ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Κατὰ Νικομάχου (31-35)

[31] Καὶ περὶ μὲν τούτων ἱκανά μοι τὰ εἰρημένα· περὶ δὲ τῶν ἐξαιτησομένων βραχέα πρὸς ὑμᾶς εἰπεῖν βούλομαι. παρεσκευασμένοι ‹γάρ› τινές εἰσι καὶ τῶν φίλων καὶ τῶν τὰ τῆς πόλεως πραττόντων δεῖσθαι ὑπὲρ αὐτοῦ· ὧν ἐγὼ ἡγοῦμαι ἐνίοις προσήκειν ὑπὲρ τῶν ἑαυτοῖς πεπραγμένων ἀπολογεῖσθαι πολὺ μᾶλλον ἢ τοὺς ἀδικοῦντας σῴζειν προαιρεῖσθαι.

[32] δεινὸν δέ μοι δοκεῖ εἶναι, ὦ ἄνδρες δικασταί, εἰ τούτου μὲν ἑνὸς ὄντος καὶ οὐδὲν ὑπὸ τῆς πόλεως ἠδικημένου οὐκ ἐπεχείρησαν δεῖσθαι [ὡς χρὴ] παύσασθαι εἰς ὑμᾶς ἐξαμαρτάνοντα, ὑμᾶς δὲ τοσούτους ὄντας καὶ ἠδικημένους ὑπὸ τούτου ‹πείθειν› ζητοῦσιν ὡς οὐ χρὴ δίκην παρ᾽ αὐτοῦ λαμβάνειν.

[33] χρὴ τοίνυν, ὥσπερ δὴ τούτους ὁρᾶτε προθύμως σῴζοντας τοὺς φίλους, οὕτως καὶ ὑμᾶς τοὺς ἐχθροὺς τιμωρεῖσθαι, εὖ εἰδότας ὅτι τούτοις πρώτοις ἄνδρες ἀμείνους δόξετε εἶναι, ἐὰν παρὰ τῶν ἀδικούντων δίκην λαμβάνητε. ἐνθυμεῖσθε δὲ ὅτι [οὔτε Νικόμαχος] οὐδὲ τῶν αἰτησομένων οὐδεὶς τοσαῦτα ἀγαθὰ πεποίηκε τὴν πόλιν, ὅσα οὗτος ἠδίκηκεν, ὥστε πολὺ μᾶλλον ὑμῖν προσήκει τιμωρεῖσθαι ἢ τούτοις βοηθεῖν.

[34] εὖ δ᾽ εἰδέναι χρὴ τοὺς αὐτοὺς τούτους, ὅτι πολλὰ δεηθέντες τῶν κατηγόρων ἡμᾶς μὲν οὐδαμῶς ἔπεισαν, τὴν δὲ ὑμετέραν ψῆφον καταπειράσοντες εἰσεληλύθασιν εἰς τὸ δικαστήριον, καὶ ἐλπίζουσιν ὑμᾶς ἐξαπατήσαντες ἄδειαν εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον λήψεσθαι τοῦ ποιεῖν ὅ τι ἂν βούλωνται.

[35] ἡμεῖς μὲν τοίνυν οὐκ ἠθελήσαμεν ὑπὸ τούτων ἀξιούμενοι πεισθῆναι, τὸ δὲ αὐτὸ τοῦτο παρακαλοῦμεν ‹ὑμᾶς› μὴ πρὸ τῆς κρίσεως μισοπονηρεῖν, ἀλλ᾽ ἐν τῇ κρίσει τιμωρεῖσθαι τοὺς τὴν ὑμετέραν νομοθεσίαν ἀφανίζοντας· οὕτως γὰρ ἐννόμως διοικηθήσεται τὰ κατὰ τὴν πολιτείαν πάντα.

***
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
[31] Και ως προς αυτά αρκούν, πιστεύω, όσα είπα ήδη. Επιθυμώ ωστόσο απευθυνόμενος σε εσάς να αναφερθώ εν συντομία σε εκείνους που θα ζητήσουν την αθώωσή του. Γιατί κάποιοι από τους φίλους του και τους ασχολούμενους με τα κοινά έχουν συνεννοηθεί να σας απευθύνουν έκκληση προς υπεράσπισή του. Ορισμένοι από αυτούς οφείλουν, νομίζω, πιο πολύ να απολογηθούν για όσα έχουν κάνει οι ίδιοι παρά να αγωνίζονται για τη σωτηρία των ενόχων.

[32] Το θεωρώ μάλιστα πρόκληση, άνδρες δικαστές, ότι δεν επιχείρησαν να πείσουν αυτόν, που είναι ένας και ουδέποτε αδικήθηκε από την πόλη, να πάψει να δρα εις βάρος σας, ενώ επιδιώκουν να πείσουν εσάς, που είστε τόσοι και έχετε αδικηθεί από αυτόν, ότι δεν πρέπει να τον τιμωρήσετε.

[33] Πρέπει επομένως, όπως ακριβώς αυτοί, καθώς βλέπετε, προσπαθούν με ζήλο να σώσουν τους φίλους, έτσι να τιμωρείτε και εσείς τους εχθρούς, με τη βεβαιότητα ότι αυτοί θα είναι οι πρώτοι που θα έχουν πιο θετική εικόνα για σας, αν τιμωρείτε τους ενόχους. Σκεφτείτε ακόμη ότι κανένας από εκείνους που θα ζητήσουν την αθώωσή του δεν έχει κάνει τόσα υπέρ της πόλης όσα έχει κάνει αυτός εναντίον της. Συνεπώς εσείς έχετε πολύ περισσότερους λόγους να τον τιμωρήσετε παρά αυτοί να τον υποστηρίζουν.

[34] Πρέπει επίσης να γνωρίζετε ότι αυτά τα ίδια πρόσωπα, ενώ έχουν φορτικά παρακαλέσει τους κατήγορους, εμάς ουδόλως μας έπεισαν, και ότι έχουν έρθει στο δικαστήριο για να επηρεάσουν την απόφασή σας, και τρέφουν την ελπίδα να σας εξαπατήσουν και να εξασφαλίσουν στο εξής ασυλία να κάνουν ό,τι θέλουν.

[35] Εμείς λοιπόν, παρότι μας ζητήθηκε από αυτούς, αρνηθήκαμε να ενδώσουμε, και το ίδιο ακριβώς ζητάμε και από σας: Όχι να μισείτε τους διεφθαρμένους πριν από τη δίκη, αλλά κατά τη δίκη να τιμωρείτε αυτούς που ακυρώνουν τη θέσπιση των νόμων. Γιατί έτσι και μόνο θα αντιμετωπίζεται με τρόπο σύννομο οτιδήποτε αφορά στο πολίτευμα.

ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ

ΔΟΥΛΟΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Ἔχουν γραφεῖ πολλά βιβλία σχετικά μέ τή δουλεία στήν ἀρχαία Ἑλλάδα καί εἰδικά γιά τήν ἠθική καί οἰκονομική της σημασία. Ὁ σκοπός μας ἐδῶ εἶναι νά ὁρίσουμε ἁπλῶς τήν νομική κατάσταση ἑνός δούλου στήν Ἀθήνα τῶν κλασικῶν χρόνων.

 

Οἱ περισσότεροι δοῦλοι ἦταν ξένοι αἰχμάλωτοι ἡ ἀπόγονοί τους. Ἦταν ἡ παραδεδεγμένη πρακτική στήν Ἑλλάδα ἕνα πρόσωπο πού αἰχμαλωτιζόταν ἀπό τόν ἐχθρό στόν πόλεμο νά γίνεται δοῦλος τῶν ἀνθρώπων πού τόν αἰχμαλώτιζαν, ἐκτός ἄν οἱ συγγενεῖς ἤ οἱ φίλοι του πλήρωναν λύτρα γιά νά τόν ἐλευθερώσουν. Ὑπῆρχαν ἐπίσης καί μερικοί ἄλλοι τρόποι μέ τούς ὁποίους ἕνας ἐλεύθερος ἄνθρωπος μποροῦσε νά γίνει δοῦλος στήν Ἀθήνα: ἡ δουλεία μποροῦσε νά ἐπιβληθεῖ ὡς ποινή γιά κάποιο ἀδίκημα· ἕνας ἄνδρας πού εἶχε αἰχμαλωτισθεῖ στόν πόλεμο καί εἶχε στή συνέχεια ἐλευθερωθεῖ ἔναντι λύτρων, ὑποχρεοῦνταν νά ἐπιστρέψει τό ποσό τῶν λύτρων σ’ ἐκεῖνον πού εἶχε καταβάλει τά λύτρα γιά νά τόν ἐλευθερώσει· ἄν δέν τό ’κανε, γινόταν δοῦλος του[1]. Σέ μερικά ἑλληνικά κράτη ὁ ὀφειλέτης πού δέν μποροῦσε νά ἐξοφλήσει τό χρέος του γινόταν δοῦλος τοῦ δανειστῆ του, ἀλλά στήν Ἀθήνα ἡ δουλεία γιά χρέη ἀπαγορεύθηκε ἀπό τόν Σόλωνα τόν ἕκτο αἰώνα.

Ὁ Πλούταρχος ἀναφέρει στόν «Βίο τοῦ Σόλωνα» (13.5) ὅτι στό παρελθόν μερικοί Ἀθηναῖοι εἶχαν πουλήσει τά παιδιά τους ὡς δούλους καί (23.2) ὅτι ὁ Σόλων θέσπισε ἕνα νόμο πού τό ἀπαγόρευε αὐτό, μέ ἐξαίρεση τήν πώληση τῶν κοριτσιῶν πού εἶχαν ἔρθει σέ συνουσία προτοῦ παντρευτοῦν. Φαίνεται ὅμως ἀπίθανο νά πουλοῦσαν οἱ Ἀθηναῖοι γονεῖς ἀκόμη καί τίς πιό ἄτακτες κόρες τους ἡδη κατά τόν πέμπτο καί τόν τέταρτο αἰώνα.

 

Ἕνα ἄτομο τοῦ ὁποίου οἱ γονεῖς ἦταν καί οἱ δύο δοῦλοι ἦταν κι ὁ ἴδιος δοῦλος ἐκ γενετῆς. Κανείς ἀρχαῖος συγγραφέας δέν μᾶς λέει κατηγορηματικά τί συνέβαινε στήν κλασική Ἀθήνα, ἄν ὁ ἕνας ἀπό τους γονεῖς ἦταν δοῦλος κι ὁ ἄλλος ὄχι, φαίνεται ὅμως πιθανό ὅτι ἕνας ἄνθρωπος ἦταν δοῦλος ἄν ἦταν δούλη ἡ μητέρα του καί ἐλεύθερος ἄν αὔτη ἦταν ἐλεύθερη[2].

 

Ὁποιοσδήποτε προσπαθοῦσε νά κάνει δοῦλο του ἕναν ἐλεύθερο ἄνθρωπο ὑπόκεινταν σέ σύλληψη («ἀπαγωγή») ὡς «ἀ ν δ ρ α π ο δ ι σ τ ή ς»[3]. Ἐναλλακτικά, ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος παράνομα γινόταν δοῦλος μποροῦσε νά βάλει ἐπίσημα, κάποιον φίλο του νά τόν «ἀπελευθερώσει»[4]. Ἄν ὁ ἄνθρωπος πού ἰσχυριζόταν ὅτι τοῦ ἀνῆκε, ὡς δοῦλος, ἐπιθυμοῦσε ἀκόμη νά ὑποστηρίξει τήν ἀξίωσή του, μποροῦσε στή συνέχεια νά μηνύσει τόν φίλο, ὁ ὁποῖος ἔπρεπε νά παρουσιάσει ἐγγυητές ἐνώπιον του πολεμάρχου γιά νά ἐγγυηθοῦν τήν ἐμφάνιση τοῦ φερομένου ὡς δούλου στή δίκη. Ἡ ἀπόφαση τῶν δικαστῶν ἔκρινε ἄν ὁ φερόμενος ὡς δοῦλος ἦταν πράγματι δοῦλος τοῦ ἀνθρώπου πού τόν διεκδικοῦσε· ἄν αὐτό γινόταν, ὁ φίλος ἦταν ὑποχρεωμένος ὄχι μόνο νά παραδώσει τό δοῦλο ἤ τήν ἀξία του σέ χρήματα (ἡ ἴσως καί τά δύο) , ἀλλά ἔπρεπε ἐπίσης νά πληρώσει ἕνα ἴσο ποσό ὡς πρόστιμο στήν πολιτεία[5].

 

Ὅπως ἄλλα περιουσιακά στοιχεῖα, ἕνας δοῦλος μποροῦσε νά ἀγοραστεῖ, νά πουληθεῖ, νά ἐνοικιαστεῖ, νά κληροδοτηθεῖ ἡ νά δωρηθεῖ. Ὑπῆρχε ἕνας νόμος πού ἀπαιτοῦσε ἀπό ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος πουλοῦσε δοῦλο νά δηλώσει ὁποιοδήποτε σωματικό του ἐλάττωμα· ἄν ὁ ἀγοραστής ἀνακάλυπτε ἐλάττωμα πού δέν εἶχε δηλωθεῖ, μποροῦσε νά ἐπιστρέφει τό δοῦλο καί νά ζητήσει πίσω τά χρήματα του[6]. Ὁ δοῦλος δέν μποροῦσε ὁ ἴδιος νά κατέχει τίποτε: ὁ κύριός του, ἐκτός ἀπό τήν ἐξασφάλιση τροφῆς καί ρουχισμοῦ, μποροῦσε νά δώσει στό δοῦλο «χαρτζιλίκι» καί ἄλλα πράγματα, ἤ νά τοῦ ἐπτρέπει νά κρατάει μέρος ὅσων χρημάτων κέρδιζε μέ τήν ἐργασία του[7]· τά στοιχεῖα αὐτά ὅμως θά παρέμεναν ἀπό νομική ἄποψη στήν κυριότητα τοῦ κυρίου, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ δοῦλος.

 

Φαίνεται (μολονότι τά στοιχεῖα δέν εἶναι ἐντελῶς ἀδιαμφισβήτητα) ὅτι ὁ κύριος δέν ἐπιτρεπόταν νά σκοτώσει τό δοῦλο[8], κατά τά ἄλλα ὅμως μποροῦσε νά τόν ξυλοκοπήσει ἤ νά τόν κακομεταχειριστεῖ ὅπως ἡθελε. Δοῦλοι πού φοβόντουσαν νά μήν ξυλοκοπηθοῦν ἀπό τόν κύριό τους εἶναι συνηθισμένοι τύποι στήν ἑλληνική κωμωδία, καί ὑπάρχει ἕνα ἀστεῖο σύμφωνα μέ τό ὁποῖο ἕνας νεαρός πού εἶχε πρόσφατα κληρονομήσει περιουσία δέν συγκρατιέται ἀπό τό νά δέρνει τούς δούλους του, ἐπειδή δέν ἔχει μάθει ἀκόμη νά μεταχειρίζεται προσεκτικά τά ὑπάρχοντα του[9]. Ἀλλά ὁ δοῦλος εἶχε πράγματι μιά δυνατότητα προστασίας ἀπό τήν κακομεταχείριση τοῦ κυρίου του: μποροῦσε νά ζητήσει ἄσυλο στό θησεῖο καί νά ζητήσει νά πουληθεῖ σέ κάποιον ἄλλον. Ἦταν παράνομο νά τιμωρηθεῖ ἕνας δοῦλος γι’ αὐτήν τήν ἐνέργεια, ἀλλά δέν εἶναι σαφές τί συνέβαινε μετά, ἄν δέν ἐμφανιζόταν κανείς ἀγοραστής πού νά προσφέρει μιά τιμή τήν ὁποία ὁ ἰδιοκτήτης τοῦ δούλου ἦταν πρόθυμος νά ἀποδεχθεῖ[10].

 

Στήν Ἀθήνα (ἀντίθετα, ἀπ’ ὅ,τι συνέβαινε σέ μερικές ἄλλες ἑλληνικές πόλεις) δέν ἐπιτρεπόταν νά χτυπήσουν τό δοῦλο ἄλλα πρόσωπα, πέρα ἀπό τόν ἰδιοκτήτη του, μολονότι ὑπῆρχε μία ἐξαίρεση σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἕνας ἀγρότης ἐπιτρεπόταν νά χτυπήσει ἕνα δοῦλο ἄν τόν ἐπιανε νά κλέβει τά προῖόντα του[11]. Ἕνας δοῦλος ὅμως δέν μποροῦσε νά ἀναλάβει αὐτοπροσώπως νομική δράση ἐναντίον ἕνος παραβάτη· ὁποιαδήποτε ἀγωγή ἔπρεπε νά ὑποβληθεῖ ἀπό τόν ἰδιοκτήτη του καί ἄν ὁ ἰδιοκτήτης δέν προέβαινε σέ καμία ἐνέργεια, ὁ δοῦλος δέν μποροῦσε νά κάνει τίποτε σχετικά μ’ αὐτό. (Ἄν τό ἔγκλημα ἦταν, ὅπως ἡ «ὕβρις», ἀπό ἐκεῖνα γιά τά ὁποῖα προβλεπόταν δημόσια δίκη, εἶχε φυσικά δικαίωμα νά ὑποβάλει μήνυση κάθε πολίτης, ἀλλά ἴσως λίγοι ἤ κανένας δέν θά ἔμπαινε στόν κόπο νά προκαλέσει δίκη πρός ὄφελος τοῦ δούλου κάποιου ἄλλου). Ὁμοίως, ἄν ἕνας δοῦλος δολοφονοῦνταν, ἦταν ἔργο τοῦ ἰδιοκτήτη του νά ἀναλάβει δράση κατά τοῦ δολοφόνου[12].

 

Ἄν κάποιος δοῦλος διέπραττε κάποιο ἀδίκημα ἐναντίον κάποιου ἄλλου προσώπου, ἡ νομική διαδικασία ἐξαρτιόταν ἀπό τό ἄν ἐνεργοῦσε μέ ἐντολές τοῦ κυρίου του. Ἄν συνέβαινε αὐτό, ἡ σωστή διαδικασία ἦταν ἁπλῶς νά μηνυθεῖ ὁ ἰδιοκτήτης. Ἄν ὄχι, ἡ κατηγορία ἀπευθυνόταν στό δοῦλο, ἀλλά κάθε ἀποζημίωση ἤ πρόστιμο πού ἐπέβαλλε τό δικαστήριο ἔπρεπε νά καταβληθεῖ ἀπό τόν ἰδιοκτήτη[13]. Ἐνδεχομένως, μολονότι κανείς ἀρχαῖος συγγραφέας δέν μᾶς λέει ρητά αὐτό τό πράγμα, ἡ διαδικασία καί ὁ ἄρχοντας πού εἰσήγαγε τήν ὑπόθεση ἦταν οἱ ἴδιοι, ὅπως ἄν καταγγελλόταν ὁ ἴδιος ὁ ἰδιοκτήτης, εἴτε ἦταν πολίτης ἤ μέτοικος ἤ ἄλλος ξένος· καί γιά τήν ὑπεράσπιση τοῦ δούλου, μιλοῦσε ὁ ἰδιοκτήτης, ὄχι ὁ δοῦλος.

 

Προφανῶς, αὐτή ἡ ρύθμιση βασιζόταν στήν ὑπόθεση ὅτι ἕνας δοῦλος βρισκόταν κανονικά ὑπό τήν ἐποπτεία καί τόν ἔλεγχο τοῦ ἰδιοκτήτη του. Ὥς τόν τέταρτο αἰώνα αὐτή ἡ ὑπόθεση δέν ἀνταποκρινόταν στήν πραγματικότητα σέ μερικές περιπτώσεις. Βεβαίως εἶχαν μείνει πολλοί δοῦλοι πού ζοῦσαν καί ἐργάζονταν ὑπό τήν ἐποπτεία τοῦ ἰδιοκτήτη τους στό σπίτι, στό ἀγρόκτημα ἤ στό ἐργαστήριό του· ἦταν, ὅμως, ἐπίσης συνηθισμένο ἔμπιστοι δοῦλοι νά ζοῦν καί νά ἐργάζονται μόνοι τους, ἀσκώντας κάποιο ἐπάγγελμα ἤ κάποια ἐπιχείρηση καί βλέποντας σπάνια τόν ἰδιοκτήτη τους, ἐκτός μόνο γιά νά τοῦ καταβάλουν κάποια πληρωμή («ἀποφορά») πού μποροῦσε νά ἀποτελεῖ ἀναλογία τῶν κερδῶν τοῦ ἐπαγγέλματος ἤ ἁπλῶς ἕνα καθορισμένο ποσό, πληρωτέο μιά φορά τό μήνα ἤ ἀκόμη λιγότερο συχνά. Στούς «Ἐπιτρέποντες» τοῦ Μενάνδρου ὑπάρχει ἕνα ἁπλό παράδειγμα: ἕνας ἀπό τούς χαρακτῆρες εἶναι ὁ Συρίσκος, ἕνας δοῦλος τοῦ Χαιρέστρατου· ὁ Συρίσκος ζεῖ μέ τή γυναίκα του στήν ἐξοχή καί ἐργάζεται ὡς καρβουνιάρης, ἐνῶ τήν ἡμέρα κατά τήν ὁποία λαμβάνει χώρα ἡ δράση τοῦ ἔργου ἔρχεται στό σπίτι τοῦ Χαιρέστρατου γιά νά πληρώσει τήν «ἀποφορά» του[14]. Στήν πραγματική ζωή, ὁ Τίμαρχος λέγεται ὅτι εἶχε ἐννέα ἤ δέκα ἐργάτες δέρματος· ὁ ἐπικεφαλῆς τοῦ πλήρωνε «ἀποφορά» τριῶν ὀβολῶν τήν ἥμερα, ἐνῶ οἱ ἄλλοι, δύο ὁ καθένας, καί κρατοῦσαν τίς ὑπόλοιπες εἰσπράξεις τους γιά τόν ἑαυτό τους[15]. Ὑπῆρχε ἀκόμη ὁ Μίδας, ἕνας δοῦλος τοῦ Ἀθηνογένη. Ὁ Ἀθηνογένης ἦταν ἰδιοκτήτης τριῶν ἀρωματοπωλείων. Ὁ Μίδας ἦταν ὁ ἐπικεφαλῆς τοῦ ἑνός καί ἔριξε τήν ἐπιχείρηση στά χρέη· ὁ Ἀθηνογένης θά ἦταν ὑποχρεωμένος νά πληρώσει τά χρέη, ἄν δέν εἶχε πουλήσει τό κατάστημα καί τόν Μίδα σέ κάποιον ἀγοραστή, πού, ἀνύποπτα, συμφώνησε νά ἀναλάβει τήν εὐθύνη γιά ὅλα τά χρέη χωρίς νά συνειδητοποιήσει πόσο ὑπέρογκα ἡταν[16]. Αὐτή ἡ ὑπόθεση δείχνει ὅτι ἀκόμα καί στή δεκαετία τοῦ 320 ἐξακολουθοῦσε νά ὑπάρχει ὁ νόμος, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο ὁ κύριος ἦταν ὑπεύθυνος γιά χρέη πού συνῆψε ὁ δοῦλος του. Ἡ μόνη ἐξαίρεση σ’ αὐτόν τόν κανόνα φαίνεται ὅτι ὑπῆρξε ἡ ρύθμιση βάσει τῆς ὁποίας οἱ ἐμπορικοί νόμοι πού εἰσάχθηκαν κατά τό μέσο τοῦ τέταρτου αἰώνα ἀντιμετώπιζαν ὅλους τους ἐμπόρους καί τούς καπετάνιους ἰσότιμα, σάν ἀνεξάρτητα πρόσωπα, ἄσχετα μέ τήν πολιτική τούς κατάσταση. Γνωρίζουμε μάλιστα ἕναν καπετάνιο πού ἦταν δοῦλος. Πέρα ἀπό τίς ἐμπορικές ὑποθέσεις, δέν ὑπάρχουν ἱκανοποιητικά στοιχεῖα πού νά ἀποδεικνύουν ὅτι ἕνας δοῦλος πού ἀνῆκε σέ κάποιον συγκεκριμένο ἰδιόκτητη μποροῦσε νά ἀναλάβει ἀνεξάρτητη νομική δράση. Σ’ αὐτό τό ζήτημα τό Ἀθηναῖκό δίκαιο ἦταν συντηρητικό[17].

 

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΟΙ

Ὁ ἰδιοκτήτης μποροῦσε, ἄν ἡθελε, νά ἀπελευθερώσει ἕνα δοῦλο· αὐτή ἡ πράξη καθιστοῦσε τόν δοῦλο «ἀπελεύθερο». Νομικά δέν ἀπαιτοῦνταν καμία ἐπίσημη διαδικασία γιά νά γίνει αὐτό. Ἕνας δοῦλος ξένης καταγωγῆς μποροῦσε κάλλιστα νά ἐπιστρέψει στήν πατρίδα του ὅταν ἐλευθερωνόταν. Ἄν παρέμενε στήν Ἀθήνα, ἐγγραφόταν ὡς μέτοικος, μέ «προστάτη» τόν πρώην κύριά του· ἔτσι ὁ κύριος μποροῦσε, ἄν ἡθελε, νά ἐμποδίσει τόν ἀπελεύθερό του νά γίνει μέτοικος. Ὁ νόμος ἐπέβαλλε ἐπίσης στόν ἀπελεύθερο κι ἄλλα καθήκοντα ἀπέναντι στόν πρώην κύριό του. Δέν εἶναι γνωστό ποιά εἶναι τά καθήκοντα αὐτά, ἀλλά περιελάμβαναν προφανῶς τό καθῆκον τῆς πραγμάτωσης τῶν ὅρων τούς ὁποίους ἐπέβαλλε ὁ πρώην κύριος ὡς ἀντίτιμο τῆς ἐλευθερίας· μποροῦσε π.χ. νά ζητήσει νά τοῦ καταβληθεῖ ἕνα χρηματικό ποσόν, τό ὁποῖο ὁ ἀπελεύθερος, ἐφόσον δέν μποροῦσε νά κατέχει νόμιμα ὅσο ἦταν δοῦλος, θά ἦταν ἴσως ὑποχρεωμένος νά δανειστεῖ ἀπό φίλους μέχρις ὅτου κέρδιζε ἀρκετά χρήματα γιά νά τό ἐξοφλήσει. Ἄν ὁ ἀπελεύθερος δέν ἐκπλήρωνε τίς ὑποχρεώσεις του πρός τόν πρώην κύριό του ἤ ἐγγραφόταν στά μητρῶα ὡς μέτοικος μέ κάποιον ἄλλον ὡς προστάτη, ὁ πρώην κύριος μποροῦσε νά ἐγείρει δίκη γιά «ἐγκατάλειψη» («δίκη ἀποστασίου»)· ἄν ὁ ἀπελεύθερος κρινόταν ἔνοχος, γινόταν πάλι δούλος[18]. Ἐπειδή ἡ ὑπόθεση ἦταν ἰδιωτικῆς φύσης, ἀσφαλῶς περιερχόταν καί πάλι στήν ἰδιοκτησία τοῦ πρώην κυρίου του· ὅταν διαβάζουμε στόν Δημοσθένη (25.65) ὅτι ἡ πολιτεία πούλησε μία γυναίκα καταδικασμένη «ἀποστασίου», αὐτό πρέπει νά τό θεωρήσουμε ὡς λάθος ἀντί τοῦ «ἀπροστασίου»[19].

 

Ἡ ἀπελευθέρωση ἕνος δούλου μποροῦσε νά περιληφθεῖ στή διαθήκη τοῦ ἰδιοκτήτη καί νά ἀποκτᾶ ἰσχύ μόνο μέ τόν θάνατό του. Δέν εἶναι γνωστό ἄν, σ’ αὐτήν τήν περίπτωση, ὁ ἀπελεύθερος ἔπρεπε νά ἐκπληρώσει κάποια καθήκοντα ἀπέναντι στόν κληρονόμο τοῦ πρώην κυρίου του, οὔτε ἄν ἔπρεπε νά ἔχει τόν κληρονόμο ὡς προστάτη του γιά τήν ἐγγραφή του ὡς μετοίκου. Ὅταν ἕνας ἰδιοκτήτης πού ἦταν ὁ ἴδιος μέτοικος ἀπελευθέρωνε ἕναν δοῦλο, δέν μπορεῖ νά γινόταν «προστάτης» τοῦ ἀπελεύθερου γιά τήν ἐγγραφή του ὡς μετοίκου, ἐφόσον ὁ προστάτης ἔπρεπε νά εἶναι πολίτης.

 

Σέ ὁρισμένες περιπτώσεις ἡ πολιτεία ἀπελευθέρωνε ἕναν δοῦλο χωρίς τήν συναίνεση τοῦ κυρίου του. Ἕνας δοῦλος πού κατέδιδε ὅτι ὁ κύριός του εἶχε διαπράξει ἱεροσυλία, ἀπελευθερωνόταν ἄν ἡ καταγγελία ἀποδεικνυόταν ἀληθινή· εἶναι δυνατό, ὄχι ὅμως βέβαιο, ὅτι ἡ ἴδια ἀνταμοιβή δινόταν γιά τήν παροχή πληροφοριῶν καί γιά μερικά ἄλλα ἐγκλήματα[20]. Τό 406 στούς δούλους πού πολέμησαν γιά τήν Ἀθήνα στίς Ἄργινοῦσες δόθηκε ὄχί μόνο ἡ ἐλευθερία ἄλλα καί ἡ ἰδιότητα τοῦ πολίτη.

 

ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΔΟΥΛΟΙ

Μερικοί δοῦλοι ἀνῆκαν ὄχί σέ ἄτομα ἀλλά στήν πολιτεία· τέτοιοι ἦταν π.χ. οἱ ἐπιστάτες τῶν δημοσίων κτιρίων, ὁ δημόσιος νομισματελεγκτής καί οἱ τοξότες πού ἐπιτελοῦσαν ἀστυνομικά καθήκοντα, ὑπό τίς διαταγές τῶν Ἕνδεκα ἡ ἄλλων ἀξιωματούχων.

 

Ὁ μόνος δημόσιος δοῦλος γιά τόν ὁποῖο ἔχουμε πολλές πληροφορίες εἶναι ὁ Πιτταλακός, γιά τόν ὁποῖο μιλάει ὁ Αἰσχίνης στόν λόγο του «κατά Τ ι μ ά ρ χ ο υ». Περιγράφεται ὡς «οἰκονομικά εὐκατάστατος». Σέ κάποιο σημεῖο τῆς φιλονικίας του μέ τόν Ἡγήσανδρο καί τόν Τίμαρχο κίνησε νομικές διαδικασίες ἐναντίον τους· τότε ὁ Ἡγήσανδρος ἰσχυρίστηκε ὅτι ὁ Πιτταλακός τοῦ ἀνῆκε καί προσπάθησε νά τόν κάνει δοῦλο του, ἀλλά ὁ Γλαύκων τόν ἐλευθέρωσε.

 

Ἀπό ὅλα αὐτά γίνεται σαφές ὅτι ἡ νομική κατάσταση ἑνός δημόσιου δούλου ἦταν ἐντελῶς διαφορετική ἀπό τήν κατάσταση ἑνός δούλου πού ἀνῆκε σέ κάποιο ἄτομο· ἡ κατάσταση αὐτή μποροῦσε νά ὀνομασθεῖ ἀκόμη καί «ἐλευθερία». Μπορεῖ νά ἦταν κάτι παρόμοιο μέ τήν κατάσταση τοῦ μετοίκου[21].

---------------------

[1] Δημ. 53. 11.

[2] Πβλ. Harrison «Law» Ι 164.

[3] ΑΠ 52.1, Ἰσοκ. 15. 90.

[4] Λυσίας 23.9-12, Aἰ. 1.62, Δημ. 58.19 κ.λπ.

[5] Λυσίας 23. 9-12, Ίσοκ. 17.14, Δημ. 58.21, 59.40,  Ἁρπ. στη λέξη «ἐξαιρέσεως δίκη»· πβλ. Harrison «Law» I 178-9, 221.

[6] ὙΤπ. «Ἀθηνογένης» 15.

[7] Ἀρ. «Σφῆκες» 52, [Ξεν.] Ἀθ. 1.11.

[8] Πβλ. MacDowell «Homicide» 21-2, Harrison «Law» I 171-2.

[9] Ἀρ. «Σφῆκες» 1309.

[10] Ἀρ. ἀπ. 567, σχολ. στόν Αἰσ. 3.13.

[11] [Ξεν.] Ἀθ. 1.10, Δημ. 53.16.

[12] Πλάτων «Γοργίας» 483 β, Δημ. 47.70, 53.20^– πβλ. MacDowell «Homicide» 20-1.

[13] 157. Δημ. 37.21, 36.51, 53.20, 55.31-2, Ὑπ. «Ἀθηνογένης» 22· πβλ. Harrison «Law» I 173-4.

[14] Μεν. «Ἐπιτρέποντες» 380.

[15] Αἰσ. 1.97.

[16] Ὑπ. «Ἀθηνογένης»· πβλ. Gernet «Droit» 161-2.

[17] Δημ. 34.5· πβλ. Gernet «Droit» 159-64, Harrison «Law» I 174-6 (ἔχω ὅμως άμφιβολίες γιά τήν ἑρμηνεία πού δίνουν στό χωρίο 36.14 τοῦ Δημ.).

[18] Ἁρπ. στη λέξη «ἀποστασίου», Πολ. 3.83· πβλ. Gernet «Droit» 168-72, Harrison «Law» I 182-6.

[19] Πβλ. Lipsius «Recht» 625.

[20] Λυσίας 5.3-5, Ἀνδ. 1.28 (ἡ ἐπιδίκαση χρημάτων στον Ἀνδρόμαχο ὑποδηλώνει, ὅτι δέν ἦταν πιά δοῦλος). Στόν Ἀντ. 2C.4, 5.34 δέν γίνε­ται σαφές ἄν ὁ νόμος ἀπαιτοῦσε τήν ἀπελευθέρωση τοῦ δούλου πού ἔδινε πληροφορίες γιά ανθρωποκτονία.

[21] Αἰσ. 1.54, 1.62· πβλ. Harrison «Law» I 177-8.

Η επικοινωνία από καρδιά σε καρδιά μεταφέρει αγάπη εκεί όπου οι λέξεις δεν μπορούν

Η επικοινωνία είναι μια καθημερινή εμπειρία για όλους μας. Έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι αρκεί να μιλάμε για να επικοινωνήσουμε  Όμως υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα επικοινωνίας: η απλή κουβέντα και η φλυαρία (;), οι ομιλίες σε κοινό, παρουσιάσεις, η διδασκαλία  και ο διάλογος.

 

Γενικά όταν κουβεντιάζουμε είναι για να μάθουμε κάτι, για να γεμίσουμε το χρόνο και το χώρο, όταν μιλάμε (ομιλία) είναι για να πάρουμε μια ανάδραση, μια γνώμη, μια απάντηση ή να δώσουμε την ανάδραση ή τη γνώμη μας. Για όλα αυτά δεν είναι απαραίτητη η σύνδεση με τους συνομιλητές και δεν υπάρχει πάντα ροή στην επικοινωνία μας. Επίσης, πολλές φορές αυτό που λέμε δεν αντανακλά αυτό που πραγματικά αισθανόμαστε, έτσι δημιουργείται μια επιπλέον σύγχυση μέσα ή/και γύρω μας με αποτέλεσμα να χάνουμε πολλή ενέργεια στην προσπάθεια μας να επικοινωνήσουμε.

 

Για να υπάρχει επικοινωνία με ροή, χρειάζεται τουλάχιστον δύο πρόσωπα στην ίδια συχνότητα και αυτό ονομάζεται διάλογος. Στο διά-λόγο διαιρούμε το λόγο για να τον μοιραστούμε. Δεν μιλάμε μόνο, ακούμε επίσης και έτσι δημιουργούμε τη ροή.

 

Η επικοινωνία από καρδιά σε καρδιά μεταφέρει αγάπη εκεί όπου οι λέξεις δεν μπορούν. Είναι ένα μοίρασμα και πάει πέρα από τις λέξεις. Για να την επιτύχουμε χρειάζεται να είμαστε ανοικτοί στο πώς αισθάνεται ο άλλος και στο τι καταλαβαίνει. Χρειάζεται να είμαστε στην διάθεσή του.
 

Συχνά μπερδεύουμε το τι είναι η επικοινωνία, ξεχνάμε ότι δεν είναι άπλα λόγια και ότι είναι κάτι περισσότερο από μια αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων. Πώς λοιπόν μπορούμε να καταφέρουμε να μιλήσουμε και να αλληλεπιδράσουμε από καρδιά σε καρδιά;

 

Όταν μιλάμε από καρδιά σε καρδιά είμαστε σε πλήρη επίγνωση, σε σύνδεση με τον άλλον και με τον εαυτό μας. Αυτό το είδος επικοινωνίας ξεπερνά την ανάγκη μας να έχουμε δίκιο ή να μην έχουμε. Επικοινωνούμε σε ένα βαθύτερο επίπεδο πέρα από τα λόγια. Για να είμαστε σε αυτό το επίπεδο επικοινωνίας, θέλουμε να είμαστε στην ίδια συχνότητα με τον άλλο, ακριβώς όπως με ένα ραδιοφωνικό σταθμό. Αλλιώς δεν θα μπορούμε να ακούσουμε την μουσική.  Δημιουργούμε ένα διάλογο όπου οι άνθρωποι μιλούν στην ίδια συχνότητα, την ίδια στιγμή και με την ανάλογη συμπόνια.

 

Δεν μιλάμε απλώς, ακούμε επίσης. Και όπως το εξηγεί η Barbara Linney, έχουμε όλοι την ανάγκη να ξέρουμε ότι μας έχουν ακούσει. Όμως το «Να ακούμε απαιτεί ηρεμία, στρέφοντας την προσοχή στον άλλο, χωρίς ένα κινητό τηλέφωνο στο χέρι σας, απαιτεί ένα καθαρό νου ώστε να μπορούμε να συντονιστούμε.»

• Μιλήστε στην καρδιά του αλλού: Αν μιλάτε μόνο στο μυαλό τους, θα μοιραζόσαστε μόνο ήχο.
• Μιλήστε από την καρδιά σας. Η γλώσσα της καρδιάς είναι αισθητή. Ό, τι κι αν πείτε, αυτό που είναι στην καρδιά σας φαίνεται. Κανείς δεν μπορεί να κρύψει αυτό που είναι στην καρδιά του.
• Ευθυγραμμιστείτε: Κάντε μικρές προτάσεις με μικρές παύσεις ανάμεσα τους. Να προέρχονται από την καρδιά και το νου σας μαζί και να εκπληρώνουν τον αληθινό εαυτό σας.

Ως εκ τούτου, το πιο σημαντικό είναι να είμαστε σε θέση να επικοινωνήσουμε με τη δική μας καρδιά/ψυχή, το νου, και τον Εαυτό μας. Η ψυχή, ο νους, και ο Εαυτός είναι το ποιοι αληθινά είμαστε. Άρα η επικοινωνία από καρδιά σε καρδιά θέλει την ευθυγράμμιση των διαφορετικών επιπέδων μας, βρίσκοντας τις σωστές λέξεις, ώστε να εκφράσουμε το κατάλληλο συναίσθημα στην κατάλληλη στιγμή.

Αρχαίο Ελληνικό Έθιμο Το Βάψιμο Και Σπάσιμο Των Αυγών

Σήμερα οι χριστιανοί βάφουν αυγά, όπως έκαναν στην Θράκη χιλιάδες χρόνια πριν, επί Ορφέως…

Σύμφωνα με την διδασκαλία των σοφών ορφικών, ο Έρως εγεννήθη από ένα λαμπρό ασημένιο ωόν (αυγό) του Κρόνου/Χρόνου και της Αφροδίτης/Αστάρτης, στους κόλπους του Χάους, το οποίο συστρεφόταν εντός του Ερέβους. Ο Ωογενής Έρως ήταν αυτός ο οποίος έφερε την τάξι. Ο Έρως εγεννήθη πρώτος (γι’ αυτό και ελέγετο και Πρώτος/Πρωτόγονος) και μετά εγεννήθησαν οι (άλλοι) θεοί! Εφάνη πρώτος κι ονομάσθηκε και Φάνης /Φάνος. (Αναφέρεται και με άλλα ονόματα, όπως Μήτις ή Πολυμήτις, Γενέτωρ, Αβρός, κ.ά.). Και ο διφυής / δίφυλος (ανδρόγυνος) Έρως ως δημιουργική αιτία, εν συνεχεία, ανάμειξε τα πάντα.

Αυτός εγέννησε το Φάος / Φως και την Ημέρα. Έτσι δημιουργήθηκε η πρώτη (αγία) Τριάδα: Φάνης, Αιθήρ, Χάος. Κατ’ άλλην παράδοσή μας, εν αρχή υπήρχε το Χάος, η Νυξ, το Έρεβος και ο Τάρταρος. Από ένα αυγό της μελανόπτερης Νυκτός – θεά, την οποία ακόμα και ο Ζευς σεβόταν – και του Ερέβους (ή του Ανέμου, ο οποίος την ξελόγιασε) εγεννήθη ένα ασημένιο αυγό, απ΄όπου βγήκε ο χρυσόπτερος και τετρακέφαλος Έρως. Αυτός έβαλε σε κίνηση το Σύμπαν! Αυτός έδωσε «το πρώτο κινούν» (κάποιοι το λένε σήμερα «θεωρία της Μεγάλης Εκρήξεως ή του Bing Bang»). Άρα «από το αυγό δημιουργήθηκε ο κόσμος!». Η Νύχτα συζούσε μαζί του σε ένα σπήλαιο. Η Νύχτα ήταν τρισυπόστατη (άλλη Τριάδα: Νύχτα, Τάξη, ∆ικαιοσύνη). Και ο Έρως εδημιούργησε την Γη, τον Ουρανό, τον Ήλιο και την Σελήνη… Η λατρεία της μελανόπτερης Νυκτός πέρασε στην… μαύρη κότα. Τα αυγά που κάνουν οι μαυρόκοτες την Μεγάλη Πέμπτη, λέει ο λαός μας, έχουν θαυμαστές ιδιότητες: Μπορούν να διώξουν κάθε κακό!

Τα μεγαλοπεφτιάτικα αυγά της μαυρόκοτας είναι ιαματικά (γιατρεύουν τον πονόλαιμο), εντομοκτόνα (διώχνουν μακριά τα σκαθάρια), και προφυλακτικά (φυλάγουν τ’ αμπέλι απ’ το χαλάζι)… Το αρχαίο ελληνικό κοσμικό αυγό αυτό, είναι χωρισμένο στα δυο: Το κάτω τμήμα του είναι η Γη και το επάνω, το σκέπασμά της, ο Ουρανός. Από τον Έρωτα και το Χάος εγεννήθη το γένος των Ορνίθων, έπειτα ο Ουρανός, η Γη και το γένος των αθανάτων. Απ’ αυτήν την παράδοση βαστάει το φαινομενικά παιδικό κι απλοϊκό ερώτημα του λαού μας εάν «η κότα (όρνιθα) έκανε το αυγό, ή το αυγό την κότα»…

Τα δε ορνίθια έγιναν σε πολλές κατοπινές θρησκείες, τα πετεινά τ’ ουρανού… Έτσι, το αυγό γίνεται σύμβολον του μυστηρίου της ζωής, της δημιουργίας, της αναστάσεως! Το ωόν συμβολίζει, λοιπόν, την αρχή της εν τάξει ζωής από τον κόσμο του Χάους, τον σπόρο κάθε δημιουργίας, το Όλον, το αυγό περικλείει τα πάντα! Περιβάλλεται από έναν όφι, ο οποίος δαγκώνει την ουρά του (ουροβόρος όφις). Κατά μια άλλη, λιγότερο γνωστή ελληνική παράδοση, η θεά Πάνδημος Αφροδίτη ξεπρόβαλλε μέσα από ένα τεράστιο αυγό, το οποίο έπεσε στον ποταμό Ευκράτη/Ευφράτη… Τα ψάρια μετέφεραν το αυγό στην όχθη του ποταμού. Κάποια περιστέρια εκάθησαν επάνω του και αφ’ ότου εκείνο ζεστάθηκε, βγήκε από μέσα του η θεά Αφροδίτη, από την οποία αργότερα ονομάσθηκε η θεά της Συρίας, Αστάρτη. ∆εδομένου ότι η θεά διακρίνονταν από ακεραιότητα και αίσθημα δικαιοσύνης, αγαθά που της έδωσε ο Ζευς, ιεροποίησε τα ψάρια και τα έθεσε ανάμεσα στ’ αστέρια, δημιουργώντας τον Αστερισμό των Ιχθύων. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι Σύριοι θεωρούν τα ψάρια και τα περιστέρια θεούς και δεν τα τρώνε… Οι δε Πέρσες μνημόνευαν τα κόκκινα αυγά στις προσευχές τους.

Τέλος, οι ιχθείς και τα περιστέρια έγιναν σε πολλές κατοπινές θρησκείες, θεϊκά σύμβολα… Και στην λακωνική μυθολογία θα βρούμε θεογεννήσεις μέσα από αυγό: Οι ∆ιόσκουροι («∆ιός κούροι»), οι δίδυμοι Λακεδαιμόνιοι παίδες του ∆ιός-κύκνου, καταδιωκομένου υπό αετού, με την βοήθεια της Αφροδίτης, λ.χ. εγεννήθησαν μέσα από ένα χρυσό αυγό στον Ταΰγετο, με φορέα την ωραιοτάτη Λήδα, σύζυγο του βασιλέα Τυνδάρεω. (Κατά παραλλαγήν, υποδοχέας του θεϊκού σπέρματος ήταν η Νέμεσις, ή η Περσεφόνη. Όποια και να ήταν, εγκατέλειψε το αυγό, το οποίο μετά το βρήκε η αιτωλικής καταγωγής Λήδα, και το επώασε. Από το αυγό αυτό, που η Λήδα ετοποθέτησε επί βωμού, βγήκε η Ελένη, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των ∆ιοσκούρων, της Λήδας και του Τυνδάρεω – βλ. σχ. και ερυθρόμορφο κρατήρα, του 420 π.Χ. ο οποίος εκτίθεται στο Ακαδημαϊκό Μουσείο Τέχνης Βόννης). Έτσι «μαγικά» προέκυψαν οι «Τυνδαρίδαι»: Ο αθάνατος Πολυδεύκης, ο θνητός Κάστωρ και η αδελφή τους, (Ωραία) Ελένη. Έτσι συμπληρώνεται η ιερή Τριάδα των Λακώνων.

Οι ∆ιόσκουροι ήσαν επίσης θεότητες του φωτός (ως ο Φάνης των ορφικών) και από την Λακωνία και την Μεσσηνία, η λατρεία τους διεδόθη σε όλον τον ελληνισμό… Το ιερό αυτό αυγό οι Λάκωνες το φυλούσαν στο ιερόν της Ιλάειρας και της Φοίβης. Το είχαν κρεμασμένο από την οροφή του ναού και τυλιγμένο σε μεταξωτά πανιά!

Αργότερα, στα Εκαταία (ή Οξυθύμια ή Περισκυλακισμός, εορτές υπέρ της θεάς Εκάτης), που τελούνταν την τελευταία ημέρα εκάστου μηνός, «καθάριζαν» τα σπίτια τους – κάτι σαν την σημερινή Καθαρά ∆ευτέρα – και έβαζαν αυγά, μέλι, τυρί και ψάρια στα τρίστρατα, για να τα βρουν και να τα φάνε οι επαίτες (παρακαθήμενοι στο Εκάτης δείπνον). Όσοι όμως έτρωγαν τα εκατήσια των πτωχών, στιγματίζονταν ως ακάθαρτοι».

Τέλος, οι Ωάννες έβγαιναν με «σκάφανδρα» από τα βάθη της θάλασσας, μέσα από ένα μεγάλο αυγό! Παραστατικότερη παρομοίωση για την γέννηση της ζωής μέσα από τον κόλπο και το αμνιακό υγρό δεν υπάρχει. Είτα, ήλθαν οι παιδευτικοί μύθοι, οι οποίοι εδίδαξαν πως πρέπει να προφυλάσσονται τα αυγά, ως δημιοιυργοί ζωής (μύθος Αλκυόνης). Ενώ η Ιστορία Κόρακος και Τεισία, καταλήγει με την φράση «εκ κακού κόρακος, κακόν ωόν», απόδειξις πως οι αρχαίοι εγνώριζαν την γενετική κληρονομικότητα, φορέας της οποίας είναι το ωόν (ωάριον). Έτσι το αυγό επέρασε στην λατρευτική συνείδηση του Έλληνος ως ιερόν… Και είθισται, οι Έλληνες τις ημέρες εορτής της Αναστάσεως, στα Αδώνια, ή στα νεκρόδειπνα-μνημόσυνα υπέρ των νεκρών, να έσπαγαν αυγά πάνω από τους τάφους, έτσι ώστε απ’ αυτά να ξαναγεννηθεί ζωή… Το ίδιο κάνουν και σήμερα – χωρίς να τα ξεύρουν όλα αυτά – όταν τσουγκρίζουν (σπάνε) βαμμένα αυγά, μετά την Ανάσταση, όταν τρώνε την αυγοκομμένη μαγειρίτσα… Να βιώσετε μια αλήθινή Ανάσταση και να έχετε μια λαμπρή Λαμπρή!
---------------
ΠΗΓΕΣ: Αριστοφάνης («Όρνιθες», 694), Γκρέιβς Ρ., Ελλάνικος («Θεογ.»), Επιμενίδης, Ιερώνυμος («Θεογ.), Kern O., Κύπρια έπη, Ορφικοί Ύμνοι (58), Orphicorum Fragmenta, Παυσανίας, Πρόκλος, Φερεκύδης, έυδο–Υγίνος (Fabulae, 197), κ.ά.

Το αυγό σε άλλες αρχαίες παραδόσεις
Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες και οι Κινέζοι χάριζαν αυγά ως δώρα στις εορτές της Ανοίξεως. (Σε αντιγραφή, οι χριστιανοί βάζουν αυγά στα καλάθια των Λαζαρίνων, που ψάλλουν τα κάλαντα του αναστηθέντος Λαζάρου. Γι’ αυτό λένε για τον τσιγκούνη πως «ποτέ αυγό δεν έδωσε μήτε τ’ αγίου Λαζάρου»). Άλλες αρχαίες μυθολογίες – κυρίως των λαών της Μέσης Ανατολής, της Ασίας, κ.ά. – διδάσκουν πως το Πουλί του θεού Ηλίου έχει εκκολαφθεί από το Αυγό της Γης. Σε σουμερικούς τάφους στις πόλεις Ουρ και Νιπούρ ανακαλύφθηκαν χρυσά αυγά. Η αρχαία ελληνική παράδοση λατρείας του κοσμικού αυγού επέρασε και στους αντιγραφείς μας, Ρωμαίους, οι οποίοι επίσης χρησιμοποιούσαν βαμμένα αυγά σε ορισμένες ιεροτελεστίες τους. Έως και οι Κενυάτες πιστεύουν πως η ψυχή είναι κλεισμένη σε αυγό! Οι εβραίοι έχουν στο τραπέζι της χαρακτηριστικής εορτής τους, το Πάσχα, απαραίτητα κρασί, άρτο, αρνί και ολόκληρο βρασμένο αυγό (σύμβολο του ναού της Ιερουσαλήμ). Ο χριστιανισμός – και άλλες θρησκείες – συνένωσε όλες αυτές τις παραδόσεις και τις καπηλεύθηκε ως δική του παρθενογένεση, αλλά δεν είναι έτσι δυστυχώς… «Εφηύραν» δε πλήθος κάλπικων παραδόσεων, που τις έντυσαν με τον μανδύα της αληθείας, για να πείσουν τους απλοϊκούς πιστούς τους πως δεν πρόκειται για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας…

Το αυγό σε Μακεδονία – Θράκη
Στα χωριά της Μακεδονίας τα αυγά βάφονται με ένα κοκκινό-ξυλο, την «μπακάμη». Το αυγό, που κρύβει μέσα του ζωική δύναμη, επίστευαν πως μπορούσε να την μεταδώσει σε ανθρώπους, ζώα και φυτά. Γι’ αυτό και έγινε σύμβολο καλοσοδειάς, το πρώτο αυγό το παράχωναν στ’ αμπέλια. Στην Μαργαρίτα Πέλλης επίστευαν ότι εάν μια χρονιά δεν ρίξουν να σπάσουν κόκκινα αυγά στον βράχο η σοδειά τους θα καταστραφεί!

Τα υπόλοιπα «αγιασμένα αυγά» θάβονται μετά την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής στ’ αμπέλια και στα ράφια για να δώσουν καλή σοδειά. Στο εικονοστάσι τοποθετούσαν επίσης ένα αυγό, το «αυγό της Παναγίας». Αυτό το σταύρωναν τα παιδιά του σπιτιού, για να το προστατεύσουν από το «κακό μάτι». Θα χρησιμοποιείτο τον υπόλοιπό χρόνο για το «ξεμάτιασμα» των παιδιών. Τέλος και το αυγό που δεν έσπαγε κατά το «τσούγκρισμα», έμπαινε στο εικονοστάσι, έως την επόμενη Ανάσταση. Και στο Αμύνταιο τα «αγιασμένα αυγά» τοποθετούνται δίπλα στο εικόνισμα. Ένα απ’ αυτά μένει ολοχρονίς εκεί.

Όταν έχει καταιγίδα η μητέρα το βγάζει στον εξώστη με την πυροστιά και προσεύχεται για να απομακρυνθούν ο κεραυνός, το χαλάζι και οι πλημμύρες! Η δοξασία προέρχεται από την Ανατολική Θράκη. Τέλος, πρωί-πρωί της μεγάλης Πέμπτης, σε όλη την Ελλάδα, οι γυναίκες καταπιάνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν με μυρωδικά τις λαμπροκουλούρες (ή τα τσουρέκια). Ανάλογα με το σχήμα που τους έδιναν, είχαν και διάφορα ονόματα κατά τόπους: «Αυγούλες», «δοξάρια», «καλαθάκια», «κολομπίνες», «κουζουνάκια», «κουτσούνες», «κοφίνια» – «κoλλυρίδες» (στα βυζαντινά χρόνια), κλπ. Τις εστολίζουν μελωρίδες από ζυμάρι και ξηρούς καρπούς, σε διάφορα σχήματα, και στο κέντρο τοποθετούν – και πάλι – ένα κόκκινο αυγό!

Λογοι για να φευγεις

Να φεύγεις…

• Από ότι δε σε αντιπροσωπεύει. Καταστάσεις και άτομα. Όταν βλέπεις ότι συμβιβάζεσαι με το λίγο ενώ θες πολύ περισσότερα. Να φεύγεις, από νοσηρές καταστάσεις, απ’ ότι σου χαλάει την ηρεμία. Όταν τριγυρνούν το μυαλό σου πολλά «γιατί». Κάτι δεν πάει καλά. Κανείς δεν είναι τρελός ή του μπαίνουν έτσι ιδέες. Όσο και αν προσπαθούν μερικοί να σε πείσουν για το αντίθετο γιατί τους συμφέρει. 

• Να φεύγεις από τους δειλούς που σε έχουν δεύτερη επιλογή ή τρίτο άτομο. Από δανεικές αγκαλιές και χάδια. Μερικά αδηφάγα λεπτά που κλέβεις από μια άλλη ζωή. Γιατί δε σου ανήκει πραγματικά. Ποτέ δε σου ανήκε και δε θα γίνει ούτε τώρα ούτε ποτέ. Το ξέρεις αλλά δε θες να το δεις. Είναι τελικά η μοναξιά που σε πειράζει; Αφού και πάλι μόνος είσαι! 

• Να φεύγεις όταν δεν έχουν χρόνο για σένα και προσπαθούν να σε στριμώξουν στο πρόγραμμα τους. «Να παρακαλάς» να σαι στη ζωή τους ενώ δεν έχει θέση για σένα. Γιατί σ’ αυτή τη ζωή δεν παίρνεις ότι δίνεις. Αλλά παίρνεις ότι ζητάς. Αν δε ζητάς πολλά και δε βάζεις τον εαυτό σου ψηλά, κανείς δε θα το κάνει για σένα. Αν κάνεις εκπτώσεις εσύ ο ίδιος, οι άλλοι θα επιδιώξουν «ξεπούλημα».

• Να φεύγεις όταν η διαίσθηση σου στο λέει, μια φωνή μέσα σου φωνάζει, αλλά το συναίσθημα δεν υπακούει. Γιατί το ένστικτο δύσκολα σε προδίδει. 

• Ακόμη και από τον ίδιο σου τον εαυτό να φεύγεις. Όταν βλέπεις πως είναι αδύναμος να κάνει αυτό που πρέπει και πάει να σε προδώσει, εσύ να φεύγεις. Στην περίπτωση αυτή, η φυγή δε σημαίνει αδυναμία. Απλά κάποιες φορές χρειάζεται να ξεφύγεις απ’ όλα. Δεν είναι πάντα εύκολο να γυρίσεις την πλάτη και να τρέξεις… 

• Και δε χρειάζεται να κάνεις θεαματική έξοδο. Να φεύγεις σιωπηλά και αθόρυβα στις μύτες των ποδιών σου. Από το λίγο, για το πολύ. Δε χρειάζονται πάντα εξηγήσεις, ούτε αντίο. Η φυγή σου είναι η απάντηση και το γιατί της ρητορικό. Να φεύγεις με το κεφάλι ψηλά και με χαμόγελο γιατί ξέρεις ότι κάτι καλύτερο σε περιμένει…

Τα περισσότερα τα δίνουν εκείνοι που πήραν τα λιγότερα

Όλη η ζωή μας είναι μια σειρά συναλλαγών, ένα συνεχές πάρε-δώσε. Παίρνεις και δίνεις λέξεις, στιγμές, ελπίδες, αλήθειες, συναισθήματα· αγάπη, στοργή, κατανόηση. Υπάρχουν όμως και αυτοί οι άνθρωποι που δίνουν χωρίς να περιμένουν να πάρουν και όταν έρθει η στιγμή να πάρουν και αυτοί, τότε παίρνουν πολύ λιγότερα από όσα έδωσαν ή τους αξίζουν.

 

Ναι, υπάρχουν άνθρωποι που πάντα δίνουν, που ο μόνος τρόπος που ξέρουν είναι να τα δίνουν όλα ανεξαρτήτως ανταλλάγματος κι αν υπάρξει δηλαδή. Είναι εκείνοι που θέλουν να δώσουν ό,τι έχουν μέσα στην ψυχή τους και ας μείνει άδεια μετά. Θα σου δώσουν όση κατανόηση χρειάζεσαι, όση αφοσίωση πρέπει, όσες νύχτες είναι αναγκαίες για να πάψεις να πονάς, να κλάψεις στον ώμο τους. Θα σου δώσουν αγάπη γιατί αυτοί δεν έχουν λάβει αρκετή, θα σου δώσουν με κάθε εφικτό τρόπο χαρά γιατί αυτούς όση χαρά τους έδωσαν, τους την πήραν πίσω.

Δεν εκτιμούν τον εαυτό τους ιδιαίτερα, δεν πιστεύουν πως αξίζουν και πολλά και πώς να το πιστέψουν άλλωστε όταν κανείς ποτέ δεν τους το έδειξε. Γνωρίζουν πολύ καλά τι συμβαίνει να μην παίρνεις όσα σου αξίζουν, επίσης γνωρίζουν καλά πόσο σκληρό είναι, πόσο πολύ μπορεί να διαλύσει έναν άνθρωπο η στέρηση αγάπης. Και γι ’αυτό το λόγο δεν έχουν σκοπό να στερήσουν ποτέ από κανέναν αυτό το υπέροχο δώρο, το δώρο της υπέρτατης, ανεκτίμητης, άπειρης αγάπης. Θα σε πνίγουν στα φιλιά, στις αγκαλιές, στα χάδια και στα πανέμορφα λόγια και θα τα εννοούν όλα. Θα σε έχουν πάνω από όλα και από όλους, ο κόσμος να χαλάσει και δε θα ντρέπονται για αυτό.

Μια μάνα που μεγάλωσε σε δύσκολες συνθήκες, που δεν είχε τα εφόδια για να σπουδάσει, να γλεντήσει, είναι η μάνα που θα παλεύει μια ζωή να μεγαλώσει τα παιδιά της με όλα τα απαραίτητα εφόδια χωρίς να τους λείψει το παραμικρό, να μπορούν να σπουδάσουν και να ζήσουν μια ζωή άνετη χωρίς να αναγκαστούν να θυσιάσουν όσα θυσίασε η ίδια.

Αυτός ο άνθρωπος που τα δίνει όλα, να ξέρεις πως είναι αυτός που έχει λάβει τα λιγότερα και ποτέ δεν είχε κάποιον να τον βάλει πάνω απ’ όλους. Θα μου πεις, αφού δεν έχει λάβει αγάπη, τότε πώς ξέρει  πώς είναι και τι να δώσει.  Ίσως να μην αναγνωρίζει τη μορφή της και έτσι να χαρίζει απλόχερα όσα αυτός θεωρεί ότι ορίζουν την αγάπη. Ο ορισμός που χτίζει για την αγάπη είναι δικός του, όπως για όλους μας στην τελική. Δεν υπάρχει ένας ορισμός που θα βρεις στο λεξικό και θα τον ακολουθείς για όλη σου τη ζωή, δεν πάει έτσι το πράγμα, φίλε. Ονομάζουμε αγάπη όσα εμείς αναγνωρίζουμε ως αγάπη, όσα εμείς αποζητούμε μια ζωή.

Μην τους λυπάστε, μην τους θεωρήσετε θύματα, ξέρουν κι οι ίδιοι ότι η αγάπη τους ίσως να είναι και η καταστροφή τους. Κάποιοι θα τους εκμεταλλευτούν, θα τους ποδοπατήσουν, θα τους ζορίσουν και θα τους πληγώσουν ανεπανόρθωτα για ακόμη μια φορά. Όμως κάποιοι άλλοι θα τους εκτιμήσουν, θα τους λατρέψουν και θα προσπαθήσουν να παλέψουν για αυτούς με νύχια και με δόντια αν χρειαστεί. Γιατί ποιος δε θα ήθελε να του χαρίζουν απλόχερα τόση αγάπη και ας τους πνίγει κάποιες στιγμές, ας πνιγούν μαζί αν είναι από αγάπη.

Ξεπεράσετε το σύνδρομο της Γουέντι: την ανάγκη να ικανοποιείτε τους άλλους

Το σύνδρομο της Γουέντι έχει τις ρίζες του στην εκλαϊκευμένη ψυχολογία.

Τα προβλήματα με το σύνδρομο της Γουέντι εμφανίζονται όταν αδειάζετε εσείς για να δώσετε τα πάντα σε κάποιον χωρίς να λαμβάνετε τίποτα από αυτόν. Αξίζετε πολύ περισσότερα από αυτό.

Παρά το γεγονός ότι δεν αποτελεί μια αναγνωρισμένη διαταραχή στα εγχειρίδια διαγνωστικής ψυχολογίας, περιλαμβάνει ορισμένες πτυχές που μπορούν να μεταφραστούν σε κλινικές διαστάσεις, οι οποίες χρειάζονται αντιμετώπιση.

Η εστίαση της ύπαρξής σας στη φροντίδα ενός άλλου ατόμου οδηγεί σε μια αργή διαδικασία αυτοκαταστροφής. Η απώλεια της αυτοεκτίμησης ή η υπερβολική σωματική και διανοητική εξάντληση μπορούν εύκολα να σας οδηγήσουν στην κατάθλιψη.

Η κλασική λογοτεχνία προσφέρει αρκετά, ακόμα και αυθεντικά, αρχέτυπα που βοηθούν στην περιγραφή αυτής της πολύ πραγματικής συμπεριφοράς.

Το σύνδρομο της Γουέντι, ή το σύνδρομο του Πίτερ Παν, το σύνδρομο του Οθέλλου και το σύνδρομο της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων, περιγράφουν όλα διαταραχές, προβλήματα και συμπεριφορές σε μια φαντασία που γίνεται πραγματικότητα.

Θα μπορούσαμε εύκολα να πούμε ότι το θέμα του παρόντος άρθρου είναι το πιο συνηθισμένο σύνδρομο από όλα.

Κατά κάποιον τρόπο πολλές γυναίκες εσωτερικεύουν το συγκεκριμένο σύνδρομο, όχι επειδή αναγκάζονται αλλά επειδή αυτό βλέπουν εδώ και γενιές και αυτό αισθάνονται.

Το άτομο που φροντίζει και προσέχει τους άλλους, αγαπάει. Το να εγκαταλείπετε τον εαυτό σας μοιάζει ως ένας εξαιρετικός τρόπος να αγαπάτε. Ωστόσο, μερικές φορές είναι εύκολο να ξεχάσουμε κάτι: όποιος δίνει αξίζει επίσης να λαμβάνει.

Εδώ ξεκινούν τα προβλήματα, με συναισθηματική δυσαρμονία και θλίψη. Σήμερα σας προτείνουμε να σκεφτείτε πάνω σε αυτό με βάση τις παρακάτω πληροφορίες.

Το σύνδρομο της Γουέντι ή η προοδευτική άρνηση του εαυτού

Όπως αναφέραμε, το σύνδρομο αυτό έχει τις ρίζες του στη δημοφιλή ψυχολογία και τα συμπτώματά του είναι πολύ σαφή:

 Θεωρείτε ότι το να αγαπάτε σημαίνει, πάνω από όλα, να υπηρετείτε κάποιο άλλο άτομο.

• Για ένα μεγάλο διάστημα, μπορεί να αισθάνεστε καλά σε αυτού του είδους τη σχέση. Έτσι κατανοείτε την αγάπη.
• Δεν σας προβληματίζει (στην αρχή) το γεγονός ότι οι άλλοι δεν νοιάζονται εξίσου για σας. Απλώς ξέρετε ότι ο σύντροφός σας, για παράδειγμα, αισθάνεται ότι τον αγαπάτε και είναι ευτυχισμένος. Έτσι αισθάνεστε καλά.
• Αυτό το κάνετε έτσι ώστε οι γύρω σας να μη θυμώσουν ή να μη στενοχωρηθούν. Αγωνίζεστε για την εξωτερική ισορροπία ξεχνώντας τη δική σας.
• Σταδιακά, ωστόσο, αντιλαμβάνεστε ότι οι άλλοι θεωρούν κάθε προσπάθεια και ενέργειά σας ως «φυσιολογική». Αυτό μπορεί να φτάσει σε τέτοιο σημείο που γίνονται τυραννικοί και απαιτητικοί.

Αν αντιμετωπίζετε το σύνδρομο της Γουέντι αυτή τη στιγμή, δώστε προσοχή σε ορισμένα πράγματα που πρέπει να αλλάξετε.

Καταλάβετε ότι αγάπη δεν σημαίνει θυσία: αγάπη σημαίνει δούναι και ΛΑΒΕΙΝ

 

Πολλοί άνθρωποι ανατράφηκαν με την ιδέα ότι, για να αγαπήσει κανείς, πρέπει να εγκαταλείψει ορισμένα πράγματα προκειμένου να στεριώσει μια σχέση. Αν θέλετε κάποιον, πρέπει να «ανεχτείτε» πολλά πράγματα.

Έχουν επίσης οδηγηθεί να πιστεύουν ότι πρέπει να λένε «ναι» ενώ θέλουν να πουν «όχι». Αρχίζουν να δίνουν προτεραιότητα στους άλλους αντί στον εαυτό τους, κάτι που αποτελεί στόχο των άλλων.

Αν έχετε υιοθετήσει αυτές τις ιδέες στον τρόπο σκέψης σας, αρχίζετε να καταρρέετε κάτω από το βάρος καινούργιων ιδεών:

• Αγάπη δεν σημαίνει παραίτηση. Αν εγκαταλείψετε τον εαυτό σας, θα γίνετε απλώς θύμα του.
• Μια σχέση αγάπης θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ωριμότητα και επίγνωση. Αναμφίβολα και τα δύο μέρη θα πρέπει να δίνουν, όμως είναι εξίσου σημαντικό να λαμβάνουν.
• Αγάπη σημαίνει δημιουργία ομάδας, συντονισμός των δυνατοτήτων, των ενδιαφερόντων και των αναγκών των μελών της.
• Στο σύνδρομο της Γουέντι υπάρχει πάντα ένα άτομο που δίνει και ένα άτομο που λαμβάνει. Το ένα άτομο κερδίζει και το άλλο άτομο σταδιακά χάνει.
• Ωστόσο το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι το άτομο που χάνει δεν το συνειδητοποιεί καν αυτό. Στην αρχή της σχέσης αισθάνεται χαρά που φροντίζει το άλλο άτομο, ανησυχεί γι’αυτό και προσέχει την κάθε λεπτομέρεια για να μεγιστοποιήσει την ευημερία του.
• Όμως, μετά από μήνες ή χρόνια, το άτομο με το σύνδρομο της Γουέντι παρατηρεί ότι κάτι δεν πάει καλά. Τελικά, αυτό που είναι θεωρείται δεδομένο, δεν εκτιμάται και οι άλλοι ζητούν ακόμα περισσότερα από αυτό.

Μην αφήσετε τον εαυτό σας να πέσει σε αυτή την τρομερή και θλιβερή παγίδα.

Πώς να εστιάσετε σε άλλα είδη συναισθηματικών σχέσεων

Η πρώτη και η πιο ουσιαστική συμβουλή μας: μην παύετε ποτέ να είστε ο εαυτός σας, ανεξάρτητα από το πόσο πολύ αγαπάτε το άλλο άτομο. Διαφορετικά, αργά ή γρήγορα, η ματαίωση, η δυσφορία και η δυστυχία θα κάνουν την εμφάνισή τους.

Η φροντίδα, η προστασία, η προσφορά, η άρνηση ορισμένων πραγμάτων στον εαυτό σας… Ωραία, όμως ο σύντροφός σας θα πρέπει επίσης να σας φροντίζει, να σας δίνει πράγματα και να αρνείται πράγματα στον εαυτό του για χάρη σας. Ανεξάρτητα από όλα αυτά: μια αυταπάρνηση αυτού του είδους θα πρέπει να πραγματοποιείται μόνο αν είναι για το κοινό καλό.

• Μην απολογείστε για κάτι που δεν είναι δική σας ευθύνη.
• Ο πιο μεγάλος φόβος που έχουν οι άνθρωποι με το σύνδρομο της Γουέντι είναι η εγκατάλειψη. Για να το αποτρέψουν αυτό, μπορούν να κάνουν τα πάντα (ποτέ μην επιτρέψετε στα πράγματα να φτάσουν σε αυτό το άκρο).
• Θα πρέπει να μάθετε να είστε ευτυχισμένοι και μόνοι σας. Να απολαμβάνετε τη συντροφιά του εαυτού σας σε σημείο που να γνωρίζετε ότι, αν βρεθείτε μόνοι, δεν θα είναι το τέλος του κόσμου.
• Μάθετε επίσης να διορθώνετε τα σχήματα σκέψης σας, ειδικά εκείνα που σας κάνουν να υποφέρετε. Αυτό θα σας βοηθήσει να καλλιεργήσετε καινούργια συναισθήματα που σας κάνουν πιο δυνατούς.
• Εγκαταλείψτε ιδέες του τύπου: «αν τους φροντίζω περισσότερο, θα με αγαπούν περισσότερο», ή «καλύτερα να το αφήσω αυτό κι έτσι θα δουν πόσο πολύ τους αγαπώ».
• Σταματήστε να προβάλλετε όλες τις ελπίδες, τις επιθυμίες και την ενέργειά σας σε κάποιο άλλο άτομο. Κάντε το μονάχα με δίκαιο τρόπο. Αξίζετε την αγάπη μου και αξίζω το σεβασμό σας.

Να θυμάστε, στην αγάπη πρέπει να υπάρχει αξιοπρέπεια. Μη δεχτείτε ποτέ τίποτα λιγότερο: μάθετε να λαμβάνετε και να αγωνίζεστε για την προσωπική σας ακεραιότητα.

Να είμαστε ρεαλιστές, να ζητάμε το αδύνατο

Η εποχή ζητά ρεαλισμό. Η εποχή ζητά συμβιβασμούς. Tο μυαλό μέσα στο κεφάλι σου. Και εσύ να ακούς.

Βλέπεις τηλεόραση, καθισμένος στον καναπέ σου, που ΄χει φθαρεί πια αλλά δεν σου περισσεύουν για να πάρεις άλλον και ακούς. Ακούς και μουρμουρίζεις. Γκρινιάζεις. Και τι κάνεις για αυτό; Ακόμα εκεί είσαι και ακούς.

Που είναι τα όνειρά σου; Έχεις ξεχάσει ακόμη και τη σημασία της λέξης. Καταχωνιασμένα σε κάποιο συρτάρι του μυαλού σου, που έχει πιάσει αράχνες. Θυμήσου τον εαυτό σου τότε που ονειρευόταν. Κάπου στα δεκαπέντε σου ας πούμε. Θυμήσου τα τότε όνειρά σου για τη ζωή.

Γλυκό το συναίσθημα. Χαμογελάς. Έχεις ξεχάσει πως είναι να αισθάνεσαι, να νιώθεις.

Κάποτε κάποιος μου είπε ότι όταν τελείωσε το λύκειο, την τελευταία φορά που βγήκε από τη μεγάλη σιδερένια, πράσινη καγκελόπορτα, γύρισε πίσω, κοίταξε το άχαρο κτίριο που ήθελαν να ονομάζουν σχολείο και υποσχέθηκε στον εαυτό του να μη συμβιβάσει ποτέ και για κανέναν τα όνειρά του. Και την κράτησε, μου είπε, την υπόσχεσή του. Με νύχια και με δόντια, αλλά την κράτησε. Γιατί να ξέρεις είναι δύσκολο.

Η κοινωνία ζητά ρεαλισμό, ζητά σύνεση. Γιατί ; Οι «τρελοί», οι ασυμβίβαστοι φοβίζουν, ενοχλούν, χαλάνε την αισθητική κάποιων.

Να είμαστε ρεαλιστές να ζητάμε το αδύνατο, είπε κάποτε ο Τσε και ήξερε τι έλεγε. Το πήρες, το έκανες σύνθημα, το έγραψες σε τοίχους. Μάλλον ξέχασες να το εφαρμόσεις.

Ρεαλιστής είναι ο άνθρωπος που είναι επιφυλακτικός, πάντα προσγειωμένος στην πραγματικότητα. Ο ρεαλιστής κρίνει καταστάσεις βάσει λογικής και πραγματικών συνθηκών. Δεν ονειροπολεί και δεν σκέφτεται σενάρια που είναι από δύσκολο έως αδύνατον να πραγματοποιηθούν.

Όμως ο άνθρωπος αυτός δεν ζει πραγματικά. Απλά υπάρχει. Ζει στην πραγματικότητα που του δίνεται. Και αυτό δεν είναι καλό. Δεν είναι καλό για αυτόν. Δεν είναι για την κοινωνία. Για τον κόσμο ολόκληρο.

Κάνε όνειρα. Πολλά όνειρα. Μεγάλα. Μεγαλύτερα απ’ το μπόι σου. Προσπάθησε να τα πραγματοποιήσεις. Με όλη σου τη θέληση. Και αν δεν τα καταφέρεις πάλι κάτι θα έχεις πετύχει. Ξέθαψε ότι υπάρχει καταχωνιασμένο στα βάθη του μυαλού σου. Γίνε πάλι παιδί. Και πάλεψε για τα όνειρά σου. Κυνήγησέ τα.

Μια συμβουλή μόνο. Ονειρέψου. Όσο δεν παίρνει, όσο μπορείς. Πρόσεξε μόνο «μην σε πάρει ο ύπνος».

Όσο για τον ρεαλισμό, θα τον χρειαστείς και αυτόν. Αργότερα. Όταν θελήσεις να κάνεις πράξεις τα όνειρά σου. Μην το παρακάνεις μαζί του όμως. Είναι επικίνδυνος να ξέρεις.

Η κρίση της Μιλήτου και οι Πάριοι εμπειρογνώμονες

Η Μίλητος, όπως θυμόμαστε από το σχολείο, ήταν η επιφανέστερη πόλη της Ιωνίας. Χτισμένη στις εκβολές του ποταμού Μαιάνδρου, από Ίωνες αποίκους, που έφτασαν εκεί από την Αττική, αλλά είχαν αρχηγούς τους Νηλείδες, τους απόγονους δηλαδή του Νέστορα, του βασιλιά της Πύλου, χάρη στη γεωγραφική της θέση και τα δυο ασφαλή λιμάνια της, έγινε πολύ γρήγορα το οικονομικό και πολιτικό κέντρο της Ιωνίας, υποσκελίζοντας την Έφεσο, την Πριήνη, τη Σάμο, τη Χίο, τη Φώκαια και τις λοιπές ιωνικές πόλεις.

Τον 6ο π.Χ. αιώνα στα λιμάνια της Μιλήτου μπορούσες να συναντήσεις πλοία από όλες τις μεσογειακές πόλεις και ανθρώπους κάθε φυλής και γλώσσας. Εκεί έφταναν έμποροι από τα βάθη της Μικρασίας και από πιο μακριά ακόμα, και από εκεί ξεκινούσαν πλοία για όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και του Ευξείνου.

Στην Ιωνία δε συγκεντρώθηκε μονάχα μεγάλος πλούτος αλλά και πάμπολλες πληροφορίες και γνώσεις. Η κοινωνία στις ιωνικές πόλεις ήταν η πιο ανοικτή της εποχής και το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη συσσώρευση πλούτου και γνώσεων, έβαλε τον σπόρο από τον οποίο άνθισε η φιλοσοφία. Στη Μίλητο λοιπόν εμφανίστηκαν οι τρεις πρώτοι φιλόσοφοι, που επειδή ασχολήθηκαν κατά κύριο λόγο με τη φύση, ονομάστηκαν από τον Αριστοτέλη φυσικοί ή φυσιολόγοι. Ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης.

Από πολύ νωρίς όμως, η συσσώρευση τόσου πλούτου αλλά και η άνιση κατανομή του, προκάλεσε ταξικές αντιπαραθέσεις και κοινοτικές ταραχές. Δημιουργήθηκαν τρία «κόμματα», τα δύο από τα οποία είχαν πολύ χαρακτηριστικά ονόματα: η «Πλούτις» ήταν η παράταξη των πλουσίων και η «Χειρομάχα» η παράταξη των εργαζομένων στο λιμάνι, στα πλοία και στα εργαστήρια. Το τρίτο κόμμα, που το αποτελούσαν οι ακτήμονες αγρότες ήταν οι «Γέργιθες».

Στην αρχή την εξουσία την είχαν οι πλούσιοι, αλλά η σκληρή διακυβέρνησή τους, προκαλούσε μεγάλες αντιδράσεις στο λαό και διαρκώς εξυφαίνονταν συνωμοσίες εναντίον τους. Η ένταση έφτασε σε τέτοιο σημείο, ώστε οι εκπρόσωποι της «Πλούτιδος», από φόβο για τη ζωή τους, δε συνεδρίαζαν σε κάποιο κτίριο στη στεριά, αλλά μέσα στα πλοία τους, στην ανοιχτή θάλασσα. Και επειδή αυτό γινόταν πολύ συχνά ονομάστηκαν ειρωνικά αειναύτες.

Κάποτε η «Χειρομάχα» σε συμμαχία με τους «Γέργιθες», πήρε την εξουσία και εξαπέλυσε διωγμό κατά των πλουσίων, εξορίζοντας πολλούς και δημεύοντας τις περιουσίες τους. Οι πλούσιοι όμως, με τη βοήθεια των Λυδών και των Σπαρτιατών, ξαναπήρανε την εξουσία και προχώρησαν σε αιματηρά αντίποινα. Η Μίλητος βυθίστηκε σε βαθιά κοινωνική αλλά και οικονομική κρίση, που δεν έδειχνε σημείο ύφεσης. Τότε κάποιοι επιφανείς Μιλήσιοι σκέφτηκαν να ζητήσουν τις συστάσεις ξένων «εμπειρογνωμόνων» για το ξεπέρασμα της κρίσης.

Εκείνο τον καιρό η Πάρος ήταν μια ευημερούσα και καλά οργανωμένη πολιτεία, που όλοι οι Έλληνες σέβονταν για την κοινωνική γαλήνη και την οικονομική ευρωστία της. Στους Παριανούς λοιπόν απευθύνθηκαν οι Μιλήσιοι, ζητώντας τις συμβουλές τους. Πραγματικά έφτασε στη Μίλητο πολυμελής ομάδα πολιτών της Πάρου, οι οποίοι για έναν και πάνω μήνα δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να γυρίζουν στην πόλη και στους γύρω αγρούς, να μπαίνουν σε σπίτια, να συζητούν με τους κατοίκους και να κρατάνε σημειώσεις. Στο τέλος συγκέντρωσαν τους πολίτες της Μιλήτου στο θέατρο της πόλης και τους ανακοίνωσαν τα πορίσματα των ερευνών τους.

«Όλον αυτό τον καιρό καταγράψαμε ποιοι από σας έχουν τα πιο περιποιημένα χωράφια, το πιο ταχτοποιημένο σπίτι, ποιοι δουλεύουν με όρεξη και αποδοτικά και καταρτίσαμε αυτό τον κατάλογο. Αυτούς λοιπόν να βάλετε να κυβερνήσουν την πόλη σας».

Ηρόδοτος, Βιβλίο Ε’, Τερψιχόρη 28-30

Πλάθοντας ανθρώπους

Γνώρισα εκατοντάδες οικογένειες και καθεμιά μπορεί να τοποθετηθεί σε κάποιο σημείο της κλίμακας από πολύ στοργική ως πολύ διαταραγμένη. Υπάρχουν πολλές ομοιότητες στον τρόπο που λειτουργούν οι στοργικές οικογένειες. Οι διαταραγμένες οικογένειες επίσης, άσχετα με το ποιο είναι το πρόβλημά τους, φαίνεται να έχουν πολλά κοινά σημεία. Θα ήθελα λοιπόν να ζωγραφίσω με λίγα λόγια αυτούς τους δυο τύπους οικογενειών, έτσι όπως τους παρατήρησα. Φυσικά, καμιά από τις δυο εικόνες δεν ταιριάζει απόλυτα σε μια ορισμένη οικογένεια, αλλά στη μια ή στην άλλη μπορεί να αναγνωρίσεις κάποιο κομμάτι της δικιάς σου οικογένειας σε δράση.

Εύκολα την αισθάνεται κανείς την ατμόσφαιρα της διαταραγμένης οικογένειας. Κοντά της δεν αργώ να νιώσω δυσφορία. Καμιά φορά κρυώνω, σαν να είναι παγωμένοι όλοι γύρω μου, υπάρχει υπερβολική ευγένεια στην ατμόσφαιρα και το βλέπω καθαρά, πως όλοι βαριούνται. Σε μερικές περιπτώσεις μου φαίνεται πως το καθετί στροβιλίζεται γύρω μου σαν σβούρα. Ζαλίζομαι, δυσκολεύομαι να βρω την ισορροπία μου. Καμιά φορά κάποιο προμήνυμα πλανιέται στην ατμόσφαιρα, που θυμίζει τη γαλήνη πριν απ’ την καταιγίδα, πριν ξεσπάσουν οι αστραπές κι οι κεραυνοί. Άλλοτε πάλι κάποια μυστικότητα βαραίνει τον αέρα. Κάποτε νιώθω βαθιά θλίψη, χωρίς να ξέρω γιατί. Κι αυτό, επειδή οι πηγές της είναι κουκουλωμένες, το καταλαβαίνω.

Όταν βρίσκομαι σε μια τέτοια ατμόσφαιρα διαταραχής, το σώμα μου αντιδρά βίαια. Το στομάχι μου ανακατεύεται, οι ώμοι μου και οι πλάτες μου αρχίζουν και πονάνε και με πιάνει πονοκέφαλος. Θυμάμαι πως αναρωτιόμουν αν τα σώματα των μελών αυτών των οικογενειών αντιδρούσαν όπως αντιδρούσε το δικό μου. Αργότερα, όταν γνωριζόμαστε καλύτερα και αισθανόντουσαν πιο άνετα μαζί μου για να μου διηγηθούν τον τρόπο ζωής της οικογένειάς τους, παραδεχόντουσαν ότι και οι ίδιοι αισθάνονταν τα ίδια πράγματα, όπως κι εγώ. Έχοντας αισθανθεί το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά, άρχισα να καταλαβαίνω γιατί τόσα πολλά μέλη μιας διαταραγμένης οικογένειας βασανίζονται από αρρώστιες. Για τον πολύ απλό λόγο ότι τα σώματά τους αντιδρούν ανθρώπινα σε μια απάνθρωπη ατμόσφαιρα.

Ίσως απορήσετε γι’ αυτές τις αντιδράσεις που περιγράφω εδώ. Ο καθένας, κάθε σώμα αντιδρά στους γύρω του. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν επίγνωση αυτού που συμβαίνει: έχουμε μάθει, καθώς μεγαλώνουμε, να διαγράφουμε αυτά τα συναισθήματα. Με τόσα χρόνια εξάσκησης το ‘χουμε μάθει τόσο καλά, ώστε να μην αντιλαμβανόμαστε καθόλου ότι αντιδράμε, μόνο πού ύστερα από αρκετές ώρες μας πιάνει πονοκέφαλος, πονάει ο ώμος μας ή έχει ανακατευτεί το στομάχι μας. Ακόμη και τότε μπορεί να μην καταλάβουμε το γιατί. Έμαθα, να συντονίζομαι μ’ αυτά τα συναισθήματα και να αναγνωρίζω τα σημάδια τους στους άλλους. Μου λένε πολλά για το τι συμβαίνει εκείνη τη στιγμή. Ελπίζω πως αυτό το βιβλίο θα σας βοηθήσει να μάθετε να αναγνωρίζετε αυτά τα τόσο χρήσιμα σημάδια στον εαυτό σας.Το πρώτο βήμα για την αλλαγή, είναι να αναγνωρίζεις αυτό που συμβαίνει.

Στις διαταραγμένες οικογένειες τα σώματα και τα πρόσωπα των ανθρώπων μιλάνε για την κατάστασή τους. Τα σώματα είναι άκαμπτα και σφιγμένα ή καμπουριασμένα. Τα πρόσωπα είναι σκυθρωπά, λυπημένα ή κενά από συναίσθημα σαν να φοράνε μάσκες. Τα μάτια κοιτάζουν χαμηλά κι αποφεύγουν τον κόσμο. Τα αυτιά δεν ακούνε. Οι φωνές είναι τραχιές και στριγγιές ή μόλις που ακούγονται.

Τα μέλη της οικογένειας δεν είναι φίλοι μεταξύ τους και δε χαίρονται ο ένας τον άλλο. Η οικογένεια μένει μαζί από καθήκον και οι άνθρωποι απλώς προσπαθούν να υπομείνουν ο ένας τον άλλο. Κάθε τόσο κάποιος προσπαθεί να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα, αλλά οι λέξεις πέφτουν στο κενό. Τις περισσότερες φορές τα αστεία είναι καυστικά, σαρκαστικά, ακόμη και σκληρά. Οι μεγάλοι είναι τόσο απασχολημένοι να λένε στο παιδί και ο ένας στον άλλο τι να κάνει, που ποτέ δε χαίρονται πραγματικά σαν άτομα. Συχνά τα μέλη των προβληματικών οικογενειών εκπλήσσονται, όταν ανακαλύπτουν ότι πραγματικά μπορούν να χαίρονται ο ένας την παρέα του άλλου.

Βλέποντας ολόκληρες οικογένειες που προσπαθούσαν να ζήσουν μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα, αναρωτιόμουν πώς κατάφερναν να επιβιώνουν. Ανακάλυψα ότι σε μερικές οικογένειες οι άνθρωποι απλώς απέφευγαν ο ένας τον άλλο, ασχολιόντουσαν τόσο πολύ με τη δουλειά και άλλες διάφορες εξωτερικές δραστηριότητες που σπάνια ερχόντουσαν αληθινά σε επαφή με τ’ άλλα μέλη της οικογένειας. Είναι εύκολο να ζεις μαζί με άλλους σ’ ένα σπίτι και να μην τους δεις για μέρες.

Στενοχωριέμαι πολύ όταν είμαι μαζί με αυτές τις οικογένειες. Βλέπω την απελπισία, το αδιέξοδο και τη μοναξιά. Βλέπω το κουράγιο των ανθρώπων που προσπαθούν να τα κουκουλώσουν – ένα κουράγιο που μπορεί να σε πεθάνει πριν την ώρα σου. Μερικοί γραπώνονται από μια μικρή ελπίδα, άλλοι ξεφωνίζουν, γκρινιάζουν ή κλαψουρίζουν μεταξύ τους. Άλλοι δε νοιάζονται πια. Όλοι αυτοί συνεχίζουν χρόνο με το χρόνο να υπομένουν τη μιζέρια τούς ή πάνω στην απελπισία τους να τη φορτώνουν στους άλλους. Δε θα συνέχιζα να βλέπω αυτές τις οικογένειες αν δεν έλπιζα πως μπορεί ν’ αλλάξουν και πραγματικά πολλές απ’ αυτές τα κατάφεραν. Η οικογένεια μπορεί να γίνει το μέρος όπου βρίσκει κανείς αγάπη, κατανόηση και υποστήριξη, ακόμη κι όταν όλα τον εγκαταλείπουν, όπου θα ανανεωθούμε και θα πάρουμε δυνάμεις για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τον κόσμο. Αλλά για εκατομμύρια οικογενειών με προβλήματα, αυτό παραμένει ένα όνειρο.

Στην αστική και βιομηχανική κοινωνία μας, οι θεσμοί που κανονίζουν τη ζωή μας έχουν διαμορφωθεί έτσι ώστε να είναι πρακτικοί, αποδοτικοί, οικονομικοί, κερδοφόροι – αλλά σπάνια για να προστατεύσουν και να υπηρετούν την ανθρώπινη πλευρά των ανθρώπων. Σχεδόν όλοι μας έχουμε γευτεί τη φτώχεια, τις διακρίσεις, την καταπίεση ή άλλες αρνητικές επιπτώσεις των απάνθρωπων κοινωνικών μας θεσμών. Τα άτομα με διαταραγμένες οικογένειες, που συναντούν απάνθρωπες συνθήκες και στο σπίτι τους, δυσκολεύονται ακόμη περισσότερο να αντέξουν αυτές τις αναποδιές.

Κανένας δε θα διάλεγε σκόπιμα αυτόν τον προβληματικό τρόπο ζωής. Οι οικογένειες τον δέχονται μόνο και μόνο γιατί δεν ξέρουν κανέναν άλλο.Σταμάτα να διαβάζεις για λίγο και σκέψου μερικές οικογένειες απ’ αυτές που ξέρεις και που θα τους ταίριαζε ο χαρακτηρισμός «διαταραγμένες». Η οικογένεια στην οποία μεγάλωσες έχει μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά; Ήταν ψυχρή κατά καιρούς, απονεκρωτική, υπερβολικά ευγενική, μυστικοπαθής, χαώδης; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της οικογένειας όπου ζεις τώρα; Μπορείς να βρεις κάποια σημάδια που να δείχνουν προβλήματα που μέχρι τώρα δεν τα είχες προσέξει;

Πόσο διαφορετικό είναι να βρίσκεσαι σε μια παιδαγωγική οικογένεια! Αμέσως αισθάνομαι τη ζωντάνια, τη γνησιότητα, την ειλικρίνεια και την αγάπη. Νιώθω την παρουσία της καρδιάς και της ψυχής μαζί με το μυαλό. Τα άτομα δείχνουν την αγάπη τους, την κατανόησή τους και το σεβασμό τους για τη ζωή.

Αισθάνομαι πως αν ζούσα σε μια τέτοια οικογένεια, οι άλλοι θα μ’ άκουγαν προσεκτικά κι εγώ θα ενδιαφερόμουν ν’ ακούσω τους άλλους. οι άλλοι θα με υπολόγιζαν κι εγώ θα ήθελα να υπολογίζω τους άλλους. Θα έδειχνα ελεύθερα την αγάπη μου, τον πόνο μου, ή την αποδοκιμασία μου. Δε θα φοβόμουνα να διακινδυνεύσω, γιατί όλοι στην οικογένειά μου θα δεχόντουσαν ότι σίγουρα θα κάνω κάποια λάθη αποφασίζοντας να ρισκάρω – ότι τα λάθη μου φανερώνουν ότι μεγαλώνω. Θα αισθανόμουνα πως έχω το δικαίωμα να υπάρχω σαν άτομο – πως με προσέχουν, μου δίνουν αξία, μ’ αγαπούν και μου ζητούν καθαρά να προσέχω, να δίνω αξία και ν’ αγαπώ τους άλλους. Θα αισθανόμουνα ελεύθερη ν’ ανταποκρίνομαι με κέφι και γέλιο, όταν το ζητάει η στιγμή.

Μπορεί στ’ αλήθεια κανείς να δει και ν’ ακούσει τη ζωντάνια σε μια τέτοια οικογένεια. Τα σώματα είναι γεμάτα χάρη, τα πρόσωπα ήρεμα. Οι άνθρωποι κοιτάζουν ο ένας τον άλλο, δεν κοιτάζουν πέρα ή στο πάτωμα και μιλούν με πλούσιες και καθαρές φωνές. Ροή και αρμονία βασιλεύει στις σχέσεις τους. Τα παιδιά, κόμη και τα νήπια, φέρονται ανοιχτόκαρδα και φιλικά και η υπόλοιπη οικογένεια τους φέρεται σαν να παραδέχεται την προσωπικότητά τους.

Τα σπίτια στα οποία μένουν αυτοί οι άνθρωποι είναι γεμάτα φως και χρώμα. Έχουν σχεδιαστεί για την άνεση και την ευχαρίστησή τους και όχι για να επιδειχτούν στους γείτονες. Είναι ένα μέρος όπου οι άνθρωποι ζουν. Η ησυχία, όποτε απλώνεται, είναι γεμάτη ηρεμία, δεν είναι η ακινησία του φόβου και της επιφύλαξης. Κι η φασαρία προέρχεται από κάποια δραστηριότητα με νόημα κι όχι από βροντές που προσπαθούν να σκεπάσουν κάθε άλλη φωνή. Καθένας ξέρει ότι θα του δοθεί η ευκαιρία να ακουστεί. Δεν πρόλαβε να μιλήσει τώρα, γιατί δεν είχαν καιρό οι άλλοι να τον ακούσουν, όχι γιατί δεν τον αγαπούν.

Τα άτομα ακουμπάνε άνετα το ένα στο άλλο και δείχνουν τη στοργή τους, ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Η αγάπη και η φροντίδα δεν εκδηλώνονται με το να κουβαλάς έξω τα σκουπίδια, να, να μαγειρεύεις ή να φέρνεις στο σπίτι το μισθό σου. Αντί γι’ αυτά, εκείνοι δείχνουν την αγάπη τους και τη φροντίδα τους με το να μιλάνε ανοιχτά και ν’ ακούνε μ’ ενδιαφέρον, με το να φέρονται με ευθύτητα και ειλικρίνεια μεταξύ τους και απλώς με το να είναι μαζί.

Τα μέλη μιας στοργικής οικογένειας αισθάνονται ελεύθερα να πουν ο ένας στον άλλον πώς νιώθουν. Μπορούν να συζητήσουν τα πάντα – τις απογοητεύσεις, τους φόβους, τα τραύματα, τους θυμούς, την κριτική, καθώς και τις χαρές και τα επιτεύγματα.

Οι παιδαγωγικές οικογένειες μπορούν και κάνουν σχέδια. Αν κάτι απρόοπτο χαλάσει τα σχέδιά τους είναι έτοιμοι να τα προσαρμόσουν ανάλογα, συχνά μάλιστα με κέφι. Έτσι καταφέρνουν κι αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα της ζωής, χωρίς να πανικοβάλλονται.

Αυτοί οι γονείς βλέπουν τους εαυτούς τους συν εξουσιοδοτημένους αρχηγούς κι όχι συν αυταρχικούς αφέντες. Κύριο ρόλο τους θεωρούν το να διδάξουν στα παιδιά τους να μένουν ανθρώπινα σ’ όλες τις καταστάσεις. Είναι έτοιμοι να ομολογήσουν στο παιδί τη λανθασμένη κρίση τους αλλά και τη σωστή, τη δυσαρέσκειά τους, το θυμό τους, την απογοήτευσή τους, αλλά και τη χαρά τους. Η συμπεριφορά τους ταιριάζει με τα λόγια τους. Πόσο διαφορετικοί είναι αυτοί από τον διαταραγμένο γονιό, που λέει στα παιδιά του να μην παίζουν ξύλο μεταξύ τους, αλλά τους τις βρέχει μόλις τον δυσαρεστήσουν!

Οι γονείς είναι άνθρωποι, δε γίνονται αυτόματα αρχηγοί, μόλις γεννηθεί το πρώτο τους παιδί. Μαθαίνουν πως οι καλοί αρχηγοί ξέρουν να διαλέγουν τη στιγμή: περιμένουν την κατάλληλη ευκαιρία, όταν το παιδί τους πραγματικά θα τους ακουσει, για να του μιλήσουν. Όταν ένα παιδί έχει φερθεί άσχημα, ο πατέρας ή η μητέρα πηγαίνουν κοντά του για να το υποστηρίξουν. Αυτό βοηθάει το παιδί, που ‘χει κάνει κάτι κακό, να ξεπεράσει το φόβο και τις ενοχές και να ωφεληθεί, όσο το δυνατόν πιο πολύ, από το μάθημα που ο γονιός ετοιμάζεται να του προσφέρει.

Τελευταία, είδα μια μάνα σε μια στοργική οικογένεια να χειρίζεται μια δύσκολη κατάσταση με μεγάλη επιδεξιότητα κι ανθρωπιά. Όταν είδε να παλεύουν οι δυο της γιοί, ηλικίας πέντε και έξι χρόνων, τους χώρισε ήρεμα, πήρε τον καθένα από το χέρι και κάθισε έχοντας δεξιά της το ένα παιδί και αριστερά το άλλο. Συνεχίζοντας να τους κρατάει από τα χέρια, τους ρώτησε με τη σειρά να της πουν τι συνέβη. Τους άκουσε και τους δυο πολύ προσεχτικά. Έπειτα, με διάφορες ερωτήσεις, σιγά σιγά κατάλαβε τι είχε συμβεί: ο μικρότερος είχε πάρει ένα δεκάρικο από το ντουλάπι του μεγάλου.

Καθώς τα δυο παιδιά μίλαγαν για την πίκρα και την αδικία που αισθάνθηκαν, τα βοήθησε να συνδεθούν πάλι, επέστρεψε το νόμισμα στον ιδιοκτήτη του και τα προετοίμασε για να λύνουν καλύτερα τις διαφορές τους. Ακόμη, τα παιδιά πήραν ένα καλό μάθημα, πώς να λύνουν τα προβλήματά τους με εποικοδομητικό τρόπο.

Οι γονείς στις παιδαγωγικές οικογένειες ξέρουν ότι τα παιδιά τους δεν είναι από πρόθεση κακά. Αν κάποιος φέρεται καταστροφικά, οι γονείς συνειδητοποιούν ότι έχει γίνει κάποια παρανόηση ή ότι κάποιον η εκτίμηση του εαυτού είναι επικίνδυνα χαμηλή. Ξέρουν πως οι άνθρωποι μαθαίνουν μόνον όταν αισθάνονται ότι έχουν αξία και ότι οι άλλοι την αναγνωρίζουν. Δε χρειάζεται έτσι να ανταποκρίνονται στη συμπεριφορά των άλλων με τέτοιο τρόπο που να κάνει τους άλλους να αισθάνονται μειωμένοι. Ακόμη και όταν είναι δυνατό να πετύχεις την αλλαγή της συμπεριφοράς με τη ντροπή ή με την τιμωρία, η πληγή, που μένει, δεν κλείνει ούτε τόσο εύκολα ούτε τόσο γρήγορα.

Όταν πρέπει να σωφρονιστεί ένα παιδί – σ’ όλα τα παιδιά χρειάζεται κάποτε – οι στοργικοί γονείς βασίζονται στο ξεκαθάρισμα της κατάστασης: ζητάνε πληροφορίες, ακούνε προσεκτικά, χαϊδεύουν, καταλαβαίνουν, διαλέγουν την κατάλληλη στιγμή και συνειδητοποιούν τα συναισθήματα του παιδιού και τη φυσική του ανάγκη να μάθει και να αρέσει. Αυτά μας βοηθούν να αποδώσουμε σαν δάσκαλοι.

Τα παιδιά μαθαίνουν από το άμεσο πρότυπο συμπεριφοράς.

Το να μεγαλώσεις μια οικογένεια, πιθανόν να είναι η πιο δύσκολη δουλειά στον κόσμο. Μοιάζει με τη συγχώνευση των μέσων δυο επιχειρήσεων για την παραγωγή ενός προϊόντος. Παρουσιάζονται όλα τα πιθανά πονοκεφαλιάσματα μιας παρόμοιας προσπάθειας, όταν ένας ενήλικος άντρας και μια ενήλικη γυναίκα ενώνουν τις δυνάμεις τους για να καθοδηγήσουν ένα παιδί από τα πρώτα του βήματα ως την ενηλικίωση. Οι γονείς σε μια στοργική, παιδαγωγική οικογένεια καταλαβαίνουν ότι τα προβλήματα έρχονται γιατί τα φέρνει η ζωή και είναι πανέτοιμοι για δημιουργικές λύσεις σε κάθε πρόβλημα που εμφανίζεται. Η διαταραγμένη οικογένεια, από την άλλη μεριά, βάζει όλες της τις δυνάμεις στην απεγνωσμένη προσπάθεια να κρατηθούν τα προβλήματα μακριά, να μη συμβούν και όταν συμβούν – γιατί φυσικά προβλήματα πάντα υπάρχουν – αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν πια καθόλου δύναμη για να αντιμετωπίσουν την κρίση.

Οι στοργικοί γονείς συνειδητοποιούν πως η αλλαγή είναι αναπόφευκτη: τα παιδιά μεγαλώνουν και αλλάζουν γρήγορα στις διάφορες φάσεις της ζωής τους, μα κι οι στοργικοί ενήλικες δεν παύουν να μεγαλώνουν και να αλλάζουν κι αυτοί κι ο κόσμος γύρω μας, που δε μένει ούτε στιγμή σε αδράνεια. Δέχονται την αλλαγή σαν κομμάτι της ζωής και προσπαθούν να τη χρησιμοποιήσουν δημιουργικά, για να κάνουν τις οικογένειες τους ακόμη πιο στοργικές.

Έρχεται στο νου σου καμιά οικογένεια που θα τη χαρακτήριζες στοργική, έστω και κατά διαστήματα; Θυμάσαι κάποια περίοδο, τώρα τελευταία, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί στοργική η δική σου οικογένεια; Προσπάθησε να θυμηθείς πώς ένιωσες τότε στην οικογένειά σου. Παρουσιάζονται συχνά τέτοιες περίοδοι στην οικογένειά σου;

Μερικοί μπορεί να με κοροϊδέψουν για την εικόνα που έφτιαξα περιγράφοντας τη στοργική οικογένεια και να πουν ότι δεν είναι δυνατόν μια οικογένεια να ζει μ’ αυτόν τον τρόπο. Συνηθίζει κανείς τόσο πολύ στη στερημένη οικογενειακή ζωή, που εύκολα πείθεται πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχει και κάποιος άλλος τρόπος ζωής. Σ’ αυτούς θα πω πως η τύχη με βοήθησε να γνωρίσω πολλές στοργικές οικογένειες και πως είναι δυνατόν.

Ίσως μερικοί να διαμαρτυρηθούν και να πουν ότι δεν τους μένει καιρός να παρακολουθούν την οικογενειακή τους ζωή. Τους απαντώ πως μπορεί να εξαρτάται η επιβίωσή τους από αυτό. Οι διαταραγμένες οικογένειες δημιουργούν διαταραγμένα άτομα και έτσι συμβάλλουν στην υποτίμηση του εαυτού που συνδέεται με το έγκλημα, την ψυχασθένεια, τον αλκοολισμό, τη χρήση ναρκωτικών, τη φτώχεια, το περιθώριο για τους νέους, την τρομοκρατία και πολλά άλλα κοινωνικά προβλήματα. δίνοντας στον εαυτό μας κάθε δυνατότητα να κάνει την οικογένειά μας μια φωλιά, κατάλληλη για να μεγαλώσουν άτομα πιο γνήσια ανθρώπινα, επηρεάζουμε και βοηθάμε να γίνει ο κόσμος μας πιο ανθρώπινος και ευαίσθητος. Μπορούμε να κάνουμε την οικογένεια το λίκνο για να μεγαλώνουν πραγματικοί άνθρωποι. Ο καθένα μας είναι μια αποκάλυψη και ο καθένας μας μπορεί ν’ ασκήσει τη δική του επίδραση.

Βιρτζίνια Σατίρ, Πλάθοντας ανθρώπους

Κάθε τι ακραίο μας ηλεκτρίζει

Μένοντας δούλοι στη μιζέρια της καθημερινότητας, μένουμε δούλοι στο πρόσκαιρο και εφήμερο και φθαρτό του κόσμου τούτου. Κλείνουμε όλη τη θέα της ζωής στις χωματερές εκτάσεις της ρουτίνας, γίνεται όλη η ζωή ένας παχύς χωματόδρομος που τον περνάμε έρποντας.

Κάθε ξύπνημα όμως κάποιας μεγάλης χαράς μέσα μας, κάθε γεύση μεθυστική του ιδιαίτερου και ξεχωριστού που υπάρχει στη ζωή, είναι μια γεύση του απόλυτου και γι' αυτό μια γεύση αιωνιότητας.

Η αιωνιότητα ζει μέσα μας στην κάθε μέρα, στην κάθε ώρα, σαν σύγκριση και σαν νοσταλγία. Ο χαμένος παράδεισος ζει μέσα μας στις στιγμές της μεγάλης χαράς, στο πλησίασμα ενός ανθρώπου, μιας αλήθειας, μιας αγάπης, μιας ομορφιάς.

Είναι στιγμές στη ζωή αυτές, που κάνουν τη δίψα μας μαρτύριο και που το νιώθουμε καθαρά πως θ' αρκούσαν σε μία αέναη παράταση, να μας ξεδιψάσουν για μία αιωνιότητα.

Η ζωή είναι λίγη. Όχι χρονικά λίγη, όσο ποιοτικά και ποσοτικά. Είναι τόση μόνο, όσο για να ξυπνάει μέσα μας μια βαθιά, ακόρεστη δίψα.

Ό,τι γευόμαστε σε τούτη τη ζωή, δεν είναι παρά αρμυρό νερό που μεγαλώνει τη δίψα μας για ένταση και διάρκεια. Μόνο αυτή η λέξη μπορεί να αποδώσει ό,τι ίσαμε τούτη τη στιγμή έχουμε δοκιμάσει στη ζωή: Διψάμε. Ό,τι γευτήκαμε κι ό,τι γευόμαστε είναι λίγο, ασήμαντο, μηδαμινό, μπροστά σ’ αυτό που διψάμε.

Κι η δίψα αυτή είναι η πιο βασανιστική, το πιο φοβερό μαρτύριο.
Οι στιγμές είναι ελάχιστες που η καρδιά ξεδιψάει για ζωή, το νερό κελαρύζει ελάχιστες στιγμές και μετά στερεύει κι η καρδιά μένει εκεί σκυμμένη καρτερώντας, πιο διψασμένη ύστερα απ’ αυτές τις στιγμές, πιο αχόρταστη, με τα χείλη ανοιχτά και ξεραμένα απ’ τη νοσταλγία.

Τι διψάμε; Διψάμε ένταση, διάρκεια, ποικιλία.
Διψάμε το αδιάκοπα καινούργιο. Λαχταράμε τον ίλιγγο της πτώσης, της απροσμέτρητης πτώσης, αλλά και το φτερούγισμα της ανόδου. Κάθε τι ακραίο μας ηλεκτρίζει.

Η γη είναι στενή, η ζωή φθαρμένη μέσα στα σχήματα. Ασφυκτιούμε μέσα στα δεσμά του τόπου, του χρόνου και των αισθήσεων.

Μέσα μας υπάρχει ένας χώρος χωρίς έκταση, η ανάγκη για μια απόλυτη διάρκεια κι η λαχτάρα για μια χωρίς όρια απόλαυση. Τα θέλουμε όλα!

Ο Άδωνις έζησε «διπλή ζωή» στην αγκαλιά της Αφροδίτης και της Περσεφόνης

Στην ελληνική μυθολογία ο Άδωνις είναι ο νεαρός θεός που υπήρξε καρπός μιας άνομης συνεύρεσης πατέρα και κόρης. Του Κινύρα και της Σμύρνας. Γεννήθηκε τόσο ωραίος ώστε η ίδια η Αφροδίτη που προκάλεσε την ειδεχθή αιμομιξία, να τον ερωτευθεί παράφορα.

Όταν ο Κινύρας κατάλαβε ότι παραπλανήθηκε ώστε να έρθει σε ερωτική συνεύρεση με την κόρη του, ξέσπασε εναντίον της και προσπάθησε να τη σκοτώσει. Εκείνη έτρεξε στα βουνά για να σωθεί. Ο Κινύρας την πρόλαβε και πήγε να την αποκεφαλίσει. Τότε η Αφροδίτη τη μεταμόρφωσε σε φυτό. Έτσι όταν το σπαθί καρφώθηκε στο φυτό, πετάχτηκε από μέσα ο Άδωνις. Ένα πανέμορφο μωρό.

Η Αφροδίτη ερωτεύεται τον Άδωνι και τον διεκδικεί από την Περσεφόνη

Η Αφροδίτη γοητεύτηκε και για να μην τον χάσει τον εμπιστεύθηκε στην Περσεφόνη, τη θεά του Κάτω Κόσμου.

Η Περσεφόνη όμως, όταν αντίκρισε την ομορφιά του μωρού αποφάσισε να το κρατήσει για τον εαυτό της.

Έτσι, όταν το μωρό μεγάλωσε και έγινε ένας πανέμορφος άντρας, η Περσεφόνη αρνήθηκε να τον παραδώσει στην Αφροδίτη.

Η Αφροδίτη τότε ζήτησε τη βοήθεια του Δία, ο οποίος αποφάσισε να δώσει τον Άδωνι για μεγαλύτερο διάστημα στην Αφροδίτη, η οποία εγκατέλειψε τον Όλυμπο και ζούσε μαζί του ευτυχισμένη.

Όμως σε ένα κυνήγι εκείνος σκοτώθηκε από ένα αφηνιασμένο κάπρο.

Από το αίμα του Αδώνιδος φύτρωσαν στη γη για πρώτη φορά κόκκινα ρόδα – τριαντάφυλλα, ενώ από τα δάκρυα της θεάς φύτρωσαν οι ανεμώνες.

Η Αφροδίτη απαρηγόρητη ζήτησε από την Περσεφόνη να αφήσει τον όμορφο νέο στη γη.

Οι δύο Θεές συμφώνησαν να τον μοιράζονται και να τον έχουν η κάθε μία για έξι μήνες τον χρόνο. Έτσι ο Άδωνις ανέβηκε στη γη κοντά στην Αφροδίτη, αλλά όταν συμπλήρωνε έξι μήνες ζωής, πέθαινε για να επιστρέψει στην Περσεφόνη, στον κάτω κόσμο.

Ο Αδωνις πέθαινε και ανασταινόταν κάθε χρόνο.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο τάφος του βρισκόταν στη Βηθλεέμ σε μία υπόγεια σπηλιά στα θεμέλια του Ναού της Θεάς Αστάρτης. Λέγεται ότι το σημείο αυτό είναι ο Ναός της Γεννήσεως.            

«Αδώνια». Γυμνόστηθες γυναίκες θρηνούν και καλούν τον θεό να αναστηθεί

Στην αρχαία Ελλάδα, σε ανάμνηση του θανάτου και της αναστάσεως του Αδώνιδος γίνονταν κάθε χρόνο τα «Αδώνια».

Η πρώτη ημέρα της γιορτής λεγόταν «Αφανισμός», ήταν ημέρα πένθους για το θάνατο του Θεού που πήγαινε στην Περσεφόνη. Οι γυναίκες με λυμμένα τα μαλλιά τους σε ένδειξη πένθους, ξυπόλητες και γυμνόστηθες, περιέφεραν με θρήνους και οδυρμούς τα ομοιώματα του Θεού στους δρόμους.

Στη συνέχεια τα οδηγούσαν στη θάλασσα και τα έριχναν στα νερά παρακαλώντας να επιστρέψει ο Θεός από τον Κάτω Κόσμο.

Η δεύτερη μέρα λεγόταν «Εύρεσις» (ανάστασις) ήταν ημέρα χαράς για την ανάσταση του Θεού εκ νεκρών και την ανάληψή του δίπλα στη Θεά Αφροδίτη για το μισό χρόνο.

Η μάχη της ζωής κόντρα στο θάνατο

Τα Αδώνια θα πρέπει να προέκυψαν από τη στιγμή που οι άνθρωποι, παρατηρώντας τις ετήσιες μεταβολές της φύσης, θεώρησαν ότι οφείλονται σε μια συνεχή διαμάχη ανάμεσα στη γονιμότητα και τη φθορά.

Εφόσον οι αρχαίοι πίστευαν σε τελετουργίες, θεώρησαν ότι με αυτόν τον τρόπο θα βοηθούσαν τις θεότητες της ζωής στον αγώνα τους ενάντια στις θεότητες του θανάτου. Ο ίδιος ο Αδωνις ενσάρκωνε τη βλάστηση κόντρα στο μαρασμό και την ανάστασή απέναντι στο θάνατο. Όπως συμβαίνει και στη φύση που γεννιέται κάθε άνοιξη και πεθαίνει κάθε φθινόπωρο για να ξαναγεννηθεί λίγους μήνες μετά.

Η επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος και η σκοτεινή ενέργεια

Εδώ και ένα χρόνο μία καταπληκτικής ανάλυσης φωτογραφική μηχανή 570 megapixels αξίας 50 εκατομμυρίων δολαρίων, που έχει τοποθετηθεί στο τηλεσκόπιο τεσσάρων μέτρων Blanco στο Cerro Tololo της Χιλής, ξεκίνησε να καταγράφει τον νυχτερινό ουρανό του Νότιου ημισφαίριου, κάτι που θα συνεχιστεί για τα επόμενα πέντε χρόνια.

Κάθε φωτογραφία καταγράφει 100.000 γαλαξίες, ενώ στο τέλος του προγράμματος θα έχουν καταγραφεί συνολικά 300 εκατομμύρια γαλαξίες και 4.000 σουπερνόβα εκρήξεις. Στο τέλος αυτής της προσπάθειας 200 ερευνητών, από 23 ερευνητικά κέντρα έξη χωρών, θα έχει δημιουργηθεί μία εντυπωσιακή κοσμική ταινία που θα μας ξεναγεί στα 13,82 δισεκατομμύρια χρόνια της εξελικτικής πορείας του Σύμπαντος. Στην ταινία αυτή θα βρίσκεται η απάντηση σε ένα από τα πιο πολύπλοκα και ενδιαφέροντα κοσμολογικά προβλήματα που εντοπίστηκε μόλις πριν από 15 περίπου χρόνια. Πρόκειται για το περίφημο πρόβλημα της επονομαζόμενης «σκοτεινής ενέργειας» που αποτελεί το 68,3% των συστατικών του Σύμπαντος και η οποία τα τελευταία 6,5 δισεκατομμύρια χρόνια υποχρεώνει το Σύμπαν να διαστέλλεται επιταχυνόμενο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. 

 

Οι περισσότεροι επιστήμονες, μέχρι τα τέλη σχεδόν του περασμένου αιώνα, θεωρούσαν ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιβραδύνεται, κάτι που θεωρούνταν απολύτως φυσιολογικό, αφού σ’ αυτές τις κολοσσιαίες κοσμικές κλίμακες η βαρύτητα είναι εκείνη η φυσική αλληλεπίδραση που υπερισχύει. Και καθώς η βαρύτητα είναι πάντα ελκτική, από τη στιγμή της δημιουργίας του και μετά, από τη στιγμή δηλαδή που η Μεγάλη Έκρηξη γέννησε τον ίδιο το χώρο και το χρόνο, η διαστολή του επιβραδύνεται. Γι’ αυτό, όταν ξεκίνησε στα 1987 το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα Supernova Cosmology Project, ο βασικός του στόχος ήταν να υπολογίσει, μέσα από την ανίχνευση συγκεκριμένων σουπερνόβα εκρήξεων, αυτόν ακριβώς το ρυθμό επιβράδυνσης της διαστολής του.

 

Λίγα χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 1995, μία δεύτερη ερευνητική ομάδα, η High Z Supernova Team, μπήκε στο παιχνίδι. Τα αποτελέσματα των δύο ερευνητικών ομάδων που ανακοινώθηκαν επίσημα τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1998 άφησαν τη διεθνή επιστημονική κοινότητα «με το στόμα ανοιχτό»! Γιατί η ανάλυση των δεδομένων, αντί απλά να οδηγήσει στον υπολογισμό του ρυθμού επιβράδυνσης της διαστολής του Σύμπαντος με περισσότερη ακρίβεια, όπως όλοι περίμεναν, οδήγησε τους ερευνητές στο ακριβώς αντίθετο, στο συμπέρασμα δηλαδή ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιταχύνεται!

 

Οι επιστήμονες κατέληξαν ότι, προκειμένου να εξηγηθεί αυτή η επιταχυνόμενη κοσμική διαστολή, το συνολικό απόθεμα μάζας και ενέργειας του Σύμπαντος θα πρέπει να κυριαρχείται από ένα άγνωστο, παράξενο και βαρυτικά απωστικό «κάτι». Αυτό το κάτι το ονόμασαν «σκοτεινή Τενέργεια». Και είναι πράγματι σκοτεινή γιατί, ακόμα και σήμερα, 15 χρόνια μετά την επιβεβαίωση της ύπαρξής της, η φύση της σκοτεινής αυτής ενέργειας εξακολουθεί να διαφεύγει από τους επιστήμονες. Με αυτά τα νέα δεδομένα προκύπτει κάτι εξίσου εντυπωσιακό, που αναδεικνύει παράλληλα και τον όγκο της άγνοιάς μας για το Σύμπαν στο οποίο ζούμε. Γιατί φαίνεται ότι από το συνολικό ποσοστό μάζας και ενέργειας του Σύμπαντος ένα συγκλονιστικό 68,3% αντιστοιχεί στην άγνωστη σκοτεινή ενέργεια, ενώ ένα ακόμα 26,8% αντιστοιχεί στην εξίσου άγνωστη σκοτεινή ύλη, και μόλις το 4,9% που απομένει αντιστοιχεί στην κλασική, βαρυονική ύλη από την οποία αποτελούνται τα μυριάδες άστρα των 100 δισεκατομμυρίων γαλαξιών του Σύμπαντος, αλλά κι εμείς οι ίδιοι.

Σήμερα λοιπόν, 2.500 χρόνια από τότε που οι προσωκρατικοί Ίωνες φιλόσοφοι πρώτοι προσπάθησαν να εξηγήσουν «αυτόν τον κόσμο το μικρό τον μέγα» με ορθολογικό τρόπο, απαλλαγμένο από θρησκευτικές δοξασίες και την αναγωγή σε υπερφυσικά φαινόμενα, ένα σχεδόν αιώνα μετά τη μεγάλη επιστημονική επανάσταση του 20^ου αιώνα που βασίστηκε στην Κβαντική Μηχανική και στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, τους θεμέλιους λίθους της σύγχρονης φυσικής, αλλά και 15 χρόνια μετά την επιβεβαίωση της επιταχυνόμενης διαστολής του Σύμπαντος, μια σειρά από κορυφαία κοσμολογικά ερωτήματα εξακολουθούν να παραμένουν αναπάντητα.

 

Για να περιγράψουμε όσο είναι δυνατό την εξέλιξη των επαναστατικών ιδεών που οδήγησαν την επιστημονική κοινότητα να παραδέχεται σήμερα ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιταχύνεται, θα χρειαστεί να ανατρέξουμε περίπου 100 χρόνια πριν, όταν η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας δεν είχε διατυπωθεί ακόμα, σε μια εποχή όπου ήταν κοινή πεποίθηση ότι το Σύμπαν είναι σταθερό, αιώνιο και αμετάβλητο. Σύμφωνα με το κοσμοείδωλο εκείνης της εποχής, το Σύμπαν αποτελούνταν αποκλειστικά από τον Γαλαξία μας, ένα απομονωμένο δηλαδή σμάρι άστρων περιβαλλόμενο από το απέραντο κενό του διαστήματος. Μέσα σ’ αυτό το γενικότερο κλίμα απόρριψης μιας κοσμολογικής εξέλιξης, κι αυτός ακόμη ο Αϊνστάιν, που διατύπωσε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, ήταν αδύνατο να μείνει ανεπηρέαστος. Πιστεύοντας και ο ίδιος ακράδαντα σε ένα στατικό Σύμπαν και συνειδητοποιώντας ότι η επίλυση των εξισώσεων της Γενικής Σχετικότητας αναδεικνύει και δυναμικές λύσεις, με άλλα λόγια επιτρέπει την ύπαρξη είτε διαστελλόμενων είτε συστελλόμενων συμπάντων, ο Αϊνστάιν προσπάθησε «τεχνητά» να τις «ακυρώσει» εισάγοντας στις εξισώσεις του, κάπως αυθαίρετα ίσως, έναν ακόμη όρο, γνωστό σήμερα ως κοσμολογική σταθερά.

 

Η κοσμολογική σταθερά αντιπροσώπευε μια μορφή ενέργειας διάχυτης σε όλο το χώρο, η οποία είχε την παράξενη ιδιότητα να αντιστέκεται στη περαιτέρω συστολή του Σύμπαντος ακριβώς κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να οδηγεί σε ένα στατικό Σύμπαν. Σιγά-σιγά όμως η εικόνα των επιστημόνων για το Σύμπαν άρχισε να αλλάζει. Ήδη στα 1922 και 1924, ο Ρώσος μαθηματικός Alexander Friedmann (1888-1925) δημοσίευσε ορισμένες λύσεις των εξισώσεων της Γενικής Σχετικότητας, οι οποίες αντιστοιχούσαν σε μη στατικά Σύμπαντα. Ούτε όμως ο Αϊνστάιν ούτε κανένας άλλος ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το επιστημονικό έργο του Friedmann, ο οποίος πέθανε ένα χρόνο αργότερα από τύφο, μην έχοντας τη δυνατότητα να υποστηρίξει και να κάνει ευρύτερα γνωστές τις απόψεις του. Ανεξάρτητα από τον Friedmann, ένας Βέλγος αστρονόμος και ιερέας ο Georges Lemaitre (1894-1966) κατέληξε το 1927 στο ίδιο ακριβώς συμπέρασμα, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα προχώρησε ακόμη περισσότερο, προτείνοντας ότι το Σύμπαν προήλθε από ένα υπέρπυκνο και υπέρθερμο «αρχέγονο άτομο» ενέργειας.

 

Οι πρώτες ισχυρές παρατηρησιακές ενδείξεις ότι «υπάρχουν πολλά περισσότερα εκεί έξω απ’ όσα ονειρεύονταν» ως τότε οι επιστήμονες δεν άργησαν να έρθουν, αρχικά μέσα από τις μελέτες του αστρονόμου Vesto Slipher (1875-1969) και άλλων. Κορυφώθηκαν όμως κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 με τις πρωτοποριακές παρατηρήσεις του Αμερικανού αστρονόμου Edwin Hubble (1889-1953). Χρησιμοποιώντας το νέο τηλεσκόπιο Hooker στο Αστεροσκοπείο του όρους Wilson, ο Hubble συνειδητοποίησε αρχικά ότι οι αμυδροί «νεφελοειδείς» που είχαν εντοπιστεί από λιγότερο ισχυρά τηλεσκόπια της εποχής του ήταν στην πραγματικότητα άλλοι γαλαξίες σαν τον δικό μας. Η «απομάκρυνση» του ανθρώπου από το κέντρο του κόσμου που είχε ξεκινήσει με την απόρριψη αρχικά του γεωκεντρικού και αργότερα του ηλιοκεντρικού συστήματος συνεχίστηκε έτσι και με τον Hubble, ο οποίος απέδειξε ότι όχι μόνο ο Ήλιος μας αλλά ούτε κι ο Γαλαξίας μας κατείχε κάποια ξεχωριστή θέση στο Σύμπαν. Λίγο αργότερα, διαπιστώνοντας ότι οι γαλαξίες αυτοί απομακρύνονταν από εμάς με ταχύτητες ανάλογες της απόστασής τους, ο Hubble ανακάλυψε και την διαστολή του Σύμπαντος. Το αναμφισβήτητο αυτό γεγονός υποχρέωσε τον Αϊνστάιν να αποσύρει από τις εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας την κοσμολογική σταθερά, παραδεχόμενος ότι η εισαγωγή της ήταν «η μεγαλύτερη γκάφα της ζωής» του.

 

Έκτοτε, και για αρκετά χρόνια, η πιθανότητα ύπαρξης μιας τέτοιας βαρυτικά απωστικής ενέργειας παρέμενε ως ένα ακόμα ενδιαφέρον παράδοξο, αν και όπως έγραφε πριν από σχεδόν 40 χρόνια ο μεγάλος Αμερικανο-Ρώσος κοσμολόγος George Gamow (1904-1968) στην αυτοβιογραφία του: «Η γκάφα αυτή, την οποία εν τέλει ο ίδιος ο Αϊνστάιν απέρριψε, χρησιμοποιείται μερικές φορές, ακόμα και σήμερα, από τους κοσμολόγους και η κοσμολογική σταθερά ανασηκώνει το απειλητικό της κεφάλι ξανά και ξανά και ξανά». Απ’ ό,τι φαίνεται είχε δίκιο γιατί η κοσμολογική σταθερά «ήρθε τελικά για να μείνει». Και δεν αποκλείεται να αποδειχθεί ότι ίσως η «μεγαλύτερη γκάφα της ζωής» του Αϊνστάιν δεν ήταν τόσο η εισαγωγή της κοσμολογικής σταθεράς στις εξισώσεις της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας όσο αυτή ακριβώς η απόρριψή της. Γιατί οι επιστήμονες σήμερα υιοθετούν την άποψη ότι η επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος θα πρέπει να οφείλεται σε κάποιον φυσικό μηχανισμό ανάλογο ίσως της κοσμολογικής σταθεράς.

 

Η τυχαία ανακάλυψη το 1965 από τους Arno Penzias (1933- ) και Robert Wilson (1936- ) της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου, του θερμικού αυτού υπολείμματος του υπέρθερμου παρελθόντος του αρχέγονου Σύμπαντος, αποτέλεσε το δεύτερο, μετά τη διαστολή του Σύμπαντος, θεμελιώδες παρατηρησιακό δεδομένο πάνω στο οποίο στηρίζεται η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης. Το τρίτο αφορά στην επονομαζόμενη εποχή της πυρηνοσύνθεσης και στις μετρήσιμες περιεκτικότητες του νεαρού Σύμπαντος σε υδρογόνο, ήλιο και λίθιο, οι οποίες ταιριάζουν απόλυτα με αυτές που προβλέπει η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης. Οι τρεις αυτές θεμελιώδεις παρατηρήσεις σε συνδυασμό με τις μελέτες, μεταξύ άλλων, των Friedmann, Lemaitre και Gamow οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι εάν γυρίσουμε την κοσμική ταινία της εξέλιξης του Σύμπαντος προς τα πίσω, όταν οι γαλαξίες του Σύμπαντος βρίσκονταν πλησιέστερα ο ένας με τον άλλον, όταν το ίδιο το Σύμπαν γινόταν ολοένα και νεότερο, ολοένα και θερμότερο, θα φτάσουμε σε ένα «σημείο» όπου η πυκνότητα και η θερμοκρασία του γίνονται άπειρες, όπου ο χώρος και ο χρόνος παύουν να έχουν νόημα. Πρόκειται για τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης, που πριν από 13,82 δισεκατομμύρια χρόνια δημιούργησε τον ίδιο το χώρο και το χρόνο, καθώς και όλη την ύλη και την ενέργεια που εμπεριέχει. Από τη στιγμή αυτή και μετά, το Σύμπαν συνέχισε να διαστέλλεται με επιβραδυνόμενο ρυθμό εξαιτίας της βαρύτητας που τείνει να φρενάρει την επέκτασή του, ενώ η θερμοκρασία του συνεχώς μειώνονταν.

 

Με εξαίρεση τα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου μετά τη δημιουργία του, η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια την μετέπειτα εξέλιξή του. Αντιμετωπίζει εντούτοις ορισμένα θεμελιώδη προβλήματα, τα οποία εικάζεται ότι αίρονται στο πλαίσιο της θεωρίας του Πληθωριστικού Σύμπαντος, η αρχική μορφή της οποίας αποδίδεται συνήθως σε δημοσίευση του αμερικανού φυσικού Alan Guth (1947- ) το 1981, αν και λίγους μήνες νωρίτερα ο Έλληνας αστροφυσικός Δημοσθένης Καζάνας (1950- ) είχε κινηθεί στα ίδια περίπου πλαίσια σε μελέτη του που είχε δημοσιευθεί το 1980. Σύμφωνα με τη θεωρία του Πληθωρισμού, για ένα απειροελάχιστο χρονικό διάστημα το πολύ νεαρό Σύμπαν διογκώθηκε με εκρηκτικό τρόπο, εξαιτίας μιας άγνωστης μορφής ενέργειας που προκάλεσε ένα είδος κοσμικής βαρυτικής απώθησης και οδήγησε σε μια εκθετικά επιταχυνόμενη διαστολή. Εάν λοιπόν εξαιρέσουμε αυτήν τη πρώτη, απειροελάχιστη χρονικά αλλά ακραία εκθετική διαστολή του εμβρυακού Σύμπαντος, οι αστρονομικές παρατηρήσεις των τελευταίων 15 ετών μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το Σύμπαν εισήλθε σε μια δεύτερη, αλλά πιο ομαλή περίοδο επιταχυνόμενης διαστολής, που οφείλεται στην σκοτεινή ενέργεια ή, για να είμαστε πιο ωμοί, που δεν γνωρίζουμε ακόμη τι την προκαλεί. Μια πιθανή εξήγηση είναι ένας φυσικός μηχανισμός, αντίστοιχος με την κοσμολογική σταθερά του Αϊνστάιν.

 

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι κάτι αντίστοιχο με την κοσμολογική σταθερά του Αϊνστάιν προβλέπεται και από την κβαντική φυσική, τη φυσική του ελάχιστου. Ο κενός χώρος, λέει η κβαντική φυσική, δεν είναι στην πραγματικότητα καθόλου κενός αλλά αντίθετα είναι γεμάτος με μια «θάλασσα» εικονικών στοιχειωδών σωματιδίων που δημιουργούνται ξαφνικά και εξαϋλώνονται τόσο αστραπιαία που η απευθείας ανίχνευσή τους είναι αδύνατη. Το γεγονός αυτό προσδίδει στον κενό χώρο μια ενεργειακή πυκνότητα, μιας μορφής ενέργεια, αντίστοιχη κατά κάποιο τρόπο με την κοσμολογική σταθερά του Αϊνστάιν. Μια παράξενη ενέργεια με αρνητική πίεση, που της προσδίδει βαρυτικά απωστικές ιδιότητες.

 

Όταν όμως οι επιστήμονες προσπάθησαν να υπολογίσουν αυτή την ενέργεια του κενού βασισμένοι στις γνώσεις τους της κβαντικής φυσικής βρέθηκαν μπροστά σε ένα ακόμα παράδοξο αφού η τιμή στην οποία κατέληξαν ήταν 10¹²⁰ (10 στην 120^η δύναμη) φορές μεγαλύτερη από αυτήν που απαιτείται για να εξηγήσει την κοσμική επιτάχυνση. Ένας ασύλληπτα ακραίος αριθμός, ακόμα και για τα κοσμολογικά δεδομένα, αφού για παράδειγμα από τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης μέχρι σήμερα έχει περάσει ένας αριθμός της τάξης των 10¹⁷ (δέκα στην 17^η δύναμη) «μόλις» δευτερολέπτων. Για να το πούμε διαφορετικά, αν και η κβαντική μηχανική μας προσφέρει με απόλυτα φυσικό τρόπο έναν υποψήφιο για τη σκοτεινή ενέργεια, ο υποψήφιος αυτός είναι 120 τάξεις μεγέθους μεγαλύτερος από αυτόν που θέλουμε. Και για να γίνουν τα πράγματα ακόμη πιο δυσνόητα, η κοσμική επιτάχυνση του Σύμπαντος, η στιγμή δηλαδή που η κοσμολογική σταθερά, ή οτιδήποτε άλλο είναι αυτή η σκοτεινή ενέργεια, υπερίσχυσε της βαρυτικής αλληλεπίδρασης, φαίνεται να ξεκίνησε πριν από περίπου 6,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Γιατί όμως τότε και όχι νωρίτερα ή αργότερα; Η βαθύτερη αιτία γι’ αυτό παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη.

 

Άλλοι επιστήμονες πάλι, υιοθετούν την άποψη ότι η σκοτεινή ενέργεια είναι κάποιο νέο είδος δυναμικού ενεργειακού πεδίου, διάχυτου σε όλο το χώρο, που ονομάστηκε πεμπτουσία, η οποία σε αντίθεση με τη κοσμολογική σταθερά μεταβάλλεται στο χώρο και στο χρόνο. Κάποιοι άλλοι, τέλος, που αποτελούν και τη μειοψηφία, υποστηρίζουν ότι η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν κάπου καταρρέει και απαιτείται μια νέα θεωρία βαρύτητας.

 

Όπως και νάχει το πράγμα, η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, ένα από τα κορυφαία επιστημονικά επιτεύγματα της ανθρώπινης νόησης και ο ακρογωνιαίος λίθος της σύγχρονης επιστήμης, έδωσε, μαζί με τη Κβαντική Φυσική, το έναυσμα για τη μεγάλη επανάσταση που σημειώθηκε στην εξέλιξη των ιδεών στις φυσικές επιστήμες, ο απόηχος της οποίας ακούγεται μέχρι σήμερα. Κι όμως, εξακολουθούμε ακόμα να αγνοούμε πολλά. Ποιος, για παράδειγμα, είναι ο βαθύτερος φυσικός μηχανισμός που προκάλεσε την εποχή του κοσμολογικού πληθωρισμού; Σχετίζεται η εκθετικά επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος στη διάρκεια της πληθωριστικής εποχής με την επιταχυνόμενη διαστολή που προκαλεί η παρουσία της σκοτεινής ενέργειας; Ποια είναι η φύση της σκοτεινής ενέργειας; Παραμένει η πυκνότητά της σταθερή στο χρόνο ή μεταβάλλεται;

 

Για να βρεθούν οι απαντήσεις σ’ αυτά και σ’ άλλα θεμελιώδη κοσμολογικά ερωτήματα, για να καταφέρουμε, με άλλα λόγια, να αποκαλύψουμε την πολύ καλά κρυμμένη ρότα που οδηγεί στην Ιθάκη της κοσμολογικής γνώσης, θα χρειαστεί μια νέα επιστημονική επανάσταση η οποία θα ξεκινά από εκεί που μας άφησε ο Αϊνστάιν. Το ερευνητικό πρόγραμμα της NASA «Πέρα από τον Αϊνστάιν» (Beyond Einstein) σχεδιάστηκε με σκοπό να βοηθήσει τους επιστήμονες να κάνουν τα πρώτα τους βήματα σ’ αυτό το δύσβατο μονοπάτι, προτείνοντας μεταξύ άλλων την υλοποίηση συγκεκριμένων ερευνητικών προγραμμάτων και διαστημικών αποστολών, σχεδιασμένων να διερευνήσουν αυτά ακριβώς τα ερωτήματα. Ένα από τα τέσσερα ερευνητικά προγράμματα που θα διερευνήσουν το δεδομένο θέμα είναι κι αυτό που ξεκίνησε στις αρχές του μήνα στη Χιλή. Ένα δεύτερο 

 

Η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ δήλωσε πρόσφατα ότι η αποκρυπτογράφηση της φύσης της σκοτεινής ενέργειας είναι ίσως το πιο σημαντικό από τα αναπάντητα ακόμη ερωτήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη Αστροφυσική. Και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι μέσα από τις προσπάθειες των επιστημόνων να το απαντήσουν, οι γνώσεις μας για τον χώρο, τον χρόνο και την ύλη, αλλά και γι’ αυτήν ακόμη την μελλοντική εξέλιξη του ίδιου του Σύμπαντος, θα διευρυνθούν εντυπωσιακά. Πόσο λάθος είχαν τελικά όλοι εκείνοι οι επιστήμονες, οι φιλόσοφοι και οι λόγιοι που στα τελευταία 300 και συναρπαστικότερα χρόνια της εξέλιξης των ιδεών στις φυσικές επιστήμες αποφαίνονταν κατά καιρούς ότι «το τέλος της φυσικής» πλησίαζε και ότι σύντομα θα αποκαλύπταμε τους φυσικούς νόμους που διέπουν τη λειτουργία του Σύμπαντος σε όλο τους το μεγαλείο! Κι όμως κάθε φορά μια νέα επιστημονική επανάσταση τους διέψευδε, ανοίγοντας καινούριους ορίζοντες προς διερεύνηση. Η στιγμή για την επόμενη επανάσταση ίσως να πλησιάζει. Και ίσως σε τελική ανάλυση να είχε απόλυτο δίκιο ο μεγάλος προσωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος, που κι αυτόν τον είχαν χαρακτηρίσει «σκοτεινό», όταν έλεγε ότι «η φύσις κρύπτεσθαι φιλεί».