ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (1096-1138)

ΧΟ. ὦ ξεῖν᾽ ἀλῆτα, τὸν σκοπὸν μὲν οὐκ ἐρεῖς

ὡς ψευδόμαντις· τὰς κόρας γὰρ εἰσορῶ
τάσδ᾽ ἆσσον αὖθις ὧδε προσπελωμένας.
ΟΙ. ποῦ ποῦ; τί φῄς; πῶς εἶπας; ΑΝ. ὦ πάτερ, πάτερ,
1100 τίς ἂν θεῶν σοι τόνδ᾽ ἄριστον ἄνδρ᾽ ἰδεῖν
δοίη, τὸν ἡμᾶς δεῦρο προσπέμψαντά σοι;
ΟΙ. ὦ τέκνον, ἦ πάρεστον; ΑΝ. αἵδε γὰρ χέρες
Θησέως ἔσωσαν φιλτάτων τ᾽ ὀπαόνων.
ΟΙ. προσέλθετ᾽, ὦ παῖ, πατρί, καὶ τὸ μηδαμὰ
1105 ἐλπισθὲν ἥξειν σῶμα βαστάσαι δότε.
ΑΝ. αἰτεῖς ἃ τεύξῃ· σὺν πόθῳ γὰρ ἡ χάρις.
ΟΙ. ποῦ δῆτα, ποῦ ᾽στον; ΑΝ. αἵδ᾽ ὁμοῦ πελάζομεν.
ΟΙ. ὦ φίλτατ᾽ ἔρνη. ΑΝ. τῷ τεκόντι πᾶν φίλον.
ΟΙ. ὦ σκῆπτρα φωτός … ΑΝ. δυσμόρου γε δύσμορα.
1110 ΟΙ. ἔχω τὰ φίλτατ᾽, οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἂν πανάθλιος
θανὼν ἂν εἴην σφῷν παρεστώσαιν ἐμοί.
ἐρείσατ᾽, ὦ παῖ, πλευρὸν ἀμφιδέξιον
ἐμφύντε τῷ φύσαντι, κἀναπαύσατον
τοῦ πρόσθ᾽ ἐρήμου τοῦδε δυστήνου πλάνου.
1115 καί μοι τὰ πραχθέντ᾽ εἴπαθ᾽ ὡς βράχιστ᾽, ἐπεὶ
ταῖς τηλικαῖσδε σμικρὸς ἐξαρκεῖ λόγος.
ΑΝ. ὅδ᾽ ἔσθ᾽ ὁ σώσας· τοῦδε χρὴ κλύειν, πάτερ,
καὶ σοί γε τοὖργον τοὐμὸν εἶτ᾽ ἔσται βραχύ.
ΟΙ. ὦ ξεῖνε, μὴ θαύμαζε πρὸς τὸ λιπαρές,
1120 τέκν᾽ εἰ φανέντ᾽ ἄελπτα μηκύνω λόγον.
ἐπίσταμαι γὰρ τήνδε τὴν ἐς τάσδε μοι
τέρψιν παρ᾽ ἄλλου μηδενὸς πεφασμένην·
σὺ γάρ νιν ἐξέσωσας, οὐκ ἄλλος βροτῶν.
καί σοι θεοὶ πόροιεν ὡς ἐγὼ θέλω,
1125 αὐτῷ τε καὶ γῇ τῇδ᾽· ἐπεὶ τό γ᾽ εὐσεβὲς
μόνοις παρ᾽ ὑμῖν ηὗρον ἀνθρώπων ἐγὼ
καὶ τοὐπιεικὲς καὶ τὸ μὴ ψευδοστομεῖν.
εἰδὼς δ᾽ ἀμύνω τοῖσδε τοῖς λόγοις τάδε·
ἔχω γὰρ ἅχω διὰ σὲ κοὐκ ἄλλον βροτῶν.
1130 καί μοι χέρ᾽, ὦναξ, δεξιὰν ὄρεξον, ὡς
ψαύσω, φιλήσω τ᾽, εἰ θέμις, τὸ σὸν κάρα.
καίτοι τί φωνῶ; πῶς σ᾽ ἂν ἄθλιος γεγὼς
θιγεῖν θελήσαιμ᾽ ἀνδρὸς ᾧ τίς οὐκ ἔνι
κηλὶς κακῶν ξύνοικος; οὐκ ἔγωγέ σε,
1135 οὐδ᾽ οὖν ἐάσω· τοῖς γὰρ ἐμπείροις βροτῶν
μόνοις οἷόν τε συνταλαιπωρεῖν τάδε.
σὺ δ᾽ αὐτόθεν μοι χαῖρε, καὶ τὰ λοιπά μου
μέλου δικαίως, ὥσπερ ἐς τόδ᾽ ἡμέρας.

***

ΧΟ. Ξένε περιπλανώμενε, για τον φρουρό σου τώρα δεν θα πεις
πως είναι ψευδομάντης· βλέπω τις κόρες γρήγορα
να φτάνουν, γυρίζουν πάλι πίσω.
ΟΙ. Πού; πες μου πού; τί είπες;
1100 ΑΝ. Πατέρα μου, πατέρα, να ᾽δινε ο θεός να δεις κι εσύ
τον ήρωα, αυτόν τον άνθρωπο που εδώ μας έφερε κοντά σου.
ΟΙ. Αλήθεια, κόρη μου, είστε κι οι δύο εδώ;
ΑΝ. Αυτά τα χέρια του Θησέα μας έσωσαν
κι οι φίλτατοί του εταίροι.
ΟΙ. Κόρη μου, ελάτε τώρα στον πατέρα σας,
αφήστε με να ψηλαφήσω σώματα που δεν περίμενα
1105 ποτέ να ξαναβρώ.
ΑΝ. Εκείνο που ζητάς θα γίνει. Χάρη σου ο πόθος μας.
ΟΙ. Πού είστε επιτέλους; πού;
ΑΝ. Εδώ κι οι δυο, στο πλάι σου.
ΟΙ. Βλαστάρια αγαπημένα μου.
ΑΝ. Κάθε παιδί αγαπημένο του πατέρα του.
ΟΙ. Στηρίγματά μου εσείς.
ΑΝ. Δύσμοιρα όμως, δύσμοιρου γονιού.
1110 ΟΙ. Στα χέρια μου κρατώ ό,τι αγάπησε η ψυχή μου περισσότερο.
Μ᾽ εσάς στο πλάι μου, μήτε κι ο θάνατος θα ᾽ναι πανάθλιος.
Εμπρός, στηρίξτε με, καλές μου κόρες, σταθείτε πλάι μου,
δεξιά κι αριστερά, να γίνουμε ένα σώμα.
Βάλτε στα βάσανά μου τέλος,
στην έρημή μου περιπλάνηση.
1115 Και τώρα πείτε μου τί έγινε, χωρίς λόγια πολλά.
Τα λίγα λόγια με τα λίγα χρόνια σας ταιριάζουν.
ΑΝ. Εδώ είναι ο σωτήρας μας. Αυτόν πρέπει, πατέρα μου,
ν᾽ ακούσεις, έτσι κι ο λόγος ο δικός μου θα βγει μικρός.
ΟΙ. Φιλόξενε άρχοντα, μην απορείς που υπερβάλλω,
1120 αν τράβηξε πολύ ο λόγος μου με τα παιδιά μου,
που ανέλπιστα τα ξαναβλέπω. Ξέρω καλά, σ᾽ εσένα μόνον
την απόλαυση αυτή χρωστώ, σ᾽ άλλον κανένα.
Εσύ τις έσωσες τις κόρες μου, άλλος κανείς.
Είθε οι θεοί, όπως το θέλω, ν᾽ ανταμείψουν εσένα
1125 και τη χώρα σου. Γιατί απ᾽ όλους τους ανθρώπους
σ᾽ εσένα μόνο βρήκα ευσέβεια, αλήθεια, επιείκεια.
Δώσ᾽ μου γι᾽ αυτό να σφίξω το δεξί σου χέρι, βασιλιά,
κι αν επιτρέπεται, στο μέτωπο να σε φιλήσω.
Όμως τί λόγος βγήκε από το στόμα μου; Εγώ, ένας άθλιος,
θέλω ν᾽ αγγίξω εσένα, τον αστιγμάτιστο, που το κακό
δεν σ᾽ άγγιξε καθόλου. Όχι, δεν θα το κάνω, μήτε θ᾽ αφήσω
1135 να το δεχτείς κι εσύ. Γιατί μόνον αυτοί που δοκιμάστηκαν 
όπως εγώ, μπορούν μαζί μου τώρα να υποφέρουν.
Δέξου λοιπόν το χαίρε μου από μακριά· αλλά για τα λοιπά
να δείχνεις πάντα δίκαιη τη φροντίδα σου, όπως την έδειξες
μέσα στη μέρα αυτή.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 9. Ιλιάδα

9.4. Ψυχοστασία

Η όγδοη ραψωδία αποτελεί από πολλές απόψεις κομβικό σταθμό στην πλοκή της Ιλιάδας. Εγκαινιάζει και εξαντλεί τη δεύτερη μάχιμη μέρα του έπους, που θα αποδειχτεί κρίσιμη, οδηγώντας τους Τρώες στο χείλος της τάφρου και απωθώντας τους Αχαιούς στα πλοία τους. Εκεί θα μείνουν αυτοί όλη τη νύχτα, ενώ οι Τρώες, στρατοπεδευμένοι στον ενδιάμεσο χώρο, συντηρούν άγρυπνοι αναμμένες φωτιές, περιμένοντας να ξημερώσει, για να ανανεώσουν την απειλητική τους έφοδο.

Η νέα αυτή κατάσταση πραγμάτων υπακούει σε προηγούμενη απόφαση του Δία, η οποία ανακοινώνεται στους ολύμπιους θεούς με αξιωματικό λόγο. Ο Δίας απαγορεύει εφεξής οποιαδήποτε ανάμειξη θεών στην επικείμενη σύγκρουση Αχαιών και Τρώων, έχοντας στον νου του προπάντων την Ήρα και την Αθηνά, οι οποίες αντιδρούν αμήχανα, αλλά εξαναγκάζονται προς το παρόν να συμμορφωθούν. Για να ελέγξει μάλιστα την τήρηση της απαράβατης εντολής του ο Δίας, μετακινείται από την κορυφή του Ολύμπου στην κορυφή της τρωικής Ίδης, ώστε να εποπτεύει καλύτερα το πεδίο της μάχης. Με τους όρους αυτούς, η βίαιη σύγκρουση των αντιπάλων παραμένει αμφίρροπη μέχρις ότου μεσουρανεί ο ήλιος.

Τότε επεμβαίνει δραστικά ο Δίας, ζυγίζοντας στους δίσκους του χρυσού ζυγού του τις θανάσιμες μοίρες Αχαιών και Τρώων. Βαρύς ο κλήρος των Αχαιών κατηφορίζει προς τη γη, σημαδεύοντας την ήττα τους· λαφρύς ο κλήρος των Τρώων ανηφορίζει προς τον ουρανό, προλέγοντας τη νίκη τους. Έτσι προκρίνεται η έκβαση της μάχης, πρόκριση που επικυρώνεται με διόσταλτο κεραυνό και φλεγόμενο σέλας. Πρόκειται για ενεργοποίηση της βουλής του Δία, που φαίνεται να εκπληρώνει την προηγούμενη υπόσχεση του θεού στη Θέτιδα, αλλά κατά κάποιον τρόπο τη μετασχηματίζει.

Ο Δίας (και πίσω από τον Δία ο ποιητής) κατοχυρώνει την προσωπική του βουλή με ένα αντικειμενικό τώρα μέτρο, τον ζυγό. Με άλλα λόγια: το έπος προς στιγμή ταλαντεύεται, προτού προχωρήσει στον αποφασισμένο δρόμο του. Μ᾽ αυτή την ταλάντευση ο ιλιαδικός πόλεμος ζυγίζεται εκ νέου και η τύχη του (προσωρινή και τελική) τίθεται επί ξηρού ακμής, κρατώντας τον ακροατή του έπους σε εγρήγορση.

Τα ίδια εξάλλου τα δρώμενα της δεύτερης μάχιμης μέρας, που εξελίσσονται στην πορεία της όγδοης ραψωδίας, επιβεβαιώνουν τον αμφίρροπο χαρακτήρα τους. Μολονότι η απόφαση του Διός, επικυρωμένη και με τη σκηνή της «Ψυχοστασίας», προβλέπει άμεση ήττα των Αχαιών, η εξέλιξη της μάχης αφήνει περιθώρια αντίστασής τους στην έφοδο των Τρώων, με τη συμπαράσταση συμμάχων θεών, της Ήρας, της Αθηνάς και του Ποσειδώνα. Θα χρειαστεί νέα επέμβαση του Δία, που ρίχνει κεραυνό μπροστά στα άλογα του Διομήδη, για να ανακόψει την ορμή του.

Αλλά και στην επόμενη φάση της μάχης οι Αχαιοί αναθαρρούν προσώρας και επιτίθενται. Στο σημείο όμως αυτό επεμβαίνει ξανά ο Δίας, ενισχύοντας δραστικά το μένος των Τρώων. Ο έσχατος αυτός κίνδυνος προς το παρόν αποτρέπεται, καθώς η Ήρα παρακινεί την Αθηνά, και οι δύο θεές, παραβαίνοντας την αποτρεπτική εντολή του Δία, εγκαταλείπουν τον Όλυμπο, έτοιμες να προσγειωθούν στο πεδίο της μάχης, για να σώσουν τους Αχαιούς. Τις καθηλώνει εντούτοις ο Δίας, στέλνοντας με την Ίρη μήνυμα απειλητικό, προτού επιστρέψει ο ίδιος στον Όλυμπο.

Ο Δίας αντιμετωπίζει τον διαμαρτυρικό λόγο της Ήρας με τον δικό του αντίλογο (Θ 429-483), στον οποίο σφηνώνεται ένα νέο, εντελώς απροσδόκητο στοιχείο. Επιμένει καταρχήν ο ύπατος θεός στην υποχώρηση των Αχαιών, ωσότου η επίθεση των Τρώων φτάσει στα καράβια τους, οπότε προβλέπεται η σωτήρια επιστροφή του Αχιλλέα στο πεδίο της μάχης. Στο γνωστό όμως αυτό όριο προστίθεται, τώρα για πρώτη φορά, ένα δεύτερο ενδιάμεσο όριο: ο φόνος του Πατρόκλου, που ορίζεται μάλιστα ως αμετάκλητο θέσφατον (Θ 475-476). Με τον ελιγμό αυτό (που ο ποιητής τον αναθέτει πάλι στον Δία) προαναγγέλλεται και προοικονομείται η απρόβλεπτη μέχρι στιγμής «Πατρόκλεια» (ραψωδίες Π-Ρ), η οποία αναρρυθμίζει την αναμενόμενη πλοκή του έπους, παραλλάσσοντας τη συμπεριφορά και του ίδιου του Αχιλλέα, αφού ως αποφασιστικό κίνητρο για την επιστροφή του ήρωα στο πεδίο της μάχης προβλέπεται τώρα ο σπαραγμός για τον θάνατο του εταίρου του. Σ᾽ αυτό το νέο όριο οφείλουν να προσαρμοστούν τα αμέσως επόμενα επεισόδια.

Τούτο σημαίνει ότι η νυχτερινή πρεσβεία του Αγαμέμνονα προς τον Αχιλλέα, με εκπροσώπους τον Φοίνικα, τον Αίαντα και τον Οδυσσέα, η εξιστόρηση της οποίας καλύπτει ολόκληρη την ένατη ραψωδία, δεν μπορεί να έχει αίσια έκβαση, αν είναι να τηρηθεί ως όρος επιστροφής του ήρωα στη μάχη ο φόνος του εταίρου του. Στο μεταξύ, χρειάζεται να εντοπιστούν (στην πραγματικότητα: να επινοηθούν) από τον ποιητή όλες εκείνες οι συνθήκες που θα οδηγήσουν τον Πάτροκλο στη μάχη, καταλήγοντας στον αφανισμό του.

Σημειωτέον ότι, προτού ακουστεί το όνομα του Πατρόκλου από το στόμα του Δία, η παρουσία του μέσα στο έπος είναι εντελώς διακριτική (Α 337 και 335, I 190-191, 195-220, 620 και 658-662). Η επόμενη εμφάνιση του Πατρόκλου στο προσκήνιο της αφήγησης επιφυλάσσεται για το τελευταίο μέρος της ενδέκατης ραψωδίας. Έχει μεσολαβήσει, μετά την αποτυχία της νυχτερινής πρεσβείας, η αριστεία του Αγαμέμνονα, αποκαθιστώντας το αγωνιστικό του κύρος, με την οποία εγκαινιάζεται η τρίτη μάχιμη μέρα του ιλιαδικού πολέμου. Στη συνέχεια όμως οι Τρώες ανανεώνουν και επιδεινώνουν την έφοδό τους στο ναυτικό στρατόπεδο των Αχαιών, με αποτέλεσμα τον διαδοχικό τραυματισμό του Αγαμέμνονα, του Διομήδη, του Οδυσσέα, του Μαχάονα. Βλέποντας ο Αχιλλέας εναγώνιος από την πρύμνη του πλοίου του τον Νέστορα να μεταφέρει κάθιδρος με το άρμα του τον πληγωμένο Μαχάονα, φωνάζει τον Πάτροκλο, κι εκείνος προσέρχεται, πρόθυμος να εκτελέσει την εντολή του φίλου του.

Στο σημείο αυτό ακούγεται υπόκωφο ένα μοιραίο σχόλιο του ποιητή: κακοῦ δ᾽ ἄρα οἱ πέλεν ἀρχή (Λ 604). Που πάει να πει: κι αυτή υπήρξε η αρχή της συμφοράς του. Πρόβλεψη που υπονοεί το φονικό τέλος του Πατρόκλου και ενισχύει την προηγούμενη δήλωση του Δία ότι η έξοδος του Αχιλλέα στο πεδίο της μάχης θα συγχρονιστεί με τον αναπόφευκτο φόνο του αγαπημένου εταίρου του. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα, που επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι Δίας και ποιητής σε κομβικά σημεία του έπους συνεργάζονται. Εδώ τροποποιούν (καθένας στην ώρα του και με τον τρόπο του) την πλοκή του έπους στην κρισιμότερη καμπή του.

Γιατί, αν έχουν δίκαιο όσοι πιστεύουν ότι η «Πατρόκλεια», που τώρα προοικονομείται, αποτελεί επινόηση του ποιητή της Ιλιάδας, τότε η διπλή της υποστήριξη (από τον Δία πρώτα, από τον ποιητή μετά) της δίνει το απαιτούμενο αυξημένο κύρος. Ο ποιητής εντούτοις (όπως εξάλλου και ο Δίας) δεν ανοίγει αμέσως όλα τα χαρτιά του.

Στο μεταξύ, ο Νέστορας έχει μεταφέρει τον Μαχάονα στη σκηνή του, όπου η Εκαμήδη αναλαμβάνει να συνεφέρει τον κύριό της από τον μάχιμο μόχθο προσφέροντας τροφή και κρασί. Στο άνοιγμα της σκηνής στημένος ο Πάτροκλος αναγνωρίζει την ταυτότητα του πληγωμένου, μεταφέροντας το προσωπικό ενδιαφέρον του Αχιλλέα στον Νέστορα. Εκείνος όμως δηλώνει ότι η έμμεση συμπάθεια δεν αναπληρώνει την άμεση συμπαράσταση σ᾽ αυτή την περίσταση. Η απειλή των Τρώων έφτασε ήδη σε κρίσιμο σημείο, και είναι καιρός ο Αχιλλέας, αφήνοντας στην άκρη τον θυμό του, να επιστρέψει στο πεδίο της μάχης, για να αποτρέψει τον έσχατο κίνδυνο. Όπως το έκανε και ο ίδιος σε ανάλογη περίπτωση, όσο ήταν νέος ακόμη - κι εδώ ακούγεται η μακροσκελέστερη αυτοβιογραφική διήγηση του Νέστορα στην Ιλιάδα, η οποία σφραγίζεται με μια μοιραία, όπως θα αποδειχτεί, συμβουλή.

Επείγει, λέει ο Νέστωρ, η επιστροφή του Αχιλλέα στη μάχη και οφείλει ο Πάτροκλος, πειστικά και πιεστικά μιλώντας, να την εκμαιεύσει. Αν όμως δεν κατορθώσει να τον πείσει, τότε υπάρχει και δεύτερη λύση: να τον αντικαταστήσει ο ίδιος, φορώντας την πανοπλία εκείνου· οπότε οι Τρώες, νομίζοντας πως βλέπουν μπροστά τους τον Αχιλλέα, θα υποχωρήσουν, ώστε οι Αχαιοί να πάρουν ανάσα. Η πρόταση του Νέστορα συγκινεί τον Πάτροκλο, ο οποίος σπεύδει ήδη προς τη σκηνή του Αχιλλέα, για να την πραγματοποιήσει. Καθ᾽ οδόν όμως πέφτει πάνω στον αιμόφυρτο Ευρύπυλο, που σέρνοντας το διαπερασμένο από το βέλος πόδι του, προσπαθεί μάταια να φτάσει στη σκηνή του. Ο Πάτροκλος ταλαντεύεται: να σπεύσει, όπως οφείλει, στον Αχιλλέα, αφήνοντας τον πληγωμένο Ευρύπυλο στη μοίρα του; να τον οδηγήσει στη σκηνή του, όπου να τον γιατροπορέψει, καθυστερώντας; Επιλέγει το δεύτερο. Στη σκηνή λοιπόν του Ευρύπυλου θα μείνει ο Πάτροκλος, όσο κρατεί η αφήγηση των επόμενων τριών ραψωδιών.

Έτσι η επικείμενη μοίρα του Πατρόκλου, στο πλαίσιο μιας αναμενόμενης «Πατρόκλειας», που θα ξεκινήσει στην αρχή της δέκατης έκτης ραψωδίας, έχει σηματοδοτηθεί τρεις φορές: ο Δίας προηγήθηκε, ορίζοντας το θέσφατο τέλος της· ο ποιητής ακολούθησε σημαδεύοντας την αρχή της· ο Νέστορας διαμεσολαβώντας προκαθορίζει την εξέλιξή της. Ο Δίας και ο ποιητής αναφέρονται στο τι θα γίνει· ο Νέστορας στο πώς θα γίνει. Σ᾽ αυτήν επομένως τη φάση του έπους, μάλλον την κρισιμότερη, η απροσδόκητη πλοκή χρεώνεται στον ύπατο θεό, στον εξωτερικό αφηγητή (δηλαδή στον ποιητή) και σ᾽ έναν εσωτερικό ήρωα, φημισμένο για την πείρα και τη φρόνησή του. Ο οποίος, με ειρωνικό τρόπο, επιλέγεται να λειτουργήσει εδώ ως εκτελεστικός αγωγός μιας αποφασισμένης, αναγκαίας για την πλοκή του ποιήματος, συμφοράς.

Το ποιητικό αυτό σχέδιο, που εξειδικεύεται με την πρόταση του Νέστορα, προβλέπει μια απρόβλεπτη εφαρμογή του τυπικού θέματος της μεταμόρφωσης, που, μαζί με τις τροπές της παραμόρφωσης και του εξωραϊσμού, απαντά και στα δύο ομηρικά έπη, αφορώντας θεούς και ήρωες. Εκεί ωστόσο μεταμορφώνεται, παραμορφώνεται ή εξωραΐζεται η όψη κάποιου, επικαλύπτεται δηλαδή η πραγματική ταυτότητα, αλλά παραμένει ισχυρή η υπόστασή του. Ενώ εδώ η μεταμόρφωση στηρίζεται στο τέχνασμα του «αντ᾽ αυτού»: ο Πάτροκλος αντί του Αχιλλέα. Αυτή η αντικατάσταση προκύπτει με τη μεταφορά της πανοπλίας του ενός στον άλλον. Έτσι όμως εναλλάσσονται δύο ταυτότητες αλλά και δύο μοίρες: η ταυτότητα του Αχιλλέα με την ταυτότητα του Πατρόκλου· η μοίρα του Αχιλλέα με τη μοίρα του Πατρόκλου.

Ας θυμηθούμε ότι στον τρωικό πόλεμο και μύθο προορίζεται να σκοτωθεί ο ὠκύμορος Αχιλλέας. Στον ιλιαδικό όμως πόλεμο και μύθο αντ᾽ αυτού σκοτώνεται ο Πάτροκλος. Από την άποψη αυτή ο Πάτροκλος στην Ιλιάδα λειτουργεί ως είδωλο του Αχιλλέα. Αποτέλεσμα: οι δύο ταυτότητες συγχέονται, σχεδόν συμπίπτουν. Οι δύο εταίροι μαζί στη ζωή, μαζί και στον θάνατο. Έτσι εξηγείται και η απαίτηση του φάσματος του Πατρόκλου στη εικοστή τρίτη ραψωδία, όταν επιφαίνεται στον ύπνο του Αχιλλέα, να σμίξει κάποτε στην ίδια τεφροδόχο η δική του στάχτη με τη στάχτη του φίλου του (Ψ 82-92). Αυτή η αδιαχώριστη σύζευξη είναι επιλογή και κατόρθωμα του ποιητή της Ιλιάδας.

Φταίνε τελικά οι γονείς για τα ψυχολογικά μας προβλήματα;

Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε το βάρος από το παρελθόν μας και να εξελιχθούμε, χρειάζεται να σταματήσουμε να κατηγορούμε τους γονείς μας και το παρελθόν μας και αντ’ αυτού να εστιάσουμε στο παρόν μας και να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας.

Ως γνωστόν, ο Sigmund Freud πίστευε ότι η προσωπική μας ανάπτυξη λίγο-πολύ, καθορίζεται από γεγονότα στην πρώιμη παιδική ηλικία. Ενώ πολλές από τις ιδέες του θεωρούνται πλέον παρωχημένες, κάποιες νέες ψυχολογικές θεωρίες δηλώνουν ότι οι παιδικές εμπειρίες παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ζωής μας.

Όμως, υπάρχουν πραγματικές αποδείξεις ότι οι δύσκολες παιδικές εμπειρίες μπορούν να προκαλέσουν κοινά ψυχολογικά προβλήματα όπως άγχος ή κατάθλιψη αργότερα στη ζωή; Και αν είναι έτσι, το να κατηγορούμε τους γονείς μας, θα μας βοηθήσει να θεραπευτούμε;

Αναμφίβολα οι γονείς και οι βασικοί φροντιστές, είναι κρίσιμα πρότυπα στην ανάπτυξη του παιδιού. Γνωρίζουμε ότι οι πρώιμες εμπειρίες που σχετίζονται με την οικογένεια έχουν βαθύ αντίκτυπο με μεγάλη διάρκεια στα παιδιά και πολλές από αυτές είναι θετικές. Όμως, οι αρνητικές παιδικές εμπειρίες μπορούν να προκαλέσουν ζημιά ή θλίψη και μπορεί να αναστατώσουν την σωματική και/ή ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού σε κάποιο βαθμό. Παραδείγματα τέτοιων εμπειριών περιλαμβάνουν την φτώχεια, την κακοποίηση, το διαζύγιο ή τον θάνατο γονιού.

Αυτές οι εμπειρίες είναι εξαιρετικά κοινές σε όλο τον κόσμο. Στην Αγγλία, περίπου οι μισοί ενήλικες έχουν βιώσει τουλάχιστον μία τέτοια εμπειρία. Σχεδόν ένας στους δέκα, έχει βιώσει τέσσερις ή περισσότερες τέτοιες αρνητικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία. Έρευνες ανακάλυψαν συνδέσεις μεταξύ συγκεκριμένων εμπειριών και διάφορων αρνητικών αποτελεσμάτων, με τις συνέπειες να συνεχίζονται και στην ενηλικίωση. Για παράδειγμα, το διαζύγιο των γονιών, ο αποχωρισμός ή η απώλεια ή η συμβίωση με έναν φροντιστή ψυχικά ασθενή, αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ψυχικών προβλημάτων καθ΄ όλη την διάρκεια της ζωής.

Πρόσφατα, μία ερευνητική ομάδα διεξήγαγε μία μελέτη που έδειξε ότι το διαζύγιο των γονιών οδηγεί σε αυξημένο, διά βίου κίνδυνο κατάθλιψης στο παιδί. Για αυτή την έρευνα, συνδυάστηκαν δεδομένα από 18 μελέτες που δημοσιεύθηκαν τα τελευταία 35 χρόνια, με πάνω από 24.000 συμμετέχοντες συνολικά. Τα ευρήματα δείχνουν ότι όσοι βίωσαν το διαζύγιο των γονιών τους κατά την παιδική τους ηλικία είχαν 56% περισσότερες πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη ως ενήλικες από εκείνους που δεν είχαν παρόμοια εμπειρία διαζυγίου.

Επίσης είναι γνωστό ότι, οι παιδικές δυσκολίες συχνά σχετίζονται μεταξύ τους. Για παράδειγμα, το διαζύγιο των γονιών μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή στην κοινωνικο-οικονομική κατάσταση για πολλές οικογένειες. Μελέτες έδειξαν ότι η συσσώρευση δυσμενών συνθηκών αυξάνει τον κίνδυνο διάφορων ψυχικών προβλημάτων, μέχρι και αυτοκτονίας.

Ευαισθησία έναντι ανθεκτικότητας

Όμως, πώς μπορούν λίγες τραυματικές παιδικές εμπειρίες να έχουν ένα διά βίου αντίκτυπο; Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι η έκθεση σε τέτοια γεγονότα, αυξάνουν την ευαισθησία του ανθρώπου στα αποτελέσματα στρεσογόνων γεγονότων αργότερα στη ζωή. Για παράδειγμα, το διαζύγιο είναι δύσκολη εμπειρία για τους περισσότερους ενήλικες καθώς συνδέεται με συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Όμως οι άνθρωποι που έχουν βιώσει πρώιμες δυσκολίες επιβαρύνονται με ακόμη υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης τέτοιων ασθενειών, σαν αποτέλεσμα του διαζυγίου.

Παρ’ όλα αυτά, μια παιδική ηλικία με δυσκολίες δεν κάνει απαραίτητα τους ανθρώπους πιο ευάλωτους. Πράγματι, κάποια παιδιά ποτέ δεν υποφέρουν από αρνητικές συνέπειες ακόμη και μπροστά σε σοβαρές, πολλαπλές δυσκολίες, ένα χαρακτηριστικό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν ψυχική ανθεκτικότητα. Σε αυτές τις συνθήκες, η αρνητική εμπειρία δυναμώνει την αντίσταση σε μελλοντικό στρες. Οι ανθεκτικοί άνθρωποι γνωρίζουν τον εαυτό τους όταν περνούν δύσκολες περιόδους, μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται την συμπεριφορά τους και αντιμετωπίζουν με επιτυχία το στρες στο μέλλον.

Η ακριβής αντίδραση του παιδιού σε στρεσογόνες εμπειρίες φαίνεται ότι εξαρτάται από ένα πολύπλοκο συνδυασμό παραγόντων που διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, συμπεριλαμβανομένων και των γονιδίων τους, την ιδιοσυγκρασία και την γνωστική τους ικανότητα. Οι ερευνητές εξετάζουν τώρα σε ποιο βαθμό κάθε ένας από αυτούς τους παράγοντες καθορίζει αν κάποιος θα αναπτύξει ανθεκτικότητα και μπορεί να έχουμε σύντομα αποτελέσματα. Με τις συνεχείς προόδους στην γενετική επιστήμη του ανθρώπινου γονιδιώματος, η περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων αρχίζει να αποκαλύπτεται.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν είναι αναπόφευκτες οι αρνητικές συνέπειες των παιδικών τραυμάτων. Ακόμη και σαν ενήλικες δεν είναι πολύ αργά να προλάβουμε ή να αναστρέψουμε τις συνέπειες, ακόμη και από πολύ σοβαρά παιδικά τραύματα όπως η σωματική ή η συναισθηματική κακοποίηση και παραμέληση.

Παιχνίδι επίρριψης ευθυνών

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί άνθρωποι το βρίσκουν ευκολότερο απλά να κατηγορούν τους γονείς τους για τα προβλήματά τους. Μπορεί να φαίνεται ότι το να βρούμε τη ρίζα του πόνου μας θα βοηθήσει και σίγουρα είναι καλύτερο να κατηγορούμε τους γονείς μας, από το να κατηγορούμε τον εαυτό μας. Όμως, μια μεγάλη μελέτη2 σε πάνω από 30.000 συμμετέχοντες από 72 χώρες έδειξε ότι το να κατηγορούν τους γονείς δεν βοηθάει τους ανθρώπους να απομακρυνθούν από τις αρνητικές συνέπειες δύσκολων εμπειριών.

Η μελέτη βρήκε ότι όσοι κολλούσαν σε αρνητικές εμπειρίες όπως η κακοποίηση, κατηγορώντας τους άλλους ή τον εαυτό τους, διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποφέρουν από κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας από όσους δεν συμπεριφέρονταν έτσι. Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι οι ψυχολογικές διαδικασίες όπως η επίρριψη ευθυνών στους γονείς μπορεί να είναι περισσότερο επικίνδυνες για την ψυχική υγεία από ό,τι οι παλιές εμπειρίες αυτές καθ’ αυτές.

Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε το βάρος από το παρελθόν μας και να προοδεύσουμε, χρειάζεται να σταματήσουμε να κατηγορούμε τους γονείς μας και το παρελθόν μας και αντ’ αυτού να εστιάσουμε στο παρόν μας και να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Οι θετικές εμπειρίες της ενήλικης ζωής, όπως η τακτική σωματική άσκηση, η ανώτερη εκπαίδευση και η κοινωνική υποστήριξη έχει αποδειχθεί ότι έχουν καλύτερες ψυχολογικές συνέπειες που περιλαμβάνουν την γνωστική λειτουργία, την ψυχική υγεία και την ευεξία. Και για τα έντονα και επίμονα προβλήματα ψυχικής υγείας, η αναζήτηση βοήθειας, από την ψυχοθεραπεία μέχρι και τη φαρμακευτική αγωγή- μπορεί επίσης να είναι τρόπος προόδου.

Συμπερασματικά, όποιο και αν είναι το υπόβαθρό σας, μην ξεχνάτε ότι ποτέ δεν είναι αργά να τονώσετε την ζωή σας με θετικές εμπειρίες, απομακρυνόμενοι από την μεγάλη σκιά των παιδικών αντιξοοτήτων. Λίγη δουλειά μπορεί να σας βοηθήσει να ξεκλειδώσετε την εσωτερική σας ανθεκτικότητα.

Είναι ακόμα της μόδας η κοινωνικότητα;

Τι γίνεται εκεί έξω;

Πώς διαμορφώνονται οι συμπεριφορές των ανθρώπων στα στις μεταξύ τους σχέσεις;

Ποια είναι η δική μας στάση και θέση στην συμπεριφορά των άλλων;

Σίγουρα υπάρχουν συμπεριφορές για όλα τα γούστα, και μάλιστα συχνά συναντάμε νέους και μεγάλους ανθρώπους που επιδεικνύονται μιλώντας και ενεργώντας με χοντροκομμένο τρόπο...

Μπορούμε, ωστόσο να επαναφέρουμε στο προσκήνιο τους παραδοσιακούς καλούς τρόπους.

Οι άνθρωποι στις εξελιγμένες κοινωνίες, ακριβώς επειδή έχουν αυτό το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο, αντιμετωπίζουν με σεβασμό τα κοινωνικά έθιμα που κάνουν πιο ευχάριστη την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Εκδίδονται ξανά βιβλία που αναλύουν τον σωστό τρόπο για να φέρεται κανείς σε διάφορες στιγμές της μέρας και σε διαφορετικά περιβάλλοντα.

Και μ’ αυτό τον τρόπο η κοινωνικότητα γίνεται και πάλι ένα σύγχρονο ζήτημα.

Επομένως, είναι πιθανό να βρούμε αυτούς τους κανόνες σε οποιονδήποτε σύγχρονο οδηγό καλής συμπεριφοράς. Θα πρέπει να υπάρχουν, και θα είναι πολύ χρήσιμοι.

Θα ήταν κρίμα για μία κοινωνία σαν τη δική μας- η οποία ισχυρίζεται ότι μάχεται υπέρ της ανεκτικότητας και της συνύπαρξης, που δηλώνει ότι σέβεται όλες τις κοινωνικές τάξεις, η οποία επιθυμεί να εξαλείψει τις διαφορές, που δεν έχει στόχο να πληγώσει επίτηδες την ευαισθησία κανενός, η οποία υποστηρίζει ότι αντιμετωπίζει με αξιοπρέπεια όλους, ακόμα και τα ζώα- να αφήσει να ξεχαστούν ορισμένοι κανόνες καλής συμπεριφοράς οι οποίοι, στο κάτω-κάτω της γραφής, δεν πρέπει να έχουν κανέναν άλλον σκοπό πέρα από το να λειάνουν την άξεστη συμπεριφορά, που καμιά φορά είναι και επιθετική, στην οποία μας σπρώχνουν τα πιο πρωτόγονα ένστικτά μας.

Σίγουρα αυτοί οι κοινωνικοί κανόνες είναι τυχαίοι στο σύνολό τους, κάτι που μπορεί να διαταράξει τον αυθορμητισμό των παιδιών μας.

Παρ’ όλα αυτά, εύκολα μπορούμε να τους δώσουμε να καταλάβουν και τους εξίσου τυχαίους κανόνες – που συχνά είναι και υπερβολικά ακραίοι – τους οποίους τα ίδια επιβάλλουν , για παράδειγμα, στον τρόπο που θα ντυθούν ή θα συμπεριφερθούν μέσα σε μία ντισκοτέκ, ή τα τελετουργικά που εφαρμόζονται στο διάλειμμα του σχολείου ή στα αθλήματα, ή απλώς στον τρόπο που χτενίζονται ή κρεμάνε την τσάντα τους.

Αν κάποιος δεν αποδέχεται αυτούς τους άγραφους κανόνες, θεωρείται ιδιόρρυθμο άτομο.

Εκείνοι που θέλουν να γίνονται το κέντρο της προσοχής εντάσσονται αυτομάτως στην κατηγορία των αναξιόπιστων ατόμων ή, στην καλύτερη περίπτωση, των άπειρων, που δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν στο κοινωνικό τους περιβάλλον ή, απλώς, έχουν ξεπερασμένες ιδέες.

Αυτοί καθορίζουν τους δικούς τους κανόνες κοινωνικότητας...

Στην πραγματικότητα είμαστε ελεύθεροι μόνο όταν δεχτούμε την πιθανότητα να παραμείνουμε για πάντα ανικανοποίητοι

Στη ζωή όπως και στην ερωτική διάσταση, η ανάγκη μάς σπρώχνει μπροστά, αλλά η αναζήτηση δεν τελειώνει ποτέ, γιατί όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, δεν μπορεί να εκπληρώσει τις προσδοκίες μας. Ο άνθρωπος στην αδιάκοπη περιπλάνησή του, όμοια με του Οδυσσέα, παραμένει αιωνίως πικραμένος από την εμπειρία του, αλλά το ανικανοποίητο είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για να ωριμάσει. Ξέρουμε πως η προσωπικότητά μας αναπτύσσεται μόνο υπό την ώθηση αυτού που μας λείπει. Η ενηλικίωση συνδέεται και με την τεράστια επιθυμία να αποκτήσουμε αυτό που όταν ήμαστε παιδιά μάς ήταν απαγορευμένο.

Θα έλεγα ότι, από μια άποψη, είμαστε τυχεροί που η διάσταση της παιδικότητας δεν εξαλείφεται εντελώς. Αυτό το αιώνιο, το παιδικό ανικανοποίητο μας επιτρέπει, ή μάλλον μας «αναγκάζει» να είμαστε διαφορετικοί. Αυτό που, μ’ άλλα λόγια, εκφράζεται με την ετοιμότητα να δεχτούμε καινούργιες ιδέες κι απρόβλεπτες καταστάσεις, μας δίνει και τη δυνατότητα για νέες ανακαλύψεις. Όταν δεν μπορούμε να δεχτούμε την απουσία του άλλου, τότε ενεργοποιείται η φαντασία μας. Αρχίζουμε να νιώθουμε την ανθρώπινη διάστασή μας, βλέπουμε ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε εντελώς καινούργια πράγματα που δεν θα είχαμε υποψιαστεί καν ότι υπήρχαν, αν είχαμε μείνει με την αυταπάτη ότι η ανάγκη είχε εκπληρωθεί. Να γιατί οι ερωτικές σχέσεις είναι τόσο επώδυνες. Να γιατί δεν υπάρχει σχέση που να μην μας εμποδίζει να νιώσουμε ότι μπορούμε να ωριμάζουμε και δεν υπάρχει ερωτική σχέση που να μην είναι φορτισμένη με πόνο. Ακόμη κι όταν νομίζουμε πως είμαστε ικανοποιημένοι, κατά βάθος ξέρουμε πως αυτό είναι αυταπάτη. Κάτι υπάρχει που διαψεύδει τις προσδοκίες μας, νιώθουμε αόριστα ότι η απατηλή εκείνη ικανοποίηση μας εμποδίζει να μεγαλώσουμε πραγματικά. Ο έρωτας που προσφέρουμε και ο έρωτας που αρνούμαστε είναι επώδυνη όσο και γόνιμη πηγή δυσαρέσκειας.

Το χάρισμα και το προνόμιο του ποιητή είναι να δέχεται τις αντιφάσεις της ζωής και του εαυτού του, ενώ ο άνθρωπος της επιστήμης, ως γνωστόν, δεν επιτρέπει στον εαυτό του τέτοια πολυτέλεια. Όσο για μας που έχουμε επιλέξει τη διερεύνηση της ψυχικής ζωής, η αντίφαση είναι ένα σταθερό και βαθιά ριζωμένο στοιχείο στο ίδιο το αντικείμενο της μελέτης μας, την πραγματικότητα της ψυχικής ζωής. Ο ψυχολόγος έρχεται διαρκώς αντιμέτωπος με την «αμφιθυμία», δηλαδή την αντιφατικότητα των αισθημάτων. Εκφράσεις όπως «θέλω και δεν θέλω», «σε μισώ και σ’ αγαπώ», «με έλκεις και με απωθείς», είναι οι μόνες που μπορούν να περιγράψουν σωστά μεγάλο μέρος της συναισθηματικής μας ζωής.

Η ιδανική κατάσταση για να καταλάβουμε καλύτερα έναν άνθρωπο, να γνωρίσουμε βαθύτερα την ψυχολογία του, δεν είναι τόσο το πώς αντιδρά σε ακραίες καταστάσεις έντασης και άγχους που συντελούν στο να «πέσουν οι μάσκες», όσο το πώς δέχεται το γεγονός ότι ο έρωτας τον καθιστά τρωτό.

Μπροστά το υπαρξιακό αδιέξοδο μόνο μία στάση υπάρχει: εκείνη που μας επιτρέπει να δημιουργούμε διαρκώς τη ζωή μας.

Στην πραγματικότητα είμαστε ελεύθεροι μόνο όταν δεχτούμε την πιθανότητα να παραμείνουμε για πάντα ανικανοποίητοι.

Όταν, ενήλικες πλέον, κάνουμε το «γύρο του κόσμου» για να ξαναβρούμε την καρδιά μας και να δώσουμε περιεχόμενο στην ψυχική μας ζωή, αυτό που μας περιμένει δεν είναι η Εδέμ, αλλά οι αντιφάσεις και οι δυσκολίες της επίγειας ζωής. Θα έλεγα ότι μ’ αυτήν την ψυχολογική άσκηση προσεγγίζουμε το «παράδοξο», την ικανότητα να καταλάβουμε πράγματα που πριν μας ήταν αδιανόητα. Πρόκειται για μια οριακή κατάσταση όπου ο κόσμος γίνεται πιο διάφανος. Γι’ αυτό οι σοφοί προς το τέλος της ζωής τους αποτραβιούνται στη μοναξιά. Δεν έχει όμως νόημα να αποτραβηχτούμε στα βουνά, αν δεν έχουμε περάσει πρώτα από τα παράδοξα και τις αντιφάσεις αυτού του κόσμου. Το σημαντικό στη διάρκεια του ταξιδιού είναι ο τρόπος με τον οποίο καταφέρνουμε να δώσουμε νόημα σε όλα αυτά, μέσα από έναν ευανάγνωστο κώδικα και μια κατανοητή γλώσσα. Τότε το «παράδοξο» γίνεται κυρίαρχος παράγοντας και φορέας της ίδιας της ζωής.

H νοσταλγία είναι ένα είδος πόνου

Είναι περίεργο το γεγονός ότι η νοσταλγία είναι ένα συναίσθημα που επιδιώκουμε.

Θα επιλέξεις να ακούσεις το τραγούδι που σε πονά.

Θα επιλέξεις να θυμηθείς τον μεγάλο σου χαμένο έρωτα.

Θα διαλέξεις να ανοίξεις το κουτί με τις φωτογραφίες για να θυμηθείς.

Θα θυμηθείς.

Μήπως όμως είναι απλά μια δικαιολογία για να μη σκεφτούμε το μέλλον και μια τεράστια ψευδαίσθηση;

Παίζουμε ένα παλιό δίσκο, ξαναβλέπουμε μια σκηνή από μια ταινία, ακούμε τραγούδια που μας θυμίζουν πράγματα που δεν ζούμε πλέον - αυτή η νοσταλγία είναι ένα είδος πόνου στον οποίο υποκύπτουμε με την κάθε ευκαιρία.

Kαι μετά, πώς γυρνάμε στο παρόν και πώς κοιτάμε το μέλλον;

Δεν μπορείς να προχωρήσεις κοιτώντας πίσω, δεν μπορείς να ρισκάρεις αν θυμάσαι τις αποτυχίες, δεν μπορείς να αλλάξεις κάτι, κάνοντας ό,τι έκανες μέχρι χτες, δεν μπορείς να δεις κανέναν μπροστά σου αν χαζεύεις ακόμη κάποιον πίσω σου.

Φτιάξε νέες εικόνες, νέες αναμνήσεις και μυρωδιές.

Μη κοιμηθείς νωρίς απόψε.

Όσο το καθυστερείς, τόσο θα πρέπει να κοιτάς πίσω για να βρεις τον εαυτό σου.

Όχι άλλο χτες για το σήμερα, μόνο σήμερα για το αύριο.

Τι πρέπει να κάνετε όταν μια συνομιλία πάει να γίνει αρνητική

Οι λεκτικές και μη λεκτικές μας ενέργειες περιορίζουν ή διευρύνουν τις επιλογές των άλλων. Για παράδειγμα, αν κάποιος σε ρωτήσει: “Πώς είσαι;” καθώς περνάει μπροστά σου, ξέρεις καλύτερα ότι αν δεν σταματήσει και συνεχίζει να περπατάει, το άτομο δείχνει ότι αναμένει μόνο ένα νεύμα ή μια σύντομη απάντηση. Ωστόσο, εάν αυτό το άτομο σταματούσε και σας κοιτούσε στα μάτια όταν κάνετε την ίδια ερώτηση, οι επιλογές σας αλλάζουν καθώς η συμπεριφορά τους έχει αλλάξει.

Είμαστε τουλάχιστον 75% υπεύθυνοι για το πώς μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι.

Είμαστε όλοι πλάσματα συνήθειας και εάν είστε γνωστοί στον κόσμο ότι αποφεύγεται τις συγκρούσεις, για παράδειγμα, οι άλλοι μπορούν να δημιουργήσουν συνθήκες που θα σας κάνουν να τραβηχτείτε πίσω, να ζητήσετε συγγνώμη ή να φύγετε. Αυτό δεν είναι καλό!

Αλλά αν έχουμε ένα ρεπερτόριο απαντήσεων στα χέρια μας, μπορούμε να ξεφύγουμε από τα προβλέψιμα μοτίβα. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε κάποιες αγενείς ερωτήσεις ως αντικειμενικά ερωτήματα, να βρίσκουμε κάποιο στοιχείο λογικής σε ένα φαινομενικά γελοίο σχόλιο ή να απαντάμε σε μια προσβολή σαν να ήταν τυχαίο. Με αυτόν τον τρόπο, αντί να πέσουμε θύματα συνηθισμένων προτύπων, γινόμαστε διαιτητές αυτού που μας συμβαίνει.

Μια τέτοια ικανότητα είναι ιδιαίτερα σημαντική σε σκληρά πολιτικά κλίματα όπου αυτό που λέγεται συχνά δεν είναι αυτό που εννοείται. Οι πολιτικοί χώροι ή οι χώροι εργασίας γίνονται πολλές φορές αρένες συγκρούσεων και απαιτούν ως ένα βαθμό έξυπνους τρόπους για να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν οι άνθρωποι. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης σε δύσκολες καταστάσεις.

Τι γίνεται αν ένα άτομο σας πει ένα πράγμα, αλλά μετά ακούτε ότι είπε κάτι εντελώς διαφορετικό στους άλλους; Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο σε πολύ πολιτικοποιημένους οργανισμούς. Πρέπει να το αφήσεις να περάσει; Κρατάς κακία; Δεν θα εμπιστευτείς ποτέ ξανά αυτό το άτομο; Αντιμετώπιση της κατάστασης άμεσα; Με ένα ρεπερτόριο απαντήσεων, έχετε επιλογές. Ίσως να μπορέσετε να αποτρέψετε τέτοιες καταστάσεις να σας συμβούν στο μέλλον, επιλέγοντας μια αποτελεσματική απάντηση λίγο μετά το αρχικό αδίκημα – μια απάντηση που κάνει το παραβάτη να σκεφτεί δύο φορές την επόμενη φορά. Είτε είστε καινούργιοι στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων είτε είστε έμπειρος, είναι χρήσιμο να έχετε άμεσα διαθέσιμες διάφορες απαντήσεις.

Η ακόλουθη λίστα κατηγοριοποιημένων τακτικών μπορεί να σας βοηθήσει να το κάνετε αυτό. Όταν ανταποκρίνεστε σε μια δυνητικά αρνητική κατάσταση, η γνώση τι να κάνετε μαζί τους μπορεί να σας βοηθήσει στην αποφυγή άσχημης τροπής σε μια σημαντική σχέση ή να αφοπλιστεί μια απειλή για την αξιοπιστία σας:

-Θέστε ένα άλλο πλαίσιο συζήτησης – Μεταδώστε το ζήτημα με διαφορετικό πρίσμα. Περιγράψτε τα λόγια ή τις πράξεις του άλλου ατόμου με τρόπο που να ταιριάζει με τις μελλοντικές αλληλεπιδράσεις. Εάν κάποιος πει: «Δεν θέλω να τσακωθώ γι’ αυτό », ένα χρήσιμο πλαίσιο αυτού του σχολίου είναι:« Αυτή είναι μια συζήτηση, σίγουρα όχι μια μάχη. Και είσαι καλός συζητητής, όπως θυμάμαι».

-Αναδιατύπωση – Πείτε τις λέξεις με διαφορετικό, λιγότερο αρνητικό τρόπο. Εάν κάποιος σας κατηγορήσει ότι ήρθατε πολύ νευριασμένοι σε μια συνάντηση, μπορείτε να απαντήσετε: «Ήμουν παθιασμένος». Αν σας χαρακτηρίζουν πεισματάρη, θα μπορούσατε να πείτε: «Είμαι πολύ αποφασισμένος όταν κάτι είναι σημαντικό για μια επιτυχημένη προσπάθεια». Αντί να αφήσετε ανακριβείς ή προσβλητικές λέξεις, προτείνετε λέξεις αντικαταστάσεις.

-Επανεξέταση – Χρησιμοποιήστε μια προηγούμενη επιτυχία για να επαναπροσδιορίσετε μια τρέχουσα αποτυχία. Εάν τα άτομα που συμμετέχουν σε μια συνομιλία έχουν προηγούμενο ιστορικό θετικών αλληλεπιδράσεων, μπορεί να τους υπενθυμίσουμε την προηγούμενη επιτυχία και την ικανότητά τους να βρίσκουν κοινό έδαφος με εσάς: «Έχουμε ένα καλό ιστορικό συνεργασίας. Δεν υπάρχει λόγος να το αλλάξουμε τώρα ».

-Επαναφορά – Διευκρίνιση ή ανακατεύθυνση αρνητικής διατύπωσης. Οποιοσδήποτε μπορεί ακούσια να προσβάλει ή να προκαλέσει διαφωνία. Σε τέτοιες στιγμές, είναι χρήσιμο να χρησιμοποιήσουμε μία καλή στρατηγική: Δώστε τους την ευκαιρία να κάνουν το σωστό. «Σίγουρα υπάρχει άλλος τρόπος να το πω» ή «Εννοούσατε αυτό που νομίζω ότι άκουσα;» είναι χρήσιμοι τρόποι για να ενθαρρύνετε ένα άτομο να επανεξετάσει και να αλλάξει αυτό που ειπώθηκε.

-Αίτημα – Κάντε μια ερώτηση. Όταν αμφιβάλλετε για την πρόθεση ενός ατόμου, μια λογική προσέγγιση είναι να ελέγξετε τις αντιλήψεις σας ρωτώντας τους άλλους προτού αντιδράσετε αρνητικά: «Θα μου διευκρινίσετε τι εννοούσα ακριβώς τότε;»

-Εξισορρόπηση – Προσαρμόστε τη δύναμη του άλλου ατόμου. Οι άνθρωποι παραχωρούν άσκοπα την εξουσία όταν επιτρέπουν σε ένα άλλο άτομο να τους κάνει δυστυχισμένους ή να υπονομεύσει το έργο τους. Συχνά, μια τέτοια ανισορροπία ισχύος μπορεί να αλλάξει. Ένας τρόπος είναι να μειώσετε τον αντίκτυπο σε εσάς με τη στάση σας- αρνούμενοι να στενοχωρηθείτε -ή λέγοντας: «Ευτυχώς, δεν προσβάλλομαι εύκολα, ειδικά από καταστάσεις όπως αυτή».

-Αναδιοργάνωση – Αλλάξτε την προτεραιότητα των θεμάτων. Κατευθύνετε τη συζήτηση μακριά από προσωπικές ανησυχίες εστιάζοντας στη διαδικασία. Για παράδειγμα, μια αλλαγή μπορεί να είναι: «Φαίνεται ότι συμφωνούμε για το τι αλλά δυσκολευόμαστε με το πώς». Με αυτόν τον τρόπο, κόβετε το πρόβλημα στη μέση. Το επίκεντρο είναι τώρα μόνο σε μια πτυχή αυτού που διαφορετικά θα μπορούσε να φαίνεται ότι είναι ένα δυσεπίλυτο αδιέξοδο.

Επίσης, τα στάδια της αντίδρασης μας σε ένα μη λογικό συζητητή πρέπει να είναι τα ακόλουθα:
* αποφεύγουμε οποιαδήποτε λογική συζήτηση με τους οπαδούς του αρνητισμού.
* “εξουδετερώνουμε” τον οιονδήποτε μεταφέρει τέτοιες απόψεις χτυπώντας τον στην αξιοπιστία των πηγών του.
* αν δεν μπορούμε να αποφύγουμε τη συζήτηση περιορίζουμε τον αντίκτυπο των απόψεων του εξορθολογίζοντας το περιεχόμενο της συζήτησης.

Η ευελιξία διαχωρίζει τους αποτελεσματικούς στην επικοινωνία από εκείνους που δεν μπορούν να τα βρουν μέσα από συνομιλίες – και τη ζωή. Την επόμενη φορά λοιπόν που θα αντιμετωπίσετε αυτό που φαίνεται να αποτελεί εμπόδιο, είτε λόγω προσβολής είτε λόγω σύγχυσης, λάβετε υπόψη τις τακτικές της επάνω λίστας. Ο πειραματισμός είναι ο μόνος τρόπος για να γίνουμε τουλάχιστον 75% υπεύθυνοι για το πώς μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι. Διαφορετικά, περνάμε μεγάλο μέρος της ζωής μας που είμαστε προβλέψιμοι και να μην φτάνουμε πουθενά. Δεν υπάρχει διασκέδαση ή όφελος σε αυτό.

Κατέγραψαν για πρώτη φορά πλήρως μια μεγάλη έκρηξη αστέρα

Οι πρώτες στιγμές μιας σουπερνόβα – δηλαδή μιας κατακλυσμικής έκρηξης ενός τεράστιου άστρου – έγιναν επιτέλους παρατηρήσιμα με πρωτοφανή λεπτομέρεια, σε μια εξέλιξη που, όπως λένε οι ερευνητές, θα μπορούσε να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει στα άστρα, όταν αυτά πεθαίνουν.

Χρησιμοποιώντας δεδομένα που συλλέχθηκαν από το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler της Nasa το 2017, οι αστροφυσικοί κατέγραψαν την αρχική έκρηξη φωτός από μια σουπερνόβα, καθώς ένα ωστικό κύμα εκτοξεύεται με τρομερή δύναμη μέσα από ένα αστέρι.

Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, οι επιστήμονες θεώρησαν ότι το άστρο που εξερράγη ήταν πιθανότατα ένας κίτρινος υπεργίγαντας, ο οποίος είναι πάνω από 100 φορές μεγαλύτερος από τον ήλιο μας.

Ο Patrick Armstrong, διδακτορικός φοιτητής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας και πρώτος συγγραφέας της μελέτης, δήλωσε ότι η πρώιμη φάση μιας έκρηξης σουπερνόβα δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ πλήρως στο παρελθόν. «Για να το καταγράψει κανείς αυτό, πρέπει να κοιτά στο σωστό μέρος του ουρανού, τη σωστή στιγμή, με τη σωστή λεπτομέρεια, για να μπορέσει να δει τα πάντα», δήλωσε.

Ο Armstrong είπε ότι ο αστέρας, που ονομάζεται SN2017jgh, βρισκόταν σε απόσταση μεγαλύτερη από ένα δισεκατομμύριο έτη φωτός από τη Γη. «Το φως που βλέπαμε είχε στην πραγματικότητα φύγει από αυτό το άστρο πριν από ένα δισεκατομμύριο χρόνια», πράγμα εξαιρετικά εντυπωσιακό.

Κατά μέσο όρο, οι αστρονόμοι υπολογίζουν ότι ένα αστέρι εκρήγνυται ανά γαλαξία κάθε 100 χρόνια. «Υπάρχουν εκατομμύρια γαλαξίες στο νυχτερινό ουρανό, πράγμα που σημαίνει ότι ανάλογα με το πόσο καλή είναι η κάμερά σας, μπορεί να βλέπετε περίπου μια σουπερνόβα την εβδομάδα ή μέχρι και μια σουπερνόβα την ημέρα, αν έχετε μια καλή κάμερα όπως το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler», δήλωσε ο Armstrong.

Μία έκρηξη σουπερνόβα εκρήγνυται γρήγορα, αλλά χρειάζονται εβδομάδες ή μήνες για να φωτιστεί και στη συνέχεια τελικά να εξασθενίσει. Η πρώιμη φάση της έκρηξής της είναι παρατηρήσιμη μόνο για λίγες ημέρες. Οι επιστήμονες έκαναν την ανακάλυψη με βάση μια «καμπύλη φωτός ψύξης», η οποία μέτρησε την αλλαγή στην ποσότητα του φωτός που εκπέμπει η σουπερνόβα με την πάροδο του χρόνου.

«Βλέπουμε στον νυχτερινό ουρανό αυτό το μικροσκοπικό σημείο φωτός να γίνεται όλο και πιο φωτεινό … καθώς η σουπερνόβα εκρήγνυται, και (στη συνέχεια) να εξασθενεί», είπε ο Armstrong. «Αυτή είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε την καμπύλη φωτός της ψύξης (της έκρηξης) με πλήρη λεπτομέρεια».

Το φάσμα του φωτός που απελευθερώνεται από την supernova έδωσε επίσης ενδείξεις για τη σύνθεσή του. «Παίρνουμε το φως από αυτή την τεράστια έκρηξη και το χωρίζουμε σε ένα ουράνιο τόξο, και ανάλογα με τα χρώματα που βλέπουμε – αν υπάρχει πολύ κόκκινο ή πράσινο – αυτό μπορεί να μας δώσει πληροφορίες σχετικά με το ποια στοιχεία υπάρχουν σε αυτή τη supernova», δήλωσε ο Armstrong.

Ο Armstrong δήλωσε ότι η παρατήρηση επέτρεψε στους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα ποια αστέρια εκρήγνυνται σε διαφορετικές supernova. «Κανονικά δεν μπορούμε να πάρουμε πολλές πληροφορίες γι’ αυτά τα αστέρια επειδή έχουν εκραγεί και δεν έχουν μείνει πολλά για να δούμε».

Σε αντίθεση με άλλα τηλεσκόπια που κάνουν παρατηρήσεις μια φορά την ημέρα, το τηλεσκόπιο Kepler της Nasa κατέγραφε εικόνες κάθε μισή ώρα, επιτρέποντας την ολοκληρωμένη καταγραφή της καμπύλης φωτός. Η αποστολή του Kepler έληξε επίσημα το 2018, όταν τελείωσαν τα καύσιμα του.

Ο δεκάλογος του Μορφέα

Μορφέας:
Ξύπνα Νίο,
ξύπνα από τον «ύπνο»
…στο «όνειρο»!

1. Μη θεωρείς ποτέ την κοινωνία δεδομένη αιώνια και αναλλοίωτη. Ότι βλέπεις γύρω σου έχει αλλάξει άπειρες φορές το παρελθόν. Διατηρείται μόνο χάρη στην δική σου ενέργεια.

2. Να έχεις πάντα κριτικό νου, γνωρίζοντας ότι η γνώση και οι όποιες πληροφορίες δέχεσαι, είναι επίτηδες επιλεγμένες μέσα από απειρία δεδομένων. Μόνο η διαρκής έρευνα και η εκμετάλλευση κάθε εναλλακτικής πληροφόρησης οδηγούν την ορθή και σφαιρική κατανόηση της πραγματικότητας.

3. Μη ακολουθείς δανεικά οράματα και πιστεύω, διαθέτοντας την ενέργεια σου στους γητευτές της εξουσίας και σε θρησκευτικές εξουσιαστικές κοσμοθεωρήσεις.

Με έμπνευση και φαντασία να θέτεις τους δικούς σου στόχους στην ζωή και να επενδύεις σε αυτούς τον καλύτερο εαυτό σου. Να είσαι σε επιφυλακή και ετοιμότητα ιδίως σε μελιστάλαχτα λόγια και υποσχέσεις, τυλιγμένα σε ροζ κορδελίτσες, που είναι πιο ύπουλα από την επίδειξη δύναμης και τρόμου. Η ζωή δεν μια αφόρητη τρομακτική υπόθεση αλλά ούτε και ένα φθηνό σινερομάντζοσαπουνόπερας … Η ζωή είναι μια πρόκληση και… ένα στοίχημα ίσως και η εξέλιξη της Συνείδησης!

4. Να οραματίζεσαι και να εύχεσαι με επίγνωση και υπευθυνότητα τις επιδιώξεις σου λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αλληλεπίδραση και την αλληλεξάρτηση της ζωής. Να καθιερώνεις τα όνειρα σου στο ομαδικό υποσυνείδητο μέχρι να υλοποιηθούν στην εξωτερική πραγματικότητα.

5. Προσπάθησε να ξεπεράσεις κάθε μεταφυσικό φόβο θανάτου.

Από αυτόν ξεκινάει κάθε ψεύτικη ελπίδα. Κάθε εξάρτηση, κάθε προσκόλληση, τρελή φιλοδοξία και εξουσιομανία. Αυτός που έχει αποδεχθεί τον θάνατο του δεν μπορεί να ελεγχθεί από κανένα και για κανένα λόγο. Μπροστά του όλοι φαίνονται φθαρτοί και πρόσκαιροι.

6. Ότι και να αποφασίσεις να κάνεις στην ζωή σου, μη το κάνεις για να αποφύγεις κάτι δυσάρεστο , ούτε για να αποκομίσεις κάποιο υλικό όφελος αλλά για να ξεδιπλώσεις την δημιουργικότητα σου και να απολαύσεις την χαρά και την ικανοποίηση των πράξεων σου.

Τα υλικά αγαθά θα 'ρθούν αναπόφευκτα.

7. Να αντιμετωπίζεις κάθε δυσάρεστο συμβάν σαν μυητική προσωπική δοκιμασία.

Ως την απαραίτητη κάθαρση , που θα ανασυνθέσεις τις ενέργειες σου σε ισχυρότερη , μέσα από μια διαυγέστερη γνώση του εαυτού σου και της πραγματικότητας χωρίς να εθελοτυφλείς και να το “ωραιοποιείς” …για να το αντέξεις. Μη το “ντύνεις” μη το “στολίζεις” με λέξεις και έννοιες που σε υπνωτίζουν και σε αφοπλίζουν και σε παγιδεύουν σε μια ομίχλη.

Για να το δεις καθαρά κοίταξε το…. αδυσώπητα και αμείλικτα να το εξετάσεις.

8. Να πολεμάς την αδικία και το κοινωνικό κακό, πάντα και όποτε τα συναντάς, άσχετα από το αν πλήττεσαι εσύ προσωπικά. Αλλιώς κάποτε θα 'ρθεί και η σειρά σου…

9. Να θεωρείς το σεξ ως μια πολύ ισχυρή δύναμη και μη την χαρίζεις σε κανένα διαφημιστή ή εκπροσώπους της εξουσίας.

10. Μην αφήνεις κανένα να σου κλέβει την προσοχή και να καθορίζει τα ενδιαφέροντα σου , τις ασχολίες σου…”τα νέα και τα επίκαιρα”.

Η τηλεόραση, τα σποτς, οι ομιλίες των «αρχηγών», οι εκφοβισμοί και οι υποσχέσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται κυρίως με χιούμορ, αποστασιοποιημένα με νηφαλιότητα και σίγουρα χωρίς προσκολλήσεις σε κανένα.

Όσα προσδοκούσαν από τη ζωή τους, ήταν ακριβώς όλα εκείνα που τόσο αψήφιστα προσπέρασαν

Οι σκηνές της ζωής μας μοιάζουν με τις αναπαραστάσεις ενός μωσαϊκού` από κοντά δεν διακρίνονται καλά και πρέπει να τις εξετάσει κανείς από απόσταση για να αναδειχθεί η ομορφιά τους. Γι’ αυτό και ανακαλύπτουμε πόσο μάταιη ήταν η επιθυμία μας όταν πια την έχουμε εκπληρώσει` ή, παρόλο που περνάμε τη ζωή μας προσβλέποντας σε κάτι καλύτερο, συχνά αναπολούμε ταυτόχρονα μετά λύπης το παρελθόν. Από την άλλη, αντιμετωπίζουμε το παρόν σαν κάτι προσωρινό, χρήσιμο μόνο ως μέσο για να φτάσουμε στον στόχο μας. Γι’ αυτό και οι περισσότεροι άνθρωποι, αναλογιζόμενοι το παρελθόν, συνειδητοποιούν πως δεν έζησαν παρά με την αίσθηση του προσωρινού, και εκπλήσσονται όταν διαπιστώνουν πως η ζωή τους, και όσα προσδοκούσαν από τη ζωή τους, ήταν ακριβώς όλα εκείνα που τόσο αψήφιστα προσπέρασαν χωρίς να απολαύσουν.

Η ζωή παρουσιάζεται αρχικά ως μια αποστολή: η αποστολή να μπορεί κανείς να συντηρήσει τη ζωή του, de gagner sa vie (να κερδίσει τα προς το ζην). Εκπληρώνοντας κανείς τον συγκεκριμένο στόχο, αυτό που αποκομίζει είναι η αίσθηση ενός βάρους` και τότε εμφανίζεται ένας δεύτερος στόχος για τον άνθρωπο: να κάνει κάτι προκειμένου να διώξει την πλήξη που καραδοκεί σαν αρπακτικό δίπλα από κάθε ασφαλή ζωή. Επομένως, ο πρώτος στόχος είναι να κερδίσει κανείς κάτι, και ο δεύτερος να απαλλαγεί από την επίγνωση όσων έχει κερδίσει, για να αποφύγει να του γίνουν βάρος.

Το γεγονός ότι η ανθρώπινη ζωή είναι ένα λάθος αποδεικνύεται επαρκώς από την απλή διαπίστωση πως ο άνθρωπος αποτελεί ένα συνονθύλευμα δύσκολα ικανοποιούμενων αναγκών` ότι η ικανοποίησή τους δεν επιφέρει τίποτε πέρα από μια ανώδυνη κατάσταση που τον παραδίδει στην πλήξη` και ότι η πλήξη – που δεν είναι τίποτε άλλο από το αίσθημα του κενού της ύπαρξης – αποτελεί άμεση απόδειξη πως η ύπαρξη καθεαυτή δεν έχει καμία αξία.

Βλέπετε τους ανθρώπους να υποφέρουν για κάτι ασήμαντο που δεν είναι καν πραγματικό

Σύμφωνα με τους Τολτέκους, όσα πιστεύουμε για τον εαυτό μας και όλα όσα γνωρίζουμε για τον κόσμο είναι ένα όνειρο. Αν ανατρέξετε σε οποιαδήποτε θρησκευτική περιγραφή της κόλασης, είναι ίδια με την ανθρώπινη κοινωνία, με τον τρόπο που ονειρευόμαστε. Η κόλαση είναι ένας τόπος βασάνων, φόβου, πολέμου και βίας, επίκρισης και αδικίας, ένας τόπος παντοτινής τιμωρίας. Οι άνθρωποι συγκρούονται μεταξύ τους σαν να είναι αρπακτικά της ζούγκλας – άνθρωποι γεμάτοι επικρίσεις, ενοχές και συναισθηματικό δηλητήριο – φθόνο, θυμό, μίσος, λύπη, πόνο. Δημιουργούμε όλους αυτούς τους μικρούς δαίμονες στο μυαλό μας γιατί έχουμε μάθει με το όνειρό μας να φέρνουμε την κόλαση στη ζωή μας.

Καθένας μας δημιουργεί ένα προσωπικό όνειρο, όμως όλοι μαζί δημιουργούμε ένα συλλογικό, εξωτερικό όνειρο, το όνειρο της ανθρωπότητας. Το εξωτερικό Όνειρο, ή το Όνειρο του Πλανήτη, είναι το συλλογικό όνειρο δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Το μεγάλο Όνειρο περιλαμβάνει όλους τους κοινωνικούς κανόνες, τους νόμους, τις θρησκείες, τις διάφορες κουλτούρες και τους τρόπους ύπαρξης. Όλες αυτές οι πληροφορίες που βρίσκονται αποθηκευμένες στο μυαλό μας είναι σαν χιλιάδες φωνές που μας μιλούν ταυτόχρονα. Οι Τολτέκοι το αποκαλούν μιτότε.

Ο πραγματικός μας εαυτός είναι αγνή αγάπη· είμαστε Ζωή. Ο πραγματικός μας εαυτός δεν έχει καμία σχέση με το Όνειρο, αλλά το μιτότε δεν μας αφήνει να δούμε την πραγματική μας φύση. Όταν δείτε το Όνειρο από αυτή την οπτική και αν έχετε συνείδηση της πραγματικής σας φύσης, θα καταφέρετε να διακρίνετε την ανόητη συμπεριφορά των ανθρώπων, που, πλέον, θα σας φαίνεται αστείο. Αυτό που για άλλους είναι ένα τρομερό δράμα, για σας γίνεται κωμωδία. Βλέπετε τους ανθρώπους να υποφέρουν για κάτι ασήμαντο που δεν είναι καν πραγματικό. Αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή. Γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε σε αυτή την κοινωνία, και μαθαίνουμε να είμαστε σαν όλους τους άλλους και συναγωνιζόμαστε στην ανοησία.

Φανταστείτε ότι επισκέπτεστε έναν πλανήτη όπου όλοι έχουν διαφορετικό συναισθηματικό νου. Συμπεριφέρονται πάντα με χαρά, αγάπη και γαλήνη. Τώρα φανταστείτε ότι μια μέρα ξυπνάτε και βρίσκεστε εδώ, σε αυτόν τον πλανήτη, και δεν έχετε πια συναισθηματικές πληγές. Δεν φοβάστε να είστε ο εαυτός σας. Ό,τι κι αν πει κάποιος για σας, ό,τι κι αν κάνει, δεν το παίρνετε προσωπικά και δεν σας πληγώνει. Δεν χρειάζεται να προστατεύετε πια τον εαυτό σας. Δεν φοβάστε να αγαπήσετε, να μοιραστείτε, να ανοίξετε την καρδιά σας. Όμως, κανείς άλλος δεν είναι σαν εσάς. Πώς μπορείτε να αλληλεπιδράτε με άτομα που είναι συναισθηματικά πληγωμένα και γεμάτα φόβο;

Φρόντισε να φαίνεσαι ανόητος ώστε να αποκαλύπτονται εύκολα οι επιτήδειοι που σε προσεγγίζουν

To χειμώνα του 1872, ο Αμερικανός Χρηματιστής Άσμπουρι Χάρπεντινγκ επισκεπτόταν το Λονδίνο όταν έλαβε ένα τηλεγράφημα: ένα ορυχείο διαμαντιών είχε ανακαλυφθεί στην Αμερικανική Δύση. Το τηλεγράφημα προερχόταν από μια αξιόπιστη πηγή, τον Γουίλιαμ Ράστον, ιδιοκτήτη της Τράπεζας της Καλιφόρνια, αλλά ο Χάρπεντινγκ το θεώρησε φάρσα, εμπνευσμένη από την πρόσφατη ανακάλυψη τεράστιων ορυχείων διαμαντιών στη Νότια Αφρική. Η αλήθεια είναι ότι όταν για πρώτη φορά έφτασαν αναφορές ότι είχε ανακαλυφθεί χρυσός στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, όλοι αμφέβαλλαν, αλλά τελικά οι φήμες επαληθεύτηκαν. Αλλά ένα ορυχείο διαμαντιών στη Δύση! Ο Χάρπεντινγκ έδειξε το τηλεγράφημα στο συνάδελφό του χρηματιστή, τον Βαρόνο Ρόθτσαϊλντ (έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου), λέγοντάς του ότι επρόκειτο γι’ αστείο. Ο βαρόνος, ωστόσο, απάντησε: Μην είσαι τόσο σίγουρος γι’ αυτό. Η Αμερική είναι μια πάρα πολύ μεγάλη χώρα. Έχει καταπλήξει πολλές φορές τον κόσμο. Ίσως μας επιφυλάσσει και άλλες εκπλήξεις». Ο Χάρπεντινγκ, αμέσως, πήρε το πρώτο καράβι και γύρισε στην Αμερική.

Όταν ο Χάρπεντινγκ έφτασε στο Σαν Φρανσίσκο συνάντησε μια ατμόσφαιρα ενθουσιασμού που έμοιαζε με αυτή των ημερών του Πυρετού για Χρυσό , στα τέλη της δεκαετίας του 1840. Το ορυχείο το ανακάλυψαν δύο δύστροποι κυνηγοί πολυτίμων μετάλλων και λίθων, ο Φίλιπι Άρνολντ και ο Τζον Σλακ. Δεν αποκάλυψαν την τοποθεσία του, στο Γουαϊόμινγκ, αλλά πήγαν εκεί μ’ έναν εξαιρετικά ευυπόληπτο ειδικό μερικές εβδομάδες αργότερα, ακολουθώντας μια παραπλανητική πορεία για να μη μπορέσει να μαντέψει την ακριβή τοποθεσία. Αφού έφτασαν εκεί, ο ειδικός παρακολουθούσε καθώς οι εργάτες εξόρυσσαν τα διαμάντια. Όταν επέστρεψαν στο Σαν Φρανσίσκο ο ειδικός πήγε τα πετράδια σε διάφορους κοσμηματοπώλες, ένας από τους οποίους υπολόγισε την αξία τους γύρω στο 1,5 εκατομμύρια δολάρια.

Ο Χάρπεντινγκ και ο Ράλστον τώρα ζήτησαν από τον Άρνολντ και τον Σλακ να τους συνοδέψουν πίσω στη Νέα Υόρκη, όπου ο κοσμηματοπώλης Τσαρλς Τίφανι θα πιστοποιούσε τις αρχικές εκτιμήσεις. Οι Άρνολντ και Σλακ αντέδρασαν με καχυποψία – μυρίστηκαν παγίδα: Πώς μπορούσαν να εμπιστευτούν αυτούς τους έξυπνους απατεώνες της πόλης; Τι θα γινόταν αν ο Τίφανι και οι επενδυτές κατάφερναν να τους κλέψουν το ορυχείο μέσα από τα χέρια τους; Ο Ράλστον προσπάθησε να κατευνάσει τους φόβους τους δίνοντάς τους 100.000 δολάρια και καταθέτοντάς τους άλλες 300.000 δολάρια. Αν κατέληγαν σε συμφωνία, θα τους πλήρωναν ακόμη 300.000 δολάρια. Συμφώνησαν.

Η μικρή ομάδα ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη, όπου και συναντήθηκαν στην έπαυλη του Σάμιουελ Λ. Μπάρλοου και όπου παρευρέθηκε η αφρόκρεμα της αριστοκρατίας ο Στρατηγός Τζορτζ Μπρίντον ΜακΚλέλαν, ο διοικητής των δυνάμεων των Βορείων στον Εμφύλιο Πόλεμο, ο Στρατηγός Μπέντζαμιν Μπάτλερ, ο Χόρας Γκρήλι, εκδότης της εφημερίδας Νιου Γιορκ Τρίμπιουν, ο Χάρπεντινγκ, ο Ράλστον και ο Τίφανι. Μόνο ο Σλακ και ο Αρνολντ έλειπαν- σαν τουρίστες, αποφάσισαν να πάνε να δουν τα αξιοθέατα.

Όταν ο Τίφανι ανήγγειλε ότι τα πετράδια ήταν αυθεντικά και ότι χτίζουν μια περιουσία, οι επενδυτές δεν μπορούσαν να ελέγξουν τον ενθουσιασμό τους. Τηλεγράφησαν στον Ρόθτσαϊλντ και σε άλλους μεγιστάνες για να τους πληροφορήσουν σχετικά με το ορυχείο διαμαντιών και για να τους προσκαλέσουν να μοιραστούν την επένδυση. Ταυτόχρονα, ζήτησαν από τον Σλακ και τον Άρνολντ να κάνουν ακόμη έναν έλεγχος επέμεναν να στείλουν ένα δικό τους ειδικό μαζί τους στο ορυχείο για να πιστοποιήσει τα αποθέματά του. Συμφώνησαν χωρίς να το πολυθέλουν. Στο μεταξύ, είπαν ότι έπρεπε να επιστρέψουν στο Σαν Φρανσίσκο. Τα πετράδια που είχε εξετάσει ο Τίφανι τα άφησαν με τον Χάρπεντινγκ για να τους τα φυλάξει.

Αρκετές εβδομάδες αργότερα, ένας άντρας, ο Λούις Τζάνιν, ο καλύτερος ειδικός εξορύξεων στη χώρα, συνάντησε τον Σλακ και τον Άρνολντ στον Σαν Φρανσίσκο. Ο Τζάνιν ήταν ένας γεννημένος αμφισβητίας, ο οποίος ήταν αποφασισμένος να διαπιστώσει αν το ορυχείο ήταν απάτη. Τον συνόδευαν ο Χάρπεντινγκ και αρκετοί άλλοι ενδιαφερόμενοι επενδυτές. Όπως και με τον προηγούμενο ειδικό, ο Σλακ και ο Άρνολντ οδήγησαν την ομάδα μέσα από μια πολύπλοκη σειρά από φαράγγια, προσπαθώντας να τους αποπροσανατολίσουν. Όταν έφτασαν στην τοποθεσία, οι επενδυτές παρακολούθησαν απορημένοι καθώς ο Τζάνιν έσκαψε την περιοχή, ισοπεδώνοντας λοφίσκους, αναποδογυρίζοντας κοτρόνες και βρίσκοντας σμαράγδια, ρουμπίνια, ζαφείρια και πιο πολύ απ’ όλα διαμάντια. Το σκάψιμο διήρκεσε οκτώ ημέρες και στο τέλος ο Τζάνιν πείστηκε: είπε στους επενδυτές ότι τώρα ήταν ιδιοκτήτες του πλουσιότερου ορυχείου στην Ιστορία, «Με εκατό άντρες και τα κατάλληλα μηχανήματα», τους είπε, «θα μπορούσα να εγγυηθώ να σας στέλνω ένα εκατομμύριο δολάρια σε διαμάντια κάθε τριάντα μέρες».

Όταν επέστρεψαν στο Σαν Φρανσίσκο, λίγες ημέρες αργότερα, Ράλστον, ο Χάρπεντινγκ και οι υπόλοιποι, έσπευσαν να ιδρύσουν μια εταιρεία ιδιωτικών επενδυτών. Πρώτα, ωστόσο, έπρεπε να απαλλαγούν από τον Σλακ και τον Άρνολντ. Κάτι τέτοιο σήμαινε πως έπρεπε να κρύψουν τον ενθουσιασμό τους – σίγουρα δεν ήθελαν να αποκαλύψουν την αξία του ορυχείου. Έτσι έκαναν την πάπια. Ποιος ξέρει αν ο Τζάνιν είχε δίκιο, είπαν στους Σλακ και Άρνολντ, το ορυχείο μπορεί να μην είναι τόσο πλούσιο όσο νομίζουμε. Ο Σλακ και ο Άρνολντ θύμωσαν. Τότε οι επενδυτές δοκίμασαν κάτι άλλο και είπαν στους δύο άντρες ότι αν επέμεναν να έχουν μετοχές στο ορυχείο, θα κατέληγαν να τους μαδήσουν οι αδίστακτοι μεγιστάνες και οι επενδυτές οι οποίοι θα διεύθυναν την εταιρεία. Θα ήταν καλύτερα να έπαιρναν τις 700.000 δολάρια που τους πρόσφεραν – ένα τεράστιο ποσό για την εποχή εκείνη – και να παραμέριζαν την πλεονεξία τους. Ο Σλακ και ο Άρνολντ κατανόησαν τι τους έλεγαν και τελικά συμφώνησαν να δεχτούν τα χρήματα και να παραχωρήσουν τα δικαιώματά τους μαζί με τους χάρτες στους επενδυτές.

Τα νέα για το ορυχείο διαδόθηκαν με την ταχύτητα του φωτός. Διάφοροι πιθανοί αγοραστές συνέρρευσαν στο Γουαϊόμινγκ. Στο μεταξύ ο Χάρπεντινγκ και η ομάδα άρχισαν να ξοδεύουν τα εκατομμύρια που είχαν μαζέψει από τους επενδυτές, αγοράζοντας εξοπλισμό, προσλαμβάνοντας τους καλύτερους άντρες για το είδος αυτό της δουλειάς και επιπλώνοντας πολυτελή γραφεία στη Νέα Υόρκη και στο Σαν Φρανσίσκο.

Μερικές εβδομάδες αργότερα, στο πρώτο τους ταξίδι πίσω στο ορυχείο, ήρθαν αντιμέτωποι με τη σκληρή αλήθεια: Δεν είχε βρεθεί ούτε ένα διαμάντι ή ρουμπίνι. Τα πάντα ήταν μια απάτη. Καταστράφηκαν. Ο Χάρπεντινγκ, άθελά του, είχε παρασύρει τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου στη μεγαλύτερη απάτη του αιώνα.

Ερμηνεία

Ο Άρνολντ και ο Σλακ κατάφεραν να φέρουν σε αίσιο πέρας την εκπληκτική τους απάτη χωρίς να χρησιμοποιήσουν ούτε έναν ψεύτικο μηχανικό και χωρίς να δωροδοκήσουν τον Τίφανι: Όλοι οι ειδικοί ήταν αληθινοί. Όλοι είχαν πραγματικά πιστέψει στην ύπαρξη του ορυχείου και στην αξία των πετραδιών. Εκείνο που τους παρέσυρε ήταν ο Σλακ και ο Άρνολντ. Οι δύο άντρες φαίνονταν να είναι τόσο άξεστοι, τόσο χωριάτες, τόσο αφελείς, ώστε κανείς, ούτε για ένα λεπτό, δεν πίστεψε ότι ήταν ικανοί για μια τόσο αναιδή απάτη. Δεν είχαν κάνει τίποτα παραπάνω από το να τηρήσουν το νόμο του να “φαίνεσαι πιο ανόητος από το στόχο – η Πρώτη Εντολή του απατεώνα.”

Οι χειρισμοί της απάτης ήταν αρκετά απλοί. Μήνες πριν ο Άρνολντ και ο Σλακ αναγγείλουν την “ανακάλυψη” ενός ορυχείου διαμαντιών, ταξίδεψαν στην Ευρώπη όπου αγόρασαν μερικά αυθεντικά πετράδια για περίπου 12.000 δολάρια (μέρος από τα χρήματα που είχαν αποταμιεύσει από τις ημέρες της χρυσοθηρίας τους). Κατόπιν σκόρπισαν αυτά τα πετράδια τα οποία ανάσκαψαν οι ειδικοί και έφεραν στο Σαν Φρανσίσκο στο ορυχείο”. Οι κοσμηματοπώλες που τα Εκτίμησαν, συμπεριλαμβανομένου και του Τίφανι, παρασύρθηκαν από την πυρετώδη ατμόσφαιρα που επικρατούσε και υπερεκτίμησαν την αξία τους. Κατόπiν ο Ράλστον έδωσε στον Σλακ και στον Άρνολντ 100.000 δολάρια για εγγύηση και αμέσως μετά το ταξίδι τους στη Νέα Υόρκη, κατευθύνθηκαν στο Άμστερνταμ όπου αγόρασαν σάκους ακατέργαστων πολύτιμων λίθων, πριν επιστρέψουν στο Σαν Φρανσίσκο. Τη δεύτερη φορά που οι ειδικοί έψαξαν στο ορυχείο βρήκαν πολλά περισσότερα πετράδια,

Η αποτελεσματικότητα του σχεδίου τους, ωστόσο, δεν εξαρτιόταν από κόλπα σαν αυτά, αλλά από το ότι ο Σλακ και ο Άρνολντ έπαιξαν τους ρόλους τους τέλεια. Στο ταξίδι τους στη Νέα Υόρκη, όπου συναναστράφηκαν εκατομμυριούχους και μεγιστάνες, παρίσταναν τους άξεστους χωριάτες ακόμη περισσότερο, φορώντας παντελόνια και πανωφόρια ένα ή δύο νούμερα μικρότερα και απορώντας με οτιδήποτε έβλεπαν στη μεγάλη πόλη. Κανείς δεν πίστευε ότι αυτά τα δύο χαϊβάνια θα μπορούσαν να εξαπατήσουν τους πιο δόλιους και αδίστακτους επενδυτές της εποχής. Και από τη στιγμή που ο Χάρπεντινγκ, ο Ράλατον, ακόμη και ο Ρόθτσαιλντ δέχτηκαν ότι υπάρχει ορυχείο, όποιος το αμφισβητούσε ήταν σαν να αμφισβητούσε την εξυπνάδα των πιο επιτυχημένων επιχειρηματιών του κόσμου.

Στο τέλος, η καλή φήμη του Χάριτεντινγκ αμαυρώθηκε και δεν την ανέκτησε ποτέ. Ο Ρόθτσαιλντ έμαθε το μάθημά του και δεν ξανάπεσε ποτέ θύμα απάτης. Ο Σλακ πήρε τα λεφτά του και εξαφανίστηκε, χωρίς να τον δει κανείς ποτέ ξανά. Ο Άρνολντ γύρισε στην πατρίδα του, το Κεπάκι. Όπως και να το κάνουμε, δεν υπήρχε τίποτα το παράνομο με την πώληση των δικαιωμάτων του ορυχείου. Οι αγοραστές είχαν συμβουλευτεί τους καλύτερους ειδικούς και αν το ορυχείο δεν είχε άλλα διαμάντια, το πρόβλημα ήταν δικό τους. Ο Άρνολντ χρησιμοποίησε τα χρήματα για να επεκτείνει το αγρόκτημά του και άνοιξε και μια δική του τράπεζα.

SENECA: Ήταν πρόθεση της Φύσης να μη χρειάζεται κάποιος σπουδαίος εξοπλισμός για μια καλή ζωή

Πολλές από τις ιδέες των Στωικών συνοψίζονται σε ένα απόσπασμα του Σενέκα από μια παρηγορητική επιστολή που έστειλε στη μητέρα του όταν θρηνούσε για την απώλεια του γιου της, εξόριστου στην Κορσική, μην ξέροντας ποια θα ήταν η επόμενη κίνηση εναντίον του.

Ήταν πρόθεση της Φύσης να μη χρειάζεται κάποιος σπουδαίος εξοπλισμός για μια καλή ζωή: κάθε άτομο μπορεί να κάνει τον εαυτό του ευτυχισμένο. Τα εξωτερικά αγαθά είναι δευτερεύουσας σημασίας και δεν το επηρεάζουν ιδιαίτερα προς καμία κατεύθυνση: η ευημερία δεν αυξάνει τη σοφία του και η αντιξοότητα δεν το καταθλίβει. Γιατί πάντα κάνει προσπάθεια να βασίζεται όσο περισσότερο μπορεί στον εαυτό του και να βρίσκει χαρά μέσα του.

Οι ιδέες αυτές ήταν σημαντικές από τότε. Ο Σενέκας διαβαζόταν ευρύτατα στον Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση αλλά και στον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα. Το Εγχειρίδιον του Επίκτητου προσαρμόστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως οδηγός για μοναχούς στις αρχές του Μεσαίωνα. Τα Εις Εαυτόν του Μάρκου Αυρήλιου έγιναν μπεστ σέλερ στη βικτωριανή Αγγλία και έκτοτε παρέμειναν ένα από τα πιο δημοφιλή φιλοσοφικά βιβλία. Πολλές από τις βασικές ιδέες των Στωικών επηρέασαν σημαντικά την ανάπτυξη μορφών της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας στα μέσα του 20ού αιώνα, όπως η Λογικοθυμική Συμπεριφορική Θεραπεία.

Από το 2018 κι έπειτα περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι έχουν συμμετάσχει σε ένα παγκόσμιο διαδικτυακό πείραμα, για να δουν αν ζώντας κάποιος ως Στωικός για μία εβδομάδα βελτιώνει το αίσθημα ευημερίας του. Τα αποτελέσματα δείχνουν πως ναι. Όσοι ακολούθησαν το πείραμα για έναν μήνα είδαν ακόμα μεγαλύτερα οφέλη. Σε αντίθεση με όλα τα στερεότυπα, τα χαρακτηριστικά που αυξάνονται περισσότερο για όσους ακολουθούν τη στωική καθοδήγηση είναι το αίσθημα ενθουσιασμού και ενέργειας για τη ζωή.

Μπορούμε, ελπίζω, να ωφεληθούμε όλοι αν αναλογιστούμε τα ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκαν οι Στωικοί. Το πραγματικό όφελος, ωστόσο, προκύπτει όπως θα επέμεναν- μόνο αν ενσωματώσουμε τις ιδέες τους στην καθημερινότητά μας. Από εκεί ξεκινά πραγματικά σκληρή δουλειά.

Η παγίδα μέσα στην οποία όλοι πιάνονται

Όλο το ζήτημα είναι να κατανοήσεις την παγίδα μέσα στην οποία πιάνονται οι πάντες. Παρατήρησε απλώς υπομονετικά την όλη κατάσταση: «Ακόμη κι αν φτάσω στο ανώτατο σκαλοπάτι της σκάλας και τι έγινε;» Απλώς είσαι κρεμασμένος από τον ουρανό. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού να πας.

Ασφαλώς δεν μπορείς να κατέβεις κάτω, επειδή οι άνθρωποι θα αρχίσουν να σε κοροϊδεύουν: «Πού πας; Τι συνέβη; Ηττήθηκες;» Δεν μπορείς να κατέβεις κάτω και δεν μπορείς να πας αλλού, επειδή δεν υπάρχει ανώτερο σκαλοπάτι, οπότε είσαι κρεμασμένος από τον ουρανό, υποκρινόμενος ότι έχεις φτάσει. ότι έχεις βρει το νόημα της ζωής. Και ξέρεις πολύ καλά ότι δεν έχεις τίποτα. Απλώς είσαι ένας ανόητος που έχασες όλη σου τη ζωή. Τώρα δεν υπάρχει πιο πάνω να πας και αν κατέβεις κάτω, τότε οι πάντες θα σε κοροϊδεύουν…

Ο άνθρωπος προσπαθεί συνεχώς με κάθε τρόπο να κάνει κάτι ανώτερο, κάτι ιδιαίτερο, κάτι ανώτερο. Όλα αυτά όμως είναι σκέτη πολιτική. Και μόνο ο υποδεέστερος άνθρωπος ενδιαφέρεται γι’ αυτά. Ο άνθρωπος που είναι ευφυής, έχει κάτι πιο σημαντικό να κάνει. Η ευφυΐα δεν μπορεί να σπαταλιέται σε τρίτης κατηγορίες πολιτικές, σε άσχημες πολιτικές, σε βρώμικες πολιτικές…

Και τι είναι η ιστορία; Αποκόμματα από εφημερίδες αρχαίων χρόνων. Αν πας και βοηθήσεις κάποιον, καμία εφημερίδα δεν πρόκειται να το δημοσιεύσει. Αν όμως πας και σκοτώσεις κάποιον, θα το γράψουν όλες οι εφημερίδες. Και τι άλλο είναι η ιστορία, από ανθρώπους που έχουν αφήσει πληγές πάνω στην ανθρώπινη συνειδητότητα; Αυτό το λες εσύ ιστορία: Αυτά είναι σκέτα σκουπίδια!

Είναι παράξενο που τα πραγματικά λουλούδια της ευφυΐας δεν αναφέρονται καν. Εμείς όμως γνωρίζουμε μόνο ένα είδος κόσμου – τον κόσμο όπου επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου.

A. SCHOPENHAUER: Είναι ευκολότερο ν’ αντέξουν άλλους παρά τον εαυτό τους

Γενικά, πάντως, ο καθένας δεν μπορεί να βρίσκεται σε τέλεια αρμονία παρά μόνο με τον εαυτό του και όχι με τον φίλο του ή την ερωμένη του, καθώς οι διαφορές προσωπικότητας και ιδιοσυγκρασίας επιφέρουν σε κάθε περίπτωση μια, έστω και μικρή, δυσαρμονία. Ως εκ τούτου, την αληθή, βαθιά ψυχική γαλήνη και τέλεια αταραξία του θυμικού δεν την βρίσκει κανείς παρά μόνο στην μοναχικότητα. Εάν, τώρα, η προσωπικότητα κάποιου είναι μεγάλη και πλούσια, τότε ο άνθρωπος αυτός απολαμβάνει την πλέον ευτυχή κατάσταση που είναι δυνατόν να βρεθεί σ’ αυτόν τον πενιχρό κόσμο. Ναι, ας το πούμε ανοιχτά: όσο στενά και αν συνδέουν τους ανθρώπους η φιλία, ο έρωτας και ο γάμος, απόλυτα ειλικρινής είναι ο καθένας, σε τελική ανάλυση, μόνο με τον εαυτό του ή το πολύ πολύ και με το παιδί του.

Από όλα τούτα προκύπτει ότι στην καλύτερη κατάσταση βρίσκεται εκείνος που δεν έχει βασισθεί παρά στον εαυτό του και είναι γι’ αυτόν τα πάντα σ’ όλες τις περιστάσεις. Επιπλέον, όσα περισσότερα έχει κανείς καθ’ εαυτόν τόσα λιγότερα μπορεί να βρει εκτός του. Ένα κάποιο αίσθημα πλήρους αυτάρκειας είναι αυτό που αποτρέπει τους ανθρώπους μ’ εσωτερική αξία κι εσωτερικό πλούτο να κάνουν τις διόλου ασήμαντες θυσίες που απαιτεί η συναναστροφή μ’ άλλους, πόσο μάλλον να την επιδιώξουν απαρνούμενοι τον εαυτό τους.

Το ακριβώς αντίθετο κάνει τους συνηθισμένους ανθρώπους τόσο κοινωνικούς και καλόβολους: γι’ αυτούς είναι ευκολότερο ν’ αντέξουν άλλους παρά τον εαυτό τους. Σε τούτα δε προστίθεται και το γεγονός πως ό,τι έχει πραγματική αξία δεν εκτιμάται από τους ανθρώπους, ενώ ό,τι εκτιμάται δεν έχει αξία. Τεκμήριο και συνάμα συνέπεια αυτού αποτελεί ο αποτραβηγμένος βίος κάθε αξιοπρεπούς και εξέχοντος ανθρώπου.

Σύμφωνα μ’ όλα τούτα, για τον άνθρωπο που έχει κάτι το αξιόλογο μέσα του, ο περιορισμός των αναγκών του, όταν τούτο απαιτείται προς διατήρηση ή επέκταση της ελευθερίας του, και, συνεπώς, ο προθυμότατος συμβιβασμός του με τα ολίγα, αφού είναι βέβαια αναπόφευκτο να συσχετίζεται με τους ανθρώπους, συνιστά αυθεντική σοφία της ζωής.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΟΦΙΑΣ

Η τέχνη της πειθούς: η νόηση και η βούληση

Η τέχνη της πειθούς συνδέεται αναπόφευκτα με τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αποδέχονται αυτό που τους λέει κάποιος, καθώς και με τη φύση όσων θέλει κανείς να κάνει πιστευτά.

Είναι πασίγνωστο πως υπάρχουν δύο οδοί μέσω των οποίων οι απόψεις εισέρχονται στην ψυχή –και ταυτόχρονα αποτελούν τις δύο κύριες δυνάμεις της: η νόηση και η βούληση. Φυσικότερη είναι εκείνη της νόησης, γιατί θα έπρεπε ν’ αποδεχόμαστε αποκλειστικά και μόνο όσες αλήθειες μπορούν ν’ αποδειχθούν. Συνηθέστερη όμως, καίτοι ενάντια στη φύση, είναι αυτή της βούλησης. Γιατί σχεδόν οι πάντες τείνουν να πιστεύουν όχι ότι αποδεικνύεται αλλά ότι τους είναι αρεστό.

Αυτές οι δυνάμεις έχουν η καθεμιά τις αρχές τους και τα κίνητρά τους.

Εκείνες του πνεύματος είναι αλήθειες φυσικές και γνωστές στους πάντες, όπως ότι το όλον είναι μεγαλύτερο από το μέρος του –πέραν διάφορων επιμέρους αξιωμάτων, που κάποιοι αντιλαμβάνονται και κάποιοι άλλοι όχι, και τα οποία όμως, εφόσον γίνουν αποδεκτά, ακόμη κι αν είναι ψευδή, έχουν τόση ισχύ όσο και τα αληθή για να οδηγήσουν στην πίστη.

Αυτές της βούλησης είναι κάποιες φυσικές επιθυμίες, κοινές σε όλους τους ανθρώπους, όπως η επιθυμία να είμαστε ευτυχισμένοι, που κανείς δεν μπορεί να μην έχει…

Αυτά όσων αφορά τις δυνάμεις που μας ωθούν να αποδεχθούμε μια άποψη.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (4.28.6-4.29.6)

[4.28.6] Ἀλέξανδρος δὲ τῆς μὲν χώρας τῆς ἐπὶ τάδε τοῦ Ἰνδοῦ ποταμοῦ σατράπην κατέστησε Νικάνορα τῶν ἑταίρων. αὐτὸς δὲ τὰ μὲν πρῶτα ὡς ἐπὶ τὸν Ἰνδὸν ποταμὸν ἦγε, καὶ πόλιν τε Πευκελαῶτιν οὐ πόρρω τοῦ Ἰνδοῦ ᾠκισμένην ὁμολογίᾳ παρεστήσατο καὶ ἐν αὐτῇ φρουρὰν καταστήσας τῶν Μακεδόνων καὶ Φίλιππον ἐπὶ τῇ φρουρᾷ ἡγεμόνα, ὁ δὲ καὶ ἄλλα προσηγάγετο μικρὰ πολίσματα πρὸς τῷ Ἰνδῷ ποταμῷ ᾠκισμένα. ξυνείποντο δὲ αὐτῷ Κωφαῖός τε καὶ Ἀσσαγέτης οἱ ὕπαρχοι τῆς χώρας. [4.28.7] ἀφικόμενος δὲ ἐς Ἐμβόλιμα πόλιν, ἣ ξύνεγγυς τῆς πέτρας τῆς Ἀόρνου ᾠκεῖτο, Κρατερὸν μὲν ξὺν μέρει τῆς στρατιᾶς καταλείπει αὐτοῦ, σῖτόν τε ἐς τὴν πόλιν ὡς πλεῖστον ξυνάγειν καὶ ὅσα ἄλλα ἐς χρόνιον τριβήν, ὡς ἐντεῦθεν ὁρμωμένους τοὺς Μακεδόνας χρονίῳ πολιορκίᾳ ἐκτρυχῶσαι τοὺς κατέχοντας τὴν πέτραν, εἰ μὴ ἐξ ἐφόδου ληφθείη. [4.28.8] αὐτὸς δὲ τοὺς τοξότας τε ἀναλαβὼν καὶ τοὺς Ἀγριᾶνας καὶ τὴν Κοίνου τάξιν καὶ ἀπὸ τῆς ἄλλης φάλαγγος ἐπιλέξας τοὺς κουφοτάτους τε καὶ ἅμα εὐοπλοτάτους καὶ τῶν ἑταίρων ἱππέων ἐς διακοσίους καὶ ἱπποτοξότας ἐς ἑκατὸν προσῆγε τῇ πέτρᾳ. καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ κατεστρατοπεδεύσατο, ἵνα ἐπιτήδειον αὐτῷ ἐφαίνετο, τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ὀλίγον προελθὼν ὡς πρὸς τὴν πέτραν αὖθις ἐστρατοπεδεύσατο.

[4.29.1] Καὶ ἐν τούτῳ ἧκον παρ᾽ αὐτὸν τῶν προσχώρων τινές, σφᾶς τε αὐτοὺς ἐνδιδόντες καὶ ἡγήσεσθαι φάσκοντες ἐς τῆς πέτρας τὸ ἐπιμαχώτατον, ὅθεν οὐ χαλεπὸν αὐτῷ ἔσεσθαι ἑλεῖν τὸ χωρίον. καὶ ξὺν τούτοις πέμπει Πτολεμαῖον τὸν Λάγου τὸν σωματοφύλακα τούς τε Ἀγριᾶνας ἄγοντα καὶ τοὺς ψιλοὺς τοὺς ἄλλους καὶ τῶν ὑπασπιστῶν ἐπιλέκτους, προστάξας, ἐπειδὰν καταλάβῃ τὸ χωρίον, κατέχειν μὲν αὐτὸ ἰσχυρᾷ φυλακῇ, οἷ δὲ σημαίνειν ὅτι ἔχεται. [4.29.2] καὶ Πτολεμαῖος ἐλθὼν ὁδὸν τραχεῖάν τε καὶ δύσπορον λανθάνει τοὺς βαρβάρους κατασχὼν τὸν τόπον· καὶ τοῦτον χάρακι ἐν κύκλῳ καὶ τάφρῳ ὀχυρώσας πυρσὸν αἴρει ἀπὸ τοῦ ὄρους ἔνθεν ὀφθήσεσθαι ὑπὸ Ἀλεξάνδρου ἔμελλεν. καὶ ὤφθη τε ἅμα ἡ φλὸξ καὶ Ἀλέξανδρος ἐπῆγε τῇ ὑστεραίᾳ τὴν στρατιάν· ἀμυνομένων δὲ τῶν βαρβάρων οὐδὲν πλέον αὐτῷ ὑπὸ δυσχωρίας ἐγίγνετο. [4.29.3] ὡς δὲ Ἀλεξάνδρῳ ἄπορον τὴν προσβολὴν κατέμαθον οἱ βάρβαροι, ἀναστρέψαντες τοῖς ἀμφὶ Πτολεμαῖον αὐτοὶ προσέβαλλον· καὶ γίγνεται αὐτῶν τε καὶ τῶν Μακεδόνων μάχη καρτερά, τῶν μὲν διασπάσαι τὸν χάρακα σπουδὴν ποιουμένων, τῶν Ἰνδῶν, Πτολεμαίου δὲ διαφυλάξαι τὸ χωρίον· καὶ μεῖον σχόντες οἱ βάρβαροι ἐν τῷ ἀκροβολισμῷ νυκτὸς ἐπιγενομένης ἀπεχώρησαν.
[4.29.4] Ἀλέξανδρος δὲ τῶν Ἰνδῶν τινα τῶν αὐτομόλων πιστόν τε ἄλλως καὶ τῶν χωρίων δαήμονα ἐπιλεξάμενος πέμπει παρὰ Πτολεμαῖον τῆς νυκτὸς, γράμματα φέροντα τὸν Ἰνδόν, ἵνα ἐνεγέγραπτο, ἐπειδὰν αὐτὸς προσβάλλῃ τῇ πέτρᾳ, τὸν δὲ ἐπιέναι τοῖς βαρβάροις κατὰ τὸ ὄρος μηδὲ ἀγαπᾶν ἐν φυλακῇ ἔχοντα τὸ χωρίον, ὡς ἀμφοτέρωθεν βαλλομένους τοὺς Ἰνδοὺς ἀμφιβόλους γίγνεσθαι. [4.29.5] καὶ αὐτὸς ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἄρας ἐκ τοῦ στρατοπέδου προσῆγε τὴν στρατιὰν κατὰ τὴν πρόσβασιν, ᾗ Πτολεμαῖος λαθὼν ἀνέβη, γνώμην ποιούμενος, ὡς, εἰ ταύτῃ βιασάμενος ξυμμίξει τοῖς ἀμφὶ Πτολεμαῖον, οὐ χαλεπὸν ἔτι ἐσόμενον αὐτῷ τὸ ἔργον. [4.29.6] καὶ ξυνέβη οὕτως. ἔστε μὲν γὰρ ἐπὶ μεσημβρίαν ξυνειστήκει καρτερὰ μάχη τοῖς τε Ἰνδοῖς καὶ τοῖς Μακεδόσιν, τῶν μὲν ἐκβιαζομένων ἐς τὴν πρόσβασιν, τῶν δὲ βαλλόντων ἀνιόντας· ὡς δὲ οὐκ ἀνίεσαν οἱ Μακεδόνες, ἄλλοι ἐπ᾽ ἄλλοις ἐπιόντες, οἱ δὲ πρόσθεν ἀναπαυόμενοι, μόγις δὴ ἀμφὶ δείλην ἐκράτησαν τῆς παρόδου καὶ ξυνέμιξαν τοῖς ξὺν Πτολεμαίῳ. ἐκεῖθεν δὲ ὁμοῦ ἤδη γενομένη ἡ στρατιὰ πᾶσα ἐπήγετο αὖθις ὡς ἐπ᾽ αὐτὴν τὴν πέτραν· ἀλλὰ γὰρ ἔτι ἄπορος ἦν αὐτῇ ἡ προσβολή, ταύτῃ μὲν δὴ τῇ ἡμέρᾳ τοῦτο τὸ τέλος γίγνεται.

***

[4.28.6] Ο Αλέξανδρος διόρισε σατράπη της περιοχής που είναι δυτικά του Ινδού ποταμού τον Νικάνορα, έναν από τους εταίρους. Ο ίδιος προχώρησε πρώτα προς τον Ινδό ποταμό. Πήρε με το μέρος του έπειτα από συμφωνία την πόλη Πευκελαώτιδα, που ήταν χτισμένη κοντά στον Ινδό ποταμό, και τοποθέτησε σε αυτή μακεδονική φρουρά και φρούραρχο τον Φίλιππο· μετά υπέταξε και άλλες μικρές πόλεις χτισμένες κοντά στον Ινδό. Τον ακολουθούσαν ο Κωφαίος και ο Ασσαγέτης, οι ύπαρχοι της περιοχής. [4.28.7] Όταν έφθασε στην πόλη Εμβόλιμα, που ήταν χτισμένη κοντά στον βράχο της Αόρνου, άφησε εκεί τον Κρατερό με μέρος του στρατού, για να συγκεντρώσει στην πόλη όσο περισσότερο σιτάρι μπορούσε, καθώς και όσα άλλα ήταν απαραίτητα για μακροχρόνια παράταση των επιχειρήσεων, ώστε οι Μακεδόνες έχοντας την πόλη αυτή ως ορμητήριο να ταλαιπωρήσουν εκείνους που κατείχαν τον βράχο με παρατεινόμενη πολιορκία, στην περίπτωση που ο βράχος δεν κυριευόταν με επίθεση. [4.28.8] Ο ίδιος ο Αλέξανδρος, αφού πήρε μαζί του τους τοξότες και τους Αγριάνες και τη φάλαγγα του Κοίνου και διάλεξε από την υπόλοιπη φάλαγγα όσους είχαν τον ελαφρότερο και συγχρόνως τον καλύτερο οπλισμό και διακόσιους περίπου εταίρους ιππείς και εκατό περίπου ιπποτοξότες, τους οδήγησε κατά του βράχου. Τη μέρα εκείνη στρατοπέδευσε στο μέρος που του φαινόταν κατάλληλο, ενώ την επομένη προχώρησε λίγο προς τον βράχο και στρατοπέδευσε πάλι.
[4.29.1] Στο μεταξύ έφθασαν στον Αλέξανδρο μερικοί από τους κατοίκους των γύρω περιοχών και παραδόθηκαν διαβεβαιώνοντάς τον ότι θα τον οδηγήσουν στο πιο ευπρόσβλητο σημείο του βράχου, από όπου δεν θα ήταν δύσκολο να καταλάβει την τοποθεσία. Μαζί με αυτούς έστειλε ο Αλέξανδρος τον σωματοφύλακα Πτολεμαίο, τον γιο του Λάγου, επικεφαλής των Αγριάνων και των άλλων ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών και των επιλέκτων υπασπιστών, διατάζοντάς τον, μόλις καταλάβει την τοποθεσία, να την εξασφαλίσει με ισχυρή φρουρά και να τον ειδοποιήσει με σήμα του ότι την κατέλαβε. [4.29.2] Ο Πτολεμαίος πέρασε από έναν ανώμαλο και δύσβατο δρόμο και κυρίευσε την τοποθεσία χωρίς να τον αντιληφθούν οι βάρβαροι. Την οχύρωσε γύρω γύρω με χαράκωμα και τάφρο και ύψωσε δαυλό από το βουνό, εκεί όπου θα τον έβλεπε ο Αλέξανδρος. Όταν ο Αλέξανδρος είδε τη φλόγα, οδήγησε χωρίς καθυστέρηση την επόμενη μέρα τον στρατό του. Όπως όμως αμύνονταν οι βάρβαροι, δεν είχε καμία επιτυχία, επειδή το έδαφος ήταν ανώμαλο. [4.29.3] Όταν κατάλαβαν οι βάρβαροι ότι ήταν χωρίς αποτέλεσμα η επίθεση του Αλεξάνδρου, στράφηκαν κατά των ανδρών του Πτολεμαίου και έκαναν αυτοί τώρα επίθεση. Και έγινε σφοδρή μάχη ανάμεσα στους βαρβάρους και τους Μακεδόνες, επειδή οι Ινδοί προσπαθούσαν να καταστρέψουν με κάθε τρόπο το χαράκωμα, ενώ ο Πτολεμαίος να κρατήσει την τοποθεσία. Επειδή όμως οι βάρβαροι φάνηκαν κατώτεροι στην αψιμαχία, αποχώρησαν μόλις νύχτωσε.
[4.29.4] Ο Αλέξανδρος διάλεξε έναν από τους Ινδούς λιποτάκτες, ο οποίος και πολύ έμπιστος ήταν και γνώριζε καλά τα μέρη, και τον έστειλε τη νύχτα στον Πτολεμαίο να του φέρει επιστολή. Σε αυτήν του έγραφε να επιτεθεί κατά των βαρβάρων από το βουνό, όταν ο ίδιος θα προσέβαλε τον βράχο και να μην περιορισθεί στη φρούρηση της τοποθεσίας, επειδή, αν χτυπούσαν και από τις δυο μεριές, οι Ινδοί δεν θα ήξεραν τί να κάνουν. [4.29.5] Μόλις ξημέρωσε, ξεκίνησε ο ίδιος από το στρατόπεδο και οδήγησε τον στρατό του προς τη δίοδο, από την οποία είχε ανέβει ο Πτολεμαίος χωρίς να γίνει αντιληπτός. Είχε τη γνώμη ότι αν παραβίαζε τη δίοδο αυτή και συνενωνόταν με τη δύναμη του Πτολεμαίου, η επιχείρηση δεν θα ήταν πλέον δύσκολη. [4.29.6] Συνέβησαν έτσι τα πράγματα, δηλαδή ως το μεσημέρι εξακολουθούσε να συνάπτεται σκληρή μάχη ανάμεσα στους Ινδούς και τους Μακεδόνες, επειδή οι Μακεδόνες προσπαθούσαν να παραβιάσουν τη δίοδο, ενώ οι Ινδοί τους έριχναν βλήματα, καθώς ανέβαιναν. Επειδή όμως οι Μακεδόνες δεν σταματούσαν, αλλά άλλοι διαδέχονταν άλλους στην επίθεση, ενώ αναπαύονταν οι προηγούμενοι, κυρίευσαν με δυσκολία μόλις κατά το δειλινό τη δίοδο και ενώθηκαν με τη δύναμη του Πτολεμαίου. Από εκεί ενωμένος πλέον όλος ο στρατός του Αλεξάνδρου όρμησε ξανά εναντίον αυτού του βράχου. Η επίθεση όμως του Αλεξάνδρου έγινε χωρίς αποτέλεσμα, και έτσι τελείωσε αυτήν την ημέρα η επιχείρηση.