ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τοῦ στεφάνου (139-144)

[139] Καὶ τὸ μὲν δὴ πρὸ τοῦ πολεμεῖν φανερῶς συναγωνίζεσθαι Φιλίππῳ δεινὸν μέν, ὦ γῆ καὶ θεοί, πῶς γὰρ οὔ; κατὰ τῆς πατρίδος· δότε δ᾽, εἰ βούλεσθε, δότ᾽ αὐτῷ τοῦτο. ἀλλ᾽ ἐπειδὴ φανερῶς ἤδη τὰ πλοῖ᾽ ἐσεσύλητο, Χερρόνησος ἐπορθεῖτο, ἐπὶ τὴν Ἀττικὴν ἐπορεύεθ᾽ ἅνθρωπος, οὐκέτ᾽ ἐν ἀμφισβητησίμῳ τὰ πράγματ᾽ ἦν, ἀλλ᾽ ἐνειστήκει πόλεμος, ὅ τι μὲν πώποτ᾽ ἔπραξ᾽ ὑπὲρ ὑμῶν ὁ βάσκανος οὗτος ἰαμβειοφάγος, οὐκ ἂν ἔχοι δεῖξαι, οὐδ᾽ ἔστιν οὔτε μεῖζον οὔτ᾽ ἔλαττον ψήφισμ᾽ οὐδὲν Αἰσχίνῃ περὶ τῶν συμφερόντων τῇ πόλει. εἰ δέ φησι, νῦν δειξάτω ἐν τῷ ἐμῷ ὕδατι. ἀλλ᾽ οὐκ ἔστιν οὐδέν. καίτοι δυοῖν αὐτὸν ἀνάγκη θάτερον, ἢ μηδὲν τοῖς πραττομένοις ὑπ᾽ ἐμοῦ τότ᾽ ἔχοντ᾽ ἐγκαλεῖν μὴ γράφειν παρὰ ταῦθ᾽ ἕτερα, ἢ τὸ τῶν ἐχθρῶν συμφέρον ζητοῦντα μὴ φέρειν εἰς μέσον τὰ τούτων ἀμείνω.

[140] Ἆρ᾽ οὖν οὐδ᾽ ἔλεγεν, ὥσπερ οὐδ᾽ ἔγραφεν, ἡνίκ᾽ ἐργάσασθαί τι δέοι κακόν; οὐ μὲν οὖν ἦν εἰπεῖν ἑτέρῳ. καὶ τὰ μὲν ἄλλα καὶ φέρειν ἐδύναθ᾽, ὡς ἔοικεν, ἡ πόλις καὶ ποιῶν οὗτος λανθάνειν· ἓν δ᾽ ἐπεξειργάσατ᾽, ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοιοῦτον ὃ πᾶσι τοῖς προτέροις ἐπέθηκε τέλος· περὶ οὗ τοὺς πολλοὺς ἀνήλωσε λόγους, τὰ τῶν Ἀμφισσέων [τῶν Λοκρῶν] διεξιὼν δόγματα, ὡς διαστρέψων τἀληθές. τὸ δ᾽ οὐ τοιοῦτόν ἐστι· πόθεν; οὐδέποτ᾽ ἐκνίψει σὺ τἀκεῖ πεπραγμένα σαυτῷ· οὐχ οὕτω πόλλ᾽ ἐρεῖς.

[141] Καλῶ δ᾽ ἐναντίον ὑμῶν, ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοὺς θεοὺς πάντας καὶ πάσας ὅσοι τὴν χώραν ἔχουσι τὴν Ἀττικήν, καὶ τὸν Ἀπόλλω τὸν Πύθιον, ὃς πατρῷός ἐστι τῇ πόλει, καὶ ἐπεύχομαι πᾶσι τούτοις, εἰ μὲν ἀληθῆ πρὸς ὑμᾶς εἴποιμι καὶ εἶπον καὶ τότ᾽ εὐθὺς ἐν τῷ δήμῳ, ὅτε πρῶτον εἶδον τουτονὶ τὸν μιαρὸν τούτου τοῦ πράγματος ἁπτόμενον (ἔγνων γάρ, εὐθέως ἔγνων), εὐτυχίαν μοι δοῦναι καὶ σωτηρίαν, εἰ δὲ πρὸς ἔχθραν ἢ φιλονικίας ἰδίας ἕνεκ᾽ αἰτίαν ἐπάγω τούτῳ ψευδῆ, πάντων τῶν ἀγαθῶν ἀνόνητόν με ποιῆσαι.

[142] Τί οὖν ταῦτ᾽ ἐπήραμαι καὶ διετεινάμην οὑτωσὶ σφοδρῶς; ὅτι καὶ γράμματ᾽ ἔχων ἐν τῷ δημοσίῳ κείμενα, ἐξ ὧν ταῦτ᾽ ἐπιδείξω σαφῶς, καὶ ὑμᾶς εἰδὼς τὰ πεπραγμένα μνημονεύοντας, ἐκεῖνο φοβοῦμαι, μὴ τῶν εἰργασμένων αὐτῷ κακῶν οὗτος ἐλάττων ὑποληφθῇ· ὅπερ πρότερον συνέβη, ὅτε τοὺς ταλαιπώρους Φωκέας ἐποίησ᾽ ἀπολέσθαι τὰ ψευδῆ δεῦρ᾽ ἀπαγγείλας.

[143] τὸν γὰρ ἐν Ἀμφίσσῃ πόλεμον, δι᾽ ὃν εἰς Ἐλάτειαν ἦλθε Φίλιππος καὶ δι᾽ ὃν ᾑρέθη τῶν Ἀμφικτυόνων ἡγεμών, ὃς ἅπαντ᾽ ἀνέτρεψε τὰ τῶν Ἑλλήνων, οὗτός ἐστιν ὁ συγκατασκευάσας καὶ πάντων εἷς ἀνὴρ μεγίστων αἴτιος κακῶν. καὶ τότ᾽ εὐθὺς ἐμοῦ διαμαρτυρομένου καὶ βοῶντος ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ «πόλεμον εἰς τὴν Ἀττικὴν εἰσάγεις, Αἰσχίνη, πόλεμον Ἀμφικτυονικόν», οἱ μὲν ἐκ παρακλήσεως συγκαθήμενοι οὐκ εἴων με λέγειν, οἱ δ᾽ ἐθαύμαζον καὶ κενὴν αἰτίαν διὰ τὴν ἰδίαν ἔχθραν ἐπάγειν μ᾽ ὑπελάμβανον αὐτῷ.

[144] ἥτις δ᾽ ἡ φύσις, ἄνδρες Ἀθηναῖοι, γέγονεν τούτων τῶν πραγμάτων, καὶ τίνος εἵνεκα ταῦτα συνεσκευάσθη καὶ πῶς ἐπράχθη, νῦν ἀκούσατε, ἐπειδὴ τότ᾽ ἐκωλύθητε· καὶ γὰρ εὖ πρᾶγμα συντεθὲν ὄψεσθε, καὶ μεγάλ᾽ ὠφελήσεσθε πρὸς ἱστορίαν τῶν κοινῶν, καὶ ὅση δεινότης ἦν ἐν τῷ Φιλίππῳ θεάσεσθε.

***
[139] Αν και ο Αισχίνης υποστήριζε ανοιχτά τον Φίλιππο, πριν αρχίσει ακόμη ο πόλεμος, πράξη φοβερή και αντιπατριωτική, ω γη και θεοί (πώς όχι;), δεν πειράζει, συγχωρήστε τον, αν θέλετε, συγχωρήστε τό του αυτό. Αλλά, όταν τα εμπορικά μας πλοία είχαν ληστευθεί κατάφωρα, όταν η Χερρόνησος λεηλατούνταν, όταν ο άνθρωπος αυτός βάδιζε εναντίον της Αττικής, όταν δεν υπήρχε πια αμφιβολία για την κατάσταση, αλλά ο πόλεμος είχε ξεσπάσει, ακόμη και τότε αυτός ο πονηρός ιαμβειοφάγος δεν μπορεί να παρουσιάσει κάτι που έκανε για σας μέχρι σήμερα, ούτε και υπάρχει κάποιο ψήφισμα, σπουδαίο ή ασήμαντο, που έχει προταθεί από τον Αισχίνη για τα συμφέροντα της πόλης. Αν όμως ισχυρίζεται ότι υπάρχει κανένα, ας το παρουσιάσει τώρα εις βάρος του δικού μου χρόνου ομιλίας. Αλλά δεν υπάρχει κανένα. Κατ᾽ ανάγκη λοιπόν ισχύει ένα από τα δύο: ή δεν έκανε άλλες εναλλακτικές προτάσεις, επειδή δεν μπορούσε να βρει κάποιο ψεγάδι στις τότε πολιτικές μου ενέργειες, ή δεν παρουσίαζε καλύτερες από τις δικές μου προτάσεις, επειδή επεδίωκε το συμφέρον του εχθρού.

[140] Άραγε όμως απέφευγε τους λόγους, όπως ακριβώς και τις προτάσεις, όταν έπρεπε να γίνει κάτι κακό; Γιατί κανένας άλλος δεν μπορούσε να μιλήσει. Η πόλη, όπως φαίνεται, μπορούσε να υπομένει και αυτός να κάνει τα πάντα χωρίς να γίνεται αντιληπτός. Προέβη όμως, Αθηναίοι, σε μια τέτοια ενέργεια που σφράγισε όλες τις προηγούμενες προσπάθειές του. Γι᾽ αυτήν ανάλωσε τους περισσότερους λόγους του αναφέροντας με λεπτομέρειες τα ψηφίσματα για τους Αμφισσείς, για να διαστρεβλώσει την αλήθεια. Κάτι τέτοιο όμως είναι αδύνατο· από πού και ως πού; Δεν θα ξεπλύνεις ποτέ την κηλίδα αυτών που έκανες εκεί. Δεν μπορείς να λες τόσα πολλά γι᾽ αυτά.

[141] Επικαλούμαι, Αθηναίοι, ενώπιόν σας όλους τους θεούς και τις θεές που έχουν υπό την προστασία τους την Αττική· επικαλούμαι επίσης και τον Πύθιο Απόλλωνα, τον προγονικό θεό της πόλης, και τους ικετεύω όλους, αν πω τώρα την αλήθεια και αν την είπα και τότε αμέσως στον λαό, όταν είδα για πρώτη φορά αυτόν τον αχρείο να αναμειγνύεται σ᾽ αυτή την υπόθεση (γιατί το κατάλαβα, το κατάλαβα αμέσως), να μου χαρίσουν ευτυχία και σωτηρία. Αν όμως του προσάψω κάποια ψευδή κατηγορία παρακινημένος από έχθρα ή από κάποιον προσωπικό ανταγωνισμό, εύχομαι να μου στερήσουν όλα τα καλά.

[142] Γιατί λοιπόν έχω καταραστεί αυτά και τα διατύπωσα με τόσο πάθος; Διότι, αν και έχω έγγραφα κατατεθειμένα στο δημόσιο αρχείο, βάσει των οποίων θα παρουσιάσω αδιάσειστες αποδείξεις γι᾽ αυτά, και μολονότι είμαι βέβαιος ότι εσείς θυμόσαστε τις πράξεις του, ωστόσο φοβάμαι μήπως αυτός θεωρηθεί ανεπαρκής σε σχέση με τα κακά που έχει διαπράξει. Το ίδιο ακριβώς έγινε και στο παρελθόν, όταν εξαιτίας των ψευδών αναφορών που έκανε εδώ συνετέλεσε ώστε να καταστραφούν οι ταλαίπωροι Φωκείς.

[143] Τον πόλεμο στην Άμφισσα δηλαδή, εξαιτίας του οποίου ήρθε ο Φίλιππος στην Ελάτεια κι εκλέχτηκε πρόεδρος των Αμφικτιόνων, ο άνθρωπος που ανέτρεψε τα πάντα στην Ελλάδα, ο Αισχίνης τον προκάλεσε με τις μηχανορραφίες του· αυτός ήταν ο μόνος υπαίτιος των μεγαλύτερων κακών. Εγώ τότε διαμαρτυρήθηκα αμέσως, ύψωσα τη φωνή μου στη συνέλευση και φώναξα «φέρνεις πόλεμο μέσα στην Αττική, Αισχίνη, πόλεμο Αμφικτιονικό». Όσοι όμως κάθονταν μαζί του στρατευμένοι από τον ίδιο δεν με άφηναν να μιλήσω, ενώ οι υπόλοιποι έμεναν έκπληκτοι και νόμιζαν ότι διατύπωνα εναντίον του μια αστήρικτη κατηγορία οδηγημένος από προσωπική έχθρα.

[144] Επειδή όμως τότε σας εμπόδισαν να μάθετε την αλήθεια, ακούστε τώρα, Αθηναίοι, ποιά ήταν η φύση αυτών των πραγμάτων, για ποιό σκοπό στήθηκε αυτή η συνωμοσία και πώς επιτεύχθηκε. Πράγματι, θα δείτε ένα πράγμα καλοσχεδιασμένο, θα ωφεληθείτε πολύ σε ό,τι αφορά στη γνώση των δημοσίων υποθέσεων και θα διαπιστώσετε πόσο μεγάλη είναι η πανουργία του Φιλίππου.

Για την Ιστορία του Ηρόδοτου

Τα πρώτα μεγάλα ελληνικά ποιήματα (Ιλιάδα – Οδύσσεια) κατάγονται από την Ιωνία και ο συγγραφεύς του πρώτου μεγάλου έργου σε πεζό λόγο της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας κατάγεται κι αυτός από τ’ ανατολικά παράλια του Αιγαίου, όπου ήταν εγκατεστημένος, πυκνός, εύρωστος και ακμαίος ελληνισμός, ατίθασος υποτακτικός πότε των Λυδών, πότε των Περσών, αλλόφυλο στοιχείο αναταραχής στην αχανή περσική αυτοκρατορία. Ο ελληνισμός αυτός θα προκαλέσει προστριβές και συγκρούσεις με τους βαρβάρους, οι οποίες θα οδηγήσουν στην μεγάλη αναμέτρηση των μηδικών πολέμων, κεντρικό θέμα του έργου του Ηροδότου του Αλικαρνασσέως.

 

Από τα σχολικά θρανία μαθαίνομε ότι ο Ηρόδοτος είναι ο πατήρ της Ιστορίας. Ο χαρακτηρισμός τού δόθηκε για πρώτη φορά από τον Κικέρωνα, τον 1ον αιώνα π.Χ., και επιζεί, φυσικά, έως σήμερα, αν και η αντίληψη για την Ιστορία, την μέθοδο της μελέτης της και την συγγραφή της (οι διαστάσεις, δηλαδή, της ιστορικής συνείδησης) έχει αλλάξει τόσο πολύ, ώστε ο απλοϊκός και χαριτωμένος πατέρας της θα έμενε κατάπληκτος με την εξέλιξή της. Όταν διαβάζομε την δική του Ιστορία, μας συναρπάζουν οι δραματικές μεταπτώσεις, μας γοητεύουν η χάρη της διήγησης και η ομορφιά του ύφους, αλλ’ αντιλαμβανόμαστε ότι της λείπει το βάθος. Αυτό όμως δεν μπορεί να του καταλογιστεί, γιατί όπως κάθε εποχή έχει την τέχνη της, την ηθική της, τους κοινωνικούς θεσμούς της, έτσι έχει και τον δικό της τρόπο ν’ αντικρίζει και να εξετάζει την Ιστορία. Ο Ηρόδοτος είναι πραγματικά ο πρώτος ο οποίος δεν είναι απλός χρονογράφος που περιορίζεται μόνο να παραθέτει και να περιγράφει τα γεγονότα, αλλά τα αντικρίζει με ιστορική αίσθηση, με έννοια ότι αναζητεί –επιφανειακά ίσως- την αιτιότητά τους και επιχειρεί, εδώ κι εκεί, να εξάγει συμπεράσματα. Ο Ηρόδοτος συνθέτει μια τοιχογραφία όπου τα πρόσωπα κινούνται με συμβατικότητα παραμυθιού, και όπου τα γεγονότα παρελαύνουν χωρίς να προσπαθεί ο αφηγητής να δείξει ότι συμπλέκονται και επηρεάζουν το ένα το άλλο για ν’ αποτελέσουν τον ενιαίο πλοχμό της Ιστορίας.

Αλλά για τον Ηρόδοτο τι είναι συγγραφή Ιστορίας; Ασφαλώς δεν την αντιλαμβάνεται όπως εμείς, δηλαδή ως μια προσπάθεια ν’ αναλύσομε  -για να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα- τα αίτια (οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, οργανωτικά) που οδήγησαν σε ορισμένες καταστάσεις, εξελίξεις, και τα στοιχεία (θρησκεία, ήθη και έθιμα, καταγωγή, γλώσσα, κλίμα) που διαμόρφωσαν τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών. Αυτά είναι εντελώς ξένα προς την ιστορική σκέψη του Ηροδότου, που δεν αντιμετωπίζει την ροη των γεγονότων όπως ο Θουκυδίδης, ο οποίος προσπαθεί να καθορίσει τους κανόνες που διέπουν την εξέλιξη των γεγονότων και ν’ ανιχνεύσει τις επιδράσεις που αλλοιώνουν την ανθρώπινη διαγωγή. Ο Ηρόδοτος διαθέτει μια ποιητική ιδιοσυγκρασία που συνδυάζεται με ερευνητική διάθεση. Εκείνο που τον ενδιαφέρει και τον γοητεύει είναι τα «μεγάλα και θωμαστά» έργα των ανθρώπων, τα οποία περιγράφει για να μη μείνουν αδόξαστα, «άκλεα». Από την εισαγωγή του έργου φανερώνεται πώς θα δουλέψει ο ιστορικός, αλλά και πώς αντιλαμβάνεται την Ιστορία: «Ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς ιστορεί την έρευνά του αυτήν για να μη λησμονηθούν, με την πάροδο του καιρού, τα έργα των ανθρώπων και για να μη μείνουν αμνημόνευτα τα μεγάλα και θαυμαστά κατορθώματα των Ελλήνων και των βαρβάρων. Ιστορεί, κυρίως, τα αίτια για τα οποία πολέμησαν μεταξύ τους».

 

Πρωταρχικός σκοπός είναι να μη σβήσουν από την ανθρώπινη μνήμη τα σπουδαία κατορθώματα των προγόνων και ακολούθως να καταδειχθεί ότι ο πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων ήταν σύγκρουση μεταξύ δύο κόσμων. Το πρώτο είναι έργο ποιητή, το δεύτερο ιστορικού. Τα δύο αυτά στοιχεία θα καθοδηγήσουν σ’ όλο του το έργο το βάδισμα του Ηροδότου, που είναι, πότε χαριτωμένος ποιητικός αφηγητής, ποτέ ιστορικός. Ο πρώτος παραθέτει πλήθος επεισόδια, ανέκδοτα και παραμύθια, που δεν έχουν παρά μακρινή σχέση με το κύριο θέμα. Ο δεύτερος, εισάγει, για πρώτη φορά στην ιστορική αφήγηση, συγκεκριμένα στοιχεία για την πολιτική που ακολουθούν οι αντίπαλοι, για την πολεμική τους δύναμη και για τις μεταξύ τους συγκρούσεις, στοιχεία που μπορεί ο αναγνώστης να μελετήσει σαν πραγματικά δεδομένα και όχι σαν φανταστικές ομηρικές περιγραφές. Με τον Ηρόδοτο περνούμε από το έπος στην κάπως συστηματική εξιστόρηση. Σαν χρυσαλλίδα η συγγραφή της Ιστορίας απελευθερώνεται από το χρυσό κουκούλι του μύθου και αρχίζει να μεταμορφώνεται από τότε κι ύστερα σε πραγματική μεθοδική έρευνα.

 

Πολλά από τα όσα αναφέρει ο Ηρόδοτος φανερώνουν ότι τα δέχτηκε χωρίς να εξετάσει, και με κάποια ευπιστία, αλλά το γεγονός και μόνο ότι τα στοιχεία αυτά προσφέρονται στην κριτική ανάλυση δείχνει: α. ότι με τον Ηρόδοτο η Ιστορία αρχίζει να απαλλάσσεται από το μυθικό στοιχείο, β. ότι ο τρόπος που θα γράφεται η Ιστορία, από τον Ηρόδοτο κι ύστερα, θα γίνει μεθοδικός και επιστημονικός. Απόδειξη, ότι ο αμέσως επόμενος ιστορικός (ας τολμήσομε να πούμε ο διάδοχός του Θουκυδίδης) προχωρεί πολύ πιο πέρα στον δρόμο που χάραξε δισταχτικά ο πρωτοπόρος Ηρόδοτος.
 

Και σε κάτι άλλο, σπουδαιότατο, είναι πρωτοπόρος ο Ηρόδοτος. Είναι ο πρώτος σημαντικός ταξιδιώτης που επισκέφθηκε ολόκληρο σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο. Σήμερα φτάνει κανείς στην Περσία σε μερικές ώρες. Τότε, μια πρεσβεία ξεκινούσε από την Αθήνα για να φτάσει -ταξιδεύοντας με όλες τις ευκολίες των επισήμων- τρεις μήνες αργότερα στα Σούσα. Ο Ηρόδοτος ταξιδεύει στις παραθαλάσσιες πόλεις της Κονίας, πηγαίνει στις Σάρδεις και στο υψίπεδο της Ανατολής, στην μισοκατεστραμμένη Βαβυλώνα, στην Ασσυρία και την Περσία. Πηγαίνει στην Αίγυπτο και αναπλέει τον Νείλο έως την Ελεφάντινη νήσο – χίλια χιλιόμετρα από τις εκβολές του ποταμού. Ταξιδεύει και στα βορινά. Πηγαίνει στην Κολχίδα, περιγράφει τα χιόνια της Ουκρανίας. Ταξιδεύει πολύ στο εσωτερικό της Ελλάδας, στην Μεγάλη Ελλάδα και την Σικελία. Όταν ιδρύεται η αποικία Θούριοι, στην Νότιο Ιταλία, πηγαίνει στην νέα πολιτεία και ζει εκεί είκοσι χρόνια. Γιατί ταξιδεύει τόσο πολύ; Εθελούσια περιπλανητική εξορία για να μη γυρίσει στην Αλικαρνασσό όπου τυραννούσε ο ξένος Λύγδαμις; Δίψα μάθησης του ιστορικού-γεωγράφου; Ένα, πάντως, είναι βέβαιο. Θα χρειάστηκε πολλά χρόνια για να διασχίσει από βορρά σε νότο και από ανατολή σε δύση τον γνωστό τότε κόσμο, καλύπτοντας κοντά 8.000 χιλιόμετρα.

 

Η λέξη «ιστορία» την εποχή του Ηροδότου σήμαινε έρευνα και ο Ηρόδοτος θεωρεί χρέος του να μεταδώσει στους αναγνώστες του, με την ευχάριστη αφηγηματικότητά του, όλα τα γεγονότα, όλα τα αξιοπερίεργα (φυσικά φαινόμενα ή έθιμα) που είδε και παρατήρησε με την ακόρεστη περιέργειά του. Δεν τον ενδιαφέρει ο ρυθμός της διήγησης, όσο η περιγραφή των όσων είδε, άκουσε και διαπίστωσε. Το έργο του είναι ένα είδος ιστορικής και γεωγραφικής εγκυκλοπαίδειας που, με κεντρικό θέμα τους μηδικούς πολέμους, επεκτείνεται σ’ όλες τις ιστορικές και γεωγραφικές γνώσεις της εποχής. Γι’ αυτό και ο σύγχρονος αναγνώστης ξενίζεται με τον αργό ρυθμό της διήγησης, που διακόπτεται από τεράστιες παρενθέσεις (λ.χ. περιγραφή της Αίγυπτου), τις οποίες ο ίδιος ο συγγραφέας ονομάζει «λόγους» – θα μπορούσε να μεταφραστεί η λέξη με τον όρο «δοκίμιο». Η εγκυκλοπαίδεια αυτή περιγράφει πού και πώς ζουν οι διάφοροι λαοί και ποια η ιστορία τους. Για πρώτη φορά διευρύνεται, για τους Έλληνες, το πεδίο των γνώσεων τους. Περιγράφει και την εξέλιξη των γεγονότων τα οποία προκαλούν οι άνθρωποι με τις πράξεις τους. Άνθρωποι που κινούνται από τα πάθη τους, την αρχομανία, την φιλοχρηματία, την εκδίκηση, την απληστία. Άνθρωποι που δεν έχουν σταθερά σχέδια, αλλά παρασύρονται από τα αισθήματα τους. Έτσι τους βλέπει ο Ηρόδοτος, και δεν μπορεί κανείς να τον κατηγορήσει επειδή δεν αναζητεί τα βαθύτερα κίνητρα ή τα πραγματικά αίτια των γεγονότων.

Τι βλέπει γύρω του ο Ηρόδοτος; Τους βαρβάρους, δηλαδή διάφορες φυλές που σχεδόν δεν έχουν συνείδηση κοινωνικής ενότητας, δεν έχουν κοινά συμφέροντα, δεν έχουν κοινό παρά τον ζυγό του Μεγάλου Βασιλέα. Βλέπει τον ελληνικό κόσμο στις δύο ακτές του Αιγαίου, κόσμο που αποτελείται από εκατοντάδες «πόλεις». Έχουν την ίδια περίπου γλώσσα, έχουν συνείδηση ότι αποτελούν κάποια ξεχωριστή οντότητα, αλλά, παρά τα σπουδαία κατορθώματά τους, μισούνται μεταξύ τους και σχηματίζουν πρόσκαιρες και εναλλασσόμενες συμμαχίες για να εξοντώσουν η μια την άλλη, φτάνοντας ως το σημείο να ζητήσουν την βοήθεια του Πέρση για να επικρατήσουν.

 

Ο Ηρόδοτος πιστεύει ότι τα ανθρώπινα πάθη είναι ο κύριος συντελεστής που διαμορφώνει τις εξελίξεις, αλλά πιστεύει επίσης ότι πέρα απ’ αυτά, πέρα από τις ορέξεις και τα εγχειρήματα των θνητών, πλανιέται μια άλλη βούληση, αδυσώπητη και παντοδύναμη: το θείον, που εκδηλώνεται με όνειρα, με ξαφνικά φυσικά φαινόμενα, με χρησμούς. Το θείον που έχει υποτάξει τους θνητούς στον μεγάλο ηθικό κανόνα του μέτρου και αποστρέφεται την υπερβολή, την αλαζονεία, την ύβρη. Γι’ αυτό και διαβάζοντας Ηρόδοτο, νιώθει κανείς ότι το έργο του διατρέχεται από μια ταπεινοφροσύνη και μιαν απαισιοδοξία για τον άνθρωπο, παιγνίδι στα χέρια της μοίρας, που η ζωή του είναι τόσο πικρή, ώστε ακόμη κι αν είναι βασιλιάς, αναρωτιέται, σαν τον Ξέρξη, αν υπάρχει κανείς που να μην εύχεται, συχνά, να ήταν πεθαμένος.

 

Από την αρχαιότητα ο Ηρόδοτος κατηγορήθηκε ότι αναφέρει φανταστικά πράγματα και ότι είναι λογοκλόπος, πως δέχτηκε, χωρίς να τα εξετάσει με προσοχή, πολλά στοιχεία και είναι μεροληπτικός, όχι μόνο για τους Έλληνες εις βάρος των Περσών, αλλά και εναντίον των Ελλήνων εκείνων που «μήδισαν». Για το τελευταίο αυτό τον κατηγόρησε μ’ ένα είδος λιβέλου ο Πλούταρχος στο δοκίμιό του Περί Ηροδότου κακοηθείας, όπου ο μεταγενέστερος ιστορικός κατηγορεί τον προγενέστερο επειδή περιγράφει με ιδιαίτερη επιμονή την προδοσία της Βοιωτίας, η οποία, με την Θήβα επικεφαλής, συμμαχεί με τους Πέρσες. Η αγανάκτηση του Πλουτάρχου (ήταν δήμαρχος της Χαιρώνειας), ο οποίος αποκαλεί τον Ηρόδοτο συκοφάντη, δεν είναι παρά μια καθυστερημένη εκδήλωση τοπικισμού.

Η κριτική που ασκήθηκε εναντίον του Ηροδότου από την αρχαιότητα έως πρόσφατα, ότι τάχα αναφέρει φανταστικά πράγματα και είναι παραμυθάς, είναι άδικη. Ο Ηρόδοτος δεν έχει καμιά διάθεση να εξαπατήσει τον αναγνώστη του, να του «περάσει» για αλήθεια τα όσα εξιστορεί. Γράφει ο ίδιος ότι θα διηγηθεί τα όσα είδε, τα όσα άκουσε και τα όσα λέει η παράδοση, αλλά κάθε φορά που αναφέρει πράγματα τα οποία του φαίνονται απίστευτα, το δηλώνει. Το περίεργο όμως είναι ότι όσο πλουτίζονται οι γνώσεις μας για τον αρχαίο κόσμο, τόσο επαληθεύονται τα όσα γράφει ο Ηρόδοτος, ακόμη κι εκείνα τα οποία ο ίδιος δεν πίστευε. Όπως, για παράδειγμα: α. οι δύο λύκοι που οδηγούν έναν Αιγύπτιο ιερέα (II, 122), οι οποίοι δεν είναι άλλο παρά δύο βοηθοί που φορούν προσωπίδες λύκων στην λιτάνευση του θεού Όσιρι, β. το γεγονός ότι οι Φοίνικες ναύτες του Φαραώ Νεκώ παραπλέοντες την Λιβύη… «τον ήλιον έσχον ες τα δεξιά», το οποίο δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά το ότι παρέπλευσαν το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος και βρέθηκαν στην ανατολική ακτή της Αφρικής. Αλλά και ορισμένα από τα παραμύθια (που θυμίζουν Χαλιμά), τα οποία έχει καταγράψει ο Ηρόδοτος, τα βρήκαν οι αιγυπτιολόγοι ιστορημένα με ιερογλυφικά στους τοίχους των ναών της Αιγύπτου. Δικαιώνεται και εδώ ο Ηρόδοτος, ο οποίος ίσως περιέλαβε στο έργο του τούς μύθους και τα παραμύθια που άκουγε, τόσο από επιθυμία να γοητεύσει τον αναγνώστη, όσο και από ευσυνειδησία στην προσπάθειά του να δώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα του κόσμου τον οποίο εξερεύνησε και γνώρισε.

 

Το διάβασμα της Ιστορίας του Ηροδότου είναι μια αναδρομή στον αρχαίο κόσμο, ένα ταξίδι στον χρόνο, με συντροφιά έναν παρατηρητικό, έξυπνο και ευχάριστο οδηγό, που είδε πολλά, έμαθε πολλά και ξέρει να συγκρατεί την προσοχή μας, γοητεύοντάς μας σε κάθε βήμα, καθώς περιδιαβάζομε μαζί του.

 

Το έργο

Το έργο του Ηροδότου έφθασε έως εμάς αφού πέρασε, όπως τόσα άλλα, από την επεξεργασία των Αλεξανδρινών γραμματικών-εκδοτών, που διαιρούσαν τα προγενέστερα έργα σε κεφάλαια, με τρόπο που ν’ αντιστοιχεί το καθένα σ’ έναν πάπυρο όχι πολύ μακρύ, ώστε να τυλίγεται και να ξετυλίγεται εύκολα. Ο Ηρόδοτος ασφαλώς δεν το είχε διαιρέσει σε κεφάλαια όπως οι Αλεξανδρινοί, οι οποίοι το χώρισαν σε εννέα μέρη. Αντί να τ’ αριθμήσουν, έδωσαν στο καθένα το όνομα μιας από τις εννέα Μούσες.

Η δύναμη του πρώτου βήματος

Ξέρω το ‘χεις νιώσει και εσύ. Μούδιασμα, αδυναμία που σε κυριεύει. Οι φόβοι σου, αυτοί που βλέπεις και αυτοί που δρουν υπόγεια σε φτάνουν στο σημείο να νιώθεις άρρωστος, ανάπηρος. Δεν είσαι ο μόνος, σε κάποιο βαθμό είναι μέρος της ζωής κάθε ανθρώπου.

Ο άνθρωπος είναι ζωή και η ζωή κάνει κύκλους. Πότε επικρατεί αναστάτωση και πότε ισορροπία, πότε σκοτάδι και πότε φως. Όταν υπάρχει αυτή η κίνηση μη φοβάσαι, είναι σημάδι ότι υπάρχεις, ζεις. Όταν ξεκινά η στασιμότητα να φοβάσαι.

Για να το πετύχεις, όμως, χρειάζεται να πιστέψεις στη δύναμη που κρύβει το πρώτο βήμα.
Πάρε την απόφαση, φόρεσε τον φακό σου και πέσε στον βυθό της ψυχής σου, γίνε εσύ ο εξερευνητής της ζωής σου! Αν όχι εσύ τότε ποιος; Μη βιαστείς όμως να απογοητευτείς στις πρώτες δυσκολίες, χρειάζεται μεγάλη υπομονή και επιμονή. Το θέμα είναι να κάνεις το πρώτο βήμα, τα υπόλοιπα θα έρθουν πολύ πιο εύκολα. Γιατί πολύ απλά το πρώτο βήμα θα σου δείξει ότι αφού έγινε η αρχή, αυτό που φοβόσουν, ίσως να ήταν τελικά μια ψεύτικη κούκλα που έσπασε.

Μπορείς! Φυσικά και μπορείς! Φτάνει να θέλεις. Ο άνθρωπος κρύβει μέσα του απίστευτη δύναμη.
H ειρωνεία είναι, ότι ο ίδιος δεν την αφήνει να βγει προς τα έξω. Εδώ μπορείς ακόμα και όταν δεν θέλεις. Σκέψου πόση δύναμη έχεις όταν θέλεις κιόλας. Δες τη ζωή σαν ένα τεντωμένο τόξο, που συσσωρεύει δύναμη μέχρι τη στιγμή που το αφήνεις και τότε κατευθείαν κτυπά το στόχο. Το πρώτο βήμα, αυτός είναι ο στόχος σου, τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν. Μη φοβάσαι ότι θα πέσεις, αλλά ακόμα και αν πέσεις θα είναι στην προσπάθεια του να μάθεις να πετάς, να ζεις. Πόσοι άνθρωποι έχουν πεθάνει χρόνια πριν επέλθει ο σωματικός θάνατος, αυτό είναι η τραγωδία. Το θαύμα είναι να πεθαίνεις ζώντας, αυτό είναι το στοίχημα! Υπάρχει πάντα χώρος στη ζωή του κάθε ενός από εμάς, για ένα νέο πρώτο βήμα, μην το ξεχάσεις ποτέ αυτό.

Το πρώτο βήμα για το οτιδήποτε. Για την αρχή μιας νέας δουλειάς, μιας νέας ζωής, τη γένεση ενός νέου εαυτού.
Πόσο όμορφο και σπουδαίο προνόμιο έχουμε. Μπορείς να ξεκινήσεις με τα απλά, όπως τη δραστηριότητα εκείνη που… έλα τώρα μην μου πεις ότι το ξέχασες, ήταν το ταλέντο σου, το ξεχωριστό χάρισμα που σου έδωσε η φύση, αυτό που σε χαλάρωνε, που σε γέμιζε. Σε βοηθούσε τότε να εκφράσεις συναισθήματα που δεν ήθελες ή δεν μπορούσες, υπό τις περιστάσεις να τα παρουσιάσεις με λέξεις, το θυμάσαι;

Κάνε το πρώτο βήμα και δώσε του μια δεύτερη ευκαιρία, ποτέ δεν ξέρεις που μπορεί να σε βγάλει. Ίσως να είναι το πρώτο βήμα για την αρχή του τέλους μιας τοξικής κατάστασης, μιας σχέσης, ή δουλειάς που σε αφήνει στάσιμο. Το πρώτο βήμα μιας ρουτίνας που μεταξύ μας τώρα, μέσα σ’ αυτή, απλά σκοτώνεις το χρόνο σου, μέχρι την αόριστη στιγμή που θα σε σκοτώσει ο χρόνος. Κάνε λοιπόν το πρώτο βήμα. Έχεις τόσους λόγους να το κάνεις!

Να θυμάσαι όμως…
Θέλει θάρρος το πρώτο βήμα, θέλει πειθαρχία, πίστη και εμπιστοσύνη. Μπορεί να φέρει δάκρυα το πρώτο βήμα. Μην το φοβηθείς και μην τα παρατήσεις, συνέχισε. Θέλει δύναμη το πρώτο βήμα. Δίνει δύναμη το πρώτο βήμα. Θέλει αγάπη το πρώτο βήμα, μα δίνει ακόμα περισσότερη πίσω και κυρίως στον εαυτό σου. Μην το φοβάσαι, άλλωστε δεν είσαι μόνος σου σ’ αυτή την διαδικασία. Είμαστε και εμείς που αγωνιζόμαστε ο καθένας για το δικό του πρώτο βήμα.

Πιάσε το χέρι μου, χαμογέλα μου και πάμε! Ώρα για αλλαγή! Καιρός ήταν! Εξέπληξε τον εαυτό σου!

Η μάσκα ως θρησκευτικό, και τελετουργικό προσωπείο

Στην Αφρική η μάσκα είναι δέος. Η Μάσκα είναι θάνατος. Η Μάσκα είναι το υπαρξιακό και το μεταφυσικό. “Αυτό είναι το σπίτι της Μάσκας”, θα πει ο φύλαρχος χωριού της Ακτής του Ελεφαντοστού. “Εκεί φυλάμε τη Μάσκα του χωριού και σαν θέλουμε να τη συμβουλευτούμε, θυσιάζουμε ένα λευκό πετεινό και την καλούμε, όχι, η Μάσκα δεν είναι άνθρωπος, η Μάσκα είναι ο αντιπρόσωπος του Θεού Μα χρόνια τώρα και καιρούς όλο στη Μάσκα τα λέμε και στο πες και πες, γίνηκε η Μάσκα ο Θεός”.

Αυτά στην Αφρική. Στον ελληνικό χώρο γνωρίζουμε ότι ο Διόνυσος είναι συνυφασμένος με το προσωπείο . Οι πιστοί του, σε οργανωμένες ομάδες, τους θιάσους, ντύνονταν με προβιές ζώων και άλειφαν το πρόσωπό τους με τρυγία, το κατακάθι του κρασιού, ώστε να μην αναγνωρίζονται. Μέσω της μεταμφίεσης και του προσωπείου, που τους εξασφάλιζε την ανωνυμία, μετατοπίζονταν σε έναν άλλο κόσμο επιθετικό και άσεμνο. Μιλούμε δηλαδή για προσωπεία κωμικά και για γιορτές συνυφασμένες με τη χαρά, το κρασί, το γλέντι, τον έρωτα. Όλα αυτά με μια πρώτη ανάγνωση. Γιατί ο Διόνυσος, θεός δημοφιλέστατος και παλαιότατος, δεν είναι μόνο ο θεός της ζωής αλλά και θεός του θανάτου, με μιαν ιδιότυπη αθανασία –ενιαύσιος θάνατος και ανάσταση– υπακούοντας στην κυκλική αντίληψη του χρόνου.

Και αν οι ίδιοι οι θεοί αποστρέφουν το πρόσωπό τους από τον θάνατο, ή συμμετέχουν σε αυτόν με μια τους πλευρά (χθόνιος Ζευς, Δήμητρα, Κόρη) ή μένουν μόνιμα εκεί (Πλούτων), ο Διόνυσος κυκλοφορεί συνδέοντας τον επιχθόνιο με τον υποχθόνιο χώρο, διαβαίνει τα σύνορα που σταματούν τους άλλους θεούς και στον Όλυμπο είναι μάλλον φιλοξενούμενος και ανεβαίνει περιστασιακά. Ο Διόνυσος είναι το έτερον των Ολυμπίων με ιδιόρρυθμη θέση στον Όλυμπο. Xθόνιος είναι και ο χαρακτήρας των διονυσιακών γιορτών, ο οποίος κρύβεται πίσω από το πανηγύρι της χαράς.

Τα Λήναια, για παράδειγμα, είναι γιορτή που σχετίζεται με τον κάτω κόσμο –ληνός είναι το πατητήρι αλλά και το φέρετρο. Τα Ανθεστήρια είναι εορτή των νεκρών και των χθόνιων δυνάμεων, κατά την οποία αίρονται οι απαγορεύσεις που βαραίνουν τα προϊόντα κάθε συγκομιδής. Οι ζωντανοί μπορούν να καταναλώσουν, αφού προηγουμένως δώσουν τους πρώτους καρπούς στο υπερπέραν που είναι ο χορηγός των αγαθών.

Την ημέρα των Πιθοιγίων, πρώτη μέρα των Ανθεστηρίων, ανοίγουν τα αγγεία τα μπηγμένα στη γη και ταυτόχρονα ανοίγεται ο χθόνιος κόσμος, δώρα του οποίου είναι οι καρποί του αμπελώνα και της αρόσιμης γης. Τη δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων, την ημέρα των Χόων, άνοιγε ο κόσμος των νεκρών και πραγματοποιούνταν η συλλογική έξοδός τους. Την ίδια εκείνη ημέρα, άνοιγε και ο παλαιότερος ναός του Διόνυσου στην Αττική (αρχιτεκτονική αναπαράσταση πύλης του κάτω κόσμου), κοντά στο ιερό της Γης, στην τοποθεσία Λίμναι.

Στα Υδροφόρια (η μέρα της Πανσελήνου στα Ανθεστήρια) ρίχνονταν άφθονα υγρά για να πιαστούν από αυτά οι νεκροί και να ανεβούν επάνω κρατώντας το νερό σαν σχοινί. Την τελευταία μέρα των Χύτρων τάιζαν τους νεκρούς με ποικιλίες από όλους τους σπόρους, τις οποίες τοποθετούσαν σε εδαφικά ρήγματα (χύτρος = τρύπα στη γη), στα οποία ρίχνονται οι υγρές προσφορές για τους νεκρούς και από τα οποία αναβλύζουν οι πηγές. Την πανσπερμία αυτή θα ανταποδώσουν οι νεκροί στο πολλαπλάσιο, οι οποίοι ανεβοκατεβαίνουν από τις ίδιες οδούς με τα νερά.

Μέσα στα πλαίσια της διονυσιακής λατρείας η Αθήνα απαρνιέται τον εαυτό της, παραδίδεται στον παραληρούντα και «απολιτικό» Διόνυσο, όμως κάτω από το μάτι της λογικής και εν μέση αγορά, και ταυτόχρονα σε όλα αυτά που τη χωρίζει η ολύμπια ορθοδοξία, στον θάνατο, στη σεξουαλικότητα, στην ασυδοσία. Ο θόρυβος από τους διονυσιακούς θιάσους θυμίζει την τερατώδη κραυγή που εκπέμπουν οι νεκροί και κάνει τον Οδυσσέα να παγώσει.

Το χθόνιο της φύσης του φανερώνεται με τη μετωπική θέση και το προσωπείο –η ερμαϊκή-διονυσιακή στήλη φαίνεται να βυθίζεται στη γη ή να ξεπετιέται από τη γη. Στο Αχίλλειο της Θεσσαλίας ένα πήλινο προσωπείο (6η χιλιετία) κρεμόταν σε έναν ορθοστάτη εν είδει στύλου, όπως παριστάνεται ο Διόνυσος στην αγγειογραφία.

Αλλά με το προσωπείο είναι συνδεδεμένη και μια άλλη θεά, κατεξοχήν αυστηρή και σκληρή με τους παραβάτες των νόμων της, μια παρθένα θεά των ορέων και της φύσης, που ωστόσο θεωρείται και πολιτική θεά, προστάτιδα και οδηγός των αποίκων, σαν μια αγέλη ζώων. Πρόκειται για την Άρτεμη.

Γνωρίζουμε ότι προς τιμήν της τελούνταν μυστήρια στην Αθήνα που προετοίμαζαν τα κορίτσια για τον γάμο, τη μητρότητα και τη φροντίδα του οίκου, δηλαδή για ρόλους κοινωνικά αποδεκτούς. Η αρκτεία στη Βραυρώνα της Ανατολικής Αττικής ήταν μία από αυτές. Στη διάρκεια της τελετουργίας αυτής οι νεαρές κοπέλες φορούσαν κίτρινα φουστάνια και υποδύονταν ή μιμούνταν τις αρκούδες, γι’ αυτό και αποκαλούνταν άρκτοι (αρκούδες), αν και ο Ησύχιος εξηγεί τη λέξη ως ιέρεια της Άρτεμης. Ίσως λοιπόν η μεταμφιεσμένη ιέρεια να εκπαίδευε τα κορίτσια να μιμούνται την αρκούδα.

Τι ακριβώς όμως από την αρκούδα; Ο Αριστοτέλης υπογράμμισε το μητρικό ένστικτο της αρκούδας, και αυτός θα μπορούσε να είναι ο λόγος για τον οποίο μιμούνταν αρκούδες (σε αγγεία από τη Βραυρώνα εμφανίζονται φιγούρες με προσωπείο αρκούδας). Ωστόσο, σχολιαστές αποδίδουν τις απαρχές του τελετουργικού σε έναν μύθο. Μια κοπέλα προκάλεσε μια ιερή αρκούδα. Εκείνη έγδαρε το κορίτσι αλλά στη συνέχεια τη σκότωσαν ο αδελφός ή οι αδελφοί της.

Συνέπεια του θανάτου της αρκούδας ήταν να ενσκήψει λιμός. Οι άνθρωποι ζήτησαν τη συμβουλή του Απόλλωνα, ο οποίος προφήτευσε ότι θα απαλλάσσονταν από τον λιμό αν ένας πατέρας θυσίαζε την κόρη του.

Στις περισσότερες παραλλαγές η κόρη σώζεται, καθώς τη θέση της παίρνει ένα ζώο, όπως στην περίπτωση της Ιφιγένειας, για την οποία λέγεται ότι αντικαταστάθηκε από μια αρκούδα και όχι από ένα ελάφι (Σχολ. Αριστοφ., Λυσ. 645). Μελετητές υποστηρίζουν ότι είναι πιθανό τα κορίτσια να ταυτίζονταν τελετουργικά –που σημαίνει προς στιγμήν– με το σφάγιο της θυσίας (Cole, 2007), με όλα τα χαρακτηριστικά του, και με την αγριότητα και τη μη υποταγή του, στοιχείο που χαρακτηρίζει και μία ανύπαντρη κοπέλα.

Προς την κατεύθυνση αυτή δείχνουν οι προσφορές στη θεά των κοριτσίστικων ρούχων και των παιχνιδιών τους, καθώς και η λατρεία της θεάς στη Βραυρώνα ως Κουροτρόφου, αλλού ως Λοχίας, δηλαδή ως προστάτιδα των γυναικών κατά τη γέννα. Επομένως, η τελετουργία σηματοδοτεί κατά πάσα πιθανότητα τη μετάβαση από την εφηβεία στην ενηλικίωση, και η παρθένος θεά Άρτεμη εμφανίζεται προστάτιδα τόσο των άγριων ζώων όσο και των κοριτσιών και των μελλότοκων.

Αλλά η αρκτεία πρέπει να θεωρηθεί τελετουργία που γινόταν και σε άλλα ιερά της Άρτεμης στην Αττική αλλά και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπως η Θεσσαλία και η Πελοπόννησος. Τα κορίτσια λοιπόν, με τη συμμετοχή τους σε χορευτικές ομάδες έμπαιναν κάτω από την προστασία της Άρτεμης, και αυτές οι γιορτές ήταν μια καλή ευκαιρία για τους νεαρούς να κάνουν γνωριμίες με κοπέλες (Πλούτ. Γυν. αρετ. 254a). Στις Καρυές της Λακωνίας, τόπος αφιερωμένος στην Άρτεμη και τις Νύμφες, υπήρχε άγαλμα της Καρυάτιδος Αρτέμιδος στην ύπαιθρο, όπου κάθε χρόνο οι παρθένες των Λακεδαιμονίων έστηναν πανηγύρι και χόρευαν ένα είδος τοπικού χορού (Παυσ. Γ, 10, 7).

Ο «χορός της Αρτέμιδος» γίνεται αφορμή αρπαγών, όπως μιας χορεύτριας από τον Ερμή (Ιλ., Π 183), των Λευκιππίδων από τους Διόσκουρους, της Ελένης από τον Θησέα. Κάποτε οι άνδρες μεταμφιέζονται σε κορίτσια, προκειμένου να ενταχθούν στον κύκλο των κοριτσιών όπου ανήκει η κοπέλα που τους ενδιαφέρει, όπως έκανε ο Λεύκιππος για να πλησιάσει τη Δάφνη. Οι μύθοι παραδίδουν ενώσεις όχι ακριβώς με την ίδια τη θεά αλλά με κοπέλες από τη συνοδεία της που κάποιες φορές τιμωρούνται από τη θεά για την απώλεια της παρθενίας τους, όπως η Καλλιστώ.

Παραδίδουν όμως και τον έρωτα του Διόνυσου για τη μία από τις τρεις κόρες του βασιλιά της Σπάρτης Δίωνα, την Καρύα, την αντίδραση των αδελφών της σε αυτόν τον έρωτα, την εξέλιξη για τις τρεις αδελφές με τρόπο που θα μπορούσε να εμπνεύσει μια τραγωδία ηπιότερων τόνων από τις Βάκχες του Ευριπίδη, καθώς και το γεγονός ότι η Άρτεμη δίδαξε τον μύθο στους Σπαρτιάτες, εξού και το αφιερωμένο στην Καρυάτιδα Άρτεμη ιερό αλλά και μία από τις αιτίες για τις παρεμβολές βακχικών στοιχείων σε τελετουργικές πρακτικές για την Άρτεμη.

Όμως ένα τελετουργικό έχει αρχή, μέση και τέλος, οδηγεί δηλαδή στη μετάβαση σε μια νέα κατάσταση μέσα από τον τελετουργικό θάνατο της προηγούμενης. Οι κοπέλες, με την πρόσκαιρη απομόνωσή τους στα ιερά της Άρτεμης, προετοιμάζονται για τον σοβαρό κοινωνικό ρόλο που καλούνται να επιτελέσουν.

Η σοβαρότητα του εγχειρήματος διακόπτεται από πιο ανάλαφρα επεισόδια, όπως η απάτη μέσω της μεταμφίεσης, και πάντα σε ένα τοπίο υγρό, που θρέφει, όπως και το διονυσιακό τοπίο, άλλη μία από τις αιτίες για τις παρεμβολές βακχικών στοιχείων σε τελετουργικές πρακτικές για την Άρτεμη.

Θεωρείται δεδομένο ότι η λατρεία της Άρτεμης Ορθίας στη Σπάρτη «ήταν για την πρώιμη ιστορία της δραματικής ποίησης των Ελλήνων τόσο σημαντική όσο και η λατρεία του Διόνυσου στην Αθήνα» (Simon, 1996, 166). Τα χορικά άσματα του Αλκμάνα προς τιμή της Άρτεμης, στα οποία υπαινίσσεται μια γιορτή διονυσιακού χαρακτήρα, «ήταν οι πρόδρομοι των χορικών της αττικής τραγωδίας, στα οποία διατηρήθηκε η δωρική διάλεκτος σε ανάμνηση της σπαρτιατικής τους καταγωγής. Στη λατρεία της Ορθίας εμφανίζονται επίσης χοροί μασκοφόρων, προφανώς σε ανάμνηση ενός ερωτικού παιχνιδιού, όταν, με μια κωμική διάθεση της Άρτεμης και των Νυμφών της, άλειψαν το πρόσωπό τους με λάσπη, για να αποφύγουν τις ερωτικές διαθέσεις του ποταμίσιου θεού. Πήλινα ομοιώματα αυτών των προσωπείων που φορούσαν στους χορούς βρέθηκαν στο ιερό της. «Πρόκειται για μάσκες δύσμορφων, ξεδοντιασμένων ηλικιωμένων γυναικών, αλλά επίσης και νεαρών ανδρών, και μάλιστα σατύρων, όλες αρχαϊκής εποχής, μερικές από τον 7ο αι. π.Χ.» (Simon, 1996, 167).

Αυτό το συγκεκριμένο προσωπείο παραπέμπει στον μύθο της Μήδειας και των Πελιάδων. Η Μήδεια, όταν εμφανίστηκε στις Πελιάδες, για να μην αναγνωριστεί, άλειψε το δέρμα της με αλοιφή, ώστε να φαίνεται ρυτιδωμένη (μήπως θα μπορούσαμε να της φορέσουμε το προσωπείο της ). Έβαψε τα μαλλιά της άσπρα και ντύθηκε ιέρεια της Άρτεμης. Και πάντως μπορούμε τώρα να καταλάβουμε καλύτερα τον ορισμό του Ησύχιου: «προσωπείον η νυν καλουμένη των γυναικών προσωπίς» ή αυτό που λέει ο Λουκιανός, ότι η μάσκα παρέχει όψη κακή, άσχημη (Νιγρ. 11, Τίμων 28). Επιπλέον, οι φαλλοφόροι και οι ιθύφαλλοι, ή τα κορίτσια της Αρτέμιδος που φορούσαν ιθυφαλλική ενδυμασία φορούσαν προσωπεία μεθυσμένων ή άλειφαν το πρόσωπό τους με καπνιά ή πίτουρα για να μην αναγνωρίζονται.

Στους θεούς που συνέχονται με το προσωπείο θα πρέπει να προσθέσουμε και τη Δήμητρα. Διότι, όταν η θεά θέλησε να ξεφύγει από την ερωτική καταδίωξη του Ποσειδώνα, μεταμορφώθηκε σε φοράδα. Τότε ο θεός πήρε τη μορφή αλόγου και ενώθηκε μαζί της. Οι Πελασγοί της Αρκαδίας τιμούσαν τη Δήμητρα στο όνομα μια θεάς με αλογίσιο πρόσωπο. Κοινά στοιχεία με τους άλλους δυο προσωπιδοφόρους θεούς είναι τα εξής:

α) Το ερωτικό παιχνίδι που εξαναγκάζει τη θεά Δήμητρα να αλλάξει πρόσωπο (το ίδιο και η Άρτεμη. όσο για τον Διόνυσο, είναι γνωστή η σχέση του με τον έρωτα).

β) Το γέλιο που αποτελεί βασικό στοιχείο στον κορμό τους μύθου της (Ομηρικός ύμνος στη Δήμητρα, στ. 202 κ.ε.). όταν το ξαναβρίσκει μετά την αρπαγή της κόρης της από τον Πλούτωνα χάρη στους αστεϊσμούς με σεξουαλικά υπονοούμενα μιας γερόντισσας, της Ιάμβης, μεταμφιεσμένη και η ίδια σε γερόντισσα, θα αφήσει τη γη να καρπίσει και πάλι (το γέλιο χαρακτηρίζει τις διονυσιακές γιορτές, αλλά και το παιγνίδι της Άρτεμης με τον Αλφειό).

γ) Η μεταμφίεσή της σε γερόντισσα, σε κάτι δηλαδή το άκαρπο, και η ανάληψη ξανά της μορφής και της αθάνατης νιότης της (θυμίζουμε τα πήλινα προσωπεία στον ναό της Ορθίας Αρτέμιδος και τη μεταμφίεση των ιερειών της σε γερόντισσες.

δ) Η βωμολοχία στις γιορτές της (χαρακτηριστική στις διονυσιακές γιορτές αλλά και της Άρτεμης με τις ιθυφαλλικές μεταμφιέσεις) και η σύνδεσή τους με τον θάνατο (ο Διόνυσος είναι θεός του θανάτου και η Άρτεμη θεά που επιζητά τον θάνατο όσων δεν τηρούν τους κανόνες του κυνηγιού, ή συγγενικών τους προσώπων). Στο σύνολό τους αυτά τα χαρακτηριστικά προδίδουν γιορτές συνυφασμένες με τον θάνατο (χειμώνα) και την αναγέννηση της φύσης (άνοιξη).

Αλλά οι κατ’ εξοχήν θεοί του προσωπείου και χορευτικών δρωμένων, πρόδρομοι του θεάτρου, είναι ο Διόνυσος και η Άρτεμη.

Ο Αριστοτέλης είναι σαφής ως προς το ότι η αρχή του θεάτρου βρίσκεται σε κωμικά δρώμενα:

«γενομένης δ΄ οὖν ἀπ΄ ἀρχῆς αὐτοσχεδιαστικῆς καὶ αὐτὴ καὶ ἡ κωμῳδία͵ καὶ ἡ μὲν ἀπὸ τῶν ἐξαρχόντων τὸν διθύραμβον͵ ἡ δὲ ἀπὸ τῶν τὰ φαλλικὰ ἃ ἔτι καὶ νῦν ἐν πολλαῖς τῶν πόλεων διαμένει νομιζόμενα κατὰ μικρὸν ηὐξήθη προαγόντων ὅσον ἐγίγνετο φανερὸν αὐτῆς· καὶ πολλὰς μεταβολὰς μεταβαλοῦσα ἡ τραγῳδία ἐπαύσατο͵ ἐπεὶ ἔσχε τὴν αὑτῆς φύσιν. καὶ τό τε τῶν ὑποκριτῶν πλῆθος ἐξ ἑνὸς εἰς δύο πρῶτος Αἰσχύλος ἤγαγε καὶ τὰ τοῦ χοροῦ ἠλάττωσε καὶ τὸν λόγον πρωταγωνιστεῖν παρεσκεύασεν· τρεῖς δὲ καὶ σκηνογραφίαν Σοφοκλῆς. ἔτι δὲ τὸ μέγεθος· ἐκ μικρῶν μύθων καὶ λέξεως γελοίας διὰ τὸ ἐκ σατυρικοῦ μεταβαλεῖν ὀψὲ ἀπεσεμνύνθη͵ τό τε μέτρον ἐκ τετραμέτρου ἰαμβεῖον ἐγένετο. τὸ μὲν γὰρ πρῶτον τετραμέτρῳ ἐχρῶντο διὰ τὸ σατυρικὴν καὶ ὀρχηστικωτέραν εἶναι τὴν ποίησιν͵ λέξεως δὲ γενομένης αὐτὴ ἡ φύσις τὸ οἰκεῖον μέτρον εὗρε· μάλιστα γὰρ λεκτικὸν τῶν μέτρων τὸ ἰαμβεῖόν ἐστιν·»

[Αφού λοιπόν [η τραγωδία] υπήρξε αρχικά αυτοσχεδιαστική, και αυτή και η κωμωδία, η πρώτη από αυτούς που ξεκινούσαν πρώτοι να τραγουδούν τον διθύραμβο [ο οποίος είχε αρκετά κωμικά και σατυροειδή στοιχεία], η δεύτερη από τους εξάρχοντες τα φαλλικά [τραγούδια βωμολοχικά και πειρακτικά, τα οποία τραγουδούσαν ομάδες μεθυσμένων, οι οποίοι περιέφεραν φαλλό τεράστιο, σύμβολο της γονιμότητας, σταδιακά απέκτησε μεγαλύτερο μέγεθος. Επιπλέον, ενώ οι απαρχές της εντοπίζονται σε μύθους μικρούς και στον κωμικό λόγο, μια και προέκυψε από το σατυρικό, αργά απέκτησε βάθος σοβαρό. Και το μέτρο άλλαξε από τετράμετρο σε ιαμβικό· διότι καταρχάς χρησιμοποιούσαν τετράμετρο, επειδή η ποίηση ήταν σατυρική με περισσότερη όρχηση, και αφού αναπτύχθηκε ο διάλογος, αυτή η φύση βρήκε το κατάλληλο μέτρο· γιατί ο ίαμβος από όλα τα μέτρα είναι ο καταλληλότερος για διάλογο.] (Αριστ. Ποιητ. 1449a)

Συστατικό στοιχείο της γιορτής ήταν το προσωπείο, ζωόμορφο ή αποκρουστικό και γελοίο, που πολλές φορές λατρευόταν και ανεξάρτητα. Ταύροι, άρκτοι, πώλοι, μέλισσες ήταν λατρευτικές ομάδες που ονομάζονταν από το προσωπείο τους. Συνήθης επίσης ήταν η ορχήστρα των ζώων, μουσικοί δηλαδή με μάσκες ζώων, συνήθως γαϊδάρου, χοίρου, αγελάδας ή πουλιού. Οι χοροί από βατράχους, πουλιά και σφήκες της κλασικής κωμωδίας αντιστοιχούν με τους θηριομορφικούς χορούς των αττικών μελανόμορφων αγγείων του 6ου αι. π.Χ., ενώ Κένταυροι και Πάνες και άλλα τερατόμορφα πλάσματα ήταν πιθανόν πιστοί με μάσκες και συγκεκριμένη ενδυμασία, όπως ήταν οι Σιληνοί και οι Σάτυροι.

Οι παραστάσεις ζωόμορφων προσωπιδοφόρων επιτρέπουν την υπόθεση ότι οι ζωόμορφες φιγούρες σε μυκηναϊκό δαχτυλίδι από την Τίρυνθα που κρατούν πρόχους γεμάτες ίσως από την παραγωγή του νέου τρύγου μπορεί να είναι μέλη θιάσου, μύστες ή ιερείς. Την ίδια υπόθεση θα μπορούσαμε ίσως να κάνουμε για τα πολύ γνωστά πτηνόμορφα μυκηναϊκά ειδώλια , ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη ότι η παρουσία ενός πουλιού ήταν σημείο της επιφάνειας της θεότητας.

Για να ξαναγυρίσουμε όμως στο κυρίως θέμα. Οι ομάδες των μεταμφιεσμένων απηχούν πραγματικούς θιάσους, όπως καταφαίνεται από τον χορό και τη μουσική. Με βεβαιότητα μαρτυρούνται στην πραγματική ζωή Μαινάδες, Θυιάδες, Σάτυροι στον κύκλο του Διόνυσου, και ανδρικοί σύνδεσμοι Κουρήτων στην Έφεσο. Οι Κένταυροι παραπέμπουν σε μεταμφιέσεις ηθοποιών, όπως και οι Γοργόνες είναι καταρχήν προσωπεία. Πίσω από τους Κάβειρους, τους Ιδαίους Δακτύλους, τους Τελχίνες και τους Κύκλωπες βρίσκονται συντεχνίες σιδηρουργών. Χάριτες, Μούσες, Νηρηίδες, Ωκεανίδες είναι χοροί κοριτσιών. Μιλούμε για τον Πάνα και την Ειλείθυια στον πληθυντικό αριθμό (προφανώς οι γυναίκες της γειτονιάς που βοηθούν μια γυναίκα να ξεγεννήσει).

Ο Πλάτωνας επισήμανε ότι οι θίασοι μιμούνταν τα πρότυπά τους, τους θεϊκούς Σατύρους, τις Νύμφες, τους Σατύρους, μέχρι την τελική ταύτιση (Νόμοι 815c). Εκείνο πάντως που έχει σημασία είναι ότι με μέσο το προσωπείο η απολλώνια εξατομίκευση διαχεόταν στο διονυσιακό όλον, γινόταν το νιτσεϊκό Εν και Παν, που σημαίνει ότι το άτομο διαχεόταν στην ομάδα και η ατομική ευθύνη στην ανωνυμία του συνόλου. Το προσωπείο μέσα στα πλαίσια της γιορτής ήρε τις αξίες του άστεως, πάντα όμως μέσα στα πλαίσια του άστεως και με την εποπτεία των αρχόντων του. Το πρόσκαιρο της ανατροπής επιβεβαίωνε τον κανόνα των αρχών και αξιών του πολιτικού συστήματος. Επομένως, ο Διόνυσος αποδεικνυόταν εγγυητής του.

Και βέβαια, το προσωπείο επιφύλασσε γι’ αυτόν που το φορούσε έναν ξεχωριστό ρόλο. Ιερείς ή ιέρειες φορούσαν προσωπεία στη διάρκεια των τελετουργιών. Για παράδειγμα, ένας ιερέας φορούσε το προσωπείο της Δήμητρας στην Αρκαδία, ένα γενειοφόρο προσωπείο τοποθετημένο ψηλά αναπαριστούσε τον Διόνυσο, ενώ δεν αποκλείεται κάποιος να το φορούσε κιόλας, για να παρουσιάζεται αμεσότερα ο μαινόμενος θεός.

Στα Ανθεστήρια στην Αθήνα η Βασίλιννα, σύζυγος του βασιλιά, προσφερόταν στον θεό ως σύζυγος –ίσως ο βασιλιάς να φορούσε τη μάσκα του θεού και να γινόταν η τελετουργική αναπαράσταση ενός ιερού γάμου, όπως ακριβώς στην Κνωσό, όπου ο βασιλιά φορούσε τη μάσκα ενός ταύρου και η βασίλισσα τα κέρατα μιας αγελάδας αναπαριστώντας την ένωση της Πασιφάης με τον ταύρο, της απαστράπτουσας Σελήνης (Πασιφάη, πασιφανής, φαίνομαι, φως) και του Ήλιου (ταύρου) που γονιμοποιεί τη Γη με τη ζέστη και τη βροχή του.

Προσωπεία φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν και σε τελετουργικά που τελούνταν στο Καβείριο της Θήβας, μόλις λίγα χιλιόμετρα από την πόλη των Θηβών, ήταν μάλιστα δύο ειδών: οι πρώτες νεγροειδείς, ενώ οι δεύτερες κεφάλι ταύρου. Και οι δύο αποκαλύπτουν στοιχεία για την καταγωγή των θεών που λατρεύονταν εκεί και για την ουσία της λατρείας και του τελετουργικού.

Τα προσωπεία αυτά τα βλέπουμε σε δύο μελανόμορφους σκύφους, που ανήκουν στο δεύτερο μισό του 5ου αι. και ανήκουν σε μια σειρά αγγείων που έχουν τη δική τους τεχνοτροπία, τα λεγόμενα «καβειριακά», κάτι που δείχνει ότι συνεχίζουν μια θρησκευτική παράδοση. Στην επιφάνεια του ενός απεικονίζονται ένας άνδρας, μια γυναίκα και ένας νέος, που μοιάζουν με πυγμαίους ή με νεγροειδείς μορφές, να οδηγούν ταύρο μπροστά σε ερμαϊκή στήλη.

Αποκλείεται όμως να φορούν μάσκα νεγροειδή παραπέμποντας και στη φοινικική «καταγωγή» της λατρείας; Ή μήπως πρόκειται για θεατρικά προσωπεία, προορισμένα για παραστάσεις εμπνευσμένες από συγκεκριμένους μύθους; Ο M. Daumas (2003, 140) αποκλείει την περίπτωση αυτή, γιατί η ορχήστρα του θεάτρου που βρέθηκε στο ιερό κρύβεται εν μέρει από ένα υψηλό podium, επομένως μάλλον δεν προοριζόταν για θεατρικές παραστάσεις.

Ο ίδιος μελετητής (ό.π.) αποκλείει και την περίπτωση να απεικονίζεται πραγματική θυσία ταύρου, δεδομένου ότι από τις ανασκαφές προέκυψε ότι σπάνια θυσιάζονταν ταύροι στο Καβείριο της Θήβας. Ποια συμπεράσματα λοιπόν μπορούμε να συναγάγουμε από αυτό το αγγείο και τον περιβάλλοντα χώρο του;

α) Ότι ο Ερμής ανήκει στις θεότητες που λατρεύονταν στο Καβείριο· 

β) ότι η λατρεία ήταν διονυσιακού χαρακτήρα·

γ) ότι η λατρεία ήταν φοινικικής «καταγωγής» ή επιρροών, αν μάλιστα συνδέσει κανείς το αγγείο με ένα κείμενο του Ηροδότου:

«Ὣς δὲ δὴ καὶ ἐς τοῦ Ἡφαίστου τὸ ἱρὸν ἦλθε καὶ πολλὰ τῷ ἀγάλματι κατεγέλασε. Ἔστι γὰρ τοῦ Ἡφαίστου τὤγαλμα τοῖσι Φοινικηίοισι Παταΐκοισι ἐμφερέστατον͵ τοὺς οἱ Φοίνικες ἐν τῇσι πρῳρῃσι τῶν τριηρέων περιάγουσι· ὃς δὲ τούτους μὴ ὄπωπε͵ ἐγὼ δέ οἱ σημανέω· πυγμαίου ἀνδρὸς μίμησίς ἐστι. Ἐσῆλθε δὲ καὶ ἐς τῶν Καβείρων τὸ ἱρόν͵ ἐς τὸ οὐ θεμιτόν ἐστι ἐσιέναι ἄλλον γε ἢ τὸν ἱρέα· ταῦτα δὲ τὰ ἀγάλματα καὶ ἐνέπρησε πολλὰ κατασκώψας. Ἔστι δὲ καὶ ταῦτα ὅμοια τοῖσι τοῦ Ἡφαίστου· τούτου δέ σφεας παῖδας λέγουσι εἶναι».

[Ο Καμβύσης, όσο ήταν στη Μέμφιδα] πήγε και στο ιερό του Ηφαίστου και γέλασε πολύ με το άγαλμα. Γιατί το άγαλμα του Ήφαιστου μοιάζει πολύ με τους φοινικικούς Παταΐκους, που οι Φοίνικες βάζουν ακρόπρωρα στα καράβια τους. Για όποιον δεν έχει δει ποτέ τέτοιο πράγμα, σημειώνω το εξής: μοιάζει με πυγμαίο. Ο Καμβύσης μπήκε και στο άδυτο των Καβείρων, στο οποίο δεν επιτρέπεται παρά μόνο στον ιερέα να εισέρχεται· περιγέλασε τα αγάλματα αυτά και τα έβαλε φωτιά. Μοιάζουν και αυτά στον Ήφαιστο· λένε πως είναι παιδιά του. (Ηρόδοτος, Γ, 37)

δ) ότι τα τελετουργικά στα οποία χρησιμοποιούνταν τέτοιου είδους αγγεία ήταν τελετές μύησης των νέων σε απόκρυφες τελετές· αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη ότι οι σκύφοι που βρέθηκαν στο Καβείριο ήταν αφιερώματα οικογενειών, ότι σε πολλά από αυτά παριστάνεται ο Κάβιρος έχοντας απέναντί του ένα νέο που τον υπηρετεί ως οινοχόος, ότι κανένα από αυτά τα αγγεία δεν βρέθηκε ολόκληρο, που σημαίνει ότι μετά την κοινή οινοποσία τα έσπαγαν, αν λοιπόν λάβουμε υπόψη μας όλα αυτά, μπορούμε να συμφωνήσουμε με τον M. Daumas (ό.π.) που υποστηρίζει ότι στον σκύφο για τον οποία συζητούμε αναπαριστάται ευχαριστήρια πομπή δύο γονιών προς τον Ερμή που τους έδωσε ένα γιο, ο οποίος, όπως και οι ίδιοι, μυήθηκε στα μυστήρια.

Όσο για τη δεύτερο είδος προσωπείου, του ταύρου, αυτό εικονίζεται και πάλι σε θραύσμα σκύφου (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, αρ. 548), στον οποίο παριστάνεται ένας γυμνός άνδρας να φορά προσωπείο ταύρου, προφανώς συμμετέχοντας σε τελετουργικά δρώμενα. Δεξιά και αριστερά του στέκονται δύο άλλες γυμνές ανδρικές φιγούρες σε ιθυφαλλική κατάσταση, ο ένας από τους οποίους κρατά στα χέρια του δαυλό, υποδηλώνοντας ότι οι τελετές γίνονταν νύχτα ή ότι η πάλη γινόταν σε εσωτερικό χώρο, όπως λ.χ. στον Λαβύρινθο της Κρήτης.

Μπορεί αυτή η απεικόνιση να συσχετιστεί με τα πάνω από 550 ειδώλια ταύρων, που ανευρέθησαν στο ιερό των Θηβών, τριάντα έξι από τα οποία φέρουν επιγραφή προς τους Καβείρους, ενώ κάποιες φορές αναφέρεται και το όνομα του αναθέτη; Ή ακόμη και με το γεγονός ότι «ειδώλια ταύρων ανευρέθησαν στα ιερά σχεδόν όλων των μεσογειακών πολιτισμών»; Και ποιον ακριβώς ρόλο παίζει ο ταύρος στα θρησκευτικά τελετουργικά και τη λατρεία;

Είναι γνωστό ότι οι μεσογειακοί πολιτισμοί (Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Ελλάδα, Ρώμη) θεωρούσαν ότι οι προπάτορες θεοί ενσαρκώνονταν σε ταύρο ή συνοδεύονταν από ταύρους –στην Ανατολή μάλιστα έφερε τον κόσμο ανάμεσα στα κέρατά του. Και αυτό γιατί ο ταύρος ήταν ένα από τα στοιχεία που πολύ νωρίς οι άνθρωποι συνέδεσαν με τον ουρανό, ο οποίος, με την κίνηση των άστρων και των εποχών, κυβερνούσε τον κύκλο της φύσης και, κατ’ επέκταση, τις αγροτικές ασχολίες. Οι γόνοι αυτών των προπατόρων θεών ήταν θεοί της γονιμότητας που έλεγχαν τη βροχή και τα νερά των ποταμών ή τον ήλιο. Στον ελλαδικό χώρο ο ταύρος συνδέθηκε με θεότητες που η αρχική τους υπόσταση ήταν χθόνια, όπως ο Δίας, η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ποσειδώνας, ή με ήρωες όπως ο Ηρακλής και ο Θησέας –και οι δυο κατεβαίνουν στον κάτω κόσμο όσο ήταν ακόμη ζωντανοί, ενώ ο Ηρακλής μετά τον θάνατό του λατρεύτηκε στην Καλυδώνα ως θεός χθόνιος.

Τι προκύπτει από αυτό και από τον συνδυασμό των πληροφοριών;

α) Το παλαιότατον της λατρείας και ορισμένα στοιχεία για την ταυτότητα των θεών που λατρεύονταν στην Θήβα και αλλού με το όνομα Κάβειροι·

 β) ότι οι νέοι, παίρνοντας μέρος σε διαβατήριες τελετές ενηλικίωσης, είναι πιθανό ότι χρησιμοποιούσαν προσωπεία ταύρου, επιδιώκοντας τη μέθεξη με τις ιδιότητες του ταύρου, τη δύναμη και τη γονιμότητα, στην οποία το υγρό στοιχείο παίζει ιδιαίτερο ρόλο μέσα από την επίδειξη και την απόδειξη του ανδρισμού του και της φυσικής του δύναμης. Μπορεί όμως η νίκη του να σηματοδοτεί την επιβολή των δικών του αξιών έναντι της τυραννίας και της αναρχίας που προκαλεί η ασύδοτη κυριαρχία του ζώου ή ενός τυράννου· ή ακόμη τη νίκη του πολιτισμένου κόσμου έναντι του φυσικού ανθρώπου, του «ψημένου» έναντι του «ωμού».

Η πάλη μπορεί να γινόταν με ταύρο ή με κάποιον που ήταν μεταμφιεσμένος σε ταύρο. Προς αυτή την ερμηνεία συντείνει και το γεγονός ότι στο Καβείριο των Θηβών λατρεύονταν δύο Κάβειροι, ένας μεγαλύτερος κι ένας νεότερος, κάτι που υποβάλλεται και από το γεγονός ότι η Δήμητρα φανέρωσε μυστικά στον Κάβειρο Προμηθέα και στον γιο του Αιτναίο. Οι προσφορές παιχνιδιών στον νεότερο, κυρίως σβούρες, δείχνει ότι τα μυστήρια θα πρέπει να είχαν σχέση και με τελετές μύησης για το πέρασμα από την παιδική στην εφηβική ηλικία και ύστερα στην ενηλικίωση που περιλάμβαναν δοκιμασίες και προφανώς την προσφορά των ομοιωμάτων ταύρων που ανευρέθησαν στο ιερό. Προς αυτή την ερμηνεία κατατείνουν και οι σπασμένοι σκύφοι του ιερού, στους οποίους ήδη αναφερθήκαμε και στους οποίους ο παις παίζει ρόλο στη σκηνή που εικονογραφείται, συνήθως προσφέροντας κρασί στον ενήλικο Κάβειρο, και υποδηλώνοντας τον ρόλο του στη λατρεία.

Ήρθες και με έμαθες πως η αγάπη αξίζει όταν είναι αμοιβαία

Ήρθες όπως εγώ σε ονειρεύτηκα. Επίγεια θεά να με λυτρώσει από όλες τις βασανιστικές μέρες και τις σκέψεις που τρομοκρατούν το μυαλό μου και το βομβαρδίζουν.
Ήρθες όπως εγώ σε ήθελα, απόλυτα και ακέραια να με πάρεις μαζί σου μακριά χωρίς τον παραμικρό φόβο και δισταγμό.
Ήρθες γεμάτη αγάπη και έρωτα μέσα σου και τώρα πια δεν φοβάμαι μήπως οι νύχτες μας τελειώσουν νωρίς, δεν φοβάμαι να μην ξυπνήσω μονάχος το πρωί, έχω εσένα δίπλα μου.
Ήρθες να μεγαλώσεις τις μέρες μου και να ομορφύνεις τις νύχτες μου.
Ήρθες να με βάλεις να συνταξιδέψουμε στο τρένο της ζωής σου και μαζί να επιλέξουμε ποιος θα είναι ο τερματικός μας σταθμός.
Ήρθες να γεμίσεις χαρές και γέλια τις σιωπηλές μου νύχτες.
Ήρθες νωρίς πριν προλάβουν να ξεθωριάσουν τα σ’ αγαπώ που είχα πει.
Ήρθες για να με παρασύρεις στο ποτάμι της ευτυχίας και της αγάπης, να μου προσφέρεις ότι μου στέρησε η ζωή μέχρι τώρα.
Ήρθες να δώσεις φτερά στα όνειρά μου, να τους μάθεις να πετούν μακριά και να μην δειλιάζουν.
Ήρθες να μου δώσεις ανάσες ελευθερίας, να με απεγκλωβίσεις από την δική μου προσωπική φυλακή.
Ήρθες να λιώσεις τους πάγους της λογικής μου και να γεμίσεις την καρδιά μου συναισθήματα αγάπης.
Ήρθες και μου έκανες το πιο ακριβό δώρο που δεν χρειάζεται να μπει χέρι στην τσέπη.
Ήρθες και μου προσέφερες το πλουσιότερο δώρο, για την αγάπη σου μιλάω.
Ήρθες να μου κλείσεις τις πληγές που η ζωή μου άνοιξε βίαια και απότομα.
Ήρθες να απαλύνεις τον πόνο μου που καιρό τώρα σέρνεται βουβά μέσα μου.
Ήρθες να με γλυτώσεις από ένα σωρό ανώφελες στιγμές της ζωής μου.
Ήρθες και με έμαθες να μην ντρέπομαι για τον εαυτό μου και να τον αγαπάω.
Ήρθες και έκανες τα σωθικά μου να καίνε από λαχτάρα για εσένα.
Ήρθες και ανέτειλες τον ήλιο μου από την δύση, με ανέστησες.
Ήρθες και με έκανες να αγαπήσω την ζωή.
Ήρθες και μου έδειξες ότι η αγάπη και ο έρωτας δεν δημιουργούν δράματα.
Ήρθες και φίλησες τα δάκρυά μου.
Ήρθες και με αγάπησες και άλλαξε η ζωή μου.

Αγάπα, ερωτεύσου, σεβάσου, όσο εσένα τόσο και τους άλλους, κι όλα θα πάνε κάλά

Περίεργο κι αυτό το καλοκαίρι, το φετινό… Περίεργο από πολλές και διαφορετικές απόψεις. Ξεκαθαρίσματα, αναθεωρήσεις, διαπιστώσεις, ψάξιμο συναισθημάτων, χαρακτήρων, ψυχών. Και όχι μόνο… Καταστροφές, ατυχίες, χάσιμο ανθρώπων, φίλων, ‘θάνατοι’ και αναγεννήσεις σχέσεων, εργασιών, ανθρώπων. Νέα δεδομένα παντού!

Κοιτάζοντας για ακόμα μια φορά αυτό το απέραντο γαλάζιο της αγαπημένης μου θάλασσας, έρχομαι να αναρωτηθώ, γιατί όλα αυτά; Η διαπίστωσή μου είναι μία… Κανείς και ποτέ δεν είναι ευχαριστημένος με τίποτα. Τι έχουμε πάθει εμείς οι άνθρωποι; Όλα μας φταίνε. Καλά είμαστε, κάτι μας λείπει… Δεν είμαστε καλά, πάλι και σίγουρα, μας λείπουν εκατομμύρια πράγματα…

Ξανακοιτάω την ηρεμία του απέραντου ουρανού που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μου. Έχω ξαναμιλήσει για την απεραντοσύνη και το μεγαλείο αυτού του κόσμου, για το πόσο μικροί και ασήμαντοι είμαστε όλοι μας, για το πόσο αδαείς και αγνώμονες γι’ αυτά που έχουμε και δεν τα εκτιμούμε. Πονάμε και στεναχωριόμαστε για ασήμαντα γεγονότα και δεν αντιλαμβανόμαστε αυτό που ακριβώς αυτή τη στιγμή έχουμε στα χέρια μας. Τη ζωή μας. Τη ζωή μας που μπορούμε να την κάνουμε όπως και ότι θέλουμε.

Παράξενο και δύσκολο αυτό το καλοκαίρι, ναι, θα το ξαναπώ. Δεν θέλω να λέω από την άλλη ότι έχω κουραστεί. Δεν είναι του χαρακτήρα μου. Έχω όμως κάπου απογοητευτεί και επιβάλλεται να ανασκουμπωθώ, επιβάλλεται να σηκωθώ. Αν μη τι άλλο μου το οφείλω… Η αλήθεια είναι πως δεν μου λείπει κάτι. Βέβαια, τώρα που το σκέφτομαι υπάρχει κάτι που το αναζητώ κάθε μέρα. Και που μόλις τώρα συνειδητοποιώ την έλλειψή του. Μου λείπει η αισιοδοξία στα πρόσωπα, στις σκέψεις των ανθρώπων. Μου λείπουν τα χαμόγελα, μου λείπει το γέλιο, μου λείπει η χαρά. Ούτε στους έφηβους δεν το βλέπω που υποτίθεται ότι από τη φύση τους είναι αυθόρμητοι, ότι διακατέχονται από τη χαρά της ζωής. Ούτε καν εκεί λοιπόν…

Γιατί εμείς οι άνθρωποι καταστρεφόμαστε μόνοι μας; Γιατί δεν προσπαθούμε να γίνουμε λίγο πιο ανάλαφροι; Γιατί δεν χαλαρώνουμε και απλά να δούμε την πτήση της ζωής μας ως δεδομένη; Γιατί δεν ζούμε σαν να είναι κάθε μέρα μας η τελευταία; Γιατί δεν χαμογελάμε;

Συνάντησα προχθές έναν φίλο μου και αυτός χαμογελούσε εκεί απέναντί μου για κάτι τόσο απλό και το γέλιο του ήταν τόσο αληθινό, τόσο ανθρώπινο… Είχα καιρό να τον δω να χαμογελάει και χάρηκα τόσο που είδα τα χείλη του να αφήνουν στα αυτιά μου τον ήχο του γέλιου του. Όχι βέβαια ότι περνάει λίγα… Όχι, το παραδέχομαι. Αλλά χάρηκα τόσο για αυτό το δώρο που έκανε στον εαυτό του. Ήθελα αυθόρμητα να σου χαϊδέψω το μάγουλο και να σου πω: ‘Κάντο συνέχεια καλό μου αυτό, εκτός του ότι σου πάει, αυτόματα διαγράφηκαν οι ρυτίδες στεναχώριας από το μέτωπό σου’.

Με ένα ‘σε νοιάζομαι’, με άλλο ένα ‘είμαι εδώ για σένα’, με ακόμα ένα ‘οι πραγματικοί φίλοι, μπορούν απλά και μόνο να ακούσουν το πρόβλημά σου και να σου πιάσουν το χέρι’, ο κόσμος γίνεται ομορφότερος, καλύτερος, λαμπερότερος. Δεν είναι δύσκολο εμείς οι άνθρωποι να μπορέσουμε να ζήσουμε με λίγα και καλά συστατικά. Υπάρχουν τρία απαραίτητα όμως…

Για ‘αλάτι’ στη ζωή μου θα έβαζα την ‘αγάπη’. Και οι δύο αυτές λέξεις, μιας και έχουν το ‘α’ ως κοινό τους γράμμα, μέσα τους περικλείουν την νοστιμιά της ζωής και το απαραίτητο συστατικό για να σηκωνόμαστε όταν λιποθυμούμε… Για ‘πιπέρι’ θα νοστίμιζα τις μέρες μου με πολύ ‘έρωτα’. Και τα δύο αυτά μπορούν να σε κάψουν και να το ευχαριστηθείς. Ο ‘σεβασμός’ θα αντικαθιστούσε το ‘λάδι’ της ψυχικής μου διατροφής. Συστατικό της ισορροπημένης και υγιούς ζωής, αλλά και το κυριότερο στοιχείο της ανθρώπινης προσωπικότητας. Υπάρχουν πολλά τέτοια παρόμοια ‘συστατικά’ και ‘μπαχαρικά’ για το υπέροχο ‘μαγείρεμα’ της καθημερινότητάς μας. Ψάξτε τα και βρείτε τα…

Όμως, αγαπήστε, ερωτευτείτε, σεβαστείτε τόσο τον εαυτό σας, όσο και τον άλλο δίπλα σας και είμαι σίγουρος πως αισιοδοξία και χαμόγελα θα ξεπηδήσουν από παντού!

Σας εύχομαι μια υπέροχη συνέχεια του περίεργου αυτού καλοκαιριού…

Θέλουμε ανθρώπους που δίπλα τους ξεχνάμε όλα μας τα προβλήματα

Εντάξει, προφανώς κι οι λόγοι που σε θέλω είναι πολλοί, ίσως αμέτρητοι και κάποιοι από αυτούς ανέκφραστοι. Ξέρεις πολύ καλά πως όσα δείχνω κι όσα λέω δεν είναι όσα νιώθω. Κατά βάθος νιώθω πολλά περισσότερα, απλώς ζορίζομαι λίγο να σου τα εξωτερικεύσω. Ξέρεις πως πριν προλάβεις να μου πεις «σ’αγαπώ», εγώ ήδη το έχω νιώσει και στο έχω πει από μέσα μου κι ας μην το είπα δυνατά να το ακούσουν τα αυτιά μας.

Αν ήταν, όμως, να διαλέξω τι είναι αυτό που μου αρέσει περισσότερο όταν είμαστε μαζί, χωρίς δεύτερη σκέψη θα επέλεγα το εξής: το ότι όταν είμαι μαζί σου, ξεχνάω όλα μου τα προβλήματα. Ή μάλλον, δεν τα βλέπω τόσο δραματικά όσο όταν είσαι μακριά μου.

Προβλήματα μικρά και μεγάλα, ασήμαντα και σημαντικά, καθημερινά και μακροχρόνια.

Προβλήματα που μέχρι να βρεθώ μαζί σου φαντάζουν βουνό, με πνίγουν και νιώθω να απελπίζομαι. Είναι τόσο μεγάλα, ή μάλλον φαντάζουν έτσι σε στιγμές αδυναμίας. Είναι προβλήματα που με κάνουν να πιστεύω ότι τελικά δεν είμαι τόσο δυνατός όσο νόμιζα ή όσο θέλω να δείχνω ότι είμαι και πως έχουν τη δυνατότητα να με διαλύσουν τη στιγμή που θα το θελήσουν.

Κάπου εκεί είναι που έρχεσαι εσύ και μου δείχνεις πόσο άδικο έχω. Έρχεσαι εσύ και με το να μου δείχνεις πως είμαι τελικά τόσο δυνατή όσο πίστευα ότι είμαι, με κάνεις να νιώθω δυνατότερο. Τα κάνεις να φαίνονται τόσο μικρά, τόσο μηδαμινά, που τα ξεχνάω στη στιγμή. Μπορεί όλη μέρα να σκεφτόμουν μόνο αυτά, να ήμουν μέσα στα νεύρα και τη μιζέρια και να αναρωτιόμουν πόσο πιο δύσκολα μπορεί να γίνουν τα πράγματα.

Όμως και για πέντε λεπτά να σε δω, και για μία ώρα και για πέντε ώρες, όλα τα άσχημα φεύγουν απ’ το μυαλό μου. Ίσως το κάνω υποσυνείδητα, είτε επειδή βαρέθηκα να ασχολούμαι συνεχώς με αυτά είτε επειδή θέλω να εκμεταλλευτώ το πόσο λατρεύω την παρουσία σου στη ζωή μου και δε θέλω να την υποτροπιάσω με το να κάνω αρνητικές σκέψεις. Δεν ξέρω, μα δε με νοιάζει κιόλας να μάθω.

Είναι κι αυτός ο γελοία απλός τρόπος που σκέφτεσαι, το πώς λες ό,τι λες, το πόσο με προσέχεις που με κάνουν να νιώθω ότι κανένα πρόβλημα δεν είναι άλυτο και κανένα εμπόδιο αξεπέραστο. Θες να το πεις αισιοδοξία, λογική, ψυχραιμία; Πες το όπως θέλεις. Αυτό που με νοιάζει είναι ότι το πώς νιώθω όταν είσαι μακριά μου δεν έχει καμία σχέση με το πώς είμαι όταν είσαι μαζί μου.

Πιάνω τον εαυτό μου να προσπαθεί να καταλάβει πώς γίνεται στις δέκα ακριβώς πριν σε δω να έχω σκέψεις που με ψυχοπλακώνουν, που με κάνουν να θέλω να βάλω τα κλάματα κι ας βρίσκομαι στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης με τον κόσμο να με κοιτάει αδιάκριτα και στις δέκα κι ένα λεπτό που σε είδα να περνάς το δρόμο απέναντι για να έρθεις να με βρεις, όλα μου τα αρνητικά συναισθήματα να αφανίζονται και να βγαίνουν στην επιφάνεια τα θετικά, τα ωραία. Μετά σκέφτομαι πως μάλλον αυτό είναι ο έρωτας, αλλά μέχρι να προλάβω να ολοκληρώσω τη σκέψη μου ήδη με έχεις πάρει αγκαλιά και με έχεις φιλήσει, οπότε.

Ξέρεις, δεν είναι λίγες οι φορές που φοβάμαι για το πώς νιώθω για σένα. Ανησυχώ, γιατί δε θέλω να εξαρτώμαι από εσένα, να μην μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα. Όχι μόνο γιατί δε θέλω να σε κάνω να νιώσεις ότι σε πνίγω, αλλά κι επειδή είμαι ρεαλιστής, και ξέρω πως κάποια μέρα δε θα είμαστε μαζί. Μπορεί κάθε σχέση να ξεκινάει με την προοπτική να μην τελειώσει ποτέ, αλλά όλοι μας ξέρουμε πολύ καλά ότι αυτές που το επιτυγχάνουν αυτό παραείναι λίγες. Έτσι, επειδή στο παρελθόν πληγώθηκα αρκετά, θέλω να μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα, όσο κι αν δε θα θέλω να συμβεί κάτι τέτοιο.

Μπορεί, λοιπόν, να μην ξέρω πόσο ακόμη θα είμαστε μαζί. Ξέρω όμως αυτό: όσο κράτησε, ήταν ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί. Ήταν όλα σωστά μαζί σου, χωρίς να σημαίνει ότι ήταν τέλεια. Και να με βαρεθείς μια μέρα, και να σε βαρεθώ, θα ξέρουμε κι οι δυο μας ότι όσο το ζήσαμε ήταν ωραίο.

Ηλιακό Σύστημα: Ένα Εξελισσόμενο Κύτταρο του Σύμπαντος

Η γένεση, η δομή, η λειτουργία και η εξέλιξη του Ηλιακού Συστήματος σύμφωνα με την επιστήμη αλλά και την εσωτερική παράδοση.

Η Γη μας ταξιδεύει στα μονοπάτια του σύμπαντος με συντροφιά της τους άλλους πλανήτες. Μαζί τους κινείται στους ρυθμούς ενός αέναου χορού γύρω από μια μεγάλη φωτιά, τον Ήλιο, τον δημιουργό και συντηρητή του Ηλιακού Συστήματος.

Το Ηλιακό μας Σύστημα αποτελεί ένα αρμονικό σύνολο αλληλεπιδρώντων ουράνιων σωμάτων που διαρκώς κινούνται και μοιάζει με έναν γιγάντιο οργανισμό όπου το κάθε τι σε αυτόν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Ακόμη βαθύτερα, σύμφωνα με την εσωτερική παράδοση, είναι κάτι παραπάνω από μια απλή συνάθροιση ουράνιων σωμάτων και συνιστά μια ζωντανή οντότητα που εξελίσσεται συνειδησιακά, ένα εξελισσόμενο κύτταρο του σύμπαντος. Ενός σύμπαντος που τόσο από την επιστήμη, όσο και από την εσωτερική παράδοση θεωρείται ως ένας ωκεανός ενεργειών, διάσπαρτος με μικρές νησίδες συμπυκνωμένης ενέργειας που οι αισθήσεις μας τις αντιλαμβάνονται ως ύλη.

Οι σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις τονίζουν ιδιαίτερα την ενεργειακή και δονούμενη φύση του σύμπαντος και του Ηλιακού Συστήματος και μας καθιστούν κοινωνούς ενός κόσμου ο οποίος χαρακτηρίζεται από απεριόριστη ενεργειακή ανταλλαγή.

Υπό αυτή την ενεργειακή οπτική, το Ηλιακό μας Σύστημα δεν είναι κάτι που βρίσκεται εκεί έξω πέρα από τη Γη, αλλά κάτι μέσα στο οποίο η Γη και όλοι εμείς είμαστε εμβαπτισμένοι. Είναι το φυσικό μας περιβάλλον εντός του οποίου ζούμε, δρούμε και εξελισσόμαστε.

Γνωρίζοντας το Ηλιακό Σύστημα

Το Ηλιακό Σύστημα είναι η οικογένεια του γαλαζοπράσινου πλανήτη μας και σε αυτό συναντούμε τον Ήλιο, τους πλανήτες και τους δορυφόρους τους, αέρια, σκόνη, κομήτες και αστεροειδείς.

Ο Ήλιος αγκαλιάζει ενεργειακά όλο το Ηλιακό Σύστημα και εμπερικλείει στην αύρα του κάθε ουράνιο σώμα που ανήκει σε αυτό. Η επιστήμη αναγνωρίζει αυτή τη γιγάντια ηλιακή αγκαλιά και την ονομάζει ηλιόσφαιρα. Μπορούμε να τη φανταστούμε ως μια σφαίρα λεπτεπίλεπτης ενέργειας με κέντρο της τον Ήλιο που διαπερνά και καλύπτει τα πάντα στην επικράτειά της. Επιπλέον, ο Ήλιος είναι εκείνος που με την τεράστια βαρυτική του έλξη κρατά σε συνοχή το Ηλιακό Σύστημα.

Τα πλέον γνωστά μέλη του Ηλιακού Συστήματος είναι οι πλανήτες, σφαιρικά ουράνια σώματα που περιστρέφονται σε συγκεκριμένες τροχιές γύρω από τον Ήλιο. Η ονομασία «πλανήτης» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «πλάνης» που σημαίνει «περιπλανώμενος». Και αυτό διότι από αρχαιοτάτων χρόνων είχε παρατηρηθεί πως μεταβάλλουν τη θέση τους στον ουρανό, σε σχέση με τα φαινομενικά ακίνητα άστρα.

Οι πλανήτες, κατά σειρά αποστάσεως από τον Ήλιο, είναι οι: Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης, Δίας, Κρόνος που είναι ορατοί με γυμνό οφθαλμό και οι Ουρανός και Ποσειδώνας και που δεν είναι ορατοί με το μάτι. Μέχρι πριν από λίγα έτη ως πλανήτης θεωρείτο και ο Πλούτωνας, που αποφασίσθηκε να αναφέρεται, πλέον, ως πλανητοειδές λόγω του μικρού του μεγέθους. Ωστόσο, αυτό είναι ένα θέμα καθαρά τυπικό.

Υπάρχουν ενδείξεις, για την ύπαρξη ενός ακόμη πλανήτη που πιθανολογείται πως βρίσκεται πολύ κοντά στον Ήλιο και για αυτό είναι δύσκολο να παρατηρηθεί. Οι αστρονόμοι αναγνωρίζουν την επίδρασή ενός άγνωστου ουράνιου σώματος πάνω στους γνωστούς πλανήτες, αλλά ακόμη δεν το έχουν ανακαλύψει. Αυτός ο πλανήτης αναφέρεται στην εσωτερική παράδοση ως Ήφαιστος.

Ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία προβλέπεται η ύπαρξη ενός ακόμη πλανήτη, σύμφωνα με το υπάρχον μαθηματικό μοντέλο. Εκεί όμως συναντούμε πολλά μικρά βραχώδη σώματα, τους αστεροειδείς – πρόκειται για την επονομαζόμενη Ζώνη Αστεροειδών – και ορισμένοι υποθέτουν ότι ίσως να πρόκειται για τα υπολείμματα ενός πλανήτη που για κάποιον άγνωστο λόγο θρυμματίστηκε.

Οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον Ήλιο και τις τροχιές που διαγράφουν σε αυτή τους την κίνηση μπορούμε να τις φανταστούμε σαν ομόκεντρους κύκλους. Όλοι αυτοί οι κύκλοι βρίσκονται περίπου στο ίδιο επίπεδο, με μόνη εξαίρεση τον Ουρανό που κινείται σε κάποια απόσταση από αυτό το κοινό επίπεδο κίνησης. Εκτός από την περιφορά τους γύρω από τον Ήλιο οι πλανήτες εκτελούν ταυτόχρονα και μια περιστροφική κίνηση γύρω από τον εαυτό τους, όπως συμβαίνει και με τη Γη. Η περιστροφική αυτή κίνηση τους έχει φορά αντίθετη από εκείνη των δεικτών του ρολογιού, με εξαίρεση την Αφροδίτη που περιστρέφεται αντίστροφα.

Ως ετερόφωτα σώματα οι πλανήτες δεν παράγουν δικό τους φως όπως ο Ήλιος , αλλά γίνονται ορατοί αντανακλώντας το ηλιακό φως. Εξαίρεση αποτελεί ο πλανήτης Δίας, ο οποίος έχει διαπιστωθεί πως εκπέμπει σχεδόν τρεις φορές περισσότερη ακτινοβολία από εκείνη που λαμβάνει από τον Ήλιο. Αυτό σημαίνει πως ο Δίας όχι μόνο αντανακλά την ηλιακή ακτινοβολία αλλά και εκπέμπει και δική του. Πιστεύεται πως αυτό συμβαίνει λόγω της μεγάλης του μάζας και πως ο Δίας είναι ένα ουράνιο σώμα που ουσιαστικά βρέθηκε στο κατώφλι του να εξελιχθεί σε ένα μικρό άστρο.

Συνεχίζοντας το ταξίδι μας στο Ηλιακό Σύστημα και πλησιάζοντας προς τα εξωτερικά όριά του συναντούμε τον Πλούτωνα. Η εξωτερική αυτή περιοχή του Ηλιακού Συστήματος στην οποία βρίσκεται ο Πλούτωνας και τα άλλα πλανητοειδή ονομάζεται Ζώνη Κουίπερ. Μπορούμε να τη φανταστούμε ως προέκταση του κοινού επιπέδου κίνησης των πλανητών που προαναφέρθηκε.

Ακόμη πιο μακριά, στις εσχατιές του Ηλιακού Συστήματος, συναντούμε μια περιοχή η οποία σαν μια τεράστια σφαιρική επιφάνεια ουσιαστικά περιβάλλει και οριοθετεί το Ηλιακό Σύστημα. Πρόκειται για το επονομαζόμενο Νέφος του Όορτ όπου υπάρχουν κομήτες. Πρόκειται για μικρά πετρώδη σώματα – διαμέτρου από μερικά μέτρα μέχρι μερικά χιλιόμετρα – που περιέχουν πάγο, διοξείδιο του άνθρακα και σκόνη. Όταν ένας κομήτης πλησιάζει τον Ήλιο τότε θερμαίνεται, ο πάγος του εξαχνώνεται και τα αέρια που δημιουργούνται εκτοξεύονται στο διάστημα μαζί με σκόνη δημιουργώντας την εντυπωσιακή ουρά που είναι το κύριο χαρακτηριστικό του.

Η δομή του Ηλιακού Συστήματος αναμένεται να αλλάξει στο μακρινό μέλλον, καθώς ο Ήλιος θα περάσει από διάφορα στάδια εξέλιξής του και τελικά θα πάψει να υφίσταται όταν ο Ήλιος σβήσει μετά από πολλά δισεκατομμύρια έτη. Μια σημαντική αλλαγή, για παράδειγμα, θα επέλθει στο Ηλιακό Σύστημα όταν ο Ήλιος θα γίνει ερυθρός γίγαντας. Τότε θα επεκτείνει σημαντικά τα όρια του οπότε ουσιαστικά θα κατακάψει και θα αφανίσει τη Γη.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η ανθρωπότητα θα καταστραφεί διότι εκτιμάται πως μέχρι τότε θα έχει αποκτήσει τη δυνατότητα να εποικήσει άλλες περιοχές του σύμπαντος. Οι εσωτερικές παραδόσεις συνηγορούν σε μια τέτοια κοσμική προοπτική, καθώς πάντοτε αντιμετώπιζαν τον άνθρωπο ως ταξιδιώτη του σύμπαντος και τη Γη ως ένα σημείο του εξελικτικού ταξιδιού του.

Η Δημιουργία του Ηλιακού συστήματος

Παρατηρώντας και ερευνώντας τη δομή, τη λειτουργία και την εξέλιξη του Ηλιακού Συστήματος αναδύεται το εύλογο ερώτημα του πως αυτό δημιουργήθηκε.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη επιστημονική προσέγγιση, αρχικά υπήρχε ένα γιγάντιο νέφος αερίων και σκόνης στο διαστρικό χώρο. Υπό την επίδραση της ίδιας του της βαρύτητας το νεφέλωμα αυτό άρχισε να συστέλλεται, αλλά και να περιστρέφεται όλο και πιο γρήγορα, παίρνοντας το σχήμα ενός περιστρεφόμενου δίσκου. Ο πυρήνας – κέντρο του πρωταρχικού νεφελώματος, εξαιτίας των τεράστιων βαρυτικών δυνάμεων που ασκούνταν εκεί, συμπυκνώθηκε τόσο πολύ που άρχισαν να λαμβάνουν χώρα αντιδράσεις πυρηνικές σύντηξης και έτσι αναπτύχθηκαν υψηλότατες θερμοκρασίες. Με αυτό τον τρόπο η περιοχή του πυρήνα συγκροτήθηκε σε ένα διάπυρο σφαιρικό σώμα που εξέπεμπε ακτινοβολία και έτσι δημιουργήθηκε ο Ήλιος.

Ταυτόχρονα, ο δίσκος του νεφελώματος περιστρεφόμενος γύρω από τον ηλιακό πυρήνα άρχισε να παίρνει τη μορφή διακριτών, ομόκεντρων δακτυλίων. Το υλικό του κάθε δακτυλίου σταδιακά σχημάτισε συμπυκνώσεις που τελικά εξελίχθησαν σε εκείνα τα ουράνια σώματα που ονομάζουμε πλανήτες και περιστρέφονται σε καθορισμένες τροχιές γύρω από τον Ήλιο.

Όμως, εκτός από τις θεωρίες που υποστηρίζουν την ύπαρξη του πρωταρχικού νεφελώματος, έχουν αναπτυχθεί και άλλες που έχουν λιγότερους υποστηρικτές. Μία από αυτές αναφέρει ότι το Ηλιακό Σύστημα δημιουργήθηκε από το υλικό που εκτοξεύτηκε από τη σύγκρουση του Ήλιου – που εδώ θεωρείται πως προϋπήρχε ως ανεξάρτητος αστέρας – με κάποιον διερχόμενο κομήτη. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία ο Ήλιος αλληλεπίδρασε με ένα νεφέλωμα που υπήρχε ξεχωριστά από αυτόν και έτσι σχηματίστηκε το Ηλιακό Σύστημα.

Το Ηλιακό μας Σύστημα δεν είναι το μοναδικό, αλλά ένα ανάμεσα σε μυριάδες που υπάρχουν σε όλο σύμπαν. Μονάχα στο Γαλαξία μας, εκτιμάται πως υπάρχει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ηλιακών συστημάτων και ήδη οι αστρονόμοι έχουν εντοπίσει μερικές εκατοντάδες αποκαλούμενους εξωηλιακούς πλανήτες, δηλαδή πλανήτες που ανήκουν σε άλλα ηλιακά συστήματα.

Η Εσωτερική Διάσταση του Ηλιακού Συστήματος

Οι εσωτερικές παραδόσεις αναφέρουν πως κάθε τι στο σύμπαν είναι ενέργεια που εμπεριέχει ζωή και συνείδηση και επίσης πως όλο το σύμπαν διαρκώς εξελίσσεται συνειδησιακά. Υπό αυτή την οπτική το Ηλιακό Σύστημα μπορεί να μελετηθεί από την εξελικτική του σκοπιά. Επίσης επεκτείνεται και η έννοια της ζωής πέρα από την υλική της έκφραση, γεγονός που δίνει νέες προοπτικές στην αναζήτησή της στο σύμπαν.

Έτσι, όλα τα ουράνια σώματα γίνονται αντιληπτά ως ορατές εκφράσεις πνευματικών οντοτήτων που εκδηλώνονται μέσω μιας συγκεκριμένης μορφής. Ο Ήλιος, οι πλανήτες και οι δορυφόροι θεωρούνται ως εξελισσόμενες ζωντανές οντότητες – αναφέρονται και ως Πλανητικές Διάνοιες ή Πλανητικοί Λόγοι – όπως και το ίδιο το Ηλιακό Σύστημα στο σύνολό του.

Κάθε πλανήτης εσωτερικά θεωρείται πως λειτουργεί ως φορέας και πύλη συγκεκριμένων ενεργειών. Έχει τον δικό του ιδιαίτερο κραδασμό, τη δική του νότα στη «μουσική» του σύμπαντος, γεγονός που έχει αναγνωριστεί πλέον και από την επιστήμη. Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί από διαστημόπλοια οι δονήσεις των πλανητών και με κατάλληλη επεξεργασία αποδόθηκαν ως ήχος χαρακτηριστικός για τον κάθε πλανήτη. Έτσι οι επιστήμονες απέκτησαν μια πρώτη γνώση εκείνου που στις εσωτερικές παραδόσεις αναφέρεται ως «μουσική των σφαιρών».

Σε ότι αφορά τους δορυφόρους θεωρείται σημαντική η συνεισφορά τους στην ενεργειακή εξισορρόπηση, εμπλουτισμό και εκλέπτυνση των πλανητών τους.

Το Ηλιακό Σύστημα εσωτερικά εκλαμβάνεται ως αντανάκλαση της δομής και της λειτουργίας τόσο του σύμπαντος όσο και του ανθρώπου. Από τη συνειδητοποίηση αυτής της αναλογίας διαμορφώθηκαν συστήματα συμβολισμού που εκφράστηκαν στην Καββάλα, την Αλχημεία και την Αστρολογία.

Υπάρχουν αρκετές παρουσιάσεις της εσωτερικής παράδοσης σχετικά με την εσωτερική διάσταση του Ηλιακού Συστήματος, που μπορούν να διαφέρουν ανάλογα με τον τόπο, το χρόνο και το εξελικτικό επίπεδο των αποδεκτών τους. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση οι παραδοχές για ένα εξελισσόμενο σύμπαν που βρίθει από ζωή και μέσα στο οποίο όλα βρίσκονται σε συνάφεια αποτελούν την κοινή βάση όλων.

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Max Heindel στη Ροδοσταυρική Κοσμοθεωρία: «Όταν οι υπάρξεις ενός πλανήτη εξελιχθούν σε ικανοποιητικό βαθμό, ο πλανήτης γίνεται Ήλιος – το σταθερό κέντρο ενός Ηλιακού Συστήματος. Και όταν αυτές εξελιχθούν ακόμη περισσότερο, οπότε θα φθάσει στο μέγιστο σημείο λαμπρότητάς του, τότε διασπάται σε Ζωδιακό και μετατρέπεται σε μήτρα για ένα καινούργιο Ηλιακό Σύστημα. Έτσι οι μεγάλες στρατιές Θείων Πλασμάτων που ως τότε περιορίζονταν στον Ήλιο, αποκτούν ελευθερία δράσης σε μεγάλο αριθμό άστρων, από όπου μπορούν να επηρεάσουν με διάφορους τρόπους το σύστημα που αναπτύσσεται στη σφαίρα επιρροής τους. Ο ορατός Ήλιος, αν και είναι τόπος εξέλιξης για Υπάρξεις απείρως ανώτερες από τον άνθρωπο, δεν είναι καθόλου Πατέρας των πλανητών όπως υποθέτει η υλική επιστήμη. Αντίθετα, είναι μια εκπόρευση από τον Κεντρικό Ήλιο, ο οποίος είναι η αόρατη πηγή όσων υπάρχουν στο Ηλιακό μας Σύστημα. Ο ορατός μας Ήλιος δεν είναι παρά ο καθρέφτης όπου αντανακλώνται οι ακτίνες ενέργειας του Πνευματικού Ήλιου…

»…Ο Ουρανός ήταν ο πρώτος πλανήτης που εξήλθε από τα νεφελώματα μόλις άρχισε η διαφοροποίηση από το Χάος. Μετά διαφοροποιήθηκε ο Κρόνος. Διαφοροποιήθηκε πριν την ανάφλεξη των νεφελωμάτων και δεν ήταν πηγή φωτός αλλά ανακλαστήρας. Ο Δίας διαχωρίστηκε λίγο μετά, όταν τα νεφελώματα είχαν πλέον αναφλεγεί. Η θερμότητά του δεν είναι τόσο μεγάλη όσο του Ήλιου, της Αφροδίτης ή του Ερμή, αλλά επειδή έχει τεράστια μάζα, μπορεί να συντηρεί τη θερμότητα και παραμένει κατάλληλο πεδίο εξέλιξης για πολύ προχωρημένα πλάσματα. Ο Άρης αποτελεί ένα μυστήριο και μόνο ελάχιστες πληροφορίες μπορούν να δοθούν δημόσια. Μπορούμε να πούμε, όμως, πως η ζωή στον Άρη είναι πολύ οπισθοδρομικής φύσης και πως τα λεγόμενα «κανάλια» δεν είναι αναχώματα στην επιφάνεια του πλανήτη. Είναι ρεύματα όπως αυτά που στη διάρκεια της Ατλάντειας Εποχής είχαν εξαπλωθεί στον πλανήτη μας και τα υπολείμματά τους μπορούν ακόμη να παρατηρηθούν στο Βόρειο και στο Νότιο Σέλας. Εδώ οφείλεται η μετατόπιση των αρειανών «καναλιών» που παρατήρησαν οι αστρονόμοι. Στη συνέχεια απομακρύνθηκε από τον Ήλιο η Γη μαζί με τη Σελήνη και αργότερα η Αφροδίτη και ο Ερμής…

»…Όταν ένας πλανήτης έχει Φεγγάρια σημαίνει πως υπάρχουν κάποιες υπάρξεις στο κύμα της ζωής του εξελίσσεται σε αυτόν, οι οποίες βρίσκονται πολύ πίσω για να συμμετάσχουν στην εξέλιξη. Συνεπώς φεύγουν από τον πλανήτη για να μην εμποδίζουν την πρόοδο των πρωτοπόρων. Αυτό συμβαίνει με τις υπάρξεις που κατοικούν στη Σελήνη μας…

»…Ο Ποσειδώνας και οι δορυφόροι του δεν ανήκουν κανονικά στο Ηλιακό μας Σύστημα…

»… Όταν εκείνοι που κατοικούν μια Σελήνη ανανήψουν και επιστρέψουν στον πατρικό πλανήτη, ή αν η συνεχής οπισθοδρόμηση προκαλέσει πλήρη διάλυση των φορέων τους, το εγκαταλελειμμένο Φεγγάρι αρχίζει επίσης να διαλύεται. Τότε εξορίζεται στο διαπλανητικό διάστημα κα διαλύεται στο Χάος. Η αποβολή αυτών των τεφροειδών νεκρών κόσμων αναλογεί με τον τρόπο που αποβάλλονται μέσω της σάρκας προς την επιδερμίδα σκληρά και ξένα σώματα που εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι Αστεροειδείς απεικονίζουν σαφώς αυτή τη διαδικασία. Πρόκειται για τμήματα Φεγγαριών που κάποτε περιφέρονταν γύρω από την Αφροδίτη και τον Ερμή».

Ο Θιβετανός αναφέρει στην Εσωτερική Αστρολογία σχετικά με την εξελικτική πορεία των πλανητών: «Ουσιαστικά θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ένας πλανήτης εκλαμβάνεται ως «ιερός» όταν η πνευματική ζωή που τον εμψυχώνει έχει λάβει τις πέντε μείζονες μυήσεις, ενώ ένας «μη ιερός» πλανήτης είναι αυτός του οποίου ο Πλανητικός Λόγος δεν έχει πάρει αυτές τις μυήσεις…

»…Ο Λόγος ενός ιερού πλανήτη υπερβαίνει τη γνώση, τις αντιδράσεις και τη συνειδητοποίηση που αφορά μόνο το Ηλιακό Σύστημα, είναι συνειδητός και ανταποκρίνεται στην επιρροή του Σείριου και αρχίζει να ανταποκρίνεται συνειδητά στην κραδασμιακή επιρροή των Πλειάδων…

Κατά τον Θιβετανό, οι ιεροί πλανήτες είναι οι Ήφαιστος (πρόκειται για τον άγνωστο ακόμη στην επιστήμη πλανήτη του Ηλιακού Συστήματος που προαναφέρθηκε), Ερμής, Αφροδίτη, Δίας, Κρόνος, Ποσειδώνας και Ουρανός, ενώ ως μη ιερούς αναφέρει τον Άρη, τη Γη και τον Πλούτωνα.

Επίσης αναφέρει σχετικά με το Ηλιακό Σύστημα: «Η οντότητα του Ηλιακού Συστήματος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μιας μεγαλύτερης ζωής, η οποία εκφράζεται από επτά ηλιακά συστήματα στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το δικό μας…

»…Ο Λόγος ενός Ηλιακού Συστήματος αποκαλείται εσωτερικά ως το Ιερό Τρίγωνο της Δύναμης εκείνης που εμπεριέχει τα πάντα, διότι το μεγάλο αυτό Ον περιλαμβάνει στην εστιασμένη του επίγνωση την έκφραση της Μεγάλης άρκτου, των Πλειάδων και του Σείριου».

Ακόμη, στην Πραγματεία επί του Κοσμικού Πυρός αναφέρει: «Ο Σείριος είναι για τον ηλιακό μας Λόγο ότι είναι η ανθρώπινη Ψυχή για την προσωπικότητα του ανθρώπου».

Οι εσωτερικές παραδόσεις του κόσμου λέγεται πως κατέχουν τα κλειδιά για την κατανόηση του σύμπαντος και από αρχαιοτάτων χρόνων έστρεψαν την προσοχή του ανθρώπου σε αυτό. Άλλωστε οι εντυπωσιακές αστρονομικές γνώσεις πολλών πολιτισμών της αρχαιότητας αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι των Αρχαίων Μυστηρίων.

Το Ηλιακό Σύστημα, σύμφωνα με την εσωτερική παράδοση, χαράζει το δικό του εξελικτικό μονοπάτι στην απεραντοσύνη του σύμπαντος και πάνω σε αυτό βαδίζει και η ανθρωπότητα ως αναπόσπαστο κομμάτι του. Καθώς ο κάθε άνθρωπος εξελίσσεται συνειδησιακά εκφράζοντας όλο και πληρέστερα τις ευγενέστερες ποιότητες της πνευματικής του φύσης, η ανθρωπότητα εξελίσσεται συλλογικά οδηγώντας τη Γη μας στο να καταστεί ένας ιερός πλανήτης συμμετέχοντας ουσιαστικότερα στην εξέλιξη όλου του Ηλιακού Συστήματος. Η ύπαρξή μας μπορεί να φαντάζει απειροελάχιστη σε σχέση με την κοσμική απεραντοσύνη, αλλά κατά έναν παράξενο τρόπο ταυτόχρονα διαδραματίζει σημαντικό εξελικτικό ρόλο σε αυτό.

Ο αναδυόμενος γραμματισμός των παιδιών και ο ρόλος των γονέων

Καλλιεργείται η αγάπη για την ανάγνωση και την παραγωγή γραπτού λόγου;

Η μάθηση και η ανάπτυξη της δεξιότητας παραγωγής γραπτού λόγου αποτελεί εδώ και χρόνια έναν από τους σημαντικότερους στόχους της εκπαίδευσης. Η ικανότητα ανάγνωσης είναι σημαντική αφού ο άνθρωπος από τη γέννησή του προσπαθεί να επικοινωνήσει, να διαβάσει κώδικες, να συνδέσει αυτό που ονομάζουμε στη γλωσσολογία το σημαίνον και το σημαινόμενον.

Έως την ενηλικίωσή του είναι απαραίτητο να διαβάζει βιβλία, εφημερίδες, ν’ αναλύει κείμενα και να εξοικειώνεται σταδιακά με την τεχνολογία, το διαδίκτυο, να συμμετέχει σε φόρουμ και να στέλνει μηνύματα ηλεκτρονικής μορφής.

Ο γραπτός λόγος στην εργασιακή και κοινωνική ζωή

Ο γραπτός λόγος παίζει βασικό ρόλο στην εργασιακή και κοινωνική ζωή γι’αυτό τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πληθώρα ερευνών σχετικά με τη διαδικασία παραγωγής γραπτού λόγου και τη γλωσσική ανάπτυξη. Όλα τα παιδιά αρχίζουν και πρέπει να αρχίζουν να έρχονται σε επαφή με διάφορες οπτικές του γραπτού λόγου από την προσχολική μόλις ηλικία. Όσο πιο ενεργή είναι η συμμετοχή τους σε διαδικασίες γνωριμίας με εικόνες και λέξεις, αργότερα και προτάσεις, τόσο πιο ομαλή κι ευχάριστη είναι η εμπλοκή τους με τη γραπτή διαδικασία.

Τι είναι ο Αναδυόμενος γραμματισμός

Έτσι εάν ένα παιδί παρατηρεί χειροπιαστά αντικείμενα, γράμματα μέσα από flash-cards, όσο πιο εύκολα μαθαίνει να συνδέει τη λέξη με το αντικείμενο αναφοράς τόσο πιο εύκολα μαθαίνει να μαθαίνει να γράφει. Ένας αποτελεσματικό μέσο ανάπτυξης της αντιληπτικής ικανότητας και παραγωγής γραπτού λόγου είναι το παιχνίδι.

Αυτή η προσέγγιση ονομάζεται αναδυόμενος γραμματισμός και στηρίζει τη θεωρία του στην πρώιμη εκδήλωση συμπεριφορών ανάγνωσης και γραφής, αφού αν παρατηρήσουμε τη συμπεριφορά των παιδιών θα δούμε ότι κάνουν ότι διαβάζουν ή γράφουν κρατώντας ένα χαρτί κι ένα βιβλίο ακόμη κι αν δεν μπορούν να ολοκληρώσουν ορθά τη διαδικασία της γραφής και της αναγνώρισης των λέξεων.

Ο αναδυόμενος γραμματισμός υποστηρίζει ότι η γραφή, η ανάγνωση και ο προφορικός λόγος είναι ικανότητες αλληλοεξαρτώμενες που ορίζονται πάντα μέσα σε ένα κοινωνικοπολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου χρησιμοποιούνται, αρχίζουν από μικρή ηλικία και είναι εξελικτικές αφού τα παιδιά από τη γέννησή τους είναι δέκτες ποικίλλων ερεθισμάτων. Δεν μπορούμε δηλαδή να εξετάσουμε τον σημερινό αναδυόμενο γραμματισμό με το ιστορικό πλαίσιο παρελθοντικής εποχής. Γι’αυτό αν παρατηρήσουμε τη διαχρονία της διδακτικής γραπτού λόγου θα δούμε ότι αυτή η τελευταία είχε διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις στα κατά καιρούς ιστορικά πλαίσια της εκπαίδευσης.

Ο αναδυόμενος γραμματισμός ολοκληρώνεται όταν τα παιδιά μπορούν να διαβάζουν και να γράφουν .  Χρήζει αναφοράς βέβαια ότι όλες οι κοινωνίες δεν έχουν το ίδιο εκπαιδευτικό σύστημα και την ίδια εκπαιδευτική πολιτική, κατά συνέπεια η διδασκαλία του γραπτού λόγου και του αναδυόμενου γραμματισμού διαφέρει.

 

Συμπεριφορές αναδυόμενου γραμματισμού. Η ενίσχυση των γονέων

Οι συμπεριφορές του αναδυόμενου γραμματισμού συγκεντρώνονται κυρίως στην ικανότητα της αναγνώρισης λογοτύπων σε προϊόντα εντός πλαισίου, συμβάσεων γραπτού λόγου σε πλαίσιο κειμένου, γραμμάτων μέσα στα όρια μίας λέξης, αναπαραστάσεις διαφόρων λημμάτων όχι απαραίτητα ορθών ορθογραφικά αλλά με τη μορφή σκαριφημάτων και χρήση προφορικού λόγου αναφέροντας συχνά τις λέξεις βιβλίο, λέξη, γράμμα.

Οι γονείς εφόσον είναι οι πρώτοι που καλούνται να φροντίσουν για την ανάπτυξη των παιδιών είναι αναγκαίο να ενημερώνονται, να παρατηρούν τη συμπεριφορά τους και την ανάπτυξη του λόγου από μικρή ηλικία ώστε να καλλιεργούν αντιλήψεις για τον τρόπο που κρατάμε ένα βιβλίο, τη φορά ανάγνωσης, την παρατήρηση ενός εξωφύλλου και την κατανόηση ότι αυτό που διαβάζουμε είναι οι  λέξεις και όχι οι εικόνες. Σε προηγούμενο άρθρο στο e-psycologyείχαμε αναφέρει ότι είναι σημαντική η παρακολούθηση προφορικού λόγου –άρθρωσης και συμπεριφοράς του παιδιού για πιθανό κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠ-Υ και παρακολούθηση από αναπτυξιολόγο.

Πυλώνας του αναδυόμενου γραμματισμού είναι η φωνολογική επίγνωση και ο ήχος των γραμμάτων γι’αυτό οι γονείς πρέπει να αρχίζουν να μαθαίνουν στα παιδιά, τους ήχους από το αλφάβητο πριν το νηπιαγωγείο με τη σωστή άρθρωση των αντίστοιχων φωνημάτων τους. Με αυτόν τον τρόπο θα τα βοηθήσουν να διαβάζουν πιο γρήγορα και ορθά φωνολογικά.

Σημαντική είναι η ενθάρρυνση για τη διαδικασία της ανάγνωσης και εδώ θα σημειώσουμε το εξής: Τα παιδιά πολλές φορές προσποιούνται ότι κρατούν ένα βιβλίο και κάνουν ότι διαβάζουν ακόμη κι αν επαναλαμβάνουν την ιστορία λανθασμένη ή λένε ό,τι θυμούνται γυρίζοντας τις σελίδες. Δίνεται εδώ η δυνατότητα στους γονείς να ενισχύσουν αυτή τη συμπεριφορά, να διαβάσουν βιβλία με εικονικά περιβάλλοντα που βοηθούν την οπτική αντίληψη, να δουν ένα βίντεο σχετικό με τα ενδιαφέροντα του παιδιού και να μιλήσουν σε αυτό με απλά λόγια για τα οφέλη του βιβλίου.

Ένας άλλος αποτελεσματικός τρόπος για την ενίσχυση της αναγνώρισης των γραμμάτων και της ταύτισης ήχου και γράμματος είναι η χρήση απτών αντικειμένων ή  η βοήθεια της τεχνολογίας. Έτσι δείχνοντας στα παιδιά ένα μπουκάλι πορτοκαλάδας fanta ξέρει ότι γράφει το λογότυπο fanta και είναι πορτοκαλάδα, αν τη δει όμως μόνη της σαν λέξη δεν θα την αναγνωρίσει γι’αυτό είναι σημαντική η σύνδεση της λέξης με τη συνάφεια του αντικειμένου, context.

Έχοντας πραγματοποιήσει τα πρώτα βήματα της ανάγνωσης τα παιδιά προσπαθούν ν’ αποτυπώσουν με γράμματα, αριθμούς, μουτζούρες, σύμβολα ακόμη κι αν δεν υπάρχει γραμμικότητα τις λέξεις στο χαρτί.
Αυτό είναι σημαντικό διότι έχουν κατανοήσει σε πρώτο στάδιο τη σημασία της γραφής καθώς και ότι οι προφορικοί ήχοι μετατρέπονται σε γράμματα και το αντίστροφο. Σαν πρώτο βήμα λοιπόν οι γονείς μπορούν δείξουν ότι γράφουμε από αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω, αφήνοντας κενό ανάμεσα στις λέξεις, παρατηρώντας έτσι την κατάκτηση (ή μη) και την πορεία της γραφοκινητικής δεξιότητας του παιδιού.

Ακόμη η παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η συμμετοχή σε διαγωνισμούς και εκπαιδευτικά παιχνίδια, η συνεχή παρατήρηση διαφόρων ειδών κειμένου βιωματικού χαρακτήρα όπως κατάλογοι εστιατορίου, περιοδικά, διαδραστικές εικόνες, χάρτες, ενισχύουν τη σκέψη και βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν ότι μαθαίνουν μία γλώσσα, μητρική ή ξένη, προκειμένου να επικοινωνήσουν και όχι τόσο για να γράψουν ορθά συντακτικά και ορθογραφημένα με σωστή σύνταξη, κάτι που θα μας απασχολήσει αργότερα.

Πρέπει να καταστεί σαφές από τους γονείς ότι τα παιδιά δεν περιμένουν την έναρξη της σχολικής ζωής για ν’ αναπτύξουν τον γραπτό λόγο.
Ως ενήλικες έχουμε τη γνώση να τα βοηθήσουμε , να τα εμπλέκουμε σε καθημερινές δραστηριότητες ώστε να βλέπουν τη θετική μας στάση απέναντι στο διάβασμα δίνοντας βάση στην επικοινωνιακή λειτουργία της γλώσσας. Φυσικά όλη αυτή η διαδικασία απαιτεί χρόνο  και συνεχή προσπάθεια αλλά αν τα παιδιά μάθουν από μικρή ηλικία ότι ο γραπτός λόγος δεν είναι χρήσιμος μόνο στο σχολείο και για τις μαθητικές εργασίες, αλλάζει όλη τους η στάση προς τη γνώση και τη γενική μάθηση. Στο μέλλον θα είναι σε θέση να συντάξουν σωστά ένα κείμενο, ένα email,μία επιστολή, μία ανάρτηση στα social media ή μία αίτηση σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία επισκεφθούν.

Τα παιδιά δεν μπορούν ν’ αρχίσουν ν’ αγαπούν την ανάγνωση από τη μία μέρα στην άλλη αν οι γονείς δεν καλλιεργούν θετική στάση προς αυτή την κατεύθυνση.

Πως καλλιεργείται η αγάπη για την ανάγνωση; 

• Τα παιδιά από τη στιγμή που γεννιούνται μιμούνται τη συμπεριφορά των  γονιών τους τόσο την αρνητική όσο και τη θετική. Το ίδιο ισχύει και για το διάβασμα. Πολύ δύσκολα θα δει το βιβλίο ως κάτι ευχάριστο αν δεν έχει δει τους γονείς του να διαβάζουν. Διαβάστε ένα βιβλίο, μία συνταγή, μία εφημερίδα ώστε να καταλάβει ότι το διάβασμα είναι κομμάτι της καθημερινότητας. Δείξτε τη χρησιμότητα του διαβάσματος. Αν το παιδί σας ζητήσει μια πληροφορία, πείτε του ότι δεν γνωρίζετε την απάντηση αλλά θα την αναζητήσετε μέσα από το διάβασμα και τα βιβλία. Έτσι το παιδί θα αντιληφθεί ότι η ανάγνωση είναι πολύτιμη δεξιότητα και εξυπηρετεί και άλλους σκοπούς.

• Ακόμη αφιερώστε λίγο χρόνο να διαβάσετε μαζί μία ιστορία χωρίς τους περισπασμούς της τηλεόρασης , αναδεικνύοντας τη σημασία του διαλόγου, ρωτώντας για τους πρωταγωνιστές και την υπόθεση. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα και του δίνετε κίνητρο ν’ αναζητήσει μία νέα ιστορία.

• Κλείστε την τηλεόραση και καθιερώστε μια ώρα που θα διαβάζετε όλη η οικογένεια μαζί. Ο ευκολότερος τρόπος για να βελτιώσει το παιδί την επίδοσή του στο σχολείο, για να αυξήσει την αυτοεκτίμησή του και το επίπεδο ανάγνωσής του, είναι να διαβάζετε μαζί του. Μην υπεκφεύγετε με το επιχείρημα ότι αν το κάνετε αυτό  θα το γίνει ανεύθυνο και δεν θα διαβάζει μόνο του. Αυτό είναι δική σας ανάγκη για να αποφύγετε το διάβασμα και όχι του παιδιού.

• Γράψτε καθημερινά σημειώματα στο παιδί και σκορπίστε τα σε διάφορα μέρη του σπιτιού παίζοντας το κυνήγι του θησαυρού. Το παιδί θα το βρει πολύ διασκεδαστικό και θα χαίρεται που θα έχει να διαβάζει καθημερινά κάτι από εσάς. Ενθαρρύνετε το παιδί να κάνει το ίδιο.

Αν αλλάξουμε τη στοχοθεσία θα διαφοροποιήσουμε και τη διαδικασία. Μην ξεχνάμε ότι σκοπός μας είναι να λειτουργήσουμε ως πρότυπα, να δημιουργήσουμε ενεργούς και καλλιεργημένους αναγνώστες και γραφείς, ελεύθερα πνεύματα και όχι αντιδραστικούς οπαδούς της γνώσης και του διαβάσματος.

Ερευνητές εργάζονται για να συμπληρώσουν το προφίλ ενός τετρακουάρκ

Ανάλυση των δεδομένων από τις συγκρούσεις ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων προσδιόρισε το spin και την parity ενός σωματιδίου που θεωρείται ότι συνίσταται από τέσσερα κουάρκ. Κατά τα λίγα τελευταία χρόνια, οι φυσικοί ανίχνευσαν διάφορα σωμάτια που εξηγούνται καλύτερα αν υποτεθεί ότι έχουν τέσσερα κουάρκ μάλλον, παρά το σύνηθες δυο ή τρία. Ένας από τους πρώτους υποψήφιους για την κατηγορία αυτών των «τετρακουάρκ» ήταν το σωματίδιο Zc(3900), με μάζα 3900 MeV/c^2. Παρόλο που το Zc(3900) εμφανίζεται να συγκροτείται από δυο χαριτωμένα (charm) κουάρκ και ένα άνω (up) και ένα κάτω (down) κουάρκ, πολύ μυστήριο περιβάλει ακόμη αυτό το σωματίδιο. Για να βελτιώσουν την κατανόησή μας, το πείραμα BESIII στον επιταχυντή Beijing Electron Positron Collider μέτρησε τώρα δυο σημαντικές κβαντικές παραμέτρους του Zc(3900) – το spin και την parity του.

Οι πρώτες παρατηρήσεις του Zc(3900) έγιναν το 2013 από τη συνεργασία BESIII και ανεξάρτητα από τη συνεργασία Belle στην Ιαπωνία. Και οι δυο ομάδες ανίχνευσαν την υπογραφή του νέου σωματιδίου σε συγκρούσεις ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων που παράγουν ένα J/ψ μεσόνιο και δυο πιόνια. Από τότε, η συνεργασία BESIII έχει βρει στοιχεία ενός τετρακουάρκ με μάζα 3885 MeV/c^2 σε συγκρούσεις ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων παράγοντας D μεσόνια. Με μια τόσο μικρή διαφορά μάζας, ένα προφανές ερώτημα είναι: θα μπορούσε αυτό το Zc(3885) σωματίδιο, απλά να είναι το Zc(3900);

Ένας τρόπος να ελεγχθεί η σύμπτωση μεταξύ των δυο σωματιδίων είναι να συγκριθούν οι τιμές των spins και των parities. Η συνεργασία BESIII συνέλεξε πάνω από 6000 γεγονότα στα δεδομένα της που ταιριάζουν τα κριτήρια για το Zc(3900). Εκτελώντας μια τεχνική επίλυσης προβλημάτων σκέδασης, επονομαζόμενη ανάλυση σε στοιχειώδη κύματα (partial wave analysis), συγκρίθηκαν τα γεγονότα με προσομοιώσεις με διάφορες τιμές για spin και parity σωματιδίου. Η προσομοίωση με spin 1 και άρτια parity, ταίριαξε καλύτερα, σημαίνοντας ότι το Zc(3900) έχει τα ίδια spin και parity όπως το Zc(3885), του οποίου οι παράμετροι είχαν μετρηθεί προηγουμένως. Τα αποτελέσματα υποστηρίζουν την υπόθεση ότι τα δυο σωματίδια είναι στην πραγματικότητα ίδια.

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι: Ο ηλίθιος

Στο «Ο Ηλίθιος», ένα από τα πιο ιδιαίτερα συγγράμματα του μεγάλου ψυχογράφου και μυθιστοριογράφου, Ντοστογιέφσκι, θα έρθουμε σε επαφή με έναν από τους πιο πρωτότυπους και ξεχωριστούς χαρακτήρες που γνώρισε ποτέ η παγκόσμια λογοτεχνία.

Θα ζήσουμε για λίγο δίπλα στον πιο αληθινό -και ταυτόχρονα τον πιο ουσιαστικά παραμυθένιο- πρίγκιπα· θα γνωρίσουμε ένα πνεύμα απαράμιλλης ειλικρίνειας και αφοπλιστικής απλότητας, μία κρυστάλλινη ψυχή που η ζωή της χάρισε μέσω μίας αρρώστιας το χάρισμα της αλήθειας. 

 

Το πιο σημαντικό όμως κατόρθωμα του Φιόντορ είναι η πιστή παρουσίαση μίας θαυμαστής χημικής αντίδρασης – μίας αντίδρασης όμως ολότελα προσωπικής και εσωτερικής, που καζάνι έχει τη ψυχή του ανθρώπου. Θα έχουμε τη τιμή και τη χαρά να δούμε πόσα δύναται να προκαλέσει μία μονάχα σταγόνα αλήθειας, σαν πέσει σ’ ένα ατελείωτο και μαύρο πέλαγος υποκρισίας και σκοτεινού ψεύδους. Θα δούμε πώς αυτή η υπέροχη σταγόνα -απόσταγμα θαρρεί κανείς, ή αιθέριο έλαιο, της καρδιάς του πρίγκιπα Μίσκιν- μπορεί να ξεσηκώσει φουρτούνες και καταιγίδες σε μία γαλήνια και ήρεμη θάλασσα ψευτιάς, που αιώνια είναι αναπαυμένη στην ευκολία της ανειλικρίνειας. 

 

Ένας πρίγκιπας μεταξύ ηλιθίων

Ο Ντοστογιέφσκι φημίζεται για την ικανότητά του να διευθύνει, όπως μόνο μία ανυπέρβλητη μουσική ιδιοφυΐα μπορεί, μία εξαίσια και σχεδόν τέλεια αρμονισμένη ορχήστρα – μία ορχήστρα όμως που αντί για μουσικά όργανα έχει ανθρώπινους χαρακτήρες, αντί για νότες, συναισθήματα και αντί για συγχρονισμό, διαπροσωπικές σχέσεις. Ο “Ηλίθιος” όχι μόνο δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά είναι μία ακόμη περίτρανη επιβεβαίωση.

 

Όλοι οι χαρακτήρες είναι ανθρώπινοι. Το “είναι” τους σέρνεται από χειροπιαστά “θέλω”, η καρδιά τους σκίζεται από κάθε λογής συναισθήματα και δεν λείπουν αληθινά πάθη που μαστιγώνουν τη ψυχή τους. Ο καθένας ξεχωριστός, ο καθένας ενδιαφέρον για τη προσωπική του ιδιαιτερότητα. Οι “τύποι” σμίγουν με ιδιοτροπίες που έχουν τη ρίζα τους στη μοναδικότητα, είναι συνηθισμένοι και ταυτόχρονα μοναδικοί. Γι’ αυτό, μπορούμε να τους αντιληφθούμε ως αυτόνομες υπάρξεις, αλλά και ταυτόχρονα να ταυτιστούμε μαζί τους. 

 

Κέντρο της εν λόγω “ορχήστρας ψυχών”, είναι ο πρίγκιπας Μίσκιν, γνωστός κι ως “ηλίθιος”. Θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε αυτόν, μιας κι αποτελεί τον πυρήνα του έργου, είναι ο μουσικός που ορίζει τον ρυθμό και τις διακυμάνσεις της μουσικής μας σύνθεσης. 

 

Ο Μίσκιν είναι πιο παραμυθένιος από κάθε άλλον ιππότη που θαυμάσαμε ποτέ σε παραμύθια και θρύλους, αλλά και ταυτόχρονα το ίδιο γήινος με κάθε άνθρωπο της καθημερινότητάς μας. 

“Βεβαιώθηκα απόλυτα”, του λέει ο γιατρός, “πως είστε ένα παιδί, δηλαδή ολότελα παιδί. Μονάχα στο μπόι και στο πρόσωπο μοιάζετε με άντρα, μα στην ανάπτυξη, στην ψυχή, στο χαρακτήρα, ίσως ίσως και στο μυαλό, δεν έχετε ενηλικιωθεί και θα μείνετε έτσι έστω κι αν ζήσετε εξήντα χρόνια”.

Θα μπορούσε κανείς να τον παρομοιάσει με τον επαναστατημένο άνθρωπο του Καμύ – έναν επαναστάτη που κηρύττει τη προσωπική του αλήθεια, την οποία και δεν δέχεται να βεβηλώσει για οποιονδήποτε λόγο. Ο Αλμπέρ Καμύ έλεγε πως: “Ελεύθερος είναι αυτός που λέει την αλήθεια” – ε, λοιπόν, δύσκολο να βρούμε πιο ελεύθερο άνθρωπο από τον πρίγκιπα Μίσκιν.

 

Αυτή η εξέχουσα ιδιαιτερότητά του, ωστόσο, έχει τις ρίζες της σε ένα ψυχικό υπόβαθρο που είναι πέρα για πέρα ρεαλιστικό. Ο Μίσκιν δεν είναι ούτε ουρανοκατέβατος, ούτε ημίθεος – ο Ντοστογιέφσκι φρόντισε να ζωγραφίσει το πορτρέτο του με γήινα χρώματα, παρμένα από τη ζωή. Και, καθώς θα εξερευνούμε περισσότερο το διήγημα, τόσα περισσότερα θα μαθαίνουμε για το αριστοτεχνικό ψυχογράφημα στο οποίο τον στήριξε ο συγγραφέας.

 

Ο πρίγκιπάς μας ήταν βέβαια επιληπτικός, αλλά ο Φιόντορ δεν θα μπορούσε να αρκεστεί σε μία τόσο μονοδιάστατη αιτιολόγηση του χαρακτήρα του. Πίσω από το προσωπείο της ειλικρίνειας κρύβονται τεράστιοι πυλώνες ιδεολογίας και τρομακτικά αφομοιωμένων πεποιθήσεων, που σπρώχνουν τον ήρωά μας να πράττει όπως πράττει (τους οποίους ούτε ο ίδιος αντιλαμβάνεται). Κι όταν αυτοί οι πυλώνες ζευγαρώνονται με την εκ φύσεως τάση του προς την επιληψία, το αποτέλεσμα είναι ένας τόσο ιδιαίτερος άνθρωπος, που δεν παύει ωστόσο να είναι άνθρωπος.

 

Μία σταγόνα αλήθειας σε ένα πέλαγος ψεύδους

Τα γεγονότα διαδραματίζονται σε μία κοινωνία και μέσω ανθρώπων που όλοι έχουμε συνηθίσει – ανθρώπους που θυσιάζουν την προσωπική τους αλήθεια και τα βαθύτερα “θέλω” τους είτε στον βωμό της κοινωνικής ευπρέπειας, είτε στα “Πρέπει” μίας αρρωστημένης αντίληψης για το πώς θα έπρεπε να λειτουργούν οι διαπροσωπικές σχέσεις. 

 

Όλοι λένε ψέματα – άλλοι περισσότερα, άλλοι λιγότερα. Όλοι παριστάνουν κάτι, σε ανθρώπους που δεν τους ενδιαφέρουν ουσιαστικά, για να χτίσουν σχέσεις που εν τέλει τους εγκλωβίζουν ακόμα πιο βαθιά στον βούρκο του ψέματος. Ένας στρατηγός που παριστάνει τον νέο Ναπολέοντα, μία μάνα που πιέζει τα παιδιά της για να μη γίνουν όπως εκείνη (τη στιγμή όμως που τους στερεί κάθε δικαίωμα στην πρωτοτυπία), ένας νέος που διψάει για επιβεβαίωση και αγάπη από τους γύρω του και τη ζητάει μέσα από τον πόλεμο που τους ασκεί και τα εγκλήματα που κάνει κατά του εαυτού του. 

 

Σε αυτό το διήγημα του μέγα ψυχαναλυτή Ντοστογιέφσκι, μαθαίνουμε και αντιλαμβανόμαστε μία βασική ενδογενή διαδικασία της ψυχοσύνθεσης του ανθρώπου. Όλοι έχουμε βαθύτερα και αληθινά “θέλω”, έχουμε όμως επίσης και τον φόβο της απόρριψης. Όταν αυτά τα δύο αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, το αποτέλεσμα είναι μία σχεδόν σχιζοφρενική και παρανοϊκή συμπεριφορά, ένας άνθρωπος που κυνηγάει τους στόχους του μέσα από παντελώς παράδοξες μεθόδους. Για παράδειγμα, κάνει κακό στον εαυτό του για να λάβει την αγάπη των άλλων, ή σπρώχνει τους άλλους μακριά του, μόνο και μόνο επειδή έχει ανάγκη να τους βλέπει να ξανάρχονται! Ο παραλογισμός και η αφαίμαξη της απλότητας όσον αφορά τις πράξεις του ανθρώπου μάλλον είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση – και στο έργο αυτό υπάρχει μεγάλο φάσμα χαρακτήρων, οπότε και θα την ζήσουμε σε μεγάλη έκταση.

“Είναι στιγμές που νομίζω πως δεν έχω δίκιο να σκέφτομαι έτσι΄ γιατί βέβαια η ειλικρίνεια αξίζει περισσότερο απ’ τη σωστή χειρονομία.”

Μέσα σε αυτόν τον κυκλώνα, εισέρχεται απρόσκλητος ο πρίγκιπας Μίσκιν. Με όλους είναι ειλικρινής, λέει αυτό που σκέφτεται, δηλώνει πώς πραγματικά αισθάνεται για τον καθένα και δεν κρύβει απολύτως (μα απολύτως) τίποτα για τον εαυτό του. Κάθε σκέψη του διαχέεται ακαριαία στον περίγυρό του, όπως και κάθε πρόθεση και βούληση. Δεν μιλάει με υπονοούμενα, δεν λέει “μισόλογα” και πραγματικά ζητάει αυτό που θέλει.

 

Όλοι, όπως είναι φυσικό, τον αντιμετωπίζουν στην αρχή σαν εξωγήινο ή παράφρονα – ή και τα δύο μαζί. Άλλοι με περισσότερη δυσπιστία, άλλοι με λιγότερη. Όταν όμως πείθονται για την ακεραιότητα του χαρακτήρα του, βλέπουμε πως αναπτύσσουν μαζί του μία σχέση που τους είναι ολότελα πρωτόγνωρη. Για πρώτη φορά λένε την αλήθεια (τουλάχιστον όση αντέχουν να παραδεχθούν οι ίδιοι στον εαυτό τους), αφήνονται στο υπέροχο πέπλο της εμπιστοσύνης και μοιράζονται τον τεμαχισμένο εαυτό τους.

 

Ο Μίσκιν, ακριβώς επειδή δεν έχει προσδοκίες από κανέναν, απλώς τους δέχεται γι’ αυτό που είναι. Η τρομακτική διεισδυτικότητά του όσον αφορά τις ανθρώπινες ψυχές, για την οποία και διακρίνεται, δεν αποτελεί κάποιο θείο χάρισμα ή ένα απόκτημα σκληρής εξάσκησης πάνω στη ψυχανάλυση΄ η ικανότητά του να αντιλαμβάνεται και να κατανοεί τη ψυχοσύνθεση του συνομιλητή του έγκειται απλώς στο γεγονός ότι δεν τον μυθοποιεί και δεν έχει άλογες προσδοκίες από αυτόν. Μπορεί απλώς να τον ακούσει – να τον ακούσει όμως βαθιά και ουσιαστικά, δίχως να επεμβαίνει το “εγώ” του και να πλάθει ψεύτικα είδωλα. Δεν θέλει από κανέναν να είναι κάτι πέρα από αυτό που είναι, δεν ζητάει από κανέναν κάτι το οποίο δεν θα ήταν διατεθειμένος να δώσει – συνεπώς, τους επιτρέπει να είναι ο εαυτός τους. 

“…αυτό που αρχίζει με ψέμα, τελειώνει με ψέμα”.

Κι αυτό επειδή πρέπει να έχουμε το απαραίτητο και -διόλου ευκαταφρόνητο- θάρρος να Επιτρέπουμε στους άλλους να Είναι ο εαυτός τους, αν θέλουμε αληθινούς ανθρώπους γύρω μας αντί για ηθοποιούς και μαριονέτες – ένα θάρρος που πηγάζει από τον σεβασμό στην αλήθεια του εαυτού μας, αλλά και στην αλήθεια των συνανθρώπων μας. Κι ο Μίσκιν έχει αυτό το θάρρος.

 

Ένα αεράκι ειλικρίνειας

Πιστεύω πως το πιο σωστό είναι να αφήσω τον Μίσκιν να κλείσει αυτό το άρθρο. 

 

“Θέλω όλα να τα εξηγήσω, όλα, όλα, όλα! Ω, ναι! Νομίζετε πως είμαι ουτοπιστής; Ιδεολόγος; Ω, όχι, οι σκέψεις μου, είναι τόσο απλές… Δε με πιστεύετε; Χαμογελάτε; Ξέρετε, ώρες-ώρες γίνομαι χυδαίος, γιατί χάνω στην πίστη μου΄ πριν λίγη ώρα ερχόμουν εδώ πέρα και σκεφτόμουν: “Μα πώς θα κουβεντιάσω μαζί τους; Με ποια λέξη θα πρέπει ν’ αρχίσω για να καταλάβουν κάτι, έστω και το ελάχιστο;”. Πόσο φοβόμουν, για σας όμως φοβόμουν περισσότερο, τρομερά, τρομερά! Κι όμως, ήταν τάχα δικαιολογημένος ο φόβος μου, δεν ήταν ντροπή μου να φοβάμαι; Τι σημασία έχει που σε κάθε πρωτοπόρο αναλογούν αμέτρητοι καθυστερημένοι και κακοί; Αυτή είναι ίσα-ίσα η χαρά μου, που είμαι τώρα σίγουρος πως δεν είναι καθόλου αμέτρητοι, μα είναι όλοι τους ζωντανό υλικό!

 

Εξάλλου, δεν υπάρχει λόγος να ντρεπόμαστε που είμαστε γελοίοι, ψέματα; Γιατί αυτό είναι αλήθεια, είμαστε γελοίοι, ελαφρόμυαλοι, έχουμε κακές συνήθειες, πλήττουμε, δεν ξέρουμε να βλέπουμε σωστά, δεν καταλαβαίνουμε τίποτα, όλοι μας έτσι είμαστε, και σεις και γω και κείνοι. Να, εσείς δεν το θεωρείτε βέβαια προσβλητικό που σας το λέω κατάμουτρα πως είστε γελοίοι, έτσι δεν είναι; Κι αφού είναι έτσι, δεν είστε λοιπόν θαυμάσιο υλικό; Ξέρετε, κατά τη γνώμη μου, το να ‘ναι κανείς γελοίος είναι καμιά φορά καλό, ίσως-ίσως καλύτερα να ‘ναι κανείς γελοίος΄ μπορεί να συγχωρέσει ευκολότερα ο ένας τον άλλον, να καταλάβει κανείς όλα αμέσως, δεν μπορεί ν’ αρχίσει μονομιάς απ’ την τελειότητα!

 

 Για να φτάσεις στην τελειότητα, πρέπει πολλά να μην καταλαβαίνεις πρώτα. κι αν τα καταλάβουμε πολύ γρήγορα, δεν αποκλείεται να μην τα καταλάβουμε καλά. Αυτό το λέω σε σας, σε σας που μπορέσατε κιόλας όσα να καταλάβετε και… να μην καταλάβετε. Τώρα πια δεν φοβάμαι για σας΄ δεν πιστεύω να θυμώνετε που κάθεται ένα παιδί και σας λέει τέτοια πράματα. Και βέβαια όχι!

Ω εσείς θα μπορέσετε να ξεχάσετε και να συγχωρέσετε καμιά προσβολή΄ γιατί το δυσκολότερο απ’ όλα είναι να συγχωρέσει κανείς εκείνους που δεν του έκαναν καμιά προσβολή.