ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (605-641)

605 ΑΙ. ξυνδεῖτε ταχέως τουτονὶ τὸν κυνοκλόπον,
ἵνα δῷ δίκην· ἁνύετον. ΔΙ. ἥκει τῳ κακόν.
ΞΑ. οὐκ ἐς κόρακας; μὴ πρόσιτον. ΑΙ. εἶἑν, καὶ μάχει;
ὁ Διτύλας χὠ Σκεβλύας χὠ Παρδόκας,
χωρεῖτε δευρὶ καὶ μάχεσθε τουτῳί.
610 ΔΙ. εἶτ᾽ οὐχὶ δεινὰ ταῦτα, τύπτειν τουτονὶ
κλέπτοντα πρὸς τἀλλότρια; ΑΙ. μἀλλ᾽ ὑπερφυᾶ.
ΔΙ. σχέτλια μὲν οὖν καὶ δεινά. ΞΑ. καὶ μὴν νὴ Δία,
εἰ πώποτ᾽ ἦλθον δεῦρ᾽, ἐθέλω τεθνηκέναι,
ἢ ᾽κλεψα τῶν σῶν ἄξιόν τι καὶ τριχός.
615 καί σοι ποήσω πρᾶγμα γενναῖον πάνυ·
βασάνιζε γὰρ τὸν παῖδα τουτονὶ λαβών,
κἄν ποτέ μ᾽ ἕλῃς ἀδικοῦντ᾽, ἀπόκτεινόν μ᾽ ἄγων.
ΑΙ. καὶ πῶς βασανίσω; ΞΑ. πάντα τρόπον· ἐν κλίμακι
δήσας, κρεμάσας, ὑστριχίδι μαστιγῶν, δέρων,
620 στρεβλῶν, ἔτι δ᾽ εἰς τὰς ῥῖνας ὄξος ἐγχέων,
πλίνθους ἐπιτιθείς, πάντα τἄλλα, πλὴν πράσῳ
μὴ τύπτε τοῦτον μηδὲ γητείῳ νέῳ.
ΑΙ. δίκαιος ὁ λόγος· κἄν τι πηρώσω γέ σοι
τὸν παῖδα τύπτων, τἀργύριόν σοι κείσεται.
625 ΞΑ. μὴ δῆτ᾽ ἔμοιγ᾽. οὕτω δὲ βασάνιζ᾽ ἀπαγαγών.
ΑΙ. αὐτοῦ μὲν οὖν, ἵνα σοι κατ᾽ ὀφθαλμοὺς λέγῃ.
κατάθου σὺ τὰ σκεύη ταχέως, χὤπως ἐρεῖς
ἐνταῦθα μηδὲν ψεῦδος. ΔΙ. ἀγορεύω τινὶ
ἐμὲ μὴ βασανίζειν ἀθάνατον ὄντ᾽· εἰ δὲ μή,
630 αὐτὸς σεαυτὸν αἰτιῶ. ΑΙ. λέγεις δὲ τί;
ΔΙ. ἀθάνατος εἶναί φημι, Διόνυσος Διός,
τοῦτον δὲ δοῦλον. ΑΙ. ταῦτ᾽ ἀκούεις; ΞΑ. φήμ᾽ ἐγώ.
καὶ πολύ γε μᾶλλόν ἐστι μαστιγωτέος·
εἴπερ θεὸς γάρ ἐστιν, οὐκ αἰσθήσεται.
635 ΔΙ. τί δῆτ᾽, ἐπειδὴ καὶ σὺ φῂς εἶναι θεός,
οὐ καὶ σὺ τύπτει τὰς ἴσας πληγὰς ἐμοί;
ΞΑ. δίκαιος ὁ λόγος· χὠπότερόν γ᾽ ἂν νῷν ἴδῃς
κλαύσαντα πρότερον ἢ προτιμήσαντά τι
τυπτόμενον, εἶναι τοῦτον ἡγοῦ μὴ θεόν.
640 ΑΙ. οὐκ ἔσθ᾽ ὅπως οὐκ εἶ σὺ γεννάδας ἀνήρ·
χωρεῖς γὰρ εἰς τὸ δίκαιον. ἀποδύεσθε δή.

***
Ξανάρχεται ο Αιακός· τον ακολουθούν δούλοι.

ΑΙΑ. Δέστε τον σκυλοκλέφτη, αμέσως σβέλτα,
για να τιμωρηθεί. ΔΙΟ., (μέσα του.) Κάποιος θα μπλέξει.
ΞΑΝ. Άι στην οργή· μακριά!

Σηκώνει το ρόπαλο.

ΑΙΑ. Παλεύεις, βλέπω.
Διτύλα και Σκεβλύα κι εσύ, Παρδόκα,
ελάτε δω, ριχτείτε του.

Οι δούλοι πιάνονται με τον Ξανθία και του παίρνουν το ρόπαλο.
ΔΙΟ. Τί τρόπος!
610Να κλέβεις ξένο πράμα, κι από πάνω
να δέρνεις κιόλας. ΑΙΑ. Ανυπόφορο είναι.
ΔΙΟ. Φριχτό και φοβερό. ΞΑΝ. Σου ορκίζομαι ότι,
αν ήρθα εδώ ποτέ μου ως τώρα, αν κάτι,
που μια ν᾽ αξίζει τρίχα, σου ᾽χω κλέψει,
το θάνατό μου δέχομαι. Μια τίμια
πρόταση κάνω· πάρε αυτόν το δούλο

Δείχνει το Διόνυσο.

και με βασανιστήρια ανάκρινέ τον·
και φταίξιμο αν μου βρεις, θανάτωσέ με.
ΑΙΑ. Με τί βασανιστήρια; ΞΑΝ. Με όποια θέλεις·
σε σκάλα δέσ᾽ τον, κρέμασέ τον, γδάρ᾽ τον,
μαστίγωσέ τον με άγριο καμουτσίκι,
620 ρίξ᾽ του στη μύτη ξίδι, στρέβλωσέ τον,
βάλ᾽ του πλιθάρια απάνω του, όλα τ᾽ άλλα,
μόνο όχι ξύλο με ουρά σκόρδου ή πράσο.
ΑΙΑ. Σωστά· κι αποζημίωση θα σου δώσω,
αν σου τον σακατέψω δέρνοντάς τον.
ΞΑΝ. Μπα! Ο όρος περιττός. Βασάνιζέ τον.
ΑΙΑ. Εδώ, μπροστά στα μάτια σου, ας μιλήσει.

Στο Διόνυσο.

Κάτω τον μπόγο εσύ· κι ούτ᾽ ένα ψέμα.
ΔΙΟ. Προειδοποιώ να μη με βασανίσει
κανένας· είμαι αθάνατος· η ευθύνη,
630 αλλιώς, δική του. ΑΙΑ. Τί εννοείς; ΔΙΟ. Εγώ είμαι
αθάνατος, ο γιος του Δία, ο Διόνυσος,
και δούλος είν᾽ αυτός. ΑΙΑ. (στον Ξανθία.) Τ᾽ ακούς; ΞΑΝ. Τ᾽ ακούω.
Ένας ακόμα λόγος να τις φάει·
θεός αν είναι, δε θα νιώσει πόνο.
ΔΙΟ. Κι εσύ όμως λες θεός πως είσαι· τότε,
γιατί δεν τρως ξυλιές ίσες μ᾽ εμένα;
ΞΑΝ. Σωστό· (Στον Αιακό.) κι όποιον θα δεις να πρωτοκλάψει
ή, όταν τις τρώει, να δείχνει πως τον γνοιάζει,
να ξέρεις πως αυτός θεός δεν είναι.
640 ΑΙΑ. Είσαι άντρας τίμιος· φανερό· βαδίζεις
σ᾽ ό,τι είναι δίκιο. Εμπρός λοιπόν, γδυθείτε.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΠΟΣΕΙΔΩΝ, τιμωρός, ενίοτε ευεργέτης

Εκτός από τον Λαομέδοντα και την πόλη του ο Ποσειδώνας εμφανίζεται τιμωρός και σε άλλες περιπτώσεις. Στέλνει κήτος και στην Αιθιοπία, όπως είχε κάνει και στην Τροία (Ανδρομέδα, Κηφέας, Κασσιόπη). Τιμώρησε τον Μίνωα για αθέτηση υπόσχεσης κάνοντας τη γυναίκα του βασιλιά της Κρήτης, την Πασιφάη, να ερωτευτεί τον ταύρο που ο Μίνωας όφειλε να θυσιάσει στον θεό· εξάλλου, εκείνος τον είχε στείλει ευνοώντας τον Μίνωα στο παιγνίδι της εξουσίας. Εισακούοντας την παράκληση του Θησέα ταύρο έστειλε από τη θάλασσα για να τρομάξει τα άλογα του Ιππόλυτου. Τιμώρησε τον βιαστή της Κασσάνδρας Αίαντα τον Λοκρό, πλήττοντας με την τρίαινά του τον βράχο όπου ο ήρωας είχε καταφύγει μετά από ναυάγιο, επειδή τόλμησε να αμφισβητήσει τη δύναμη του θεού. Θυμωμένος και με τον Οδυσσέα, γιατί τύφλωσε τον μονόφθαλμο γιο του Πολύφημο, τον κατέτρεξε στη θάλασσα  και στο τέλος τσάκισε τη σχεδία που ο βασιλιάς της Ιθάκης είχε φτιάξει φεύγοντας από το νησί της Καλυψώς. Για τη βοήθεια που έδωσαν οι Φαίακες στον Οδυσσέα, πέτρωσε το καράβι που τον μετέφερε από τη Σχερία (Κέρκυρα) στην Ιθάκη (αν και δικοί του απόγονοι από τον γιο του Ναυσίθοο) και απέκοψε την πόλη από τα λιμάνια της περικυκλώνοντάς την με όρη. Πλημμύρισε το Θριάσιο πεδίο, γιατί η Αθήνα επιδικάστηκε στην Αθηνά, ενώ αποξήρανε όλες τις πηγές της Αργολίδας, γιατί ο Φορωνέας επιδίκασε το Άργος στην Ήρα.

 

Αντίθετα, έσωσε από βέβαιο πνιγμό τον Ιδομενέα κατά το ταξίδι της επιστροφής από την Τροία, γιατί με ειλικρίνεια προσευχήθηκε στον Ποσειδώνα αναγνωρίζοντας τη δύναμη του θεού. Και του υποσχέθηκε, αν σωθεί, να θυσιάσει στη χάρη του το πρώτο ζωντανό πλάσμα που θα έβλεπε στη στεριά. Μόνο που αυτό το πλάσμα ήταν ο γιος του. Έτσι, ο Ιδομενέας, για να αποφύγει να θυσιάσει το παιδί του αλλά και να μη φανεί ασεβής, έφυγε για πάντα από τη χώρα του. (Ιδομενέας) Επίσης, κάνοντας χάρη στην Αθηνά, έσωσε τον Ορέστη, όταν εκείνος γύρισε από την Ταυρίδα.

Ο πολεμικός χαρακτήρας της σκέψης στον Διαφωτισμό και στις ερμηνείες του

Θα υποστηρίξω τώρα τη θέση ότι ο λεγόμενος Διαφωτισμός αποτελεί μια προσπάθεια ή μάλλον ένα ετερόκλητο σύνολο προσπαθειών να δοθεί απάντηση στο πρόβλημα των σχέσεων ανάμεσα στο πνεύμα και στα αισθητά. Η θεώρηση αυτή, μετά από όσα είπαμε, ούτε αμελητέα είναι ούτε παραβλέπει τα ειδοποιά γνωρίσματα του Διαφωτισμού (αφού θα μπορούσε κανείς να αντιπαρατηρήσει ότι όλες οι εποχές ίσαμε τώρα το ίδιο έκαμαν). Εντελώς το αντίθετο συμβαίνει. Γιατί, όπως θα καταδείξουμε, στην εποχή του Διαφωτισμού το πρόβλημα τού αισθητού κόσμου τέθηκε με τρόπο ιδιαίτερα οξύ και γι’ αυτό πήρε και το πρόβλημα των σχέσεων του τελευταίου με το πνεύμα ένταση ολότελα πρωτόφαντη. Ο Διαφωτισμός ήταν υποχρεωμένος να θέσει αυτά τα προβλήματα στο προσκήνιο, γιατί η αποκατάσταση του αισθητού κόσμου αποτελούσε ένα από τα σπουδαιότερα κοσμοθεωρητικά όπλα του στην πάλη εναντίον της θεολογικής οντολογίας και ηθικής — και συνάμα ένα από τα νευραλγικά σημεία της σκέψης των Νέων Χρόνων.

Η αποκατάσταση του αισθητού κόσμου γέννησε, με άλλα λόγια, τεράστια λογικά προβλήματα, που η επίλυση τους φαινόταν τόσο πιο επείγουσα, όσο πιο αναπόφευκτη και επιθυμητή, σ’ αυτήν ή εκείνη τη μορφή, θεωρούνταν η ίδια η παραπάνω αποκατάσταση. Εξαιτίας της εννοιολογικής ευρύτητας του προβλήματος των σχέσεων ανάμεσα σε πνεύμα και αισθητά και εξαιτίας της έμφυτης ικανότητας του να παίρνει τις πιο διαφορετικές μορφές, η αποκατάσταση του αισθητού κόσμου στην εποχή του Διαφωτισμού έβαλε σε πυρετώδη κίνηση όλα τα φιλοσοφικά επίπεδα. Στη γνωσιοθεωρία κορυφώθηκε ο ανταγωνισμός νοησιαρχίας και εμπειρισμού ή μαθηματικής και πειραματικής μεθόδου, στην κοσμολογία χρειάστηκε να οριστούν εξαρχής οι σχέσεις κόσμου και Θεού, στην ανθρωπολογία και στην ηθική ο Λόγος και τα ψυχόρμητα μάχονται για τα ιδιαίτερα δικαιώματα τους, οξύνοντας έτσι τις σχέσεις ανάμεσα σε Ον και Δέον, ενώ στη φιλοσοφία της ιστορίας γίνεται εκρηκτική η αντίθεση ανάμεσα στην αιτιώδη σύλληψη της ιστορικής πορείας και στο επιθυμητό της, από κανονιστική σκοπιά, τέρμα.

Σκοπός μας είναι, τώρα, όχι μόνο να αποσαφηνίσουμε τη δομική συνάρτηση όλων αυτών των επιπέδων στο έργο του κάθε στοχαστή, αιτιολογώντας κάθε φορά τις αποκλίσεις από τον ιδεότυπο του ίδιου αυτού έργου, αλλά και να εκτιμήσουμε ορθά τον λογικό χαρακτήρα των προβλημάτων που τέθηκαν στην εποχή του Διαφωτισμού, έτσι ώστε να συλλάβουμε την ενότητα των πνευματικών του εκδηλώσεων ακριβώς μέσα στην πολλαπλότητα τους. Αυτό είναι δυνατόν, γιατί η ενότητα έγκειται όχι στις απαντήσεις, αλλά στα ερωτήματα, ενώ η πολλαπλότητα των απαντήσεων προκύπτει από την ποικιλομορφία των θεμελιωδών πνευματικών στάσεων και των πολεμικών αναγκών των διαφόρων στοχαστών. Η μελέτη των πηγών δείχνει, κατὰ τη γνώμη μου, ότι η ερμηνεία των διαφόρων θέσεων και αντιθέσεων, με αφετηρία την αντίληψη πως η σκέψη γενικά είναι στην ουσία της πολεμική, είναι και η γονιμότερη. Από τη σκοπιά της αντίληψης αυτής μπορεί δηλ. να εξηγηθεί όχι μονάχα η συνέπεια, αλλά και η αντιφατικότητα μιας ορισμένης σκέψης, και αυτό αποτελεί ιδιαίτερο πλεονέκτημα σχετικά με τη διερεύνηση τού Διαφωτισμού, όπου η δυαρχική αμφιταλάντευση (αποτέλεσμα του φόβου μπροστά στις έσχατες συνέπειες της αποκατάστασης του αισθητού κόσμου) βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε μία φιλοσοφία μέσα από το πρίσμα της ιστορίας των ιδεών είναι, επομένως, να καθορίσουμε με σαφήνεια τον αντίπαλο της και να σταθμίσουμε τι πρέπει και τι θέλει να αποδείξει, για να θέσει αυτόν τον αντίπαλο εκτός μάχης.

Στην πολεμική όλων εναντίων όλων (δηλ. των φιλοσοφικών κομμάτων συναμεταξύ τους) γεννιέται —ανάλογα με τον στόχο της πολεμικής και το εκάστοτε ιδεώδες της— η πολλαπλότητα των θεμάτων πάνω σε ένα και μόνο θέμα, δηλ. πάνω στο θεμελιώδες πρόβλημα, που γύρω του στρέφεται η πολεμική. Η λογική δομή του θεμελιώδους αυτού προβλήματος αποτελεί το σταθερό και αναγκαίο μέγεθος, οι θεμελιώδεις ατομικές στάσεις και οι πολεμικές συνιστούν τους μεταβλητούς και εναλλάξιμους παράγοντες: έτσι δημιουργείται η γενική πνευματική εικόνα της εποχής, ενώ η ιδιαίτερη εικόνα του έργου κάθε στοχαστή προκύπτει από τη διασταύρωση της λογικής δομής τού θεμελιώδους προβλήματος με την προσωπική θεμελιώδη στάση τού εκάστοτε ατόμου.

Αν δούμε το θέμα της ενότητας και της πολυμορφίας της εποχής του Διαφωτισμού με αυτόν τον τρόπο, αποδείχνονται ερμηνευτικά στείρες οι διαδεδομένες αντιλήψεις, ότι ο Διαφωτισμός αποτελεί την εποχή του ορθολογισμού, της αισιοδοξίας κτλ. Εξίσου αβάσιμη, αν πάρουμε υπόψη μας τη χρονολογική σειρά της δημοσίευσης και επίδρασης σημαντικών έργων, και επιπλέον παραπλανητική είναι η (άλλοτε γενική) εντύπωση, ότι την περίοδο του άκρου διαφωτιστικού ορθολογισμού τη διαδέχτηκε η εποχή του προρομαντικού διαμαρτυρόμενου συναισθήματος. Στην πραγματικότητα, δηλ. στο φως των πηγών, αισιοδοξία και απαισιοδοξία, εσχατολογία και μηδενισμός, πίστη στον Λόγο και εξύμνηση του συναισθήματος, πίστη στη δύναμη τού ανθρώπινου πνεύματος και γνωσιοθεωρητική απόγνωση, θρησκευτικότητα (διαφόρων βαθμών και αποχρώσεων) και αθεϊσμός, ηθικισμός και ευδαιμονισμός, αλτρουισμός και εγωισμός αποτελούν αναπόσπαστα μέρη μιας και μόνης εποχής, που ισότιμοι γόνοι της υπήρξαν τόσο διαφορετικοί άνθρωποι και διανοητές όσο ο Rousseau και ο La Mettrie, ο Herder και ο Locke, ο Fichte και ο μαρκήσιος de Sade. Όλες αυτές οι αντίρροπες τάσεις πρέπει να ιδωθούν στην ενότητα τους, δηλ. ως δυνατές απαντήσεις στο θεμελιώδες ερώτημα, που αρνητικά ή θετικά έθεσε η αποκατάσταση του αισθητού κόσμου. Η συνύπαρξη τους είναι γεγονός, και όχι στην άρνηση, αλλά στην εξήγηση του βρίσκεται το κλειδί για την ορθή κατανόηση του φαινομένου που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «εποχή του Διαφωτισμού». Εφόσον έτσι είναι τα πράγματα, η παλαιότερη έρευνα οδηγήθηκε αναγκαστικά σε αδιέξοδο όσο προχωρούσε η ανακάλυψη και η μελέτη παραμελημένων πηγών — και προπαντός όσο λιγότερο αυτονόητες γίνονταν, ύστερα από δύο παγκόσμιους πολέμους και τεράστιες κοινωνικές αλλαγές, ορισμένες ορθολογιστικές θέσεις, που συμπύκνωναν τον ιδεολογικό πυρήνα της παλιάς μονοδιάστατης αντίληψης για τον Διαφωτισμό.

Μια διπλή αναγκαιότητα έκανε, λοιπόν, στα τελευταία χρόνια όλο και επιτακτικότερη την απαίτηση να εγκαταλειφθούν ριζικά όλες οι ευθύγραμμες ερμηνείες του Διαφωτισμού.

Η έκφραση «εποχή του Διαφωτισμού», που χρησιμοποιήσαμε ίσαμε τώρα, υποδηλώνει κατ’ αρχήν πως ο Διαφωτισμός δεν συμπίπτει με την εποχή του, αλλά διαδραματίζεται μέσα της. Η εποχή, άρα, είναι έννοια ευρύτερη από τον Διαφωτισμό. Συνάμα, όμως, και ο Διαφωτισμός ριζώνει μέσα στην εποχή του, η οποία χωρίς αυτόν δεν θα ήταν εκείνο που ήταν. Όταν, λοιπόν, λέμε πως ο Διαφωτισμός ανήκει στην εποχή του, εννοούμε δύο πράγματα: ότι δίνει στην εποχή του τον χαρακτήρα της και ότι καθορίζεται απ’ αυτήν. Επειδή όμως η εποχή είναι πολυδιάστατη και επειδή ο Διαφωτισμός συμπεριλαμβάνει αντιδράσεις σε εκάστοτε διαφορετικές πλευρές της, γι’ αυτό και ο ίδιος είναι εξίσου λίγο ενιαίος όσο και ταυτόσημος με την εποχή του. Για να οριοθετηθεί ο χώρος του Διαφωτισμού χρειάζεται, επομένως, μια διπλή διάκριση: ως «Διαφωτισμός» πρέπει από τη μια να χαρακτηριστούν τα πνευματικά εκείνα ρεύματα, που επιθυμούν να αντικαταστήσουν την παραδοσιακή θεολογική κοσμοαντίληψη με μιά θύραθεν, δηλ. κατὰ το δυνατόν εμμενή, και από την άλλη —με τη στενότερη έννοια— τα ρεύματα εκείνα, που υπερασπίζουν ένα κανονιστικό-ηθικό ιδεώδες όχι μόνον απέναντι στην παραδοσιακή θεολογία, αλλά και απέναντι στον σκεπτικισμό ή στον μηδενισμό, ο όποιος γεννιέται ακριβώς μέσα στη διαδικασία της αποκοπής από τη θεολογία. (Ποιες πλευρές της μεταρρυθμιστικής θεολογίας ανήκουν στον Διαφωτισμό με τη στενότερη έννοια ή δέχονται απ’ αυτόν ερεθισμούς, πρέπει να κρίνεται σε κάθε περίπτωση χωριστά).

Θεμελιώδης είναι η διαπίστωση, πως η εμμενής ερμηνεία του κόσμου —αντίθετα από την υπερβατική, όπου ο Θεός ήταν οντολογική και συνάμα κανονιστική-ηθική αρχή— δεν συνδέεται ούτε κατά λογική ούτε κατά ιστορική αναγκαιότητα με την αποδοχή ηθικών ιδεωδών. Ακόμη και η πεποίθηση στη δύναμη του ανθρώπινου Λόγου δεν σημαίνει eo ipso ομολογία πίστεως σε μια κλίμακα ηθικών άξιων, αφού μένει κατ’ αρχήν αναπάντητο το ερώτημα, αν ο Λόγος από την ίδια του την υφή οφείλει να αναφέρεται σε μια τέτοια, όπως συνέβαινε στην πλατωνική-αριστοτελική-χριστιανική παράδοση, ή αν ενεργεί αδιαφορώντας για αξίες και με μόνο του στόχο να πετύχει τους όποιους σκοπούς του. Τέλος, η εποχή, μέσα στην οποία διαδραματίζεται ο Διαφωτισμός, αποκτώντας τα ειδοποιά του γνωρίσματα, μπορεί να προσδιοριστεί μονάχα πάνω στη βάση μιας γενικής επισκόπησης της υφής και της πορείας του ορθολογισμού των Νέων Χρόνων.

Σε σχέση με όλες τις μεγάλες εποχές της ιστορίας των ιδεών η έρευνα αποκάλυψε βαθμιαία, αφού πέρασε ο πρώτος απλουστευτικός ενθουσιασμός, την πολυμορφία των εκάστοτε διαμορφωτικών παραγόντων έτσι έγινε, π.χ., με τους δύο εκείνους μύθους —τον Ελληνισμό και την Αναγέννηση—, που βοήθησαν την αστική τάξη να εμπεδώσει ιστορικά την αυτοσυνειδησία της. Η αντίληψη, πως μια εποχή αποτελεί τεταμένη συνύπαρξη διαφορετικών, και μάλιστα αντιφατικών, τάσεων (άσχετα από τη δυνατότητα υστερογενούς κατασκευής ενός εννοιολογικού πλαισίου ένταξης για πολλές από αυτές), είναι ουσιαστικά αυτονόητη, αρκεί μόνο να αναλογιστούμε —κατ’ αρχήν σε κοινωνικοιστορική προοπτική— την πληθώρα των ατόμων και των ομάδων, που, αδιάκοπα και με τον ιδιαίτερο τρόπο τους, εγείρουν ταυτόχρονα αξιώσεις κυριαρχίας και έρχονται γι’ αυτό μοιραία σε σύγκρουση, καθορίζοντας έτσι και τη λειτουργία των θεωριών μέσα σε συγκεκριμένες υπαρξιακές καταστάσεις. Η τεταμένη πολυμορφία μιας εποχής γίνεται με άλλα λόγια αυτονόητη, αν πάρουμε σοβαρά την άποψη, πως η υφή της σκέψης είναι πολεμική, και αν δούμε πώς κάθε θέση συνεπάγεται και μιάν αντί-θεση — ακριβέστερα πώς κάθε θέση γεννιέται ως αντί-θεση. Ο αγώνας και η εναλλαγή των συνομαδώσεων, σύμφωνα με τη σχέση «φίλος-έχθρός», εξηγούν, λοιπόν, την πολυμορφία όλων των μεγάλων εποχών της ιστορίας των ιδεών — και η εποχή του Διαφωτισμού δεν αποτελεί εξαίρεση. Ακόμη και η ενότητα, που διαφαίνεται στις γραμμές του Διαφωτισμού αναφορικά με ορισμένα θεμελιώδη σημεία, δεν είναι ένδειξη εναντίον της πολεμικής λειτουργίας της σκέψης γενικά, αφού και η ίδια οφείλεται σε πολεμικούς λόγους: υφίσταται δηλ. όσο ο θεολογικός αντίπαλος είναι μονολιθικός, και χαλαρώνει μόλις αυτός δείξει και την παραμικρή προθυμία για μεταρρυθμίσεις.

Οι θύελλες της μύησης

Οι άνθρωποι φοβούνται τις θύελλες. Τους έχουν μάθει πως πρέπει να είναι "μικροί Βούδες", να περιμένουν ατάραχοι και να "σκέφτονται θετικά". Τους έχουν μάθει να υπομένουν με καρτερικότητα και πίστη, μέχρι κάτι ν' αλλάξει, να έρθει είτε η τιμωρία (σε όσους "το αξίζουν") ή η ανταμοιβή (σε αυτούς που "υπέφεραν").

Οι θύελλες ξεσηκώνουν τα πάντα και είναι πάντα απρόβλεπτες. Πόσο άβολο είναι που μαθαίνουμε να προσπαθούμε να ελέγχουμε και να προβλέπονται τα πάντα στη ζωή μας. Εδώ όμως δεν χωράνε ούτε καφετζούδες ούτε προγραμματισμοί, ούτε στρατηγική.

Σε ξεσηκώνει και σε πετάει, δεν ξέρεις πού ή πώς θα προσγειωθείς, τι θα ξαναβρείς και τι όχι, τι θα χρειαστεί να κάνεις, να αλλάξεις, να δεις. Άμεσα, όλα μαζί πολλές φορές, χωρίς το χρόνο να "συσκεφθείς με τον εαυτό σου" ή με όποιον έμαθες να εμπιστεύεσαι. Αποφασίζεις, αποδέχεσαι, ρισκάρεις, προσγειώνεσαι, σηκώνεσαι, μετακινείσαι και πάλι από την αρχή.

Ούτε γνωρίζεις πότε θα τελειώσει, πόσο τεράστια ή μικρή είναι η κάθε θύελλα. Αλλά δεν την αποφεύγεις. Αν θέλεις να είσαι πραγματικά ελεύθερος, δεν δειλιάζεις. Δεν μπορείς! Όλα φωνάζουν μέσα σου πως μόνο έτσι θα βγάλεις φτερά, θα ταξιδέψεις σε άγνωστα μέρη, θα απαγκιστρωθείς από τις αλυσίδες που σε κρατούσαν δέσμιο.

Πρέπει να κάνεις το φόβο σύμμαχο, να έχεις αλλάξει αυτά που σου έχουν μάθει...ν' αποφεύγεις και να φοβάσαι το φόβο δηλαδή, να τον θεωρείς "κακό", εχθρό. Πρέπει να έχεις αλλάξει πολλές έννοιες, να έχεις μυηθεί, να έχεις προετοιμαστεί, να έχεις δουλέψει. Δεν υπάρχει χρόνος για εξηγήσεις, αναλύσεις, πίκρες και κλάματα. Είναι ώρα για δράση: τη δράση που Είσαι, που έχεις γίνει! Και εμπιστεύεσαι...

Από τη μια στιγμή στην άλλη, μπορεί να πεθάνεις, να εξαφανιστείς, να πρέπει να ξεχάσεις όλα όσα ήξερες. Σε κάποιες φευγαλέες στιγμές ηρεμίας, ανάμεσα στη θύελλα, θυμάσαι...Μα ναι, υπήρχαν σημάδια, προμηνύματα, ενδείξεις. Το διαισθάνθηκες, αν και δεν μπορούσες να προβλέψεις το τι και το πώς, ούτε το πότε.

Ο θάνατος είναι αναγκαίος...με όποια μορφή! Καμία αναγέννηση δεν γίνεται χωρίς θάνατο. Είναι φυσική διαδικασία της ζωής, που εκπαιδευόμαστε με χιλιάδες ταμπού και δεισιδαιμονίες να φοβόμαστε. Κι όμως, όλη η εκπαίδευσή σου, ήταν μια μύηση θανάτου. Μόνο μετά, σού φανερώνονται οι λέξεις. Το αισθάνεσαι, το βιώνεις, περνάς μέσα από τούνελ και κολάσεις, τα οποία έχεις όμως ήδη ανατρέψει μέσα σου και ο νους σου γίνεται ο πιο πιστός σου ακόλουθος.

Ο διαμελισμός είναι καθολικός, απόλυτος, συνθλιπτικός. Εξετάζεις και ταυτόχρονα καλλιεργείς τη δύναμή σου....όχι τη συνηθισμένη δύναμη που επιβάλλεται, πανικοβάλλεται και εκτοξεύει βέλη προς όλες τις κατευθύνσεις. Αλλά την πραγματική δύναμη, που δίνει ώθηση και σε σένα αλλά και στους άλλους, που αλλάζει τα δεδομένα, που κινεί την ενέργεια, που δημιουργεί, από τις στάχτες σου. Δεν φαίνεται, καταπολεμείται βάναυσα και σκληρά, γίνεται αόρατη και ορατή προσπάθεια να συγκρατηθεί, μα δεν γίνεται! Είναι ανώτερη γιατί δεν προσκολλάται, δεν ψάχνει εύσημα, κέρδη και μετάλλια. Είναι τιμή, είναι "λεπτή" ενέργεια αγάπης... παντοδύναμης!

Έχεις ευθύνη, όσα αντιλαμβάνεσαι. Και όση ευθύνη αναλαμβάνεις, τόση ταπεινότητα κατακτάς. Δεν γίνεται αλλιώς. Διαφορετικά, περνάς εύκολα στην αντίπερα όχθη, στην κατάχρηση, και η πτώση, η πνευματική σου πτώση γίνεται δεδομένη.

Είναι εκπληκτικό, ότι όσο γοργά και αλυσιδωτά έρχονται οι θύελλες και ό,τι σύρουν μαζί τους, τόσο επιβραδύνεται ο χρόνος, τόσο σταματά η γραμμικότητα και αντιλαμβάνεσαι μέσω διευρυμένης θέασης, όλα όσα φαίνονταν ακατανόητα ή στάσιμα. Μετέωρη, με την προσοχή στην ισορροπία, γίνεσαι ένα με τη ζωή, αφήνοντας ό,τι είναι νεκρό να φύγει, ό,τι δεν λειτουργεί ν' αλλάξει, ότι είναι νέο να γεννηθεί. Δεν ελέγχεις τίποτα... και ούτε χρειάζεται.

Ο ρόλος των παραμυθιών στη σύγχρονη εποχή

Είναι τρομακτική και με ανυπολόγιστες ακόμα συνέπειες η διαπίστωση ότι η παιδική ηλικία ή τουλάχιστον τα βασικά συστατικά της τείνουν να περιοριστούν στις μέρες μας. Τα παιδιά βιάζονται να μεγαλώσουν, για να εισέλθουν σε μια παρατεταμένη εφηβεία, και οι γονείς, αποκομμένοι από τα ενοποιητικά, παραδοσιακά στοιχεία, που δόμησαν την οικογένεια, σε συμβολικό και πραγματικό επίπεδο, επιτείνουν με τις πραγματιστικές επιλογές τους τη δυσοίωνη αυτή κατάσταση.

Η παιδικότητα είναι συνυφασμένη με το μαγικό, το άρρητο και το υπερφυσικό. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το μύθο, τον ανθρωπομορφισμό και τον ανιμισμό, με άλλα λόγια με την παρηγορητική αφήγηση-το παραμύθι. Η ίδια η λογική αναπτύσσεται ως αντιπαραβολή προς το φανταστικό και χωρίς αυτό μένει κενό γράμμα και οικοδόμημα δίχως στέρεες ρίζες.

Η εξιστόρηση, η αναπαλαισίωση της πλοκής, η στιχομυθία, η ποιητικότητα, συνιστώσες, που δημιούργησαν το θέατρο και πολλές μορφές τέχνης και που διατήρησαν αλώβητες στα παραμύθια, έχουν αντικατασταθεί από την άχρωμη παράθεση δεδομένων, από τον περιληπτικό λόγο και την απύθμενη αιτιοκρατία.

Τα κυρίαρχα ψηφιακά μέσα της εποχής μας και τα ΜΜΕ δεν συντηρούν μυστικά, καταπνίγοντας την παιδική αγνότητα. Αποκαλύπτουν τα ανούσια και συγκαλύπτουν τα ουσιαστικά, αδιαφορώντας για την ψυχοσύνθεση και την ηλικία του τηλεθεατή-χρήστη-αναγνώστη-ακροατή.

Η πληροφορία σήμερα είναι σύντομη, δυναμική, παραπεμπτική. Έχει απωλέσει την ελκυστικότητα βασισμένη στην αληθοφάνεια. Οι αρχετυπικές αξίες, τα ινδάλματα και οι παραδοχές, που γαλούχησαν την ανθρωπότητα, παρουσιάζονται με τον πιο απροκάλυπτο και πεζό τρόπο, αποστεγνωμένα από το λυρισμό, την εφευρετικότητα της διήγησης, το παράδοξο, το απρόσμενο και το λυτρωτικό.

Οι κλασικοί ήρωες αντικαταστάθηκαν σταδιακά από βίαιους χαρακτήρες σε κόμικς και οι πριγκίπισσες εκθρονίστηκαν από καταναλωτικές, νευρωτικές φιγούρες, που εμποτίζουν τα παιδιά με άγχος και ένταση. Το ευτυχισμένο τέλος των παραμυθιών, η κάθαρση, έδωσε τη θέση του στο κενό, που συνοδεύει τα σύγχρονα υποκατάστατα, ενώ η αποκοπή από το φυσικό κόσμο αντικατοπτρίζεται στην έλλειψη αναφορών σε πλάσματα της γης, της θάλασσας και του αέρα, που παλιότερα συνόδευαν με καταλυτικούς ρόλους τους κεντρικούς ήρωες στις περιπέτειές τους. Στα παραμύθια μπορεί κανείς να ανακαλύψει την ίδια την πορεία του ανθρώπινου είδους, που ταυτίζεται με θαυμαστό τρόπο με το δρόμο του παιδιού προς την ενηλικίωση.

Δεν υπάρχει λαός χωρίς παραμύθια, ενώ πολλές από αυτές τις αφηγηματικές ιστορίες έχουν περάσει τα σύνορα και έχουν εξελιχθεί σε πανανθρώπινους μύθους. Οι χαρακτήρες τους αλλάζουν μορφή, ανάλογα με τη χρονική περίοδο, που εξελίσσονται, αλλά πάντοτε απεικονίζουν όλους τους κοινωνικούς τύπους, τις ανισότητες, τη διαφορετικότητα, την παράδοση, το λαϊκό πολιτισμό και τον κοινό αγώνα για επιβίωση.

Μέσα από αντιθετικές έννοιες αναδεικνύεται η πάλη του καλού και του κακού, ο θάνατος και ο έρωτας, η πλεονεξία, ο αλτρουισμός, η ομορφιά και η ασχήμια, η δικαιοσύνη, η ύβρις και η νέμεσις.

Όλη η φύση συμμετέχει στα πάθη των ηρώων και χαίρεται όταν επέρχεται η λύτρωση. Γιατί τα παραμύθια αρχικά πλάθονταν για να απευθυνθούν σε ενηλίκους και όχι σε παιδιά. Πάντοτε είχαν διδακτικό χαρακτήρα και κατά πολλούς τρόπους αποτελούσαν μορφή ψυχανάλυσης. Η ανάμνηση του αγαπημένου παραμυθιού δεν είναι τυχαία, αλλά αποκαλύπτει καθηλωμένες ελπίδες, υποσυνείδητους φόβους, απωθημένες ενορμήσεις. Αποτελεί το συνεκτικό κρίκο με την παιδική ηλικία και την επιθυμία της επιστροφής στην ασφάλεια και την ξεγνοιασιά της.

Γι’ αυτό, διαφορετική η επίδρασή των παραμυθιών, όταν αποδέκτης είναι ένα παιδί που έχει κακοποιηθεί και άλλη, όταν ομιλούν σε εκείνο, που περνά μια ασθένεια. Τα παραμύθια αξιοποιήθηκαν από το σχολείο για παιδαγωγικούς-εκπαιδευτικούς λόγους (γλωσσική εξάσκηση, δημιουργική έκφραση, αντίληψη σχημάτων λόγου, επεξεργασία εμπειριών του παρελθόντος, παιγνιοθεραπεία, θεατρικές αναπαραστάσεις, τελετουργίες, αναπλάσεις ιστοριών, καλλιέργεια της φαντασίας), αλλά και από την ψυχολογία για θεραπευτικούς σκοπούς: Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες και μαθαίνουν να διαχειρίζονται με συμβολικό τρόπο, μέσα από υιοθέτηση ρόλων και από απόσταση τα δικά τους πάθη, τις αγωνίες, τους φόβους και τις ανασφάλειες.

Το παραμύθι είτε ως σύντροφος του παιδιού πριν τον ύπνο, παράλληλα με τα νανουρίσματα, είτε ως οικογενειακό μυθιστόρημα, είτε ως θεατρική απόλαυση συνέδεε πάντοτε τα μέλη της εκτεταμένης ή πυρηνικής οικογένειας μεταξύ τους και κυρίως τον παππού και τη γιαγιά με τα εγγόνια, εγκαθιδρύοντας δεσμούς ακλόνητους στο χρόνο και εξισορροπώντας τις διαγενεακές αντιθέσεις.

Σήμερα, η επέλαση της μονογονεϊκότητας, ο περιορισμός του χρόνου παραμονής και των δύο γονέων στην εστία για οικονομικούς-επαγγελματικούς λόγους, η γεωγραφική απομάκρυνση, ο απομονωτισμός που επιβάλλει η τηλεόραση και ο υπολογιστής, η καταπόνηση του παιδιού από τις εξωσχολικές δραστηριότητες, ο εξοβελισμός του παραμυθιού ως αναχρονιστική μορφή αλληλεπίδρασης και κυρίως οι ψευδεπίγραφες προοδευτικές παιδαγωγικές θεωρήσεις, οδηγούν στην αποξένωση και στην εξασθένηση των συναισθηματικών αποθεμάτων της οικογένειας με ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεση και τη δημιουργικότητα.

Τα παραμύθια ανέκαθεν συνέδεαν τη νέα γενιά με την παράδοση, με τα λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία περασμένων εποχών και κοινωνιών, που έχουν παρέλθει. Με την αλληγορία τους μεταλαμπάδευαν τις αγωνίες και τους πόθους των ανθρώπων από τα παλιά στους σύγχρονους, διασφαλίζοντας τη συνέχεια του πολιτισμού.

Μα πάνω από όλα διακήρυτταν την ευάλωτη φύση του ανθρώπου, ο οποίος παρά τους μετασχηματισμούς του παρέμεινε το ίδιο αδύναμο πλάσμα, που χρειάζεται την αλληλεγγύη, τη συμπαράσταση, την παραμυθία και την συμπόρευση του μαγικού με το πραγματικό, για να επιβιώσει.

Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό

Ένα από τα προβλήματα με την ελευθερία της βούλησης είναι το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο την εξετάζουμε.

Βρίσκομαι στο εστιατόριο και αμφιταλαντεύομαι μεταξύ παστίτσιου και μουσακά. Είμαι ελεύθερος να αποφασίσω;

Το να ισχυριστεί κανείς ότι δεν είμαι -γιατί η επιλογή μου, όποια και αν είναι, έχει ήδη διαμορφωθεί από μια σωρεία άγνωστων παραγόντων πάνω στους οποίους δεν έχω έλεγχο- καταντά μια μορφή ακραίου προκαθορισμού. Σίγουρα κάποιες φυσικοχημικές διεργασίες γίνονται μέσα στο μυαλό μου.

Μπορώ όμως να πω ότι οι διεργασίες αυτές αποτελούν ένα είδος κατάργησης της ελευθερίας στην απόφασή μου;

Όχι, εκτός αν θεωρήσω ότι η ελευθερία είναι μια εξαϋλωμένη κατάσταση και ότι κάθε φυσικοχημικό στοιχείο, μέσα μου ή έξω από μένα, ισοδυναμεί με περιορισμό της. Αν όμως η ελευθερία είναι μια ψυχολογική κατάσταση, όπως ο φόβος, ο θυμός ή η διαύγεια της σκέψης (που γνωρίζω ότι επηρεάζεται από την αλκοόλη), το ερώτημα αποκτά μια συμπαθή πεζότητα, γίνεται δυνητικά ερευνήσιμο.

Ακόμα, το ότι μεσολαβούν κάποια χιλιοστά του δευτερολέπτου μεταξύ λήψης και εκδήλωσης της απόφασης (μέσα στα οποία η απόφαση είναι μη αναιρέσιμη) δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη - οι εντολές από τον εγκέφαλο στην περιφέρεια δεν γίνονται σε χρόνο μηδέν.

Η αμφιταλάντευσή μου μεταξύ παστίτσιου και μουσακά δεν διαφέρει ουσιαστικά από την αμφιταλάντευση του σκύλου μου για το αν θα τρέξει ή δεν θα τρέξει να πιάσει το μπαλάκι που του πέταξα. Αν εγώ είμαι ελεύθερος να αποφασίσω αν θα πετάξω το μπαλάκι, πρέπει να παραδεχθώ ότι και ο σκύλος μου είναι ελεύθερος να αποφασίσει αν θα τρέξει να το πιάσει (άλλωστε, μπορώ να δω την αμφιταλάντευση στα μάτια και τις κινήσεις του).

Αν πάλι θεωρήσω ότι ο σκύλος δεν είναι ελεύθερος (γιατί, ας πούμε, βρίσκεται κάτω από την τυραννική εξουσία των ενστίκτων ή γιατί δεν έχει την ανωτερότητα της σκέψης που απαιτεί η ελευθερία - και όλα τα σχετικά), δεν βλέπω γιατί να μην ισχύει το ίδιο και για μένα. Σε αυτό το επίπεδο, το μονοπώλιο της ελευθερίας της σκέψης από τον άνθρωπο δεν είναι τίποτε άλλο από μια άλλη εκδήλωση ανθρωποκεντρισμού.

Ό,τι ισχύει για το παστίτσιο και τον μουσακά ισχύει και για το αν απόψε θα διαβάσω ποίηση ή πεζογραφία, αν θα πάω στο θέατρο ή θα παρακολουθήσω ποδόσφαιρο καθηλωμένος μπροστά στην τηλεόραση. Το ότι ο σκύλος μου δεν αντιμετωπίζει τέτοια διλήμματα δεν σχετίζεται με την ελευθερία της σκέψης, είναι απλώς απόρροια του γεγονότος ότι η ποίηση και το ποδόσφαιρο δεν αποτελούν μέρος του κόσμου του - όπως η μέλισσα που βομβεί γύρω από το ανθισμένο μοσχομπίζελο όπου προσγειώθηκε το μπαλάκι μένει αδιάφορη, γιατί το παιχνίδι με το μπαλάκι δεν αποτελεί μέρος του δικού της κόσμου.

Όμως το θέμα αλλάζει αν τεθεί ως εξής: Τη στιγμή που αρχίζει η αμφιταλάντευσή μου είμαι απολύτως ανεπηρέαστος ως προς το παστίτσιο και τον μουσακά; Ή μήπως κουβαλώ τις προτιμήσεις μου; Αν αυτό συμβαίνει (στην περίπτωσή μου ο μουσακάς έχει ένα σαφές προβάδισμα έναντι του παστίτσιου), η «ελευθερία» μου είναι κουτσουρεμένη.

Μπορούμε μάλιστα να επινοήσουμε έναν αριθμητικό δείκτη της ελευθερίας μας. Αν έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ δύο ενδεχομένων, η ελευθερία μας παίρνει τη μέγιστη δυνατή τιμή (100%) όταν η πιθανότητα για κάθε ενδεχόμενο είναι 1/2, αν υπάρχουν τρία ενδεχόμενα η ελευθερία μας παίρνει τη μέγιστη δυνατή τιμή όταν η πιθανότητα για το καθένα είναι 1/3 κ.ο.κ. Αν ένα ενδεχόμενο έχει πιθανότητα επιλογής 1 και όλα τα άλλα μηδέν, τότε η ελευθερία μας είναι μηδέν, τα άλλα ενδεχόμενα είναι σαν να μην υπάρχουν. Αν πάλι οι πιθανότητες προτίμησης για τα διάφορα ενδεχόμενα έχουν ενδιάμεσες τιμές, τότε και η ελευθερία μας είναι κάτι το ενδιάμεσο, δεν είναι απόλυτη (100%) αλλά ούτε μηδέν.

Αν, λόγου χάρη, μπαίνοντας στο εστιατόριο η προδιάθεσή μου για μουσακά είναι 0,9 και για παστίτσιο 0,1, οι επιλογές μου, κατά έναν αλγόριθμο*, δεν είναι δύο αλλά 1,22 - η ελευθερία της βούλησης μου είναι μειωμένη στο 61%. Αν τώρα «εκχωρήσω» ένα μέρος της προτίμησής μου από τον μουσακά στην πίτσα, αν οι προτιμήσεις μου πάρουν τις τιμές 0,85 για τον μουσακά, 0,05 για την πίτσα και 0,1 για το παστίτσιο, ας μη μείνω με την εντύπωση ότι η ελευθερία της απόφασής μου αυξήθηκε δραματικά, ότι το ποιοτικό βήμα από τα δύο στα τρία ενδεχόμενα επέφερε καμιά μεγάλη ποσοτική διαφορά στη δυνατότητα της επιλογής μου. Σύμφωνα με τον ίδιο αλγόριθμο, αυτή η δυνατότητα είναι τώρα 1,36 - μόνο το 45% του 3, που θα ήταν αν τα τρία ενδεχόμενα ήταν ισοπίθανα.

Τις περισσότερες φορές είναι δύσκολο να έχουμε επίγνωση των ενδεχομένων, πολύ περισσότερο των πιθανοτήτων που τις συνοδεύουν. Το γεγονός ότι υπάρχουν άλλα 27 «πιάτα» στον κατάλογο του εστιατορίου δεν έχει καμία σημασία από τη στιγμή που για κάποιον λόγο τα πιάτα αυτά δεν είναι μέσα στις δυνατότητες μου. Ο λόγος μπορεί να είναι βιολογικός (έχουν όλα ένα μπαχαρικό στο οποίο είμαι αλλεργικός), οικονομικός (είναι πιο ακριβά απ’ ό,τι επιτρέπει η τσέπη μου) ή κοινωνικός (έχουν χοιρινό κρέας που δεν το επιτρέπει η θρησκεία μου).

Το μάθημα από το εστιατόριο είναι τόσο απλό όσο και ουσιαστικό. Η ελεύθερη βούληση στις αποφάσεις μας δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τη δυνατότητα της υλοποίησης των αποφάσεών μας, αλλιώς καταντά μια ελευθερία στην ονειροπόληση. Είναι η δεύτερη βραδιά που ο Καραγκιόζης προσπαθεί να κοιμηθεί με άδειο στομάχι. Έχει το δικαίωμα να ονειρευτεί αν θα διαλέξει μεταξύ μιας μακαρονάδας με σάλτσα ή με τυρί ή με κιμά. Άλλο όμως η ελευθερία στο όνειρο και άλλο η ελευθερία στις αποφάσεις. Η τελευταία υπόκειται σε περιορισμούς γιατί άπτεται του πραγματικού κόσμου.

Οι περιορισμοί είναι όλων των ειδών. Πρώτα είναι οι βιολογικοί, που όμως στη συνέχεια αποκτούν κοινωνική δύναμη. Δεν είχα επιλογή για το χρώμα το ματιών μου. Αυτό καθορίστηκε τη στιγμή που το σπερματοζωάριο του πατέρα μου μπήκε στο ωάριο της μητέρας μου. Επομένως, ήδη από αυτή την πρώτη στιγμή, η ελευθερία μου ως προς το χρώμα των ματιών μου έπεσε στο μηδέν.

Συμβαίνει τώρα να ζω σε έναν κόσμο όπου το χρώμα των ματιών συνδέεται με τη γοητεία που το ένα φύλο ασκεί στο άλλο, που σημαίνει ότι η επιρροή μου στο αντίθετο φύλο τελεί υπό περιορισμούς, οι δυνατότητές μου (= η ελευθερία μου) είναι περιορισμένες από το χρώμα των ματιών μου (όχι βέβαια στο μηδέν, όπως συνέβη με το χρώμα των ματιών μου).

Συμβαίνει ακόμα να ζω σε έναν κόσμο όπου η επιρροή μου στο αντίθετο φύλο έχει επιπτώσεις για ένα σωρό άλλες προοπτικές (οικογενειακή ευτυχία, κτλ.), και αυτό με κάνει να συμπεράνω ότι και γι’ αυτές τις προοπτικές η ελευθερία μου είναι περιορισμένη (αν και σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι η γοητεία μου). Μπορείτε να συνεχίσετε για όσο θέλετε: επειδή ζω σε έναν κόσμο όπου η οικογενειακή ευτυχία...

Μετά τη σύντηξη του σπερματοζωαρίου με το ωάριο, και κάποια στιγμή μετά τη γέννηση, έρχεται η εντολή «μάθε να μιλάς». Ο εξωτερικός κόσμος αποφασίζει 100% για το ποια θα είναι η μητρική μας γλώσσα. Και ό,τι ισχύει για τη γλώσσα ισχύει για τη θρησκεία, για τις κοινωνικές μας έξεις, για τα «πιστεύω» μας. Και όλο αυτό το διαρκώς ογκούμενο κοινωνικό πλέγμα (πέστε το εφόδιο, πέστε το φορτίο - η επιλογή της λέξης είναι δική σας) περιορίζει συνεχώς τις επιλογές μας, περιορίζει την ελευθερία μας: στον επαγγελματικό προσανατολισμό, στην επιλογή συντρόφου, στις πολιτικές προτιμήσεις μας.

Ας μην κατηγορούμε γι’ αυτό τα γονίδια. Ασφαλώς τα γονίδια δεν μας επιτρέπουν να γεννηθούμε σε ένα σταυροδρόμι με χίλιες κατευθύνσεις, αλλά ούτε μας βάζουν σε μια στενωπό από την οποία δεν μπορούμε να ξεφύγουμε. Μάλλον μας βάζουν σε έναν φαρδύ αυτοκινητόδρομο. Έρχεται μετά το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και μας ωθεί προς την Α ή τη Β έξοδο, σ’ έναν μικρότερο αυτοκινητόδρομο απ’ όπου πάλι παρόμοιοι παράγοντες μας ωθούν προς τη Γ ή Δ έξοδο, μέχρι που φτάνουμε εκεί που είμαστε. Κάθε φορά που παίρνουμε μια έξοδο, θυσιάζουμε ένα μεγάλο μέρος της ελευθερίας μας. Οι δρόμοι που θα ήταν στη διάθεσή μας αν παίρναμε την έξοδο Β αντί της Α είναι για μας δρόμοι χαμένοι.

Τίποτε το ιδιαίτερο σε όλα αυτά, τίποτε που δεν γνωρίζατε. Εκτός, ίσως, από το εξής. Ακούμε πολλά για τον γενετικό ή, γενικότερα, τον βιολογικό προκαθορισμό, αλλά πολύ λίγα για τον κοινωνικό προκαθορισμό. Μάλιστα ο ίδιος ο όρος «κοινωνικός προκαθορισμός» μας ξενίζει. Και όμως, το χωριό που γεννήθηκα «προκαθόρισε» τη μητρική μου γλώσσα. Λίγο αργότερα ήρθε ο προκαθορισμός της θρησκείας· με έβαλε σ’ ένα κανάλι σκέψης και συμπεριφοράς. Νέοι προκαθορισμοί κλειδώνουν ο ένας μετά τον άλλο και όλοι μαζί συνθέτουν αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε κοινωνικό προκαθορισμό.

Όσο πιο κοινωνικό είναι ένα είδος τόσο πιο μεγάλο είναι το μερίδιο του κοινωνικού προκαθορισμού σε σχέση με τον βιολογικό. Στον άνθρωπο, όπου η βιολογική συνιστώσα ωχριά μπροστά στην κοινωνική, είναι κυρίως οι κοινωνικές συνθήκες που καθορίζουν την πορεία μας, που περιορίζουν και τελικά εκμηδενίζουν την ελευθερία μας.

Παρ’ όλα αυτά έχουμε την εντύπωση ότι, ενώ είμαστε αδύναμοι μπροστά στον βιολογικό προκαθορισμό, μπορούμε να αποτρέψουμε και να ανατρέψουμε τον κοινωνικό προκαθορισμό. Πρόκειται για μια θεωρητική δυνατότητα που σπάνια γίνεται πραγματικότητα.

Τείνουμε να υποεκτιμούμε το πόσο βαθιά ριζώνουν οι αντιλήψεις που σχηματίζουμε στην πορεία της ζωής μας -δεν είναι τυχαίο ότι τις αποκαλούμε πεποιθήσεις- και, φυσικά, όσο πιο νωρίς σχηματίζονται τόσο πιο βαθιά πάνε οι ρίζες τους. Τα δεσμά των κοινωνικών καταβολών δεν διαφέρουν πολύ σε ακαμψία από τα δεσμά των βιολογικών καταβολών. Η ιδέα ότι μπορούμε να τα καταλύσουμε είναι ουσιαστικά μια αυταπάτη.

Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Μια από τις λύσεις στο πρόβλημα της επιβίωσης που συναρμολόγησε η φυσική επιλογή και την κωδικοποίησε στο DNA μας είναι η όραση. Το αποτέλεσμα είναι να γεννιόμαστε με μάτια. Η ίδια διαδικασία (μπορούμε, αν θέλετε, να την πούμε κοινωνιο-βιολογική), ανταποκρινόμενη στο ίδιο πρόβλημα, συναρμολόγησε την ικανότητα της ομιλίας, την ανάγκη του θρησκεύεσθαι και άλλες συναφείς ιδιότητες. Και όπως τα μάτια παίρνουν αναγκαστικά ένα χρώμα (μαύρα, καστανά, γαλάζια), έτσι και η ομιλία και η θρησκεία πρέπει να πάρουν συγκεκριμένες μορφές (ελληνική, χριστιανισμός, κτλ.).

Συνήθως είμαστε ικανοποιημένοι που τα πράγματα πάνε όπως τα φέρνει η φύση -είτε μιλούμε για το βιολογικό είτε για το κοινωνικό της πρόσωπο. Μπορεί μάλιστα να είμαστε υπερήφανοι που τα πράγματα πάνε έτσι γιατί αυτός, νομίζουμε, είναι ο σωστός δρόμος (θυμηθείτε την πλάνη του ιδιοκεντρισμού). Μάλιστα παίρνουμε μέτρα να μην ξεφύγουν από αυτό τον δρόμο τα παιδιά μας, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τους δώσουμε την πρέπουσα «αγωγή». Η ιδέα ότι η αγωγή μπορεί να ενέχει έναν μεγάλο βαθμό περιορισμού της ελευθερίας τους σπάνια είναι μέρος των ανησυχιών μας.

Ας το παραδεχθούμε: η ελευθερία της βούλησής μας είναι πολύ πιο περιορισμένη από ό,τι θέλουμε να πιστεύουμε· αντιπροσωπεύει ένα πολύ μικρό μέρος του δυνητικού φάσματος της ελευθερίας που ανοίγεται μπροστά μας τη στιγμή που γεννιόμαστε. Η ιδέα περί ελευθερίας της βούλησης έχει όλα τα γνωρίσματα μιας δαρβινικής πλάνης.

-------------------

*Ο αλγόριθμος είναι Ε = 1 /Σp2, όπου p είναι η πιθανότητα κάθε προτίμησης και Σ είναι το άθροισμα για όλες τις προτιμήσεις. Στο πρώτο παράδειγμα έχουμε μ, = 0,9 και μ2= 0,1 (Ε = 1,219), στο δεύτερο μ, = 0,85, μ, = 0,05 και μ3 = 0,1 (Ε = 1,360).

Ποιά είναι τα σημαντικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας

Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ανθρώπου καθορίζουν τη συμπεριφορά του, τη συναισθηματική του προσέγγιση και τον τρόπο δράσης του στον επαγγελματικό, προσωπικό και οικογενειακό τομέα.

 

Η προσωπικότητα ενός ανθρώπου αποτελείται από τους χαρακτηριστικούς τρόπους με τους οποίους σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται, οι οποίοι τον κάνουν να είναι μοναδικός.
 

Οι θεωρίες σχετικά με το τι είναι η προσωπικότητα και πώς αναπτύσσεται είναι πολλές. Στη δημιουργία και διαμόρφωση μιας προσωπικότητας εμπλέκονται κυρίως βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.

 

Στο βιολογικό τομέα περιλαμβάνονται οι γενετικοί, κληρονομικοί παράγοντες. Στον περιβαλλοντικό τομέα εμπλέκονται οι συνθήκες στις οποίες ένα άτομο μεγαλώνει, ανατρέφεται, διαπαιδαγωγείται και ζει.

 

Δεν είναι εύκολο να καθοριστούν, με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ανθρώπου. Κάποια από αυτά είναι βαθιά ριζωμένα στον ψυχικό του κόσμο και είναι αμετάβλητα. Μερικά άλλα, πιθανόν να διαμορφώνονται ανάλογα με τις εμπειρίες του.

 

Σε αντίθεση με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, οι δεξιότητες και οι ικανότητες κάποιου ατόμου είναι αποτέλεσμα της εκπαίδευσης στην οποία υποβάλλεται. Η εμπειρία που προστίθεται στην εκπαίδευση ενδυναμώνει την επάρκεια ενός ατόμου στον τομέα του.

 

Για την επιτυχία στη ζωή απαιτούνται βέβαια η εκπαίδευση, η εμπειρία και η επάρκεια στον επαγγελματικό τομέα του κάθε ανθρώπου.

 

Ωστόσο είναι η προσωπικότητα, που επηρεάζει καθοριστικά, όχι μόνο την ποιότητα της εκπαίδευσης και της επάρκειας, αλλά και το πώς τα απαραίτητα αυτά εφόδια θα χρησιμοποιούνται στην πράξη κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής, για να οδηγούν σε επιτυχίες.

 

Υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, που υπάρχουν με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα στους ανθρώπους που επιτυγχάνουν στην επαγγελματική τους ζωή.

 

Είναι σημαντικό να δούμε μερικά από τα συχνότερα και σημαντικότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των επιτυχημένων επαγγελματιών, διότι μπορεί έτσι να αντλήσουμε κάποια διδάγματα, που θα μας βοηθούν διαχρονικά στην επίτευξη των στόχων μας:

 

1. Η αυτογνωσία

Στο δρόμο της επιτυχίας είναι πρωταρχική προϋπόθεση να αντιλαμβάνεται κάποιος καλά τα δυνατά και αδύνατά του σημεία, τα ενδιαφέροντά του, το τι θέλει στη ζωή του και το πώς θα ήθελε να τον βλέπουν οι συνάνθρωποι και η οικογένειά του.

 

Το “γνώθι σαυτόν” των αρχαίων Ελλήνων παραμένει πάντοτε μια διαχρονική αρχή, που χρειάζεται να είναι βίωμα του κάθε ανθρώπου που θέλει να επιτυγχάνει στη ζωή του.

 

2. Η αυτοπειθαρχία

Χωρίς τήρηση των αποφάσεων, που λαμβάνει ο ίδιος ο άνθρωπος, για τον εαυτό του και για την επίτευξη των στόχων του δεν μπορεί να υπάρχουν επιτυχίες.

 

Στη ζωή είναι πάρα πολλοί οι πειρασμοί και οι περισπασμοί, που αποσπούν την προσοχή ή κλέβουν τον πολύτιμο χρόνο που απαιτείται για την επίτευξη των στόχων. Αυτός που δεν μπορεί να αυτοπειθαρχεί δεν θα καταφέρνει να φτάνει στους στόχους του.

 

3. Η αυτοπεποίθηση

Η αυτοπεποίθηση πρέπει να βασίζεται σε στερεές και αποδεδειγμένες βάσεις. Η αυτοπεποίθηση δεν αποκτιέται εύκολα. Χρειάζεται κόπος εκπαίδευση και εμπειρίες.

 

Χωρίς αυτοπεποίθηση δεν έρχεται η επιτυχία. Γι’ αυτό ο επιτυχημένος επαγγελματίας επενδύει πολλά, χρόνο και κόπο, για να την αποκτήσει και να την καλλιεργεί, διότι θα του είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο στον αγώνα της ζωής.

 

 4. Ο ενθουσιασμός για ένα όραμα

Τα άτομα, που έχουν ένα όραμα για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, για μια ιδέα ή κοινωνική αποστολή μπορούν με τον ενθουσιασμό που τους χαρακτηρίζει να εμπνέουν και να ευαισθητοποιούν και να κινητοποιούν και άλλους.

 

Οι άνθρωποι μπορούν και διαισθάνονται τον ενθουσιασμό, το ενδιαφέρον και την πίστη, που κάποιο άτομο δυνατόν να έχει για την πραγματοποίηση κάποιου οράματος, στόχου ή μιας αποστολής. Σίγουρα αυτός, που μπορεί και εμπνέει τους άλλους χάρις στον μετρημένο, ισοζυγισμένο και αγνό ενθουσιασμό του, αλλά και χάρις στις πράξεις του, θα έχει μια βασική προϋπόθεση για να πετυχαίνει.

 

5. Η θετική προσέγγιση με αισιοδοξία και θετικότητα

Η αισιοδοξία και η θετική προσέγγιση είναι βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των επιτυχημένων ανθρώπων, σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων.

 

Η πίστη για θετική εξέλιξη των προσπαθειών, για την επίτευξη των στόχων κάποιου ανθρώπου συνοδεύεται συνήθως από τρόπους σκέψης που βοηθούν στο να υπερπηδούνται και να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά τα αναπόφευκτα εμπόδια κάθε δράσης που απαιτείται στο δρόμο προς την επιτυχία.

 

6. Η επιμονή συνοδευόμενη από σκληρή δουλειά, χωρίς παρορμητικότητα και με υπομονή

Οι δυσκολίες, οι αποτυχίες, οι κακουχίες, τα κτυπήματα κάτω από τη μέση και κάθε λογής εμπόδια, προβλεπτά ή απρόβλεπτα, είναι αναπόφευκτο μέρος της κάθε ανθρώπινης προσπάθειας προς την επίτευξη οποιουδήποτε σημαντικού στόχου.

 

Ο επιτυχημένος άνθρωπος αντέχει. Ξέρει καλά ότι θα δημιουργούνται στο δρόμο του εμπόδια, τα περιμένει και προετοιμάζεται να τα αντιμετωπίζει. Η προοπτική ανάλυση των εμποδίων και των κινδύνων που τον περιμένουν του επιτρέπει να παραμένει ψύχραιμος στις αντιξοότητες.

 

7. Το ήθος, με συνέπεια και ειλικρίνεια

Η συνέπεια, η ειλικρίνεια, η τιμιότητα, η ευσυνειδησία και οι υγιείς αρχές του ήθους και του δικαίου είναι απαραίτητες συνιστώσες για μια διαρκή και καλά θεμελιωμένη επιτυχία στη ζωή.

 

Ο επιτυχημένος άνθρωπος είναι δίκαιος με όλους, ακόμη και όταν δεν υπάρχει κανείς ή είναι αδύνατον κάποιος να τον ελέγξει. Η επιτυχία χωρίς δικαιοσύνη και σεβασμό προς τον συνάνθρωπο δεν είναι πραγματική, αλλά χωρίς αξία και παροδική.

 

8. Η δικτύωση

Η επιτυχία στη ζωή του κάθε επαγγελματία απαιτεί εκπαίδευση, προσόντα, ικανότητες και επάρκεια στον τομέα του. Ωστόσο η δικτύωση σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο είναι πάρα πολύ σημαντική, με τεράστιο ρόλο στην επίτευξη των στόχων.

 

Η δικτύωση, δηλαδή η ανάπτυξη και καλλιέργεια εποικοδομητικών σχέσεων με άλλους ανθρώπους, με στόχο την ευχαρίστηση και την αλληλοβοήθεια αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό της κοινωνίας των ανθρώπων. Χωρίς ορθή κοινωνική δικτύωση οι πιθανότητες επιτυχιών στη ζωή λιγοστεύουν δραματικά.

 

9. Η προσήλωση στο στόχο

Η προσήλωση στο στόχο είναι κύριο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας των επιτυχημένων ανθρώπων. Το να ξέρει καλά κάποιος το τι θέλει και που πάει είναι το πρώτο βήμα του μεγάλου και δύσκολου δρόμου προς την επιτυχία.

 

Η προσήλωση στο στόχο, χωρίς αποπροσανατολισμό και απώλεια ενέργειας σε άσκοπες κινήσεις, είναι σημαντικό πλεονέκτημα της προσωπικότητας των επιτυχημένων.

 

10. Η καλή ακρόαση των άλλων και η συμπάθεια

Ο αποτελεσματικός επαγγελματίας ξέρει και ακούει καλά και προσεκτικά τους συνομιλητές του. Γνωρίζει ότι οι άνθρωποι με τους οποίους συναναστρέφεται μπορεί να είναι πηγή γνώσεων και πραγματικοί θησαυροί.

 

Η ικανότητα κατανόησης και συμπάθειας προς τους άλλους προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στο άτομο που διψά για επιτυχίες.

 

11. Η προσαρμοστικότητα με ευελιξία

Η ακαμψία στη ζωή μπορεί να έχει κόστος. Όμως το ίδιο ισχύει και για την ευελιξία.

Η προσαρμοστικότητα είναι ικανότητα του ατόμου να αλλάζει τον τρόπο δράσης ή κατεύθυνσης ανάλογα με τις εξελίξεις που του συμβαίνουν.

 

Η επιλογή του σωστού μείγματος ευελιξίας και ακαμψίας, ανάλογα με το κάθε πρόβλημα που προκύπτει, είναι θέμα κρίσης της κάθε προσωπικότητας. Είναι η κρίση αυτή, σε σχέση με την προσαρμοστικότητα, που παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία στη ζωή.

 

Είναι βέβαια αδύνατο να καθοριστούν όλα τα επί μέρους χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που οδηγούν ένα άνθρωπο σε επιτυχίες.

 

Ωστόσο η μελέτη και η ανάλυση του τρόπου σκέψης των επιτυχημένων ανθρώπων μπορεί να προσφέρει πολλά σε όλους όσοι επιθυμούν έντονα να πετυχαίνουν στην επαγγελματική τους ζωή.

Μην μετανιώνεις. Δεν υπάρχει εισιτήριο για το παρελθόν

Μην μετανιώνεις. Δεν υπάρχει εισιτήριο για το παρελθόν. Ότι έγινε δεν μπορεί να αλλάξει. Ανήκει στην ιστορία που μας διαμορφώνει.

Μπορούμε όμως να επιλέξουμε το πώς θα αντιδράσουμε από εκεί και έπειτα. Να αποφασίσουμε να διδαχτούμε και να αναπτυχθούμε μέσα από κάθε εμπειρία που βιώνουμε.

Πρέπει να αγκαλιάζουμε όλα όσα μας συμβαίνουν. Να αποδεχόμαστε τις μπόρες και τις ηλιόλουστες μέρες με τον ίδιο τρόπο. Να αγαπάμε όλες τις στιγμές μας και να βγαίνουμε νικητές από όλα τα δεινά.

Νικητής θα πει να έχουμε μάθει. Να είμαστε ένα βήμα παραπέρα στην εξελικτική μας πορεία. Να αγαπάμε τον εαυτό μας και όλα όσα φέρουμε μέσα μας, όλα όσα έχουμε ανάγκη να ζήσουμε και ας μοιάζουν λάθος μερικές φορές στα μάτια.

Ας μην κρίνουμε ούτε τον εαυτό μας, ούτε κανέναν. Ο κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη να ζήσει συγκεκριμένα πράγματα για να οδηγηθεί εκεί που πρέπει. Η ψυχή μας αναζητά συγκεκριμένα βιώματα για να σπάσει τους κύκλους που τον περιορίζουν.

Μπορούμε να διδαχτούμε μέσα από την ενδοσκόπηση, δίχως να μας «κατακρίνουμε», απλά παρατηρώντας εμάς τους ίδιους πως ενεργούμε. Διορθώνοντας την κάθε μας πράξη που θεωρούμε λάθος, μέσα από την δύναμη της σκέψης, τον οραματισμό προς στο παρελθόν, στην στιγμή εκείνη, αλλάζοντας την στον νου μας. Βελτιώνοντας την καταγραφή αυτή, βελτιωνόμαστε σιγά σιγά και εμείς.

Η ζωή είναι αγάπη, ας αγαπάμε εμάς, το ταξίδι μας, τους γύρω μας, την ζωή.

Η ζωή μοιάζει σαν ένα ταξίδι με τρένο. Υπάρχουν πολλές σιδηροδρομικές γραμμές, που οδηγούν σε πολλούς προορισμούς. Επιλέγεις ποιον δρόμο θέλεις να ακολουθήσεις.

Αγοράζεις εισιτήριο με κάποιο κόστος.

Μπαίνεις στο τρένο και αφήνεσαι στο ταξίδι. Μπορεί να κάνεις πολλές στάσεις..

Να αλλάξεις πολλά τρένα στην πορεία σου..

Όμως ο προορισμός σου είναι εκεί που τελικά θα καταλήξεις.

Όταν φτάσεις στο σημείο που οι επιλογές σου σε οδήγησαν, στον τελικό προορισμό σου, δεν έχεις παρά να νιώθεις ευγνωμοσύνη.

Γιατί αν δεν είχες επιλέξει αυτό το τρένο..

Αν δεν είχες μπει σε αυτό το βαγόνι..

Αν δεν είχες κάνει αυτό το ταξίδι δεν θα κατέληγες να είσαι αυτός που είσαι σήμερα.

Με τις εμπειρίες που σε διαμόρφωσαν, με τους ανθρώπους που σε πλαισίωσαν, με τα νέα ονειρα που έπλασες.

Μόνο ο vulgus (όχλος) τρέφει μεγάλο σεβασμό για τις αυθεντίες

Το argumentum ad verecundiam [επιχείρημα με επίκληση της αυθεντίας]. Αντί να προβάλλουμε επιχειρήματα, επικαλούμαστε αυθεντίες ανάλογα με το επίπεδο γνώσης του αντιπάλου μας.

Unusquisque mavult credere quam judicare [Οι άνθρωποι προτιμούν να πιστεύουν παρά να κρίνουν] λέει ο Σενέκας στο έργο De vita beata,I,IV – η δουλειά μας (κατά την αντιπαράθεσή μας με κάποιον) γίνεται πολύ ευκολότερη όταν έχουμε με το μέρος μας μια αυθεντία, που την σέβεται ο αντίπαλος. Όσο μικρότερες είναι οι γνώσεις και οι ικανότητές του, τόσο περισσότερες είναι οι έγκυρες γι’ αυτόν αυθεντίες. Αν όμως οι γνώσεις και οι ικανότητές του είναι υψηλού επίπεδου, οι αυθεντίες θα είναι πολύ λίγες ή μπορεί και να μην υπάρχουν καθόλου. Θα μπορούσε ίσως να αποδεχτεί την αυθεντία κάποιων ανθρώπων σε τομείς στους οποίους ο ίδιος δεν είναι εκπαιδευμένος, αλλά ακόμα και τότε θα τους αντιμετωπίζει με καχυποψία. Αντίθετα, οι απλοί άνθρωποι σέβονται βαθιά τους κάθε είδους επαγγελματίες. Δεν ξέρουν ότι, όταν κάποιος μετατρέπει μια δραστηριότητα σε επάγγελμα, δεν το κάνει επειδή αγαπάει τη δραστηριότητα, αλλά επειδή αγαπάει το χρήμα που κερδίζει απ’ αυτήν: – ή ότι είναι σπάνιο για κάποιον που διδάσκει ένα αντικείμενο να το κατέχει στην εντέλεια, κι αυτό γιατί όποιος μελετάει σε βάθος ένα αντικείμενο, δεν έχει χρόνο για να το διδάξει. Μόνο ο vulgus (όχλος) τρέφει μεγάλο σεβασμό για τις αυθεντίες- κι αν στη δεδομένη στιγμή δε μας βρίσκεται καμία πρόχειρη, μπορούμε να επικαλεστούμε κάποια που μοιάζει να είναι σχετική- μπορούμε να παραθέσουμε τι είπε κάποιος έστω και με διαφορετικό νόημα, κάπου αλλού, και κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Οι αυθεντίες, που ο αντίπαλός μας αδυνατεί να καταλάβει, είναι αυτές που μπορεί να έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση. Οι απαίδευτοι έχουν έναν ιδιαίτερο σεβασμό για διάφορες βαρύγδουπες αρχαιοελληνικές και λατινικές εκφράσεις. Κι αν χρειαστεί, μπορούμε όχι μόνο να διαστρέψουμε τα λεγόμενα των αυθεντιών, αλλά να τα παραποιήσουμε ευθέως ή να παραθέσουμε κάτι που βγάλαμε εντελώς απ’ το μυαλό μας. Κατά κανόνα, ο αντίπαλος δεν έχει εκείνη την ώρα μαζί του βιβλία, αλλά και να είχε, δε θα μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει.

Μια γενικά αποδεκτή εσφαλμένη αντίληψη μπορεί επίσης να πάρει τη θέση της αυθεντίας. Γιατί οι περισσότεροι συμφωνούν με τον Αριστοτέλη, ο οποίος λέει “ά μεν πολλοίς δοκεί ταύτα γε είναι φαμέν” [αυτό που φαίνεται στους πολλούς ορθό, εμείς λέμε ότι είναι κιόλας – Ηθικά Νικομάχεια, Χ,172b 36]: και είναι γεγονός ότι δεν υπάρχει γνώμη, όσο παράλογη κι αν είναι, που να μην την αγκαλιάσουν αμέσως οι άνθρωποι, μόλις πεισθούν ότι είναι γενικά αποδεκτή. Το παράδειγμα επενεργεί στις σκέψεις τους όπως και στις πράξεις τους. Είναι σαν τα πρόβατα που ακολουθούν το προπορευόμενο κουδούνι, όπου κι αν τους οδηγήσει. Είναι γι’ αυτά ευκολότερο να πεθάνουν παρά να σκεφτούν Είναι περίεργο το πόσο μεγάλη επίδραση μπορεί να έχει η γενική αποδοχή μιας γνώμης στους ανθρώπους, παρόλο που η προσωπική τους εμπειρία μπορεί να τους προειδοποιεί, ότι η αποδοχή της είναι μια ανόητη και καθαρά μιμητική διαδικασία. Όμως αυτή η προειδοποίηση δε γίνεται ποτέ, κυρίως γιατί τους λείπει η οποιαδήποτε αυτογνωσία. – Μόνο οι εκλεκτοί μπορούν να πουν μαζί με τον Πλάτωνα τοις πολλοίς πολλά δοκεί [οι πολλοί έχουν πολλές απόψεις- Πολιτεία ΙΧ,576c], που σημαίνει ότι ο όχλος έχει πολλές ανοησίες στο κεφάλι του και είναι πρακτικά αδύνατο να αντιμετωπιστούν.

Αν θέλουμε όμως να μιλάμε σοβαρά, πρέπει να καταλάβουμε ότι η γενική αποδοχή μιας γνώμης δεν είναι απόδειξη για την ορθότητα της ούτε καν ένδειξη μεγάλης πιθανότητας να είναι σωστή. Όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο, θα πρέπει να παραδεχτούν το ότι το πέρασμα του χρόνου αφαιρεί την οποιαδήποτε αποδεικτική δύναμη μιας γενικά αποδεκτής γνώμης, γιατί αλλιώς όλες οι παλιές πλάνες, που κάποια στιγμή καταρρίφθηκαν, θα έπρεπε να επανέλθουν σε ισχύ.

Όταν εξετάσουμε το θέμα από πιο κοντά, ανακαλύπτουμε ότι αυτό που ονομάζουν κοινή γνώμη δεν είναι παρά η γνώμη δυο ή τριών προσώπων- και θα πεισθούμε γι’ αυτό, αν παρακολουθήσουμε τον τρόπο, με τον οποίο προέκυψε μια τέτοια γενικά αποδεκτή γνώμη. Θα ανακαλύψουμε ότι μόνο δύο ή τρία άτομα αποδέχτηκαν στην αρχή ή προώθησαν και διατήρησαν αυτή τη γνώμη- κι ότι ο υπόλοιπος κόσμος τους έκανε τη μεγάλη χάρη να πιστέψει ότι την είχαν εξετάσει απ’ όλες τις πλευρές. Μετά, κάποιοι ακόμα, έχοντας πεισθεί εκ των προτέρων ότι οι πρώτοι είχαν την απαραίτητη ικανότητα, δέχτηκαν κι εκείνοι τη συγκεκριμένη γνώμη. Αυτούς επίσης τους εμπιστεύτηκαν πολλοί άλλοι, που η οκνηρία τους έκανε να θεωρήσουν ότι ήταν καλύτερο να πιστέψουν αμέσως, παρά να μπουν στον κόπο να ερευνήσουν το ζήτημα μόνοι τους. Έτσι ο αριθμός αυτών των οκνηρών και εύπιστων οπαδών μεγάλωνε από μέρα σε μέρα: γιατί μόλις η γνώμη αυτή απέκτησε αρκετούς οπαδούς, οι υπόλοιποι απέδωσαν το γεγονός αυτό στο ότι η γνώμη αυτή πρέπει να έχει γίνει αποδεκτή λόγω της ορθότητας των επιχειρημάτων της. Κι όσοι είχαν απομείνει, αναγκάστηκαν κι εκείνοι να αποδεχτούν το γενικά αποδεκτό, έτσι ώστε να μη θεωρηθούν δύστροπα άτομα που διαφωνούσαν με τις ιδέες που αποδέχονταν όλοι, ή εξυπνάκηδες που θεωρούσαν τον εαυτό τους ευφυέστερο απ’ όλους τους άλλους. Απ’ αυτό το σημείο και μετά, η αποδοχή αυτής της άποψης γίνεται καθήκον. Από δω και πέρα, οι λίγοι που έχουν την ικανότητα να εκφράσουν δικές τους γνώμες και δική τους κρίση, αλλά απλώς απηχούν γνώμες άλλων, τις οποίες και υπερασπίζονται με αξιοζήλευτο πάθος και μισαλλοδοξία. Γιατί αυτό που απεχθάνονται στους ανθρώπους που σκέφτονται διαφορετικά δεν είναι τόσο οι διαφορετικές γνώμες που εκφράζουν, όσο το θράσος τους να θέλουν να σχηματίσουν τις δικές τους απόψεις- κάτι που οι ίδιοι ποτέ δεν κάνουν έχοντας απόλυτη συναίσθηση της αδυναμίας τους.

– Εν ολίγοις, ελάχιστοι είναι αυτοί που έχουν την ικανότητα να σκέφτονται, γνώμες όμως θέλουν να έχουν όλοι: και η εύκολη λύση είναι αυτές τις γνώμες να μην τις δημιουργούν οι ίδιοι, αλλά να τις παίρνουν έτοιμες από άλλους. – Κι αφού έτσι έχουν τα πράγματα, ποια αξία μπορεί να έχει η γνώμη ακόμα και εκατό εκατομμυρίων ανθρώπων; Δεν έχει μεγαλύτερη ισχύ από ένα ιστορικό γεγονός που αναφέρουν εκατό χρονικογράφοι, οι οποίοι όμως αποδείχτηκε ότι αντέγραψαν κάποιον άλλο, οπότε όλες αυτές οι αναφορές βασίζονται στη γνώμη ενός και μόνο ατόμου. (Κατά Bayle, Pensees sur les Cometes).

“Dico ego, tu dicis, sed denique dixit et ille:
Dictaque post toties, nil nisi dicta vides”.
[“Το είπα εγώ, το είπες κι εσύ, και μετά το είπε κι άλλος:
Όσοι και να το ξαναπούν, δεν είναι παρά λόγια”]

Παρά τα όσα είπαμε, σε μια αντιπαράθεση με απλούς ανθρώπους, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις γενικά αποδεκτές γνώμες σαν ισχυρά επιχειρήματα.

Γενικά, όταν τσακώνονται δύο καθημερινοί άνθρωποι, το όπλο που κατά κανόνα επιλέγουν είναι οι αυθεντίες: αυτές χρησιμοποιούν ο ένας εναντίον του άλλου.- Αν ένα πιο μυαλωμένο άτομο έχει ν’ αντιμετωπίσει έναν απ’ αυτούς, θα τον συμβούλευα να καταδεχτεί να καταφύγει και αυτό στο ίδιο όπλο και να επιλέξει τις αυθεντίες που θα προκαλέσουν ρήγματα στην αδύνατη πλευρά του αντιπάλου.

Arthur Schopenhauer, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΠΑΝΤΑ ΔΙΚΙΟ

Όταν επικρατεί μέσα σου αβεβαιότητα για τις δικές σου αξίες, πώς μπορείς να διδάξεις κάτι σίγουρο στο παιδί σου;

Το άγγιγμα ενός ανθρώπινου χεριού, ο ήχος μιας ανθρώπινης φωνής και οι σπιτικές μυρωδιές είναι οι εμπειρίες με τις οποίες ένα μωρό αρχίζει να μαθαίνει τι είναι αυτός ο νέος κόσμος γύρω του. Ο τρόπος με τον οποίο ο γονιός αγγίζει το παιδί κι ο ήχος της φωνής του αποτελούν τη βάση γι’ αυτό που θα μάθει το παιδί. Το μωρό πρέπει να ξεδιαλύνει όλα τ’ αγγίγματα, τα πρόσωπα, τις φωνές και τις μυρωδιές των μεγάλων γύρω του και να βγάζει νόημα απ’ όλα αυτά. Μεγάλη σύγχυση κυριαρχεί στον κόσμο του νεογέννητου.

Στον πρώτο χρόνο της ζωής, ένα παιδί πρέπει να μάθει περισσότερα βασικά και διαφορετικά πράγματα απ’ ό,τι σ’ όλη την υπόλοιπη ζωή του. Ποτέ άλλοτε το παιδί δεν πρόκειται να βρεθεί αντιμέτωπο με τόση μάθηση και γνώση, σε τόσα επίπεδα και σε τόσο λίγο διάστημα.

Η επίδραση απ' όλη αυτή τη μάθηση είναι πολύ πιο βαθιά απ’ όσο φαντάζονται οι περισσότεροι γονείς. Αν οι γονείς το καταλάβαιναν, θα μπορούσαν να εκτιμήσουν καλύτερα, τη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα σ’ ό,τι κάνουν και στην τρομακτική δουλειά που έχει να κάνει το παιδί τους. Δώσαμε όλη μας την προσοχή σε μεθόδους πειθαρχίας και πολλή λίγη στην κατανόηση, στην αγάπη, στο χιούμορ και στην ανάπτυξη της πανέμορφης εκδήλωσης της ζωής που υπάρχει μέσα σε κάθε παιδί.

Υπάρχουν ακόμα τρία θέματα που δυσκολεύουν την εκτέλεση του οικογενειακού προσχέδιου. Βρίσκονται στο παγόβουνο, κάτω από την επιφάνεια του νερού, κάτω από την αντιληπτή λειτουργία της οικογένειας. Το πρώτο είναι η άγνοια. Απλά δεν ξέρεις κάτι.

Κι ακόμη, ίσως να μην ξέρεις ότι δεν ξέρεις, έτσι ώστε να μη συνειδητοποιήσεις την ανάγκη να μάθεις. Τα παιδιά μπορούν να βοηθήσουν πολύ σ’ αυτό, αν ο γονιός τούς επιτρέπει τα σχόλια. Να επαγρυπνάς συνέχεια για να αντλείς πληροφορίες από τις νύξεις που κάνουν τα παιδιά.

Το δεύτερο είναι πως ο τρόπος επικοινωνίας σου μπορεί να μην είναι αποτελεσματικός. Οπότε στέλνεις μηνύματα που δεν ξέρεις ότι τα στέλνεις ή νομίζεις ότι στέλνεις μηνύματα, ενώ δεν στέλνεις τίποτε. Έτσι τα αγαθά που έχεις να προσφέρεις στα παιδιά σου δε φτάνουν στον αποδέκτη. Για να το αντιληφθείς αυτό, πρόσεχε τις τυχόν απρόσμενες αντιδράσεις των άλλων.

Πολλοί γονείς ακούνε με κατάπληξη τι νόημα βγάζουν τα παιδιά τους από φαινομενικά αθώες παρατηρήσεις τους. Για παράδειγμα, ξέρω ένα ζευγάρι λευκών που ήθελε να διδάξει στο παιδί του φυλετική ανοχή. Μια μέρα, μαζί με κάποια άλλα παιδιά κάλεσαν στο σπίτι τους κι ένα μικρό μαύρο. Αργότερα ο πατέρας ρώτησε το παιδί του: «Πώς σου φάνηκαν τα πολύ κατσαρά του μαλλιά;» Αλλά το είπε μ’ ένα ύφος που υπογράμμιζε τη διαφορά, σχηματίζοντας έτσι τον πρώτο διαχωριστικό κύκλο ανάμεσα στα δυο παιδιά. Όσοι γονείς ανησυχούν μήπως συμβαίνει κάτι παρόμοιο, ας ελέγχουν πότε πότε τι κατάλαβαν απ’ τα λόγια τους τα παιδιά τους.

Θυμάμαι μιαν άλλη ιστορία. Μια νεαρή μητέρα εξήγησε με αρκετές λεπτομέρειες τα αληθινά περιστατικά της ζωής στον εξάχρονο γιο της, τον Άλεξ. Αρκετές μέρες μετά παρατήρησε πως ο Άλεξ την κοίταζε περίεργα. Τον ρώτησε γιατί, κι εκείνος απάντησε. “Μαμά, δεν κουράζεσαι φοβερά, όταν στέκεσαι με το κεφάλι κάτω και τα πόδια πάνω;” Ολότελα σαστισμένη η μάνα του ζήτησε να της εξηγήσει τι εννοούσε. “Ε, να” είπε ο μικρός, “ξέρεις… όταν ο μπαμπάς βάζει το σπόρο του μέσα”. Η μητέρα του παρέλειψε να εξωραΐσει τη διαδικασία της συνουσίας κι έτσι ο Άλεξ έφτιαξε τη δική του εικόνα.

Το τρίτο κομμάτι στο παγόβουνο αναφέρεται στις αξίες σου. Δεν είναι καθόλου απλό, όταν επικρατεί μέσα σου αβεβαιότητα για τις δικές σου αξίες, να διδάξεις σχετικά κάτι σίγουρο στο παιδί σου. Τι θα πρέπει να το διδάξεις, αφού κι εσύ δεν ξέρεις τίποτα; Και αν νιώθεις ότι δεν μπορείς να είσαι ειλικρινής για το πρόβλημά σου, τότε η κατάσταση μπορεί πολύ εύκολα να καταλήξει σε διατυπώσεις όπως «κάνε ό,τι σου λέω, όχι ό,τι κάνω» ή «δεν έχει καθόλου σημασία» ή «γιατί με ρωτάς;» ή «κρίνε μόνος σου κι απόφασε». Οποιαδήποτε απ’ αυτές τις απαντήσεις θα μπορούσε ν’ αφήσει στο παιδί μια αίσθηση αδικίας ή ψευτιάς.

Ένα άλλο αθέλητο μήνυμα που έδωσε ένας γονιός φαίνεται στην παρακάτω ιστορία. Είχα επισκεφθεί μια νεαρή γυναίκα που είχε ένα τετράχρονο κοριτσάκι. Χτύπησε το τηλέφωνο. Η νεαρή φίλη μου είπε: «Όχι, δεν μπορώ να έρθω σήμερα. Δεν αισθάνομαι καλά».

Η τετράχρονη κόρη της τη ρώτησε, με φανερό ενδιαφέρον στο προσωπάκι της: «Μαμά, είσαι άρρωστη;»

Η φίλη μου απάντησε: «Όχι, είμαι πολύ καλά».

Το κοριτσάκι προσπάθησε να τα βγάλει πέρα με τη φανερή αντίφαση: «Αλλά, μαμά, είπες στην κυρία στο τηλέφωνο ότι δεν αισθάνεσαι καλά».

Η απάντηση της μητέρας της ήταν: «Μη στεναχωριέσαι γι’ αυτό».

Μετά απ’ αυτήν την απάντηση το κοριτσάκι πήγε έξω να παίξει με τα χώματα. Την ώρα του φαγητού, η μάνα της τη φώναξε να έρθει μέσα. Το κοριτσάκι απάντησε: «Δεν μπορώ να έρθω, είμαι άρρωστη».

Η αντίδραση της μάνας ήταν να πάει έξω, προφανώς θυμωμένη, «θα σε μάθω εγώ να μη με υπακούς».

Μπήκα στη μέση, πριν η μητέρα προλάβει να τιμωρήσει το παιδί της και την πήρα απόμερα για να κουβεντιάσουμε. Της θύμησα ένα ένα με τη σειρά τα περιστατικά όπως έγιναν, δείχνοντάς της ότι το παιδί απλώς την είχε μιμηθεί. Είδε κι αυτή την αλληλουχία, που δεν είχε καθόλου αντιληφθεί. Ανατρίχιασε στη σκέψη και μόνο πως παραλίγο να αδικήσει το παιδί της τιμωρώντας το χωρίς λόγο.

Υπέδειξα στη μητέρα πως ο πιο χρήσιμος τρόπος για να τα βγάλει πέρα με την αρχική ερώτηση θα ήταν να είχε πει: «Δεν είμαι άρρωστη. Είπα αυτό το πράγμα σ’ αυτήν τη γυναίκα γιατί δεν ήθελα να είμαι μαζί της και δεν ήθελα να την πληγώσω. Μου είναι πολύ δύσκολο να λέω “όχι” στους ανθρώπους. Έτσι είπα ψέματα. Χρειάζομαι να μάθω καλύτερους τρόπους για να αντιμετωπίζω αυτές τις καταστάσεις. Ίσως μπορούμε να μάθουμε μαζί».

Η μάνα δεν ήταν κανένα τέρας και το παιδί κανένα ανυπάκουο παλιόπαιδο. Κι όμως σ’ αυτό το σενάριο το παιδί θα μπορούσε να τιμωρηθεί, γιατί έμαθε και χρησιμοποίησε το μοντέλο της μάνας. Το παιδί θ’ αποκτούσε την αναγκαία εμπειρία για να αρχίσει να μην εμπιστεύεται τη μάνα του και καμιά απ’ τις δυο δε θα ήξερε γιατί.

Όπως είπα και πριν, οι βασικές πληροφορίες, που μπαίνουν μέσα στο οικογενειακό προσχέδιο, προέρχονται από τις εμπειρίες που είχαμε στη δική μας οικογένεια, μα και στις άλλες, με τις οποίες είμαστε σε στενή επαφή. Όλα τα άτομα που φωνάζουμε με κάποιο γονικό όνομα ή που είμαστε υποχρεωμένοι να τους φερόμαστε σαν να ήταν γονείς μας, μας προμηθεύουν την πείρα την οποία χρησιμοποιούμε έτσι ή αλλιώς, όταν γινόμαστε εμείς γονείς. Ένα μέρος απ’ αυτήν μπορεί να μας βοηθήσει, άλλα ίσως ν’ υποδειχθούν ανώφελα. Όλα όμως άσκησαν την επίδρασή τους.

Όσοι από μας είμαστε αρκετά ελεύθεροι, ώστε να ερχόμαστε σ’επαφή με την Εσωτερική Σοφία μας, κατέχουμε μιαν άλλη θαυμάσια πηγή. Χρειάζεται κουράγιο για να εμπιστευτείς αυτή τη Σοφία.

Σημαίνει ότι έχουμε απελευθερωθεί από κριτική, μομφή και συμβιβασμό. Είμαστε πρόθυμοι όχι μόνο να φερθούμε με ευθύτητα αλλά και να διακινδυνεύσουμε.

Βιρτζίνια Σατίρ, Πλάθοντας ανθρώπους

Επιστήμονες κατάφεραν να «δουν» στην 4η διάσταση!

Οι επιστήμονες κατάφεραν να δουν μια τέταρτη χωρική διάσταση αξιοποιώντας αυτό που είναι γνωστό ως quantum Hall effect, μια συγκεκριμένη μέθοδο περιορισμού και μέτρησης ηλεκτρονίων.

Δύο ομάδες επιστημόνων, έδειξαν ότι μια τέταρτη χωρική διάσταση θα μπορούσε να εκτείνεται πέρα ​​από τα όρια του πάνω και κάτω, αριστερά και δεξιά, προς τα εμπρός και προς τα πίσω.

Είμαστε συνηθισμένοι να υπάρχουμε σε τρεις χωρικές διαστάσεις με μια επιπλέον διάσταση χρόνου καθώς κινούμαστε εντός του Σύμπαντος, αλλά, συνδυάζοντας δύο ειδικά σχεδιασμένες 2D δομές, δύο ξεχωριστές ομάδες ερευνητών –μία στην Ευρώπη και μία στις ΗΠΑ– κατάφεραν να δουν μια τέταρτη χωρική διάσταση αξιοποιώντας αυτό που είναι γνωστό ως κβαντικό φαινόμενο Hall ( quantum Hall effect), μια συγκεκριμένη μέθοδο περιορισμού και μέτρησης ηλεκτρονίων.

«Φυσικά, δεν διαθέτουμε ένα 4D χωρικό σύστημα, αλλά μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στην 4D φυσική του κβαντικού Hall χρησιμοποιώντας ένα λιγότερων διαστάσεων σύστημα, επειδή ένα σύστημα περισσότερων διαστάσεων κωδικοποιείται σε πολυπλοκότητα δομής».

Ένας ερευνητής στις ΗΠΑ, ο Mikael Rechtsman από το Penn State University, δήλωσε στο Gizmodo. Χάρις σε κάποιους μάλλον προηγμένους υπολογισμούς –ο οποίοι κέρδισαν το βραβείο Νόμπελ Φυσικής το 2016– γνωρίζουμε ότι το κβαντικό φαινόμενο Hall υποδεικνύει την ύπαρξη μιας τέταρτης χωρικής διάστασης.

«Ίσως μπορούμε να βρούμε νέα φυσική σε τέσσερις διαστάσεις και στη συνέχεια να σχεδιάσουμε συσκευές με τις οποίες θα εκμεταλλευθούμε την φυσική της ανώτερης αυτής διάστασης, αποκομίζοντας οφέλη για τις χαμηλότερες διαστάσεις».

Με άλλα λόγια, ακριβώς όπως ένα τρισδιάστατο αντικείμενο δημιουργεί μια δισδιάστατη σκιά, οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να παρατηρήσουν μια τρισδιάστατη σκιά που μπορεί να δημιουργείται από ένα αντικείμενο τεσσάρων διαστάσεων – ακόμα κι αν δεν μπορούμε να δούμε αυτό το ίδιο το τετραδιάστατο αντικείμενο. Τέτοιες μελέτες θα μπορούσαν να ξεκλειδώσουν νέες ανακαλύψεις για τις ίδιες τις βασικές αρχές της επιστήμης.

Αυτό που επιτυγχάνουν τα νέα αυτά πειράματα είναι να μας δώσουν μια εικόνα των επιπτώσεων που μπορεί να έχει αυτή η τέταρτη διάσταση στην γνώση του φυσικού κόσμου.

Το πείραμα της ευρωπαϊκής ομάδας περιελάμβανε άτομα που ψύχονταν κοντά στο απόλυτο μηδέν και διατάχθηκαν σε πλέγμα 2D μέ χρήστη λέιζερ, το οποίο πλέγμα περιγράφηκε από τους ερευνητές ως «φωτονικός κρύσταλλος τύπου “αυγοθήκης”».

Με την προσθήκη επιπλέον λέιζερ, η ομάδα ήταν σε θέση να εφαρμόσει μια κβαντική “αντλία φορτίου” για να διεγείρει τα παγιδευμένα άτομα και να τα κινεί. Ελαφρές διακυμάνσεις της κίνησης οι οποίες εντοπίστηκαν από τους ερευνητές ταιριάζουν με τον τρόπο που ένα τετραδιάστατο φαινόμενο Hall θα αποκλίνει – προσθέτοντας βάρος στην πιθανότητα να προσπελαστεί μια τέταρτη χωρική διάσταση.

Το αμερικανικό πείραμα χρησιμοποίησε επίσης λέιζερ, αυτή τη φορά για να ελέγξει το φως καθώς διέρχεται από ένα μπλοκ από γυαλί. Ρυθμίζοντας το φως ώστε να προσομοιώσουν την επίδραση ενός ηλεκτρικού πεδίου στα φορτισμένα σωματίδια, μπόρεσαν και πάλι να παρατηρηθούν οι συνέπειες ενός 4D κβαντικού φαινομένου Hall.

Φυσικά, δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε δια ζώσης αυτόν τον τετραδιάστατο κόσμο – είμαστε κολλημένοι σε 3D χώρο – αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η κβαντική μηχανική θα μπορούσε κάπως να μας δώσει μια εικόνα του, επεκτείνοντας έτσι την περιορισμένη αντίληψή μας για το Σύμπαν.

Στενή προσέγγιση του New Horizons την Πρωτοχρονιά με το αντικείμενο Εσχάτη Θούλη

Μετά την επιτυχημένη στενή προσέγγιση του New Horizons  με τον Πλούτωνα στις 14 Ιουλίου 2015, το διαπλανητικό σκάφος συνεχίζει την αποστολή του στο αντικείμενο Εσχάτη Θούλη ή 2014 MU 69, ένα απομακρυσμένο αντικείμενο στη Ζώνη Kuiper. Θα πετάξει δίπλα από το μακρινό αντικείμενο Εσχάτη Θούλη την 1η Ιανουαρίου 2019. Μάλιστα η NASA σκοπεύει να προγραμματίσει το New Horizons  να κάνει ακόμα ένα άλμα μετά την Εσχάτη Θούλη (Ultima Thule). Το όνομα αυτό δόθηκε στις 13 Μαρτίου 2018 στο αντικείμενο 2014 MU ₆₉ μετά από μια δημόσια ψηφοφορία.

 

Καλλιτεχνική απεικόνιση της Εσχάτης Θούλης (2014 MU ₆₉ )που ίσως αποτελείται από δύο βράχους ενωμένους με διάμετρο περίπου 30 χιλιόμετρα

Το διαστημικό σκάφος Νέοι Ορίζοντες που εκτοξεύθηκε από τη Γη στις 19 Ιανουαρίου 2006 είχε στόχο την εξερεύνηση του τον Πλούτωνα, του πιο μακρινού τότε πλανήτη (και τώρα νάνου πλανήτη) του ηλιακού μας συστήματος. Και μετά από εννέα χρόνια κάνοντας 6 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα, τον Ιούλιο του 2015 είχε μια στενή προσέγγιση με τον Πλούτωνα, στέλνοντας πίσω στην Γη καταπληκτικές φωτογραφίες και πληροφορίες για τον πλανήτη και τους δορυφόρους του.

 

Τον Αύγουστο του 2015, μετά την επιτυχημένη αποστολή του το New Horizons  προγραμματίστηκε να περάσει κοντά – κάπου 4 εκατομμύρια km μακριά – από την Εσχάτη Θούλη. Μετά από τέσσερις αλλαγές στην πορεία του τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο του 2015, το New Horizons βρίσκονται ήδη σε πορεία προς το 2014 MU ₆₉ . Η προσέγγιση θα πραγματοποιηθεί την 1η Ιανουαρίου 2019 με μια ταχύτητα προσέγγισης 14,36 Km /h , που θα καταστήσει το απομακρυσμένο αντικείμενο στο Ηλιακό μας Σύστημα το πιο από απόμακρο σώμα που θα επισκεφθεί ποτέ ένα διαστημικό σκάφος. 

 

Το αντικείμενο αυτό 2014 MU ₆₉ ανακαλύφθηκε στις 26 Ιουνίου 2014, χρησιμοποιώντας το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble κατά τη διάρκεια μιας προκαταρκτικής έρευνας με σκοπό να βρεθεί ένα κατάλληλο αντικείμενο της ζώνης Kuiper που θα επισκεφτεί το New Horizons. Η ανακάλυψη απαιτούσε τη χρήση του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Χαμπλ, επειδή οι παρατηρήσεις από το έδαφος δεν είχαν βρει ένα κατάλληλο αντικείμενο της ζώνης Kuiper, στη ζώνη που μπορούσε να προσεγγίσει το New Horizons . Με φαινόμενο μέγεθος περίπου 27, το 2014 MU ₆₉ είναι πολύ αχνό για όλα, εκτός από τα πιο ισχυρά τηλεσκόπια. Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble είναι επίσης ικανό για πολύ ακριβή αστρομετρία και επομένως για έναν αξιόπιστο προσδιορισμό της τροχιάς του.

 

Η τροχιακή περίοδος γύρω από τον Ήλιο είναι λίγο μεγαλύτερη από 295 χρόνια και έχει χαμηλή κλίση και χαμηλή εκκεντρότητα σε σύγκριση με άλλα αντικείμενα στη ζώνη Kuiper. Αυτές οι τροχιακές ιδιότητες σημαίνουν ότι πρόκειται για ένα ψυχρό κλασικό αντικείμενο της Ζώνης Kuiper, το οποίο είναι απίθανο να έχει υποστεί σημαντικές διαταραχές .

 

Η υπεύθυνη ομάδα του σκάφους θα προτείνει η αποστολή των New Horizons να εξερευνήσει ακόμη πιο βαθιά την ζώνη Kuiper, που είναι ένας δακτύλιος παγωμένων σωμάτων πέρα ​​από τον Ποσειδώνα και περιλαμβάνει τον Πλούτωνα, την Εσχάτη Θούλη και εκατομμύρια άλλα σώματα)

 

Το New Horizons ευτυχώς έχει αρκετή ενέργεια στην πυρηνική του μπαταρία (μια θερμοηλεκτρική γεννήτρια ραδιοϊσοτόπων ή RTG) για να διατηρήσει ζεστά τα όργανα του σκάφους και να προσφέρει την απαραίτητη ισχύ στα όργανα μέχρι τα τέλη του 2030.

 

Όμως η NASA θα πρέπει να εγκρίνει αυτή την πρόσθετη εκτεταμένη αποστολή για να συμβούν όλα αυτά. Η αρχική αποστολή του New Horizons επικεντρώθηκε στην πλεύση γύρω από τον Πλούτωνα και η συνάντηση με την Ultima Thule είναι το επίκεντρο αυτής της αποστολής μέχρι το 2021.

 

Συγχρόνως η Εσχάτη Θούλη είναι περίπου 1,6 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα πιο μακριά από τον ήλιο από ό, τι ο Πλούτωνας. Αυτό σημαίνει ότι τα σήματα θα διαρκέσουν πολύ περισσότερο για να φτάσουν στην Γη από το New Horizons – περίπου 6 ώρες και 6 λεπτά, σε σύγκριση με 4 ώρες και 25 λεπτά κατά τη διάρκεια της πλεύσης του γύρω από τον Πλούτωνα. Αυτό κάνει πολύ πιο δύσκολη τη χαρτογράφηση των ελιγμών. 

 

Επιπλέον, το New Horizons είναι λίγο μεγαλύτερος σε ηλικία τώρα και η γεννήτρια RTG δεν παράγει τόσο μεγάλη ισχύ όσο το 2015. Έτσι, η ομάδα αποστολής πρέπει να είναι πιο προσεκτική όσον αφορά τη χρήση οργάνων κατά τη διάρκεια της εκτεταμένης αποστολής.

 

Αλλά οι ανταμοιβές πρέπει να είναι σημαντικές. Το Ultima Thule είναι ένα παγωμένο, παρθένο λείψανο που απομένει από την περίοδο σχηματισμού των πλανητών του ηλιακού συστήματος – ένα είδος κάψουλας που μας περιμένει να το εξετάσουμε.

 

Αυτή η περιοχή του ηλιακού συστήματος, που βρίσκεται τόσο μακριά από τον ήλιο, διατηρεί τις αρχικές συνθήκες 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, κατά τον πλανητικό σχηματισμό. Έτσι, όταν θα πετάξει το σκάφος στην Ultima Thule, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε πώς ήταν τα πράγματα πίσω στην αρχή.

Οι αστρονόμοι βαθμολογούν την κλίμακα των αποστάσεων στον Κόσμο

Εκμεταλλευόμενοι την παρουσία αντήχησης του φωτός, μια ομάδα αστρονόμων έχει χρησιμοποιήσει ένα τηλεσκόπιο του Ευρωπαϊκού Νότιου Παρατηρητηρίου ESO για να μετρήσει, με ακρίβεια 1%, την απόσταση ενός μεταβλητού άστρου στην κατηγορία των Κηφειδών, που αποτελεί ένα από τα πρώτα βήματα στην κοσμική κλίμακα των αποστάσεων. Το άστρο αυτό RS Pup είναι ένα από τα πλέον εντυπωσιακά ουράνια σώματα που έχουν ανακαλυφθεί. Ένα άστρο γίγαντας, ίσο με 200 γήινους Ήλιους, που φωτίζει στον «ουρανό» όπως ο Φάρος της Αλεξάνδρειας φώτιζε τη Μεσόγειο τα αρχαία χρόνια.

 

Νεφέλωμα σε μέγεθος «μικρού Γαλαξία» γύρω από το μεταβλητό άστρο RS Pup που ανήκει στην κατηγορία των Κηφειδών,  που βρίσκεται στο Νότιο αστερισμό Puppis (η πρύμνη του πλοίου).

Οι Κηφείδες είναι παλλόμενα άστρα που έχουν χρησιμοποιηθεί ως δείκτες των κοσμικών αποστάσεων εδώ και εκατό σχεδόν χρόνια. Η νέα ακριβής μέτρηση είναι σημαντική δεδομένου ότι, αντίθετα προς πολλές άλλες, είναι καθαρώς γεωμετρική και δεν στηρίζεται στις υποθέσεις για τη φυσική των ίδιων των άστρων.

 

Η ομάδα των αστρονόμων μελέτησε το RS Pup, ένα φωτεινό άστρο στην κατηγορία των Κηφειδών που βρέθηκε προς τον αστερισμό Puppis («Η Πρύμνη») και είναι εύκολα ορατό με τις διόπτρες. Το RS Pup μεταβάλει τη φωτεινότητα του σχεδόν κατά ένα παράγοντα πέντε κάθε 41,4 ημέρες. Είναι 10 φορές πιο βαρύ από τον ήλιο μας, και 200 φορές μεγαλύτερο, και κατά μέσον όρο 15.000 φορές φωτεινότερο. Το εντυπωσιακό σκηνικό συμπληρώνεται με το νεφέλωμα που το περιβάλλει, στο οποίο αναπτύσσονται κάθε είδους χρωματισμοί, αποτυπώνοντας τα είδη αερίων που το συνθέτουν.

 

Το RS Pup είναι το μόνο τέτοιο άστρο από τους Κηφείδες που ενσωματώνεται σε ένα μεγάλο νεφέλωμα, φτιαγμένο από πολύ λεπτή σκόνη που ανακλά κάποιο από το φως που εκπέμπεται από το αστέρι. Το άστρο αυτό RS Pup είναι ένα από τα πλέον εντυπωσιακά ουράνια σώματα που έχουν ανακαλυφθεί. Ένα άστρο γίγαντας που διαθέτει δέκα φορές τη μάζα του Ήλιου και είναι ίσο με 200 γήινους Ήλιους, που φωτίζει στον «ουρανό» όπως ο Φάρος της Αλεξάνδρειας φώτιζε τη Μεσόγειο τα αρχαία χρόνια.

 

Επειδή η φωτεινότητα του αστεριού αυτού αλλάζει με ένα πολύ διακριτικό τρόπο, η παρουσία του νεφελώματος επιτρέπει στους αστρονόμους να δουν την ηχώ του φωτός και να τις χρησιμοποιήσουν για να μετρήσουν την απόσταση του αστεριού.

 

«Το φως που ταξίδεψε από το αστέρι σε ένα κόκκο σκόνης και έπειτα στο τηλεσκόπιο φθάνει λίγο αργότερα από το φως που προέρχεται άμεσα από το αστέρι στο τηλεσκόπιο,» εξηγεί ο Pierre Kervella, επικεφαλής συντάκτης της ανακοίνωσης που αναφέρει το αποτέλεσμα. «Κατά συνέπεια, εάν μετρήσουμε τη φωτεινότητα απομονωμένων ‘σταγόνων’ στο νεφέλωμα, θα λάβουμε μια καμπύλη φωτεινότητας που έχει την ίδια μορφή με την μεταβολή του Κηφείδη άστρου, αλλά μετατοπισμένο στον χρόνο.»

 

Αυτή η καθυστέρηση ονομάζεται «ηχώ του φωτός», αναλογικά με την παραδοσιακότερη ηχώ, την αντανάκλαση του ήχου, παραδείγματος χάριν, από το κατώτατο σημείο ενός πηγαδιού.

 

Η αρχή της ηχούς του φωτός

Ελέγχοντας την εξέλιξη της φωτεινότητας των ‘σταγόνων’ στο νεφέλωμα, οι αστρονόμοι μπορεί να βρουν την απόστασή τους από το αστέρι: είναι απλά ο χρόνος της καθυστέρησης επί την ταχύτητα του φωτός (300.000 km/s). Ξέροντας αυτήν την απόσταση και την φαινόμενη απόσταση στον ουρανό μεταξύ του άστρου και της ‘σταγόνας’, μπορούμε να υπολογίσουμε την απόσταση του άστρου RS Pup.

 

Από τις παρατηρήσεις της ηχούς σε αρκετά νεφελοειδή χαρακτηριστικά γνωρίσματα, η απόσταση του RS Pup βρέθηκε να είναι 6500 έτη φωτός, συν ή πλην 90 έτη φωτός.

 

«Η γνώση της ακριβούς απόστασης σε ένα αστέρι στην κατηγορία των Κηφειδών με μια τέτοια ακρίβεια αποδεικνύεται κρίσιμη για τη βαθμολόγηση της σχέσης περιόδου-φωτεινότητας αυτής της κατηγορίας άστρων,» λέει ο Kervella. «Αυτή η σχέση είναι πράγματι η βάση του προσδιορισμού της απόστασης των γαλαξιών που χρησιμοποιούν Κηφείδες.»

 

Το άστρο RS Pup είναι περίπου στο ένα τέταρτο της απόστασης μεταξύ του ήλιου και του κέντρου του Γαλαξία. Το RS Pup βρίσκεται μέσα στο γαλαξιακό επίπεδο σε μια πολύ κατοικημένη από άστρα του Γαλαξία μας.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Όμηρος και ιστορία, Η «τειχιόεσσα» Τίρυνς, Μέση και Κάτω Ακρόπολη

Μια ανοικτή κλίμακα οδηγεί από την Άνω Ακρόπολη στη Μέση που βρίσκεται 2μ. παρακάτω και είναι περίκλειστη από τα τείχη της Τίρυνθας. Η χρήση της δεν είναι σαφής λόγω των περιορισμένων ανασκαφών σε αυτήν την περιοχή, αλλά τα κατάλοιπα ενός κλιβάνου για την παραγωγή κεραμικής υπονοούν, ίσως, την παρουσία εκεί εργαστηριακών χώρων.

 

Η Κάτω Ακρόπολη βρίσκεται στο βόρειο και χαμηλότερο ύψωμα του λόφου και οχυρώθηκε, κατά τον 13ο αι. π.Χ. με τείχος μέγιστου πάχους 7 μέτρων. Συνδέεται με την Άνω Ακρόπολη μέσω διαδρόμου, αλλά έχει και δυο δικές της εξωτερικές προσβάσεις - εισόδους από το τείχος. Ερευνήθηκε συστηματικά από το 1976 μέχρι το 1986 από τον K. Κίλιαν (Kilian) του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου με σύγχρονες μεθόδους, οι οποίες βοήθησαν στην καλύτερη κατανόηση όχι μόνο της ζωής, αλλά και του τέλους της ακρόπολης. Αυτό το τέλος προσδιορίστηκε κατά τη διάρκεια του 12ου αι π.Χ., δεν θεωρήθηκε, όμως, αποτέλεσμα κάποιας βίαιης εισβολής, αλλά αποδόθηκε σε έντονη σεισμική δραστηριότητα.

 

Τα περισσότερα κτίσματα οικοδομούνται στην Κάτω Ακρόπολη κατά το δεύτερο μισό του 13ου αι. π.Χ. σε άνδηρα, αλλά με ενιαίο σχέδιο. Εντοπίστηκαν συνολικά δέκα κτιριακά συγκροτήματα τα οποία αναπτύσσονται κατά μήκος των τειχών και χωρίζονται μεταξύ τους από αστέγαστους διαδρόμους, ενώ συγκλίνουν προς έναν δρόμο που διευκολύνει την επικοινωνία και οδηγεί και στην Άνω Ακρόπολη. Πρόκειται για οικίες, για εργαστηριακούς χώρους επεξεργασίας μετάλλων και πολύτιμων υλικών, αλλά και για έναν χώρο που αναγνωρίστηκε από τον ανασκαφέα ως λατρευτικός και ονομάστηκε «οικία της ιέρειας». Στον 12ο αι. π.Χ., στα ύστερα μυκηναϊκά χρόνια, οικοδομείται στον ίδιο χώρο ένα μεγαροειδές κτίριο που θεωρήθηκε επίσης ιερό, καθώς σ' αυτό βρέθηκαν, μεταξύ άλλων, μεγάλου μεγέθους ανθρωπόμορφα ειδώλια που εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο Ναυπλίου.