άρα: ούτε υπερβολικά θαρραλέοι είναι (γιατί αυτό καταντάει αποκοτιά) ούτε υπερβολικά δειλοί, αλλά κρατούν μια σωστή στάση ανάμεσα στις δύο αυτές ιδιότητες· δεν δείχνουν εμπιστοσύνη σε όλους ούτε δυσπιστούν σε όλους, αλλά κρίνουν μάλλον με κριτήριο τα ίδια τα πράγματα.

Δεν ρυθμίζουν τη ζωή τους με βάση μόνο το ωραίο ούτε με βάση μόνο το συμφέρον, αλλά με βάση και τα δύο αυτά· δεν ζουν ούτε φειδωλά ούτε σπάταλα, αλλά ακολουθώντας το σωστό μέτρο· ίδια είναι η στάση τους και απέναντι στις παρορμήσεις και τις επιθυμίες.

Συνδυάζουν τη φρόνηση με το θάρρος και το θάρρος με τη φρόνηση ― στους νέους και στους γέρους οι ιδιότητες αυτές παρουσιάζονται χωρισμένες: οι νέοι είναι θαρραλέοι και ασυγκράτητοι, οι γέροι συγκρατημένοι και δειλοί. Γενικά, όλες τις ωφέλιμες ιδιότητες που η νεανική και η γεροντική ηλικία τις έχουν μοιρασμένες μεταξύ τους, αυτές οι άνθρωποι της ώριμης ηλικίας τις έχουν ενωμένες στο πρόσωπό τους· σε όσες, πάλι, εκείνοι παρουσιάζουν υπερβολή ή έλλειψη, αυτοί τις έχουν στο σωστό μέτρο: σ' αυτό που ταιριάζει στους ανθρώπους.

Η ακμή του ανθρώπινου σώματος τοποθετείται από τα τριάντα ως τα τριανταπέντε χρόνια, ενώ της ψυχής γύρω στα σαρανταεννιά χρόνια.

Για τη νεανική λοιπόν ηλικία, για τη γεροντική και για την ώριμη, για το είδος του χαρακτήρα που προσιδιάζει στην καθεμιά τους, ας θεωρηθούν αρκετά αυτά που είπαμε."

Αριστοτέλης. Ρητορική Βιβλίο Πρώτο

Ο φυσικός χρόνος είναι ίδιος για όλους, αλλά το πώς τον βιώνουμε εξαρτάται εξολοκλήρου από εμάς

Όταν ένας άντρας καθίσει παρέα με ένα χαριτωμένο κορίτσι για μία ώρα, θα του φανεί ότι έχει περάσει ένα λεπτό.

Όμως άσ’ τον να καθίσει πάνω σε μια καυτή λαμαρίνα για ένα λεπτό και θα του φανεί παραπάνω από μία ώρα.

Αυτή είναι η σχετικότητα.

Υπάρχει ο χρόνος που δείχνει το ρολόι και ο ψυχολογικός χρόνος. Αυτός ο τελευταίος είναι υποκειμενικός και εξαρτάται από κάθε άτομο· μάλλον θα ήταν η αντίληψή μας για τον φυσικό χρόνο, και δεν είναι μετρήσιμος.

Αυτοί που άρχισαν να μετράνε τον χρόνο ήταν οι Αιγύπτιοι και οι Βαβυλώνιοι, οι οποίοι παρατηρούσαν το στερέωμα για να καθορίσουν μήνες και εποχές. Παρόλο που σήμερα διαθέτουμε μικροσυσκευές εκπληκτικά ακριβείς για να μετράμε ώρες, λεπτά και δευτερόλεπτα, ο χρόνος δεν είναι ίδιος για όλους, μια και ο εγκέφαλός μας είναι ο αληθινός υπεύθυνος για να τον ρυθμίζει.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί με τέτοιον τρόπο ώστε να αποθηκεύει τα καινούρια γεγονότα που μας συγκινούν, ενώ παράλληλα φιλτράρει και αγνοεί αυτά που θεωρεί συνηθισμένα. Γι’ αυτό τον λόγο έχουμε την αίσθηση ότι ο χρόνος πάει πιο γρήγορα ή πιο αργά, ανάλογα με την κατάσταση που βιώνουμε.

Σύμφωνα με το περιοδικό Redes para la ciencia, η ρουτίνα κάνει να μας φαίνεται ότι ο χρόνος περνάει πιο γρήγορα, ενώ η αλλαγή συνηθειών και δρόμων μάς οδηγεί σε καινούριες νευρωνικές συνάψεις και, ως εκ τούτου, στην αίσθηση ότι ο χρόνος κυλάει πιο αργά.

Αυτός είναι ο λόγος που κατά την παιδική μας ηλικία ο χρόνος μοιάζει πιο χαλαρός, γιατί όλα είναι καινούρια και φρέσκα και βρισκόμαστε σε φάση μάθησης. Αργότερα, όταν μεγαλώνουμε, όλα μοιάζουν να περνάνε πιο γρήγορα, σαν να τελειώνει η άμμος της κλεψύδρας μας.

Ο φυσικός χρόνος είναι ίδιος για όλους, αλλά το πώς τον βιώνουμε εξαρτάται εξολοκλήρου από εμάς. Για να επιμηκύνεις τις μέρες, τις ώρες και τα λεπτά, μην κάνεις τα πράγματα πάντα με τον ίδιο τρόπο· άλλαξε τις συνήθειές σου και άνοιξε την πόρτα στο καινούριο και στην έκπληξη.

Η αιωνιότητα βρίσκεται στην παρούσα στιγμή.

ΑΛΜΠΕΡΤ ΑΪΝΣΤΑΪΝ

Κρατάμε κλειστές τις πόρτες της αγάπης και νιώθουμε φτωχοί

Όσο περισσότερο υπολογίζουμε τη ζωή με βάση το χρήμα, τόσο λιγότερος χώρος μένει για την αγάπη.

Μπορεί να δει κανείς πόσο μακριά μπορεί να φτάσει αυτό το θέμα, όταν κάθε μέρα διαβάζουμε στις εφημερίδες ή ακούμε από έναν γείτονα ότι διέρρηξαν το σπίτι κάποιου ή έκλεψαν το πορτοφόλι του. Η αιτία-ρίζα αυτού του εγκλήματος είναι το πάθος που έχουμε καλλιεργήσει για τα χρήματα και τα υλικά αγαθά - για τη διασκέδασή μας, τις διαφημίσεις, τον τρόπο ζωής μας.

Αν θελήσουμε πράγματι να αντιστρέψουμε αυτή την τάση, πρέπει να πάψουμε να μετράμε τους ανθρώπους με βάση το χρήμα και ν' αρχίσουμε να τους μετράμε με βάση την αγάπη.

Αν μια γυναίκα έχει καταθέσεις ενός εκατομμυρίου δολαρίων, αυτό δεν έχει καμία σχέση με τον χαρακτήρα της. Αντί λοιπόν να ρωτάμε πόσα χρήματα έχει, θα 'πρεπε να ρωτάμε: "Πόσα δίνει;" Πόσο από τον χρόνο της δίνει στους άλλους; Πόση από την εργασία της είναι προς όφελος άλλων; Μόνο έτσι αρχίζουμε να μετράμε την αληθινή της αξία.

Όποιος αγαπά χωρίς δυσκολίες, όποιος μπορεί να γυρίσει την πλάτη του, αν χρειαστεί, στο προσωπικό του όφελος ή στην προσωπική ευχαρίστηση, είναι πλούσιος σε αγάπη, είναι ένας αληθινός κροίσος σε τρυφερότητα.

Ο αληθινά πλούσιος είναι εκείνος που έχει αναπτύξει την ικανότητα να μην σκέφτεται τον εαυτό του. Τέτοιοι άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι. Δεν προσβάλλονται επειδή δεν κλώθουν τον εαυτό τους. Επίσης, δεν αναστατώνονται. Αν δεν τους φερθείς καλά, αντιτίθενται με καλοσύνη - όχι επειδή νιώθουν πληγωμένοι, αλλά επειδή κατανοούν τη ζημιά που κάνει σ' αυτούς τους ίδιους η κακή πρόθεση. Αν τους προσβάλλεις νιώθουν θλίψη για σένα - αποκαλύπτεις τη μιζέρια του εαυτού σου.

Αν το κατανοούσαμε αυτό θα ήμασταν όλοι εκατομμυριούχοι στην αγάπη. Τα εσωτερικά μας αποθέματα είναι απεριόριστα. Κρατώντας κλειστές τις πόρτες αυτού του εσωτερικού θησαυροφυλακίου, έχουμε μάθει να ζούμε σαν άποροι, καταστρέφοντας μερικές φορές τη ζωή μας και τη ζωή όσων υπάρχουν γύρω μας.

Οι περισσότερες από τις καταστάσεις της σύγχρονης ζωής που κατηγορούμε και υφιστάμεθα σήμερα, ιδιαίτερα η έντονη αύξηση της βίας και του εγκλήματος, δεν έχουν εισαχθεί από άλλον πλανήτη. Εμείς οι ίδιοι έχουμε διαμορφώσει την κοινωνία μας όπως είναι. Υπάρχει όμως και μια θετική πλευρά σ' αυτό: εφόσον έχουμε κάνει εμείς όλα αυτά τα πράγματα, μπορούμε και να τα ακυρώσουμε. Βασιζόμενος στην απεριόριστη ικανότητα που έχει ο καθένας μας να αγαπά, μπορεί να συνεισφέρει στην παγκόσμια ειρήνη.

Η νυχτερίδα

Κάποτε είχε ξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα στα πουλιά και στα ζώα.

Στην αρχή η νυχτερίδα ήταν με το μέρος των πουλιών.

Στην πρώτη μεγάλη μάχη όμως τα πουλιά νικήθηκαν κι η νυχτερίδα, βλέποντας την τροπή του πολέμου, έφυγε κρυφά και πήγε στο στρατόπεδο των ζώων που γιόρταζαν τη νίκη τους.

Κάποια στιγμή ένα ζώο την είδε.

— Ε! της λέει, εσύ δεν πολεμούσες εναντίον μας πριν από λίγη ώρα;

— Μπα, αστειεύεσαι! έκανε η νυχτερίδα.

Εγώ ανήκω στα ζώα, όχι στα πουλιά. Δεν βλέπεις τα αυτιά μου και τα πόδια μου;

Και πρόσεξε λίγο τα μυτερά μου δόντια, έχεις δει πουλί με τέτοια δόντια;

Το ζώο παραδέχτηκε ότι μάλλον έκανε λάθος και έτσι άφησαν τη νυχτερίδα να μείνει μαζί τους.

Μετά από λίγο καιρό όμως ο πόλεμος ξαναφούντωσε και, αυτή τη φορά, νικούσαν κατά κράτος τα πουλιά.

Μόλις είδε ότι η κατάσταση είχε αλλάξει, η νυχτερίδα τρύπωσε κάπου όσο κρατούσε η μάχη και, μόλις τέλειωσε με τη νίκη των πουλιών, χώθηκε ανάμεσά τους και τραγουδούσε κι αυτή νικητήρια τραγούδια. Κάποια πουλιά όμως την πρόσεξαν.

— Εσύ πριν από λίγη ώρα ήσουν με τα ζώα και πολεμούσες εναντίον μας; Είσαι εχθρός μας!

— Εγώ; Ποτέ! διαμαρτυρήθηκε η νυχτερίδα. Εγώ είμαι πουλί σαν εσάς, κοιτάτε τα φτερά μου, έχετε δει ζώο με φτερά;

Τα πουλιά υποχώρησαν και την άφησαν να μείνει μαζί τους.

Έτσι η νυχτερίδα πήγαινε από το ένα στρατόπεδο στο άλλο ανάλογα με την έκβαση κάθε μάχης.

Κάποτε όμως τα πουλιά και τα ζώα κουράστηκαν από τον πόλεμο γιατί είχαν και οι δυο αντίπαλοι μεγάλες απώλειες και αποφάσισαν να συνάψουν ειρήνη.

Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων αποκαλύφθηκε ότι η νυχτερίδα τους κορόιδευε και τους είχε προδώσει και τους δυο.

Ανάμεσα στις αποφάσεις της λοιπόν η κοινή ειρηνευτική επιτροπή ζώων και πουλιών έβγαλε και την ανακοίνωση ότι η νυχτερίδα «από τούδε και εφεξής» δεν θα ανήκει ούτε στα πουλιά, ούτε στα ζώα.

Κι αυτή από την ντροπή της κρύβεται όλη τη μέρα και, μ’ όλο που πετάει σαν πουλί, δεν ανεβαίνει στα δέντρα, αλλά μένει μέσα στις σπηλιές, όπως τα ζώα.

Χειρόμορφο μόριο με ιδιότητες ζωής εντοπίστηκε στα βάθη του Γαλαξία

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν για πρώτη φορά στο βαθύ διάστημα, πολύ πέραν του ηλιακού μας συστήματος, ένα μόριο που διαθέτει μια βασική ιδιότητα της ζωής: είναι χειρόμορφο. Το πολύπλοκο οργανικό μόριο ανιχνεύθηκε σε ένα μακρινό διαστρικό νέφος, που βρίσκεται κοντά στο κέντρο του γαλαξία μας. Τα νέα ευρήματα ενισχύουν την πιθανότητα οι θεμελιώδεις (και χειρόμορφοι) χημικοί λίθοι της ζωής να έφθασαν στη Γη κάποτε από μετεωρίτες και κομήτες.

 

Στο γιγάντιο νέφος σκόνης και αερίων Sgr B2 εντοπίστηκε το οξείδιο του προπυλενίου (CH3CHOCH2)η ανακάλυψη του οποίου ρίχνει φως στην ύπαρξη της ζωής

 

Ο άξονας περιστροφής

Χειρόμορφα λέγονται τα μόρια που ο άξονας περιστροφής τους δεν είναι και άξονας συμμετρίας τους. Οι δύο διαφορετικές μορφές ενός τέτοιου μορίου, η δεξιόστροφη και η αριστερόστροφη, λέγονται εναντιομερή. Τυπικό παράδειγμα τέτοιας ασυμμετρίας είναι τα δύο ανθρώπινα χέρια (εξ ου και το όνομα της χειρομορφίας).

 

Τα χειρόμορφα μόρια παίζουν καθοριστικό ρόλο στη βιολογία και στην ανάπτυξη ζωής. Για άγνωστους λόγους, οι ζώντες οργανισμοί είναι επιλεκτικοί στο ποιό από τα δύο εναντιομερή θα χρησιμοποιήσουν, άλλοτε τη δεξιόστροφη και άλλοτε την αριστερόστροφη μορφή ενός μορίου. Έτσι, τα αμοινοξέα που δημιουργούν τις πρωτεϊνες, υπάρχουν μόνο σε αριστερόστροφη μορφή, ενώ τα σάκχαρα (ριβόζη) στο μόριο του DNA μόνο σε δεξιόστροφη.

 

Η επιλογή

Οι επιστήμονες δεν έχουν καταλάβει γιατί σε όλη τη βιόσφαιρα η ζωή, στην εξελικτική πορεία της, διάλεξε την μία ή την άλλη μορφή μορίου και κατά πόσο αυτό έγινε τυχαία ή για κάποιο λόγο. Τα δύο εναντιομερή έχουν ίδιες φυσικές ιδιότητες (π.χ. σημείο βρασμού, ψύξης και τήξης), αλλά διαφορετικές χημικές αντιδράσεις, με συνέπεια πολλά φαρμακευτικά μόρια να είναι αποτελεσματικά όταν είναι δεξιόστροφα και τοξικά όταν είναι αριστερόστροφα – ή το αντίστροφο.

 

Εως σήμερα χειρόμορφα μόρια είχαν ανιχνευθεί σε μετεωρίτες που έχουν πέσει στη Γη, καθώς και σε κομήτες στο ηλιακό μας σύστημα. Τώρα, για πρώτη φορά, οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον καθηγητή κοσμοχημείας Τζιόφρι Μπλέικ του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνια (Caltech), χρησιμοποιώντας ευαίσθητα ραδιοτηλεσκόπια (το διαμέτρου 100 μέτρων Green Bank στη Δ. Βιρτζίνια και το Parkes στην Αυστραλία), ανακάλυψαν το πρώτο χειρόμορφο οργανικό μόριο στον διαστρικό χώρο.

 

Το μόριο

Πρόκειται για το οξείδιο του προπυλενίου, το οποίο ανιχνεύθηκε στο τεράστιο νέφος σκόνης και αερίων «Τοξότης Β2» (Sgr B2), που γεννά νέα άστρα. Είναι μικρότερο σε μέγεθος από τα αμινοξέα και δεν χρησιμοποιείται από τους ζωντανούς οργανισμούς, αλλά χρησιμοποιείται συχνά στην κατασκευή πλαστικών.

 

«Είναι το πρώτο μόριο που ανιχνεύεται στο διαστρικό χώρο, το οποίο έχει την ιδιότητα της χειρομορφίας, πράγμα που αποτελεί πρωτοποριακό άλμα στην κατανόηση του πώς τα πρόδρομα της ζωής μόρια δημιουργούνται στο σύμπαν και ποιές συνέπειες έχουν για την προέλευση της ζωής», δήλωσε ο χημικός Μπρετ ΜακΓκουάιρ του Εθνικού Παρατηρητηρίου Ραδιοαστρονομίας (NRAO) των ΗΠΑ.

 

Το οξείδιο του προπυλενίου είναι ανάμεσα στα πιο πολύπλοκα μόρια, από τα περίπου 180 που έχουν ανακαλυφθεί συνολικά μέχρι σήμερα στο διάστημα. Ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι αν η ζωή στο σύμπαν, εφόσον υπάρχει και αλλού, χρησιμοποιεί τα ίδια χειρόμορφα μόρια. Το καθένα μόριο, καθώς δονείται, έχει τη δική του διακριτή «υπογραφή» στο ραδιοφάσμα. Προς το παρόν, οι επιστήμονες δεν είναι βέβαιοι αν το μόριο που ανακάλυψαν κοντά στο κέντρο του γαλαξία, είναι περισσότερο αριστερόστροφο ή δεξιόστροφο.

 

Οι ερευνητές έκαναν σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Science» και ανακοίνωση στο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας στην Καλιφόρνια. Όπως είπαν, η ανακάλυψη θα βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν γιατί εμφανίσθηκε η χειρομορφία στο σύμπαν και γιατί η μία μορφή (το ένα εναντιομερές) ενός μορίου μπορεί να είναι πιο άφθονο σε σχέση με την άλλη μορφή.

Ένοικος στο Κατώφλι του Κόσμου

«Η αλήθεια της φύσης κρύβεται σε συγκεκριμένα σπήλαια και βαθιές στοές» Δημόκριτος

«Καμιά μοναξιά δεν συγκρίνεται με το εσωτερικό της γης, καμιά νύχτα δεν είναι τόσο σκοτεινή όσο η σκοτεινιά που βασιλεύει στον υπόγειο κόσμο. Εκεί κάτω όλα μοιάζουν σαν να προέρχονται από κάποιον άλλο κόσμο, οι εκπλήξεις και οι παραισθήσεις είναι συνεχείς» Norbert Casteret

«Εκείνος που πολεμάει με τέρατα πρέπει να προσέξει να μην γίνει και ο ίδιος τέρας. Αν κοιτάς για πολύ μέσα στην άβυσσο, τότε και η άβυσσος κοιτάει μέσα σε σένα» Φρήντριχ Νίτσε, Πέρα από το Καλό και το Κακό

«Η αληθινή κατοικία του Απόλλωνα βρίσκεται ανάμεσα στους Υπερβόρειους, σε μία χώρα αιώνιας ζωής. Η Λητώ, η μητέρα του Απόλλωνα, γεννήθηκε σε ένα νησί στον αρκτικό ωκεανό, πολύ πιο πέρα από το βόρειο άνεμο. O θεός που κάθεται στο κέντρο, στον ομφαλό της γης, είναι ο Κύριος των μύθων και ο Δημιουργός των θρησκειών της ανθρωπότητας» Πλάτων

«Ο κόσμος μας δημιουργήθηκε αρχικά μόνο για το εσωτερικό του. Η απόσταση μεταξύ των 2 εσωτερικών επιφανειών είναι 1000 χιλιόμετρα λιγότερη από τη διάμετρο της Γης. Στο κέντρο βρίσκεται μία τεράστια μπάλα θαμπής κόκκινης φωτιάς, περικυκλωμένη από ένα λευκό απαλό φωτεινό σύννεφο. Εκεί βρίσκεται ο θρόνος του βασιλιά του κόσμου» Γουιλς Εμερσον 1908
«Κάτω από το φλοιό της γης που έχει πάχος 800 χιλιόμετρα, υπάρχει ένα κενό. Ένα τεράστιο κούφωμα. Μέσα σε αυτό το κενό, υπάρχουν τρεις ομόκεντροι πλανήτες, με τον ίδιο άξονα. Έχουν περίπου το μέγεθος του Aρη, της Αφροδίτης και του Ερμή.» Εντμουντ Χάλεϋ αστρονόμος 1692
«Δηλώνω ότι η γη είναι κούφια. Το εσωτερικό της κατοικείται και αποτελείται από ένα αριθμό συμπαγών ομόκεντρων σφαιρών, η μία μέσα στην άλλη, και είναι ανοιχτή στις περιοχές των πόλων στη 12η ή 16η μοίρα. Αναζητώ εκατό γενναίους συντρόφους, εφοδιασμένους και εξοπλισμένους πολύ καλά, για να ξεκινήσουμε το φθινόπωρο από τη Σιβηρία με τάρανδους και έλκηθρα, με κατεύθυνση τους πάγους της βόρειας παγωμένης θάλασσας. Δεσμεύομαι προσωπικά ότι θα βρούμε μία θερμή και πλούσια χώρα γεμάτη από ωφέλιμα φυτά και ζώα. Αν δεν συναντήσουμε ανθρώπους όταν φθάσουμε σε 82 μοίρες βόρειο πλάτος, θα επιστρέψουμε την επόμενη άνοιξη» Τζων Κληβς Συμς πρώην λοχαγός πεζικού Μάιος 1818 – Οχάιο, ΗΠΑ

Ο Ενοικος στο Κατώφλι
Φαντάσου ένα όμορφο τοπίο. Ο ήλιος λάμπει, ο ουρανός γαλάζιος, τα δέντρα καταπράσινα, τα πουλιά κελαηδούν, ένα ρυάκι κυλάει, λουλούδια, πεταλούδες φτερουγίζουν, μια υπέροχη θέα πέρα στον ορίζοντα, άνθρωποι που χαμογελούν, μια απόμακρη μελωδία, χρώματα, μικροί δρόμοι που οδηγούν σε άλλα όμορφα τοπία. Και, ανάμεσα σε όλα αυτά, κρυμμένη μέσα στο τοπίο, η μαύρη είσοδος μιας σπηλιάς. Κρυμμένη μέσα σε όλη αυτήν τη φωτεινή ομορφιά, μια μαύρη τρύπα.

Η είσοδος για έναν άλλο κόσμο.
Φαντάσου τον εαυτό σου να εντοπίζει μέσα στην πολύχρωμη πολυπλοκότητα του τοπίου αυτήν την κρυφή μαύρη παρένθεση, και φαντάσου τον εαυτό σου να πλησιάζει προς τα εκεί, να στέκει λίγα μέτρα μακριά από αυτήν την πύλη, μια πύλη που δεν γνωρίζεις που οδηγεί. Ένα πέρασμα για αλλού.

Κρύος αέρας έρχεται από εκεί μέσα. Δεν υπάρχει τίποτε εκεί μέσα για σένα, δεν βλέπεις τίποτε, μόνο το σκοτάδι. Κοιτάς πίσω σου το πολύχρωμο φωτεινό και όμορφο τοπίο, κοιτάς μπροστά σου και βλέπεις την είσοδο του σκοταδιού. Συνειδητοποιείς αυτήν την παραφωνία, αυτήν την παρένθεση, αυτήν την μουτζούρα πάνω στον πίνακα της πραγματικότητας. Μια μαύρη τρύπα. (Μια σκοτεινή τρύπα που θυμίζει την τρύπα απ’ όπου ήρθαμε στον κόσμο και την τρύπα στην οποία θα καταλήξουμε όταν φύγουμε από τον κόσμο).

Είναι η είσοδος για το υποσυνείδητο του τοπίου, για το υπόγειο, για το κρυφό, για το εσωτερικό. Σκέφτεσαι ότι αν υπάρχει κάτι κρυφό στον κόσμο, θα πρέπει να είναι εκεί μέσα, εκεί είναι το κρησφύγετο του. Και επειδή δεν το γνωρίζεις αυτό που κρύβεται εκεί μέσα, δεν είναι ορισμένο, για σένα εκεί κρύβεται το αόριστο, το ύστατο αόριστο.

Και δεν είναι πέρα από τα όρια του όμορφου τοπίου, είναι μέσα στο τοπίο, κάτω από το τοπίο, ανάμεσα στο τοπίο, αλλά οδηγεί έξω από τα όρια του. Μυστικές διαδρομές. Εσωτερική γεωγραφία που δεν τη συμπεριλαμβάνει ο χάρτης του τοπίου. Έχεις ανακαλύψει μια πύλη για έναν άλλο κόσμο, τον υπόγειο κόσμο. Κανείς δεν σου είχε πει τίποτε γι’ αυτόν. (Κι όταν, αργότερα, πήγαινες να το συζητήσεις με κάποιον άλλο, εκείνος αμέσως άλλαζε θέμα)

Καταλαβαίνεις όμως ότι εσύ ανήκεις στο όμορφο φωτεινό τοπίο, εκείνο το σκοτάδι εκεί μέσα δεν έχει καμία σχέση μαζί σου, δεν νιώθεις τίποτε οικείο γι’ αυτό, και κάτι μέσα σου ήδη σου λέει να ξεχάσεις ότι είδες αυτήν τη σκοτεινή πύλη, να απομακρυνθείς, να συνεχίσεις να θαυμάζεις το όμορφο τοπίο, αυτά τα πράγματα δεν είναι για σένα. Εσύ ανήκεις σε έναν άλλο κόσμο, κι εκεί μέσα είναι ο Αντίκοσμος. Καταλαβαίνεις ότι, αν μπεις εκεί μέσα, είναι σαν να χάνεις τον κόσμο. (Θα «χαθείς από το πρόσωπο της Γης»). Κι όμως, η είσοδος για αυτόν τον άλλο κόσμο, δεν είναι στην άλλη άκρη της Γης, στους αντίποδες, αλλά είναι σχεδόν στο κατώφλι του σπιτιού σου.

Για να νιώσεις καλύτερα την αληθινή αίσθηση του πράγματος, φαντάσου το εξής: Είσαι μέσα στο σπίτι σου, στο διαμέρισμά σου. Ανοίγεις την πόρτα του διαμερίσματος, βγαίνεις έξω στον διάδρομο και ανακαλύπτεις ότι έξω ακριβώς από το διαμέρισμά σου, χάσκει η είσοδος μιας σπηλιάς. Έξω ακριβώς από την πόρτα σου, δίπλα στις σκάλες, μέσα στο κτίριο, υπάρχει μια σκοτεινή σπηλαιώδης τρύπα, μια μαύρη πύλη… Φαντάσου, λοιπόν, την είσοδο της σπηλιάς έξω από την πόρτα του διαμερίσματός σου, στον διάδρομο. Το Άγνωστο στο κατώφλι του σπιτιού σου. Η πύλη του αόριστου. Είναι σαν να αντικρίζεις αναπάντεχα, εκεί που δεν θα έπρεπε να είναι, την πύλη για τον Άδη, για τον Κάτω Κόσμο. Τρόμος σε κατακλύζει. Τί είναι αυτό το πράγμα απέναντι από την πόρτα σου;

Αρχίζεις και κάνεις κάποιες αναπόφευκτες σκέψεις: Αυτή η πύλη με τι επικοινωνεί εκεί κάτω; Τι να έχει πρόσβαση εδώ στην επιφάνεια από εκεί μέσα; Τι μπορεί να βγει από εκεί; Δεν ξέρεις τι υπάρχει ανά πάσα στιγμή εκεί κάτω, που παραμονεύει, που εσύ δεν το βλέπεις. Και η πύλη πρόσβασής του είναι στο κατώφλι σου. Η έξοδός του είναι μπροστά στην είσοδό σου. Έχεις μπροστά σου μια ανοικτή δίοδο για αλλού, στο σκοτάδι, στο άγνωστο. Μια ανοικτή δίοδο για οποιουδήποτε άγνωστου είδους κυκλοφορία. Μια φανέρωση της αβύσσου.

Μπορείς, άραγε, να φανταστείς τον εαυτό σου να οπισθοχωρεί μέσα στο σπίτι, να αφήνει την πόρτα ανοιχτή, ανοιχτή απέναντι σε εκείνη την είσοδο της μαύρης σπηλιάς, να καθησυχάζεται και να πηγαίνει στο κρεββάτι του να κοιμηθεί; Αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή, ανεξέλεγκτη, απαρατήρητη, κι ο εαυτός σου μόνος στο κρεβάτι, κοιμισμένος, ανήμπορος, αφύλαχτος;

Τί ακριβώς είναι αυτό που σου προκαλεί τέτοιο τρόμο;
Οσμίσου τη μυρωδιά του ανοίγματος της σπηλιάς έξω από την πόρτα σου. Πλησίασε το άνοιγμα και νιώσε το σκοτάδι της. Φώναξε και άκου τη βαθιά αντήχηση της φωνής σου να βγαίνει από εκεί μέσα. Τί να συμβαίνει εκεί κάτω, σε αυτό το Άγνωστο, αργά τη νύχτα, όταν έχει πέσει παντού το σκοτάδι, όταν το κτίριο είναι σκοτεινό και σιωπηλό, τα φώτα των διαδρόμων κλειστά, οι σκάλες μοναχικές, οι πόρτες των διαμερισμάτων κλειστές, οι ένοικοι κοιμισμένοι και αδιάφοροι;

Όλοι οι τρόμοι ξεφεύγουν από τον κόσμο, από το ασφαλές και γνώριμο σπίτι σου, από τη συνείδησή σου, και εισχωρούν εκεί μέσα, φωλιάζουν εκεί κάτω. Ή μάλλον, ήταν από πάντοτε εκεί. Απλώς, σήμερα το ανακάλυψες εσύ… Στο κατώφλι σου… Εκείνο το σκοτεινό βραχώδες άνοιγμα έξω από την πόρτα σου, οδηγεί σε έναν κόσμο που δεν έχει απολύτως καμία σχέση με το σπίτι σου. Κι όμως είναι δίπλα του, ανάμεσά του, από κάτω του. Κι εσύ έχεις κάνει μια μάλλον ανεπιθύμητη ανακάλυψη.

Και… η πύλη της σπηλιάς είναι είσοδος ή έξοδος;
Αυτού του είδους τα ανοίγματα για τον υπόγειο κόσμο –οι σκοτεινές φανερώσεις μιας άλλης πραγματικότητας κρυφής, σχεδόν απρόσιτης, μιας εσωκοσμικής γεωγραφίας– είναι παντού, και τα περισσότερα είναι απαρατήρητα, άγνωστα, ανεξερεύνητα. Πολλά στέκουν εκεί που δεν τα περιμένεις, φυτρώνουν εκεί που δεν τα σπέρνει κανείς. Μερικές φορές, κάποιος με πείρα ή παρατηρητικότητα, μπορεί να τα ανακαλύψει στο τοπίο, αν εντοπίσει σπηλαιώδη πετρώματα στην επιφάνεια της γύρω περιοχής, αναγνωρίσιμου τύπου βράχια, λοφίσκους με πετρώματα πάνω τους, και άλλες επιφανειακές ενδείξεις που μαρτυρούν ότι υπάρχει σπηλαιώδες υπόβαθρο στην περιοχή, και κάπου πρέπει να βρίσκεται μία ή περισσότερες είσοδοι σε αυτό.

Υπάρχουν, δηλαδή, φυσικά ίχνη, που αν ξέρεις να τα αναγνωρίζεις, μπορείς να τα ακολουθήσεις και να ανακαλύψεις αυτές τις εισόδους. Συχνά, όμως, οι σχετικές ιστορίες και οι μαρτυρίες των ανθρώπων της περιοχής, είναι ακόμη πιο εύκολα ίχνη για να ακολουθηθούν…

Όταν περάσεις μέσα από αυτό το σκοτεινό άνοιγμα, αμέσως εισέρχεσαι σε έναν άλλο κόσμο, σε μία άλλη πραγματικότητα: σε έναν άλλου είδους χώρο, σε έναν άλλο χρόνο, σε ένα άλλο κλίμα, σε μία άλλη ατμόσφαιρα, σε ένα άλλο επίπεδο ζωής, σε μία άλλη συνείδηση.

Ναι, μέχρι και το κλίμα είναι διαφορετικό εκεί μέσα, ακόμη κι αν έχεις προχωρήσει μέσα μόνο μερικά βήματα από την είσοδο. Υπάρχουν σπηλιές στις οποίες κάνει κρύο, πολύ κρύο, χρειάζεσαι γούνα, η ανάσα σου γίνεται σύννεφα ατμού, υπάρχουν άλλες στις οποίες φυσάει αέρας, άνεμος, υπάρχουν άλλες στις οποίες κάνει ζέστη, δεν υπάρχει αέρας, χρειάζεσαι φιάλη οξυγόνου, κι υπάρχουν άλλες που έχουν τέλεια ιδανική θερμοκρασία, σταθερή όλον τον χρόνο.

Σπηλιές πανέμορφες, ευχάριστες, θετικές, άλλες αρνητικές, τρομακτικές, κολασμένες.
Κι ο χρόνος δεν μετράει κανονικά εκεί μέσα, κυλάει με διαφορετικό τρόπο, η αίσθηση του χρόνου σχεδόν χάνεται, κι όσο πιο βαθιά πηγαίνει κανείς τόσο πιο έντονο είναι αυτό το φαινόμενο, είναι σαν να υπάρχει ένας υπόγειος χρόνος, διαφορετικός από αυτόν της επιφανείας.

Η πραγματικότητα δεν ισχύει εκεί κάτω με τον ίδιο τρόπο που ισχύει εδώ πάνω.
Ο χρόνος δεν μετράει κανονικά.
Ο ήλιος δεν στέλνει τις βλαβερές ακτίνες του, που κάνουν τα κύτταρά μας να γερνούν. Δεν υπάρχουν ακτινοβολίες. Δεν υπάρχουν ενοχλήσεις, ή συχνές αλλαγές. Δεν υπάρχουν ήχοι, τα υπόγεια μέρη είναι σιωπηλά. Τα μέρη αυτά είναι απόλυτα προφυλαγμένα από τον έξω κόσμο. Όταν μπαίνεις σε αυτά, σε αποκλείουν από την πραγματικότητα όπως την ξέρεις. Είσαι αλλού. Κανείς δεν ξέρει που είσαι και τι κάνεις, μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις εκεί… Δεν θα σε δει κανείς, δεν θα σε ακούσει κανείς, δεν θα το μάθει κανείς. Ποτέ. Έτσι, γίνεται διαθέσιμη για σένα μια μυστική ελευθερία, κρυφή, αόρατη από όλον τον υπόλοιπο κόσμο ανεξαιρέτως και αναμφίβολα. Πουθενά αλλού δεν μπορεί να συμβεί αυτό αναμφισβήτητα. Μονάχα εκεί, στο Βασίλειο των Σκιών…

Αλλά δεν βλέπεις και το φως του κόσμου, την ομορφιά του έξω κόσμου, τα χρώματα, είσαι στο σκοτάδι ή στο ημίφως. Στέκεις πέρα από τη δικαιοδοσία του φωτός. Γίνεσαι ακόμη μια σκιά μέσα στις σκιές. Εκεί μέσα είναι το εσωτερικό της Γης, από την υλική άποψη, και εκεί είναι το υποσυνείδητο και ασυνείδητο της Γης, από πνευματική άποψη. Κατεβαίνεις εκεί μέσα, εκεί κάτω, και ταυτόχρονα είναι σαν να κατεβαίνεις μέσα στον εαυτό σου, σαν να μπαίνεις μέσα στον εαυτό σου.

Μένεις εκεί, κάνεις το γνώθι σ’ εαυτόν, είσαι μόνος σου, εσύ και το σκοτάδι, στα σωθικά της Μητέρας Γης (η οποία είναι κούφια, αυτό είναι το μεγάλο μυστικό της), μένεις σε έναν χώρο απρόσιτο, προφυλαγμένο, άγνωστο, οχυρό. Δεν σε βλέπει κανένας και δεν θα σε ψάξει κανένας, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτε από κανέναν, είσαι μόνος σου, εκεί κάτω, εσύ και ο εαυτός σου. Έχεις αφήσει έξω από το σπήλαιο τον γνώριμο εαυτό σου και την επιβεβαίωσή του από τον κόσμο –ό,τι ξέρεις και ό,τι είσαι– έχεις αφήσει για λίγο τη γνώριμη συνείδησή σου, και είσαι εκεί μέσα, χωρίς αντανακλάσεις και επιβεβαιώσεις, ολομόναχος, κάτω από τον κόσμο, στον υπόκοσμο.

Απομακρύνεσαι εκεί μέσα, βαδίζεις όλο και πιο βαθιά, με κάθε βήμα αφήνεις όλο και πιο πίσω σου τον γνωστό κόσμο, κι οι μόνες σου αποσκευές είναι τα ίδια σου τα περιεχόμενα, η μνήμη σου και η ψυχή σου και οι σκέψεις σου και η φαντασία σου. Κι εσύ, τότε, έχεις γίνει περιεχόμενο, περιέχεσαι –μαζί με όλα σου τα περιεχόμενα– μέσα σε αυτήν την κρυφή παρένθεση του κόσμου. Είναι η τέλεια παραβολή και προβολή, αν μείνεις εκεί, είσαι ένα με τον πλανήτη, είσαι μέσα του και είσαι μέσα σου…

Αν κλείσεις τον φακό σου, κάθεσαι στο απόλυτο σκοτάδι, αν μείνεις σιωπηλός, κάθεσαι στην απόλυτη σιωπή. Μένεις εκεί για απροσδιόριστο χρόνο, εσύ και οι σκέψεις σου. Σχεδόν αμέσως, οι σκέψεις σου αρχίζουν να εικονοποιούνται στο σκοτάδι, γίνεσαι μια συνειδησιακή μηχανή προβολής. Αρχίζεις να βλέπεις πράγματα. Είσαι μέσα εκεί και βλέπεις μέσα σου. Άραγε, τι θα έρθει να σε συναντήσει μέσα στην απομόνωσή σου; Αν είσαι ο κατάλληλος άνθρωπος στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή, μπορείς να επικοινωνήσεις με ολόκληρο το Σύμπαν. Δεν είσαι μόνος σου…

Μπορείς να ξαπλώσεις, να γαληνεύσεις, να παραδοθείς για λίγο. Μπορείς να αφήσεις το σώμα σου εκεί κάτω, όπου θα είναι προφυλαγμένο και κρυφό, να αφήσεις τον εαυτό σου και να βγεις έξω από αυτόν, αντικρίζοντας την ψυχή σου και τον κόσμο των ιδεών. Μπορείς να αφήσεις εκεί το σώμα σου και να βγεις απ’ αυτό, να φύγεις, προς τα κάτω, ακόμη πιο βαθιά, προς τον Άδη… Με αυτές σου τις κινήσεις και τις προθέσεις, βρίσκεσαι στα σύνορα των δύο κόσμων, ακριβώς πάνω στα όρια, έτοιμος να τα ξεπεράσεις.

Βρίσκεσαι στο Κατώφλι. Και είσαι έτοιμος να υπερβείς τον εαυτό σου. Ο εαυτός σου δεν πρόκειται να σε αφήσει να το κάνεις τόσο εύκολα. Πρέπει να τον αντιμετωπίσεις, είναι σαν να πρέπει να δώσεις μια μάχη μαζί του, να εξαγνιστείς για να συνεχιστεί αυτή η διαδικασία υπέρβασης και απόδρασης. Πρέπει να αντικρίσεις τον παλιό σου εαυτό, σε όλες του τις κρυφές μορφές, να μονομαχήσεις μαζί του, να τον ξεπεράσεις. Τότε είναι που έρχονται οι τρόμοι και οι δαίμονες, τους βλέπεις μπροστά σου και τους νιώθεις γύρω σου, πρέπει να είσαι πολύ γενναίος και μελετημένος και αποφασισμένος για να το αντέξεις.

Αυτή είναι η πανάρχαια διαδικασία.
Από πού έρχονται οι δαίμονες; Από μέσα σου ή από τον Άδη; Δεν έχει σημασία, εκεί, μέσα στο σκοτάδι στο εσωτερικό της Γης, είναι το ίδιο. Είναι καλοί ή κακοί; Θέλουν να σε αφανίσουν ή να σε τρέψουν σε φυγή, ή θέλουν να σε βοηθήσουν και να σε λυτρώσουν; Εξαρτάται από τον άνθρωπο, αυτό που έχεις μέσα σου τώρα το έχεις μπροστά σου, ανάλογα ανταποκρίνεται το σύστημα. Ή θα γίνεις αποδεκτός και θα έχεις βοήθεια, ή θα είσαι ανεπιθύμητος και θα πρέπει να πολεμήσεις, να αποδείξεις την αξία σου. Η μάχη γίνεται με τον ίδιο τον εαυτό.

Εκεί που βρίσκεσαι, αυτός είναι ο Ένοικος στο Κατώφλι. Είναι ο φρουρός, ο θυρωρός. Αν είσαι καλεσμένος τον χαιρετάς και τότε σου ανοίγει την πόρτα, αν είσαι απρόσκλητος σου την κλείνει και πρέπει να τον νικήσεις για να την ανοίξεις. Όλοι σου οι μεγαλύτεροι εφιάλτες είναι οι φρουροί της πύλης. Και πρέπει να θυμάσαι, αν και είναι δύσκολο, ότι είναι ακριβώς αυτό, εφιάλτες, όνειρα, αντικατοπτρισμοί. Αν δεν παρασυρθείς τελείως στο ασυνείδητό σου, και αντιμετωπίσεις συνειδητά τη διαδικασία, τότε αρχίζεις να τους χειρίζεσαι, αρχίζεις να νικάς στη μονομαχία. Γίνεσαι εσύ ο ένοικος στο κατώφλι, μπορείς να το διασχίσεις. Πολλά θα συμβούν. Είναι αλήθεια; Είναι ψέματα;

Είναι αντικειμενική πραγματικότητα; Είναι υποκειμενική πραγματικότητα, φαντασία; Είναι ύλη; Είναι πνεύμα; Τίποτε απ’ όλα αυτά και όλα αυτά μαζί. Είσαι πέρα από τη διπολικότητα της επιφανειακής αντίληψης. Είναι κάτι τρίτο, ενδιάμεσο, αυτό είναι η «Μέση Οδός». Γι’ αυτό λέμε ότι είσαι στο Κατώφλι, ούτε μέσα ούτε έξω, ούτε ύλη ούτε πνεύμα, ούτε αντικείμενο ούτε υποκείμενο, ούτε αληθινή εμπειρία ούτε φαντασία. Κάτι ανάμεσα, κάτι άλλο.

Όλα τα μυστικά του κόσμου (δηλαδή του εαυτού σου, διότι εσύ είσαι ο κόσμος) θα σου αποκαλυφθούν. Το παρελθόν, το μέλλον, το πεπρωμένο σου, η ψυχή, ο κόσμος, η θέα (ή θεά), όλη η εποπτεία της προσωπικής σου κατάστασης και όλα τα μηνύματα που έρχονται από αλλού μόνο για σένα, που είναι εσύ. Στο κρίσιμο σημείο, ολόκληρη η ζωή σου ίσως περάσει μπροστά από τα μάτια σου (όπως συμβαίνει με τους πνιγμένους), αυτό είναι ένα ψυχο-σινεμά, κι εσύ εκεί μέσα είναι σαν να βρίσκεσαι μέσα σε μία φωτογραφική κάμερα, εκεί όπου εντυπώνονται τα αρνητικά των εικόνων, της ζωής. Αυτές είναι οι σκιές του σπηλαίου, το αρνητικό του φωτός.

Κι αυτή είναι η «ζωή εν τάφω», γιατί εκεί μέσα δεν είσαι ούτε ζωντανός ούτε νεκρός, είσαι νεκροζώντανος. Αυτό έκαναν οι ασκητές που απομονώνονταν στις σπηλιές και μονώνονταν από τον κόσμο, αναζητώντας το «άκτιστο φως», αυτό έκαναν τα χθόνια μαντεία, τα Ελευσίνια Μυστήρια, κλπ, γι’ αυτό αυτά τα μέρη χαρακτηρίζονται ιερά, δηλαδή μυστικά, αυτό κάνουν οι μύστες, αυτό είναι η μύηση, αυτό είναι η δύση και η κατάδυση, γι’ αυτό και οι χώρες των νεκρών είναι οι Χώρες της Δύσης, γι’ αυτό και ο παράδεισος είναι ένα μέρος παρά τη δύση.

Και αυτή είναι η λεγόμενη Αναγέννηση…
Εκεί μέσα, εκεί κάτω, μπορείς να ακούσεις τα τραγούδια που έρχονται από αλλού (μέσα από ένα σύστημα που θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε Panasonic), μπορείς να νιώσεις τον «πανικό» και να δεις τον Πάνα, το Παν, τη θέα του μεγάλου θεού Πάνα, τη θέα της Παναγίας, της Πανγαίας, την Πανάκεια, και να νιώσεις την Πάνδροσο, να φιλτραριστείς από τη δύναμη Βριλ, να εξαγνιστείς και να γίνεις Πανάγαθος. Να γίνεις ένα με τη Φιλοσοφική Λίθο.

Εκεί, στο εσωτερικό, εκεί που είσαι ξαπλωμένος μπροστά στον τρόμο του κενού, μεταμορφώνεσαι για λίγο σε έμβρυο, και βρίσκεσαι μέσα στη μήτρα. Όταν θα φύγεις, όταν θα αρχίσεις να βαδίζεις προς τα έξω, και θα αρχίσεις να αφήνεις πίσω σου τον Κόσμο των Σκιών, βαδίζοντας προς το «φως στην άκρη του τούνελ», άραγε, ζεις μια εξομοίωση του θανάτου και των επιθανάτιων εμπειριών, ή μια εξομοίωση της γέννησης; Τί είναι η έξοδός σου;

Όσο πλησιάζεις προς το φως, μετά από απροσδιόριστο χρόνο εκεί μέσα, βλέπεις το φωτεινό άνοιγμα να μεγαλώνει, στην αρχή είναι μια κουκίδα φωτός και έπειτα μία φωτεινή πύλη. Και βγαίνεις έξω στον κόσμο, δεν είσαι πια εσωτεριστής, γίνεσαι εξωτεριστής. Ο κόσμος σε καλωσορίζει με μία ανεπανάληπτη αίσθηση, αξέχαστη και ανεξίτηλη για όλη σου τη ζωή. Βλέπεις τα χρώματα, το φως, βλέπεις τη φύση όπως είναι στ’ αλήθεια, ήταν σαν να κοιμόσουν και να βλέπεις ένα όνειρο, αλλά είναι όλοι οι άλλοι που κοιμούνται.

Γι’ αυτό, στον κατάλληλο χρόνο πρέπει να φύγεις από εκεί μέσα, από το Κατώφλι, αλλιώς θα παρασυρθείς προς τον Άδη. Πρέπει να βγεις έξω, επάνω. Επιπλέον, αν μείνεις εκεί κάτω θα σε αφομοιώσει το σπήλαιο, θα γίνεις ένα με τα βράχια και τους σταλακτίτες, όπως έγιναν οι σκελετοί που βρίσκουν οι παλαιοντολόγοι. Θα απολιθωθείς. Εκεί είναι ο τόπος της απολίθωσης. Θα γίνεις η μούμια του εαυτού σου. Ένα είδωλο. Γιατί εκεί μπορεί να ξεχαστείς. Να ξεχάσεις τον κόσμο, τον εαυτό σου, να κοιμηθείς, να παρασυρθείς, να μην ξυπνήσεις ποτέ ή για πολύ καιρό, όπως κοιμήθηκαν οι επτά νέοι της Εφέσου ή ο Ριπ Βαν Ουίνκλ.

Οι σκέψεις σου και τα οράματά σου θα αποτυπωθούν στο σπήλαιο, όπως στο αρνητικό μιας φωτογραφίας, θα δημιουργήσουν simulacra με τους σταλαγμίτες, θα αφήσεις κάτι από σένα πίσω εκεί στο βασίλειο των αντικατοπτρισμών. Εκείνο το σπήλαιο θα είναι μια αναπαράσταση του ψυχικού σου κόσμου, κι ίσως η σκιά σου να παραμείνει εκεί, στο Κατώφλι.

Ναι, αν υπάρχει κάτι κρυφό στον κόσμο, θα πρέπει να είναι εκεί μέσα, εκεί είναι το κρησφύγετο του. Αυτός είναι ο Ένοικος στο Κατώφλι του Κόσμου. Στο Κατώφλι ανάμεσα στους κόσμους. Το Άγνωστο σε περιμένει εκεί κάτω, και ξέρει το όνομά σου…