ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (24.571-24.620)

Ὣς ἔφατ᾽, ἔδεισεν δ᾽ ὁ γέρων καὶ ἐπείθετο μύθῳ.
Πηλεΐδης δ᾽ οἴκοιο λέων ὣς ἆλτο θύραζε,
οὐκ οἶος, ἅμα τῷ γε δύω θεράποντες ἕποντο,
ἥρως Αὐτομέδων ἠδ᾽ Ἄλκιμος, οὕς ῥα μάλιστα
575 τῖ᾽ Ἀχιλεὺς ἑτάρων μετὰ Πάτροκλόν γε θανόντα,
οἳ τόθ᾽ ὑπὸ ζυγόφιν λύον ἵππους ἡμιόνους τε,
ἐς δ᾽ ἄγαγον κήρυκα καλήτορα τοῖο γέροντος,
κὰδ δ᾽ ἐπὶ δίφρου εἷσαν· ἐϋξέστου δ᾽ ἀπ᾽ ἀπήνης
ᾕρεον Ἑκτορέης κεφαλῆς ἀπερείσι᾽ ἄποινα.
580 κὰδ δ᾽ ἔλιπον δύο φάρε᾽ ἐΰννητόν τε χιτῶνα,
ὄφρα νέκυν πυκάσας δοίη οἶκόνδε φέρεσθαι.
δμῳὰς δ᾽ ἐκκαλέσας λοῦσαι κέλετ᾽ ἀμφί τ᾽ ἀλεῖψαι,
νόσφιν ἀειράσας, ὡς μὴ Πρίαμος ἴδοι υἱόν,
μὴ ὁ μὲν ἀχνυμένῃ κραδίῃ χόλον οὐκ ἐρύσαιτο
585 παῖδα ἰδών, Ἀχιλῆϊ δ᾽ ὀρινθείη φίλον ἦτορ,
καί ἑ κατακτείνειε, Διὸς δ᾽ ἀλίτηται ἐφετμάς.
τὸν δ᾽ ἐπεὶ οὖν δμῳαὶ λοῦσαν καὶ χρῖσαν ἐλαίῳ,
ἀμφὶ δέ μιν φᾶρος καλὸν βάλον ἠδὲ χιτῶνα,
αὐτὸς τόν γ᾽ Ἀχιλεὺς λεχέων ἐπέθηκεν ἀείρας,
590 σὺν δ᾽ ἕταροι ἤειραν ἐϋξέστην ἐπ᾽ ἀπήνην.
ᾤμωξέν τ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα, φίλον δ᾽ ὀνόμηνεν ἑταῖρον·
«μή μοι, Πάτροκλε, σκυδμαινέμεν, αἴ κε πύθηαι
εἰν Ἄϊδός περ ἐὼν ὅτι Ἕκτορα δῖον ἔλυσα
πατρὶ φίλῳ, ἐπεὶ οὔ μοι ἀεικέα δῶκεν ἄποινα.
595 σοὶ δ᾽ αὖ ἐγὼ καὶ τῶνδ᾽ ἀποδάσσομαι ὅσσ᾽ ἐπέοικεν.»
Ἦ ῥα, καὶ ἐς κλισίην πάλιν ἤϊε δῖος Ἀχιλλεύς,
ἕζετο δ᾽ ἐν κλισμῷ πολυδαιδάλῳ, ἔνθεν ἀνέστη,
τοίχου τοῦ ἑτέρου, ποτὶ δὲ Πρίαμον φάτο μῦθον·
«υἱὸς μὲν δή τοι λέλυται, γέρον, ὡς ἐκέλευες,
600 κεῖται δ᾽ ἐν λεχέεσσ᾽· ἅμα δ᾽ ἠοῖ φαινομένηφιν
ὄψεαι αὐτὸς ἄγων· νῦν δὲ μνησώμεθα δόρπου.
καὶ γάρ τ᾽ ἠΰκομος Νιόβη ἐμνήσατο σίτου,
τῇ περ δώδεκα παῖδες ἐνὶ μεγάροισιν ὄλοντο,
ἓξ μὲν θυγατέρες, ἓξ δ᾽ υἱέες ἡβώοντες.
605 τοὺς μὲν Ἀπόλλων πέφνεν ἀπ᾽ ἀργυρέοιο βιοῖο
χωόμενος Νιόβῃ, τὰς δ᾽ Ἄρτεμις ἰοχέαιρα,
οὕνεκ᾽ ἄρα Λητοῖ ἰσάσκετο καλλιπαρῄῳ·
φῆ δοιὼ τεκέειν, ἡ δ᾽ αὐτὴ γείνατο πολλούς·
τὼ δ᾽ ἄρα καὶ δοιώ περ ἐόντ᾽ ἀπὸ πάντας ὄλεσσαν.
610 οἱ μὲν ἄρ᾽ ἐννῆμαρ κέατ᾽ ἐν φόνῳ, οὐδέ τις ἦεν
κατθάψαι, λαοὺς δὲ λίθους ποίησε Κρονίων·
τοὺς δ᾽ ἄρα τῇ δεκάτῃ θάψαν θεοὶ Οὐρανίωνες.
ἡ δ᾽ ἄρα σίτου μνήσατ᾽, ἐπεὶ κάμε δάκρυ χέουσα.
νῦν δέ που ἐν πέτρῃσιν, ἐν οὔρεσιν οἰοπόλοισιν,
615 ἐν Σιπύλῳ, ὅθι φασὶ θεάων ἔμμεναι εὐνὰς
νυμφάων, αἵ τ᾽ ἀμφ᾽ Ἀχελώϊον ἐρρώσαντο,
ἔνθα λίθος περ ἐοῦσα θεῶν ἐκ κήδεα πέσσει.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ καὶ νῶϊ μεδώμεθα, δῖε γεραιέ,
σίτου· ἔπειτά κεν αὖτε φίλον παῖδα κλαίοισθα,
620 Ἴλιον εἰσαγαγών· πολυδάκρυτος δέ τοι ἔσται.»

***

Είπε, φοβήθη ο γέροντας και υπάκουσε τον λόγον
και ωσάν λεοντάρι απ᾽ την σκηνήν πετάχθηκε ο Πηλείδης,
ο Άλκιμος κατόπιν του και ο ήρως Αυτομέδων
ακολουθούσαν, σύντροφοι που επροτιμούσε απ᾽ όλους
575 ύστερ᾽ από τον θάνατον του ποθητού Πατρόκλου.
Και τα μουλάρια ξέζεψαν εκείνοι και τους ίππους
κι έμπασαν μέσα στην σκηνήν τον κήρυκα του γέρου
και τον εκάθισαν εκεί· και απ᾽ το λαμπρόν αμάξι
τ᾽ άπειρα λύτρα εσήκωσαν του Έκτορος και δύο
580 χλαμύδες άφησαν εκεί κι έναν καλόν χιτώνα
να πάρει σπίτι τον νεκρόν μ᾽ εκείνα σκεπασμένον.
Κι είπε στες δούλες τον νεκρόν να λούσουν και να χρίσουν
ανάμερα, μη ο Πρίαμος θωρώντας το παιδί του
μες στην καρδιά του την οργήν του πόνου δεν κρατήσει
585 και του Αχιλλέως η ψυχή ξαγριωθεί και αμέσως
τον σφάξει παραβαίνοντας την προσταγήν του Δία.
Και αφού τον λούσαν κι έχρισαν οι δούλες με τα μύρα
και τον ενεκροστόλισαν, τον σήκωσε ο Πηλείδης
ο ίδιος και τον άπλωσε στο νεκρικό κρεβάτι
590 και οι σύντροφοι τον έβαλαν εις το λαμπρόν αμάξι.
Τότ᾽ είπε αναστενάζοντας: «Άκου, γλυκέ μου φίλε,
μη, Πάτροκλε, μου χολωθείς, αυτού στον Άδη αν μάθεις
που έλυσα τον Έκτορα του γέροντος πατρός του,
επειδή λύτρα όχι κακά μου έδωσε και απ᾽ όλα
595 ό,τι σου πρέπει, αγαπητέ, θα σου χαρίσω μέρος».
Και στην σκηνήν εγύρισε ο ισόθεος Πηλείδης
και στο θρονί του εκάθισε προς τον αντίκρυ τοίχον
κι έλεγε προς τον Πρίαμον: «Ω γέρε, ως εποθούσες
ο υιός σου τώρα ελύθηκε και κείτεται στην κλίνην·
600 και το πρωί θα τον ιδείς, μαζί σου να τον πάρεις.
Και τώρα να δειπνήσομεν, ω γέρε, ας στοχασθούμε·
ότι δεν ελησμόνησε μήτε η λαμπρή Νιόβη
τροφήν να πάρ᾽ η δύστυχη σ᾽ εκείνην την ημέραν
που είδε δώδεκα παιδιά στο σπίτι πεθαμένα
έξι ανδρειωμέν᾽ αγόρια της και έξι θυγατέρες·
605 τ᾽ αγόρια ο Φοίβος φόνευσε με τ᾽ αργυρό του τόξο,
τες κόρες πάλ᾽ η Άρτεμις από χολήν που επήραν,
ότι με την καλήν Λητώ ισώνετο η Νιόβη,
πως αυτή γέννησε πολλά κι εκείνη δύο μόνον.
Και όμως οι δύο τούς πολλούς αφάνισαν, κι εννέα
610 στο αίμα ημέρες έμειναν, και άνθρωπος να τους θάψει
δεν ήταν, ότι τους λαούς ελίθωσεν ο Δίας.
Κι οι επουράνιοι θεοί τούς δέκα τους εθάψαν
αλλά στα δάκρυ᾽ απόκαμε κι εκείνη κι ενθυμήθη
τροφήν να πάρ᾽ η δύστυχη· και τώρα στου Σιπύλου
615 τα έρμα όρη τ᾽ άγρια κει που ησυχάζουν νύμφες
από χορούς που έστησαν στες άκρες του Αχελώου,
τον πόνον πόχει απ᾽ τους θεούς και πέτρα ως είναι τρέφει.
Και, ω θείε γέρε, την τροφήν κι εμείς ας θυμηθούμε.
Θα κλαίγεις εις την Ίλιον το αγαπητό παιδί σου
620 κατόπιν· ότι δάκρυα πολλά θα σου γεννήσει».

Όταν αρρωσταίνει η ψυχή, πονά και το σώμα

Η ψυχή και το σώμα αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Όταν για οποιονδήποτε λόγο πάσχει το ένα, αναπόφευκτα πλήττεται και το άλλο. Γνωρίζουμε πλέον και αποδεχόμαστε επιστημονικά ότι ο ανθρώπινος οργανισμός αντιμετωπίζεται ως μια ενιαία ψυχοβιολογική οντότητα.

Τα σωματικά συμπτώματα όταν η ψυχή νοσεί

Στην τρέχουσα πραγματικότητα, το άγχος, ο φόβος και η ανασφάλεια, καθώς και τα έντονα συναισθήματα θλίψης, εγκατάλειψης, έλλειψης στόχου και νοήματος όπως και αυτά της απομόνωσης που προκύπτουν, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα το σύνδρομο χρόνιας κοπώσεως, συχνουρία, πονοκέφαλος, ζαλάδες, αιμωδίες (μυρμηγκιάσματα), προβλήματα μνήμης (αιτία είναι η διάσπαση προσοχής από το άγχος που δημιουργεί προβλήματα στην αποθήκευση και στην ανάκληση των αποθηκευμένων στην μνήμη πληροφοριών), ανορεξία, ή αυξημένη όρεξη, βουλιμία, νυκτερινή ενούρηση σε παιδιά και εφήβους.

Το όποιο σύμπτωμα πάντα χρήζει ιατρικής εξέτασης, διάγνωσης και κατάλληλης ιατρικής αντιμετώπισης, από εξειδικευμένους γιατρούς. Όταν όμως γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις και αποκλειστεί ο παθολογικός παράγοντας, τότε κάποιος ψυχοσωματικός παράγοντας εμπλέκεται και επηρεάζει τον οργανισμό.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο και γιατί

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία:

* Αναίτιους παθολογικά πονοκεφάλους έχουν συνήθως οι άνθρωποι που είναι πολύ αυστηροί με τον εαυτό τους και τελειομανείς.
* Προβλήματα στο στομάχι (χωρίς ιατρική – παθολογική αιτία) ή στο έντερο συνήθως συνδέονται με τον φόβο ή και την ανασφάλεια.
* Ο έντονος, συχνός, καταπιεσμένος και συσσωρευμένος θυμός συχνά προκαλεί ψυχοσωματικά συμπτώματα και είναι γενικότερα δείκτης δυσφορίας και μειωμένης λειτουργικότητας του ατόμου.

Πού οδηγεί ο φόβος και ο θυμός

Όταν κάποιος νιώθει έντονο φόβο, θυμό ή ανησυχία μπορεί να αναπτύξει ταχυκαρδία, αίσθημα αδιαθεσίας (ναυτία), τρέμουλο, εφίδρωση, πονοκέφαλο, έναν «κόμπο» στο στομάχι, γρήγορη αναπνοή.

Εκφράστε το συναίσθημα

Η έκφραση των συναισθημάτων είναι το «κλειδί» της ψυχοσωματικής ισορροπίας. Όταν καταπνίγουμε τον θυμό, την οργή ή τη θλίψη, τότε αυτά είναι πολύ πιθανό να αναδυθούν με τη μορφή ενός σωματικού συμπτώματος.

* Είναι σημαντικό να βλέπουμε τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που χάνουμε την ψυχραιμία μας και μεγαλοποιούμε τα ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, γεγονός που δεν μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις καταστάσεις με δημιουργικό και αποτελεσματικό τρόπο.
* Η σωματική άσκηση μπορεί να συμβάλει στην αποφόρτιση από το στρες και στη βελτίωση της διάθεσης. Το ίδιο μπορούμε να επιτύχουμε και φροντίζοντας να εκπληρώσουμε έναν στόχο που έχουμε αφήσει σε εκκρεμότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή βελτιώνοντας τη σχέση μας με ανθρώπους που είναι σημαντικοί στη ζωή μας.

Αγαπήστε, αποδεχθείτε και βελτιώστε τον εαυτό σας

* Αναγνωρίστε με ποιον τρόπο επηρεάζει το άγχος τον οργανισμό σας.
* Μειώστε τα δυσάρεστα γεγονότα – απομακρυνθείτε από τοξικούς ανθρώπους και καταστάσεις.
* Αντικαταστήστε δυσλειτουργικές συμπεριφορές με άλλες, πιο βοηθητικές.
* Επικοινωνήστε έστω και διαδικτυακά με ανθρώπους που θέλετε και νιώθετε καλά και ευχάριστα μαζί τους. Μοιραστείτε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και αντικαταστήστε τα με άλλα, πιο θετικά και ευχάριστα.
* Οραματιστείτε το μέλλον θετικά και θέστε στόχους μικρούς και μεγαλύτερους.
* Βρείτε το προσωπικό σας νόημα, τι είναι και τι όχι σημαντικό για εσάς και εργαστείτε προς αυτή τη κατεύθυνση.
* Ζητήστε τη συνδρομή και τη βοήθεια που χρειάζεστε και διεκδικήστε μια ευτυχισμένη και υγιή ψυχοσωματικά ζωή.

ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ

«Πριν αποφασίσουμε ποια θεραπεία θα ακολουθήσουμε για το σώμα, πρέπει πρώτα να έχουμε θεραπεύσει το τραύμα της ψυχής» είπε τόσο εμπνευσμένα και ρεαλιστικά ο Ιπποκράτης.

Πώς να κατευθύνετε τη συγκέντρωσή σας

Ανά πάσα στιγμή η ροή των σκέψεων και των συναισθημάτων, των αισθήσεων και των επιθυμιών σας, καθώς και οι συνειδητές και ασυνείδητες διαδικασίες πλάθουν το νευρικό σας σύστημα όπως ακριβώς το νερό που λαξεύει σταδιακά αυλάκια και τελικά δημιουργεί χαντάκια στην πλαγιά ενός λόφου. Ο εγκέφαλός σας αλλάζει συνεχώς τη δομή του. Το ερώτημα όμως είναι: αυτό συμβαίνει προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο;

Συγκεκριμένα, εξαιτίας της λεγόμενης «νευροπλαστικότητας εξαρτώμενης από την εμπειρία», οτιδήποτε σας τραβά την προσοχή έχει την ιδιαίτερη δύναμη να αλλάζει τον εγκέφαλό σας. Η προσοχή μοιάζει με τον συνδυασμό ενός προβολέα και μιας ηλεκτρικής σκούπας: φωτίζει το σημείο στο οποίο εστιάζει και στη συνέχεια εκείνο απορροφάται από τον εγκέφαλό σας – και κατά συνέπεια από τον εαυτό σας.

Επομένως, ο έλεγχος της προσοχής σας – δηλαδή η ικανότητα να την εστιάζετε όπου εσείς θέλετε και να τη διατηρείτε εκεί, καθώς και το να την απομακρύνετε από οτιδήποτε ενοχλητικό ή άσκοπο (για παράδειγμα από επαναλαμβανόμενες αγχώδεις σκέψεις, εσωτερική γκρίνια ή αυτοκριτική) – αποτελεί το θεμέλιο της αλλαγής του εγκεφάλου σας και άρα της ζωής σας προς το καλύτερο.

ΟΠΩΣ ΕΙΧΕ ΠΕΙ ΚΑΙ Ο ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ WILLIAM JAMES ΕΝΑΝ ΑΙΩΝΑ ΠΡΙΝ «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ, ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΤ’ ΕΞΟΧΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ».

Για να έχουμε όμως καλύτερο έλεγχο της προσοχής μας, να αποκτήσουμε ενσυνειδητότητα και ικανότητα συγκέντρωσης, πρέπει να ξεπεράσουμε ορισμένες προκλήσεις. Οι πρόγονοί μας, προκειμένου να επιβιώσουν εξελίχθηκαν ώστε να ανταποκρίνονται στα ερεθίσματα και να αποσπώνται πιο εύκολα κάνοντας συνεχή έλεγχο τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον ψάχνοντας για ευκαιρίες και απειλές, «επιβράβευση και τιμωρία». Υπάρχει επίσης ένα φυσικό εύρος ιδιοσυγκρασίας, το οποίο κυμαίνεται από τις πιο συγκεντρωμένες και προσεκτικές «χελώνες» μέχρι τους περιπετειώδεις «λαγούς» με την εύκολη διάσπαση προσοχής. Οι δυσάρεστες εμπειρίες – ειδικά οι τραυματικές – εκπαιδεύουν τον εγκέφαλο να βρίσκεται σε εγρήγορση και την προσοχή να μεταπηδά από το ένα πράγμα στο άλλο. Και ο σύγχρονος πολιτισμός μάς έχει συνηθίσει στο να δεχόμαστε έντονα ερεθίσματα, οπότε οτιδήποτε λιγότερο – όπως απλώς η αίσθηση της αναπνοής – μας φαίνεται ανούσιο, βαρετό ή απογοητευτικό.

Αν θέλετε να ξεπεράσετε αυτές τις προκλήσεις, θα σας βοηθήσει το να καλλιεργήσετε ορισμένους νευρολογικούς παράγοντες που αφορούν την προσοχή, ουσιαστικά δηλαδή να κάνετε τον εγκέφαλό σας σύμμαχο προκειμένου να σας βοηθήσει να αποκτήσετε καλύτερο έλεγχο στο πού στοχεύετε την προσοχή σας.

Πώς θα το καταφέρετε αυτό;

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε έναν ή περισσότερους από τους 7 παράγοντες που περιγράφονται παρακάτω στο ξεκίνημα οποιασδήποτε σκόπιμης εστίασης της προσοχής σας – από το να διατηρήσετε την ηρεμία σας σε μια ανιαρή επαγγελματική συνάντηση μέχρι τις στοχαστικές πρακτικές όπως ο διαλογισμός ή η προσευχή – και στη συνέχεια να τους αφήσετε να περάσουν στο παρασκήνιο καθώς μετακινήστε σε οποιαδήποτε δραστηριότητα. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε έναν ή περισσότερους από αυτούς τους παράγοντες κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας, αν δείτε ότι η προσοχή σας αρχίζει να ελαττώνεται. 

• Βάλτε σκοπό να διατηρήσετε την προσοχή σας και να έχετε ενσυνειδητότητα. Μπορείτε να ακολουθήσετε καθοδική προσέγγιση καθοδηγώντας μαλακά τον εαυτό σας στη συγκέντρωση, και ανοδική προσέγγιση με το να είστε ανοιχτοί στην αίσθηση που δίνει στο σώμα σας η ενσυνειδητότητα.
• Χαλαρώστε. Για παράδειγμα, πάρτε αρκετές εκπνοές που θα διαρκούν διπλάσιο χρόνο από τις εισπνοές σας. Αυτή η μέθοδος διεγείρει το κατευναστικό, συγκεντρωτικό παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Επίσης, καταλαγιάζει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα που χρησιμοποιεί την αντίδραση «μάχης ή φυγής» και αναζητά την «επιβράβευση και τιμωρία».
• Χωρίς πίεση, σκεφτείτε τα πράγματα που σας βοηθούν να νιώθετε ότι οι άλλοι νοιάζονται για σας – για παράδειγμα ότι έχετε αξία για κάποιον, ότι ανήκετε σε μια σχέση ή ομάδα, ότι σας προσέχουν και σας εκτιμούν ή ακόμα ότι είστε πολύτιμοι και σας αγαπούν. Δεν πειράζει αν η σχέση σας δεν είναι τέλεια ή αν φέρετε στο μυαλό σας ανθρώπους από το παρελθόν, κατοικίδια ζώα ή πνευματικά όντα. Θα μπορούσατε επίσης να σκεφτείτε τη δική σας καλή διάθεση απέναντι στους άλλους, τη συμπόνια, την καλοσύνη και την αγάπη που δίνετε. Αν ζεστάνετε την καρδιά σας με αυτόν τον τρόπο, θα νιώθετε προστατευμένοι και οι στιγμές αυτές θα αποκτήσουν μια ελκυστική αίσθηση ανταμοιβής, στηρίζοντας τους παρακάτω παράγοντες Νο 4 και 5.
• Σκεφτείτε όλα εκείνα που σας κάνουν να νιώθετε πιο ασφαλείς και κατά συνέπεια περισσότερο ικανοί να εστιάσετε την προσοχή σας στις δραστηριότητές σας παρά να κάνετε απλώς έναν γρήγορο έλεγχο. Παρατηρήστε ότι πιθανότατα βρίσκεστε σε ένα σχετικά ασφαλές περιβάλλον και μέσα σας υπάρχουν δυνάμεις για να αντιμετωπίσετε οτιδήποτε παρουσιαστεί στη ζωή σας. Αφήστε στην άκρη κάθε παράλογο άγχος, κάποια τυχόν περιττή προστασία ή στήριγμα.
• Με ήπιο τρόπο ενθαρρύνετε τα θετικά σας συναισθήματα, ακόμη και τα πιο λεπτά ή ανεπαίσθητα. Για παράδειγμα, σκεφτείτε κάτι το οποίο σας κάνει να νιώθετε χαρούμενοι ή ευγνώμονες. Γίνετε όσο πιο δεκτικοί μπορείτε σε μια υποκείμενη αίσθηση ευεξίας που μπορεί ωστόσο να περιέχει σε κάποιο βαθμό δυσκολίες ή πόνο. Η αίσθηση της ευχαρίστησης ή της ανταμοιβής στα θετικά συναισθήματα αυξάνει την έκκριση του νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη, ο οποίος κλείνει ένα είδος πύλης στα νευρικά υποστρώματα της λειτουργικής μνήμης απομακρύνοντας έτσι τους «εχθρούς», δηλαδή τους παρεμβατικούς περισπασμούς.
• Αποκτήστε μια αίσθηση του σώματός σας ως σύνολο και σκεφτείτε ότι οι πολλές αισθήσεις του εμφανίζονται μαζί κάθε στιγμή στον απεριόριστο χώρο της επίγνωσης. Αυτή η αίσθηση των πραγμάτων ως μια ενοποιημένη μορφή η οποία γίνεται αντιληπτή σε μια μεγάλη και πανοραμική προοπτική, ενεργοποιεί δίκτυα στις πλευρές του εγκεφάλου (ειδικά στη δεξιά πλευρά των δεξιόχειρων) που υποστηρίζουν τη συνεχή επίγνωση. Από την άλλη, απενεργοποιεί τα δίκτυα κατά μήκος της μέσης γραμμής του εγκεφάλου τα οποία χρησιμοποιούμε όταν χανόμαστε στις σκέψεις μας.
• Για 10-20-30 συνεχόμενα δευτερόλεπτα επικεντρωθείτε σε όσες θετικές εμπειρίες έχετε ή στα μαθήματα που έχετε πάρει στη ζωή σας. Δεδομένου ότι «οι νευρώνες που πυροδοτούνται μαζί συνδέονται και μαζί», αυτή η ευχάριστη αίσθηση και αντίληψη θα σας βοηθήσει να δρέψετε τους καρπούς των κόπων σας όσον αφορά τη δομή του εγκεφάλου σας αλλά και του εαυτού σας γενικότερα.

Αλμπέρ Καμύ: Δε θέλω να υπάρχει στον υπολογισμό μου ούτε νοσταλγία, ούτε λύπη, θέλω μονάχα να βλέπω σωστά

Έρχεται πάντα ή στιγμή πού πρέπει να διαλέξεις ανάμεσα στη σκέψη και στη δράση.

Αυτό σημαίνει πώς γίνεσαι ένας άνθρωπος.

Αυτός ο κατακερματισμός είναι φοβερός.

Αλλά μια περήφανη καρδιά δεν μπορεί να μείνει στη μέση.

Υπάρχει ο Θεός ή ο χρόνος, αυτός ο σταυρός ή αυτό το σπαθί.

Ο κόσμος ή έχει ένα νόημα βαθύτερο, ανώτερο από τις κινήσεις του, ή τίποτα πιο αληθινό από αυτές τις κινήσεις.

Πρέπει να ζεις με το χρόνο και να πεθαίνεις μαζί του ή να παραιτηθείς από αυτόν για χάρη της αιώνιας ζωής.

Ξέρω πώς μπορεί κανείς να συμβιβαστεί, να ζει στην εποχή του πιστεύοντας στην αιωνιότητα.

Αυτό σημαίνει παραδοχή.

Μα απεχθάνομαι αυτή τη λύση και θέλω τα πάντα ή τίποτα.

Ή εκλογή της δράσης δεν αποκλείει τη σκέψη.

Δεν μπορεί όμως να μου δώσει τα πάντα και στερημένος από την αιωνιότητα, θέλω να συμμαχήσω με το χρόνο.

Δε θέλω να υπάρχει στον υπολογισμό μου ούτε νοσταλγία, ούτε λύπη, θέλω μονάχα να βλέπω σωστά.

Σας το τονίζω, αύριο θα έχετε αλλάξει.

Για σάς και για μένα αυτό είναι μια λύτρωση.

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτα και μπορεί να κάνει τα πάντα.

Καταλαβαίνετε τώρα γιατί τον εξυμνώ και τον συντρίβω συγχρόνως.

Ό κόσμος τον αφανίζει κι εγώ τον ελευθερώνω.

Του δίνω όλα τα δικαιώματά του.

Αλμπέρ Καμύ, Ο μύθος του Σίσυφου

Η παιδαγωγική αξία της ιστορίας

Η Ελληνική λέξη Ιστορία που έγινε διεθνής, αρχικά εσήμαινε την καθολική γνώση. (Ιστορία ονόμαζε ο Ηράκλειτος την επιστήμη του Πυθαγόρα πού ήταν κοσμοαντίληψη και βιο-θεωρία μαζί, ένα είδος συνολικής ερμηνείας του σύμπαντος).

Και στους χρόνους μας όμως που το περιεχόμενο της ειδικεύτηκε και ή λέξη σημαίνει μιαν ορισμένη μάθηση, εκείνην που αντικείμενο της έχει το παρελθόν του ανθρώπου ως όντος κοινωνικού και τη μακρά πορεία του από την πρωτόγονη κατάσταση έως σήμερα — η Ιστορία είναι μια επιστήμη με πολύ μεγάλη έκταση και βαθιά σημασία για τη μόρφωση του νέου.

Στο πρόγραμμα των μαθημάτων, ιδίως στα Γυμνάσια με ανθρωπιστικό χαρακτήρα, έχει (οφείλει να έχει) πρωτεύουσα θέση. Γιατί είναι μάθημα συνθετικό. Ουσιαστικά προς αυτό τείνουν και μέσα στο δικό του πλαίσιο ενυφαίνονται όλες ή τουλάχιστον οι πλείστες μαθήσεις που φιλοδοξεί να προσφέρει στους νέους το σχολείο στην ανώτερη βαθμίδα του. Αφού ένας από τους κύριους σκοπούς της παιδείας είναι να μυήσει τον νέο άνθρωπο στα αγαθά του ανθρώπινου πολιτισμού και να τον κάνει να συνειδητοποιήσει την αξία που έχει ο ίδιος σαν άνθρωπος, εξέχουσα θέση μέσα στο πρόγραμμα πρέπει να έχει το μάθημα που δείχνει παραστατικά τους αγώνες και τις κατακτήσεις του ανθρώπινου γένους και των μεγάλων φυλετικών ομάδων του κατά τη διαδρομή των αιώνων στη σφαίρα και του υλικού, αλλά κυρίως του πνευματικού πολιτισμού.

Εκτός από τη γενικά μορφωτική αξία του, το μάθημα της Ιστορίας έχει και έναν ειδικά φρονηματιστικό σκοπό. Καλλιεργεί, εξευγενίζει, υψώνει την εθνική συνείδηση των νέων, παράλληλα προς το αίσθημα πού ολοένα θα αποσαφηνίζεται μέσα τους ότι είναι πολίτες του κόσμου, αλληλέγγυοι με τους συνανθρώπους των και συνυπεύθυνοι για το μέλλον και την τύχη της ανθρωπότητας ολόκληρης. Στο Ιστορικό μάθημα θα διδαχτεί ο νέος τη ζωή του έθνους του από τότε που πρωτοεμφανίζεται στον ιστορικό στίβο έως σήμερα, τους μόχθους και τις θυσίες που έκανε για να βεβαιώσει τον εαυτό του, για ν’ αναδείξει την ιδιοτυπία του, για να καλυτερέψει τους όρους και τις μορφές της ύπαρξης του. Εκεί θα γνωρίσει τους εθνικούς άθλους και τις εθνικές δυστυχίες, τους εκλεκτούς ανθρώπους και τα μεγάλα συμβάντα του φυλετικού του παρελθόντος, και συνειδητά πια θα νιώσει να εντάσσεται μέσα στην εθνική του οικογένεια (οι νεκροί είναι τα στηρίγματα και οι συνεκτικοί της δεσμοί περισσότερο από τους ζωντανούς) — θα αισθανθεί ότι το ίδιο παρελθόν όπως και η ίδια μοίρα τον ενώνει με τους ομοεθνείς του.

Και εδώ ακριβώς θα προσέξει όποιος διδάσκει την Ιστορία στους νέους. Η έξαρση του πατριωτικού φρονήματος και της εθνικής συνοχής δεν συμπίπτει ούτε λογικά ούτε ψυχολογικά με τον σωβινισμό, τον φανατισμό και το μίσος προς τους άλλους λαούς της γης. Οι έννοιες του έθνους και της πανανθρώπινης αλληλεγγύης μπορούν άριστα να συναιρεθούν μέσα στους παιδευτικούς σκοπούς των ορθά νοούμενων ανθρωπιστικών σπουδών. Η ανθρωπότητα δεν είναι αφηρημένο πλάσμα, αλλά ένα συγκεκριμένο σύνολο από εθνικές οικογένειες. Η καθεμιά εργάζεται για το σύνολο αποδοτικά όχι απαρνούμενη την ιδιοτυπία της ή υψώνοντας τον εαυτό της αγέρωχα και καταφρονετικά πάνω από τις άλλες, αλλά ίσα-ίσα καλλιεργώντας τις δικές της δυνάμεις και τις δικές της αρετές, βαθαίνοντας το πνεύμα και εξευγενίζοντας το ήθος της.

Όπως σε τελευταία ανάλυση πρέπει να βυθιστούμε στον ίδιο τον εαυτό μας για να συναντήσουμε, να αισθανθούμε και να εκτιμήσουμε τον «άλλο», έτσι και μέσ’ από το έθνος μας, διαμέσου της εθνικής μας συνείδησης συναντούμε, αισθανόμαστε και εκτιμούμε τα άλλα έθνη, την Ιδιοτυπία και την ειδική εισφορά τους στη σφαίρα του πολιτισμού. Μόνο το πάθος και η παρεξήγηση δημιουργούν εδώ αξιοκατάκριτες υπερβολές και θλιβερές συγχύσεις. Που αν μπορούν σε άλλες εποχές και περιστάσεις να κριθούν με επιείκεια, σήμερα είναι αδικαιολόγητες, αφού όλοι οι λαοί από την εμπειρία του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά και του άμεσου παρόντος, έζησαν και ζουν το γεγονός ότι η εύκολη και γρήγορη κυκλοφορία των υλικών και των πνευματικών αγαθών σε όλα τα σημεία του πλανήτη μας έχουν συμπλησιάσει τις πιο μακρινές χώρες και έχουν φέρει σ’ επαφή τους πιο απομακρυσμένους πολιτισμούς — σε τέτοιο βαθμό ώστε παρ’ όλα τα τραγικά χάσματα και τις αιματηρές διενέξεις του καιρού μας ο σύγχρονος άνθρωπος αισθάνεται την τύχη του στενά δεμένη με τη μοίρα όλου του ανθρώπινου γένους.

Στο Ιστορικό μάθημα θα διδαχτεί ο νέος τη ζωή του έθνους του από τότε που πρωτοεμφανίζεται στον ιστορικό στίβο έως σήμερα, τους μόχθους και τις θυσίες που έκανε για να βεβαιώσει τον εαυτό του, για ν’ αναδείξει την ιδιοτυπία του, για να καλυτερέψει τους όρους και τις μορφές της ύπαρξης του.

Άλλωστε ούτε ο έξαλλος σωβινισμός ούτε ο διεθνισμός που θέλει να θεμελιώσει απάνω στην αποξένωση από την εθνική συνείδηση και Ιστορία, είχαν ποτέ ή μπορούν να έχουν απήχηση στα αισθήματα και στις ιδέες του λαού μας που σεμνύνεται για τους αγώνες και τις θυσίες του, αλλά ποτέ δεν καταφρονεί τούς αντιπάλους, και πολλές φορές έδειξε τη μεγαλοψυχία του απέναντι σ’ εκείνους που σκληρά τον εβασάνισαν, χωρίς όμως και να δέχεται την ερμηνεία ότι η αδέλφωση των εθνών πρέπει να εξαγοραστεί με την κάμψη της εθνικής του φιλοτιμίας.

Persona: Γιατί το να εξελισσόμαστε σημαίνει να αφαιρούμε τη μάσκα που δείχνουμε στον κόσμο

Ο William James, ο παππούς της σύγχρονης ψυχολογίας, είπε χαρακτηριστικά: «Όταν δύο άνθρωποι συναντιούνται, στην πραγματικότητα είναι παρόντες έξι άνθρωποι. Υπάρχει ο κάθε άνθρωπος όπως βλέπει τον εαυτό του, ο κάθε άνθρωπος όπως τον βλέπει ο άλλος και ο κάθε άνθρωπος όπως πραγματικά είναι». Ο James επισημαίνει τη θεμελιώδη φύση της συνειδητότητας.

Η εικόνα του εαυτού μας είναι αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε. Το πώς πιστεύουμε ότι μας βλέπουν οι άλλοι είναι μια προβολή αυτής της αυτοεικόνας. Και ποιοι είμαστε κατά βάθος; Αυτό χρειάζεται προσπάθεια για να το ανακαλύψουμε.

Μέρος της διαδικασίας ανακάλυψης είναι η ανάπτυξη της συνειδητότητας, η αποκάλυψη κρυμμένων τμημάτων του εαυτού και η προσαρμογή της αυτοεικόνας μας στην πορεία. Όσο περισσότερη εσωτερική ανακάλυψη πραγματοποιείται, τόσο περισσότερες πληροφορίες έχετε να επεξεργαστείτε και τόσο περισσότερο η αυτοεικόνα σας επικαιροποιείται για να γίνει μια καλύτερη αντανάκλαση της ψυχής. Αυτό που ονομάζουμε ανάπτυξη ή αυτοανάπτυξη, αποτυπώνει αυτή τη διαδικασία ανάπτυξης της εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας.

Οτιδήποτε μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξη, από την απροθυμία να αντιμετωπίσουμε τις σκιές μας, μέχρι σταθερές πεποιθήσεις ή κρίσεις σχετικά με τον τύπο του ατόμου που είμαστε. Ο Carl Jung, μια άλλη ιδιοφυΐα του ψυχισμού, ενσωματώνει τη σοφία του James σε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο. Η ορολογία του Jung για το εγώ, την προσωπικότητα και τον εαυτό, αφορούν το πώς ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του, πώς πιστεύει ότι τον βλέπουν και πώς πραγματικά είναι αντίστοιχα.

Η μάσκα που δείχνουμε στον κόσμο

Ο τομέας της ψυχολογίας βάθους έχει παρουσιάσει πολλά μοντέλα για να μεταφέρει την πρόκληση της διαμεσολάβησης του εαυτού, ή του εσωτερικού κόσμου, με τον εξωτερικό κόσμο, που αποτελείται από άλλους ανθρώπους και την κοινωνία στο σύνολό της. Ο δάσκαλος του Jung, ο Sigmund Freud, αποκαλεί αυτή την ποιότητα του ψυχισμού το υπερεγώ, το μέρος του νου που «ταμπουρώνει» τις αρχέγονες επιθυμίες και ορμές, προκειμένου να υπάρχει και να οικοδομεί σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Ο Erik Erikson, ένας άλλος μαθητής του Freud, δημιούργησε ένα ολόκληρο μοντέλο ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης που βασίζεται στην αιώνια ένταση μεταξύ των προσωπικών και των κοινωνικών αναγκών.

Προφανώς, αυτή η πράξη εξισορρόπησης βρίσκεται στον πυρήνα του τι σημαίνει να είσαι ένας εξελιγμένος, πολιτισμένος άνθρωπος. Ο Jungεξηγεί την περσόνα ως «ένα περίπλοκο σύστημα σχέσεων μεταξύ της ατομικής συνείδησης και της κοινωνίας, ένα είδος μάσκας, σχεδιασμένο αφενός για να προκαλεί μια συγκεκριμένη εντύπωση στους άλλους και, αφετέρου, για να αποκρύπτει την πραγματική φύση του ατόμου». Όλοι μας, αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τη μάσκα που συχνά δείχνουμε στον κόσμο – για να ταιριάξουμε, να αρέσουμε, να μην προσβάλλουμε, να συμμορφωθούμε.

Η Persona προέρχεται από το λατινικό persōna, που σημαίνει μάσκα ή χαρακτήρας, και χρησιμοποιούταν για να περιγράψει τη μάσκα που φορούσαν οι ηθοποιοί όταν έδιναν παραστάσεις. Για τον Jung, αυτή η κοινωνική μάσκα αναπτύσσεται ως ένας τρόπος για να γίνουμε πιο ευχάριστοι ή συμπαθείς. Για πολλούς, αναπτύσσεται νωρίς στην παιδική ηλικία, όπου οι σημαντικές εμπειρίες διαμορφώνουν την ιδέα μας για το ποιες συμπεριφορές ή συναισθήματα είναι αποδεκτές και ποιες όχι.

Ο Jung δεν πίστευε ότι η persona από μόνη της ήταν κακή. Η ικανότητα να ενσαρκώνουμε διάφορους ρόλους στη ζωή είναι απαραίτητη για να λειτουργούμε σε υψηλό επίπεδο. Είναι απαραίτητο να έχουμε μια περσόνα επαγγελματισμού στην εργασιακή μας ζωή ή μια περσόνα σεβασμού όταν έχουμε να κάνουμε με τους κοντινούς μας ανθρώπους. Αν μοιραζόσασταν τα πάντα, χωρίς καμία μάσκα ή φίλτρο, πιθανότατα θα βρισκόσασταν χωρίς φίλους πολύ γρήγορα. Το να οικοδομήσετε σχέσεις εμπιστοσύνης ή να αναπτύξετε θετικές σχέσεις απαιτεί κοινωνικές δεξιότητες, άλλωστε.

Ο Jung είδε την περσόνα ως πρόβλημα όταν συγχωνεύεται με τον εσωτερικό εαυτό: «ο κίνδυνος είναι να γίνουν πανομοιότυποι με την περσόνα τους – ο καθηγητής με το βιβλίο του, ο τενόρος με τη φωνή του. Τότε η ζημιά έχει γίνει – στο εξής ζει αποκλειστικά με φόντο τη δική του βιογραφία… Θα μπορούσαμε να πούμε, με λίγη υπερβολή, ότι η περσόνα είναι αυτό που στην πραγματικότητα δεν είναι κανείς, αλλά που ο ίδιος αλλά και οι άλλοι νομίζουν ότι είναι».

Όταν κάποιος ταυτίζεται υπερβολικά με την περσόνα, η ταυτότητά του εξαρτάται από τον εξωτερικό κόσμο. Έχει ελάχιστη επίγνωση των ορίων μεταξύ του αληθινού εαυτού μέσα του και του τρόπου με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του ή πιστεύει ότι τον βλέπουν οι άλλοι. Όσο περισσότερο κάποιος διαστρεβλώνει και παραμορφώνει τη συμπεριφορά του για να ταιριάζει στις ανάγκες των άλλων, κάτι που συχνά αποκαλούμε «people-pleasing», τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τη γνώση του εαυτού του. Όσο περισσότερο ταυτίζεται κάποιος με την περσόνα, τόσο βαθύτερα θάβεται η αληθινή του προσωπικότητα.

Το μονοπάτι της αυθεντικότητας

Ένας άλλος κορυφαίος ψυχολόγος, ο Carl Rogers, εισήγαγε τη θεωρία της συμφωνίας για να εξηγήσει τη γέφυρα μεταξύ του πώς είναι κανείς στον κόσμο και της αυτοεικόνας του. Το μονοπάτι της ανάπτυξης και της εξέλιξης σημαίνει, με απλούς όρους, τη διαδικασία αποκάλυψης της αλήθειας του ποιος είσαι μέσα σου, και στη συνέχεια εργάζεσαι για να την ενσωματώσεις στον κόσμο. Αυτό απαιτεί επίγνωση της προσωπικότητας και τη συχνά τρομακτική εμπειρία του σπάσιμου του κελύφους του ψεύτικου εαυτού.

Μια από τις λειτουργίες της περσόνας είναι να δημιουργεί μια σκόπιμη εντύπωση, μια πράξη που έχει ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Η περσόνα προσφέρει έναν οδηγό δίνοντάς σας μια εικόνα του ποιοι δεν είστε. Αυτό που αισθάνομαι αληθινό και αυθεντικό προέρχεται από ένα μέρος βαθιά μέσα μου, συνήθως ένας εσωτερικός ψίθυρος ή μια αίσθηση γνώσης, που μου υπενθυμίζει όταν δεν ενεργώ με έναν τρόπο που αισθάνομαι αληθινός. Η αλήθεια δεν έχει κανένα επιθυμητό αποτέλεσμα, εκτός από το να εκφραστεί.

Μέρος της διαδικασίας της απελευθέρωσης από τη μάσκα είναι απλώς να συνειδητοποιούμε πότε και σε ποιο βαθμό εμφανίζεται στην επιφάνεια. Χρειάζεται θάρρος για να αφαιρέσετε τη μάσκα. Η διαδικασία δεν πρέπει να εκβιαστεί, αλλά να εξερευνηθεί με υπομονή. Απαιτείται ειλικρίνεια προς τον εαυτό σας για να διερευνήσετε πότε η μάσκα είναι ενεργή και τι νιώθετε ότι κερδίζετε ενεργώντας με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Ποιοι είναι οι λόγοι, οι δικοί σας λόγοι, που φοράτε τη μάσκα αυτή; Θα μπορούσε να είναι η επικύρωση, το κύρος, ο σεβασμός ή η αποφυγή της απόρριψης.

Ό,τι κι αν είναι αυτό, να ξέρετε ότι ο πόνος του να μην φέρνετε τον αληθινό σας εαυτό στην επιφάνεια και να ζείτε με έναν τρόπο που σας φαίνεται σωστός, είναι πολύ μεγαλύτερος από οποιονδήποτε στόχο επιτυγχάνει η μάσκα. Είτε είστε αληθινοί με τον εαυτό σας είτε όχι, σε κάποιους ανθρώπους θα αρέσετε, σε άλλους όχι. Η επιλογή είναι να είστε αυθεντικοί και να σας συμπαθήσουν ή να σας αντιπαθήσουν, ή μη αυθεντικοί και να σας συμπαθήσουν ή να σας αντιπαθήσουν. Όσο κλισέ κι αν ακούγεται, είναι προτιμότερο να γίνεις αρεστός ή αντιπαθής γι’ αυτό που πραγματικά είσαι, παρά να ζεις ένα ψέμα.

Η φοβία της δέσμευσης: Βήματα προς την κατανόησή της

Η διαδικασία δημιουργίας σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων συνιστά για τους περισσότερους μια γνώριμη και εν πολλοίς καθημερινή κατάσταση. Παρ’ όλ’ αυτά, υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων που δεν αντιμετωπίζει τη διαδικασία αυτή με την ίδια ευκολία, ενώ η διαμόρφωση σχέσεων με έντονους συναισθηματικούς δεσμούς προκαλεί στους ανθρώπους αυτούς stress, σωρεία ανεπιθύμητων και δυσάρεστων συναισθημάτων, άγχος και συχνά νευρικότητα. Στις περιπτώσεις αυτές, λοιπόν, γίνεται λόγος για τη φοβία ή το άγχος της δέσμευσης. Πριν γίνει αναφορά σε οτιδήποτε άλλον, είναι χρήσιμο να σημειωθεί εδώ ότι, αν και συχνά αναφέρεται το αντίθετο, η φοβία της δέσμευσης εντοπίζεται στους πληθυσμούς και των δύο φύλων και όχι φυσικά κατά αποκλειστικότητα στους άνδρες.

Αναφορικά με τη φοβία καθεαυτήν, πρόκειται ουσιαστικά για εκείνη την αρνητική στάση που συστηματικά προβάλει ένα άτομο απέναντι σε κάθε είδους μακροχρόνιας σχέσης, με τη στάση αυτή να γίνεται περισσότερο αντιληπτή βέβαια στις περιπτώσεις των ερωτικών σχέσεων, όπως για παράδειγμα είναι η άρνηση για την πραγματοποίηση γάμου. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει ταυτόχρονα και το παρακάτω οξύμωρο: το άτομο που εκδηλώνει την προαναφερθείσα αρνητική – επιφυλακτική στάση απέναντι στη δέσμευση, είναι το ίδιο άτομο που στην πραγματικότητα την ποθεί πολλές φορές. Δηλαδή ο άνθρωπος αυτός, κατά βάθος, επιθυμεί να ενταχθεί σε μια τέτοια σχέση στενού και συναισθηματικού δεσμού.

Όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και εκείνοι που εκδηλώνουν φοβία προς τη δέσμευση, προσδοκούν και αναζητούν τις στενές σχέσεις με τον τρόπο τους και την αγάπη που αναπτύσσεται στην ατμόσφαιρα μιας τέτοιας συναναστροφής. Ωστόσο τα πράγματα διαφοροποιούνται, καθώς παρουσιάζουν δυσκολία στο να παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο πλαίσιο αυτό και να συνδεθούν επί της ουσίας και όχι επιφανειακά. Τα συναισθήματα που αναπτύσσονται σε μια μακροχρόνια σχέση καταλήγουν να δημιουργούν αμηχανία και άγχος στους ανθρώπους αυτούς, με αποτέλεσμα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να επιχειρούν τον «απεγκλωβισμό» τους από τη σχέση αυτή.

Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να αναφέρουμε, ότι η βαθμιαία εμφάνιση του άγχους δύναται να εκδηλωθεί σε οποιοδήποτε χρονικό στάδιο μιας σχέσης, δηλαδή από την πρώτη φάση της γνωριμίας μέχρι και αρκετούς μήνες αργότερα. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, το παραπάνω σημαίνει ότι δεν είναι όλες οι περιπτώσεις πανομοιότυπες, διότι ορισμένα άτομα ξεκινούν να απομακρύνονται από τη σχέση πριν ακόμα μπουν σε αυτήν, ενώ άλλα άτομα μπορούν και παραμένουν για ικανοποιητικό χρονικό διάστημα στο πλαίσιο της σχέσης πριν ξεκινήσουν να απομακρύνονται.

Μπαίνοντας σε πιο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του παρόντος φαινομένου, θα έλεγε κανείς ότι γενικότερα προσδιορίζεται στο ότι τα άτομα εκδηλώνουν άγχος και φοβία για τον πρόωρο και αναπάντεχο τερματισμό της σχέσης, για την υποψία ότι ίσως δεν είναι η σχέση που «πρέπει», για μελλοντικές συμπεριφορές που μπορεί να τα πληγώσουν, εξαιτίας παλαιότερων τοξικών σχέσεων, εξαιτίας οικογενειακών εμπειριών από την παιδική ηλικία που έχουν δημιουργήσει τραύματα και, τέλος εξαιτίας κάποιων εξαρτήσεων που δεν έχουν διαχειριστεί λειτουργικά.

Πιο αναλυτικά, τα άτομα που χαρακτηρίζονται από φοβία ή άγχος δέσμευσης συνήθως έχουν ορισμένα βιώματα από την παιδική ηλικία, τα οποία συνδέονται οργανικά με την εκδήλωση της φοβίας αυτής. Δηλαδή, η μη υγιής σχέση με τους γονείς και η έντονη «δεσμευτική» παρουσία τους δημιούργησαν μια ανάγκη αποδέσμευσης και απεγκλωβισμού, με αποτέλεσμα το άτομο να φοβάται ότι, αν δεσμευτεί, θα βιώσει μια παρόμοια κατάσταση. Επίσης, εξαιρετικά σημαντική είναι και η σχέση μεταξύ των ίδιων των γονέων κατά την παιδική ηλικία του ατόμου, καθώς η εμπειρία μιας τοξικής συζυγικής σχέσης και ενός άσχημου διαζυγίου ανάμεσά τους, αφήνει συχνά τραύματα και εντείνει ακόμα περισσότερο την προσπάθεια αποφυγής ενός στενού δεσμού, υπό το φόβο της μελλοντική αποτυχίας και άρα μιας λανθασμένης απόφασης.

Μια ακόμα σκέψη που ταλανίζει τα άτομα με φοβία δέσμευσης, είναι ότι στην περίπτωση που συνάψουν μια σχέση και δεσμευτούν σε εκείνη, υπάρχει πιθανότητα να ‘χάσουν’ μια καλύτερη επιλογή που θα τους παρουσιαστεί. Έτσι, αποφεύγουν να δεσμευτούν, υπό την υποτιθέμενη ελευθερία των επιλογών και τελικά γίνονται συχνά δέσμιοι ενός φαύλου κύκλου που δεν τους επιτρέπει να συνάψουν ουσιαστικές σχέσεις και να συνδεθούν σε βάθος με τους άλλους ανθρώπους. Μεταξύ των παραπάνω, υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων, οι οποίοι αποφεύγουν συστηματικά να δεσμευτούν, διότι θέτουν σε πρώτη προτεραιότητα την καριέρα τους και την προσωπικό τους χρόνο. Συχνά η μερίδα των ανθρώπων αυτών, εκλαμβάνουν τη σχέση ως πλαίσιο που δεν τους επιτρέπει την προσωπική εξέλιξη και επαγγελματική πρόοδο, με αποτέλεσμα να την αποφεύγουν συνειδητά.

Έχει σημειωθεί, ότι συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις τα άτομα με φοβία δέσμευσης να αναζητούν διαρκώς την επιβεβαίωση μέσα από την εναλλαγή συντρόφων και μέσα στις σχέσεις τους να αναπτύσσουν οι ίδιοι τελικά συμπεριφορές (π.χ. απιστία), με σκοπό να αποδείξουν στον εαυτό τους ότι δεν βρίσκονται «φυλακισμένοι».

Με δεδομένα τα όσα υπογραμμίσαμε παραπάνω, είναι χρήσιμο να έχουμε υπόψιν μας ότι, στην περίπτωση που ο σύντροφός μας δυσκολεύεται να δεσμευτεί, χρειάζεται να αντιμετωπίζουμε με κατανόηση την οποιαδήποτε πηγή φοβίας ή την ανάγκη που προκύπτει από εκείνη. Στις περιπτώσεις αυτές η πίεση προς μια απόφαση λειτουργεί προς το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό και προκαλεί περισσότερη αμηχανία στο άτομο. Συνεπώς, είναι σημαντικό να προσφέρουμε χώρο και χρόνο στον σύντροφό μας, κάτι που χρειάζεται σε κάθε υγιή σχέση ανεξάρτητα από τη φοβία δέσμευσης που μπορεί να δυσκολεύει ένα άτομο.

Ένα άτομο που βιώνει φοβία δέσμευσης δεν είναι καταδικασμένο να ζει σε όλη τη ζωή του έτσι. Μολονότι οι διαβάθμιση ποικίλει από περίπτωση σε περίπτωση, με το χρόνο ένας τέτοιος τρόπος ζωή που συνηθίζεται, εντείνεται έτι περισσότερο και τα άτομα, ακόμα και όταν έχουν τη διάθεση να δουλέψουν πάνω σε αυτό το κομμάτι, δυσκολεύονται πολύ. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ένας ειδικός συμβουλευτικής μέσα από μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση μπορεί να μας βοηθήσει να «ξεκλειδώσουμε» ορισμένα βιώματα της παιδικής μας ηλικίας, να τα αντιμετωπίσουμε με ειλικρίνεια και θάρρος και να διαχειριστούμε το παρόν μας λειτουργικά μέσα από όλο το φάσμα συναισθημάτων που προκύπτουν, κατανοώντας ότι μια σχέση χρειάζεται κατανόηση, σεβασμό, φροντίδα και προσοχή.

Η φοβία και το άγχος δέσμευσης μπορούν να αντιμετωπιστούν και να ξεπεραστούν και το άτομο να ζήσει πιο ελεύθερα και να συνάψει ειλικρινείς σχέσεις, οι οποίες να βασίζονται στην επικοινωνία και την ειλικρίνεια του συναισθηματικού μας κόσμου.

Εστιάζοντας στη διαχείριση, όχι στη θεραπεία: Πώς να βοηθήσουμε ένα αγχωμένο παιδί

Η Julia Harris ήταν απασχολημένη με το να τακτοποιεί το υπνοδωμάτιο της κόρης της, όταν βρήκε ένα ημερολόγιο που υποπτεύθηκε ότι είχε αφήσει επίτηδες για να το δει.

Μέσα, η 10χρονη Rosie είχε γράψει ότι συχνά σκεφτόταν την αυτοκτονία, αν και δεν πίστευε ότι θα το έκανε πραγματικά. Η Harris, λέκτορας πανεπιστημίου από το Γιορκσάιρ, γνώριζε ότι η κόρη της είχε γίνει όλο και πιο ανήσυχη, τόσο για τις φιλίες όσο και για το σχολείο, ενώ μερικές φορές αρνιόταν να φάει τα πρωινά. Αλλά δεν είχε συνειδητοποιήσει πόσο άσχημα είχαν γίνει τα πράγματα.

Το επόμενο σοκ, ωστόσο, ήταν ότι τα συμπτώματα της Rosie δεν ήταν αρκετά άσχημα ώστε να δικαιολογούν άμεση βοήθεια από τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών. «Όταν βρήκα αυτό το ημερολόγιο, αισθάνθηκα τελείως άβολα», λέει η Harris. «Είναι φρικτό πράγμα να σκέφτεσαι ότι το παιδί σου αισθάνεται έτσι, και πήγα αμέσως εκεί που πίστευα ότι θα υπήρχε υποστήριξη. Αν δεν υπήρχε το σχολείο και οι άλλοι γονείς, θα ένιωθα εντελώς μόνη».

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, χιλιάδες οικογένειες όπως αυτή της Harris στηρίζουν τους νέους σε αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως «επιδημία άγχους». Τα προειδοποιητικά σημάδια στα παιδιά κυμαίνονται από υπερβολική προσκόλληση ή συχνό κλάμα έως επίμονη ανησυχία και αρνητικές σκέψεις, αποφυγή εξόδων, θυμωμένα ξεσπάσματα και προβλήματα στο φαγητό ή στον ύπνο. Μια μελέτη από ερευνητές του University College του Λονδίνου διαπίστωσε ότι οι διαγνώσεις αγχώδους διαταραχής σε άτομα ηλικίας 18 έως 24 ετών τριπλασιάστηκαν μεταξύ 2008 και 2018 και εκτιμάται ότι έως και το 19% των παιδιών και των νέων επηρεάζονται.

Οι καραντίνες ήταν μια αγχωτική στιγμή για πολλές οικογένειες, αλλά από την άλλη, ορισμένα παιδιά δυσκολεύτηκαν να προσαρμοστούν στον πολυάσχολο εξωτερικό κόσμο μόλις τελείωσε η πανδημία. Τώρα, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας δεν μπορούν να συμβαδίσουν με τη ζήτηση, οι λίστες αναμονής σε πολλές περιπτώσεις είναι τεράστιες.

Το άγχος μπορεί να είναι υγιές σε μικρές δόσεις, διδάσκοντας στα παιδιά τις δεξιότητες να αντιμετωπίζουν τις αναποδιές, λέει η κλινικής ψυχολόγος καθηγήτρια Jane Gilmour. Αλλά αν ένα παιδί δείχνει επίμονα καταβεβλημένο και αγχωμένο, αυτό είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι για να το ερευνήσετε, ελέγχοντας ότι δεν έχει υπερβολικό πρόγραμμα ή ότι δεν αγωνίζεται ακαδημαϊκά. Αν το άγχος αφορά την κοινωνικοποίηση, ρωτήστε για τον εκφοβισμό ή για συγκεκριμένα περιστατικά που το απασχολούν. Αλλά αν έχετε ένα παιδί που είναι επίμονα αγχωμένο -για τα πάντα ή για κάτι συγκεκριμένο – και είναι επίμονα φοβισμένο για αρκετές εβδομάδες, είναι σίγουρα καιρός να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια.

Παράλληλα, η Gilmour συμβουλεύει να βάζουμε τα παιδιά να γράφουν ή να ζωγραφίζουν τις ανησυχίες τους καθώς εμφανίζονται, αλλά στη συνέχεια να βάζουν αυτούς τους φόβους στην άκρη για να τους επανεξετάζουν με έναν γονέα σε καθορισμένη ώρα κάθε μέρα. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να δουν πώς οι ανησυχίες εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου ή να συζητήσουν τρόπους αντιμετώπισης τρομακτικών καταστάσεων.

Αφήνοντας τα παιδιά να τις αποφεύγουν – ας πούμε, μένοντας εκτός σχολείου – απλώς κινδυνεύουν να ενισχύσουν την ιδέα ότι υπάρχει κάτι που πρέπει να φοβούνται, λέει η ίδια. Αυτό που χρειάζεται να τους μεταδώσετε είναι ότι γνωρίζετε πως το βρίσκουν δύσκολο, αλλά είστε σίγουροι ότι μπορούν να τα καταφέρουν και ότι θα τα βοηθήσετε να βρουν μια λύση.

Η Goulding συνιστά να διδάσκονται τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια μιας κρίσης πανικού, όπως το σφίξιμο στο στήθος ή τα υγρά χέρια, και στη συνέχεια να ηρεμούν μόνα τους όταν αισθάνονται ότι πλησιάζει μια τέτοια κρίση χρησιμοποιώντας την τεχνική των «πέντε αισθήσεων».

Ορισμένοι γονείς θα βρουν ενοχλητικό το να σπρώχνουν ένα ανήσυχο παιδί πέρα από τη ζώνη άνεσής του, ίσως ειδικά αν οι ίδιοι είναι επιρρεπείς στο άγχος. Ο καθηγητής Sam Cartwright-Hatton, κλινικός παιδοψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Sussex ερευνά το άγχος μέσα στις οικογένειες. Τα παιδιά έχουν διπλάσιες πιθανότητες να υποφέρουν αν υποφέρουν οι γονείς τους, αν και τονίζει ότι αυτό δεν σημαίνει ότι φταίνε οι γονείς – η γενετική μπορεί να παίζει ρόλο μαζί με άλλους παράγοντες.

Αλλά το θέμα είναι να κάνουμε μικρά βήματα προς την αντιμετώπιση των φόβων, λέει, και όχι να πηδήξουμε στα βαθιά. «Αν έχετε ένα παιδί που φοβάται τα σκυλιά, δεν μπορούμε να το πάμε στο σπίτι του φίλου μας που έχει ένα τεράστιο ντόμπερμαν. Αν έχετε ένα παιδί που είναι πολύ ντροπαλό, ενθαρρύνετέ το αν είστε έξω σε μια καφετέρια να κάνει μόνο του την παραγγελία του. Απλά μικροσκοπικά σπρωξίματα για να κάνουν τα δύσκολα πράγματα».

Για τους εφήβους που πλησιάζουν στις εξετάσεις, συνιστά να διασφαλίζουν ότι δεν κάνουν υπερβολικά πολλές επαναλήψεις, καθώς και να τους ενθαρρύνουν να ασκούνται και να τρώνε τακτικά. ύπνος είναι το μεγάλο θέμα – γίνεται όλο και πιο σαφές ότι ο ύπνος έχει τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και αν δεν κοιμάστε αρκετά θα είστε πολύ πιο επιρρεπείς στο άγχος.

Για πολλές οικογένειες, το μεγάλο εμπόδιο είναι να αναγνωρίσουν ότι το άγχος δεν μπορεί πάντα να «θεραπευτεί», αλλά να αντιμετωπιστεί. Η 13χρονη κόρη του Michael Wilton, η Lily, παραπέμφθηκε για πρώτη φορά σε δομή ψυχικής υγείας για άγχος όταν ήταν 10 ετών και έκανε θεραπεία CBT. Για ένα διάστημα αυτό βοήθησε, αλλά στη συνέχεια ανέπτυξε διατροφική διαταραχή. «Είναι δύσκολο να μιλήσεις γι’ αυτό, παρόλο που υπάρχει τεράστιος αριθμός γονέων που το περνούν. Αισθάνεσαι ότι κατά κάποιο τρόπο φταις εσύ». Αλλά η συμβουλή του προς τους γονείς είναι να προλαμβάνουν, ενθαρρύνοντας τις ανοιχτές συζητήσεις με τα παιδιά. «Το να προσποιείσαι ότι δεν συμβαίνει ή το να προσπαθείς αμέσως να βρεις τι μπορεί να το διορθώσει – κανένα από αυτά δεν είναι πολύ χρήσιμο».

Το μήνυμα, ωστόσο, είναι ότι το άγχος μπορεί να αντιμετωπιστεί όπως κάθε άλλη χρόνια ασθένεια – κάποιες φορές μέσω φαρμακευτικής αγωγής, θεραπείας και τρόπου ζωής. «Είναι λίγο σαν να έχω διαβήτη- είναι κάτι για το οποίο έπρεπε να είμαι σε εγρήγορση, έπρεπε να προσαρμόσω τον τρόπο ζωής μου για να το ενσωματώσω, αλλά δεν καθορίζει το ποια είμαι», αναφέρει μια θεραπευόμενη. Δεν χρειάζεται να καθορίζει ούτε το παιδί σας.

Πόσες ευκαιρίες αξίζει ο άνθρωπος;

Πολλές φορές έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις οι οποίες μας οδηγούν σε ακόμα πιο δύσκολες αποφάσεις. Δύσβατα μονοπάτια στο δρόμο της ζωής. Και η ζωή μας δεν είναι άλλη παρά οι άνθρωποι μας. Οι γνωστοί μας, οι φίλοι μας, οι αγαπημένοι μας. Όλοι αυτοί που κατάφεραν να μπουν στον κόσμο μας και να κρατήσουν μία θέση εκεί για τον εαυτό τους. Όλοι αυτοί που έχουμε μάθει να αγαπάμε και να εκτιμάμε. Τον καθένα ξεχωριστά και για διάφορους δικούς μας, προσωπικούς λόγους.

Ασφαλώς λοιπόν, οι αποφάσεις αυτές έχουν να κάνουν με αυτούς τους ανθρώπους. Γιατί είναι οι μόνοι στους οποίους υπολογίζουμε και στηριζόμαστε. Είναι αυτοί που μπορούν με μεγαλύτερη ευκολία να μας πληγώσουν, αφού τους έχουμε δώσει εμείς οι ίδιοι το δικαίωμα αυτό. Και είναι αυτοί που θα συγχωρέσουμε κάθε τους παράπτωμα και κάθε τους λάθος. Θα τους δώσουμε μία, δύο, τρεις και τέσσερις ευκαιρίες. Γιατί πιστεύουμε σε αυτούς. Γιατί και αυτοί πιστεύουν σε εμάς. Λίγο φαντασμαγορικό για το δικό μας κόσμο όμως, δεν νομίζεις;

Ο άνθρωπος αξίζει μέχρι δύο ευκαιρίες. Ούτε τρεις ούτε τέσσερις. Κάθε παραπάνω ευκαιρία που θα του δώσεις θα είναι κατά του ίδιου σου του εαυτού. Κατά της αξιοπρέπειάς σου. Και η αξιοπρέπεια σου πολλές φορές αξίζει παραπάνω από τους καταπατητές της. Για να μην καταλήξεις στην πορεία να μαζεύεις τα εναπομείναντα ψίχουλά της. Να καταφέρεις να την κρατήσεις ολάκερη και να μην χάνεις κομμάτια της μέσα σε άλλους.

Φυσικά, κανείς μας δεν είναι αλάνθαστος. Όλοι κάνουμε και θα κάνουμε λάθη, πολλές φορές εις βάρος άλλων. Άλλες εσκεμμένα, άλλες άθελά μας. Άλλες πάλι με παράπλευρες απώλειες και άλλες χωρίς. Το θέμα είναι να τα κατανοούμε και να μην τα επαναλαμβάνουμε. Γι’ αυτό άλλωστε μας δίνονται και αυτές οι δύο πρώτες ευκαιρίες. Για να μάθουμε τα όρια μας, αν δεν τα έχουμε μάθει εξ’ αρχής.

Γιατί πάνω από τα λογικά όντα στα οποία κατατασσόμαστε, είμαστε και άνθρωποι. Που ξέρουν να συγχωρούν. Αλλά η συγχώρεση δεν είναι απλά μία λέξη, είναι κομμάτι του εαυτού μας το οποίο αφήνουμε ξανά εκτεθειμένο στα χέρια κάποιου άλλου. Κομμάτι της εμπιστοσύνης μας το οποίο ελπίζει από μόνο του να μην προδοθεί ξανά. Ένα κομμάτι μας, που δεν μας ανήκει πια. Και για τις συνέπειες είμαστε αν μη τι άλλο οι μόνοι υπεύθυνοι. Στην τρίτη ευκαιρία που θα δώσουμε λοιπόν θα είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Αφού ένας άνθρωπος που μας πλήγωσε μία, δύο φορές είναι ικανός να το κάνει και τρίτη και τέταρτη φορά. Και αν φανήκαμε ανίκανοι να το εμπεδώσουμε τις δύο πρώτες φορές, θα το εμπεδώσουμε μια και καλή όταν προσπαθούμε να αναδημιουργήσουμε το κομμάτι μας. Άλλωστε όποιος και αν σε πλήγωσε, όσο και αν σε πλήγωσε, δεν αναιρεί το γεγονός πως πληγώθηκες.

Το ερώτημα είναι πόσες φορές ακόμα θα δεχτείς να το υπομείνεις αυτό και από ποιον. Η θέση μας στη ζωή κάποιου, δε μας χαρίζεται. Αντιθέτως, κάτι κάναμε και την κερδίσαμε. Και κάτι πρέπει να κάνουμε για να τη διατηρήσουμε. Μη σπαταλάς έτσι τις ευκαιρίες σου γιατί με τον ίδιο τρόπο σπαταλάς και τους ανθρώπους σου. Και στην εποχή μας, δύσκολα τους βρίσκεις. Για κάποιο λόγο άλλωστε επιλέξατε ο ένας τον άλλο. Αυτός είναι και η βάση της σχέσης σας. Και όσο πιο γερή η βάση, τόσο πιο αλώβητη η σχέση.

Χαλίλ Γκιμπράν – Η Ψυχή

Και ο Θεός δημιούργησε την ψυχή, πλάθοντας την με ομορφιά. Της έδωσε την απαλότητα της πρωινής αύρας, το άρωμα των λουλουδιών, την ομορφιά του σεληνόφωτος.

Της έδωσε επίσης ένα ποτήρι χαράς και της είπε:

“Δε θα πιεις απ’ αυτό το ποτήρι παρά μόνο όταν ξεχάσεις το παρελθόν και αποκηρύξεις το μέλλον”.

Της έδωσε επίσης ένα ποτήρι θλίψης ,λέγοντας:

“Πιες για να καταλάβεις το νόημα της χαράς”.

Μετά ο Θεός έδωσε στην ψυχή αγάπη που θα χανόταν με τον πρώτο στεναγμό ικανοποίησης , και γλυκύτητα που θα χανόταν με την πρώτη λέξη αλαζονείας. Έκανε ένα ουράνιο σημείο για να την οδηγεί στο δρόμο της αλήθειας.

Έβαλε στα βάθη της ένα μάτι που βλέπει το αόρατο. Δημιούργησε μέσα της μια φαντασία που κυλά σαν ποτάμι με φαντάσματα και κινούμενες μορφές. Την έντυσε με ενδύματα λαχτάρας υφασμένα απ’ τους αγγέλους απ’ το ουράνιο τόξο.

Κι έβαλε επίσης μέσα της το σκοτάδι της σύγχυσης, που είναι η σκιά του φωτός. Και πήρε ο Θεός φωτιά απ’ το καμίνι του θυμού, Άνεμο που φυσά απ’ την έρημο της άγνοιας, μάζεψε άμμο απ’ την όχθη του εγωισμού, και σκόνη κάτω απ’ τα πόδια των αιώνων.

Έτσι έφτιαξε τον άνθρωπο. Κι έδωσε στον άνθρωπο δύναμη τυφλή που γίνεται φλόγα σε στιγμές τρελού πάθους και κοπάζει μπροστά στην επιθυμία. Του έδωσε ο Θεός ζωή που είναι η σκιά του θανάτου.

Και ο Θεός χαμογέλασε και έκλαψε, κι ένιωσε μια αγάπη που δεν έχει όρια ούτε τέλος. Κι έτσι ένωσε τον άνθρωπο με την ψυχή του...

Με αδρή αμοιβή φυσικά…

Δυστυχώς το παρακάτω απόσπασμα αντικατοπτρίζει ένα μέρος της κοινωνίας μέσα στην οποία ζούμε. Σήμερα, τώρα… Αυτή την κοινωνία θέλουμε;

Στο “Μπαλκόνι” του Ζαν Ζενέ έχουμε την εκλεκτική περιγραφή του «κόσμου της συμπαιγνίας»: 

Η Μαντάμ Ίρμα διατηρεί ένα σούπερ πορνείο όπου προσφέρει στους πελάτες της (με αδρή αμοιβή φυσικά) τους ιδανικούς παρτενέρ που ενσαρκώνουν τους «ρόλους» που ονειρεύονται. Οι πελάτες αυτοί (στη φαντασία τους βέβαια): δυο Βασιλείς της Γαλλίας με στέψη και διάφορες άλλες τελετές, ένας ναύαρχος στη γέφυρα του ακυβέρνητου πλοίου του, ένας Επίσκοπος —αντικείμενο αιώνιας λατρείας—, ένας δικαστής που δικάζει μια κλέφτρα, ένας έφιππος στρατηγός και πολλοί άλλοι. (Όλα αυτά την ώρα που μαίνεται η επανάσταση και οι εξεγερμένοι έχουν καταλάβει το βόρειο τμήμα της πόλης).

Ακόμη και η αξιοθαύμαστη οργάνωση της Μαντάμ Ίρμα δεν μπορεί να εμποδίσει τελείως την απομυθοποίηση. Όπως καταλαβαίνετε, δεν είναι εύκολο για τους πελάτες να ξεχάσουν ότι αυτές τις κωμωδιούλες τις πληρώνουν χρυσές. Κι από την άλλη πλευρά, οι επαγγελματίες παρτενέρ δεν έχουν πάντα τη δυνατότητα —ή την όρεξη— να παίξουν το ρόλο τους όπως ακριβώς θέλουν οι πελάτες ώστε να δημιουργήσουν την επιθυμητή «πραγματικότητα».

Ας πάρουμε για παράδειγμα αυτό τον διάλογο ανάμεσα στον Δικαστή και την Κλέφτρα.

ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Η ιδιότητα του δικαστή είναι προέκταση της δικής σου ιδιότητας της κλέφτρας. Θα αρκούσε να αρνηθείς… και να μη σου περάσει τέτοια σκέψη… να αρνηθείς πως είσαι αυτό που είσαι ώστε να πάψω κι εγώ να υπάρχω… να εξαφανιστώ, να εξατμιστώ, να αποσυντεθώ. Το Καλό υπάρχει σαν αντιδιαστολή του Κακού. Λοιπόν; Λοιπόν; Δε θ’ αρνηθείς ότι είσαι κλέφτρα, έτσι; Θα ήταν φριχτό. Εγκληματικό. Θα μου στερούσες την ίδια μου την ύπαρξη! (ικετευτικά) Πες μου μικρή μου, αγαπούλα μου, δε θα μου το αρνηθείς, έτσι;
ΚΛΕΦΤΡΑ: (ναζιάρικα) Ποιος ξέρει;
ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Πώς; Τι είναι αυτά που λες; Θα μου αρνιόσουν; Πες μας τι έκλεψες και από πού.
ΚΛΕΦΤΡΑ: (σηκώνεται όρθια και απαντά ξερά) Όχι.
ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Έλα, πες μου, μη γίνεσαι σκληρή…
ΚΛΕΦΤΡΑ: Μη μου μιλάτε στον ενικό!
ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Δεσποινίς… Κυρία… Σας παρακαλώ. (πέφτει στα γόνατα) Σας ικετεύω. Μη μ’ αφήνετε μετέωρο. Τι θα γινόμασταν αν δεν υπήρχαν δικαστές και κλέφτες;

Στο τέλος, η Μαντάμ Ίρμα απευθύνεται στο κοινό μετά την εξαντλητική νύχτα που πέρασε. «Γυρίστε στα σπίτια σας. Σας διαβεβαιώνω ότι εκεί όλα θα είναι ψεύτικα, περισσότερο κι από εδώ ακόμα…» Σβήνει τα τελευταία φώτα.

Κάπου κοντά, ακούγεται ξανά το απειλητικό κροτάλισμα ενός πυροβόλου.

Η ζωή είναι εύθραυστη και μπορεί εύκολα να διαταραχθεί

Η ζωή είναι εύθραυστη και μπορεί εύκολα να διαταραχθεί.

Ασήμαντες μικροενοχλήσεις, μάταιες μερικές φορές, αλλά πάντοτε ενοχλητικές.

Οι πιο μικρές και ασήμαντες είναι και οι πιο έντονες· και όπως τα μικρά γράμματα ενοχλούν και κουράζουν περισσότερο τα μάτια, το ίδιο μας ενοχλούν οι μικροϋποθέσεις.

Πολλά μικρά προβλήματα κάνουν περισσότερο κακό από ένα, όσο μεγάλο κι αν είναι.

Όσο πιο πολλά και ασήμαντα είναι τα προβλήματα του σπιτιού, τόσο πιο έντονα και απροειδοποίητα μας πλήττουν, πιάνοντάς μας εύκολα στον ύπνο.

Δεν είμαι φιλόσοφος, οι δυστυχίες με βαραίνουν ανάλογα με τη σοβαρότητά τους· και η σοβαρότητά τους εξαρτάται εξίσου από τη μορφή και την ουσία τους. Έχω μεγαλύτερη εμπειρία από τους κοινούς ανθρώπους· γι’ αυτό έχω και περισσότερη υπομονή.

Τελικά, αν δεν με πληγώνουν, με ενοχλούν.

Η ζωή είναι εύθραυστη και μπορεί εύκολα να διαταραχθεί.

Από τη στιγμή που έχω στραφεί προς τη θλίψη (“πράγματι κανείς δεν αντιστέκεται στις επιθυμίες του, όταν έχει υποχωρήσει στην πρώτη παρόρμηση” ΣΕΝΕΚΑΣ), όσο βλακώδης κι αν είναι η αιτία που με οδήγησε εκεί, καθοδηγώ τη διάθεσή μου προς αυτή τη κατεύθυνση, κι εκείνη πλέον συντηρείται και ενισχύεται από μόνη της, προσελκύοντας και συσσωρεύοντας το ένα ζήτημα πάνω στο άλλο για να επιδεινώνεται.

“Το νερό που στάλα στάλα τρώει το βράχο” (ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ)

Αυτές οι συνηθισμένες σταλαγματιές με κατατρώνε. Οι συνηθισμένες αντιξοότητες δεν είναι ποτέ χωρίς σημασία. Είναι συνεχείς και ανεπανόρθωτες, κυρίως όταν δημιουργούνται από λεπτομέρειες της διαχείρισης του οίκου, που εμφανίζονται συνεχώς και είναι αναπόφευκτες.

Όταν εξετάζω τις υποθέσεις μου από κάποια απόσταση και συνολικά, βρίσκω, ίσως γιατί δεν τις θυμάμαι με ακρίβεια, ότι μέχρι τώρα έχουν προοδεύσει πέρα από τις προσδοκίες μου και τους υπολογισμούς μου. Μου φαίνεται ότι έχω περισσότερο κέρδος από αυτό που πραγματικά υπάρχει· η επιτυχία τους με ξεγελάει.

Όταν όμως βρίσκομαι μέσα στο πρόβλημα και παρακολουθώ την εξέλιξη όλων των λεπτομερειών,
[“Τότε η ψυχή μας μοιράζεται σε χίλιες έγνοιες” (ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ)]

χίλια πράγματα με κάνουν και να επιθυμώ και να φοβάμαι. Να τα εγκαταλείψω εντελώς μου είναι πολύ εύκολο, να ασχοληθώ με αυτά χωρίς να στεναχωρηθώ, πολύ δύσκολο.

Είναι κρίμα να βρίσκεσαι κάπου όπου εμπλέκεσαι σε ό,τι βλέπεις και το καθετί σε αφορά. Και μου φαίνεται ότι απολαμβάνω με μεγαλύτερη ευχαρίστηση τις χαρές ενός ξένου σπιτιού και τις γεύομαι πιο ξένοιαστα. Ο Διογένης απάντησε, σύμφωνα με τη δική μου άποψη, σε εκείνον που τον ρώτησε ποιο κρασί έβρισκε καλύτερο: “το ξένο”, είπε.

Γιατί όσον αφορά την ιδιαίτερη κλίση μου, ούτε η ευχαρίστηση να κτίζεις, που λένε ότι είναι τόσο ελκυστική, ούτε το κυνήγι, ούτε η κηπουρική, ούτε οι άλλες χαρές κάποιου που έχει αποσυρθεί από τη ζωή, μπορούν να με διασκεδάσουν. Είναι κάτι για το οποίο κακίζω τον εαυτό μου, όπως και για όλες τις άλλες απόψεις που δεν με βολεύουν. Δεν με ενδιαφέρει τόσο να είναι οι απόψεις υγιείς και σοφές, όσο να είναι εύκολες και βολικές για την ζωή, είναι αρκετά αληθινές και υγιείς αν είναι χρήσιμες και ευχάριστες.

Με πεθαίνουν αυτοί που, ακούγοντάς με να διαλαλώ την ανεπάρκειά μου στα θέματα διαχείρισης του σπιτιού, έρχονται και μου ψιθυρίζουν συνεχώς στα αυτιά ότι το κάνω από περιφρόνηση και ότι παραμελώ να μάθω τα εργαλεία του οργώματος, τις εποχές του, τη σειρά του, πως γίνονται τα κρασιά μου, πως γίνεται το μπόλιασμα, το όνομα και το σχήμα των φυτών και των καρπών και πως παρασκευάζονται τα τρόφιμα από τα οποία ζω, το όνομα και την τιμή των υφασμάτων με τα οποία ντύνομαι, γιατί η ψυχή μου ασχολείται με κάποια ανώτερη γνώση.

Αυτό είναι ανοησία και μάλλον βλακεία.

Θα προτιμούσα να ήμουν καλός ιπποκόμος παρά ειδικός της Λογικής.

“Γιατί να μην ασχοληθείς με κάτι χρήσιμο, να πλέκεις καλάθια με λυγαριά ή με ευέλικτα σχοινιά” (ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ)

Φορτώνουμε τη σκέψη μας με γενικότητες και με τις αιτίες και τη συμπεριφορά του σύμπαντος, που και χωρίς εμάς λειτουργεί πολύ καλά, και αφήνουμε πίσω τις υποθέσεις μας και τον Μισέλ, κάτι που μας αφορά πιο άμεσα κι από τον άνθρωπο γενικά.

Κι όμως, μένω στο σπίτι μου συνήθως, τον περισσότερο καιρό, αλλά θα ήθελα να μου αρέσει περισσότερο εκεί παρά αλλού.

” Ας ήταν να ζήσω εκεί τα γειρατειά μου, να τελείωνε εκεί η κούραση
τόσων ταξιδιών σε θάλασσα και σε στεριά και εκείνη
της στρατιωτικής ζωής” (ΟΡΑΤΙΟΣ)

Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρω μέχρι το τέλος.

Θα ήθελα ο πατέρας μου, αντί για κάποιο άλλο μέρος της κληρονομιάς του, να μου είχε κληροδοτήσει αυτή την παθιασμένη αγάπη που είχε στα γεράματά του για την διαχείριση του οίκου του. Ήταν πολύ ευτυχής που μπορούσε να προσαρμόζει τις επιθυμίες του στα μέτρα της οικονομικής του δυνατότητας και να ευχαριστιέται με όσα είχε. Η πολιτική φιλοσοφία μπορεί κάλλιστα να κατηγορήσει τη μετριότητα και τη στειρότητα της ασχολίας μου, ποσώς με ενδιαφέρει, αρκεί μια φορά να το απολαύσω, όπως εκείνος.

Είμαι της άποψης ότι η πιο αξιοπρεπής ασχολία είναι να υπηρετείς τα κοινά και να είσαι χρήσιμος σε πολλούς.

“Τους καρπούς της διάνοιας, της αρετής και κάθε χαρίσματος, τους απολαμβάνουμε καλύτερα όταν τους μοιραζόμαστε με τον συνάνθρωπό μας”.

Όσον αφορά εμένα, το αποφεύγω, εν μέρει λόγω συνείδησης (γιατί, όπως το βλέπω το βάρος παρόμοιων ασχολιών, βλέπω επίσης και πόσο λίγα μέσα διαθέτω για να ανταποκριθώ· ο Πλάτωνας, αν και αρχιμάστορας σε κάθε θέμα πολιτικής διακυβέρνησης, το απέφευγε συνεχώς), εν μέρει λόγω τεμπελιάς.

Αρκούμαι στο να χαίρομαι τον κόσμο χωρίς να εμπλέκομαι στα κοινά με ζήλο, να ζω μια ζωή απλά αποδεκτή, που να μην βαραίνει ούτε εμένα ούτε άλλον.

Οι νόμοι του Σόλωνα

Οι νόμοι του Σόλωνα θεωρούνται άριστοι. Π.χ.: Όποιος αδιαφορεί για τη διατροφή των γονιών του, να χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα· το ίδιο και όποιος κατασπαταλάει την πατρική του περιουσία. Επίσης: Τον άνθρωπο που δεν εργάζεται, να μπορεί ο καθένας, αν το θέλει, να τον καταγγείλει. Ο Λυσίας, πάντως, στον λόγο του εναντίον του Νικίδη, λέει ότι αυτός ήταν νόμος του Δράκοντα, ενώ ο Σόλωνας όρισε να μην έχει το δικαίωμα να μιλάει από το βήμα της συνέλευσης του λαού όποιος πρόσφερε για ασέλγεια το σώμα του. Μείωσε, επίσης, τα βραβεία των αθλητών που διακρίνονταν στους αγώνες: για τον Ολυμπιονίκη όρισε πεντακόσιες δραχμές, για τον Ισθμιονίκη εκατό, και το ανάλογο για όλες τις άλλες περιπτώσεις· η εξήγησή του ήταν ότι δεν είναι καθόλου ωραίο να αυξάνονται τα βραβεία αυτών των ανθρώπων, αλλά μόνο εκείνων που πέθαναν στον πόλεμο, που τα παιδιά τους έπρεπε, επίσης, να συντηρούνται και να μορφώνονται με έξοδα της πόλης.

[1.56] Το αποτέλεσμα ήταν ότι πολλοί φιλοτιμούνταν πια να διακριθούν στον πόλεμο, όπως διακρίθηκαν ο Πολύζηλος, ο Κυνέγειρος, ο Καλλίμαχος και, γενικά, όλοι οι Μαραθωνομάχοι· και ακόμη όπως ήταν ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτονας, ο Μιλτιάδης και χιλιάδες άλλοι. Αντίθετα, οι αθλητές και τον καιρό που ασκούνται κοστίζουν πολύ, και όταν νικήσουν, είναι μια σκέτη καταστροφή, και το στεφάνι της νίκης το παίρνουν μάλλον σε βάρος της πατρίδας τους παρά σε βάρος των αντιπάλων τους, και όταν γεράσουν, τότε, κατά τον Ευριπίδη, είναι πια τριμμένα πανωφόρια που έχασαν το χνούδι τους. Αυτό ο Σόλωνας το κατάλαβε πολύ καλά, και γι᾽ αυτό τους είχε σε μικρή εκτίμηση. Πολύ ωραίο ήταν και το άλλο: Ο κηδεμόνας να μη συζεί με τη μητέρα των ορφανών, ούτε να γίνεται κηδεμόνας ο άνθρωπος στον οποίον πρόκειται να περιέλθει η περιουσία των ορφανών ύστερα από τον θάνατό τους.

[1.57] Και το άλλο επίσης: Αυτός που χαράζει δαχτυλιδόπετρες να μην επιτρέπεται να κρατάει το αποτύπωμα του δαχτυλιδιού που πούλησε. Επίσης: Αν κάποιος βγάλει το μάτι ενός μονόφθαλμου ανθρώπου, η τιμωρία του να είναι να του αφαιρεθούν και τα δύο του μάτια. Μη «σηκώνεις» χρήματα που δεν τα κατέθεσες ο ίδιος· αλλιώς η τιμωρία να είναι ο θάνατος. Άρχοντας που βρέθηκε μεθυσμένος να τιμωρείται με θάνατο.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

13.1. Αρχαιότητα και γλυπτική

Το ενδιαφέρον των πρωτοποριών για τις αρχαϊκές φόρμες κατευθύνεται από δύο αμφιταλαντευόμενες τάσεις: κινητικότητα και σταθερότητα, καινοτομία και παράδοση. Στην αντιακαδημαϊκή στάση στηρίζουν την πολιτισμική ανανέωση. Η αποδοχή της αρχαϊκής τέχνης βιώνεται σαν επανασύνδεση με τις αρχέγονες, μυθικές ρίζες και καταβολές του πολιτισμού και συγχρόνως σαν προβολή και πρόταση μιας νέας ριζοσπαστικής αρχής. Οι έννοιες της καταγωγής και του πρωτόγονου ήταν θέμα ιδιαίτερα αγαπητό στον πρώιμο μοντερνισμό. Βασικό προτέρημα της αρχαϊκής γλυπτικής, αλλά και της κυκλαδικής τέχνης ήταν η απλότητα. Το θέμα της γυναίκας, ως Μεγάλης Μητέρας, μετατρέπεται σε αρχετυπικό σύμβολο που συνδέεται με τη συνέχιση της ζωής. Η Γυναίκα-αγγείο του Ροντέν, ή η Γυναίκα-αγγείο του Αλεξάντερ Αρχιπένκο (1887-1964) ή πολυάριθμα έργα του Πικάσο με ανάλογο περιεχόμενο μαρτυρούν το ενδιαφέρον για το θέμα. Την ομορφιά των αρχαίων αγγείων (κυρίως των αρχαϊκών) αναγνωρίζει το 1934 στο μανιφέστο της η Ένωση Μοντέρνων Καλλιτεχνών (Union des Artistes Modernes), την οποία υπογράφουν μεταξύ άλλων οι Λε Κορμπυζιέ, Οζανφάν κ.ά.

Ο ταύρος - η αρπαγή της Ευρώπης, η σπείρα, ο Λαβύρινθος συναντώνται συχνά σε έργα μοντέρνων καλλιτεχνών, όπως οι Ματίς, Πικάσο, Μπρανκούζι, Λε Κορμπυζιέ κ.ά. Στις αρχές του 20ού αιώνα ιδιαίτερα οι γλύπτες δίνουν όλο και περισσότερη σημασία στην επεξεργασία των φυσικών υλικών, ένα είδος αντίδρασης στη βιομηχανοποίηση της σύγχρονης ζωής. Η ακαδημαϊκή παράδοση αντικαθίσταται από την τάση για επιστροφή στη φύση, με την «πίστη» στο υλικό, στην απευθείας λάξευση (taille directe, direct carving), δηλαδή χωρίς τη μεσολάβηση προπαρασκευαστικών προπλασμάτων. Ο διάλογος ανάμεσα στη μορφή και στις φυσικές ιδιότητες του υλικού είναι προφανής π.χ. στο Μικρό πτηνό του Μπρανκούζι, ή στα ξύλινα γλυπτά του Μουρ. Ο Μοντιλιάνι παρατηρεί ότι ο Μπρανκούζι απελευθέρωσε τη γλυπτική από την κρίση στην οποία την είχε βυθίσει ο Ροντέν εξαιτίας της χρήσης μεγάλης ποσότητας πηλού και πολλής «λάσπης». Εκτός από την προσοχή στις χαρακτηριστικές ιδιότητες του πρωτογενούς υλικού, το αρχικό κομμάτι της πέτρας ή του ξύλου έπρεπε να παραμείνει «αναγνωρίσιμο», να δημιουργεί την αίσθηση ότι το γλυπτό προϋπήρχε στην ύλη από την οποία προήλθε. Έτσι προτιμούν θέματα που ευνοούν συμπαγείς όγκους, έννοιες που σχετίζονται με το αρχέτυπο, ενότητα-ολότητα, σταθερότητα και ογκομετρικό βάρος (βλ. π.χ. το Φιλί του Μπρανκούζι (1907-1908). Τα θέματα αυτά παραπέμπουν άμεσα σε έργα της πρώιμης Αρχαιότητας. Το θέμα επίσης του torso, που είχε κερδίσει την προτίμηση του Ροντέν, θα αποκτήσει σημαντική θέση στη γλυπτική του Πικάσο, του Ματίς και του Μπρανκούζι.

Ο Κονσταντίν Μπρανκούζι (1876-1957) εκτιμούσε την αρχαϊκή τέχνη, όπως και ο φίλος του Αμεντέο Μοντιλιάνι. Οι αναφορές του Μπρανκούζι στην Αρχαιότητα δεν είναι θεματικές, αλλά αφορούν κυρίως τον τρόπο χρήσης του υλικού, τον τρόπο που το δουλεύει, τη στίλβωση, την απλότητα, τις σειρές γυναικείων κορμών, την επιπεδότητα. Στο σχέδιο του Μπρανκούζι Ζευγάρι (1916-1920), υπάρχει μια ενδιαφέρουσα σχέση με την κόρη της Ακρόπολης 671 (520 π.Χ.). Παραβάλλοντας την κόρη με το σχέδιο, οι δύο κύκλοι στο στρογγυλό πάνω τμήμα της μορφής του Μπρανκούζι μπορούν να διαβαστούν είτε ως μίμηση, είτε ως αφαίρεση. Ο Πίτερ Νίγκοου (Peter Neagoe), παλιός φίλος του Μπρανκούζι, μας πληροφορεί ότι επισκεπτόταν συχνά τα αρχαϊκά γλυπτά στα μουσεία και τα θαύμαζε για την απλότητα και τις καθαρές φόρμες τους. Αναρωτιόταν πώς θα μπορούσε να μεταφράσει τη δύναμη αυτών των καθαρών μορφών με ένα σύγχρονο τρόπο. Ο Νίγκοου σημειώνει επίσης το ενδιαφέρον του Μοντιλιάνι για τα ελληνικά αρχαϊκά γλυπτά την εποχή που συνεργάζονταν με τον Μπρανκούζι το 1909. Ο τελευταίος μάλιστα έφτιαξε ένα έργο Κεφαλή αρχαίας, που θυμίζει την κεφαλή της Ήρας της Ολυμπίας (περ. 600 π.Χ.).

Στη μοντέρνα τέχνη οι αρχαϊκές μορφές προσεγγίζονται με δύο τρόπους: είτε σαν μια τυπική ομοιότητα μαζί με μια κριτική διάθεση απέναντι στο αρχαϊκό στοιχείο, είτε σαν μια απλή συνειρμική αναφορά. Ο Μπρανκούζι στην Αρχή του κόσμου (περ. 1920) θέλει να βασίζεται στις ρίζες. Θέλει τα έργα του να είναι μοντέρνα ισοδύναμα αρχαϊκών εικόνων. Ο Πικάσο στην Ταυροκεφαλή, έργο του 1942 (χρησιμοποιεί μια δερμάτινη σέλα ποδηλάτου για την κεφαλή του ταύρου με την τεχνική bricolage-συναρμολόγηση) ειρωνεύεται με παιχνιδιάρικη διάθεση και εκφρά­ζει την αβεβαιότητα του σύγχρονου πολιτισμού, μπροστά σε διάφορες μεταπλάσεις και προσεγγίσεις των αρχαίων προτύπων.

Ο Χένρι Μουρ (1898-1986), ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες του 20ού αιώνα, γοητεύθηκε από την κυκλαδική πλαστική, από την απλότητα, την αναγωγή στο στοιχειώδες, την ευαισθησία, τις λεπιδόμορφες επιφάνειες, τα καθαρά περιγράμματα, την απευθείας λάξευση, έννοιες κλειδιά της πλαστικής μορφής, αναγνωρίσιμες στα κυκλαδικά ειδώλια, με ισχύ πέρα από συγκεκριμένες ιστορικές ή πολιτισμικές περιόδους. Ο Μουρ που ενδιαφέρεται για μια σύγχρονη παράδοση γλυπτικής ερεύνησε εκείνες τις μορφές που ο 19ος αιώνας είχε κατατάξει στην «πρωτόγονη» τέχνη. Στο Παρίσι και στο Λονδίνο είχε επισκεφθεί μουσεία με έργα αρχαίων πολιτισμών της ανατολικής Μεσογείου, τους οποίους μελετούσε και από βιβλία (sculptor doctus). «Αγαπώ και θαυμάζω την κυκλαδική τέχνη», έλεγε. «Είμαι σίγουρος ότι το γνωστό κυκλαδικό κεφάλι στο Λούβρο επηρέασε τον Μπρανκούζι να δημιουργήσει ένα συγγενικό γλυπτό, την ωοειδή μορφή που ονομάζει Αρχή του κόσμου». Το 1969, όταν τον ρώτησαν αν ήθελε να εκθέσει στο Βρετανικό Μουσείο ορισμένα από τα γλυπτά του δίπλα στα κυκλαδικά, ενθουσιάστηκε: «γιατί μια τέτοια σύγκριση θα μπορούσε να αναδείξει κοινές και θεμελιώδεις παραμέτρους που εξακολουθούν να ισχύουν στη γλυπτική και ότι υπάρχει συνέχεια ιδεών και τρόπου έκφρασής τους». Πράγματι, δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς την επίδραση του κυκλαδικού «αρπιστή της Κέρου» στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας στην Καθιστή μορφή του Μουρ του 1930.

Και ενώ η κυκλαδική τέχνη γοητεύει τους Μουρ, Τζιακομέτι (1901-1966) και Μπάρμπαρα Χέπγουορθ (1903-1975), ο Αριστίντ Μαγιόλ (1861-1944), στις αρχές του 20ού αιώνα παραμένει στον κλασικισμό με τις μνημειακές γυναικείες γυμνές μορφές του, που κοσμούν κεντρικά σημεία σε πλατείες και πάρκα του Παρισιού, μεταφέροντας τον θαυμασμό του για την αρχαία γλυπτική, όπως τη γνώρισε σε ένα ταξίδι του στην Ολυμπία και τους Δελφούς.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΤΕΧΝΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

ΑΡΙΣΤ Ρητ 1389b13–1390b13

(ΑΡΙΣΤ Ρητ 1388b31–1390b13: Τα ἤθη που προσιδιάζουν στους ανθρώπους κάθε ηλικιακής ομάδας) 

Ο χαρακτήρας των ηλικιωμένων – Ο χαρακτήρας των ανθρώπων της ώριμης ηλικίας

Τὸ μὲν οὖν τῶν νέων τοιοῦτόν ἐστιν ἦθος, οἱ δὲ πρεσβύ-
τεροι καὶ παρηκμακότες σχεδὸν ἐκ τῶν ἐναντίων τούτοις τὰ
(15) πλεῖστα ἔχουσιν ἤθη· διὰ γὰρ τὸ πολλὰ ἔτη βεβιωκέναι καὶ
πλείω ἐξηπατῆσθαι καὶ ἐξημαρτηκέναι, καὶ τὰ πλείω φαῦλα
εἶναι τῶν πραγμάτων, οὔτε διαβεβαιοῦνται οὐδέν, ἧττόν τε
ἄγανται πάντα ἢ δεῖ. καὶ οἴονται, ἴσασι δ’ οὐδέν. καὶ ἀμφι-
δοξοῦντες προστιθέασιν ἀεὶ τὸ ἴσως καὶ τάχα, καὶ πάντα
(20) λέγουσιν οὕτως, παγίως δ’ οὐδέν. καὶ κακοήθεις εἰσίν· ἔστι
γὰρ κακοήθεια τὸ ἐπὶ τὸ χεῖρον ὑπολαμβάνειν πάντα. ἔτι δὲ
καχύποπτοί εἰσι διὰ τὴν ἀπιστίαν, ἄπιστοι δὲ δι’ ἐμπειρίαν.
καὶ οὔτε φιλοῦσιν σφόδρα οὔτε μισοῦσι διὰ ταῦτα, ἀλλὰ κατὰ
τὴν Βίαντος ὑποθήκην καὶ φιλοῦσιν ὡς μισήσοντες καὶ μισοῦ-
(25) σιν ὡς φιλήσοντες. καὶ μικρόψυχοι διὰ τὸ τεταπεινῶσθαι
ὑπὸ τοῦ βίου· οὐδενὸς γὰρ μεγάλου οὐδὲ περιττοῦ ἀλλὰ τῶν
πρὸς τὸν βίον ἐπιθυμοῦσι. καὶ ἀνελεύθεροι· ἓν γάρ τι τῶν
ἀναγκαίων ἡ οὐσία, ἅμα δὲ καὶ διὰ τὴν ἐμπειρίαν ἴσασιν ὡς
χαλεπὸν τὸ κτήσασθαι καὶ ῥᾴδιον τὸ ἀποβαλεῖν. καὶ δειλοὶ
(30) καὶ πάντα προφοβητικοί· ἐναντίως γὰρ διάκεινται τοῖς νέοις·
κατεψυγμένοι γάρ εἰσιν, οἱ δὲ θερμοί, ὥστε προωδοπεποίηκε
τὸ γῆρας τῇ δειλίᾳ· καὶ γὰρ ὁ φόβος κατάψυξίς τίς ἐστιν. καὶ
φιλόζωοι, καὶ μᾶλλον ἐπὶ τῇ τελευταίᾳ ἡμέρᾳ διὰ τὸ τοῦ
ἀπόντος εἶναι τὴν ἐπιθυμίαν, καὶ οὗ ἐνδεεῖς, τούτου
(35) μάλιστα ἐπιθυμεῖν. καὶ φίλαυτοι μᾶλλον ἢ δεῖ· μικροψυχία
γάρ τις καὶ αὕτη. καὶ πρὸς τὸ συμφέρον ζῶσιν, ἀλλ’ οὐ πρὸς
τὸ καλόν, μᾶλλον ἢ δεῖ, διὰ τὸ φίλαυτοι εἶναι· τὸ μὲν γὰρ
[1390a] συμφέρον αὐτῷ ἀγαθόν ἐστι, τὸ δὲ καλὸν ἁπλῶς. καὶ ἀν-
αίσχυντοι μᾶλλον ἢ αἰσχυντηλοί· διὰ γὰρ τὸ μὴ φροντίζειν
ὁμοίως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ συμφέροντος ὀλιγωροῦσι τοῦ δοκεῖν.
καὶ δυσέλπιδες διὰ τὴν ἐμπειρίαν (τὰ γὰρ πλείω τῶν γιγνο-
(5) μένων φαῦλά ἐστιν· ἀποβαίνει γὰρ τὰ πολλὰ ἐπὶ τὸ χεῖρον),
καὶ ἔτι διὰ τὴν δειλίαν. καὶ ζῶσι τῇ μνήμῃ μᾶλλον ἢ τῇ
ἐλπίδι· τοῦ γὰρ βίου τὸ μὲν λοιπὸν ὀλίγον τὸ δὲ παρεληλυθὸς
πολύ, ἔστι δὲ ἡ μὲν ἐλπὶς τοῦ μέλλοντος ἡ δὲ μνήμη τῶν
παροιχομένων· ὅπερ αἴτιον καὶ τῆς ἀδολεσχίας αὐτοῖς·
(10) διατελοῦσι γὰρ τὰ γενόμενα λέγοντες· ἀναμιμνησκόμενοι γὰρ
ἥδονται. καὶ οἱ θυμοὶ ὀξεῖς μὲν ἀσθενεῖς δέ εἰσιν, καὶ αἱ ἐπι-
θυμίαι αἱ μὲν ἐκλελοίπασιν αἱ δὲ ἀσθενεῖς εἰσιν, ὥστε οὔτ’
ἐπιθυμητικοὶ οὔτε πρακτικοὶ κατὰ τὰς ἐπιθυμίας, ἀλλὰ κατὰ
τὸ κέρδος· διὸ σωφρονικοὶ φαίνονται οἱ τηλικοῦτοι· αἵ τε γὰρ
(15) ἐπιθυμίαι ἀνείκασι καὶ δουλεύουσι τῷ κέρδει. καὶ μᾶλλον
ζῶσι κατὰ λογισμὸν ἢ κατὰ τὸ ἦθος· ὁ μὲν γὰρ λογισμὸς τοῦ
συμφέροντος τὸ δ’ ἦθος τῆς ἀρετῆς ἐστιν. καὶ τἀδικήματα
ἀδικοῦσιν εἰς κακουργίαν, οὐκ εἰς ὕβριν. ἐλεητικοὶ δὲ καὶ οἱ
γέροντές εἰσιν, ἀλλ’ οὐ διὰ ταὐτὰ τοῖς νέοις· οἱ μὲν γὰρ διὰ
(20) φιλανθρωπίαν, οἱ δὲ δι’ ἀσθένειαν· πάντα γὰρ οἴονται ἐγγὺς
εἶναι αὑτοῖς παθεῖν, τοῦτο δ’ ἦν ἐλεητικόν· ὅθεν ὀδυρτικοί
εἰσι, καὶ οὐκ εὐτράπελοι οὐδὲ φιλογέλοιοι· ἐναντίον γὰρ τὸ
ὀδυρτικὸν τῷ φιλογέλωτι.

τῶν μὲν οὖν νέων καὶ τῶν πρεσβυτέρων τὰ ἤθη τοιαῦτα,
(25) ὥστ’ ἐπεὶ ἀποδέχονται πάντες τοὺς τῷ σφετέρῳ ἤθει
λεγομένους λόγους καὶ τοὺς ὁμοίους, οὐκ ἄδηλον πῶς χρώμενοι
τοῖς λόγοις τοιοῦτοι φανοῦνται καὶ αὐτοὶ καὶ οἱ λόγοι.

Οἱ δ’ ἀκμάζοντες φανερὸν ὅτι μεταξὺ τούτων τὸ ἦθος ἔσον-
ται ἑκατέρων, ἀφαιροῦντες τὴν ὑπερβολήν, καὶ οὔτε σφόδρα
(30) θαρροῦντες (θρασύτης γὰρ τὸ τοιοῦτον) οὔτε λίαν φοβούμενοι,
καλῶς δὲ πρὸς ἄμφω ἔχοντες, οὔτε πᾶσι πιστεύοντες οὔτε
πᾶσιν ἀπιστοῦντες, ἀλλὰ κατὰ τὸ ἀληθὲς κρίνοντες μᾶλλον,
καὶ οὔτε πρὸς τὸ καλὸν ζῶντες μόνον οὔτε πρὸς τὸ συμφέρον
[1390b] ἀλλὰ πρὸς ἄμφω, καὶ οὔτε πρὸς φειδὼ οὔτε πρὸς ἀσωτίαν
ἀλλὰ πρὸς τὸ ἁρμόττον, ὁμοίως δὲ καὶ πρὸς θυμὸν καὶ πρὸς
ἐπιθυμίαν, καὶ σώφρονες μετ’ ἀνδρείας καὶ ἀνδρεῖοι μετὰ
σωφροσύνης. ἐν γὰρ τοῖς νέοις καὶ τοῖς γέρουσι διῄρηται
(5) ταῦτα· εἰσὶν γὰρ οἱ μὲν νέοι ἀνδρεῖοι καὶ ἀκόλαστοι, οἱ δὲ
πρεσβύτεροι σώφρονες καὶ δειλοί. ὡς δὲ καθόλου εἰπεῖν,
ὅσα μὲν διῄρηνται ἡ νεότης καὶ τὸ γῆρας τῶν ὠφελίμων,
ταῦτα ἄμφω ἔχουσιν, ὅσα δὲ ὑπερβάλλουσιν ἢ ἐλλείπουσιν,
τούτων τὸ μέτριον καὶ τὸ ἁρμόττον. ἀκμάζει δὲ τὸ μὲν σῶμα
(10) ἀπὸ τῶν τριάκοντα ἐτῶν μέχρι τῶν πέντε καὶ τριάκοντα, ἡ δὲ
ψυχὴ περὶ τὰ ἑνὸς δεῖν πεντήκοντα.

περὶ μὲν οὖν νεότητος καὶ γήρως καὶ ἀκμῆς, ποίων ἠθῶν
ἕκαστόν ἐστιν, εἰρήσθω τοσαῦτα.

***

Τέτοιος λοιπόν είναι ο χαρακτήρας των νέων. Οι ηλικιωμένοι, από την άλλη, αυτοί δηλαδή που έχουν περάσει την ηλικία της ωριμότητας, έχουν τα περισσότερα σχεδόν από τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα τους αντίθετα με τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα των νέων. (15) Καθώς, πράγματι, έχουν ζήσει πολλά χρόνια, καθώς ―επομένως― έχουν πέσει περισσότερες φορές θύματα απάτης και έχουν σφάλει περισσότερες φορές, τέλος καθώς τα περισσότερα πράγματα δεν είναι και τόσο καλά, όχι μόνο δεν βεβαιώνουν οτιδήποτε με σιγουριά, αλλά και ό,τι βεβαιώνουν, το βεβαιώνουν με πολύ λιγότερη από την απαιτούμενη σιγουριά. Και πάντοτε «νομίζουν», ποτέ δεν «ξέρουν», και σε περίπτωση αμφιβολιών προσθέτουν πάντοτε ένα «ίσως» ή ένα «μπορεί»: (20) οι εκφράσεις τους είναι πάντοτε αυτού του τύπου και για τίποτε δεν εκφράζονται δίχως επιφυλάξεις. Τους διακρίνει, επίσης, μια «κακοήθεια» ― γιατί είναι, βέβαια, «κακοήθεια» να δίνεις σε όλα τη χειρότερη ερμηνεία. Λόγω της δυσπιστίας που τους διακρίνει είναι και καχύποπτοι ― δύσπιστοι, βέβαια, είναι λόγω της πείρας που απέκτησαν. Για τους λόγους αυτούς ούτε αγαπούν ούτε μισούν σφοδρά, αλλά ―ακολουθώντας τη συμβουλή του Βίαντα― αγαπούν σαν να πρόκειται κάποια στιγμή στο μέλλον να μισήσουν και μισούν σαν να πρόκειται κάποια στιγμή στο μέλλον να αγαπήσουν. (25) Είναι επίσης μικρόψυχοι, γιατί η ζωή τούς έχει ταπεινώσει: δεν ζητούν για τον εαυτό τους τίποτε το μεγάλο, τίποτε το έξω από τα συνήθη, παρά μόνο ό,τι είναι απαραίτητο για τη ζωή. Είναι επίσης φιλοχρήματοι και τσιγκούνηδες, πρώτον γιατί η περιουσία είναι ένα από τα απαραίτητα για τη ζωή πράγματα, και δεύτερον γιατί από την πείρα τους γνωρίζουν ότι είναι δύσκολο πράγμα η απόκτηση περιουσίας και ότι είναι εύκολο το χάσιμό της. (30) Είναι επίσης δειλοί και φοβούνται κάθε είδους κακό εκ των προτέρων· ο λόγος είναι ότι η γενικότερη κατάστασή τους είναι αντίθετη με την κατάσταση των νέων: οι ηλικιωμένοι είναι κρύοι παγωμένοι, ενώ οι νέοι είναι θερμοί· τα γηρατειά, επομένως, είναι που άνοιξαν το δρόμο για τη δειλία· γιατί ο φόβος είναι ένα είδος παγώματος. Δείχνουν επίσης υπερβολική αγάπη για τη ζωή (ιδίως στις τελευταίες τους μέρες)· γιατί η επιθυμία αναφέρεται πάντοτε σ' αυτό που δεν έχουμε και γιατί αυτό που επιθυμούμε είναι κατά κύριο λόγο αυτό που μας λείπει. (35) Είναι, επίσης, φίλαυτοι περισσότερο από ό,τι πρέπει ― είναι και αυτό ένα είδος μικροψυχίας. Ζουν, περισσότερο από ό,τι πρέπει, για το συμφέρον τους παρά για το ωραίο ― ακριβώς γιατί είναι φίλαυτοι· [1390a] γιατί το συμφέρον είναι καλό για το επιμέρους άτομο, ενώ το ωραίο είναι ένα απόλυτο αγαθό. Και είναι μάλλον αναίσχυντοι παρά ντροπαλοί· γιατί καθώς δεν νοιάζονται για το ωραίο στον βαθμό που νοιάζονται για το συμφέρον, αδιαφορούν για την εντύπωση που δημιουργούν στους άλλους για το άτομό τους. Λόγω της πείρας τους από τη ζωή, περιμένουν πάντοτε το χειρότερο (γιατί τα περισσότερα από τα πράγματα που συμβαίνουν δεν είναι και τόσο καλά (5) ― τις πιο πολλές φορές η έκβασή τους είναι προς το χειρότερο) ― μαζί όμως και λόγω της δειλίας τους. Ζουν πιο πολύ με τη μνήμη παρά με την ελπίδα· γιατί η ζωή που τους μένει να ζήσουν είναι λίγη, ενώ αυτή που πέρασε είναι πολλή, και βέβαια η ελπίδα σχετίζεται με το μέλλον, ενώ η μνήμη με τα περασμένα· εδώ ακριβώς βρίσκεται και η αιτία της φλυαρίας τους· (10) δεν σταματούν, πράγματι, να μιλούν για τα παλιά γιατί η ανάμνηση τους προκαλεί ευχαρίστηση. Τα ξεσπάσματα του θυμού τους είναι βίαια, όμως ασθενικά. Από τις επιθυμίες άλλες έχουν πια λείψει τελείως και άλλες είναι αδύναμες, με αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι είτε να μην έχουν επιθυμίες είτε να μη μπορούν να ενεργήσουν κατά τις επιθυμίες τους παρά μόνο για κέρδος· αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι αυτής της ηλικίας μοιάζουν μετριοπαθείς και νηφάλιοι· (15) γιατί από τη μια οι επιθυμίες τους έχουν χάσει την έντασή τους και από την άλλη είναι δούλοι του κέρδους. Τη ζωή τους τη ρυθμίζει πιο πολύ ο υπολογισμός παρά οι κανόνες του ηθικού χαρακτήρα: ο υπολογισμός σχετίζεται με το συμφέρον, ενώ ο ηθικός χαρακτήρας με την αρετή. Οι αδικίες που κάνουν έχουν σχέση με τη διάθεσή τους να κάνουν κακό, όχι με τη διάθεσή τους να προσβάλουν. Οίκτο αισθάνονται και οι γέροι, όχι όμως για τους ίδιους λόγους με τους νέους: οι νέοι αισθάνονται οίκτο από αγάπη για τον άνθρωπο, (20) οι γέροι από αδυναμία· γιατί οι γέροι πιστεύουν πως η πιθανότητα να πάθουν όλα τα κακά βρίσκεται κοντά τους ― αυτό δεν λέγαμε πως είναι το να αισθάνεται κανείς οίκτο; Γι\ αυτό και είναι μεμψίμοιροι και δεν τους αρέσουν ούτε οι αστεϊσμοί ούτε τα γέλια γιατί το να είναι κανείς μεμψίμοιρος είναι το αντίθετο του να του αρέσουν τα γέλια.

Αυτά είναι λοιπόν τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα των νέων και των ηλικιωμένων. (25) Αποτέλεσμα: Δεδομένου ότι όλοι οι άνθρωποι ακούν ευχαρίστως λόγους που αντιστοιχούν στον δικό τους χαρακτήρα, λόγους που τον αποδίδουν με απόλυτη ακρίβεια, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πώς θα μπορούν οι ρήτορες να προσδίδουν με τον λόγο τους αυτού του είδους την εικόνα και στον ίδιο τον εαυτό τους και στα λόγια τους.

Είναι φανερό ότι οι άνθρωποι της ώριμης ηλικίας θα βρίσκονται, από την πλευρά του χαρακτήρα τους, ανάμεσα στις δύο άλλες κατηγορίες, απομακρύνοντας ό,τι είναι υπερβολικό στην καθεμιά τους. (30) Άρα: ούτε υπερβολικά θαρραλέοι είναι (γιατί αυτό καταντάει αποκοτιά) ούτε υπερβολικά δειλοί, αλλά κρατούν μια σωστή στάση ανάμεσα στις δύο αυτές ιδιότητες· δεν δείχνουν εμπιστοσύνη σε όλους ούτε δυσπιστούν σε όλους, αλλά κρίνουν μάλλον με κριτήριο τα ίδια τα πράγματα· δεν ρυθμίζουν τη ζωή τους με βάση μόνο το ωραίο ούτε με βάση μόνο το συμφέρον, [1390b] αλλά με βάση και τα δύο αυτά· δεν ζουν ούτε φειδωλά ούτε σπάταλα, αλλά ακολουθώντας το σωστό μέτρο· ίδια είναι η στάση τους και απέναντι στις παρορμήσεις και τις επιθυμίες· συνδυάζουν τη φρόνηση με το θάρρος και το θάρρος με τη φρόνηση ― στους νέους και στους γέρους οι ιδιότητες αυτές παρουσιάζονται χωρισμένες: (5) οι νέοι είναι θαρραλέοι και ασυγκράτητοι, οι γέροι συγκρατημένοι και δειλοί. Γενικά, όλες τις ωφέλιμες ιδιότητες που η νεανική και η γεροντική ηλικία τις έχουν μοιρασμένες μεταξύ τους, αυτές οι άνθρωποι της ώριμης ηλικίας τις έχουν ενωμένες στο πρόσωπό τους· σε όσες, πάλι, εκείνοι παρουσιάζουν υπερβολή ή έλλειψη, αυτοί τις έχουν στο σωστό μέτρο: σ' αυτό που ταιριάζει στους ανθρώπους. Η ακμή του ανθρώπινου σώματος τοποθετείται (10) από τα τριάντα ως τα τριανταπέντε χρόνια, ενώ της ψυχής γύρω στα σαρανταεννιά χρόνια.

Για τη νεανική λοιπόν ηλικία, για τη γεροντική και για την ώριμη, για το είδος του χαρακτήρα που προσιδιάζει στην καθεμιά τους, ας θεωρηθούν αρκετά αυτά που είπαμε.