Σάββατο 24 Ιουνίου 2023

O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα

2. Πρόθεση (με την παλιότερη επιρρηματική σημασία) + ανεξάρτητο από αυτήν ουσιαστικό ή επίθετο


§ 45. α) Με επιθετικοποίηση του συνθέτου: ἀμφι-θάλασσος 'με θάλασσα και στις δύο πλευρές του' (Πίνδαρος) είναι παλιός και αρκετά διαδεδομένος τύπος· άλλα παραδείγματα: ἔν-θεος 'αυτός που έχει μέσα του θεό, κατεχόμενος από θεό' (κλασ.), ἐπ-ήρετμος 'εφοδιασμένος με κουπιά' (Όμ.), περι-καλλής 'πανέμορφος' (Όμ.), ὑπέρ-θυμος 'πολύ γενναίος' (Όμ.). Επίσης ἀγχι-βαθής 'βαθύς κοντά στην ακτή' (Όμ.· από το βάθος), *ἁμά-τροχος 'αυτός που συγκρατεί τους τροχούς' στο ἁματροχιή 'ταυτόχρονη κίνηση των τροχών' (Όμ.). Πρβ. λατ. prae - ceps 'με το κεφάλι προς τα κάτω'.

§ 46. β) Επίθετο ως β' συνθετικό: το πρό-πας 'εντελώς' (Όμ.) ως τύπος ανάγεται επίσης στην προελληνική περίοδο (πρβ. λατ. per - magnus), αλλά υφίσταται μόνο σε κατάλοιπα. Στα μεταγενέστερα αρχαία ελληνικά έγιναν προσφιλείς σχηματισμοί όπως κατά-ξηρος 'κατάξερος', περί-πικρος 'πολύ πικρός', παρά-λευκος και ὑπό-λευκος 'ασπριδερός', ὑπό-λεπτος 'κάπως λεπτός', δύσκολα όμως ανάγονται στον προελληνικό τύπο, καθώς είναι κατά κύριο λόγο αναδρομικοί σχηματισμοί από παλιότερα ρήματα όπως ὑπο-λευκαίνειν 'λευκαίνω κάπως' (από το ὑπό και το λευκαίνειν), κατα-ξηραίνειν 'ξεραίνω εντελώς'· επίσης τα ἐπί-χρυσος, κατά-χρυσος, περί-χρυσος 'επίχρυσος', περι-καλλής 'πανέμορφος', περί-λυπος, παρα-πόρφυρος 'πορφυρός στο πλάι', που ανήκουν στο συχνότερο τύπο (α) και είναι γενικά παλιότερα, πρέπει να λειτούργησαν ως πρότυπο. Και το ἀπ-(ἐξ-)ελεύθερος (κλασ.) πρέπει να σχηματίστηκε αναδρομικά από το ρήμα ἀπ-(ἐξ-) ελευθεροῦν βάσει της αναλογίας ἐλευθεροῦν: ἐλεύθερος = ἀπελευθεροῦν: χ (§ 25).

§ 47. γ) Ουσιαστικό ως β' συνθετικό χωρίς μετάπλαση [δες α)]: συν-έριθος 'συνεργάτης' (Όμ.), σύν-δουλος (κλασ.), ὕπ-αρχος 'υπαρχηγός' (κλασ.), πρό-παππος (κλασ.), προ-πάτωρ (Πίνδ., Ευρ.), πρό-δομος (Όμ.), προ-άγων 'προκριματικός αγώνας' (κλασ.) είναι κατάλοιπα ενός ινδοευρωπαϊκού τύπου· παραγωγικά με αυτή τη σημασία έχουν παραμείνει μόνο το ὑπο- (ὑπο-διάκονος 'κατώτερος υπηρέτης', ὑπο-διδάσκαλος 'βοηθός του θεατρικού διδασκάλου' κτλ.) και ιδίως το συν- (σύγ-γαμβρος, συν-εξελεύθερος και πολλά άλλα)· μέσω του συμ-πότης (Πίνδ.) συνδέθηκαν με τον τύπο της § 43 και μέσω του ὑφ-ηνίοχος 'αυτός που βρίσκεται κάτω από τον ηνίοχο (δηλαδή αυτός που οδηγεί, όχι ο ίδιος ο πολεμιστής)' (Ξεν.) με τον τύπο της . Στην § 43 ανήκουν επίσης τα πολυάριθμα σύνθετα με πρόθεση και το ουσιαστικό -οδος· εδώ το ουσιαστικό ὁδός αντιπροσωπεύει το ελλείπον ρηματικό αφηρημένο ουσιαστικό από το θέμα *i - 'έρχομαι' (ἰέναι), όπως δείχνει η σύγκριση με τα λατινικά: ἔξ-οδος = ex - itus , πρόσ-οδος = ad - itus , σύν-οδος 'συνάντηση, συνέλευση' = co - itus ( coetus ). Το ἀμφι-θέατρον 'θέατρο με θέσεις ολόγυρα'[1] (Δίων Κάσσιος κτλ.) πάντως ανάγεται σε επίθετο ἀμφι-θέατρος με τη σημασία 'αυτός που βρίσκεται γύρω από το θέατρον ' σύμφωνα με την (έτσι ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς κατά τους Passow-Crönert) ή 'αυτός που έχει ολόγυρα ένα θέατρον ' (σύμφωνα με την § 45) και ύστερα ταυτίστηκε με το θέατρον.
---------------------------
[1] ἀμφι-θέατρον: 'θέατρο με θέσεις ολόγυρα', όπως το amphitheatrum, το Κολοσσαίο, στη Ρώμη. Το αρχαίο θέατρον ήταν, όπως και σήμερα, ημικυκλικό, δηλαδή είχε θέσεις μόνο προς τη μισή περιφέρεια του κύκλου. Με βάση τον ελληνολατινικό όρο δημιουργήθηκε στα γαλλικά το amphith éâ tre, και χρησιμοποιήθηκε για πανεπιστημιακές αίθουσες διδασκαλίας με τον καθηγητή στο κέντρο. Κατά το 18ο αιώνα οι αίθουσες περιορίστηκαν σε ημικύκλιο, ο όρος όμως παρέμεινε για δήλωση μεγάλης αίθουσας διαλέξεων. Με αυτή τη σημασία πέρασε σε άλλες γλώσσες και στα νέα ελληνικά, όπου μπορεί να χαρακτηριστεί σημασιολογικός δανεισμός

Η Θρησκεία σαν Σύστημα Σκέψης: Το Ανοιχτό Σύστημα Ερμηνείας για την Ύπαρξη, τον κόσμο και τα φαινόμενα

Μία θρησκεία (μία οποιαδήποτε θρησκεία) αποτελεί ένα σύστημα σκέψης. Ένα σύστημα σκέψης (μία θρησκεία, μία φιλοσοφία, μία επιστήμη, ή απλά μία θεωρία) υιοθετεί ορισμένες βασικές αντιλήψεις (δόγματα, ιδέες, θεωρήματα, αντιλήψεις) με τις οποίες δομεί στην συνέχεια την ερμηνεία για την Ύπαρξη, τον κόσμο και τα επιμέρους φαινόμενα.

Έτσι, εξαρχής, ένα σύστημα, ακόμα κι αν διατυπωθεί μία ερμηνεία του κόσμου, τελείως γενική, εμπεριέχει και παράγει, ή μπορεί να δημιουργήσει όλες τις πιθανές ερμηνείες. Με αυτό τον τρόπο εξηγείται πως στα πλαίσια μίας θρησκείας, μίας φιλοσοφίας, μπορούν να εκδηλωθούν ιστορικά διάφορες σχολές σκέψης, διάφορες αντιλήψεις. Έτσι, για παράδειγμα, στα πλαίσια του βουδισμού, που στην αρχή διατυπώνονται ορισμένες βασικές αρχές του, εμφανίζονται στην συνέχεια, στην ιστορία, διάφορες ερμηνείες. Στην πραγματικότητα όλα αυτά εξάγονται συμπερασματικά από τις βασικές αρχές της θεωρίας και δεν ανήκουν στον χρόνο, στην ιστορία. Η ιστορική τους διατύπωση είναι εντελώς συμπτωματική. Με τον ίδιο τρόπο, από τις βασικές αρχές του χριστιανισμού εξάγονται όλες οι πιθανές ερμηνείες και διατυπώνονται ιστορικά οι διάφορες απόψεις που συχνά θεωρούνται στα πλαίσια κάποιας «ορθοδοξίας», από την «όποια» επίσημη εκκλησία σαν αιρέσεις.

Έτσι λοιπόν η θρησκεία, σαν σύστημα σκέψης, σαν κοσμοθεωρία, αποτελεί μάλλον ένα τρόπο σκέψης, ένα προσανατολισμό, κι όχι μία σαφή και ακριβή (με καθορισμένα όρια) έκθεση της αντίληψής μας για τον κόσμο. Αποτελεί ένα ανοιχτό σύστημα όπου μπορούν να διατυπωθούν διάφορες και διαφορετικές απόψεις. Έτσι μία θρησκεία μπορεί να αποτελεί μία απλή ερμηνεία που σαν τρόπος σκέψης ανήκει στην πρώτη φάση της θρησκευτικής αντίληψης – που τα αντιλαμβάνεται όλα σαν ένα συγκεχυμένο όλον - αλλά σαν σύστημα σκέψης δίνει την δυνατότητα να διατυπωθούν αντιλήψεις που ανήκουν σε ανώτερες φάσεις της θρησκευτικής αντίληψης. Έτσι, για παράδειγμα, στα πλαίσια του βουδισμού, που στην αρχή εκθέτει μία τελείως απλή και γενική θεωρία για τον κόσμο, εμφανίζονται στην συνέχεια ερμηνείες που ανήκουν στις ανώτερες φάσεις της θρησκευτικής αντίληψης. Επίσης, στον χριστιανισμό (και στον ισλαμισμό) που θρησκευτικά, τυπολογικά, ανήκουν στην τέταρτη φάση της θρησκευτικής αντίληψης διατυπώνονται με τους νηπτικούς πατέρες του χριστιανισμού (και τους σούφι του ισλαμισμού) αντιλήψεις που ανήκουν στην Πέμπτη φάση της θρησκευτικής αντίληψης.

Πώς να δεχτείς την αγάπη;

Πολλές φορές δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε, να καταλάβουμε, να δώσουμε, αλλά και να δεχτούμε την αγάπη. Εγκλωβιζόμαστε σε παρεξηγήσεις, φοβίες και προκαταλήψεις και δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να δεχτεί την αγάπη που του αξίζει.

Μένουμε στην επιφανειακή έκφανση των πραγμάτων και αδυνατούμε να εντοπίσουμε την ουσία, στερώντας έτσι από τον εαυτό μας το πιο ουσιαστικό και μοναδικό συναίσθημα στον κόσμο.

Καθένας θα βρει κάτι που χρειάζεται να ακούσει, προκειμένου να αφήσει τον εαυτό ελεύθερο να δεχτεί πιο εύκολα την αγάπη.

Τί είναι η αγάπη;

Για να καταφέρουμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε, πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε τι σημαίνει και τι είναι αγάπη, σε οποιαδήποτε σχέση. Και η διεργασία αυτή γίνεται, συνήθως, από την παιδική ηλικία.

Ένα παιδί πολλές φορές νιώθει πως χρειάζεται να κάνει κάτι το ίδιο για να κερδίσει την αγάπη των γονιών του.

Αισθάνεται πως το αγαπούν μόνο αν συμπεριφερέται με συγκεκριμένο τρόπο και κάνει συγκεκριμένα πράγματα, τότε και μόνο θα το αγαπήσουν. Φοβάται και συμβιβάζεται. Έτσι έχει μάθει, πως η αγάπη δίνεται υπό προϋποθέσεις. Και προκειμένου να γίνει "αντάξιο" της αγάπης, αλλοιώνεται και χάνει την προσωπική του αξία. Για να ξεφύγεις από αυτή τη νοοτροπία, πρέπει να καταλάβεις τί έιναι η αγάπη, και αυτό θα γίνει όταν καταφέρεις τα εξής:

Απομυθοποίησε τους γονείς σου.

Αυτό δε σημαίνει να σταματήσεις να τους σέβεσαι ή να τους απομακρύνεις από τη ζωή σου, αλλά να "ξεφορτωθείς" συμπεριφορές και πρότυπα σχέσεων παρωχημένα ή μη λειτουργικά που υιοθέτησες από τους γονείς σου μεγαλώνοντας. Αυτονομία και ωρίμανση σημαίνει να αποδεσμευτείς από τα μοτίβα που διδάχθηκες.

Μην αναμένεις την τελειότητα.

Στην αγάπη δεν χωράνε οι απαιτήσεις. Δεν μπορείς να αγαπάς αληθινά έναν άνθρωπο εάν περιμένεις από αυτόν να είναι τέλειος. Το τέλειο δεν υπάρχει και όλοι οι άνθρωποι, μαζί με τις ατέλειες και τα ελαττώματά τους είναι μοναδικοί. Πρέπει να μάθεις να αγαπάς το κανονικό και το αυθεντικό και όχι μια πλασματική τελειότητα.

Να προσφέρεις άνευ όρων.

Αντί να σκέφτεσαι πώς θα πάρεις αγάπη, άρχισε να την προσφέρεις εσύ. Οι άνθρωποι ενδιαφερόμαστε -δυστυχώς- περισσότερο για το τί θα αποκτήσουμε, παρά για το τί θα δώσουμε στους άλλους και πως θα διασφαλίσουμε για τον εαυτό μας περισσότερα από όσα δίνουμε. Κάνε, λοιπόν, την αρχή και δώσε αγάπη χωρίς να περιμένεις αντάλλαγμα.

Φόβος ή εγωισμός

Ο φόβος για την αγάπη πηγάζει από τον φόβο να "πεθάνει" ο εγωισμός. Εξαιτίας του, βρισκόμαστε σε μια διαρκή σύγκρουση με τους άλλους -αλλά και τον εαυτό μας.

Όταν αγαπάς αληθινά, ο εγωισμός σου "θρυμματίζεται" και αυτό είναι τρομακτικό, γιατί "πέφτουν" οι άμυνές σου και αισθάνεσαι εκτεθειμένος απέναντί στον άλλο.

Γι'αυτό φοβάσαι την αγάπη. Φοβάσαι να εκτεθείς. Στην ουσία, όμως, ο εγωισμός είναι αυτός που καταστρέφει την αγάπη και όχι η αγάπη τον εγωισμό, όσο και αν φαίνεται να ισχύει το αντίθετο.

Ο εγωισμός σου δε σου επιτρέπει να ερωτευτείς, διότι θέλει οι υπόλοιποι να υποκύπτουν στις επιθυμίες σου, αλλά εσύ σε κάνεναν, τη στιγμή που η αγάπη μπορεί να συμβεί μόνο αν εσύ υποκύψεις σε αυτή.

Και θα καταφέρεις να παραδοθείς πραγματικά στην αγάπη, όταν συνειδητοποιήσεις πως ο εγωισμός προκύπτει από την άγνοια. Αποτελεί μονάχα ένα προστατευτικό "κέλυφος" που δεν έχει αληθινό λόγο ύπαρξης, παρά μόνο να σε κρατά δέσμιο των συναισθημάτων και των επιθυμιών σου.

Αποδομώντας εσφαλμένες αντιλήψεις για την αγάπη

Η κοινωνία τείνει να μεταβιβάζει στα παιδιά, από μικρή ηλικία, ιδέες και αντιλήψεις για την αγάπη -και τον κόσμο γενικά-, οι οποίες πολλές φορές είναι ψευδείς ή δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να απογοητεύονται μεγαλώνοντας.

Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαίο να ξεφορτωθεί κανείς τις προκαταλήψεις που του μετέφεραν οι άλλοι -συνήθως οι γονείς- ασυνείδητα και να ξεκινήσει από την αρχή. Να συνειδητοποιήσει πως η δική του κατάσταση είναι διαφορετική. Πρέπει να ζήσεις τη δική σου ζωή και να μάθεις να αγαπάς με τον δικό σου τρόπο. Να αποφορτιστείς από τις επιβεβλημένες αντιλήψεις και να ελαφρύνεις, ώστε να μπορέσεις να αποκτήσεις τη δική σου κατανόηση και διορατικότητα.

Η αγάπη δεν είναι αιώνια

Η πεποίθηση μιας μόνιμης αγάπης είναι πολύ επικίνδυνη, καθώς στη ζωή τίποτα δεν είναι μόνιμο και στατικό, όλα αλλάζουν και κινούνται. Μέσω της προσδοκίας μια παντοτινής αγάπης, η αγάπη γίνεται δευτερεύουσα και η μονιμότητα αποκτά πρωταρχική σημασία.

"Η αγάπη είναι τόσο εύθραστη, που δε μπορείς να την αναγκάσεις να είναι μόνιμη. Η πραγματική αγάπη είναι τόσο αβέβαιη, όσο αβέβαιη είναι και η ζωή."

Η πραγματική αγάπη δεν είναι άπληστη και κυριαρχική

Υπάρχουν άνθρωποι που ισχυρίζονται πως "αγαπούν" τα χρήματα, τα σπίτια, τα υλικά αγαθά. Αυτό είναι αγάπη, αλλά απληστία. Ο άνθρωπος πάντα θέλει κάτι παραπάνω, είτε να αποκτήσει, είτε να αποδείξει, προκειμένου να νιώσει δυνατός. Αυτό παρατηρείται, με λίγο διαφορετική μορφή, και σε ζευγάρια που μαλώνουν για θέματα που θεωρούν -και είναι, μάλλον, και αντικειμενικά- ασήμαντα. Το ζητούμενο, όμως, δεν είναι η σημαντικότητα, αλλά το ποιος έχει την "εξουσία", ποιος είναι κυρίαρχος, ποιος ακούγεται περισσότερο, ποιος έχει δίκιο ή τα πιο ισχυρά επιχειρήματα. Όταν πρόκειται για ένα παιχνίδι ισχύος, η αγάπη δε μπορεί να επιβιώσει.

Η αγάπη δεν πληγώνει ποτέ κανέναν

Αν κανείς αισθάνεται ότι έχει πληγωθεί από την αγάπη, είναι κάτι άλλο μέσα του που αισθάνεται πληγωμένο, και όχι η ιδιότητά του να αγαπά. Αν δεν το συνειδητοποιήσει αυτό, κινδυνεύει να διατρέχει στους ίδιους κύκλους ξανά και ξανά. Αυτό που αποκαλεί αγάπη μπορεί να μην κρύβει κανένα γνώρισμα αγάπης. Το ανθρώπινο μυαλό βάζει όμορφες ετικέτες σε άσχημα πράγματα. Και αυτό είναι ένα από τα πρώτα πράγματα στα οποία πρέπει να διεισδύσει κανείς, εάν θέλει να καταλάβει τι έιναι η αγάπη.

Άλλο αγάπη και άλλο πόθος

Ο "έρωτας", με την έννοια που οι άνθρωποι συνήθως αποδίδουν στη λέξη, δεν είναι αγάπη, αλλά πόθος. Ένα επιφανεικαό συναίσθημα που μοιάζει με αγάπη, αλλά αν "ξύσεις" την επιφάνεια, κρυμμένη πίσω από αυτό είναι η καθαρή λαγνεία. Πόθος σημαίνει να επιθυμείς κάποιον ως αντικείμενο, ως μέσο για να ικανοποιήσεις επιθυμίες, ενώ η αγάπη συνιστά τον σεβασμό του άλλου ατόμου ως ένα μέσο προς τον εαυτό μας.

Στην αγάπη δεν υπάρχει εγωισμός

Η αγάπη μπορεί να είναι αληθινή μόνο όταν δεν κρύβεται εγωισμός από πίσω της. Διαφορετικά μετατρέπεται απλώς σε ένα παιχνίδι επικράτησης του ισχυρότερου. Πρέπει κανείς να είναι πολύ συνειδητοποιημένος, γιατί αυτή η επιθυμία κυριαρχίας είναι βαθιά ριζωμένη μέσα του και η αγάπη μπορεί να ανθίσει μόνο όταν δεν υπάρχει εγωισμός και καμία προσπάθεια κυριαρχίας.

Η αγάπη προϋποθέτει ελευθερία

Στην αγάπη πρέπει να νιώθεις ελεύθερος. Η ελευθερία είναι η ύψιστη αξία για τον άνθρωπο.

Ακόμα και η αγάπη είναι δευτερεύον αγαθό μπροστά στην ελευθερία. Και η αγάπη μπορεί να θυσιαστεί για την ελευθερία, αλλά η ελευθερία δε μπορεί να θυσιαστεί για την αγάπη. Γιατί κανείς δεν αγαπά κάτι περισσότερο από την ελευθερία του.

Όταν κανείς επιθυμεί να ελέγχει, να περιορίζει και να χειρίζεται έναν άνθρωπο, το μόνο σίγουρο είναι πως δε τον αγαπά πραγματικά, αλλά βασίζεται σε εγωιστικά ή εξουσιαστικά κίνητρα.

Η αγάπη είναι ένα μοίρασμα χαράς

Η αγάπη στην αγνότερη μορφή της δε ζητά τίποτα σε αντάλλαγμα, δεν προσδοκά τίποτα. Όταν δεν περιμένεις τίποτα, δεν υπάρχει πιθανότητα να πληγωθείς, ό,τι έρθει και ό,τι δεν έρθει είναι καλοδεχούμενο. Η πραγματική χαρά σου είναι να δώσεις και όχι να πάρεις.

Η αγάπη δεν είναι εξάρτηση

Όταν σε μια σχέση οι άνθρωποι είναι εξαρτημένοι, με οποιονδήποτε τρόπο, ο ένας από τον άλλο, παραλύουν και οι δύο, γιατί δε μπορούν να υπάρξουν ο ένας χωρίς τον άλλο. Το άτομο που βρίσκεται στο ρόλο του εξαρτημένου θα πάρει εκδίκηση και θα προσπαθήσει με κάποιον τρόπο να εξαρτηθεί από αυτό και ο άλλος άνθρωπος. Ακόμα και στην ιδέα ότι ο άλλος άνθρωπος είναι ευτυχισμένος χωρίς αυτόν, πληγώνεται, πράγμα που σημαίνει ότι δεν νοιάζεται πραγματικά για την ευτυχία του άλλου ατόμου. Θέλει η ευτυχία του να εξαρτάται μόνο από εκείνον και αυτό δεν είναι αγάπη.

Στην αγάπη δεν χωρά ο φόβος

Ο φόβος δεν αποτελεί έρωτα και η αγάπη δε φοβάται. Δεν μπορείς να χάσεις από την αγάπη, γιατί η αγάπη μόνο δίνει. Ο φόβος και η αγάπη είναι έννοιες αντίθετες. Η αγάπη είναι ανοιχτή και επικοινωνιακή, απευθύνεται χωρίς φόβο στο άλλο άτομο, δείχνοντας πίστη ότι θα γίνει αντιληπτή - και πάντα γίνεται. Ο φόβος σημαίνει κάποιος να συρρικνώνεται, να κλείνεται στον εαυτό του, προκειμένου να μην μπορεί τίποτα να τον αγγίξει.

Η αγάπη δεν είναι ενθουσιασμός

Ο ενθουσιασμός δεν είναι αγάπη, γιατί δεν είναι χαρά, αλλά μία απόδραση από τη δυστυχία. Όταν εξαφανίζεται ο ενθουσιασμός και αυτό που οι άνθρωποι αποκαλούν "αγάπη" εξαφανιστεί μαζί με τον ενθουσιασμό, τότε η αγάπη δεν υπήρξε ποτέ στην πραγματικότητα, Ήταν απλώς μια αγάπη για τον ενθουσιασμό, μια επιφανειακή εμπειρία χαράς, μια αναζητηση των αισθήσεων.

Η αγάπη γεννιέται μαζί σου, είναι μια εγγενής ιδιότητά σου. Το μόνο που χρειάζεται να της δώσεις έναν τρόπο να φανεί, να της δώσεις ένα πέρασμα, να την αφήσεις να ρέει, να της επιτρέψεις να συμβεί. Η αγάπη είναι σαν το φως και ο φόβος σαν το σκοτάδι, γιατί η αγάπη είναι υπαρξιακή, ενώ ο φόβος είναι μόνο η απουσία της αγάπης και όχι κάτι υπαρκτό με δική του υπόσταση.

Η αγάπη είναι ένα συνεχές, είναι "ρήμα"

Η αγάπη δεν είναι μια σχέση, γιατί σχέση σημαίνει κάτι ολοκληρωμένο, τελειωμένο, κλειστό. Η αγάπη σχετίζεται και δεν έχει τέλος, είναι σαν ένα ποτάμι που ρέει ατελείωτο. Είναι ένα συνεχές, είναι ρήμα, όχι ουσιαστικό.

Το να σχετίζεσαι είναι επισφαλές, ενώ η σχέση είναι μια ασφάλεια, έχει μια βεβαιότητα.

Η συσχέτιση είναι μια συνάντηση και φοβόμαστε τόσο πολύ για την έκβαση, που θέλουμε να την καταστήσουμε βέβαιη, να την κάνουμε προβλέψιμη. Πρέπει η αγάπη να αποτελεί μια δέσμευση από μια καρδιά σε μια άλλη, χωρίς να παίρνει ο ένας τον άλλο ως δεδομένο. Σημασία έχει η δέσμευση να γίνει κατανοητή, και όχι απαραίτητα να ειπωθεί.

Συσχέτιση σημαίνει πάντα να προσπαθείς να εξοικειώνεσαι με τον άλλο όλο και περισσότερο. να εξερευνείς τον άλλον άνθρωπο, να γνωρίζεις τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα βαθύτερα θέλω του και όσο γνωρίζεις εκείνον, να γνωρίζεις καλύτερα και τον εαυτό σου και τα δικά σου βαθύτερα θέλω. Η συσχέτιση είναι ένας καθρεφτισμός του άλλου σε εμάς και το αντίστροφο. Πρέπει να συνεχίσουμε να ψάχνουμε και να αναζητάμε ο ένας τον άλλο, βρίσκοντας νέους τρόπους να αγαπάμε ο ένας τον άλλο και βρίσκοντας νέους τρόπους να είμαστε μαζί.

"Μόνο αφού έχετε κινηθεί με βαθιά αγάπη και ο εγωισμός έχει πραγματικά εγκαταλειφθεί -και υπάρχει κάτι εξαιρετικά πολύτιμο που μπορεί να αποκτηθεί μόνο αν απαρνηθείτε τον εγωισμό, και αυτό το τίμημα πρέπει να καταβληθεί-, όταν έχετε πραγματικά αγαπήσει βαθιά, τότε θα προκύψει ένα νέο είδος ολοκλήρωσης μέσα σας."

Τομ Ρόμπινς: O έρωτας είναι ο ύστατος παράνομος

«Το σημαντικότερο πράγμα είναι ο έρωτας», είπε η Λη – Τσέρι.

«Τώρα το ξέρω. Δεν υπάρχει λόγος να σώσουμε τον κόσμο αν πρέπει για αυτό να χάσουμε το φεγγάρι».

Η Λη – Τσέρι έστειλε αυτό το μήνυμα στον Μπέρναρντ με τον δικηγόρο του.

Το μήνυμα συνέχιζε:

«Δεν είμαι καλά-καλά 20 χρόνων, αλλά χάρη σε σένα, έμαθα κάτι που πολλές σημερινές γυναίκες δεν μαθαίνουν ποτέ:

ο Μαγεμένος Πρίγκιπας είναι πράγματι βάτραχος.

Και η ωραία πριγκίπισσα έχει δυσοσμία του στόματος.

Το συμπέρασμα είναι ότι

(α) οι άνθρωποι ποτέ δεν είναι τέλειοι ενώ ο έρωτας μπορεί να είναι,

(β) Αυτός είναι ο μόνος και μοναδικός τρόπος να βελτιωθούν οι μέτριοι ευτελείς,

και (γ) κάνοντας τον, τον κάνεις.

Ο έρωτας κάνει έρωτα. Ο έρωτας κάνει τον εαυτό του.

Χάνουμε τον καιρό μας ψάχνοντας για τον τέλειο εραστή αντί να δημιουργούμε τον τέλειο έρωτα.

Μήπως αυτός είναι ο τρόπος να κάνουμε τον έρωτα να μείνει;».

Την άλλη μέρα, ο δικηγόρος του Μπέρναρντ της παρέδωσε αυτή την απάντηση:

«O έρωτας είναι ο ύστατος παράνομος. Απλώς δεν παραδέχεται κανονισμούς.

Το περισσότερο που εμείς μπορούμε να κάνουμε είναι να προσυπογράψουμε σαν συνεργοί του.

Το περισσότερο την άλλη μέρα αντί να ορκιζόμαστε τιμή και υπακοή καλύτερα να ορκιζόμαστε βοήθεια και παρακίνηση.

Αυτό σημαίνει πως η ασφάλεια αποκλείεται. Οι λέξεις ”κάνω” και να “μείνει” καταντάνε ακατάλληλες.

Ο έρωτάς μου για σένα δεν δέχεται δεσμά.

Σε αγαπώ ελεύθερα και τζάμπα».

Η Λη – Τσέρι ελεύθερα βγήκε στις βατομουριές και έκλαψε.

«Θα τον ακολουθήσω ως την άκρη του κόσμου» μονολόγησε με λυγμούς.

Ναι χρυσή μου, μόνο που ο κόσμος δεν έχει άκρη. Ο Κολόμβος το διευκρίνισε.

Τομ Ρόμπινς, Τρυποκάρυδος

Μην περιμένετε να γίνουν θαύματα, κάντε τα

Στην εποχή μας κυριαρχεί το άγχος, το στρες, οι κάθε είδους ανασφάλειες μαζί με τους γρήγορους ρυθμούς της καθημερινότητας. Είμαστε αναγκασμένοι να τρέχουμε για να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας και να προλάβουμε τη ζωή…

Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να χαλαρώνουμε σωστά, να σκεφτόμαστε θετικά και να ελέγχουμε τις σκέψεις μας, ώστε να πετυχαίνουμε τους στόχους μας και να ζούμε ευτυχισμένοι και σε αρμονία με τους συνανθρώπους μας και τη φύση.

Όλα λοιπόν ξεκινάνε από τον τρόπο που σκεφτόμαστε…

“Το σύμπαν είναι νους. Όλα είναι νοητικά.”
(Κυμβάλειο, πρώτη Αρχή “της Νοητικότητας”)

Κατανοώντας αυτή την Αρχή, μπορούμε να υψωθούμε από κατώτερες βαθμίδες σε ανώτερες, καλλιεργώντας βαθμιαία μια ουσιαστική Αυτοκυριαρχία.

Η Αγάπη έχει την έδρα της στο Νοητικό Λόγο.

Αυτή του δίνει την Πρώτη Πληροφορία- την πληροφορία της Ενότητας και Αλληλεξάρτησης των Πάντων στο Νοητικό Επίπεδο.

Αν κάτι το θέλουμε πολύ και το σκεφτόμαστε συνέχεια,είναι σίγουρο ότι μπορούμε να το κατακτήσουμε…

Πάνω σ’ αυτό βασίζεται και η δύναμη του νου πάνω στην ύλη. Πρώτα σκεφτόμαστε αυτό που θέλουμε να κάνουμε και μετά εργαζόμαστε γι’ αυτό, όπως το παράδειγμα του αγγειοπλάστη που πρώτα σκέφτεται αυτό που θα πλάσει και μετά πιάνει τον πηλό και του δίνει μορφή.

Για την ύλη έχουμε αρκετά στοιχεία από τους επιστήμονες, οπότε τώρα θα δούμε τι είναι ο νους σύμφωνα με τη φιλοσοφία:

Ο άνθρωπος, έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, χωρίζεται σε “τέσσερις σφαίρες”, τη σφαίρα της ύλης, τη σφαίρα της ψυχής, τη σφαίρα του νου και τη σφαίρα του πνεύματος. Η Σφαίρα του Νου είναι η περιοχή από την οποία πηγάζουν οι ανώτερες ιδέες και τα αρχέτυπα. Είναι το όργανο της αφηρημένης σκέψης.

Για τον Πλάτωνα, στο νου κατοικεί το θεϊκό μέρος του ανθρώπου.

Ο φυσικός κόσμος είναι μια αντανάκλαση του νοητού κόσμου. Ο νους είναι συσχετισμένος με το στοιχείο της Φωτιάς. Όπως η φωτιά κατακαίει τα πάντα και από μια μικρή φλόγα μπορείς να ανάψεις πολλές φωτιές, έτσι και μια ιδέα (ο νους) κατακαίει τον άνθρωπο και μπορεί να μεταδοθεί χωρίς να χάσει την αρχική της δύναμη.

Ο νους αποτελείται από δυο μέρη:

Το ένα είναι το κατώτερο, που έρχεται σε επαφή με την ύλη. Είναι ο Νους των Επιθυμιών, ο νους των ενστίκτων, που ο άνθρωπος αποφασίζει σύμφωνα με το ατομικό του συμφέρον. Είναι ο νους του “ή” που διαχωρίζει τα πράγματα.

Το άλλο μέρος είναι ο Ανώτερος Νους, που έρχεται σε επαφή με το πνεύμα, το μέρος εκείνο που αντιλαμβάνεται τις ανώτερες ιδέες και αξίες, η αλτρουιστική σκέψη, ο άνθρωπος του “και”.

Η πηγή της εσωτερικής δύναμης του ανθρώπου, αυτός που χαρακτηρίζει το φιλόσοφο τον ιδεαλιστή, τον οραματιστή.

Όπως το φυσικό μας σώμα χρειάζεται φροντίδα, καθαριότητα, τάξη, εξάσκηση και τροφή, έτσι και το νοητικό έχει ανάγκη από τα ίδια για να είναι υγιές.

Επίσης χρειάζεται έλεγχος του νου. Ελέγχω το νου σημαίνει τον δυναμώνω και τον χρησιμοποιώ σαν πολύτιμο εργαλείο, αφού τέτοιο είναι, για τον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μην μας παρασέρνουν τα πάθη, να τελειώνουμε τις εργασίες που έχουμε αναλάβει, να εμβαθύνουμε σ’ αυτά που μαθαίνουμε, να μην κριτικάρουμε τους άλλους αλλά τον εαυτό μας, να προχωράμε πάντα μπροστά, να είμαστε δεκτικοί. Όπως το σίδερο με το μαγνήτη, έτσι και ο νους, ανάλογα το τι σκέφτεται, έλκει και τα ανάλογα συναισθήματα και σκέψεις.

Είναι πολύ σημαντικό να παρατηρούμε κάθε στιγμή τις σκέψεις μας και να προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε τις αρνητικές με θετικές. Είναι πολύ σημαντικό να αναλάβουμε την ευθύνη και να μπούμε σε δράση, γιατί αξίζει πραγματικά τον κόπο!

Πρέπει να έχουμε συνέχεια στο μυαλό μας
“ό,τι μπορείς να κάνεις αύριο, κάνε το σήμερα,
ό,τι μπορείς να κάνεις σήμερα κάνε το τώρα!”

Πάντοτε η επιτυχία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευτυχία.

Ο άνθρωπος αναζητούσε και αναζητάει τρόπους που θα τον κάνουν να πετύχει στη ζωή, έτσι ώστε να είναι ευτυχισμένος. Αν η επιτυχία μας είναι εφήμερη τότε πρέπει να την αναζητήσουμε αλλού. Μόνο ό,τι έχει σχέση με το πνευματικό έχει δύναμη και διάρκεια, η ύλη έχει πάντα μια ημερομηνία λήξης.

Να πετύχουμε στη ζωή σημαίνει να γνωρίσουμε τον Εαυτό μας, τις δυνάμεις και αδυναμίες μας, να αντιληφθούμε τις δυσκολίες της ζωής σαν δοκιμασίες, να βελτιώνουμε καθημερινά όσα κάνουμε, να μετατρέψουμε τις αποτυχίες σε νέες ευκαιρίες και να καταλάβουμε ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο.

Ο καθένας λοιπόν, είναι πιλότος και οδηγός της δικής του μοίρας.

Η ευτυχία κατακτιέται, δεν χαρίζεται. Οι ευκαιρίες περνάνε κάθε μέρα από μπροστά μας και πρέπει να μάθουμε να αρπάζουμε αυτές τις ευκαιρίες πριν να είναι αργά. Χρειάζεται να είμαστε άνθρωποι της δράσης και όχι της θεωρίας.

Η ευτυχία δεν είναι κάτι ξένο και έξω από εμάς, η ευτυχία είναι μέσα μας, μέσα στον πραγματικό μας Εαυτό. Εμείς αρκεί να θέλουμε να την ανακαλύψουμε ξανά. Όταν αγαπάμε χωρίς αντάλλαγμα, όταν χαμογελάμε μπροστά στις δυσκολίες, όταν είμαστε ευτυχισμένοι με τα απλά και όταν ριχνόμαστε στην περιπέτεια της ζωής, τότε έχουμε ανακαλύψει κάτι από αυτήν την Εσωτερική Ευτυχία.

Η θετική σκέψη δεν βοηθά μόνο στο να είμαστε αποτελεσματικοί και χαρούμενοι, αλλά βοηθά και στο να είμαστε υγιείς. Οι επιστήμονες λένε ότι όλες οι αρρώστιες έχουν νοητική ρίζα και ότι όλα ξεκινάνε από πάνω προς τα κάτω.

Η καλύτερη θεραπεία είναι να χτυπήσουμε την αρρώστια στη ρίζα, δηλαδή στις αρνητικές σκέψεις, στα ανεξέλεγκτα πάθη, στις ανασφάλειες, στις ζήλιες.

Για να αναπτύξουμε τη θετική σκέψη πρέπει να μάθουμε να προσπαθούμε στη ζωή και να μην το βάζουμε κάτω, να μαθαίνουμε από κάθε τι, να ενεργοποιούμε τη βούλησή μας και να βρίσκουμε έξυπνες λύσεις στα προβλήματά μας.

Τελικά είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε.

Αν δεν μας αρέσει αυτό που είμαστε, αν δεν είμαστε ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας, τότε πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Μην περιμένετε να γίνουν θαύματα, κάντε τα!

Γιατί δεν μπορούμε να σταματήσουμε να δημιουργούμε προβλήματα στο νου μας

Οι εγκέφαλοί μας είναι σχεδιασμένοι να ανησυχούν και είναι πολύ καλοί σε αυτό.

Είναι σχεδιασμένοι έτσι ώστε να ανησυχούν για το πώς και πότε θα χρειαστεί να «διορθώσουν» κάτι. Πρόκειται για ένα γνωστικό χαρακτηριστικό που μας βοήθησε να εξελιχθούμε.

Έχουμε αναπτύξει κάθε μεγάλη βιομηχανία (γεωργία, φαρμακευτική, θρησκεία) λόγω κάποιου φόβου: φόβο θανάτου, ασθένεια, πείνα, έλλειψη νοήματος. Το μέρος του εγκεφάλου που ελέγχει την περισυλλογή ελέγχει επίσης και τη δημιουργικότητα. Αυτό δεν είναι σύμπτωση.

Αν νιώθετε ότι δεν μπορείτε να σταματήσετε να ανησυχείτε, να δημιουργείτε από το πουθενά προβλήματα, να χαλαρώσετε και να απολαμβάνετε, δεν είναι επειδή κάτι πάει στραβά με εσάς. Το λάθος βρίσκεται στην αδυναμία σας να κατανοήσετε τον ανθρώπινο εγκέφαλο και την ευτυχία.

Δεν έχουμε σχεδιαστεί για να είμαστε «χαρούμενοι» με τον τρόπο που σκεφτόμαστε την ευτυχία: ανεμελιά, ευγνωμοσύνη, ενθουσιασμός. Έχουμε γεννηθεί για να επιβιώνουμε, δηλαδή να δημιουργούμε. Ο πόνος διαλύεται όταν εστιάζουμε στη δημιουργία παρά στο να νιώθουμε. Αντί να ψάχνουμε το πώς μας κάνει να νιώθουμε ο κόσμος, εστιάζουμε στο πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε αυτό που θέλουμε από αυτό που υπάρχει.

Το καλό και το κακό γίνονται αδιάφορα εδώ, όταν η εστίαση δεν βρίσκεται στο «Τι μπορώ να απολαύσω;», αλλά καλύτερα στο «Τι μπορώ να δημιουργήσω;».

Τα εμπόδιο μετατρέπονται σε ευκαιρίες. Η ζωή γίνεται ένα εξαιρετικό ταξίδι. Τα πάντα είναι δημιουργία. Άλλωστε, ο οργανισμός μας δημιουργεί κύτταρα και σκέψεις (ακόμα και καθώς διαβάζετε αυτό το κείμενο). Δημιουργούμε διοξείδιο του άνθρακα καθώς εκπνέουμε.

Όταν περνάμε χρόνο με κάποιον που αγαπάμε, δημιουργούμε τη σχέση μας. Κάθε φορά που εργαζόμαστε, δημιουργούμε χρήματα και δεξιότητα. Συνεχώς και πάντα δημιουργούμε.

Ο πόνος έρχεται όταν σταματάμε να δημιουργούμε. Αντί λοιπόν να καταστρώνουμε το επόμενο βήμα στη ζωή μας, εμείς υπεραναλύουμε το προηγούμενο. Αντί να φανταστούμε πρωτότυπες ιδέες, υποθέτουμε ότι τίποτε καλύτερο δεν είναι δυνατό. Αντί να λαμβάνουμε τον έλεγχο της ζωής μας, υποθέτουμε ότι είμαστε αδύναμοι. Γινόμαστε έτσι αδύναμοι. Και ο πόνος χάνει οποιαδήποτε ουσία.

Όταν εστιάζουμε στη δημιουργία, ο πόνος ενσωματώνεται στη διαδικασία. Και αξίζει τον κόπο. Δεν χωρίζουμε τις συναισθηματικές μας εμπειρίες ανάμεσα στα «πράγματα που δημιουργούν ωραίες αισθήσεις και «σ’ εκείνα που δεν δημιουργούν». Η δημιουργία δεν αφορά αποκλειστικά τις τέχνες, όπως συνηθίζουμε να θεωρούμε. Όλα είναι δημιουργικά. Κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας. Σε αυτή την επιλογή, υπάρχει ένα διαφορετικό είδος ευτυχίας – ένα ενεργητικό και όχι παθητικό.

Ο Νόμος της Πρόθεσης και της Επιθυμίας

Κάθε πρόθεση και κάθε επιθυμία διαθέτει εγγενείς μηχανισμούς για την πραγματοποίηση της …

Η πρόθεση και η επιθυμία στο πεδίο της καθαρής δυνατότητας διαθέτει απεριόριστη οργανωτική δύναμη. Όταν εισαγάγουμε μια πρόθεση στο εύφορο έδαφος της καθαρής δυνατότητας, επιστρατεύουμε αυτήν την απεριόριστη οργανωτική δύναμη ώστε να εργαστεί για µας. Στην αρχή υπήρξε η επιθυμία, η οποία ήταν το πρώτο σπέρμα του νου.

Οι σοφοί, αφού πρώτα διαλογίστηκαν βαθιά, ανακά­λυψαν μέσα στη σοφία τους τη σχέση του υπαρκτού µε το ανύ­παρκτο.
(Ύμνος της Δημιουργίας, από τη Ριγκ Βέντα)

Ένας από τους βασικούς Πνευματικούς Νόμους για την Επιτυχία του ανθρώπου είναι ο Νόμος της Πρόθεσης και της Επιθυμίας. Αυτός ο νόμος βασίζεται στο γεγονός ότι η ενέργεια και οι πληροφορίες ενυπάρχουν παντού μέσα στη φύση.

Πράγματι, στο κβαντικό πεδίο δεν υπάρχουν παρά µόνο ενέργεια και πληροφορίες. Και φυσικά, το κβαντικό πεδίο της μοντέρνας φυσικής είναι απλά ένα ακόμα όνομα για το πεδίο της καθαρής συνείδησης ή καθαρής δυνατότητας.

Ας εξετάσουμε αυτόν τον ισχυρισμό µε κάποια λεπτομέρεια.

Ένα λουλούδι, ένα ουράνιο τόξο, ένα δέντρο, ένα χορταράκι, ένα ανθρώπινο σώμα, όταν διασπαστούν στα βασικά τους στοιχεία, αποτελούνται από ενέργεια και πληροφορίες. Ολόκληρο το σύμπαν – στην ουσιαστική του μορφή – δεν είναι παρά μια κίνηση της ενέργειας και των πληροφοριών. Η μόνη διαφορά ανάμεσα σ’ εσάς και ένα δέντρο είναι οι πληροφορίες και η ενέργεια που περιέχουν τα αντίστοιχα σώματα.

Στο υλικό επίπεδο, τόσο εσείς όσο και το δέντρο αποτελείστε από τα ίδια ανακυκλώσιμα υλικά: άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο, άζωτο και μερικά άλλα στοιχεία σε απειροελάχιστες ποσότητες. Θα μπορούσατε ν’ αγοράσετε αυτά τα υλικά από μια αποθήκη µε μερικά χιλιάρικα …

Η διαφορά, λοιπόν, ανάμεσα σ’ εσάς και το δέντρο δεν είναι ο άνθρακας, το υδρογόνο και το οξυγόνο. Στην πραγματικότητα, εσείς και το δέντρο ανταλλάσσετε συνεχώς άνθρακα και οξυγόνο μεταξύ σας.

Η αληθινή διαφορά ανάμεσά σας βρίσκεται στην ενέργεια και τις πληροφορίες που σας χαρακτηρίζουν.

Μέσα στο σχέδιο της φύσης, εγώ και εσείς αποτελούμε προνομιούχα όντα. Διαθέτουμε ένα νευρικό σύστημα που μπορεί ν’ αντιλαμβάνεται το ενεργειακό και πληροφοριακό περιεχόμενο του εντοπισμένου χω­ροχρονικά πεδίου το οποίο δημιουργούν τα φυσικά µας σώματα. Αισθανόμαστε αυτό το πεδίο εμπειρικά, µε τη μορφή σκέψεων, συναισθημάτων, επιθυμιών, αναμνήσεων, ενστίκτων, ορμών και πεποιθήσεων. Το ίδιο επίπεδο αντιλαμβανόμαστε στην ύλη ως φυσικό σώμα – και μέσα από το υλικό µας σώμα αντιλαμβανόμαστε αυτό το πεδίο σαν τον “κόσμο γύρω µας”.

Όλα όμως είναι ένα και το αυτό.

Οι αρχαίοι σοφοί αναφωνούσαν: “Είμαι αυτό, είστε αυτό, όλα είναι αυτό, κι αυτό είναι το µόνο που υπάρχει”.

Το σώμα σας δεν είναι κάτι ξεχωριστό από το σώμα του σύμπαντος, αφού σε επίπεδο κβαντομηχανικής δεν υπάρχουν καθορισμένα όρια. Μοιάζετε µ’ ένα κύμα, ένα σπασμό, έναν παλμό, μια δίνη, μια εντοπισμένη διαταραχή μέσα στο ευρύτερο κβαντικό πεδίο. Το ευρύτερο κβαντικό πεδίο – το σύμπαν – στην ουσία δεν είναι παρά το εκτεταμένο σώμα σας.

Το ανθρώπινο νευρικό σύστημα, όχι µόνο μπορεί ν’ αντιληφθεί την ενέργεια και τις πληροφορίες του δικού του κβαντικού πεδίου, αλλά επειδή η ανθρώπινη συνείδηση είναι εξαιρετικά εύπλαστη, μέσα από αυτό το υπέροχο νευρικό σύστημα μπορείτε ν’ αλλάξετε συνειδητά τα πληροφοριακά δεδομένα που αποτελούν το υλικό σας σώμα. Μπορείτε ν’ αλλάξετε συνειδητά το ενεργειακό και πληροφοριακό περιεχόμενο του δικού σας κβαντομηχανικού σώματος, επηρεάζοντας µ’ αυτό τον τρόπο το ενεργειακό και πληροφοριακό περιεχόμενο του εκτεταμένου σας σώματος ­του περιβάλλοντός σας και ολόκληρου του κόσμου – προκαλώντας την υλοποίηση πραγμάτων και καταστάσεων μέσα του.

Αυτή η συνειδητή αλλαγή επιτυγχάνεται µε τη βοήθεια δυο εγγενών παραμέτρων της συνείδησης: της προσοχής και της πρόθεσης.

Η προσοχή ενεργοποιεί και η πρόθεση μεταμορφώνει.

Οτιδήποτε στο οποίο στρέφετε την προσοχή σας θα ισχυροποιηθεί στη ζωή σας.

Οτιδήποτε απ’ το οποίο απομακρύνετε την προσοχή σας, ελαττώνεται, αποσυντίθεται και εξαφανίζεται.

Η πρόθεση, από την άλλη μεριά, προκαλεί τη μεταμόρφωση της ενέργειας και των πληροφοριών. Η πρόθεση οργανώνει την ίδια της την εκπλήρωση.

Η ποιότητα της πρόθεσης πάνω στο αντικείμενο της προσοχής, θα ενορχηστρώσει μια απειρία χωροχρονικών γεγονότων για να επιφέρει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, µε την προϋπόθεση πως κάποιος θα ακολουθεί και τους υπόλοιπους πνευματικούς νόμους της επιτυχίας. Αυτό συμβαίνει επειδή η πρόθεση έχει απεριόριστη οργανωτική δύναμη μέσα στο εύφορο έδαφος της προσοχής.

Απεριόριστη οργανωτική δύναμη, σημαίνει δύναμη για την οργάνωση μιας απειρίας χωροχρονικών γεγονότων, όλων ταυτόχρονα.

Βλέπουμε την έκφραση αυτής της δύναμης σε κάθε φύλλο χορταριού, σε κάθε άνθος μηλιάς, σε κάθε κύτταρο του κορμιού µας. Τη διακρίνουμε σ’ οτιδήποτε είναι ζωντανό.

Μέσα στο σχέδιο της φύσης, όλα σχετίζονται και συνδυάζονται μεταξύ τους. Η μαρμότα βγαίνει απ’ τη φωλιά της μόλις έρθει η άνοιξη. Τα πουλιά μεταναστεύουν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, σε μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου. Η φύση είναι μια συμφωνία και αυτή η συμφωνία ενορχηστρώνεται σιωπηλά στο υπέρτατο πεδίο της δημιουργίας.

Το ανθρώπινο σώμα είναι ένα καλό παράδειγμα αυτής της συμφωνίας. Ένα και µόνο κύτταρο του σώματος κάνει περίπου έξι τρισεκατομμύρια πράγματα το δευτερόλεπτο και πρέπει συγχρόνως να γνωρίζει τι κάνουν όλα τα άλλα κύτταρα την ίδια στιγμή!

Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να παίζει μουσική, να σκοτώνει μικρόβια, να δημιουργεί ένα μωρό, να απαγγέλλει ποίηση και να παρακολουθεί τις κινήσεις των άστρων ταυτόχρονα, επειδή το πεδίο της απεριόριστης συσχέτισης είναι μέρος του πεδίου των πληροφοριών.

Το αξιοθαύμαστο µε το νευρικό σύστημα του ανθρώπινου είδους, είναι πως μπορεί να ελέγχει αυτή την απεριόριστη οργανωτική δύναμη µέσω της συνειδητής πρόθεσης. Η πρόθεση στο ανθρώπινο είδος δεν περιορίζεται σ’ ένα άκαμπτο δίκτυο ενέργειας και πληροφοριών. Έχει απεριόριστη ευκαμψία. Με δυο λόγια, εφ’ όσον δεν παραβιάζετε τους άλλους νόμους της φύσης, µέσω της πρόθεσής σας μπορείτε κυριολεκτικά να ελέγχετε τις δυνάμεις της φύσης για να εκπληρώσετε τα όνειρα και τις επιθυμίες σας.

Μπορείτε να βάλετε αυτόν τον κοσμικό υπολογιστή µε την απεριόριστη οργανωτική του δύναμη, να δουλέψει για λογαριασμό σας. Μπορείτε να ταξιδέψετε σ’ αυτό το υπέρτατο έδαφος της δημιουργίας και να φυτέψετε εκεί μια πρόθεση, ενεργοποιώντας µ’ αυτό τον τρόπο το πεδίο του άπειρου συσχετισμού.

Η πρόθεση βάζει τα θεμέλια για την άκοπη, αυτόματη και ανεμπόδιστη ροή καθαρής δυνατότητας, η οποία αναζητά έκφραση απ’ το ανεκδήλωτο στο εκδηλωμένο. Η µόνη προϋπόθεση είναι πως θα πρέπει να χρησιμοποιείτε την πρόθεσή σας για το καλό της ανθρωπότητας.

Η αληθινή δύναμη πίσω από την πρόθεση είναι η επιθυμία. Η πρόθεση από μόνη της είναι πολύ ισχυρή, επειδή ουσιαστικά είναι μια επιθυμία χωρίς προσκόλληση στο αποτέλεσμα. Η επιθυμία από μόνη της είναι αδύναμη, μια και στους περισσότερους ανθρώπους δεν είναι τίποτε άλλο από προσοχή συνδυασμένη με προσκόλληση. Η πρόθεση είναι μια επιθυμία αυστηρά σύμφωνη με όλους τους άλλους νόμους, αλλά ειδικά με το Νόμο της Απόσπασης.

Η πρόθεση σε συνδυασμό με την αποστασιοποίηση οδηγεί σε μια αντίληψη η οποία επικεντρώνεται στη ζωή και στο παρόν, οπότε κάθε πράξη είναι πολύ πιο αποτελεσματική όταν εκτελείται μέσα στην αντίληψη του παρόντος. Η πρόθεσή σας μπορεί να προσβλέπει στο μέλλον, αλλά η προσοχή σας βρίσκεται στο παρόν. Εφ’ όσον η προσοχή σας βρίσκεται στραμμένη στο παρόν, η πρόθεσή σας για το μέλλον θα υλοποιηθεί, αφού το μέλλον πλάθεται μέσα στο παρόν. Πρέπει να δεχτείτε το παρόν όπως έχει. Αποδεχτείτε το παρόν και στοχεύστε στο μέλλον. Το μέλλον είναι κάτι που μπορείτε πάντα να διαμορφώσετε μέσω της αποστασιοποιημένης πρόθεσης, αλλά δεν πρέπει ποτέ να αντιπαλεύετε το παρόν.

Παρελθόν, παρόν και μέλλον, αποτελούν όλα ιδιότητες της συνείδησης.

Το παρελθόν είναι η μνήμη και η θύμηση, το μέλλον η προσμονή και το παρόν η επίγνωση.

Γι’ αυτό το λόγο, ο χρόνος δεν είναι τίποτε άλλο από την κίνηση της σκέψης. Τόσο το παρελθόν όσο και το μέλλον γεννιούνται μέσα στη φαντασία. Μόνο το παρόν, δηλαδή η αντίληψη της στιγμής, είναι αληθινό και αιώνιο. Υπάρχει και αποτελεί το δυναμικό του χωροχρόνου, της ύλης και της ενέργειας. Είναι ένα αιώνιο πεδίο πιθανοτήτων, το οποίο αποκτά την εμπειρία του εαυτού του µε τη μορφή αφηρημένων δυνάμεων όπως το φως, η θερμότητα, ο ηλεκτρισμός, ο μαγνητισμός ή η βαρύτητα. Αυτές οι δυνάμεις δεν βρίσκονται ούτε στο παρελθόν, ούτε στο μέλλον. Απλώς υπάρχουν.

Ο τρόπος µε τον οποίο αντιλαμβανόμαστε αυτές τις αφηρημένες δυνάμεις, µας προσφέρει την εμπειρία των συγκεκριμένων φαινομένων και μορφών. Οι αναμνήσεις των ερμηνειών αυτών των αφηρημένων δυνάμεων, δημιουργούν την εμπειρία του παρελθόντος και οι προσδοκώμενες ερμηνείες των ίδιων δυνάμεων δημιουργούν το μέλλον. Αυτές είναι οι ιδιότητες της προσοχής μέσα στη συνείδηση. Όταν οι ιδιότητες αυτές απαλλαχθούν από το βάρος του παρελθόντος, τότε η δράση στο παρόν γίνεται το εύφορο έδαφος για τη δημιουργία του μέλλοντος.

Η πρόθεση, αν είναι γειωμένη σ’ αυτή την αποστασιοποιημένη ελευθερία του παρόντος, εξυπηρετεί σαν καταλύτης για το σωστό μείγμα ύλης, ενέργειας και χωροχρονικών γεγονότων, το οποίο μπορεί να δημιουργήσει οτιδήποτε επιθυμήσετε.

Αν έχετε μια αντίληψη επικεντρωμένη στη ζωή και στο παρόν, τότε τα φανταστικά εμπόδια – τα οποία αποτελούν τουλάχιστον το ενενήντα τοις εκατό των θεωρούμενων εμποδίων – διαλύονται και εξαφανίζονται! Το υπόλοιπο πέντε µε δέκα τοις εκατό μπορεί να μετουσιωθεί σε νέες ευκαιρίες µέσω της εστιασμένης πρόθεσης.

Η εστιασμένη πρόθεση είναι η ιδιότητα της προσοχής που παραμένει αμετακίνητη στο στόχο της. Εστιασμένη πρόθεση σημαίνει να κρατάτε την προσοχή σας πάνω στο σκοπούμενο αποτέλεσμα, µε τέτοια αμετακίνητη αποφασιστικότητα, ώστε να µην επιτρέπετε σε κανένα εμπόδιο να την ελαττώσει ή να την καταστρέψει. Μ’ αυτό τον τρόπο αποκλείετε ολοκληρωτικά όλα τα εμπόδια απ’ τη συνείδησή σας. Μπορείτε να διατηρείτε μια ακλόνητη γαλήνη, ενώ παράλληλα αφιερώνεστε στο στόχο σας µε έντονο πάθος. Αυτή είναι η δύναμη του συνδυασμού αποστασιοποιημένης αντίληψης και εστιασμένης πρόθεσης.

Μάθετε να τιθασεύετε τη δύναμη της πρόθεσης, και θα μπορείτε να δημιουργήσετε οτιδήποτε επιθυμείτε. Μπορείτε ασφαλώς να δείτε αποτελέσματα και μέσα απ’ τις σκληρές προσπάθειες, αλλά αυτά θα έχουν το ανάλογο κόστος τους, µε τη μορφή άγχους, καρδιακών προσβολών και της ελαττωμένης λειτουργίας του ανοσοποιητικού σας συστήματος. Είναι πολύ καλύτερο ν’ ακολουθήσετε τα παρακάτω πέντε βήματα του Νόμου της Πρόθεσης και της Επιθυμίας.

Ακολουθώντας την παρακάτω διαδικασία για την πραγματοποίηση των επιθυμιών, η πρόθεσή απελευθερώνει αβίαστα τη δική της μοναδική δύναμη:

(1) Γλιστρήστε μέσα στο “κενό”. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να επικεντρωθείτε σ’ εκείνο το σιωπηλό διάστημα ανάμεσα στις σκέψεις, δηλαδή να βρεθείτε μέσα στη σιωπή -το επίπεδο της Ύπαρξης που αποτελεί την ουσιαστική σας πρωταρχική κατάσταση.

(2) Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση, απελευθερώστε τις προθέσεις και τις επιθυμίες σας. Όταν βρισκόσαστε κυριολεκτικά μέσα στο κενό, δεν υπάρχουν σκέψεις ούτε επιθυμίες, αλλά καθώς θα βγαίνετε απ’ το κενό – στο όριο ανάμεσα στο κενό και μια σκέψη – μπορείτε να εισαγάγετε την πρόθεση. Αν έχετε μια σειρά από στόχους, μπορείτε να τους γράψετε σ’ ένα κομμάτι χαρτί και να εστιάσετε την προσοχή σας επάνω τους πριν περάστε στο κενό. Αν επιθυμείτε επιτυχημένη καριέρα, για παράδειγμα, µπείτε στο κενό µ’ αυτή την πρόθεση, και η πρόθεσή σας θα σας συνοδεύει σαν ένα αμυδρό λαμπύρισμα της συνείδησής. Αν εγκαταλείψετε τις προθέσεις και τις επιθυμίες σας μέσα στο κενό, είναι σαν να τις φυτεύετε στο εύφορο έδαφος της καθαρής δυνατότητας και να περιμένετε να βλαστήσουν όταν έρθει η κατάλληλη εποχή. Δεν πρέπει να σκεφτείτε ν’ ανασκάψετε τους σπόρους των επιθυμιών σας για να δείτε αν πράγματι μεγαλώνουν, ούτε και να προσκολληθείτε άκαμπτα στον τρόπο µε τον οποίο θα εξελιχθούν. Απλώς θέλετε να τους σπείρετε.

(3) Παραμείνετε στην κατάσταση της έσω-αναφοράς. Αυτό σημαίνει να έχετε αντίληψη του αληθινού Εαυτού σας – του πνεύματός σας, της σύνδεσής σας µε το πεδίο της καθαρής δυνατότητας. Σημαίνει επίσης πως δεν θα κοιτάτε τον εαυτό σας μέσα απ’ τα µάτια του κόσμου, ούτε και θα επιτρέψετε να σας επηρεάσουν οι γνώμες και οι κριτικές των άλλων. Ένας καλός τρόπος για να διατηρείτε αυτή την κατάσταση της έσω-αναφοράς, είναι να κρατάτε τις επιθυμίες σας κρυφές. Μην τις μοιράζεστε µε κανέναν άλλο, εκτός κι αν είναι κοινές µε συγκεκριμένους ανθρώπους µε τους οποίους είστε πολύ στενά δεμένοι.

(4) Μην προσκολληθείτε στο αποτέλεσμα. Εγκαταλείψτε την προσμονή μιας συγκεκριμένης εξέλιξης και ζήστε µε τη σοφία της αβεβαιότητας. Απολαύ­στε κάθε στιγμή του ταξιδιού σας στη ζωή, ακόμα κι αν δεν γνωρίζετε τι θα σας συμβεί στη συνέχεια.

(5) Αφήστε το σύμπαν να χειριστεί τις λεπτομέρειες. Οι προθέσεις και οι επιθυμίες σας, όταν απελευθερωθούν μέσ’ στο κενό, έχουν απεριόριστη οργανωτική δύναμη. Πιστέψτε πως αυτή η οργανωτική δύναμη της πρόθεσης θα ενορχηστρώσει όλες τις λεπτομέρειες για λογαριασμό σας.

Να θυμάστε πως στην πραγματική σας φύση είστε καθαρό πνεύμα. Μεταφέρετε τη συνείδηση του πνεύματος σας όπου κι αν βρίσκεστε, απελευθερώνοντας αβίαστα τις επιθυμίες σας, και το σύμπαν θα αναλάβει τα υπόλοιπα.

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ

Θα θέσω σ’ εφαρμογή το Νόμο της Πρόθεσης και της Επιθυμίας αποφασίζοντας να ακολουθήσω τα παρακάτω βήματα:

(1) Θα κάνω έναν κατάλογο όλων των επιθυμιών µου και θα τον έχω μαζί µου όπου κι αν βρεθώ. Θα τον διαβάζω πριν περάσω στη σιωπή και το διαλογισμό, πριν πέσω για ύπνο και μόλις ξυπνήσω το πρωί.

(2) Θ’ απελευθερώσω αυτόν τον κατάλογο των επιθυμιών µου και θα τον παραδώσω στη μήτρα της δημιουργίας, πιστεύοντας πως όταν τα πράγματα δείχνουν να µην έρχονται όπως τα θέλω, υπάρχει κάποιος λόγος και πως το σύμπαν έχει για µένα πολύ μεγαλύτερα σχέδια απ’ ό,τι έχω φανταστεί.

(3) Θα υπενθυμίζω στον εαυτό µου να εξασκώ πάντα την αντίληψη του παρόντος σ’ όλες µου τις ενέργειες. Θ’ αρνηθώ να επιτρέψω στα όποια εμπόδια συναντήσω, να καταστρέψουν την ποιότητα της προσοχής µου στην παρούσα στιγμή. Θα αποδέχομαι το παρόν όπως είναι και θα υλοποιώ το μέλλον μέσα απ’ τις πιο βαθιές και ειλικρινείς προθέσεις και επιθυμίες µου.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΑΣΚΑΡΑΤΟΣ: Ποια αναγέννηση;

ΕΓΩ ΜΙΛΩ ΔΙΑ ΤΟ ΠΡΑΜΜΑ ΠΟΥ ΓΥΡΕΒΟΥΜΕ. Δε ζητούμε την αναγέννησή μας: Και τι η αναγέννηση μιας κοινωνίας, αν δεν είναι η ριζική ηθική καλητέρεψη των ατόμων οπού την συστένουνε;

Αν λοιπόν επιθυμούμε την αναγέννηση της κοινωνίας μας, τέστι την ηθικήν μας καλητέρεψη, δεν είναι τάχα στο χέρι μας ναν την κάμωμ’ εμείς εις τον εαυτό μας, χωρίς να ζητούμε από την Κυβέρνηση να μας κάμη καλήτερους; Αλλέως, αν δεν είναι τούτο που γυρέβουμε, τι λοιπόν εννοούμε με την λέξην Αναγέννηση;

Μήπως ζητούμε της Κυβέρνησής μας να μας στείλη ένα σακκί τάλαρα καθενός εις το σπίτι μας, και να εξακολουθάη να μας τα στέλνη πάντα κάθε φορά που μας χρειάζεται v’ αναγεννηθούμε;

Όχι, όχι˙ δεν ημπορούμε βέβαια να γεληόμαστε τόσο˙ η παιδιαροσύνη μας δεν ημπορεί δα να φτάνη έως εκεί. Άλλο πράμμα εννοούμε και μόνον δεν εκφρασθήκαμε ποτέ παστρικά.

Εμείς βασανίζουμάστε από την διαφθοράν των ηθών μας˙ το αίσθημα του πάθους μας είναι πραγματικό˙ η αιτία είναι ολοφάνερη στα μάτια μας, εμάς των ίδιωνε, όντις καθένας μας εξαιρόντας μόνον τον εαυτόν του, κατηγορεί όλους τους άλλους. Ενστιγματικώς επιθυμούμε την ιατρεία μας, συμφωνούμε διά τη χρεία τού να ηθικευθή η κοινωνία, αλλά καθένας μας αρνείται ηθικέψη τον εαυτό του!…

Εκείνο που εννοούμε με την λέξην Αναγέννηση, αν εξετάσωμε βαθιά μέσα το αίσθημά μας, δεν είναι μήτε τα σακιά με τα τάλαρα, μήτε κανένα τέτοιο˙ είναι η ηθίκεψη της κοινωνίας, και τούτη είναι η ιατρεία εκείνη την οποία ενστιγματικώς γυρέβουμε, μα καθενός μας ζητάει να ηθικεύθούν όλοι οι άλλοι έξω από τον εαυτό του!….

Ιδού εκείνο που καταστένειο αδύνατην την ιατρεία, αδύνατη την αναγέννησην επειδή, «Δεν είναι δυνατόν να γένη καμμία κοινωνική καλητέρεψη, εκεί όπου ο καθένας δεν την αρχίζει στον εαυτό του».

ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΑΣΚΑΡΑΤΟΣ (1811-1901), ΛΑΟΣ ΚΑΙ ΛΑΟΠΛΑΝΟΙ

SCHOPENHAUER: Στην μοναξιά, ο περιβεβλημένος με πορφύρα βλαξ βαριαναστενάζει υπό το αφόρητο βάρος του εαυτού του

Ο άνθρωπος με πλούσιο πνεύμα πασχίζει προφανώς γι’ αναλγησία, αταραξία, ηρεμία και σχόλη, επιζητεί άρα έναν βίο ήσυχο, ολιγαρκή, όμως απαρακώλυτο και, κατά συνέπεια, αφού γνωρίσει αρκετά αυτούς που καλούνται «άνθρωποι», θα επιλέξει τον αποτραβηγμένο βίο, και μάλιστα, σε περίπτωση ιδιαίτερης ευφυίας, την μοναχικότητα· και τούτο επειδή, βέβαια, όσο περισσότερα έχει κανείς καθ’ εαυτόν τόσο λιγότερα χρειάζεται έξωθεν και τόσο λιγότερα μπορούν να σημαίνουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Για τον λόγο τούτο, τα έκτακτα πνευματικά χαρίσματα οδηγούν στην αντικοινωνικότητα. 

Εάν η ποιότητα της συντροφιάς μπορούσε να υποκατασταθεί από την ποσότητα της, τότε θ’ άξιζε τον κόπο να ζει κανείς σ’ ευρύ κοινωνικό κύκλο. Όμως, δυστυχώς, ένας σωρός εκατό ελεεινών παλιάτσων δεν ισοδυναμεί μ’ έναν γνωστικό άνθρωπο.

Ο άνθρωπος, αντίθετα, του άλλου άκρου, μόλις η ένδεια του επιτρέψει να πάρει μία ανάσα, θ’ αναζητήσει πάση θυσία διασκέδαση και συντροφιά αρκούμενος σ’ οτιδήποτε και μη αποφεύγοντας τίποτε άλλο περισσότερο απ’ ότι τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς στην μοναχικότητα, ως την κατάσταση εκείνη στην οποία ο καθένας έχει αποσυρθεί στον εαυτό του, γίνεται εμφανές τι έχει ο καθένας καθ’ εαυτόν· και τότε ο περιβεβλημένος με πορφύρα βλαξ βαριαναστενάζει υπό το αφόρητο βάρος της ατομικότητάς του, ενώ ο υπερχαρισματικός γεμίζει και ζωντανεύει με το πνεύμα του και το πιο έρημο και πληκτικό μέρος.

Συνολικά, λοιπόν, καταλήγει κανείς στην διαπίστωση ότι ο βαθμός κοινωνικότητας κάθε ανθρώπου βρίσκεται σε ευθεία αναλογική σχέση με το πόσο πνευματικά ενδεής και γενικά φαύλος είναι, καθώς στην ζωή δεν έχει κανείς και πολλές επιλογές πέραν από εκείνη μεταξύ μοναχικότητας και φαυλότητας.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Η σχέση είναι μια ευκαιρία να διηγείται ο καθένας ξανά την ιστορία του

Η συμβίωση είναι μια ευκαιρία για να αφηγηθεί ο καθένας ξανά την ιστορία του. Κι αυτή την ευκαιρία καλό θα ήταν να μη την αφήσεις να πάει χαμένη.

Τι είναι η σχέση σου η συντροφική αν όχι ένα ταξίδι για δύο χωρίς διάρκεια και προορισμό; Τι σημαίνουν για σένα τα στερεότυπα και οι νόρμες που μεγάλωσες μ αυτές; Πόσο σε βοήθησαν για να έχεις μια καλύτερη σχέση; Τι είναι αυτό που θέλεις να πεις στο ταίρι σου αυτή τη στιγμή αλλά δεν το λες; Πώς φαντάζεσαι τη σχέση σου μετά από πέντε χρόνια;

Αυτές και άλλες πολλές ερωτήσεις μπορείς να τις ακούσεις πίσω από τις κλειστές πόρτες γραφείων, να τις διαβάσεις σε έντυπα που υπόσχονται αυτοβοήθεια, ακόμα και να τις έχεις ξεστομίσει ο ίδιος.

Οι στατιστικές για το που πάνε οι συντροφικές σχέσεις, πόσο ανθεκτικές είναι, τί προοπτικές έχουν για να γίνουν καλύτερες, σε βάζουν κάθε φορά σ ένα παιχνίδι σύγκρισης με κάτι που μοιάζει ιδανικό, ανάλογα τη πλευρά του ποταμιού που κάθεται ο καθένας και αγναντεύει τη ζωή του.

Ο αντικειμενικός τρόπος που σε έμαθαν να βλέπεις τα πράγματα- άρα και τη συντροφική σχέση-σου αφαιρούν ένα κομμάτι ελευθερίας να συν-αποφασίζεις για το πώς θα δομήσεις εσύ και ο σύντροφός σου κάτι που είναι απόλυτα δικό σας.

Έχει τεράστια σημασία να αντιληφθείς από νωρίς ότι εσείς οι δύο και κανείς άλλος – πολύ περισσότερο τα οικογενειακά δυναμικά που αναπόφευκτα κουβαλάτε στις αποσκευές σας- δεν έχει πια λόγο για το πώς θα βιώσετε τη ζωή σας, όποια και να είναι και οπουδήποτε σας πάει.

Η κοινή πραγματικότητα που τώρα χτίζεις καλό είναι να γίνει με όσο πιο σύγχρονα υλικά γίνεται. Τα παλιά υλικά δε τα πετάς, αλλά τα χρειάζεσαι στο βαθμό που δε μπαίνουν εμπόδιο στην κοινή απόφαση για μια αρμονική συνύπαρξη. Και οι δυο σας ξέρετε ποια ακριβώς είναι αυτά.

Η συμβίωση είναι μια ευκαιρία για να αφηγηθεί ο καθένας ξανά την ιστορία του. Κι αυτή την ευκαιρία καλό θα ήταν να μη την αφήσεις να πάει χαμένη. Να τη πεις όχι όμως αναπαράγοντας συμπεριφορές, αλλά ανακαλύπτοντας τις δικές σου, όχι μιμούμενος ρόλους αλλά υπερβαίνοντάς τους, όχι διατηρώντας καταστάσεις αλλά ανατρέποντάς τις.

Να είσαι σε θέση δηλαδή να εγγυηθείς και να συνυπογράψεις ότι η αυτονόητη δική σου ταυτότητα – διαφορετική από του συντρόφου σου-θα είναι καταλύτης και όχι διαλύτης για τη σχέση.

Αν ήταν να κρατήσεις τελικά μια φράση από όλο αυτό που διάβασες θεωρώ ότιαυτή θα μπορούσε να είναι:

“Καλωσόρισε το σύντροφό σου μαζί με τις δικές του αποσκευές”

Η ζωή είναι οι σχέσεις με τα πράγματα, τους ανθρώπους και τις ιδέες

Σχέση έχουμε εμείς οι δυο ή οι εικόνες μας;

Τι σημαίνει για μας η λέξη «σχέση»; Σχετιζόμαστε ποτέ με κανέναν ή μήπως σχετίζονται οι εικόνες που κατασκευάσαμε ο ένας για τον άλλον; Εγώ έχω μια εικόνα για σένα κι εσύ μια εικόνα για μένα. Εγώ έχω την εικόνα σου ως γυναίκα μου ή ως άντρα μου, ή οτιδήποτε άλλο, κι εσύ έχεις για μένα τη δική σου εικόνα. Σχέση έχουν οι δυο αυτές εικόνες και τίποτε άλλο. Έχουμε σχέση με έναν άλλον μόνο όταν δεν υπάρχουν εικόνες. Όταν εγώ σας κοιτάζω κι εσείς με κοιτάζετε δίχως την εικόνα της μνήμης, των προσβολών κι όλα τα σχετικά, τότε έχουμε σχέση, αλλά η ίδια η φύση του παρατηρητή είναι η εικόνα, έτσι δεν είναι; Η εικόνα μου παρατηρεί την εικόνα σας, αν είναι ποτέ δυνατόν, και αυτό το ονομάζουμε σχέση, μόνο που σχέση έχουν οι δυο εικόνες, μια σχέση ανύπαρκτη αφού κι οι δυο είμαστε εικόνες. Έχω σχέση σημαίνει ότι έχω επαφή. Η επαφή πρέπει να είναι κάτι άμεσο, δεν υπάρχει ανάμεσα σε δυο εικόνες. Απαιτεί αυξημένη προσοχή, μια επίγνωση ότι κοιτάζω τον άλλον δίχως την εικόνα που έχω γι’ αυτόν, την εικόνα που διαμόρφωσαν οι αναμνήσεις μου απ’ το άτομο αυτό – πόσο – με έχει προσβάλει, πόση χαρά μού έχει δώσει, τι απολαύσεις μού έχει προσφέρει, το ένα και το άλλο. Μόνο όταν δεν υπάρχουν εικόνες ανάμεσά τους έχουν σχέση οι δυο τους.

Μπορούμε να αγαπάμε και μολαταύτα να μην κατέχουμε;

Δεν υπάρχει ζωή δίχως σχέσεις, αλλά καταντήσαμε τις σχέσεις πολύ επώδυνες και φρικτές θεμελιώνοντας τες στην προσωπική και κτητική αγάπη. Μπορεί να αγαπά κανείς και μολαταύτα να μη θέλει να κατέχει τον άλλον; Δεν θα βρείτε τη σωστή απάντηση στη φυγή, στα ιδανικά, στις πεποιθήσεις, αλλά στην κατανόηση των αιτιών της εξάρτησης και της κτητικότητας.

Αν κατανοήσουμε σε βάθος την προβληματική σχέση ανάμεσα στον εαυτό και στον άλλον, τότε ίσως κατανοήσουμε και λύσουμε τα προβλήματα στη σχέση μας με την κοινωνία, αφού η κοινωνία δεν είναι παρά η προέκταση του εαυτού μας.

Στρέψτε το βλέμμα στον εαυτό, όχι στους άλλους, για να ξεδιαλύνετε τις συγκρούσεις

Στις σχέσεις η πρωταρχική αιτία τριβής είναι ο εαυτός, ο εαυτός ο οποίος αποτελεί το κέντρο του ενοποιημένου πόθου. Αν συνειδητοποιήσουμε ότι πρωταρχική σημασία δεν έχει ο τρόπος με τον οποίο δρα ο άλλος, αλλά ο τρόπος με τον οποίο δρα και αντιδρά καθένας μας, κι αν η αντίδραση και η δράση κατανοηθούν ουσιαστικά, σε βάθος, τότε οι σχέσεις αλλάζουν βαθιά και ριζικά. Στη σχέση μας με τον άλλον δεν παρουσιάζονται μόνο προβλήματα υλικής φύσεως αλλά και προβλήματα σε επίπεδο σκέψης και αισθημάτων, ενώ μπορεί κανείς να εναρμονιστεί με κάποιον μόνο όταν εναρμονίζεται πλήρως με τον εαυτό του. Στις σχέσεις το σημαντικό που πρέπει να έχετε κατά νου δεν είναι ο άλλος αλλά ο εαυτός, που σημαίνει ότι δεν πρέπει να απομονωθείτε, αλλά να κατανοήσετε βαθιά μέσα σας την αιτία της σύγκρουσης και της θλίψης. Όσο εξαρτιόμαστε απ’ τον άλλον για την ψυχολογική μας ευεξία, διανοητικά ή συναισθηματικά, η εξάρτηση αυτή μοιραία θα προκαλεί φόβο, απ’ τον οποίο απορρέει η θλίψη.

Η ζωή είναι οι σχέσεις με τα πράγματα, τους ανθρώπους και τις ιδέες

Η ζωή είναι οι σχέσεις με τα πράγματα, τους ανθρώπους και τις ιδέες, κι αν δεν γνωρίσουμε τις σχέσεις αυτές σωστά, πλήρως, θα επέλθουν συγκρούσεις ως αντίκτυπος αυτής της πρόκλησης.

Ο καθρέφτης των σχέσεων

Οι σχέσεις, ασφαλώς, είναι ο καθρέφτης στον οποίο ανακαλύπτε τε τον εαυτό σας. Δίχως τις σχέσεις δεν ζω. Ζω σημαίνει σχετίζομαι, σχετίζομαι σημαίνει υπάρχω. Και υπάρχετε μονάχα στις σχέσεις, αλλιώς δεν υπάρχετε, η ύπαρξη δεν έχει νόημα. Δεν έχετε υπόσταση επειδή πιστεύετε ότι ζείτε. Υπάρχετε επειδή σχετίζεστε, και η ελλιπής κατανόηση των σχέσεων προκαλεί συγκρούσεις.

Το κλειδί της ευτυχίας είναι η αυτογνωσία στις σχέσεις

Ήδη κατανοείτε τον εαυτό σας στον καθρέφτη των σκέψεών σας, στον καθρέφτη των σχέσεων… Μου φαίνεται ότι η ευτυχία είναι στο χέρι μας, κι ότι το κλειδί της ευτυχίας είναι η αυτογνωσία, όχι η αυτογνωσία του Φρόιντ, του Γιουνγκ, του Σανκάρα, ή οποιουδήποτε άλλου, αλλά η αυτογνωσία που αποκτάτε μόνοι σας στις καθημερινές σχέσεις σας… Μέσα απ’ την παρατήρηση, μέσα απ’ την αβίαστη επίγνωση της καθημερινής κίνησης της σκέψης, την ώρα που μπαίνετε στο λεωφορείο, την ώρα που οδηγείτε, όταν μιλάτε… στη σύζυγό σας, στα παιδιά σας, στον γείτονά σας, παρατηρώντας τα όλα αυτά σαν σε καθρέφτη, αρχίζετε να ανακαλύπτετε πώς μιλάτε, πώς σκέφτεστε, πώς αντιδράτε, και στην κατανόηση του εαυτού σας θα βρείτε κάτι που δεν υπάρχει στα βιβλία, στη φιλοσοφία, στις διδασκαλίες των γκουρού.

Σταματήστε τον εικονοπλάστη μηχανισμό

Επομένως, για να έχετε σωστές σχέσεις πρέπει να καταστρέψετε την εικόνα, πρέπει να καταστρέψετε τον μηχανισμό που κατασκευάζει την εικόνα – τον μηχανισμό τον δικό σας και των άλλων. Ειδάλλως, μπορεί να καταστρέφετε μια εικόνα εσείς και να κατασκευάζει μια άλλη ο μηχανισμός.

Πώς προκύπτει η εικόνα, η άποψη;

Πρέπει κανείς να εμβαθύνει και να βρει πώς δημιουργείται η εικόνα κι αν είναι δυνατόν να σταματήσει τον μηχανισμό που την κατασκεύασε. Μόνο τότε κάνουν σχέσεις οι άνθρωποι – όχι οι εικόνες που αποτελούν νεκρές οντότητες. Είναι πολύ απλό. Με κολακεύετε, με σέβεστε κι εγώ σχηματίζω μια εικόνα για σας μέσω της προσβολής, μέσω της κολακείας. Έχω αποκτήσει πείρα: πόνο, θάνατο, δυστυχία, διαπάλη, πείνα, μοναξιά. Όλα αυτά κατασκευάζουν μια εικόνα μέσα μου εγώ ο ίδιος είμαι εκείνη η εικόνα. Όχι ότι είμαι η εικόνα, ούτε ότι είμαι διαφορετικός απ’ την εικόνα αλλά το «εγώ ο ίδιος» είναι εκείνη η εικόνα ο σκεπτόμενος είναι εκείνη η εικόνα. Ο σκεπτόμενος κατασκευάζει την εικόνα. Με τις απαντήσεις του, με τις αντιδράσεις του -σωματικές, ψυχολογικές, διανοητικές και ούτω καθεξής- ο σκεπτόμενος, ο παρατηρητής, ο εμπειρώμενος κατασκευάζει εκείνη την εικόνα μέσα απ’ τη μνήμη, μέσα απ’ τη σκέψη. Και η σκέψη είναι απαραίτητη, αλλιώς δεν θα υπήρχατε.

Οπότε, κατ’ αρχάς, δείτε το πρόβλημα. Η σκέψη δημιουργεί τον σκεπτόμενο. Ο σκεπτόμενος αρχίζει να δημιουργεί την εικόνα του εαυτού του… Δημιουργεί την εικόνα και ζει σε αυτή. Επομένως, η σκέψη είναι η εκκίνηση του μηχανισμού. Κι εσείς λέτε: «Πώς μπορώ να σταματήσω να σκέφτομαι;» Δεν μπορείτε. Αλλά μπορείτε να σκέφτεστε δίχως να πλάθετε εικόνες.

Οι απόψεις είναι απλώς εικόνες

Και φυσικά δεν κάνουν σχέσεις οι εικόνες. Αν εγώ έχω μια άποψη για σένα κι εσύ μια άποψη για μένα, πώς γίνεται να έχουμε σχέση; Οι σχέσεις υπάρχουν μόνο ελεύθερες, ελεύθερες από τούτη την εικονοπλασία.

Н καταγραφή και το μοίρασμα των τραυματικών βιωμάτων ενισχύει την ανοσιακή λειτουργία

Όπως έχουν δείξει πολυάριθμα επιστημονικά πειράματα της τελευταίας τριακονταετίας, η καταγραφή τραυματικών βιωμάτων (λόγου χάριν, σε προσωπικό ημερολόγιο) παρέχει εμφανή ανοσιακά οφέλη. Στα περισσότερα πειράματα, η γλώσσα καταγραφής ήταν τα Αγγλικά, αλλά το ίδιο φαινόμενο έχει διαπιστωθεί και για τα Ισπανικά, τα Ιταλικά, τα Ολλανδικά και τα Ιαπωνικά με άλλα λόγια, πρόκειται για γενικό εύρημα. Σε ένα από τα πειράματα, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να ανακαλέσουν στη μνήμη τους το πιο τραυματικό συμβάν της ζωής τους. Κατόπιν, οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Επί τέσσερις συνεχόμενες ημέρες, τα μέλη της πρώτης ομάδας περνούσαν είκοσι λεπτά της ώρας καθημερινά καταγράφοντας αναλυτικά το ψυχικό τραύμα τους σε ένα προσωπικό ημερολόγιο. Το ίδιο χρονικό διάστημα, τα μέλη της δεύτερης ομάδας έγραφαν για άσχετα, τετριμμένα θέματα – πώς είχαν περάσει τη συγκεκριμένη ημέρα, φερ’ ειπείν. 

Πραγματοποιήθηκαν τρεις αιμοληψίες από κάθε άτομο: η πρώτη προτού ξεκινήσει το πείραμα, η δεύτερη κατά την τελευταία ημέρα διεξαγωγής του και η τρίτη έξι εβδομάδες αργότερα. Μολονότι τα άτομα που έγραφαν στο ημερολόγιό τους για το τραυματικό τους βίωμα δήλωσαν ότι ένιωθαν χειρότερα μετά το τέλος του πειράματος συγκριτικά με όσα άτομα έγραφαν περί ανέμων και υδάτων, το ανοσοποιητικό τους σύστημα ήδη έδειχνε βελτίωση (η οποία, μάλιστα, εξακολουθούσε να ανιχνεύεται έξι εβδομάδες αργότερα, όταν πια δήλωναν ότι ένιωθαν καλύτερα συγκριτικά με τα άτομα που δεν είχαν γράψει για την εμπειρία τους). 

Κοντολογίς, ενώ είναι αρνητικά τα άμεσα αισθήματα που νιώθει κανείς όταν αντιμετωπίζει ένα ψυχικό τραύμα, οι ανοσιακές επιδράσεις είναι ως επί το πλείστον θετικές θετικές είναι επίσης οι μακροχρόνιες επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα και στην ψυχική διάθεση. Αξίζει εδώ να τονιστούν δύο σημαντικά σημεία. Πρώτον, ότι η θετική ανοσιακή επίδραση προηγείται της θετικής επίδρασης στη διάθεση· δεύτερον, ότι αρκούν ελάχιστες ημέρες ενασχόλησης με την καταγραφή της τραυματικής εμπειρίας προκειμένου να προκύψει μετρήσιμη ανοσιακή επίδραση μερικές εβδομάδες αργότερα. Μια πρόσφατη ανασκόπηση περίπου εκατόν πενήντα μελετών επιβεβαιώνει ότι υπάρχει ένα γενικό μοτίβο με βάση το οποίο η αποκάλυψη των βαθύτερων συναισθημάτων του ατόμου, έστω και υπό τη μορφή περιστασιακών αυτοβιογραφικών αναφορών, είναι ικανή να του απο φέρει σταθερά ανοσιακά οφέλη.

Η δυνατότητα της καταγραφής τραυματικών βιωμάτων σε προσωπικό ημερολόγιο έχει προκύψει πολύ πρόσφατα κατά την εξελικτική ιστορία μας. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, υποκαθιστά τη γενική τάση μας να μοιραζόμαστε πληροφορίες με τρίτους. Οι τελετές εξομολόγησης, λόγου χάριν, εἰναι διαδεδομένες σε πολλές θρησκείες· άλλες τελούνται δημοσίως, όπως συμβαίνει σε διάφορες θρησκείες ιθαγενών της Αμερικής, και άλλες κατ’ ιδίαν, όπως συμβαίνει στα εξομολογητήρια των καθολικών ναών. Μάλιστα, έναν αντίστοιχο ρόλο συναισθηματικής αποκάλυψης πιθανόν να υπηρετεί και η εξομολόγηση των αμαρτιών απευθείας στον Θεό, διά της προσευχής. 

Επίσης, τα οφέλη της «θεραπείας διά της συνομιλίας», της ψυχοθεραπείας, πιθανόν να απορρέουν, τουλάχιστον εν μέρει, από την αποκάλυψη τραυματικών ή ντροπιαστικών πληροφοριών που το άτομο φροντίζει επιμελώς να κρύβει από τον περίγυρό του. Όταν ταξιδεύουμε, συχνά αποκαλύπτουμε επτασφράγιστα μυστικά σε άτομα παντελώς άγνωστα, τα οποία δεν έχουμε συναντήσει ποτέ στο παρελθόν και, το σημαντικότερο, δεν υπολογίζουμε να συναντήσουμε ποτέ ξανά στο μέλλον. Στο πλαίσιο ομάδων υποστήριξης, όσο πιο ομιλητικός είναι κάποιος τόσο περισσότερα υποστηρίζει ότι έχει διδαχθεί από την ομάδα. Όπως επισημαίνει ένας ψυχολόγος, το μοίρασμα των σκέψεών μας φαίνεται να αποτελεί μια «εξόχως απολαυστική μαθησιακή εμπειρία». Έτσι, μολονότι η επιστημονική εγκυρότητα ορισμένων ψυχαναλυτικών θεωριών για την ανθρώπινη ανάπτυξη -των φροϋδικών ψυχοσεξουαλικών σταδίων, λόγου χάριν δεν είναι μεγαλύτερη από την επιστημονική εγκυρότητα της αστρολογίας, εντούτοις η ψυχανάλυση μπορεί να αποφέρει οφέλη στο άτομο για τον ίδιο ακριβώς λόγο που ωφελεί η καταγραφή σε προσωπικό ημερολόγιο.

Κάποιες από αυτές τις θετικές συσχετίσεις ενδέχεται στην πραγματικότητα να απορρέουν από επιδράσεις στη διάρκεια και στην ποιότητα του ύπνου. Αν η αποκάλυψη ψυχικών τραυμάτων σε τρίτους αυξάνει τη διάρκεια του ύπνου κατά δεκαπέντε λεπτά της ώρας ή αν έστω βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου, κάτι τέτοιο θα αρκούσε για να εξηγήσει τα παρα- τηρούμενα ανοσιακά οφέλη. Μάλιστα, η μεγάλη ταχύτητα με την οποία εκδηλώνονται τα ανοσιακά οφέλη της συναισθηματικής αποκάλυψης συνάδει με την υπόθεση ότι συμβάλλει σε λιγότερο ανήσυχο ύπνο. Αξίζει τέλος να αναφερθεί ένα αξιοσημείωτο εύρημα των ερευνών ως προς την καταγραφή τραυματικών βιωμάτων. Με βάση αναλύσεις μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή διαπιστώθηκε ότι ορισμένα γλωσσικά στοιχεία της καταγραφής παρουσιάζουν ισχυρή συσχέτιση με τις ωφέλιμες ανοσιακές συνέπειές της: λέξεις συναισθηματικού περιεχομένου, γνωστικού περιεχομένου και αντωνυμίες. Ειδικότερα, όσο περισσότερο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν λέξεις με θετικό συναισθηματικό περιεχόμενο τόσο περισσότερο βελτιώνεται η υγεία τους. 

Ακόμη και το να γράφει κανείς «δεν νιώθω χαρούμενος» είναι προτιμότερο από το να γράφει «νιώθω λυπημένος» (ίσως διότι στην πρώτη περίπτωση εξακολουθεί να επικεντρώνεται, έστω και με αρνητικό τρόπο, στο θετικό συναίσθημα). Επίσης, η περιορισμένη χρήση λέξεων με αρνητικό συναισθηματικό περιεχόμενο φαίνεται να παρέχει ανοσιακά οφέλη, χωρίς να ισχύει το ίδιο ούτε για τη χρησιμοποίηση πολλών τέτοιων λέξεων ούτε για την παντελή αποφυγή τους (ίσως διότι στην πρώτη περίπτωση το άτομο κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα, ενώ στη δεύτερη βρίσκεται σε πλήρη άρνηση). Τέλος, η αξία της υιοθέτησης εναλλακτικών προσεγγίσεων στην αντιμετώπιση προβλημάτων διαφαίνεται από το γεγονός ότι η διαρκής εναλλαγή ανάμεσα στη χρησιμοποίηση προσωπικών αντωνυμιών πρώτου προσώπου ενικού («εγώ», «μου», «με») και στη χρησιμοποίηση άλλων αντωνυμιών («αυτοί», «εκείνη», «εμείς») συνδέεται με ανοσιακά οφέ λη, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο όταν το άτομο παραμένει προσηλωμένο απαρέγκλιτα στη μία ή στην άλλη οπτική γωνία.

Από την άλλη, υπάρχουν ενδείξεις ότι η αναστολή σκέψεων και συναισθημάτων συνδέεται με προβλήματα υγείας. Απ’ ό,τι φαίνεται, τα άτομα που έχουν υποστεί παιδικά τραύματα (σεξουαλική, σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση, θάνατος γονέα, διαζύγιο κ.λπ.) και δεν τα έχουν αποκαλύψει σε κανέναν, ως ενήλικοι δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε διάφορες παθήσεις, από υψηλή αρτηριακή πίεση και κεφαλαλγίες έως ιώσεις και νεοπλασίες. Σε μια μελέτη, το 10% των συμμετεχόντων ανέφεραν ότι είχαν βιώσει κάποια τραυματική σεξουαλική εμπειρία πριν από την ηλικία των 17 ετών, και παρουσίαζαν τα σημαντικότερα προβλήματα υγείας από κάθε άλλη ομάδα μάλιστα, λιγότεροι από τους μισούς είχαν συζητήσει το πρόβλημα με κάποιον έστω και μία φορά. 

Γενικότερα, οι βαθιά τραυματικές εμπειρίες (η αυτοκτονία ενός συζύγου, λόγου χάριν, σε αντιδιαστολή προς τον θάνατό του από φυσικά αίτια) αναμένεται να συζητούνται σπανιότερα και να αφήνουν βαθύτερες ουλές. Για τον λόγο αυτό, σε πολλές κοινωνίες υπάρχουν ομάδες επιζώντων αυτοκτονίας ομάδες υποστήριξης και αυτοβοήθειας για άτομα που έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο λόγω αυτοκτονίας, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα να συζητούνται εκτενέστερα αυτού του είδους οι θάνατοι. Βλέπουμε εδώ ένα όμορφο παράδειγμα μιας πολιτισμικής επινόησης που επιτρέπει στους παθόντες να έρθουν κοντά και να δρέψουν τα οφέλη του μοιράσματος και της συναισθηματικής αποκάλυψης.

Ο Αριστοτέλης, τα «Πολιτικά» και οι παρανοήσεις

Χωρίς αμφιβολία, ο ρόλος του νομοθέτη, αναδεικνύεται από τον Αριστοτέλη σε βασικότερο παράγοντα διαμόρφωσης του πολιτεύματος. Σχεδόν όλα τα ζητήματα που εξετάζονται, τίθεται ως στόχος ή ως μέριμνα του νομοθέτη. Η επιμονή του Αριστοτέλη στο νόμο έχει δημιουργήσει παρεξηγήσεις, καθώς υπάρχουν φωνές που υποστηρίζουν την απολυταρχική εκδοχή του αριστοτελικού ιδανικού πολιτεύματος. Πολλοί αναλυτές, παρακινούμενοι από τη λεπτομερειακή νομοθετική παρέμβαση σε όλα, διαπιστώνουν την καταπίεση του πολίτη ισχυριζόμενοι ότι δεν του αφήνεται κανένα περιθώριο αυτενέργειας.

Ιδιαίτερα η αριστοτελική πεποίθηση ότι «οι πολίτες ανήκουν στο κράτος» επικαλείται ως επιστέγασμα του ανελεύθερου ή ως άποψη που παραπέμπει ευθέως σε απολυταρχικά καθεστώτα. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Jonathan Barnes, ο οποίος στο βιβλίο «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε» παραθέτει: «Κάθε ρύθμιση, όσο καλές προθέσεις και να έχει, δεν παύει να αποτελεί στέρηση της ελευθερίας. Στον ισχυρισμό του Αριστοτέλη ότι όλοι οι πολίτες “ανήκουν στο κράτος” ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει τη βρεφική φωνή του ολοκληρωτισμού». (σελ. 166).

Όμως, η αντίληψη ότι «κάθε ρύθμιση… αποτελεί στέρηση της ελευθερίας» είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με την αριστοτελική εκδοχή του νόμου, που τίθεται απολύτως απελευθερωτικά. Για τον Αριστοτέλη ο ολοκληρωτισμός, με τη μορφή της τυραννίας, είναι η κατάλυση του νόμου προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων που έχουν την ισχύ, είτε αυτά τίθενται από την επικράτηση των λίγων πλουσίων είτε του ενός τυράννου είτε των πολλών φτωχών.

Η επιβολή της ισχύος που δεν εμπεριέχει την αξία (αλλά μόνο τη δύναμη) είναι μορφή τυραννίας, άσχετα με τον αριθμό των ανθρώπων που μπορεί να την υποστηρίζουν. Γι’ αυτό και την αθηναϊκή δημοκρατία την αποκαλούσε τυραννία του όχλου. Γιατί τα ψηφίσματα που κατέλυαν το νόμο άνοιγαν το πεδίο στους ανερχόμενους δημαγωγούς να προβάλουν τις προσωπικές τους επιδιώξεις σαν συλλογικό συμφέρον. Για τον Αριστοτέλη η κατάλυση του νόμου – απ’ όπου κι αν προέρχεται – είναι πολιτική διαστρέβλωση, που τελικά θα επιφέρει το ανελεύθερο.

Από την άλλη, η πεποίθηση ότι οι πολίτες ανήκουν στο κράτος δεν είναι μόνο αριστοτελικό, αλλά θα λέγαμε αρχαιοελληνικό πρόταγμα, αφού η επισήμανση της προτεραιότητας του όλου (πόλη) σε σχέση με το μέρος (πολίτης) έχει διατυπωθεί και από το Σωκράτη και από τον Περικλή. Η αριστοτελική άποψη που θέλει τους πολίτες να ανήκουν στο κράτος δεν επισφραγίζει το ανελεύθερο (όπως θα μπορούσε να το διακρίνει κανείς στο Σωκράτη με την προσωποποίηση του νόμου, που έχοντας ως μέσα την πειθώ και την ανάγκη καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά, ενδεχομένως, ξεπερνώντας αναφαίρετα προσωπικά όρια), αλλά προεκτείνει την αντίληψη της ακεραιότητας του συνόλου, ως διασφάλιση της ατομικής. Γιατί ο Αριστοτέλης δεν προχωρά σε αυστηρές υποδείξεις (όπως ο Σωκράτης) για να καθορίσει τη συμπεριφορά των πολιτών, ούτε επικαλείται τη βία ως ρυθμιστικό παράγοντα του πολιτεύματος. Αντίθετα, προτάσσει την ατομική αξία κάθε πολίτη και θεωρεί το νόμο υπεύθυνο για την αναγνώριση αυτής της αξίας, ως υπέρτατη αρχή.

Εξάλλου, και η αποφθεγματική ρήση του Περικλή που επιλέγει την προσωπική φτώχεια μέσα σε μια πλούσια πόλη (κι όχι το αντίθετο) είναι το πρόταγμα της συλλογικότητας που θα επιφέρει την ευτυχία και σε ατομικό επίπεδο. Κι εδώ, βέβαια, δε γίνεται υπαινιγμός για τη συνολική ταύτιση των πολιτικών απόψεων του Αριστοτέλη και του Περικλή (ή του Περικλή και του Σωκράτη), αλλά για το συγκεκριμένο πρόταγμα του όλου. Η αριστοτελική άποψη ότι ο πολίτης ανήκει στην πόλη δεν παραπέμπει στον ολοκληρωτισμό (τον οποίο ο Αριστοτέλης έχει καταδικάσει απερίφραστα σε όλες του τις μορφές), αλλά στην αντίληψη της ευτυχίας που χαράσσεται μέσα από τη συλλογικότητα.

Ο Jonathan Barnes, παραβλέποντας αυτά καταλήγει: «Αν ο Αριστοτέλης πράγματι αγαπούσε την ελευθερία, τότε οπωσδήποτε δεν την αγαπούσε αρκετά. Το κράτος του είναι ιδιαίτερα απολυταρχικό. Τι δεν πήγε καλά; Ορισμένοι ενδέχεται να παρατηρήσουν ότι ο Αριστοτέλης έκανε λάθος ήδη από την αρχή. Αν το αποδεχτούμε αυτό, τότε εύκολα μπορούμε να φανταστούμε ότι το κράτος, προσπαθώντας με ζήλο να βελτιώσει την ανθρώπινη κατάσταση, ενδέχεται να παρέμβει σε κάθε τομέα της ανθρώπινης ζωής και να αναγκάσει τα μέλη του να πράξουν οτιδήποτε θα τα καταστήσει ευτυχισμένα». (σελ. 166).

Πέρα από την αστήρικτη κλιμάκωση: «βρεφική φωνή του ολοκληρωτισμού….. ιδιαίτερα απολυταρχικό», πέρα από τις ασάφειες: «ορισμένοι», «ενδέχεται», ακόμη και παραβλέποντας ότι υπονοείται «ένα λάθος από την αρχή», το οποίο, όμως, ποτέ δεν κατονομάζεται, η τοποθέτηση αυτή είναι απολύτως άδικη απέναντι σ’ ένα φιλόσοφο, που σε κάθε βήμα της σκέψης του, είχε ως βασικότερη μέριμνα την ανθρώπινη ελευθερία. Η καταδίκη της τυραννίας, η διαρκής αναφορά στον ελεύθερο άνθρωπο και η αναγνώριση της αξίας ως μορφή ελευθερίας το καταδεικνύουν επαρκώς. (Κι ας μην αναλωθούμε στις προφανείς αναχρονιστικές απόψεις για τη δουλεία και τη γυναίκα, που πρέπει να εκληφθούν περισσότερο ως επιταγές της εποχής κι όχι ως καταστρατήγηση της ελευθερίας).

Εξάλλου, και στον τελικό ορισμό της ηθικής αρετής, όπως προκύπτει από τα «Ηθικά Νικομάχεια», αυτό που προτάσσεται είναι η ελεύθερη βούληση (μαζί με τον εθισμό, την υποκειμενική μεσότητα και τη λογική). Με άλλα λόγια, η απόκτηση της αρετής, και σε ατομικό επίπεδο, πρέπει να εμπεριέχει την ελεύθερη επιλογή, αφού, διαφορετικά, ματαιώνεται.

Ο Barnes προκειμένου να καταδείξει την παρεμβατικότητα του αριστοτελικού νόμου καταφεύγει στις απόψεις του για το γάμο, την περίοδο της εγκυμοσύνης και την εκπαίδευση: «Το κράτος επεμβαίνει ακόμη πριν τη γέννησή μας: “εάν λοιπόν ο νομοθέτης οφείλει να εξασφαλίσει εκ των προτέρων πώς θα καταστούν άριστα τα σώματα των ανατρεφομένων, πρέπει προπαντός να μεριμνήσει για τη συζυγική ένωση, πότε δηλαδή και ποιοι θα μετέρχονται εις γάμου κοινωνία”. Η παρέμβαση συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και εντείνεται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, κυρίως σε σχέση με την εκπαίδευση».

Οι επισημάνσεις αυτού του είδους κρίνονται και πάλι άδικες κι εσφαλμένες, αφού ο Αριστοτέλης δεν έχει πρόθεση να καθοδηγήσει συμπεριφορές, αλλά να υπενθυμίσει ότι η εγκυμοσύνη σε πολύ νεαρές ηλικίες είναι ιδιαιτέρως επιβλαβής για την υγεία των γυναικών και γι’ αυτό θα ήταν καλό να γεννάν μετά τα δεκαοχτώ, άποψη που εν πολλοίς ισχύει και σήμερα. Η μεγάλη θνησιμότητα των ανήλικων γυναικών που εγκυμονούν θα ήταν παράλογο να αφήσει απαθή το νομοθέτη – στο όνομα της ελευθερίας. Θα λέγαμε ότι είναι θέμα αντίληψης. Εάν ο Barnes θεωρεί ότι η απαγόρευση των δωδεκάχρονων να εγκυμονούν είναι στέρηση της ελευθερίας τους, ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι είναι προστασία. Αποδεχόμενοι ότι και ο σύγχρονος νομοθέτης, όπως και η παγιωμένη κοινωνική αντίληψη, κινούνται περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση, γίνεται αντιληπτό ότι η ελευθερία, όπως ο Barnes την εκλαμβάνει, απευθύνεται κυρίως σε προϊστορικές εποχές.

Κατ’ επέκταση, οι εντυπώσεις που δημιουργούνται σε σχέση με το αριστοτελικό απόσπασμα που παραθέτει ο Barnes «πότε δηλαδή και ποιοι θα μετέρχονται εις γάμου κοινωνία» είναι κενές περιεχομένου, αφού, πέρα από το «πότε», που έχει εξηγηθεί, το «ποιοι» δεν αφορά την παρέμβαση του νομοθέτη στην επιλογή των ζευγαριών, αλλά την αποφυγή γάμου ελεύθερων με δούλους. (Ας μην ταυτίζονται οι απόψεις περί δουλείας με τις απόψεις περί ελευθερίας. Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται είναι δύο εντελώς διαφορετικά θέματα). Αλλά και σχετικά με τις αντιλήψεις του Αριστοτέλη για την εκπαίδευση, ότι δηλαδή είναι θέμα πολιτικό κι ότι πρέπει να είναι κοινή για όλους, η σύγχρονη νομοθεσία και πάλι θα τον δικαιώσει.

Αναφορικά με το θέμα της εγκυμοσύνης, όπου ο Αριστοτέλης προτείνει ελαφρές σωματικές ασκήσεις και περπάτημα, (υποδεικνύει μάλιστα ο νομοθέτης να επιβάλει στις εγκυμονούσες να πηγαίνουν περπατώντας για να εκτελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στους θεούς – προστάτες του τοκετού) θα λέγαμε ότι ακολουθούνται οι σύγχρονες ιατρικές επιταγές και προφανώς δεν τίθεται θέμα ελευθερίας. Αλλά ακόμη κι αν κάποιος εκλαμβάνει την ιατρική ως καταπίεση, ο Αριστοτέλης, υποστηρίζοντας την ατομική ελευθερία μέχρι τα άκρα, στο έβδομο βιβλίο των «Πολιτικών» παραθέτει: «… ούτε έργο του γιατρού ούτε του πλοιάρχου έργο είναι να πείσει ή να πιέσει τους βρισκόμενους σε θεραπευτική αγωγή ασθενείς και τους επιβάτες αντίστοιχα» (1324b 29 – 31). Με άλλα λόγια, ακόμη και για να σωθεί κανείς πρέπει πρωτίστως να το θέλει. Υπό αυτούς τους όρους, κάθε κατηγορία για πρόθεση καταπάτησης ατομικών δικαιωμάτων κρίνεται απολύτως ανεδαφική.

Ο Barnes επικαλούμενος τις απόψεις του Αριστοτέλη, που υποστηρίζουν την ιδιοκτησία και καταδικάζουν την κοινοκτημοσύνη συμπεραίνει: «Τα μέσα παραγωγής δε θα ανήκουν στο κράτος ούτε αυτό θα κατευθύνει την οικονομία αλλά η νομοθεσία θα διασφαλίζει ότι η οικονομική συμπεριφορά των πολιτών θα ρυθμίζεται ορθά». Για να καταλήξει: «Η φωνή του κράτους, αν και ανύπαρκτη ως προς τις οικονομικές υποθέσεις, θα είναι όμως δυνατή αναφορικά με κοινωνικά θέματα». (σελ. 165).

Ο χαρακτηρισμός «ανύπαρκτη» σχετικά με τη διάθεση του αριστοτελικού κράτους να ρυθμίσει τις οικονομικές υποθέσεις, αποτελεί ξεκάθαρη διαστρέβλωση. Σαν να μη διακήρυξε ο Αριστοτέλης την αναγκαιότητα της παρέμβασης του νομοθέτη προς ενίσχυση της μεσαίας τάξης. Σαν να μην καταδίκασε την επιθυμία, αλλά και τη δυνατότητα, του άμετρου πλουτισμού. Σαν να μην ασχολήθηκε με το κοινωνικό πρόβλημα της άμετρης φτώχειας. Σαν να μην επανέλαβε τα όρια, όπως τα έθεσε ο Πλάτωνας στους «Νόμους», που θέλουν τον πλουσιότερο να μην μπορεί να είναι περισσότερο από πέντε φορές πιο πλούσιος από τον πιο φτωχό.

Είναι προφανές ότι ο Barnes αδυνατεί να κατανοήσει την έννοια της αξίας που επικαλείται ο Αριστοτέλης, η οποία εκδηλώνεται και περιουσιακά. Η κοινοκτημοσύνη και ο καταναγκασμός της περιουσιακής ισότητας είναι, για τον Αριστοτέλη, ισοπέδωση και απαξίωση του άξιου. Ο άξιος πρέπει να απολαμβάνει περισσότερα και γιατί τα αξίζει και για να αποτελέσει κοινωνικό πρότυπο, ώστε να τον μιμηθούν. Αλλά ο νόμος οφείλει να βάλει τα περιουσιακά όρια· ακόμη και ο αξιότερος θα εντάσσεται μέσα σ’ αυτά. Με άλλα λόγια, η περιουσία δε θα λειτουργεί ούτε ως κοινωνική πρόκληση ούτε ως έναυσμα για την κατάλυση του νόμου. Γι’ αυτό και ο νόμος πρέπει να παραμένει ισχυρός. Βεβαίως, όλα αυτά κατά τον Barnes κρίνονται ανύπαρκτα. Σαν να πρόκειται να παντρέψει τον Αριστοτέλη με το νεοφιλελευθερισμό.

Όμως, θα λέγαμε ότι τέτοιου είδους απόψεις δεν αποτελούν έκπληξη. Η παραφθορά και η ιδιοποίηση των αριστοτελικών ιδεών – προς πάσα κατεύθυνση – είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο. Ο Αριστοτέλης επικρίθηκε, αποθεώθηκε, παραφράστηκε, πολεμήθηκε κι έγινε αντικείμενο οικειοποίησης ακόμη και από χώρους που δεν τον αφορούν στο ελάχιστο. Ο λόγος του φάνηκε ιδιαίτερα προσφιλής για κάθε είδους επιστημονική, πολιτική, ακόμη και θρησκευτική κατανάλωση. Και δε θα ήταν υπερβολή, αν λέγαμε ότι ακόμη και σήμερα το ζήτημα δεν έχει καταλαγιάσει.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΚΥΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.7.5–5.7.12

Ο Ξενοφώντας διασκεδάζει τις ανησυχίες για πορεία προς τον Φάση

Μετά από διαπραγματεύσεις και απειλές εκατέρωθεν (βλ. και ΞΕΝ ΚΑναβ 5.5.7–5.5.12), οι Σινωπείς πρότειναν να μεταφέρουν με πλοία τους Μυρίους στην Ηράκλεια του Πόντου. Κατά την παραμονή στα Κοτύωρα, όμως, ο Ξενοφώντας συγκαλεί συνέλευση, για να ανασκευάσει τις εναντίον του συκοφαντίες ότι σκόπευε να οδηγήσει το στράτευμα στον Φάση ποταμό, που βρισκόταν στην αντίθετη κατεύθυνση από τον δρόμο προς την Ελλάδα.


[5.7.5] Ἀκούω τινὰ διαβάλλειν, ὦ ἄνδρες, ἐμὲ ὡς ἐγὼ ἄρα
ἐξαπατήσας ὑμᾶς μέλλω ἄγειν εἰς Φᾶσιν. ἀκούσατε οὖν
μου πρὸς θεῶν, καὶ ἐὰν μὲν ἐγὼ φαίνωμαι ἀδικεῖν, οὐ χρή με
ἐνθένδε ἀπελθεῖν πρὶν ἂν δῶ δίκην· ἂν δ’ ὑμῖν φαίνωνται
ἀδικεῖν οἱ ἐμὲ διαβάλλοντες, οὕτως αὐτοῖς χρῆσθε ὥσπερ
ἄξιον. [5.7.6] ὑμεῖς δέ, ἔφη, ἴστε δήπου ὅθεν ἥλιος ἀνίσχει καὶ
ὅπου δύεται, καὶ ὅτι ἐὰν μέν τις εἰς τὴν Ἑλλάδα μέλλῃ
ἰέναι, πρὸς ἑσπέραν δεῖ πορεύεσθαι· ἢν δέ τις βούληται εἰς
τοὺς βαρβάρους, τοὔμπαλιν πρὸς ἕω. ἔστιν οὖν ὅστις τοῦτο
ἂν δύναιτο ὑμᾶς ἐξαπατῆσαι ὡς ἥλιος ἔνθεν μὲν ἀνίσχει,
δύεται δὲ ἐνταῦθα, ἔνθα δὲ δύεται, ἀνίσχει δ’ ἐντεῦθεν; [5.7.7] ἀλλὰ
μὴν καὶ τοῦτό γε ἐπίστασθε ὅτι βορέας μὲν ἔξω τοῦ Πόντου
εἰς τὴν Ἑλλάδα φέρει, νότος δὲ εἴσω εἰς Φᾶσιν, καὶ λέγεται,
ὅταν βορρᾶς πνέῃ, ὡς καλοὶ πλοῖ εἰσιν εἰς τὴν Ἑλλάδα.
τοῦτ’ οὖν ἔστιν ὅπως τις ἂν ὑμᾶς ἐξαπατήσαι ὥστε ἐμβαίνειν
ὁπόταν νότος πνέῃ; [5.7.8] ἀλλὰ γὰρ ὁπόταν γαλήνη ᾖ ἐμβιβῶ.
οὐκοῦν ἐγὼ μὲν ἐν ἑνὶ πλοίῳ πλεύσομαι, ὑμεῖς δὲ τοὐλά-
χιστον ἐν ἑκατόν. πῶς ἂν οὖν ἐγὼ ἢ βιασαίμην ὑμᾶς ξὺν
ἐμοὶ πλεῖν μὴ βουλομένους ἢ ἐξαπατήσας ἄγοιμι; [5.7.9] ποιῶ δ’
ὑμᾶς ἐξαπατηθέντας καὶ γοητευθέντας ὑπ’ ἐμοῦ ἥκειν εἰς
Φᾶσιν· καὶ δὴ ἀποβαίνομεν εἰς τὴν χώραν· γνώσεσθε δήπου
ὅτι οὐκ ἐν τῇ Ἑλλάδι ἐστέ· καὶ ἐγὼ μὲν ἔσομαι ὁ ἐξηπατηκὼς
εἷς, ὑμεῖς δὲ οἱ ἐξηπατημένοι ἐγγὺς μυρίων ἔχοντες ὅπλα.
πῶς ἂν οὖν ἀνὴρ μᾶλλον δοίη δίκην ἢ οὕτω περὶ αὑτοῦ τε
καὶ ὑμῶν βουλευόμενος; [5.7.10] ἀλλ’ οὗτοί εἰσιν οἱ λόγοι ἀνδρῶν καὶ
ἠλιθίων κἀμοὶ φθονούντων, ὅτι ἐγὼ ὑφ’ ὑμῶν τιμῶμαι. καίτοι
οὐ δικαίως γ’ ἄν μοι φθονοῖεν· τίνα γὰρ αὐτῶν ἐγὼ κωλύω ἢ
λέγειν εἴ τίς τι ἀγαθὸν δύναται ἐν ὑμῖν, ἢ μάχεσθαι εἴ τις
ἐθέλει ὑπὲρ ὑμῶν τε καὶ ἑαυτοῦ, ἢ ἐγρηγορέναι περὶ τῆς
ὑμετέρας ἀσφαλείας ἐπιμελούμενον; τί γάρ, ἄρχοντας αἱρου-
μένων ὑμῶν ἐγώ τινι ἐμποδών εἰμι; παρίημι, ἀρχέτω· μόνον
ἀγαθόν τι ποιῶν ὑμᾶς φαινέσθω. [5.7.11] ἀλλὰ γὰρ ἐμοὶ μὲν ἀρκεῖ
περὶ τούτων τὰ εἰρημένα· εἰ δέ τις ὑμῶν ἢ αὐτὸς ἐξαπατη-
θῆναι ἂν οἴεται ταῦτα ἢ ἄλλον ἐξαπατῆσαι ταῦτα, λέγων
διδασκέτω. [5.7.12] ὅταν δὲ τούτων ἅλις ἔχητε, μὴ ἀπέλθητε πρὶν
ἂν ἀκούσητε οἷον ὁρῶ ἐν τῇ στρατιᾷ ἀρχόμενον πρᾶγμα· ὃ
εἰ ἔπεισι καὶ ἔσται οἷον ὑποδείκνυσιν, ὥρα ἡμῖν βουλεύεσθαι
ὑπὲρ ἡμῶν αὐτῶν μὴ κάκιστοί τε καὶ αἴσχιστοι ἄνδρες
ἀποφαινώμεθα καὶ πρὸς θεῶν καὶ πρὸς ἀνθρώπων καὶ φίλων
καὶ πολεμίων.

***
«Μανθάνω, ω άνδρες, ότι κάποιος από σας με διαβάλλει ότι εγώ δήθεν σκέπτομαι δι' απάτης να σας οδηγήσω εις τον Φάσιν. Ακούσατέ με, εν ονόματι των θεών, και εάν μεν αποδειχθή ότι σας αδικώ, τότε δεν πρέπει να απέλθω από εδώ, πριν δώσω λόγον των πράξεών μου∙ αν όμως αποδειχθούν ότι με αδικούν εκείνοι οι οποίοι με συκοφαντούν, τότε πρέπει να τους μεταχειρισθήτε όπως τους πρέπει. Σεις, είπε, γνωρίζετε βέβαια από πού ο ήλιος ανατέλλει και πού δύει και ότι, αν μεν τις πρόκειται να μεταβή εις την Ελλάδα, πρέπει να βαδίση προς δυσμάς, εάν δε θέλη να μεταβή προς τους βαρβάρους, πρέπει να βαδίση αντιθέτως, προς ανατολάς. Υπάρχει λοιπόν άνθρωπος ο οποίος ήθελε δυνηθή να σας εξαπατήση εις τούτο λέγων ότι ο ήλιος δύει εκεί όπου ανατέλλει και ανατέλλει εκεί όπου δύει. Αλλ' όμως και τούτο βέβαια γνωρίζετε, ότι ο μεν βορράς πνέων φέρει τον πλέοντα έξω του Πόντου προς την Ελλάδα, ο νότος δε μέσα εις τον Πόντον, προς τον Φάσιν. Λέγεται επίσης από τους ναυτικούς, ότι, όταν πνέη βορράς, είναι οι προς την Ελλάδα πλόες ευνοϊκοί. Είναι λοιπόν δυνατόν να σας απατήση τις, ώστε να εισέλθετε εις τα πλοία, όταν πνέη νότιος άνεμος; Αλλά θα είπη τις ότι τούτο δεν θα συμβή, αλλ' εγώ θα επιβιβάσω τον στρατόν εις τα πλοία, όταν είναι γαλήνη. Λοιπόν εγώ μεν θα πλεύσω με ενα μόνον πλοίον, σεις δε όλοι, τουλάχιστον με εκατόν. Πώς λοιπόν ήθελον σας εξαναγκάσει να πλεύσετε μαζί μου χωρίς να θέλετε ή ήθελον σας οδηγήσει αφού σας εξαπατήσω; Έστω, παραδέχομαι, ότι σας εξηπάτησα και δια δόλου σας παρέσυρα να έλθετε εις τον Φάσιν και μάλιστα αποβιβαζόμεθα εις την χώραν∙ βεβαίως αμέσως θα αντιληφθήτε, ότι δεν ευρίσκεσθε εις την Ελλάδα∙ και εγώ μεν, ο οποίος σας έχω εξαπατήσει, θα είμαι ένας, σεις δε, οι οποίοι θα έχετε εξαπατηθή, περίπου δέκα χιλιάδες, έχοντες όπλα. Πώς λοιπόν είς ανήρ ήθελε τιμωρηθή περισσότερον παρά σκεπτόμενος ούτω δια τον εαυτόν του και δια σας; Αλλ' οι λόγοι ούτοι είναι λόγοι ανθρώπων ηλιθίων και φθονούντων εμέ δια τας τιμάς με τας οποίας με περιβάλλετε. Και όμως ουχί δικαίως με φθονούν∙ διότι ποίον εξ αυτών εγώ εμποδίζω να λέγη, εάν δύναται να είπη κάτι ωφέλιμον εις τας συνελεύσεις σας, ή να πολεμή, εάν τις θέλη και δια σας και δια τον εαυτόν του, ή να επαγρυπνή πάντοτε φροντίζων δια την ασφάλειάν σας; Διότι τι εμπόδιον είμαι εγώ εις κάποιον από σας, όταν εκλέγετε τους άρχοντάς σας; Παραχωρώ την θέσιν μου εις αυτόν, ας άρχη άλλος, φθάνει μόνον να φαίνεται ότι πράττει κάτι καλόν δια σας. Αλλά σταματώ, διότι αρκετά έχω είπει περί τούτων. Εάν δε υπάρχη κάποιος από σας, ο οποίος νομίζει ότι εις την περίπτωσιν ταύτην ηδύνατο να εξαπατηθή ο ίδιος ή άλλος με τα ψεύδη αυτά, ας το είπη και ας το αποδείξη. Όταν δε αρκεσθήτε εις τα λεχθέντα, μη φύγετε προτού ακούσητε τι βλέπω να παρουσιάζεται εις τον στρατόν. Και εάν τούτο πρόκειται να προχωρήση και να γίνη οποίον υποδηλώνεται, είναι, φρονώ, καιρός πλέον να σκεφθώμεν σοβαρώς δι' ημάς τους ιδίους, δια να μη κριθώμεν ως οι χείριστοι και πλέον επαίσχυντοι άνδρες και ενώπιον των θεών και ενώπιον των ανθρώπων, και των φίλων και των εχθρών μας».