ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ - Δύσκολος (153-188)

ΚΝΗΜΩΝ

εἶτ᾽ οὐ μακάριος ἦν ὁ Περσεὺς κατὰ δύο
τρόπους ἐκεῖνος, ὅτι πετηνὸς ἐγένετο
155 κοὐδενὶ συνήντα τῶν βαδιζόντων χαμαί,
εἶθ᾽ ὅτι τοιοῦτο κτῆμ᾽ ἐκέκτηθ᾽ ᾧ λίθους
ἅπαντας ἐπόει τοὺς ἐνοχλοῦντας; ὅπερ ἐμοὶ
νυνὶ γένοιτ᾽· οὐδὲν γὰρ ἀφθονώτερον
λιθίνων γένοιτ᾽ ‹ἂν› ἀνδριάντων πανταχοῦ.
160 νῦν δ᾽ οὐ βιωτόν ἐστι, μὰ τὸν Ἀσκληπιόν.
λαλοῦσ᾽ ἐπεμβαίνοντες εἰς τὸ χωρίον
ἤδη· παρ᾽ αὐτὴν τὴν ὁδὸν γάρ, νὴ Δία,
εἴωθα διατρίβειν· ὃς οὐδ᾽ ἐργάζομαι
τοῦτο τὸ μέρος ‹τοῦ› χωρίου, πέφευγα δὲ
165 διὰ τοὺς παριόντας. ἀλλ᾽ ἐπὶ τοὺς λόφους ἄνω
ἤδη διώκουσ᾽. ὢ πολυπληθείας ὄχλου.
οἴμοι, πάλιν τις οὑτοσὶ πρὸς ταῖς θύραις
ἕστηκεν ἡμῶν. ΣΩ. ἆρα τυπτήσει γέ με;
ΚΝ. ἐρημίας οὐκ ἔστιν οὐδαμοῦ τυχεῖν,
170 οὐδ᾽ ἂν ἀπάγξασθαί τις ἐπιθυμῶν τύχῃ.
ΣΩ. ἐμοὶ χαλεπαίνει; περιμένω, πάτερ, τινὰ
ἐνταῦθα· συνεθέμην γάρ. (ΚΝ.) οὐκ ἐγὼ ᾽λεγον;
τουτὶ στοὰν νενομίκατ᾽ ἢ τὸ τοῦ Λεώ;
πρὸς τὰς ἐμὰς θύρας, ἐὰν ἰδεῖν τινα
175 βούλησθε, συντάττεσθ᾽ ἀπαντᾶν· παντελῶς,
καὶ θῶκον οἰκοδομήσατ᾽, ἂν ἔχητε νοῦν,
μᾶλλον δὲ καὶ συνέδριον. ὢ τάλας ἐγώ,
ἐπηρεασμὸς τὸ κακὸν εἶναί μοι δοκεῖ.
ΣΩ. οὐ τοῦ τυχόντος, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, πόνου
180 τουτὶ τὸ πρᾶγμά ‹γ᾽› ἀλλὰ συντονωτέρου.
πρόδηλόν ἐστιν. ἆρ᾽ ἐγὼ πορεύσομαι
ἐπὶ τὸν Γέταν τὸν τοῦ πατρός; νὴ τοὺς θεοὺς
ἔγωγ᾽· ἔχει ‹τι› διάπυρον καὶ πραγμάτων
ἔμπειρός ἐστιν παντοδαπῶν· τὸ δύσκολον
185 τὸ τοῦδ᾽ ἐκεῖνος ‹πᾶν› ἀπώσετ᾽, οἶδ᾽ ἐγώ.
τὸ μὲν χρόνον γὰρ ἐμποεῖν τῷ πράγματι
ἀποδοκιμάζω. πόλλ᾽ ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ
γένοιτ᾽ ἄν. ἀλλὰ τὴν θύραν πέπληχέ τις.

***

ΚΝΗΜΩΝΑΣ
Μακάριος ήταν ο ήρωας ο Περσέας·
δυο χάρες είχε· πρώτα είχε φτερούγες,
κι ένας πεζός μπροστά του δε βρισκόταν·
ένα εργαλείο κατόπιν, που όλους, μα όλους
που στο ρουθούνι του ᾽μπαιναν, αμέσως
τους έκανε λιθάρια. Βρε και να ᾽χα
τέτοιο αγαθό κι εγώ! Αφθονότερο άλλο
πράμα δε θα ᾽χε ο κόσμος από πέτρες
με ανθρώπινη μορφή. Ανυπόφορη είναι,
160 μά τον Ασκληπιό, η ζωή αυτή τώρα.
Το χτήμα σού πατούνε… σου μιλούνε…
Και μήπως συνηθίζω εκεί στην άκρη
να κάθομαι του δρόμου; Μωρέ αφήνω
του χωραφιού μου αυτό το μέρος χέρσο,
για να μη βλέπω τους διαβάτες. Κι όμως
με κυνηγούν και πάνω εκεί στους λόφους.
Τί χλαλοή, τί κόσμος! Συφορά μου!
Παρατηρεί το Σώστρατο.
Ποιός είναι πάλι αυτός μπρος στη δικιά μου
την πόρτα;
Πηγαίνει κατ᾽ αυτόν απειλητικός.
ΣΩΣ. (μέσα του) Τί θα κάμει; Θα με δείρει;
ΚΝΗ. Δε βρίσκεις θέση απόμερη ούτε αν σου ᾽ρθει
170 πόθος να κρεμαστείς. ΣΩΣ. (μέσα του) Μ᾽ εμένα τα ᾽χει.
Στον Κνήμωνα.
Παππούλη, κάποιον περιμένω εδώ·
έχουμε ορίσει αυτή τη θέση. ΚΝΗ. Ορίστε!
Δεν το ᾽λεγα, Κι αυτή, μωρέ τη θέση
—τί;— για στοά την πήρατε ή για χώρο
δημόσιο; Το λοιπόν, αν σας αρέσει
στην πόρτα μου μπροστά να δείτε κάποιον,
οργανώστε τα πάντα στην εντέλεια
και στήστε βήμα επίσημο ή ακόμα
κι αίθουσα για συνέδριο· έτσι κάνουν
οι μυαλωμένοι ανθρώποι! — Συφορά μου!
Να σκας τον άλλον· νά η αρρώστια που έχουν.
Μπαίνει στο σπίτι του.
ΣΩΣ. (μόνος) Εδώ έχουμε δουλειά που θα στοιχίσει
180 κόπο βαρύ κι ασήκωτο, νομίζω·
δεν είναι παίξε γέλασε· το βλέπω.
Καλύτερα να πάω να βρω το Γέτα,
το δούλο του πατέρα μου, ναι, αλήθεια.
Σπίθα είν᾽ αυτός, έχει μυαλό που κόβει
κι έχει πολλά περάσει στη ζωή του·
εκείνος θα δαμάσει αυτού του γέρου
τη δυστροπία· το ξέρω, το πιστεύω.
Ωστόσο αναβολή στο ζήτημά μου
δε δέχομαι· πολλά μπορούν να γίνουν
και σε μια μέρα. — Κάποιος όμως βγαίνει.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Η συνάντηση της αρχαίας Ελληνικής με άλλες γλώσσες

9.6 Κινδυνεύει σήμερα να χαθεί η Ελληνική γλώσσα από τη συνάντησή της με την αγγλική;

Καθώς συζητούμε το ζήτημα της γλωσσικής επαφής και των συνεπειών της, αξίζει να ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση για να μιλήσουμε για ένα θέμα που απασχολεί πολλούς σήμερα: το ενδεχόμενο να «χαλάσει» ή και να χαθεί η νέα ελληνική ως αποτέλεσμα της συνάντησής της με την ισχυρή διεθνή γλώσσα επικοινωνίας, που είναι σήμερα η αγγλική. Το πρώτο ενδεχόμενο, να «χαλάσει», το έχουμε ήδη συζητήσει και απαντήσει. Τα δάνεια δεν «χαλούν» τη γλώσσα. Μένει το δεύτερο: ο κίνδυνος να «χαθεί». 

Όσα είπαμε ως τώρα δείχνουν ότι τέτοιος κίνδυνος δεν υπάρχει. Δεν παρατηρείται το φαινόμενο της μετακίνησης ομιλητών της νέας ελληνικής, στην Ελλάδα, προς την αγγλική. Μόνο αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για κίνδυνο. Μια γλώσσα που γράφεται, που διδάσκεται στα σχολεία, που έχει δικό της κράτος, δική της λογοτεχνία, δεν κινδυνεύει να χάσει τους ομιλητές της. Οι γλώσσες που χάθηκαν στο παρελθόν, που έχασαν δηλαδή τους ομιλητές τους, οι οποίοι μετακινήθηκαν σε μια άλλη ισχυρή γλώσσα, αλλά και αυτές που κινδυνεύουν σήμερα ήταν (και είναι) γλώσσες με λίγους ομιλητές, χωρίς «μηχανισμούς» να τις στηρίζουν: σχολεία, λεξικά, γραμματικές, κράτος.

Και πριν κλείσουμε την παρένθεση αυτή, θα πρέπει να τονίσουμε τη σημασία που έχει η ύπαρξη μιας διεθνούς γλώσσας επικοινωνίας για τις πολιτισμικές επαφές. Στην αρχαιότητα τον ρόλο αυτό τον έπαιξε η ελληνική, και πιο παλιά μια άλλη μεγάλη γλώσσα της αρχαιότητας: η αραμαϊκή, η γλώσσα που μιλούσε ο Χριστός. Η αραμαϊκή ήταν μια διεθνής γλώσσα επικοινωνίας που ένωνε πολλούς αλλόγλωσσους πληθυσμούς (από την Περσία ως την Ινδία). Αργότερα θα παίξει τον ρόλο αυτό η λατινική γλώσσα και στα νεότερα χρόνια η γαλλική, ώσπου να πάρει τη σκυτάλη η αγγλική.

Τα πιο ειλικρινή σου λόγια, λέγονται πράξεις

Ο Χοσέ Μαρτί (Κουβανός ποιητής και συγγραφέας) υποστήριζε ότι, «ο καλύτερος τρόπος να πεις κάτι, είναι να το κάνεις». Με άλλα λόγια «μην μένεις στην θεωρία (στα λόγια), αλλά πράξε».

Είναι γεγονός, ότι στην ζωή οι πράξεις είναι αυτές που χαρακτηρίζουν έναν άνθρωπο και όχι τόσο τα λόγια. «Έπεα, πτερόεντα», έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι και δεν είχαν άδικο. Πόσες φορές έχουμε δει ανθρώπους άριστους στο λόγο, αλλά από πράξεις “μηδέν”. Το να πεις όμορφα λόγια, ειδικά αν είσαι ερωτευμένος, είναι το πιο εύκολο. Όταν έρθει η ώρα να γίνουν πράξη, υπάρχει ένα μικρό(;) θέμα.

Η συνέπεια λόγων και πράξεων είναι μεγάλο πράγμα και δύσκολα πλέον συναντάται σε όλους τους τομείς, όχι μόνο των σχέσεων. Αλλά ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με ερωτικές σχέσεις, τα πράγματα δυσκολεύουν. Αυτό γίνεται διότι για να μετουσιωθούν τα λόγια σε πράξεις απαιτείται να μπουν στην άκρη άλλα πράγματα, όπως ο εγωισμός ή ακόμη και ο φόβος (δισταγμός).

Πόσες φορές δεν έχουμε δει σχέσεις να μην προχωρούν σε κάτι πιο ουσιαστικό γιατί ο ένας από τους δύο φοβάται (διστάζει) ή δεν θέλει να “ρίξει” τον εγωισμό του. Στο βωμό αυτού του δισταγμού ή εγωισμού έχουν θυσιαστεί αγάπες, σχέσεις, επανασυνδέσεις κτλ.

Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι τα λόγια, όσο ωραία και αν είναι, χωρίς πράξεις είναι ελλιπή. Η σοβαρότητα ενός ανθρώπου φαίνεται από τις πράξεις του. Σε αντίθετη περίπτωση, είσαι απλά ένας άξιος χειριστής του λόγου και τίποτε άλλο.

Μπορεί στην αρχή να κερδίσεις τις εντυπώσεις αλλά μετά θα φτάσεις στο σημείο να μην σε παίρνει κανείς στα σοβαρά και να μην σου δίνουν αξία. Η πράξη είναι αυτή που δίνει αξία στα λεγόμενα σου. Αυτό ισχύει σε όλους τους τομείς από τον επαγγελματικό ως τον ερωτικό.

Είμαστε μια κοινωνία που αναζητά το εύκολο σε όλα, από το κέρδος μέχρι τις σχέσεις “fast food”. Είναι σημαντικό λοιπόν, όταν βρούμε τον άνθρωπο που μας εκφράζει, να μην μείνουμε μόνο στα λόγια. Τολμήστε, εκφραστείτε, “τσαλαπατήστε” τον εγωισμό σας, προκειμένου να δείξετε πόσο σημαντικός/η είναι για εσάς.

Μην μείνετε μόνο στα λόγια γιατί έτσι μπορεί να χάσετε κάτι πολύτιμο που ενδεχομένως να μην ξανασυναντήσετε ποτέ μπροστά σας. Θυμηθείτε αυτό που λένε οι αξεπέραστοι “Πυξ Λαξ” «ό,τι αξίζει πονάει και είναι δύσκολο».

Να είσαι προετοιμασμένος

Ο δρόμος έχει αγκάθια.
Αυτά που επέτρεψες να μεγαλώσουν στον κήπο σου.

Ο δίπλα θα κοιτάξει να σε φρενάρει.
Αυτό του ζήτησες όταν του επέτρεψες να σε κρίνει.

Το μυαλό σου θα βλέπει αδιέξοδα.
Έτσι στο εκπαίδευσαν να κάνει.

Να είσαι προετοιμασμένος.

Το σπόρο των προσδοκιών σου, μην τον ξεφυτεύεις συνέχεια για να δεις αν φύτρωσε.
Και να σε πατάνε, και να χωθείς βαθιά μέσα στο χώμα, και να σκοτεινιάσει γύρω σου, μην ξεχνάς ότι μόλις φυτρώσεις, θα κατευθυνθείς προς τα ουράνια.

Να είσαι προετοιμασμένος.

Οι γύρω ζουν με το σύνηθες, με το γνωστό, με το τετριμμένο.
Θέλουν την επαναληψημότητα, την ασφάλεια, τη σιγουριά.
Και αντιδρούν σε κάθε τι το νέο.

Πρώτα το χλευάζουν, μετά το πολεμούν και στο τέλος το κάνουν τμήμα της ζωής τους.

Οι καλοί άνθρωποι είναι συχνά κακοί για τον εαυτό τους

Από τις απαρχές της ανθρώπινης ύπαρξης συναντάται το καλό και το κακό, αυτό το δίπολο που διακατέχει τη ζωή και το είναι μας.

Είναι τελικά στοιχείο της φύσης μας ή είναι κάτι που προϋπάρχει αυτής; Ποιος είναι ο καλός και ποιος είναι ο κακός άνθρωπος; Μπορεί κανείς να απαντήσει με σαφήνεια; Και άντε για τον κακό πολλά έχουν ειπωθεί και άλλα τόσα έχουμε βιώσει όλοι στην καθημερινότητά μας. Με τον καλό έχει κανείς ασχοληθεί; Ποιος είναι πραγματικά αυτός ο γνωστός –άγνωστος καλός άνθρωπος;

Είναι ο χαμογελαστός άνθρωπος της διπλανής πόρτας που μιλάει χαμηλόφωνα, αυτός που πάντα μας εξυπηρετεί; Είναι η καλή σύζυγος-μητέρα που δίνει καθημερινά το είναι της για την οικογένεια της; Είναι η καλή δασκάλα που φέρεται με ευγένεια στους μαθητές της; Είναι ο καλός γείτονας που είναι stand by όταν και όποτε τον χρειαστούμε; Είναι ο καλός εργοδότης; Πόσοι άλλοι καλοί…

Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη άγνωστη πτυχή που κανείς δεν αναλογίστηκε. Οι καλοί άνθρωποι είναι καλοί για τους άλλους και όχι για τους εαυτούς τους. Αναλώνονται συναισθηματικά και ψυχικά στις επιταγές του «πρέπει» και του κοινωνικού status quo. Επωμίζονται τα άγχη, τις ενοχές και τα λάθη των άλλων αλλά δεν γεύονται ποτέ τις επιτυχίες τους. Αδυνατούν να εκφράσουν τις απόψεις, τις προθέσεις και τις επιθυμίες τους. Ποδοπατούνται και ισοπεδώνονται αλλά υπομένουν. Φοβούνται την κριτική και την απόρριψη γι' αυτό σιωπούν.

Τελικά η καλοσύνη έχει βιολογικές καταβολές ή καθορίζεται από τις κοινωνικές συνθήκες;

Το προσωπείο του καλού είναι γι' αυτούς μηχανισμός άμυνας , καθώς ποτέ δεν ανέπτυξαν ένα ισχυρό ΕΓΩ. Είναι μια βακτηρία για να ισορροπήσουν ανάμεσα στην απόρριψη και την αποδοχή των συνανθρώπων τους που δεν μπορούν να έχουν με άλλο τρόπο. Ακολουθούν την ομάδα σαν μάζα και φτάνουν σε σημείο να είναι δουλικοί. Διακατέχονται από συμπλέγματα κατωτερότητας και αναζητούν τη στοργή και τη θαλπωρή που ποτέ δεν βίωσαν. Η καλοσύνη παύει λοιπόν να είναι μια αυθόρμητη και πηγαία εκδήλωση ανθρωπιάς και μετατρέπεται σε βαρύ φορτίο που διακατέχει την προσωπικότητά τους. Το ΕΓΩ τους υποφέρει αλλά το ΥΠΕΡΕΓΩ δεν επιτρέπει την κατάρρευση. Παραμένουν λοιπόν δέσμιοι του ΕΓΩ και της ανασφάλειάς τους.

Ο καλός άνθρωπος, αυτό το εξιλαστήριο θύμα θα καταφέρει να επιβιώσει; Η απάντηση είναι ΝΑΙ. Η αλήθεια θα πληγώνει και θα τραυματίζει καθημερινά τον ψυχισμό του αλλά δεν θα της επιτρέπει να αναδυθεί. Το μέλλον γι’ αυτόν αδιάφορο. Ίδωμεν…

Ο μόνος φόβος που θα’θελα να νιώθεις μπροστά σε μια αλλαγή, είναι μήπως δεν μπορείς ν’αλλάξεις

Κατά τον Χέγκελ, ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας διαθέτει μια δυναμική διαλεκτική. Η πραγματικότητα είναι ουσιαστικά αντιφατική, και η ανθρώπινη συνείδηση εν μέρει μόνο μπορεί να τη συλλάβει, και αυτό σε διαδοχικές φάσεις, που εγώ ονομάζω “αφυπνίσεις”. Η πραγματικότητα δεν υπάρχει όλη μέσα σ’ έναν δεδομένο χρόνο, ούτε μπορεί κανείς να τη γνωρίσει ολόκληρη σε μια στιγμή μόνο, αλλά εξελίσσεται μέσα στο χρόνο. Κατά βάση, η γνώση και η πραγματικότητα είναι ένα και το αυτό, είναι κίνηση προς ένα τελικό σημείο, το απόλυτο, το οποίο δεν είναι απλώς το τέλος, αλλά το όλον, το ον που ολοκληρώνεται μέσω της εξέλιξής του.

Ο Χέγκελ περιγράφει τη διαλεκτική κίνηση ως μια σειρά διεργασιών οι οποίες διεξάγονται κατά ορισμένες φάσεις- ή, στιγμές διαλεκτικής- που ονομάζονται: θέση, αντίθεση και σύνθεση. Η θέση είναι κατάφαση, επιβεβαίωση κάποιου πράγματος. Η άρνηση- ή αντίθεση-, σημαίνει αντίθεση μαζί και σύγκρουση. Η διαλεκτική ώθηση οδηγεί στο όραμα του συνόλου, σε μια τρίτη στιγμή παρέμβασης ή πρόθεση λύσης της αντίφασης. Όλα αυτά καταλήγουν σε μια νέα θέση, η οποία περιλαμβάνει και συγχρόνως υπερβαίνει το αρχικό σημείο της αφετηρίας, και από κει μπορεί και πάλι ν’ αρχίσει η διαλεκτική διαδικασία.

Η διαδικασία πρέπει να τελειώνει με την πλήρη κατανόηση της πραγματικότητας και του εαυτού μας ως ολοκληρωτικής, απόλυτης γνώσης, χωρίς σύγκρουση. Στο κορυφαίο σημείο, της σύνθεσης (της ευτυχίας;), έχουν ξεπεραστεί οι αντιφάσεις, και οι στιγμές που μας επέτρεψαν να φτάσουμε ως εδώ, σ’ αυτή τη νέα φάση, τώρα πια μας αποκαλύπτονται ως αναγκαίες.

Κοιτάζουμε πίσω και συνειδητοποιούμε πως οι στιγμές εκείνες που θα θέλαμε να μην είχαμε ζήσει ποτέ, μας έκαναν να φτάσουμε στην απόλυτη ικανοποίηση που αισθανόμαστε τώρα.

Θέση: Συνάντηση με τον εαυτό μου και τους άλλους. Αγάπη.
Αντίθεση: Θάνατος, χωρισμός, απώλεια.
Σύνθεση: Ευτυχία, υπέρτατη φάση, ολοκλήρωση του ατόμου.

Οι δυσκολίες, λοιπόν, μας αποκαλύπτονται ως θετικές φάσεις στη ζωή μας, αφού αυτές είναι που μας επιτρέπουν να φτάσουμε στην ευτυχία.

Νομίζουμε συχνά ότι η σύγκρουση και η ματαίωση σηματοδοτούν την απώλεια της ευτυχίας. Το δίχως άλλο, αυτό συμβαίνει μόνο αν ταυτίζει κανείς την ευτυχία με μια παιδαριώδη στάση απέναντι στη ζωή, μια στάση που διέπεται από την επιθυμία της απέραντης ικανοποίησης, λειτουργώντας με την αρχή της ευχαρίστησης.

Οι απώλειες οδηγούν πάντα το άτομο σε συνθήκες κρίσης, όχι όμως αναγκαστικά και στην απώλεια της ευτυχίας.

Η λέξη κρίση- το λέω πάντα- είναι ένας όρος που συνδέεται αδικαιολόγητα με κάτι αρνητικό. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι “κρίση” σημαίνει, κατά βάση, “αλλαγή”, και η κοινωνία μας φοβάται την αλλαγή- προτιμά να μένει στη σιγουριά της σταθερότητας.

Το διαφορετικό το φοβόμαστε και το απορρίπτουμε.

Ασφαλώς, προχωρώ σημαίνει: “αφήνω πίσω αυτό που δεν υπάρχει πια, κι έρχομαι αντιμέτωπος με κάτι άλλο.”

Ο μόνος φόβος που θα’ θελα να νιώθεις μπροστά
σε μια αλλαγή, είναι μήπως δεν μπορείς ν’ αλλάξεις.
Να νομίζεις πως είσαι δεμένος στο παρελθόν
και να συνεχίζεις όπως παλιά, απαράλλαχτος.

Η Δύση νομίζει πως η ζωή είναι μικρή. Λένε πως από την ώρα που γεννιόμαστε, κάθε λεπτό, ερχόμαστε και λίγο πιο κοντά στον θάνατο, κι αυτό φέρνει ένταση, άγχος, αγωνία.

Όλα τα καλά, κάθε πολυτέλεια, όλα τα πλούτη χάνουν το νόημά τους, αφού δεν μπορούμε να τα πάρουμε μαζί μας.

Στη Δύση, προχωράει κανείς μόνο προς τον θάνατο.

Η Ανατολή, αντίθετα, είναι πιο χαλαρή. Πρώτον, γιατί δεν δίνει τόση σημασία στον θάνατο. Τον θεωρεί, απλώς, μια αλλαγή μορφής. Δεύτερον, μιας και δεν υπάρχει τέλος (παρά μόνο αλλαγή), μπορεί κανείς να ζει χαλαρός, έχοντας συναίσθηση του εσωτερικού του πλούτου που θα τον συνοδεύει όπου κι αν πάει- ακόμη και πέρα απ’ τη ζωή. Ο θάνατος δεν μπορεί να του τον αφαιρέσει.

Μια παροιμία των Σούφι λέει:

«Το μόνο που πραγματικά έχεις, είναι αυτό
που δεν μπορείς να χάσεις σ’ ένα ναυάγιο.»

ΕΠΙΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Επιγένεση είναι η διαδικασία μέσω της οποίας πραγματοποιείται η ανάπτυξη σαν διαφοροποίηση και διάκριση ενός αρχικά αδιαφοροποίητου συνόλου. Ο Έρικ Λίνεμπεργκ την περιγράφει ως εξής: Η ωρίμανση μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μια αλληλουχία καταστάσεων. Σε κάθε κατάσταση, ο αναπτυσσόμενος οργανισμός έχει την ικανότητα να δεχτεί ορισμένα δεδομένα προς επεξεργασία- διαλύεται και ανασυντίθεται με τέτοιο τρόπο, που εξελίσσεται σε μια νέα κατάσταση. Η νέα αυτή κατάσταση ευαισθητοποιεί τον οργανισμό σε καινούργια και διαφορετικού είδους δεδομένα, η αποδοχή των οποίων τον μετατρέπει σε ακόμα μία περαιτέρω κατάσταση, που ανοίγει το δρόμο σε διαφορετικά δεδομένα κ.ο.κ. Είναι η ιστορία της εμβρυολογικής εξέλιξης, παρατηρήσιμης στη μορφοποίηση του σώματος, όπως επίσης και σε ορισμένες πλευρές της συμπεριφοράς. Κάθε φάση της ωρίμανσης είναι ασταθής. Είναι επιρρεπής σε αλλαγή προς δεδομένες κατευθύνσεις, αλλά απαιτεί ένα έναυσμα από το περιβάλλον.

Ο ψυχολόγος Έρικ Έρικσον έχει καθορίσει τις βασικές συγκρούσεις και τους μετασχηματισμούς στην εξέλιξη της ανθρώπινης προσωπικότητας από τη βρεφική ηλικία μέχρι τα γεράματα, χρησιμοποιώντας αυτή τη θεωρία. Διατύπωσε μια επιγενετική θεωρία ανάπτυξης της προσωπικότητας. Παρατήρησε ότι υπήρχε μια γενική βάση για την εξέλιξη της προσωπικότητας και πως από αυτή αναδύονται τμήματα, “έχοντας κάθε τμήμα μια χρονική περίοδο ιδιαίτερης κυριαρχίας, μέχρι ν’ αναδυθούν όλα τα τμήματα για να σχηματίσουν το λειτουργικό σύνολο”. Περιέγραψε αυτά τα τμήματα ως γενικές φάσεις, όπου κατά τη διάρκεια κρίσιμων περιόδων της εξέλιξης εμφανίζονται ορισμένα γνωρίσματα του “εγώ”. Ο Έρικσον αισθάνθηκε ότι όλες οι φάσεις υπήρχαν σε κάποια μορφή από την αρχή, αλλά κάθε μία είχε την κρίσιμη περίοδο ανάπτυξής της μέσα από μια σειρά περιόδων αλληλοσχετιζόμενης ανάπτυξης.

Ο Αβραάμ Μάσλοου, ήταν ο πρωτοπόρος της μελέτης της ανάπτυξης στην αυτοπραγμάτωση και στο ολοκληρωμένο ανθρώπινο ον. Απομόνωσε και μελέτησε ένα είδος παρόρμησης σ’ ολόκληρη τη ζωή που φαινόταν να σπρώχνει το άτομο προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης σε ολοκληρωμένο άνθρωπο. Βρήκε ότι μέσα απ’ όλες τις φάσεις της ζωής μια ισχυρή δύναμη προωθεί τα ανθρώπινα όντα προς την ενότητα της προσωπικότητας, για να γίνουν πιο ολοκληρωμένα όντα. Συνεπαίρανε ότι:

«Ο άνθρωπος επιδεικνύει με το δικό του τρόπο μια πίεση προς όλο και μια πιο ολοκληρωμένη Ύπαρξη, όλο και μεγαλύτερη τέλεια πραγμάτωση του ανθρωπισμού του, ακριβώς με την ίδια φυσική, επιστημονική έννοια που μπορούμε να πούμε ότι μια βελανιδιά “πιέζει προς την κατεύθυνση” του να γίνει δρυς, ή ότι μια τίγρις μπορεί να παρατηρηθεί ότι “πιέζει προς” το να είναι τιγρίσια, ή ένα άλογο προς το να είναι αλογίσιο. Σε τελευταία ανάλυση ο άνθρωπος δεν έχει διαμορφωθεί μέσα στον ανθρωπισμό, ούτε έχει διδαχθεί να είναι ανθρώπινος. Ο ρόλος του περιβάλλοντος είναι τελικά να του επιτρέψει ή να τον βοηθήσει να πραγματώσει τις ανθρώπινές του δυνατότητες, και όχι τις περιβαλλοντικές δυνατότητες. Το περιβάλλον δεν του δίνει δυνατότητες και ικανότητες· τις έχει σε στοιχειώδη ή εμβρυακή μορφή, όπως ακριβώς έχει εμβρυακά χέρια και πόδια. Και η δημιουργικότητα, ο αυθορμητισμός, η ατομικότητα, η αυθεντικότητα, η φροντίδα για τους άλλους, η ικανότητα ν’ αγαπάει, η επιδίωξη της αλήθειας είναι εμβρυακές δυνατότητες που ανήκουν στο βιολογικό του είδος, ακριβώς τόσο, όσο και τα χέρια, τα πόδια, ο εγκέφαλος και τα μάτια του».

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον του Μάσλοου ήταν η εξερεύνηση και ανάπτυξη του μοναδικού, ολοκληρωμένα κατανοητού ανθρώπινου όντος. Τα αντικείμενα που επέλεξε για μελέτη ήταν γενικά ηλικιωμένοι άνθρωποι, που είχαν ήδη περάσει τις περισσότερες φάσεις της ζωής και είχαν πετύχει φανερά στη διαδικασία της ζωής ως ώριμα πρόσωπα. Μελέτησε την αυτοπραγμάτωση, κύρια, ως μια τελική φάση. Φυσικά υπάρχει θαυμασμός στην παρατήρηση και τη μελέτη προσώπων που έχουν φτάσει σε μεγάλη ηλικία έχοντας, σε μεγάλο βαθμό, κατανοήσει την υπόστασή τους. Όλοι έχουμε γνωρίσει τέτοιους ανθρώπους, άτομα που ζουν. όπως περιγράφει ο Μάσλοου, με ικανότερη αίσθηση της πραγματικότητας, μεγαλύτερη ευρύτητα αντιλήψεων, αυθορμητισμό, πιο στέρεη ταυτότητα, μεγαλύτερη αντικειμενικότητα, δημιουργικότητα, πιο δημοκρατική νοοτροπία, όπως επίσης και μεγαλύτερη ικανότητα ν’ αγαπούν.

Για μένα, το να ζει κανείς ολοκληρωμένα σε κάθε φάση είναι η πραγματική πρόκληση. Βρίσκεται στη δυνατότητα να ζούμε τη ζωή μας και να πραγματώνουμε τον εαυτό μας κάθε στιγμή, ζώντας την κάθε στιγμή και κατανοώντας την ολότητά της. Ο κόσμος έχει μια διαφορετική όψη, και γι’ αυτό ένα διαφορετικό νόημα και σκοπό σε κάθε στιγμή της ζωής. Είναι φανερό, για παράδειγμα, ότι η αγάπη που μαθαίνει κάποιος στην παιδική ηλικία είναι ριζικά διαφορετική και έχει μικρή σχέση με αυτή που βιώνει ο ώριμος άνθρωπος. Το ίδιο συμβαίνει με την εξάρτηση, την πίστη, την ηθική και την υπευθυνότητα.

Κάθε Φάση εμπεριέχει τις δικές της μοναδικές σημασίες, απαιτήσεις και δυνατότητες. Μπορούν να πραγματωθούν μόνον, αν κάθε φάση βιώνεται και κατανοείται πλήρως.

Το ζήτημα λοιπόν είναι, όχι μόνο τι σημαίνει να είσαι ένας ολοκληρωμένος ενήλικας, αλλά πιο ειδικά, τι συνιστά ένα ολοκληρωμένο παιδί, έφηβο, ενήλικα, εραστή και υπερήλικα.

Εκείνος που δεν απασχολείται με τη γέννηση, απασχολείται με τον θάνατό του

Οι Βουδιστές διδάσκουν τη ματαιότητα των προσκολλήσεων κάθε είδους και τις θεωρούν τη ρίζα κάθε δυστυχίας. Λένε ότι όσο παραμένουμε προσκολλημένοι θα ζούμε σε απελπισία. Μιλάνε για τρία είδη κατάστασης προσκόλλησης-προσκολλημένος, αδέσμευτος και μη δεσμευμένος. Λένε μια όμορφη ιστορία που αποκαλύπτει το νόημά τους. Μας ζητούν να φανταστούμε τον εαυτό μας σε μια πολύ απομονωμένη κατάσταση, όπου το μοναδικό διαθέσιμο καθαρό νερό πρέπει να μεταφερθεί από μακρινή απόσταση (μια συνηθισμένη κατάσταση σε πολλές ασιατικές πόλεις και μοναστήρια). Το νερό, λοιπόν, αντιμετωπίζεται σαν το πολυτιμότερο αγαθό. Τοποθετείται σε μεγάλο δοχείο, χρησιμοποιείται με φειδώ και διατηρείται κάτω από τα δέντρα στη σκιά, καλυμμένο προσεκτικά.

Έχοντας δουλέψει όλη μέρα σκληρά κάτω από τον καυτό ήλιο ανυπομονούμε να φτάσουμε στο δοχείο του νερού. Σηκώνουμε προσεκτικά το καπάκι, παίρνουμε την κούπα και τη βυθίζουμε μέσα στο πολύτιμο υγρό. Καθώς είμαστε έτοιμοι να πιούμε, παρατηρούμε ότι ένα μυρμήγκι μπήκε με κάποιο τρόπο στο δοχείο και βρίσκεται πάνω στην κούπα μας. Είμαστε έξαλλοι! Πώς τολμά ένα μυρμήγκι να βρίσκεται στο καταφύγιό μας, κάτω από τα δέντρα μας, μέσα στο δοχείο του νερού μας, πάνω στην κούπα μας! Αμέσως το συνθλίβουμε με το δάχτυλο.

Προσκολλημένοι.

Ή μπορεί να σταματήσουμε για μια στιγμή και να σκεφτούμε ότι είναι μια ζεστή μέρα ακόμα και για τα μυρμήγκια. Το μυρμήγκι έχει κάνει αυτό που είναι ενστικτωδώς σωστό γι’ αυτό – κατέφυγε στο μόνο δροσερό, υγρό και άνετο μέρος που θα μπορούσε να βρει. Βλέπουμε ότι το μυρμήγκι δεν βλάπτει στην πραγματικότητα το νερό μας, την κούπα ή το δοχείο μας. Μετά από βαθειά, ηθική εξέταση, πίνουμε χωρίς να το ακουμπήσουμε, ξαναβάζουμε την κούπα μέσα στο δροσερό δοχείο και το σκεπάζουμε προσεκτικά.

Αδέσμευτοι.

Ή, όταν δούμε το μυρμήγκι στην κούπα μας δεν σκεφτόμαστε, ούτε τι ανήκει στο μυρμήγκι, ούτε τι ανήκει σε μας, ούτε τι είναι ηθικό, ούτε τι είναι ανήθικο. Αντιδρούμε υπερβαίνοντας την ηθική. Το ταΐζουμε με φυσικότητα λίγη ζάχαρη!

Μη δεσμευμένοι.

Ο θάνατος μας διδάσκει πως μακροπρόθεσμα δεν μας ανήκει τίποτα. Ακόμα και αν θέλουμε να δημιουργήσουμε μόνιμες προσκολλήσεις ή κτήσεις, στην πραγματικότητα δεν μπορούμε. Τα πράγματα θα σπάσουν παρά την επιθυμία μας. Οι άνθρωποι θα φύγουν, όταν έρθει ο καιρός τους, ανεξάρτητα από το πόσο δυνατά διαμαρτυρόμαστε. Τα μυρμήγκια θα εισβάλουν στα δοχεία με το νερό μας ανεξάρτητα από τα εμπόδια που βάζουμε. Η γνώση του θανάτου μπορεί να δώσει σε κάποιον μια βαθειά αίσθηση ελευθερίας – και από την προσκόλληση στον εαυτό του, όπως επίσης σε άλλους και σε πράγματα. Όσο λιγότερο είμαστε προσκολλημένοι κάπου, τόσο λιγότερο ανησυχούμε.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ: Όρισε τώρα τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά για τον εαυτό σου

Όρισε τώρα τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά για τον εαυτό σου, που θα διατηρήσεις όταν είσαι μόνος αλλά και μαζί με άλλους ανθρώπους.

Και ως επί το πλείστον να τηρείς σιωπή ή να λες τα απολύτως αναγκαία και με λίγα λόγια. Σπανίως, μάλιστα, όταν απαιτείται να μιλήσεις, μίλα, αλλά όχι για κάτι τυχαίο, όχι για μονομαχίες ή ιπποδρομίες ή αθλητές ή φαγητά ή ποτά, θέματα που συζητούνται παντού, και κυρίως όχι για ανθρώπους ψέγοντας, επαινώντας ή συγκρίνοντας. Αν το μπορείς, οδήγησε με τα λόγια σου τα λόγια των συντρόφων σου ώστε να είναι πιο αρμόζοντα, αλλά, αν τύχει να βρεθείς μόνος ανάμεσα σε ξένους, να σωπάσεις.

Να μη γελάς πολύ ούτε για πολλά θέματα ούτε ασυγκράτητα.

Να μην ορκίζεσαι, καθόλου αν είναι δυνατόν, διαφορετικά όσο μπορείς.

Απόφευγε τα συμπόσια με ανθρώπους αδαείς. Κι αν κάποτε έρθει ο καιρός που θα χρειαστεί να το κάνεις, να εντείνεις την προσοχή σου μην τυχόν γίνεις κι εσύ αδαής. Γιατί να γνωρίζεις ότι, αν ο φίλος σου είναι βρομερός, κατ’ ανάγκη θα μολύνει και αυτόν τον οποίο συναναστρέφεται, ακόμα κι αν τύχει να είναι καθαρός.

Όσα αφορούν το σώμα να τα λαμβάνεις όσο χρειάζεται, όπως τροφές, ποτά, ενδύματα, σπίτι, υπηρέτες. Ό,τι αφορά τη δόξα ή την πολυτέλεια, να το ξεχάσεις τελείως…

Αν σου πουν ότι κάποιος σε κακολογεί, μην απολογηθείς για όσα λέει αλλά απάντησε ότι «αγνοούσε και τα άλλα μου ελαττώματα, γιατί αλλιώς δεν θα έλεγε μόνο αυτά».

Δεν είναι αναγκαίο να πολυπηγαίνεις στα θέατρα. Και, αν κάποτε είναι καιρός να το κάνεις, να δείξεις ότι υποστηρίζεις μόνο τον εαυτό σου και κανέναν άλλο, δηλαδή ότι θέλεις το αποτέλεσμα να είναι αυτό που πραγματικά είναι και να νικά μόνο ο νικητής. Κι έτσι δεν θα απογοητευτείς. Να απέχεις τελείως από το να φωνάζεις και να γελάς δυνατά εναντίον κάποιου ή να συγκινείσαι υπερβολικά. Και όταν φύγεις, να μη μιλάς πολύ για όσα έγιναν, παρά μόνο για όσα συμβάλλουν στη βελτίωσή σου- γιατί διαφορετικά ο κόσμος θα σκεφτεί ότι εντυπωσιάστηκες από το θέαμα.

Στις διαλέξεις που κάποιοι δίνουν να μην πηγαίνεις τυχαία και εύκολα και, όταν το κάνεις, να τηρείς σεμνότητα και ηρεμία και να μην ενοχλείς.

Όταν πρόκειται να συναντήσεις κάποιον, ειδικά κάποιον που θεωρείται σπουδαίος, αναρωτήσου τι θα έκανε ο Σωκράτης ή ο ‘Ζήνων στη συγκεκριμένη περίπτωση κι έτσι δεν θα δυσκολευτείς να διαχειριστείς την κατάσταση κατά τον αρμόζοντα τρόπο. Όταν επισκέπτεσαι κάποιον πολύ ισχυρό, να φαντάζεσαι ότι δεν θα τον βρεις μέσα στο σπίτι, ότι θα σε κλείσουν απ’ έξω, ότι θα σε αγνοήσει. Και αν παρ’ όλα αυτά πρέπει να πας, όταν βρεθείς εκεί, να αποδεχτείς όσα συμβαίνουν, να μην πεις ποτέ στον εαυτό σου ότι «δεν άξιζε τον κόπο». Γιατί αυτό δείχνει άνθρωπο ανόητο και με στρεβλή αντίληψη για τα εξωτερικά πράγματα.

Στις συνομιλίες απόφευγε να αναφέρεις υπερβολικά δικά σου κατορθώματα ή περιπέτειες. Μπορεί να σου είναι ευχάριστο να θυμάσαι τις περιπέτειες σου, αλλά για τους άλλους δεν είναι τόσο ευχάριστο να ακούν τι σου συνέβη.

Απόφευγε να προξενείς γέλιο, γιατί αυτή η συνήθεια είναι επικίνδυνη και εύκολα μπορείς να ολισθήσεις στη χυδαιότητα και να μειωθεί ο σεβασμός που έχουν οι άλλοι για το πρόσωπό σου. Επίσης, είναι επισφαλής και η αισχρολογία. Όταν λοιπόν συμβεί κάτι τέτοιο, αν έχεις την ευκαιρία, να επιπλήξεις εκείνον που επιδόθηκε σε αισχρολογία, διαφορετικά να δείξεις σιωπώντας και κοκκινίζοντας και με έκφραση σκυθρωπή ότι σε δυσαρέστησε ο λόγος του.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Όποιος δεν δίνει στον εαυτό του κάποια από αυτές τις πέντε άδειες, δεν είναι πρόσωπο

«Όποιος δεν δίνει στον εαυτό του κάποια από αυτές τις πέντε άδειες, δεν είναι πρόσωπο». (ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΣΑΤΙΡ)

Και αναρωτιέται κανείς… αν δεν είναι «πρόσωπο», τότε τι είναι;

Θα είναι οπωσδήποτε ένα ανθρώπινο ον, πιθανόν και άτομο, αλλά… ΟΧΙ πρόσωπο.

Γιατί, όπως είπα προηγουμένως, το να είσαι πρόσωπο είναι πολύ περισσότερα.

1. Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να είμαι αυτός που είμαι, αντί να νομίζω ότι πρέπει να περιμένω να μου ορίσει κάποιος άλλος πού θα έπρεπε να βρίσκομαι ή πώς θα έπρεπε να είμαι.
2. Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να αισθάνομαι αυτό που αισθάνομαι, αντί να νιώθω αυτό που θα ένιωθαν οι άλλοι στη θέση μου.
3. Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να σκέφτομαι αυτό που σκέφτομαι και το δικαίωμα επίσης να το λέω αν θέλω, ή να μη λέω τίποτα, αν δεν με συμφέρει.
4. Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να ρισκάρω ό,τι αποφασίζω εγώ να ρισκάρω, με τον μοναδικό όρο ότι δέχομαι να πληρώσω εγώ ο ίδιος το τίμημα αυτού του ρίσκου.
5. Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να ψάχνω αυτό που νομίζω ότι χρειάζομαι από τον κόσμο, αντί να περιμένω να μου δώσει ο άλλος την άδεια να το αποκτήσω.

Από αυτές τις πέντε βασικές άδειες εξαρτάται αν είναι κανείς πρόσωπο. Και το να είσαι πρόσωπο, είναι ο μοναδικός δρόμος για να γίνεις αυτοεξαρτώμενος.

Γιατί αυτές οι άδειες μου επιτρέπουν τελικά να είμαι πραγματικά αυτός που είμαι.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: «Οὐδεὶς ἑκὼν κακός» (Κανείς δεν κάνει το κακό με τη θέλησή του)

ΣΩΚΡΑΤΗΣ, περ. 470-399 π.Χ.

Το λογικό δεν οφείλει να κυβερνά μόνο το σώμα, αλλά και την ψυχή ολόκληρη, υποτάσσοντας τις μη ορθολογικές επιθυμίες, τις ορέξεις και τις ανάγκες, όπως για παράδειγμα το ερωτικό πάθος. Αλλά κάθε επιθυμία, ακόμη και η πιο «ζωώδης», είναι επιθυμία του καλού.

Μόνο το καλό μπορούμε να επιθυμούμε, έστω κι αν πλανιόμαστε ως προς τον ορισμό του. Αιτία του κακού δεν είναι, επομένως, η κακία αλλά η άγνοια: αυτό που ο κακός επιθυμεί είναι διαφορετικό από αυτό που κάνει. Αν είχε αληθή γνώση του καλού, όποια κι αν είναι η διαφθορά της ψυχής του, θα μετάνιωνε για τις πράξεις του.

Αποστολή του φιλοσόφου είναι να αναλάβει την παιδεία των κυβερνώντων και των πολιτών ώστε η πρακτική να εναρμονίζεται με τη θεωρία, οι πράξεις να είναι σύμφωνες με τη λογική, δηλαδή με την επιθυμία για το καλό.

Δεν βρίσκουμε πραγματική θεωρία της βούλησης στον Σωκράτη (και τον Πλάτωνα)· η θέληση δεν είναι παρά σκέψη, επιβεβαίωση μιας επιθυμίας που είναι πάντα επιθυμία του καλού.

Η ηθελημένη πράξη δεν ξεχωρίζει από τη λογική.

Με τον στωικισμό, εμφανίζεται μια αυτόνομη αντίληψη της βούλησης, εννοούμενης ως ελευθερίας βούλησης, δηλαδή ως επιλογής αδιάφορης για το καλό και το κακό.

Η Δαρβίνεια εξέλιξη άρχισε πριν από την ανάδυση της ίδιας της ζωής;

Πριν αναδυθεί η ζωή στη Γη, πολλές φυσικοχημικές διεργασίες στον πλανήτη μας ήταν πολύ χαοτικές. Μια πληθώρα μικρών ενώσεων, και πολυμερών ποικίλων μηκών, που αποτελούνται από υπομονάδες (όπως οι βάσεις που βρίσκονται σε DNA και RNA), ήταν παρούσες σε κάθε πιθανό συνδυασμό. Πριν μπορέσουν να αναδυθούν χημικές διεργασίες όμοιες με τη ζωή, το επίπεδο του χάους σε αυτά τα συστήματα πρέπει να μειώθηκε. Σε μια νέα μελέτη, φυσικοί του LMU (Ludwig-Maximilians-Universität) υπό την ηγεσία του Dieter Braun δείχνουν ότι βασικά χαρακτηριστικά απλών πολυμερών, μαζί με ορισμένες μορφές του προβιοτικού περιβάλλοντος, μπορεί να προκάλεσαν την επιλογή διεργασιών που μειώνουν την αταξία.

Σε προηγούμενες δημοσιεύσεις, η ερευνητική ομάδα του Braun εξερεύνησε πώς η χωρική τάξη θα μπορούσε να έχει αναπτυχθεί σε στενούς, γεμάτους νερό θαλάμους μέσα σε πορώδη ηφαιστειακά πετρώματα στο βάθος της θάλασσας. Οι μελέτες αυτές έδειξαν ότι, με την παρουσία θερμοκρασιακών διαφορών και ένα θερμαγωγό φαινόμενο γνωστό ως φαινόμενο Soret, σειρές RNA θα μπορούσαν τοπικά να συσσωρευθούν σε διάφορες τάξεις μεγέθους κατά ένα τρόπο που εξαρτάται από το μήκος. «Το πρόβλημα είναι ότι οι αλληλουχίες των βάσεων των μεγαλύτερων μορίων που αποκτά κάποιος είναι τελείως χαοτικές», αναφέρει ο Braun.

Τα ριβόζυμα που εξελίσσονται (ένζυμα με βάση RNA) έχουν μια πολύ συγκεκριμένη αλληλουχία βάσεων που επιτρέπει τα μόρια να διπλώνονται σε ιδιαίτερα σχήματα, ενώ η τεράστια πλειονότητα των ολιγομερών που διαμορφώθηκε στην πρώιμη Γη πιθανότατα είχε τυχαίες αλληλουχίες. «Ο ολικός αριθμός των πιθανών αλληλουχιών βάσεων, γνωστός ως “χώρος αλληλουχίας”, είναι απίστευτα μεγάλος», αναφέρει ο Patrick Kudella, πρώτος συγγραφέας της νέας μελέτης. «Αυτό καθιστά πρακτικά αδύνατη τη συναρμολόγηση των πολύπλοκων χαρακτηριστικών δομών των λειτουργικών ριβοζυμών ή παρόμοιων μορίων με μια καθαρά τυχαία διεργασία». Αυτό οδήγησε την ομάδα του LMU να υποψιαστεί ότι η επέκταση των μορίων για να διαμορφώσουν μεγαλύτερα «ολιγομερή» ήταν θέμα κάποιου είδους μηχανισμού προεπιλογής.

Μοντέλο συστήματος για πρώιμα ολιγομερή

Καθώς τον καιρό της Προέλευσης της Ζωής υπήρχαν μόνο λίγες, πολύ απλές φυσικές και χημικές διεργασίες σε σύγκριση με τους εκλεπτυσμένους μηχανισμούς αναπαραγωγής των κυττάρων, η επιλογή των αλληλουχιών πρέπει να βασίζονταν στο περιβάλλον και στις ιδιότητες των ολιγομερών. Εδώ είναι που εισέρχεται η έρευνα της ομάδας του Braun. Για την καταλυτική λειτουργία και τη σταθερότητα των ολιγομερών, είναι σημαντικό ότι διαμορφώνουν διπλές σειρές όπως η καλά πλέον γνωστή ελικοειδής δομή του DNA. Αυτή είναι μια στοιχειώδης ιδιότητα πολλών πολυμερών και επιτρέπει συμπλέγματα τμημάτων, τόσο με διπλές όσο και με μονές σειρές. Τα μονής σειράς μπορούν να αναδομηθούν με δυο διεργασίες. Η πρώτη, με τον αποκαλούμενο πολυμερισμό, στον οποίον οι σειρές συμπληρώνονται από μονές βάσεις για να διαμορφώσουν διπλές σειρές. Η άλλη διεργασία είναι με αυτό που είναι γνωστό ως απολίνωση. Σε αυτή τη διεργασία, τα μακρύτερα ολιγομερή ενώνονται μαζί. Εδώ, διαμορφώνονται και τα διπλής σειράς και τα μονής σειράς τμήματα, που επιτρέπει την περαιτέρω ανάπτυξη των ολιγομερών.

«Το πείραμά μας ξεκινά με ένα μεγάλο αριθμό από κοντές σειρές DNA και στο μοντέλο μας για πρώιμα ολιγομερή χρησιμοποιούμε μόνο δυο συμπληρωματικές βάσεις, τη αδενίνη και τη θυμίνη», λέει ο Braun. «Υποθέτουμε ότι η απολίνωση των σειρών με τυχαίες αλληλουχίες οδηγεί στο σχηματισμό μακρύτερων σειρών, των οποίων η αλληλουχία των βάσεων είναι λιγότερο χαοτική». Η ομάδα του Braun στη συνέχεια ανέλυσε τα μείγματα αλληλουχιών που παρήχθησαν σε αυτά τα πειράματα χρησιμοποιώντας μια μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε επίσης στην ανάλυση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Ο έλεγχος επιβεβαίωσε ότι η εντροπία της αλληλουχίας, δηλαδή ο βαθμός αταξίας ή τυχαιότητας μέσα στις αλληλουχίες που ανακτήθηκαν, ήταν στην πραγματικότητα μειωμένος σε αυτά τα πειράματα.

Ανάδυση της ζωής από το χάος

Οι ερευνητές μπόρεσαν επίσης να αναγνωρίσουν τις αιτίες αυτής της «αυτο-παραγόμενης» τάξης. Βρήκαν ότι η πλειονότητα των αλληλουχιών που αποκτήθηκαν χωρίστηκε σε δυο τάξεις – με συνθέσεις βάσεων είτε 70% αδενίνη και 30% θυμίνη, ή το αντίστροφο. «Με μια σημαντικά μεγαλύτερη αναλογία της μιας από τις δυο βάσεις, η σειρά δεν διπλώνει στον εαυτό της και παραμένει ως ένας εταίρος αντιδράσης για την απολίνωση», εξηγεί ο Braun. Έτσι, σχεδόν καμία σειρά με το μισό της κάθε μίας από τις βάσεις δεν διαμορφώθηκε στην αντίδραση. «Βλέπουμε επίσης πως μικρές παραμορφώσεις στη σύνθεση της δεξαμενής κοντού DNA αφήνουν διακριτά πρότυπα το μοτίβο των οποίων εξαρτάται από τη θέση, ειδικά σε μεγάλου μήκους παραγόμενες σειρές», αναφέρει ο Braun. Το αποτέλεσμα εξέπληξε τους ερευνητές, επειδή σε μια σειρά προϊόντων, των μόλις δυο διαφορετικών – με μια ιδιαίτερη αναλογία – βάσεων, υπάρχουν περιορισμένοι τρόποι για να διαφοροποιείται το ένα προϊόν από το άλλο. «Μόνο ειδικοί αλγόριθμοι μπορούν να ανιχνεύσουν τέτοιες εκπληκτικές λεπτομέρειες», λέει η Annalena Salditt, μια από τη συγγραφική ομάδα της μελέτης.

Τα πειράματα δείχνουν ότι, τα απλούστερα και πιο βασικά χαρακτηριστικά των ολιγομερών και το περιβάλλον τους μπορούν να παράσχουν την βάση για διεργασίες επιλογής. Ακόμη και σε ένα απλοποιημένο σύστημα-μοντέλο, μπορούν να εμφανιστούν ποικίλοι μηχανισμοί επιλογής, οι οποίοι έχουν επίδραση στην ανάπτυξη της σειράς σε διαφορετικές κλίμακες μήκους και είναι αποτελέσματα των διαφορετικών συνδυασμών των παραγόντων. Σύμφωνα με τον Braun, αυτοί οι μηχανισμοί επιλογής ήταν ένα προ-απαιτούμενο για τη διαμόρφωση καταλυτικά ενεργών συμπλεγμάτων όπως τα ριβόζυμα και επομένως έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάδυση της ζωής από το χάος.

Μια απάντηση στο παράδοξο του Fermi γιατί δεν υπάρχει ακόμα επαφή με εξωγήινους πολιτισμούς

Πριν δύο μήνες ερευνητές των ΗΠΑ με επικεφαλής τον Jonathan Jiang του Jet Propulsion Laboratory, προσέγγισαν διαφορετικά το σενάριο της ύπαρξης άλλων πολιτισμών στο σύμπαν, από ότι έκανε η παλιά πια εξίσωση του Drake από το 1961 ή το παράδοξο του Fermi. Η έρευνα τους αποτέλεσε μια πολύ ισχυρή αμφισβήτηση σε πολλές «παγιωμένες« αντιλήψεις ως προς το θέμα της ύπαρξης ή όχι εξωγήινων πολιτισμών, καθώς, με βάση στατιστικά στοιχεία και μοντέλα, κατέληγε σε μια σειρά από πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα, «ενημερώνοντας» την Εξίσωση του Ντρέηκ, ορίζοντας μια συγκεκριμένη «ζώνη» στον Γαλαξία όπου θεωρείται πως «ανθίζουν» πολιτισμοί, αλλά και μια χρονική περίοδο που εκτιμάται πως αποτέλεσε το «ζενίθ» του φαινομένου του γαλαξιακού πολιτισμού. Επίσης, εισάγει τον παράγοντα της αυτοκαταστροφής ως βασική παράμετρο της όλης εξίσωσης, εξηγώντας με αυτόν τον τρόπο τη «Μεγάλη Σιωπή», που παραμένει εκκωφαντική όπως μας λέει και το παράδοξο του Fermi*.

Η Εξίσωση του Ντρέηκ αποτελούσε σίγουρα μία έμπνευση για τη δεκαετία του ‘60, μα δεν λαμβάνει υπόψιν της πολλά ζητήματα: Τον χρόνο, τον χώρο, το εξελισσόμενο σύμπαν. Είναι μια σχετικά απλή έκφραση για να αξιολογήσουμε την εμφάνιση νοήμονος ζωής. Στη νέα όμως εφαρμογή προσομοίωσης σε υπολογιστή, αν και έχουμε μόνο ένα δείγμα, τη Γη, έχουμε δεδομένα για εξωπλανήτες, παρατηρήσεις άστρων και δυνατότητες υπολογισμών για να προσομοιώσουμε το σύμπαν μας και τη ζωή μέσα σε αυτό. Όπως και τη συχνότητα εμφάνισης πλανητών σαν τη Γη.

Στην έρευνα παρουσιάζονται πέντε εξισώσεις, από προηγούμενες μελέτες που μπήκαν και οι πέντε μαζί στην προσομοίωση. Η βασική υπόθεση είναι πως για να εμφανιστεί ζωή θεωρούμε ότι χρειάζονται άστρα σαν τον Ήλιο και πλανήτες σαν τη Γη. Με αυτά τα δεδομένα έχουμε περίπου 400 δισ. άστρα στον Γαλαξία (με πιθανώς κατοικήσιμους πλανήτες). Και η κατανομή τους δεν είναι ομοιόμορφη, και το έλαβαν αυτό υπόψιν τους οι ερευνητές. Όπως και την διάρκεια ζωής των άστρων με βάση τη μάζα τους. Οπότε υπολόγισαν την πιθανότητα άστρων σαν τον Ήλιο και πλανητών σαν τη Γη, εκεί όπου βρίσκονται.

Τα κύρια συμπεράσματα της έρευνας

Στον Γαλαξία μας η νοήμων ζωή φαίνεται να είναι συχνότερη περίπου 4 kpcs ή περίπου 13.000 έτη φωτός από το κέντρο του Γαλαξία και 8 Gyrs (8 δισ. χρόνια) από το Big Bang. H αυτοκαταστροφή των πολιτισμών έχει μεγάλη επίδραση στον συνολικό αριθμό των γαλαξιακών πολιτισμών- και οι περισσότεροι πολιτισμοί ενδεχομένως να είναι νεαροί. Το βασικό συμπέρασμα είναι πως ΑΝ υπάρχει νοήμων ζωή στον Γαλαξία μας, εκτός από τη δική μας, θα μπορούσε να βρεθεί 13.000 έτη φωτός από το κέντρο του Γαλαξία και 8 δισ. χρόνια από το Big Bang.

Οι παράγοντες που έλαβαν υπόψιν σχετικά με την εξίσωση περί πιθανής ζωής και πολιτισμών στον γαλαξία μας, ήταν κυρίως τρεις:

1- πιθανότητα αβιογένεσης (προέλευση ζωντανών οργανισμών από μη έμβια ύλη)

2- χρόνος εξέλιξης

3- πιθανότητα αυτοκαταστροφής.

Η αβιογένεση είναι δύσκολη υπόθεση: Αν οι συνθήκες είναι σωστές, οι θερμοκρασίες είναι σωστές, σαν τη Γη εδώ, μπορεί να εμφανιστεί ζωή; Δεν ξέρουμε, αλλά οι πιθανότητες προφανώς δεν είναι μηδενικές, αλλιώς δεν θα βρισκόμασταν εδώ. Θεωρούμε ότι η πιθανότητα είναι τυχαία, σαν να ρίχνουμε ζάρι. Στην προσομοίωση προέκυψε ότι από την αρχή του Γαλαξία, μετά από 8 δισ. χρόνια από το Big Bang, υπάρχει ένα «ζενίθ». Περίπου στα 4 δισ. χρόνια άρχιζαν να εμφανίζονται οι πρώτοι. Επίσης να πούμε πως αυτά τα 13.000 έτη φωτός από το κέντρο του Γαλαξία ισχύουν για τον δικό μας γαλαξία, πχ για την Ανδρομέδα μπορεί να είναι διαφορετικά.

Ως προς τον χρόνο εξέλιξης- ή το πότε μπορεί να εμφανιστεί η ζωή. Στις προσομοιώσεις έλαβαν υπόψιν και την πιθανότητα αυτοκαταστροφής. Όπως στην ανθρώπινη ιστορία υπήρξαν πολλοί μεγάλοι πόλεμοι και εξαφανίσεις πολιτισμών, έτσι και εδώ η πιθανότητα αυτή δεν είναι 0. Δοκίμασαν διάφορες τιμές της πιθανότητας αυτοκαταστροφής – από 0,0001, σε 0,1, 0,2 κλπ- και ήταν ένας από τους μεγάλους παράγοντες που επηρέασαν τα αποτελέσματά τους. Αργά ή γρήγορα, σε βάθος χρόνου, θα εξαφανιστούμε σαν πολιτισμός.

Η υπόθεση του Φέρμι μας λέει πού είναι οι εξωγήινοι και δεν τους βλέπουμε; Το μόνο που μπορεί να επιβεβαιώσει αυτή την υπόθεση είναι η αυτοκαταστροφή- πως μείναμε μόνο εμείς, που δεν είμαστε όμως μέσα στη «ζώνη» των 13.000 ετών φωτός και των 8 δισ. ετών φωτός από το Big Bang, όπου η πυκνότητα των πολιτισμών θα ήταν μεγαλύτερη. Ίσως και να υπήρξε διαπλανητικός πόλεμος μεταξύ αυτών που βρίσκονταν εκεί, και εμείς να ήμασταν τυχεροί που ήμασταν μακριά!

Πιθανόν λοιπόν λένε οι ερευνητές να έχουμε νεκρούς πολιτισμούς τους οποίους διαδέχονται συνεχώς νέοι. Το υπολογιστικό τους μοντέλο δείχνει απλά πως, αν η πιθανότητα καταστροφής είναι υψηλότερη από μια συγκεκριμένη τιμή, όλη η ζωή παραμένει πολύ νεαρή. Αυτό δεν είναι ούτε αισιόδοξο ούτε απαισιόδοξο. Η νοήμων ζωή μπορεί να είναι νεαρή, μα και πάλι θα υπάρχει. Θα μπορούσε να υπάρχει ακόμα ζωή εκεί έξω που περιμένει να την ανακαλύψουμε. Αν η πιθανότητα αυτοκαταστροφής δεν είναι 0, τότε διαπιστώνουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί μπορεί να είναι νεαροί. Επειδή ο τρόπος να δώσουμε απάντηση στην υπόθεση του Φέρμι είναι ένας ρυθμός αυτοκαταστροφής που δεν είναι 0, τότε με το πέρασμα επαρκούς χρόνου, οι παλαιότεροι πολιτισμοί αργά ή γρήγορα θα χάνονται, οπότε θα μένουν μόνο οι νέοι, που δεν έχουν την τεχνολογία για να φτάσουν σε εμάς.

Αν λάβουμε υπόψιν το ενδεχόμενο αυτοκαταστροφής, το συμπέρασμά τους είναι πως η πλειονότητα των νοημόνων πολιτισμών είναι είτε νεότεροι από τον δικό μας είτε περίπου της ίδιας ηλικίας. Θα μπορούσαν να υπάρχουν πολλοί, αλλά χωρίς προηγμένες τεχνολογίες.

Για την αυτοκαταστροφή των πολιτισμών έλαβαν υπόψιν και την έκρηξη μιας σουπερνόβας, που φυσικά επηρεάζει κάποια αποτελέσματα, μα δεν είναι από τους μεγάλους παράγοντες. Αν ληφθεί υπόψιν ο παράγοντας της αυτοκαταστροφής (δεν είναι μηδενικής πιθανότητας), τότε είναι δύσκολο να υπάρχουν πολιτισμοί παλαιότεροι του δικού μας.

Τέλος, πιστεύουν πως έχουμε βρει την απάντηση στην υπόθεση του Φέρμι. Υπάρχει σιωπή επειδή πολλοί πολιτισμοί δεν το κατάλαβαν αυτό και εν τέλει αυτοκαταστράφηκαν. Αυτό είναι ένα μάθημα για εμάς: Πρέπει να προσέχουμε, να μην αυτοκαταστραφούμε.
--------------------------------
*Ως παράδοξο του Φέρμι ονομάζεται το λογικό παράδοξο που αναπτύχθηκε από τον φυσικό Ενρίκο Φέρμι σχετικά με την πλήρη απουσία στοιχείων για την ύπαρξη εξωγήινων πολιτισμών, παρά το γεγονός ότι βάσει των αστρονομικών μετρήσεων υπάρχουν δισεκατομμύρια άλλοι πλανήτες μόνο στον Γαλαξία όπου βρίσκεται η Γη. Καθώς ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγάλος, θεωρητικά υπάρχει υψηλή πιθανότητα σε κάποιο ποσοστό των πλανητών αυτών να έχει αναπτυχθεί ζωή, και ακολούθως σε κάποιο μικρότερο ποσοστό να έχει εξελιχθεί σε νοήμονα πολιτισμό ο οποίος θα έχει αναπτύξει ικανότητα για διαστρικά ταξίδια, έτσι βάσει των αριθμών που εμπλέκονται η Γη θα έπρεπε ήδη να έχει δεχθεί την επίσκεψη εξωγήινων πολιτισμών. Έχουν υπάρξει πολλές προσπάθειες για την εξήγηση του παραδόξου, οι οποίες κυμαίνονται από την εκτίμηση πως οι νοήμονες εξωγήινοι πολιτισμοί είναι εξαιρετικά σπάνιοι έως την πεποίθηση πως οι τεράστιες αποστάσεις εντός του σύμπαντος αποτελούν εξαιρετικά μεγάλο εμπόδιο στις επαφές μεταξύ πολιτισμών διαφόρων πλανητών, και από το ότι δεν υπάρχουν άλλοι νοήμονες πολιτισμοί έως το ότι είναι ήδη στην Γη αλλά περνούν απαρατήρητοι.

Όμως ο Enrico Fermi, ο φυσικός που κατασκεύασε τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα, δεν δημοσίευσε ποτέ κάτι σχετικό με τους εξωγήινους πολιτισμούς.

Σε μία συζήτηση όμως πολλών φυσικών με τον Fermi στο Los Alamos το 1950. Και τότε ο Fermi αναρωτήθηκε: «μα που είναι;». Και ο Fermi, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο λόγος που δεν μας έχουν επισκεφτεί είναι επειδή ένα διαστρικό ταξίδι είναι αδύνατο, ή ακόμα κι αν αυτό είναι δυνατό, μάλλον κρίνεται πως δεν αξίζει τον κόπο ή ότι οι τεχνολογικοί πολιτισμοί δεν διαρκούν αρκετά έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο.

Τι είναι η Επιστήμη, πώς λειτουργεί και γιατί πετυχαίνει

Εάν επιλέγετε κατά βούληση τις επιστημονικές αλήθειες για να εξυπηρετήσετε πολιτιστικούς, οικονομικούς, θρησκευτικούς ή πολιτικούς σκοπούς, υπονομεύετε τα θεμέλια μίας ευνομούμενης δημοκρατίας.

Η επιστήμη διαφέρει από όλες τις άλλες μορφές ανθρώπινης αναζήτησης λόγω της ικανότητάς της να εξετάζει και να κατανοεί τη συμπεριφορά του φυσικού κόσμου με τρόπο που να μας επιτρέπει να προβλέπουμε με ακρίβεια, αν όχι να ελέγχουμε, τα αποτελέσματα των συμβάντων στον φυσικό αυτό κόσμο. Η επιστήμη βελτιώνει ιδιαίτερα την υγεία, την ευημερία και την ασφάλεια μας, οι οποίες ειναι πιο διασφαλισμένες σήμερα για περισσότερους ανθρώπους στη Γη από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία του ανθρώπου.

Η επιστημονική μέθοδος, η οποία υποστηρίζει αυτά τα επιτεύγματα, μπορεί να συνοψιστεί σε μία πρόταση, η οποία σχετίζεται με την αντικειμενικότητα:

Κάντε ό,τι χρειαστεί για να αποφύγετε να ξεγελάσετε τον εαυτό σας να πιστέψει πως κάτι είναι αλήθεια ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι, ή πως κάτι δεν είναι αλήθεια ενώ είναι.

Αυτή η προσέγγιση στη γνώση δεν εδραιώθηκε μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα, αμέσως μετά τις εφευρέσεις του μικροσκοπίου και του τηλεσκοπίου. Ο αστρονόμος Γαλιλαίος και ο φιλόσοφος Σερ Φράνσις Μπέικον συμφώνησαν στα εξής: διεξάγετε πειράματα για να εξετάσετε την υπόθεση εργασίας σας και κατανέμετε το επίπεδο εμπιστοσύνης σας κατ’ αναλογία της ισχύος των αποδείξεων σας. Από τότε, έχουμε μάθει περαιτέρω, να μην αξιώνουμε τη γνώση μίας νέας ανακάλυψης, έως ότου πολλοί ερευνητές, και τελικά η πλειοψηφία αυτών, να καταλήξει σε αποτελέσματα τα οποία να συνάδουν μεταξύ τους.

Αυτός ο κώδικας δεοντολογίας έχει σημαντικές επιπτώσεις. Δεν υπάρχει νόμος κατά της δημοσίευσης εσφαλμένων ή μεροληπτικών αποτελεσμάτων. Αλλά το τίμημα σε όποιον το κάνει είναι μεγάλο. Εάν η έρευνά σας επανεξεταστεί από συναδέλφους σας και κανείς δε μπορέσει να αναπαράγει τα ίδια, με εσάς, ευρήματα, η αξιοπιστία της μελλοντικής σας έρευνας θα τεθεί στο μικροσκόπιο. Εάν ξεκάθαρα διαπράξετε απάτη, όπως το να παραποιήσετε δεδομένα εν γνώσει σας, και οι μεταγενέστεροι ερευνητές του θέματος το ανακαλύψουν, η αποκάλυψη θα σημάνει το τέλος της καριέρας σας.

Είναι τόσο απλό.

Αυτό το αυτορρυθμιζόμενο σύστημα εντός της επιστήμης ίσως να είναι μοναδικό μεταξύ επαγγελμάτων και δεν απαιτείται το κοινό ή ο τύπος ή οι πολιτικοί για να είναι αποτελεσματικό. Όμως βλέποντας το σύστημα να λειτουργεί, μπορεί, παρ’ όλα αυτά, να σαγηνευτείτε. Παρατηρήστε απλά τη ροή των ερευνητικών εργασιών που κοσμούν τις σελίδες των επιστημονικών περιοδικών κατόπιν ομότιμης κρίσης. Αυτό το πρόσφορο έδαφος για ανακαλύψεις είναι επίσης, περιστασιακά, το πεδίο μάχης στο οποίο αποκαλύπτονται οι επιστημονικές αντιπαραθέσεις.

Η επιστήμη ανακαλύπτει αντικειμενικές αλήθειες. Αυτές δεν αποδεικνύονται από καμία εκλεγμένη αρχή ούτε από μία μεμονωμένη ερευνητική εργασία. Ο τύπος, σε μία προσπάθεια να βγάλει αποκλειστική είδηση, μπορεί να αποπροσανατολίσει την αντίληψη του κοινού ως προς τον τρόπο που λειτουργεί η επιστήμη με το να κάνει πρωτοσέλιδο μία πρόσφατα δημοσιευμένη επιστημονική εργασία ως «την αλήθεια», ίσως και διαφημίζοντας το ακαδημαϊκό υπόβαθρο των συγγραφέων. Στην πραγματικότητα, όταν η είδηση προκύψει από τις παρυφές της επιστημονικής γνώσης, η αλήθεια εξακολουθεί να μην έχει ακόμα εξακριβωθεί, και έτσι η έρευνα μπορεί να καταλήξει σε ποίκιλα αποτελέσματα, μέχρι τα πειράματα να συγκλίνουν στη μία ή στην άλλη κατεύθυνση – ή σε καμία κατεύθυνση, κάτι το οποίο συνήθως υποδηλώνει την ολοκληρωτική απουσία του φαινομένου υπό έρευνα.

Όταν μία αντικειμενική αλήθεια αποδειχτεί με τις μεθόδους αυτές, τότε δε διαψεύδεται αργότερα. Δε θα πραγματευτούμε ποτέ ξανά το ζήτημα του εάν η Γη είναι στρογγυλή, εάν ο ήλιος είναι καυτός, εάν ο άνθρωπος κι ο χιμπατζής έχουν πάνω από 98% ίδιο DNA, ούτε εάν ο αέρας που αναπνέουμε αποτελείται από 78% άζωτο.

Η εποχή της «σύγχρονης φυσικής», η οποία γεννήθηκε με την επανάσταση στις αρχές του 20ου αιώνα με έναυσμα την κβαντική φυσική και τη θεωρία της σχετικότητας, δεν απέρριψε τους νόμους κίνησης και βαρύτητας του Νεύτωνα. Αυτό που πέτυχε ήταν η περιγραφή βαθύτερων εννοιών του φυσικού κόσμου, οι οποίες έγιναν εμφανείς από ακόμα καλύτερες μεθόδους και εργαλεία αναζήτησης. Η σύγχρονη φυσική εμπεριέχει την κλασική φυσική ως μία ειδική περίπτωση αυτής της μεγαλύτερης αλήθειας. Επομένως, οι μόνες φορές που η επιστήμη δε μπορεί να διασφαλίσει τις αντικειμενικές αλήθειες είναι σε εκείνα τα χρονικά όρια της έρευνας πριν την επίτευξη ομοφωνίας, και η μόνη περίπτωση που δε θα μπορούσε, ήταν πριν τον 17ο αιώνα, όπου οι αισθήσεις μας – ανεπαρκείς και προκατειλημμένες – ήταν τα μοναδικά εργαλεία που είχαμε στη διάθεσή μας για να ενημερωθούμε για το αν κάτι είναι αληθινό ή όχι στον κόσμο μας.

Οι αντικειμενικές αλήθειες υπάρχουν εκτός της αντίληψης της πραγματικότητας, όπως η τιμή της σταθεράς π, η εξίσωση E = mc2, ο ρυθμός περιστροφής της Γης, και το γεγονός ότι το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο είναι αέρια του θερμοκηπίου. Αυτές οι δηλώσεις μπορούν να επαληθευθούν από τον καθένα, σε οποιονδήποτε τόπο και χρόνο. Είναι αληθινές, ασχέτως του αν πιστεύετε ή όχι σε αυτές.

Εντωμεταξύ, οι προσωπικές αλήθειες συνίστανται σε όσα είναι σημαντικά για εσάς, αλλά δεν έχετε πραγματικό τρόπο να πείσετε αυτούς που διαφωνούν, παρά μόνο με έντονη λογομαχία, εξαναγκασμό ή δια της βίας. Αυτές οι προσωπικές αλήθειες αποτελούν τα θεμέλια των απόψεων των περισσότερων ανθρώπων. Είναι ο Χριστός ο σωτήρας σας; Είναι ο Μωάμεθ ο τελευταίος προφήτης του Θεού στη Γη; Θα πρέπει η κυβέρνηση να στηρίξει τους φτωχούς; Είναι η Μπιγιονσέ η βασίλισσα του πολιτισμού; Κερκ ή Πικάρντ; Οι διαφορές απόψεων καθορίζουν την πολιτισμική ποικιλομορφία ενός έθνους, η οποία θα πρέπει να τιμάται και να διαφυλάσσεται σε κάθε ελεύθερη κοινωνία. Δε χρειάζεται να συμφωνείτε με τον γάμο ομοφυλόφιλων. Κανείς δε θα σας αναγκάσει ποτέ να κάνετε έναν τέτοιο γάμο. Αλλά το να δημιουργήσετε νόμο που να απαγορεύει στους συμπολίτες σας να το κάνουν, σημαίνει πως επιβάλλετε τις προσωπικές σας αλήθειες στους άλλους. Οι όποιες πολιτικές απόπειρες βασίζονται στην απαίτηση να συμμερίζονται οι άλλοι τις δικές σας προσωπικές αλήθειες χαρακτηρίζονται, σε ένα βαθμό, ως δικτατορίες.

Σημειώστε περαιτέρω, ότι στην επιστήμη, η επιτυχία δεν προκύπτει από τη συμμόρφωση. Οι επίμονες κατηγορίες πως όλοι προσπαθούμε να συμφωνήσουμε μεταξύ μας, φαντάζει γελοίο για όσους επιστήμονες επιδιώκουν πρόοδο στις καριέρες τους. Ο καλύτερος τρόπος να γίνετε διάσημοι είναι να διατυπώσετε ένα θεώρημα που έρχεται σε αντίθεση με την επικρατούσα έρευνα και το οποίο τελικά κερδίζει την ομοιομορφία των παρατηρήσεων και των πειραμάτων. Αυτό διασφαλίζει μία διαρκή υγιή διαφωνία ενώ παράλληλα η έρευνα για πρωτοποριακές ανακαλύψεις συνεχίζεται.

Το 1863, μία χρονιά όπου ο ίδιος είχε ξεκάθαρα πιο επείγοντα θέματα να ασχοληθεί, ο Αβραάμ Λίνκολν – ο πρώτος Ρεπουμπλικάνος πρόεδρος – ίδρυσε την Εθνική Ακαδημία Επιστημών, βάσει Νόμου του Κογκρέσου. Αυτό το, υψηλού κύρους, σώμα, θα παρείχε ανεξάρτητη, αντικειμενική γνωμοδότηση στο κράτος για όλα τα ζητήματα σχετικά με την επιστήμη και την τεχνολογία.

Στις μέρες μας, άλλοι κυβερνητικοί φορείς με επιστημονικές αποστολές εξυπηρετούν παρόμοιους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένης της ΝΑΣΑ, η οποία μελετάει το διάστημα και την αεροναυπηγική, του Εθνικού Ινστιτούτου Προτύπων και Τεχνολογίας, ο οποίος μελετάει τα πρότυπα επιστημονικών μετρήσεων, στα οποία βασίζονται όλες οι άλλες μετρήσεις, του Υπουργείου Ενέργειας, το οποίο μελετάει την ενέργεια σε όλες τις αξιοποιήσιμες μορφές και της Αρχής Εθνικής Ωκεανογραφίας και Ατμόσφαιρας, η οποία μελετάει τις κλιματικές συνθήκες της Γης.

Αυτά τα ερευνητικά κέντρα, καθώς και άλλες αξιόπιστες πηγές δημοσιευμένων επιστημονικών ερευνών, μπορούν να κινητοποιήσουν τους πολιτικούς με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτευχθεί μία διακυβέρνηση απόλυτα ενημερωμένη, με πλήρη γνώση όλων των παραμέτρων. Αλλά αυτό δε θα συμβεί έως ότου οι κυβερνώντες, και όσοι τους ψηφίζουν, κατανοήσουν τον τρόπο και τον λόγο που πετυχαίνει η επιστήμη.

Nietzsche: Τι είναι Μηδενισμός;

Φρίντριχ Νίτσε: 1844-1900

Ο μηδενισμός στη ζωή μας

§1

Παράλληλα με τις προφητείες του Μαρξ για γκρέμισμα του ειδώλου του αστικού κόσμου, ένας άλλος φιλόσοφος προφητεύει την αμείλικτη συντριβή αυτού του ειδώλου, θεμελιωδώς όμως από ηθική σκοπιά. Είναι ο Φρίντριχ Νίτσε. Αμφισβήτησε το οικοδόμημα του δυτικού πολιτισμού στην ίδια του τη ρίζα. Εκκινούσε για τούτη τη ριζική αμφισβήτηση από μια ανεξάντλητη πνευματικότητα, που αντλούσε τη βεβαιότητά της από ένα πηγαίο βίωμα, μοναδικό στη δυναμική του εκδήλωση, σχεδόν θεοτικό. Έτσι ο φιλόσοφος αισθανόταν όλη τη φιλοσοφική του δραστηριότητα ως την πιο ασυγκράτητη δράση ανατροπής σύμπαντος του υπαρκτού συστήματος αξιών. Παρόμοια και ο Μαρξ συνδύαζε εξίσου απαράμιλλη πνευματικότητα και ένα τρίσβαθο βίωμα, με ζωηρή την αίσθηση της μοναδικότητάς του. Ετούτη η αίσθηση του υπαγόρευε την ανάπτυξη της δικής του ανατρεπτικής δράσης. Βέβαια η δράση αυτών των δυο μέγιστων διανοητών της νεωτερικής εποχής εκτυλίχθηκε σε διαφορετικούς άξονες και υπό μια εντελώς διαφορετική προοπτική: ο Νίτσε αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως τον «φιλόσοφο με το σφυρί», που είχε για προορισμό να συντρίψει το παλαιό και να πραγματώσει τη φιλοσοφία ως την καθίδρυση του Νέου: της εποχής του Διονύσου, την οποία ενσαρκώνει η ζωή του υπερ-ανθρώπου και η αιώνια επιστροφή. Σε συνδυασμό με το φιλοσοφικό του σφυροκόπημα ένιωθε για πιο κοντινό του φιλόσοφο τον Ηράκλειτο και κατανοούσε την βαρυσήμαντη ρήση του τελευταίου: «πόλεμος πατήρ πάντων…» ως την αρχέγονη δύναμη της ουσίας του κόσμου, που στη δική του γλώσσα σήμαινε: η δύναμη της βούλησης, κωδικοποιημένη, εκδηλωνόμενη ως η βούληση για δύναμη (der Wille zur Macht) και τίποτε άλλο πέραν τούτου. Η βούληση για δύναμη νοείται ως βούληση αιώνιας επιστροφής του ανθρώπου στην αρχέγονη δύναμή του. Ετούτη η ατέρμονη διεργασία του ανθρώπου για ανάκτηση της αρχέγονης δύναμής του εκτυλίσσεται στο παρόν ως δράση ενάντια σε κάθε εξουσιαστική επιβολή πάνω στην ουσία του ανθρώπου, με μια λέξη ως Μηδενισμός. Απ’ αυτή την άποψη, ο Νίτσε θεωρεί ως μια τεράστια επιχείρηση εξαπάτησης και ασυναρτησίας όλη τη δραστηριότητα της φιλοσοφίας και της θρησκείας – πέραν αυτής της συγκεκριμένης για την ανάκτηση ολόκληρης της ανθρώπινης ουσίας ως αρχέγονης δύναμης, πέραν δηλαδή της δράσης του Υπερ-άνθρωπου– για να καθιδρυθεί ένας δεύτερος ιδεατός, ήτοι μετα-φυσικός κόσμος.

§2

Από τη δική του σκοπιά, ο Μαρξ εργάστηκε ομοίως ενάντια στην καθίδρυση ενός τέτοιου ιδεατού, μετα-φυσικού κόσμου, χωρίς ωστόσο να το κατορθώσει στο τέλος: προφήτεψε την κατάρρευση της αστικής κοινωνίας και την έλευση της «σοσιαλιστικής»/«κομμουνιστικής» κοινωνίας ως την έλευση της ελευθερίας, ως τη γη της επαγγελίας χωρίς επιστροφή στο κακό. Με το σύνολο της σκέψης του ο Μαρξ επιχείρησε όχι απλώς «να ερμηνεύσει τον κόσμο, αλλά και να τον αλλάξει»[1], εκκινώντας από την εμπράγματη συνθήκη του τελευταίου. Τελικά όλη η πράξη του δεν ήταν παρά μια ερμηνευτική διεργασία του υπαρκτού συστήματος, τέτοια που συνιστά τον τελευταίο προμαχώνα της μετα-φυσικής, παρά τις αντίθετες προθέσεις, όπως έχει καταδείξει πειστικά ο Χάιντεγκερ. Στο πέρασμα του χρόνου, πιο ειδικά, πολύτροπες απόπειρες πρακτικής αλλαγής του κόσμου, που εκδηλώθηκαν από κάποιες ηγετικές ομάδες του ιστορικού μαρξισμού, όχι μόνο ναυάγησαν, αλλά έφεραν στην εξουσία και αιμοσταγείς τυραννίσκους με τις κομματικές τους φράξιες, που στήριξαν τα καθεστώτα τους σε φεουδαρχικής υφής μετα-φυσικά πρότυπα, πιο δολερά από εκείνα του αστικού πολιτισμού. Μια φρικώδη μικρογραφία όλων αυτών των καθεστωτικών πλεγμάτων αποτελεί και το σημερινό φεδουαλικό καθεστώς της Ελλάδας. Οι εν λόγω πολιτικές συμμορίες υλοποιούσαν/υλοποιούν όχι κάποια μορφή «σοσιαλισμού», όπως ήθελαν ή θέλουν να πιστεύουν, και συναφώς την εκρίζωση του παλαιού μετα-φυσικού κόσμου, αλλά την καθίδρυσή του με πιο πονηρό, πιο μασκαρεμένο τρόπο και γι’ αυτό πιο ειδεχθή: μιλούν «σοσιαλιστικά» και πράττουν νεοφασιστικά, με οδηγό τις πιο αισχρές φαντασιακές οντογενέσεις του νηπιακού λογισμού τους. Έτσι απέδειξαν ιστορικά ότι ενσαρκώνουν τις πιο διεστραμμένες μορφές της νεωτερικής υποκειμενικότητας· εκείνης δηλαδή της υποκειμενικότητας, ενάντια στην οποία στράφηκε με δριμύτητα ο διαλεκτικός λόγος της εγελιανής Φαινομενολογίας του πνεύματος, της Επιστήμης της Λογικής, αλλά και της Φιλοσοφίας του Δικαίου. Πρόκειται για την προ-εγελιανή συλλογική συν ατομική υποκειμενικότητα, που δεν αναγνωρίζει τη Λογικότητα του πραγματικού, συναφώς δεν ενδιαφέρεται ή δεν μπορεί, λόγω ανικανότητας, να τη γνωρίσει, με αποτέλεσμα να καλλιεργεί μια ψευδή συνείδηση ενός ανεπανόρθωτα αρρωστημένου Εγώ, που όλα τα «ξέρει» και όλα τα «μπορεί»: δεν έχει καμιά σχέση με τον νιτσεϊκό υπερ-άνθρωπο, αλλά μόνο με τη μεταφορικώς νοούμενη θεολογική υποκειμενικότητα· δηλαδή με την απολυτοποίηση της υποκειμενικής γνώμης και αναγωγής της σε θεολογικό επέκεινα, εγκατεστημένο ψευδώς στην καρδιά του παρόντος· π.χ. ο Λόγος, υπό ορισμένους όρους, του Διαφωτισμού· σίγουρα όμως ο καταστροφικός «Λόγος» του νεοφασιστικού μορφώματος της σοσιαλφεουδαρχικής «αριστεράς».

§3

Ιδεολογική συνέπεια αυτής της προ-εγελιανής, προ-διαλεκτικής υποκειμενικότητας του «αριστερού» καθεστωτισμού είναι ο τεμαχισμός, η διχοτόμηση του κόσμου υπό το εξής σχήμα: εμείς και οι εχθροί μας οι άλλοι. Η κοινωνία έτσι χωρίζεται στους λίγους, αλλά εκλεκτούς «δικούς μας», δηλαδή στους απαίδευτους/ακατέργαστους εαυτούς των εν λόγω καθεστωτικών, δικτατορίσκων και της παρέας τους, και στους άλλους, δηλαδή στην πλειονότητα της κοινωνίας, που αμφισβητεί την άνομη εξουσία τους, την εξουσιαστική τους βουλιμία, την αποβλακωμένη τους πολιτική παρουσία. Αυτό δεν είναι άλλο από «μια παλαιομοδίτικη θεϊκή καθοδήγηση»[2] ενός αντιδραστικού μηδενισμού, που στο όνομα της λεγόμενης πάλης των κοινωνικών τάξεων και της αντίστοιχης στενόμυαλης ηθικής ισοπεδώνει καθετί το ανώτερο, το αληθινά ανθρώπινο και ανθρωπιστικό. Η εν λόγω στενόμυαλη ηθική ενδιαφέρεται, υποτίθεται, για την καταπολέμηση της παρακμής, της ανθρωπιστικής κρίσης κ.λπ. χωρίς να την αντιμετωπίζει ως σύμπτωμα αυτής τούτης της πορείας της ζωής και με όρους ριζικής ανατροπής του θεσμικού στοιχείου που κυοφορεί ή συντηρεί αυτή την παρακμή. Ο Νίτσε αίρεται πάνω από διχασμούς και διχοτομήσεις και συλλαμβάνει όλα τούτα τα συμπτώματα [=παρακμή του πολιτισμού, καθεστωτικά βιολιά, μικρόψυχες ηθικές αρρωστημένων θεσμών και θεσμικών παραγόντων κ.λπ.] ως στοιχεία ενός παθητικού ή κουρασμένου μηδενισμού, που εισάγει έξωθεν την «υπεράνθρωπη αυθεντία»[3], τους περίφημους «καθοδηγητές». Αυτές οι «καθοδηγητικές αυθεντίες» νομιμοποιούνται ως τέτοιες από τα ευπειθή τους πρόβατα, την αγελαία μάζα των αδύναμων, των πεινασμένων και εξαθλιωμένων, που τους ακολουθούν πιστά και φτιάχνουν έτσι οι ίδιοι τις αλυσίδες τους. Αυτή η μηδενιστική παθητικότητα μπορεί να αντιμετωπισθεί, μας λέει ο Νίτσε, με το αντι-κίνημα του ενεργητικού μηδενισμού[4], που αφήνει πίσω του όλες τις μικροπρεπείς ηθικές, τις αλτρουιστικές φωνασκίες των ως άνω αυθεντιών και όλες τις εξουσιαστικές δυνάμεις που κρύβονται πίσω από τις γοερές κραυγές των πονηρών πολιτευτών. Γράφει προφητικά ο Νίτσε:

«Προκαλεί ντροπή το γεγονός ότι όλοι οι θεωρητικοί του σοσιαλισμού πιστεύουν πως θα μπορούσαν να υπάρξουν περιστάσεις, κοινωνικοί συνδυασμοί, που επιτέλους θα έβαζαν τέλος στη φαυλότητα, στην αρρώστια, στο έγκλημα, στην πορνεία, στην ανέχεια… Μα αυτό σημαίνει ότι καταδικάζουμε τη ζωή… Μια κοινωνία δεν είναι ελεύθερη να μένει πάντα νέα. Ακόμη και στο απόγειο της ευρωστίας της αφήνει τη βρωμιά της και τα σκουπίδια της. Όσο πιο ενεργητικά και τολμηρά πάει μπροστά, τόσο πιο πλούσια θα είναι σε αποτυχίες, σε παραμορφώσεις, τόσο πιο κοντά θα βρίσκεται στον ξεπεσμό και την κατάπτωση… Δεν καταργείται το γήρας με τους θεσμούς. Ούτε η αρρώστια. Ούτε η φαυλότητα».[5]

Πώς καταργούνται όλα τούτα; Με τη ριζική ανατροπή όλων των ξεπερασμένων και φθαρμένων αξιών· μια ανατροπή που επαγγέλλεται ο ενεργητικός μηδενισμός και η οποία διαλύει όλες τις απάτες ή αυταπάτες των εναλλασσομένων στην εξουσία πολιτικών συμμοριών. Με την άνοδο αυτού του μηδενισμού, οι ισχυρές φύσεις των ανθρώπων αποκτούν την αυταξία τους, γενικότερα τις αξίες τους όχι μέσα από τη σύγκρισή τους με άλλους –π.χ. ο ένας είναι καλύτερος φιλελεύθερος ή σοσιαλιστής από τον άλλο ή μια κυβέρνηση είναι χειρότερη ή καλύτερη από την άλλη– αλλά μέσα από την εναρμόνιση, τη συμφωνία της βούλησής τους με τις ικανότητές τους. Με τούτη την έννοια, ο μηδενισμός νομιμοποιείται ως η ύψιστη αξία της ύπαρξής μας· μια αξία που εισάγεται στη ζωή μας ως απαλλαγή από επέκεινα, από ψευδείς φιλαλήθειες, από ηθικολογικά κηρύγματα και παρόμοια τέτοια πλανερά μυθεύματα. Τα τελευταία τούτα ανήκουν στα "πιστεύω" των νεοφασιστών της καθεστωτικής "αριστεράς" και κάθε άλλης συγγενούς ή ανταγωνιστικής πολιτικής παραφυάδας και συνθέτουν τις πολυδαίδαλες αλχημείες τους για την κατάληψη και τη νομή της εξουσίας.
---------------------------------
[1] Βλ. την 11η θέση από: Κ. Μαρξ: Θέσεις για τον Φόυερμπαχ.
[2] Fr. Nietzsche: Der Wille zur Macht. Kröner 1996, σ. 25.
[3] Ό.π., σ. 19.
[4] Ό.π., σ. 4 και 21.
[5] Ό.π., σσ. 30-31.

ΠΛΑΤΩΝ: Συμπόσιον (192a-193d)

Φασὶ δὲ δή τινες αὐτοὺς ἀναισχύντους εἶναι, ψευδόμενοι· οὐ γὰρ ὑπ᾽ ἀναισχυντίας τοῦτο δρῶσιν ἀλλ᾽ ὑπὸ θάρρους καὶ ἀνδρείας καὶ ἀρρενωπίας, τὸ ὅμοιον αὐτοῖς ἀσπαζόμενοι. μέγα δὲ τεκμήριον· καὶ γὰρ τελεωθέντες μόνοι ἀποβαίνουσιν εἰς τὰ πολιτικὰ ἄνδρες οἱ τοιοῦτοι. ἐπειδὰν δὲ ἀνδρωθῶσι, [192b] παιδεραστοῦσι καὶ πρὸς γάμους καὶ παιδοποιίας οὐ προσέχουσι τὸν νοῦν φύσει, ἀλλ᾽ ὑπὸ τοῦ νόμου ἀναγκάζονται· ἀλλ᾽ ἐξαρκεῖ αὐτοῖς μετ᾽ ἀλλήλων καταζῆν ἀγάμοις. πάντως μὲν οὖν ὁ τοιοῦτος παιδεραστής τε καὶ φιλεραστὴς γίγνεται, ἀεὶ τὸ συγγενὲς ἀσπαζόμενος. ὅταν μὲν οὖν καὶ αὐτῷ ἐκείνῳ ἐντύχῃ τῷ αὑτοῦ ἡμίσει καὶ ὁ παιδεραστὴς καὶ ἄλλος πᾶς, τότε καὶ θαυμαστὰ ἐκπλήττονται φιλίᾳ τε καὶ [192c] οἰκειότητι καὶ ἔρωτι, οὐκ ἐθέλοντες ὡς ἔπος εἰπεῖν χωρίζεσθαι ἀλλήλων οὐδὲ σμικρὸν χρόνον. καὶ οἱ διατελοῦντες μετ᾽ ἀλλήλων διὰ βίου οὗτοί εἰσιν, οἳ οὐδ᾽ ἂν ἔχοιεν εἰπεῖν ὅτι βούλονται σφίσι παρ᾽ ἀλλήλων γίγνεσθαι. οὐδενὶ γὰρ ἂν δόξειεν τοῦτ᾽ εἶναι ἡ τῶν ἀφροδισίων συνουσία, ὡς ἄρα τούτου ἕνεκα ἕτερος ἑτέρῳ χαίρει συνὼν οὕτως ἐπὶ μεγάλης σπουδῆς· ἀλλ᾽ ἄλλο τι βουλομένη ἑκατέρου ἡ ψυχὴ [192d] δήλη ἐστίν, ὃ οὐ δύναται εἰπεῖν, ἀλλὰ μαντεύεται ὃ βούλεται, καὶ αἰνίττεται. καὶ εἰ αὐτοῖς ἐν τῷ αὐτῷ κατακειμένοις ἐπιστὰς ὁ Ἥφαιστος, ἔχων τὰ ὄργανα, ἔροιτο· «Τί ἔσθ᾽ ὃ βούλεσθε, ὦ ἄνθρωποι, ὑμῖν παρ᾽ ἀλλήλων γενέσθαι;» καὶ εἰ ἀποροῦντας αὐτοὺς πάλιν ἔροιτο· «Ἆρά γε τοῦδε ἐπιθυμεῖτε, ἐν τῷ αὐτῷ γενέσθαι ὅτι μάλιστα ἀλλήλοις, ὥστε καὶ νύκτα καὶ ἡμέραν μὴ ἀπολείπεσθαι ἀλλήλων; εἰ γὰρ τούτου ἐπιθυμεῖτε, θέλω ὑμᾶς συντῆξαι καὶ [192e] συμφυσῆσαι εἰς τὸ αὐτό, ὥστε δύ᾽ ὄντας ἕνα γεγονέναι καὶ ἕως τ᾽ ἂν ζῆτε, ὡς ἕνα ὄντα, κοινῇ ἀμφοτέρους ζῆν, καὶ ἐπειδὰν ἀποθάνητε, ἐκεῖ αὖ ἐν Ἅιδου ἀντὶ δυοῖν ἕνα εἶναι κοινῇ τεθνεῶτε· ἀλλ᾽ ὁρᾶτε εἰ τούτου ἐρᾶτε καὶ ἐξαρκεῖ ὑμῖν ἂν τούτου τύχητε·» ταῦτ᾽ ἀκούσας ἴσμεν ὅτι οὐδ᾽ ἂν εἷς ἐξαρνηθείη οὐδ᾽ ἄλλο τι ἂν φανείη βουλόμενος, ἀλλ᾽ ἀτεχνῶς οἴοιτ᾽ ἂν ἀκηκοέναι τοῦτο ὃ πάλαι ἄρα ἐπεθύμει, συνελθὼν καὶ συντακεὶς τῷ ἐρωμένῳ ἐκ δυοῖν εἷς γενέσθαι. τοῦτο γάρ ἐστι τὸ αἴτιον, ὅτι ἡ ἀρχαία φύσις ἡμῶν ἦν αὕτη καὶ ἦμεν ὅλοι· τοῦ ὅλου οὖν τῇ ἐπιθυμίᾳ [193a] καὶ διώξει ἔρως ὄνομα. καὶ πρὸ τοῦ, ὥσπερ λέγω, ἓν ἦμεν, νυνὶ δὲ διὰ τὴν ἀδικίαν διῳκίσθημεν ὑπὸ τοῦ θεοῦ, καθάπερ Ἀρκάδες ὑπὸ Λακεδαιμονίων· φόβος οὖν ἔστιν, ἐὰν μὴ κόσμιοι ὦμεν πρὸς τοὺς θεούς, ὅπως μὴ καὶ αὖθις διασχισθησόμεθα, καὶ περίιμεν ἔχοντες ὥσπερ οἱ ἐν ταῖς στήλαις καταγραφὴν ἐκτετυπωμένοι, διαπεπρισμένοι κατὰ τὰς ῥῖνας, γεγονότες ὥσπερ λίσπαι.

Ἀλλὰ τούτων ἕνεκα πάντ᾽ ἄνδρα χρὴ ἅπαντα παρακελεύεσθαι εὐσεβεῖν περὶ [193b] θεούς, ἵνα τὰ μὲν ἐκφύγωμεν, τῶν δὲ τύχωμεν, ὡς ὁ Ἔρως ἡμῖν ἡγεμὼν καὶ στρατηγός. ᾧ μηδεὶς ἐναντία πραττέτω —πράττει δ᾽ ἐναντία ὅστις θεοῖς ἀπεχθάνεται— φίλοι γὰρ γενόμενοι καὶ διαλλαγέντες τῷ θεῷ ἐξευρήσομέν τε καὶ ἐντευξόμεθα τοῖς παιδικοῖς τοῖς ἡμετέροις αὐτῶν, ὃ τῶν νῦν ὀλίγοι ποιοῦσι. καὶ μή μοι ὑπολάβῃ Ἐρυξίμαχος, κωμῳδῶν τὸν λόγον, ὡς Παυσανίαν καὶ Ἀγάθωνα λέγω —ἴσως μὲν [193c] γὰρ καὶ οὗτοι τούτων τυγχάνουσιν ὄντες καί εἰσιν ἀμφότεροι τὴν φύσιν ἄρρενες— λέγω δὲ οὖν ἔγωγε καθ᾽ ἁπάντων καὶ ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, ὅτι οὕτως ἂν ἡμῶν τὸ γένος εὔδαιμον γένοιτο, εἰ ἐκτελέσαιμεν τὸν ἔρωτα καὶ τῶν παιδικῶν τῶν αὑτοῦ ἕκαστος τύχοι εἰς τὴν ἀρχαίαν ἀπελθὼν φύσιν. εἰ δὲ τοῦτο ἄριστον, ἀναγκαῖον καὶ τῶν νῦν παρόντων τὸ τούτου ἐγγυτάτω ἄριστον εἶναι· τοῦτο δ᾽ ἐστὶ παιδικῶν τυχεῖν κατὰ νοῦν αὐτῷ πεφυκότων· οὗ δὴ τὸν αἴτιον θεὸν ὑμνοῦντες [193d] δικαίως ἂν ὑμνοῖμεν Ἔρωτα, ὃς ἔν τε τῷ παρόντι ἡμᾶς πλεῖστα ὀνίνησιν εἰς τὸ οἰκεῖον ἄγων, καὶ εἰς τὸ ἔπειτα ἐλπίδας μεγίστας παρέχεται, ἡμῶν παρεχομένων πρὸς θεοὺς εὐσέβειαν, καταστήσας ἡμᾶς εἰς τὴν ἀρχαίαν φύσιν καὶ ἰασάμενος μακαρίους καὶ εὐδαίμονας ποιῆσαι.

***

Μερικοί λένε ότι τα αγόρια αυτά είναι ξετσίπωτα· αυτοί πέφτουν έξω· γιατί τα παιδιά αυτά ό,τι κάνουν δεν το κάνουν από ξετσιπωσιά, το κάνουν ίσα ίσα γιατί έχουν θάρρος και αντρειοσύνη και αρρενωπότητα, δείχνοντας τον ενθουσιασμό τους για το όμοιό τους. Θέλετε απόδειξη γι᾽ αυτό; όταν μεγαλώσουν, μόνο αυτοί δείχνονται άντρες με αξιοσύνη στα πολιτικά. Όμως, όταν πια αντρωθούν, [192b] γίνονται παιδεραστές και το φυσικό τους τούς κάνει να μη νοιάζονται για γάμο και πατρότητα, κι αν το κάνουν είναι που τους υποχρεώνει το έθιμο· αλλιώτικα θα ήταν ευχαριστημένοι ζώντας σ᾽ όλη τη ζωή τους άντρες με άντρες, γεροντοπαλίκαρα. Κι έτσι, όπως και να ᾽χει, ένας τέτοιος άνθρωπος νιώθει έρωτα για τους ερωμένους και τους εραστές του, αφού πάντοτε ενθουσιάζεται μ᾽ ό,τι του είναι συγγενικό. Τώρα θέλει και ρώτημα πως, όταν και ο παιδεραστής κι ο κάθε άλλος συναντήσει το πρόσωπο που στην αρχική κατάσταση ήταν πραγματικά το άλλο μισό του, τότε είναι ανείπωτη η έκσταση και των δυο —έκσταση από φιλία, [192c] από συγγένεια, από έρωτα— και δε θέλουν, θα λέγαμε, ούτε στιγμή να χωριστούν ο ένας απ᾽ τον άλλον; Αυτοί ακριβώς είναι οι άνθρωποι που δε χωρίζουν σ᾽ όλη τους τη ζωή, χωρίς καν να μπορούν να εκφράσουν τί πάνω απ᾽ όλα προσδοκά ο ένας απ᾽ τον άλλον. Γιατί κανείς δεν πιστεύει ότι η αισθησιακή απόλαυση είναι εκείνο που τους κάνει να βρίσκουν τόση χαρά στην συντροφική ζωή τους και να την αποζητάνε με τόση λαχτάρα· ίσα ίσα είναι ολοφάνερο ότι κάτι άλλο αποζητά η ψυχή του καθενός τους, [192d] θέλει κάτι που δεν μπορεί να το εκφράσει, αλλά το ψυχανεμίζεται και το λέει με υπαινιγμούς. Και αν ο Ήφαιστος παρουσιαζόταν με τα εργαλεία του στα χέρια και στεκόταν πάνω τους την ώρα που αυτοί βρίσκονται στο ίδιο στρώμα και τους ρωτούσε: «Άνθρωποί μου, τί είναι αυτό που θα ήθελε ο ένας σας να χαρίσει στον άλλο»; και, καθώς θα τον έβλεπαν σαστισμένοι, αν τους ξαναρωτούσε: «Μήπως αυτό είναι εκείνο που αποζητάτε; να βρίσκεστε ο ένας δίπλα στον άλλο στο ίδιο μέρος όσο γίνεται περισσότερο καιρό, έτσι που ούτε τη νύχτα ούτε τη μέρα να μη ζείτε χωριστά; Σας κάνω αυτή την ερώτηση, γιατί, αν αυτή είναι η επιθυμία σας, αναλαμβάνω εγώ να σας λιώσω στο ίδιο χωνευτήρι και [192e] με το φυσερό στο χέρι να σας σφυρηλατήσω μαζί, ώστε, εκεί που είστε δυο, να γίνετε ένας· και, όσο θα βρίσκεστε στη ζωή, να ζείτε ενωμένοι κι οι δυο, σα να ᾽στε ένας άνθρωπος, κι όταν πεθάνετε και πάλι κι εκεί στον Άδη να είστε ένας κι όχι δυο, αφού σας πάρει ένας κοινός θάνατος. Κοιτάξτε λοιπόν: αυτή είναι η λαχτάρα σας και αν σας κάνω αυτή τη χάρη θα μείνετε ευχαριστημένοι;». Τότε θέλει και ρώτημα ότι ακούοντας αυτά κανένας τους δε θα πει όχι κι ούτε θα δείξει ότι αναζητά τίποτε άλλο; Ίσα ίσα θα ένιωθε ότι τ᾽ αυτιά του άκουσαν απαράλλαχτα τα λόγια που εδώ και χρόνια ποθούσαν: να ενωθεί και να συγχωνευτεί με τον αγαπημένο του και από δυο να γίνουν ένας. Και η αιτία δεν είναι άλλη παρά ότι αυτή ήταν η πρώτη μας φύση και αποτελούσαμε δυο ένα ολόκληρο πλάσμα· λοιπόν ο πόθος [193a] και η επιδίωξη της ολοκλήρωσης λέγεται έρωτας. Το ξαναλέω, πρωτύτερα ήμασταν ένα, τώρα όμως —επειδή φανήκαμε αθεόφοβοι— ο θεός μάς έκοψε στα δυο, όπως χώρισαν οι Λακεδαιμόνιοι τους Αρκάδες· κι ακόμα πρέπει να ᾽χουμε τον φόβο μήπως, αν δε δείξουμε ευλάβεια στους θεούς, μας κόψουν άλλη μια φορά στα δυο· και τότε θα γυρίζουμε εδώ κι εκεί με παρουσιαστικό σαν αυτό που εμφανίζουν οι ανάγλυφες μορφές στις στήλες — μύτη πριονισμένη στα δυο, σαν κότσι κομμένο στη μέση.
Γι᾽ αυτό ο καθένας μας πρέπει να συμβουλεύει τον άλλο να είμαστε ευλαβικοί [193b] στους θεούς, ώστε ν᾽ αποφύγουμε τα τελευταία, αλλά να πετύχουμε τα άλλα, καθώς θα μας οδηγεί —στρατηγός μας— ο Έρωτας. Κανείς να μην εναντιώνεται σ᾽ αυτόν —κι εναντιώνεται όποιος είναι μισητός στους θεούς— γιατί, απ᾽ τη στιγμή που θα γίνουμε φίλοι και θα μονιάσουμε με το θεό, θα βρούμε και θα συναπαντηθούμε με τα δικά μας αγαπημένα αγόρια, κάτι που λίγοι σήμερα πραγματώνουν. Και μη διαστρέψει τα λόγια μου ο Ερυξίμαχος, δίνοντας χροιά γελοιότητας στην ομιλία μου, ότι τάχα εννοώ τον Παυσανία και τον Αγάθωνα —γιατί πιθανώς [193c] κι ετούτοι τυχαίνει να είναι της ίδιας κατηγορίας και ν᾽ ανήκουν κι ο ένας κι ο άλλος στο αρσενικό φύλο— εγώ όμως βέβαια μιλώ γενικά, και για τους άντρες και για τις γυναίκες, ότι μ᾽ αυτό τον τρόπο θα μπορούσε το γένος μας ν᾽ απολαύσει την ευτυχία, αν εκπληρώσουμε το χρέος μας στον Έρωτα και συναπαντηθούμε ο καθένας μας με τ᾽ αγαπημένο του αγόρι, επιστρέφοντας στην πρωταρχική μας φύση. Κι αν τούτο είναι το απόλυτο καλό, αναπόφευκτα, καταπώς έχουν σήμερα τα πράματα, άριστο είναι εκείνο που βρίσκεται πλησιέστερα από καθετί σ᾽ αυτά· ποιό είναι αυτό; να τα φέρει έτσι η τύχη, ώστε τ᾽ αγαπημένα μας αγόρια να ᾽χουν τις φυσικές καταβολές που προτιμούμε· λοιπόν, αν θέλαμε να υμνήσουμε γι᾽ αυτή την καλή μας τύχη το θεό που μας την έστειλε, [193d] δίκαια θα υμνούσαμε τον Έρωτα, που και τώρα μας κάνει τις μεγαλύτερες ευεργεσίες φέρνοντάς μας κοντά σ᾽ αυτό που νιώθουμε δικό μας, και που μας δίνει τις πιο μεγάλες ελπίδες για το μέλλον —φτάνει εμείς να δείχνουμε ευσέβεια στους θεούς— αφού μας αποκαταστήσει στην πρωταρχική μας φύση και μας δώσει την υγεία μας, να μας κάνει αξιοζήλευτους και ευτυχισμένους».