ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Κύκλωψ (1-40)

ΣΙΛΗΝΟΣ

Ὦ Βρόμιε, διὰ σὲ μυρίους ἔχω πόνους
νῦν χὤτ᾽ ἐν ἥβηι τοὐμὸν εὐσθένει δέμας·
πρῶτον μὲν ἡνίκ᾽ ἐμμανὴς Ἥρας ὕπο
Νύμφας ὀρείας ἐκλιπὼν ὤιχου τροφούς·
5 ἔπειτά γ᾽ ἀμφὶ γηγενῆ μάχην δορὸς
ἐνδέξιος σῶι ποδὶ παρασπιστὴς βεβὼς
Ἐγκέλαδον ἰτέαν ἐς μέσην θενὼν δορὶ
ἔκτεινα — φέρ᾽ ἴδω, τοῦτ᾽ ἰδὼν ὄναρ λέγω;
οὐ μὰ Δί᾽, ἐπεὶ καὶ σκῦλ᾽ ἔδειξα Βακχίωι.
10 καὶ νῦν ἐκείνων μείζον᾽ ἐξαντλῶ πόνον.
ἐπεὶ γὰρ Ἥρα σοι γένος Τυρσηνικὸν
ληιστῶν ἐπῶρσεν, ὡς ὁδηθείης μακράν,
‹ἐγὼ› πυθόμενος σὺν τέκνοισι ναυστολῶ
σέθεν κατὰ ζήτησιν. ἐν πρύμνηι δ᾽ ἄκραι
15 αὐτὸς λαβὼν ηὔθυνον ἀμφῆρες δόρυ,
παῖδες δ᾽ ‹ἐπ᾽› ἐρετμοῖς ἥμενοι γλαυκὴν ἅλα
ῥοθίοισι λευκαίνοντες ἐζήτουν σ᾽, ἄναξ.
ἤδη δὲ Μαλέας πλησίον πεπλευκότας
ἀπηλιώτης ἄνεμος ἐμπνεύσας δορὶ
20 ἐξέβαλεν ἡμᾶς τήνδ᾽ ἐς Αἰτναίαν πέτραν,
ἵν᾽ οἱ μονῶπες ποντίου παῖδες θεοῦ
Κύκλωπες οἰκοῦσ᾽ ἄντρ᾽ ἔρημ᾽ ἀνδροκτόνοι.
τούτων ἑνὸς ληφθέντες ἐσμὲν ἐν δόμοις
δοῦλοι· καλοῦσι δ᾽ αὐτὸν ὧι λατρεύομεν
25 Πολύφημον· ἀντὶ δ᾽ εὐίων βακχευμάτων
ποίμνας Κύκλωπος ἀνοσίου ποιμαίνομεν.
παῖδες μὲν οὖν μοι κλειτύων ἐν ἐσχάτοις
νέμουσι μῆλα νέα νέοι πεφυκότες,
ἐγὼ δὲ πληροῦν πίστρα καὶ σαίρειν στέγας
30 μένων τέταγμαι τάσδε, τῶιδε δυσσεβεῖ
Κύκλωπι δείπνων ἀνοσίων διάκονος.
καὶ νῦν, τὰ προσταχθέντ᾽, ἀναγκαίως ἔχει
σαίρειν σιδηρᾶι τῆιδέ μ᾽ ἁρπάγηι δόμους,
ὡς τόν τ᾽ ἀπόντα δεσπότην Κύκλωπ᾽ ἐμὸν
35 καθαροῖσιν ἄντροις μῆλά τ᾽ ἐσδεχώμεθα.
ἤδη δὲ παῖδας προσνέμοντας εἰσορῶ
ποίμνας. τί ταῦτα; μῶν κρότος σικινίδων
ὁμοῖος ὑμῖν νῦν τε χὤτε Βακχίωι
κῶμος συνασπίζοντες Ἀλθαίας δόμους
40 προσῆιτ᾽ ἀοιδαῖς βαρβίτων σαυλούμενοι;

***

Σκηνικό: η σπηλιά του Κύκλωπα στη Σικελία. Στο βάθος της σκηνής φαίνεται το στόμιο της σπηλιάς. Η μία από τις εισόδους του θεάτρου (ας πούμε η δεξιά) υποτίθεται πως οδηγεί στα γειτονικά βοσκοτόπια· η άλλη (ας πούμε η αριστερή) βγάζει στο κοντινό λιμάνι.

ΣΙΛΗΝΟΣ
Διόνυσε Κοσμοχαλαστή, δες τί τραβώ για σένα
τώρα, μα και στα νιάτα μου, που ᾽χα γερό κορμί.
Θυμάσαι που σου εσάλεψε τον νου σου η Ήρα, κι έφυγες,
μακριά απ᾽ τις παραμάνες σου, τις Νύμφες των βουνών;
5 Ή πιο μετά, σαν πολεμάγαμε τα τέρατα που φύτρωσαν
από τη μάνα Γη —τους Γίγαντες με τ᾽ όνομα—,
δεξί σου χέρι, υπασπιστής, βράχος ακλόνητος εγώ,
του ᾽δωσα μια του Εγκέλαδου, κέντρο δοξαπατρί,
με το κοντάρι μου γερά και τάβλα τον εξάπλωσα.
—Ένα λεπτό: ονειρεύομαι;— Όχι, το δίχως άλλο,
αφού έδειξα, μα τον Θεό, τα λάφυρα στον Βάκχο.

10 Μα οι φουρτούνες μου δεν τέλειωσαν· άλλες με πνίγουν τώρα.
Βλέπεις, σαν έμαθα πως έστειλε τους πειρατές οι Ήρα
για να σε διώξει μακριά, σ᾽ αγύριστο ταξίδι,
μπάρκαρα με τα τέκνα μου, κι εκίνησα να σέ ᾽βρω.
15 Έκατσα το λοιπόν εγώ στην πρύμνη άκρην άκρη,
και κουμαντάριζα το δίσκαρμο πλεούμενο — καπετάνιος!
Οι γιοι μου αδράξαν τα κουπιά, κι ελεύκαιναν χτυπώντας
τη γαλανή τη θάλασσα με παφλασμό κι αφρό.
Προορισμός του ταξιδιού εσύ ᾽σουν, άρχοντά μας.
Σαν πιάσαμε Καβομαλιά, Λεβάντες μανιασμένος
20 εφύσηξε· μας έριξε στης Σικελίας τα βράχια.
Μένουν εδώ μονόφθαλμα παιδιά του Ποσειδώνα,
οι ανθρωποφάγοι Κύκλωπες, στις έρημες σπηλιές.
Μας αιχμαλώτισε ένας τους και δούλους του μας έχει
—Πολύφημος με τ᾽ όνομα· τούτος είν᾽ ο αφέντης μας.
25 Κι αφήσαμε του Βάκχου μας την ιερή λατρεία,
και βόσκουμε του Κύκλωπα του ανόσιου τα κοπάδια.
Τα παιδιά μου, το λοιπόν, σαν νεαρούληδες που είναι,
μικρά βόσκουν προβατάκια στις πλαγιές ψηλά ψηλά.
Εγώ έμεινα δω πέρα — κι έχω ένα σωρό αγγαρείες:
30 να γεμίσω τις ποτίστρες, να σκουπίσω τη σπηλιά,
να ετοιμάσω το τραπέζι —φριχτό, ανόσιο φαΐ—
του Κύκλωπα, του απάνθρωπου, του τρισκαταραμένου.
Τώρα πρέπει το λοιπόν, όπως μ᾽ έχουνε προστάξει,
τη σπηλιά να συγυρίσω με τη σιδεροτσουγκράνα.
(Δείχνει το εργαλείο που βαστά στο χέρι του.)
Να στραφτοκοπά από πάστρα η σπηλιά, σαν θα γυρίσει
35ο αφέντης μου ο Κύκλωψ — και τα πρόβατα μαζί του.
(Ο Χορός των Σατύρων αρχίζει να πλησιάζει στην ορχήστρα από τη δεξιά είσοδο· χορεύουν ζωηρά. Τους συνοδεύουν δούλοι, που αργότερα θα μαντρώσουνε τα πρόβατα στη σπηλιά του Κύκλωπα)
Βρε, καλώς τα τά παιδιά μου! Σαλαγούνε κατά δω
τα κοπάδια. —Μα τί ᾽ν᾽ τούτο; Βρε σεις, πιάσατε χορό;
Τσιφτετέλια, ντιριντάχτα, βαρύ ποδοβολητό;
Έτσι κάνατε παλιά, τότε που τρεκλίζατε,
διμοιρία μεθυσμένη, από το ᾽να σπίτι στ᾽ άλλο,
για τις μπερμπαντιές του Βάκχου η τιμητική φρουρά!
40 —Όλοι σεινάμενοι κουνάμενοι, νταούλια και ζουρνάδες.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Οι ήχοι της γλώσσας

2.4.3 Οι τρόποι με τους οποίους αρθρώνονται τα φωνήεντα

Ας δούμε τώρα τους πιο συχνούς τρόπους με τους οποίους σχηματίζονται τα φωνήεντα. Όπως έχουμε ήδη πει, τα φωνήεντα παράγονται από την ανεμπόδιστη ροή του αέρα μέσα στο φωνητικό κανάλι και με την παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών - είναι ηχηρά, όπως λέγαμε. Αυτή είναι η πιο συχνή μορφή φωνηέντων στις γλώσσες του κόσμου. Η περιγραφή αυτή όμως δεν φτάνει για να περιγράψουμε ένα μέρος τουλάχιστον της ποικιλίας των φωνηέντων που βρίσκουμε στις γλώσσες.

Αν προσέξουμε πώς προφέρεται το πρώτο φωνήεν της λέξης ίδιος, θα παρατηρήσουμε ότι η γλώσσα ανασηκώνεται μπροστά, περίπου κάτω από τον ουρανίσκο. Το στόμα δεν είναι πολύ ανοιχτό. Tα πλάγια της γλώσσας ακουμπούν λίγο πάνω στα δόντια. Το ίδιο ισχύει και για τα πρώτα φωνήεντα λέξεων όπως ήλιος, λείπω, τοίχος, φιλάω, φυλάω. Όλα προφέρονται σαν το ι της λέξης ίδιος. Γιατί όμως γράφονται με διαφορετικά γράμματα; Επειδή, το έχουμε ήδη πει, κρατάμε την παλιά, αρχαία, γραφή που αντιστοιχούσε σε διαφορετική προφορά. Η προφορά άλλαξε, γιατί η γλώσσα αλλάζει μέσα στον χρόνο, αλλά δεν άλλαξε η γραφή - δεν την αλλάξαμε. Όπως έχουμε ήδη πει, το η των αρχαίων ελληνικών δήλωνε ένα μακρό [e], δηλαδή [ee]. Το υ (και αυτό το είδαμε) δήλωνε τον φθόγγο [u] . Για το οι της λέξης τοίχος και το ει της λέξης λείπω θα μιλήσουμε αργότερα. Αλλά μπορείτε από τώρα να καταλάβετε ότι, αν οι αρχαίοι έγραφαν τη λέξη τοίχος με οι, είναι γιατί την πρόφεραν με δύο φθόγγους, το [ο] και το [ί]. Το ίδιο ισχύει και για το ει της λέξης λείπω.

Επειδή το ι που συζητήσαμε σχηματίζεται με τη γλώσσα μπροστά, περίπου κάτω από τον ουρανίσκο, το ονομάζουμε μπροστινό φωνήεν. Με τη γλώσσα να κινείται προς το μπροστινό μέρος της στοματικής κοιλότητας σχηματίζεται και το πρώτο φωνήεν των λέξεων εγώ και αίμα - είναι και αυτό μπροστινό φωνήεν. Το στόμα είναι πιο ανοιχτό απ' ό,τι για τον φθόγγο [ί], ενώ τα χείλια δεν έχουν κάποια χαρακτηριστική θέση. Και εδώ θα παρατηρήσετε ότι, ενώ οι δύο λέξεις εγώ και αίμα προφέρονται ως προς το πρώτο φωνήεν με τον ίδιο τρόπο, γράφονται διαφορετικά (με ε και αι). Και αυτό γιατί κρατάμε, και πάλι, έναν τρόπο γραφής που αντιστοιχεί σε μια προφορά που χάθηκε. Όπως μπορείτε εύκολα να υποθέσετε, η λέξη αίμα προφερόταν στα αρχαία ελληνικά όπως ακριβώς γράφεται και όχι όπως στα νέα ελληνικά. Αλλά θα ξαναγυρίσουμε σε αυτό.

Από την άλλη, το [u] όπως στη λέξη που, το [ο] όπως στη λέξη πόνος και στη λέξη τώρα (θυμηθείτε τί είχαμε πει για τα γράμματα ο και ω) και το [a] όπως στη λέξη κάνω είναι πισινά φωνήεντα, σχηματίζονται δηλαδή με τη γλώσσα να ανασηκώνεται, να υψώνεται στο πίσω μέρος της. To [u] και το [ο] σχηματίζονται με τα χείλια περισσότερο ή λιγότερο στρογγυλά , ενώ στον φθόγγο [a] δεν υπάρχει στρογγύλεμα των χειλιών. To [u] και το [ο] μοιάζουν κατά το ότι και τα δύο σχηματίζονται με τη γλώσσα υψωμένη στο πίσω μέρος της αλλά στην περίπτωση του [ο] βρίσκεται λίγο πιο χαμηλά. Στην περίπτωση του [a] το στόμα ανοίγει περισσότερο και η γλώσσα είναι ακόμη πιο χαμηλά. Τα φωνήεντα που είδαμε (για τα νέα ελληνικά) ονομάζονται μπροστινά και πισινά ανάλογα με την ανύψωση της γλώσσας στο μπροστινό και πίσω μέρος της. Όταν ανυψώνεται το μέσο της γλώσσας (στο κέντρο του στόματος), παράγονται κεντρικά φωνήεντα . Τέτοια δεν υπάρχουν στην κοινή νέα ελληνική, υπάρχουν όμως σε άλλες γλώσσες, π.χ. στα αγγλικά και στα γερμανικά, ή και σε διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας.

Όσο πιο ψηλά βρίσκεται η γλώσσα, τόσο πιο κλειστό είναι το στόμα. Γι' αυτό ένα μπροστινό φωνήεν όπως το [i] το ονομάζουμε ψηλό και κλειστό: ψηλό επειδή βρίσκεται ψηλά η γλώσσα, και κλειστό γιατί το στόμα είναι σχετικά κλειστό. Το άλλο μπροστινό φωνήεν (το [e]) το ονομάζουμε μεσαίο επειδή η γλώσσα είναι σε χαμηλότερη θέση, και μισόκλειστο επειδή το στόμα είναι πιο ανοιχτό. Το πισινό φωνήεν [u] είναι και αυτό ψηλό γιατί σχηματίζεται με τη γλώσσα υπερυψωμένη, και στρογγυλό γιατί στρογγυλεύουν τα χείλη στον σχηματισμό του. Το [ο] είναι μεσαίο γιατί η γλώσσα βρίσκεται σε χαμηλότερη θέση, και στρογγυλό, όπως το [u], γιατί στρογγυλεύουν τα χείλη. Το πισινό φωνήεν [a] είναι χαμηλό γιατί η γλώσσα βρίσκεται χαμηλά, και ανοιχτό γιατί το στόμα είναι ανοιχτό.

Για τα μακρά φωνήεντα έχουμε ήδη μιλήσει και έτσι δεν χρειάζεται να επανέλθουμε. Τέτοια φωνήεντα υπήρχαν, όπως είδαμε, στα αρχαία ελληνικά αλλά δεν υπάρχουν στα νέα ελληνικά. Σε ορισμένες γλώσσες, όπως στα γαλλικά, υπάρχουν έρρινα φωνήεντα φωνήεντα δηλαδή στα οποία ένα μέρος του αέρα που ξεκινάει από τα πνευμόνια βγαίνει από τη ρινική κοιλότητα (την κοιλότητα της μύτης).

Βρίσκε πάντα έναν καλό λόγο να πεις

Η αγάπη εκφράζεται με την επικοινωνία. Η χρήση των λέξεων έχει μεγάλη σημασία για την επικοινωνία μας με τους άλλους.

Η έννοια κάθε λέξης είναι διαφορετική για τον καθένα μας. Άλλο πράγμα σημαίνουν για εμένα οι λέξεις ευτυχία, οικογένεια, τέλεια, δύσκολα και άλλο για εσένα.

Σε ορισμένα περιβάλλοντα οι άνθρωποι είναι εύκολο να προσβληθούν από το ύφος, το περιεχόμενο μιας φράσης και από το ποιος τη λέει.

Απέναντι σε όποιον ζητήσει τη γνώμη σου ή τη συμβουλή σου, ποιες λέξεις διαλέγεις για να εκφράσεις την αλήθεια σου χωρίς να θίξεις τον άλλο και, ταυτόχρονα, να περάσεις το μήνυμα που θέλεις;

Υπάρχουν άνθρωποι που μιλάνε όπως τους έρθει. Ακούγονται γραφικοί, γιατί φαίνεται ότι δεν ζυγίζουν τα λόγια τους προτού τα ξεστομίσουν. Άλλοι φωνάζουν δυνατά για μια απλή διαφωνία. Οπότε, αντί να σου μείνουν οι απόψεις τους στο μυαλό, σου μένει το θυμωμένο τους ύφος. Άλλοι μιλούν απότομα, λες και οι συνομιλητές τους είναι υποχρεωμένοι να τους ανέχονται. Άλλοι μιλούν τόσο αόριστα και αμυντικά, που δεν σου στέλνουν κανένα μήνυμα σαν να φοβούνται να εκφράσουν οποιαδήποτε άποψη.

Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χαλάσεις μια βραδιά, μια σχέση, μια φιλία, επειδή διάλεξες μια λάθος φράση.

Όταν μιλάς από την καρδιά, μιλάς με αγάπη προς τον συνάνθρωπό σου, προς την κοινωνία. Αναλαμβάνεις την ευθύνη να μοιραστείς τα συναισθήματά σου, να μη θίξεις τον άλλο, να τηρήσεις την υπόσχεση που έδωσες προφορικά, να τιμήσεις με σεβασμό όποιον συνομιλεί μαζί σου. Να βρίσκεις πάντα έναν καλό λόγο να πεις. Ένα καλωσόρισμα σε έναν άγνωστο, μια λέξη συμπόνοιας, ένα κάλεσμα συμφιλίωσης, συγχαρητήρια, μια καλημέρα, ένα χαμόγελο.

Προσβολές, απειλές, βρισιές, αποκαλύπτουν πολλά για τον χαρακτήρα, την καταγωγή, τη μόρφωση, την αγωγή μας. Πολλοί άνθρωποι χάνουν ένα λαμπρό μέλλον με τέτοιες συμπεριφορές αποξένωσης από το περιβάλλον τους.

Όλοι έχουμε συγκρουστεί, γελοιοποιηθεί, αγνοηθεί, αδικηθεί, προδοθεί. Ο τρόπος με τον οποίο χειριζόμαστε κάθε περιστατικό, τα λόγια που λέμε ως αντίδραση έχουν δύναμη. Κάθε μας λέξη έχει δύναμη και επηρεάζει. Η δύναμη μιας ευγενικής κουβέντας, μιας σοφής αντίδρασης, παρηγορεί τη ραγισμένη μας καρδιά, μαλακώνει την ψυχή μας.

Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει, λέει ο λαός μας. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε κάθε μέρα, επικοινωνώντας με τα οικεία μας πρόσωπα, είναι θέμα αγάπης.

Λέγε κάθε μέρα μια καλή κουβέντα στα αγαπημένα σου πρόσωπα και στους φίλους σου. Θα το πάρεις πίσω, είναι μεταδοτικό, θα είσαι πιο ευτυχισμένος.

Με κάθε αντίο μαθαίνεις

Μετά από λίγο μαθαίνεις την ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο να κρατάς το χέρι και να αλυσοδένεις μια ψυχή.

Και μαθαίνεις πως αγάπη δε σημαίνει στηρίζομαι και συντροφικότητα δε σημαίνει ασφάλεια. Και αρχίζεις να μαθαίνεις πως τα φιλιά δεν είναι συμβόλαια και τα δώρα δεν είναι υποσχέσεις!

Και αρχίζεις να δέχεσαι τις ήττες σου, με το κεφάλι ψηλά και τα μάτια ορθάνοιχτα με τη χάρη μιας γυναίκας και όχι με τη θλίψη ενός παιδιού.

Και μαθαίνεις να φτιάχνεις όλους τους δρόμους σου στο σήμερα, γιατί το έδαφος του αύριο είναι πολύ ανασφαλές για σχέδια και τα όνειρα πάντα βρίσκουν τον τρόπο να γκρεμίζονται στη μέση της διαδρομής.

Μετά από λίγο καιρό μαθαίνεις, πως ακόμα κι η ζέστη του ήλιου μπορεί να σου κάνει κακό.

Έτσι φτιάχνεις τον κήπο σου εσύ, αντί να περιμένεις κάποιον να σου φέρει λουλούδια.

Και μαθαίνεις ότι, αλήθεια, μπορείς να αντέξεις! Και ότι, αλήθεια, έχεις δύναμη! Και ότι, αλήθεια, αξίζεις!

Και μαθαίνεις, μαθαίνεις, με κάθε αντίο μαθαίνεις!

Pessôa: Η επανάσταση του συναισθήματος

Τίποτα πια δεν μπορεί σήμερα να αλλάξει τη ζωή μου. Αν... ή αν... Ναι, αλλά ένα «αν» αντιπροσωπεύει πάντα κάτι που δεν έχει συμβεί∙ κι αφού δεν έχει συμβεί, ποιο το όφελος να φανταζόμαστε τι θα γινόταν αν είχε συμβεί;

Η μεγαλύτερη τραγωδία για μία ψυχή ή έναν άνθρωπο είναι να διαθέτει διάνοια και ηθική εξίσου ισχυρές. Για να είναι κάποιος αναμφισβήτητα και «απόλυτα» ηθικός, πρέπει να είναι και λιγάκι ανόητος. Για να είναι απόλυτα διανοούμενος, πρέπει να είναι και λιγάκι ανήθικος. Δεν ξέρω ποιο παιχνίδι της Μοίρας ή ποια ειρωνεία της Τύχης δεν επιτρέπει στον άνθρωπο αυτόν τον δυϊσμό σε υψηλό επίπεδο. Προς μεγάλη μου δυστυχία, κάτι τέτοιο συμβαίνει στην περίπτωσή μου.

Διαθέτοντας λοιπόν δυο αρετές, δεν κατόρθωσα ποτέ μου να γίνω τίποτα. Αυτό που με έφθειρε στη ζωή δεν είναι ότι διέθετα υπερβολικά ανεπτυγμένο ένα προσόν, αλλά δύο.

Το κακό δεν βρίσκεται στον ατομικισμό μας, αλλά στον τύπο του ατομικισμού που μας χαρακτηρίζει, ο οποίος είναι στατικός αντί να είναι δυναμικός. Στα μάτια μας, η αξία μας εξαρτάται απ’ αυτό που σκεφτόμαστε, κι όχι από αυτό που πράττουμε. Ξεχνάμε πως αυτό που δεν κάναμε δεν το βιώσαμε∙ πως η πρωταρχική λειτουργία της ζωής είναι η δράση, όπως το πρωταρχικό χαρακτηριστικό των πραγμάτων είναι η κίνηση.

Προσδίδουμε σημασία στις σκέψεις μας απλώς και μόνο επειδή είναι δικές μας. Θεωρούμε εαυτούς όχι, όπως έλεγε εκείνος ο Έλληνας, «μέτρον πάντων», αλλά κανόνα ή μονάδα μέτρησης των πάντων∙ κι έτσι δημιουργήσαμε ανάμεσά μας όχι απλώς μια ερμηνεία, αλλά μια κριτική του σύμπαντος (ενώ, εφόσον δεν το γνωρίζουμε, δεν είμαστε ικανοί να το κρίνουμε) και βλέπουμε τα πιο αδύναμα και πιο διαταραγμένα πνεύματα ανάμεσά μας να ανάγουν αυτήν την κριτική σε ερμηνεία που επιβάλλεται σαν παραίσθηση, και όχι μέσω συλλογισμού, αλλά διά μιας απλούστατης επαγωγής. Πρόκειται για μια καθαρή περίπτωση παραίσθησης, δηλαδή για μια ψευδαίσθηση που γεννήθηκε από την εσφαλμένη κατανόηση ενός γεγονότος.

Ποτέ δεν κατάφερα να πιστέψω ότι θα μπορούσε κανείς, είτε εγώ ο ίδιος είτε οποιοσδήποτε άλλος, να έχει τη βεβαιότητα ότι θα φέρει κάποια ανακούφιση, πραγματική ή βαθιά, στις δυστυχίες του ανθρώπου, κι ακόμη λιγότερο να τις γιατρέψει. Ούτε κατάφερα, όμως, να πάψω να το σκέφτομαι.

Η παραμικρή ανθρώπινη αγωνία -ή και μόνο το να τη φανταστώ- πάντα μου δημιουργούσε άγχος, κι ακόμη με αναστάτωνε, μου απαγόρευε να συγκεντρωθώ και ν’ αφιερωθώ στο «εγώ» μου. Η πεποίθηση ότι κάθε θεραπευτική της ψυχής είναι εντελώς ανώφελη θα έπρεπε, αντίθετα, να με υψώσει μέχρι τις κορυφές της αδιαφορίας, όπου οι γήινες ανησυχίες θα κρύβονταν πίσω από το νεφελώδες πέπλο αυτής της πεποίθησης. Παρ’ όλα αυτά, όσο δυνατή και να είναι η σκέψη, είναι εντελώς ανίσχυρη απέναντι στην επανάσταση του συναισθήματος. Είναι αδύνατον να μην αισθανόμαστε, όπως είναι αδύνατον να μην περπατάμε.

Η έλλειψη ορμής μέσα μου ήταν πάντα, σε τελική ανάλυση, η πηγή και η αιτία όλων των δεινών μου -το να μην μπορώ να θελήσω πριν σκεφτώ, το να μην μπορώ να αφοσιωθώ, το να μην μπορώ να πάρω μιαν απόφαση με τον μόνο τρόπο που αποφασίζουν οι άνθρωποι: με την αποφασιστικότητα, κι όχι με το μυαλό- όπως ο γάιδαρος του Μπυριντάν που πεθαίνει πάνω στη μαθηματική διχοτόμο που χωρίζει το νερό από τη συγκίνηση και το άχυρο από την προσπάθεια, ενώ, αν δεν το σκεφτόταν, ίσως και να πέθαινε, αλλά δεν θα πέθαινε ούτε από πείνα, ούτε από δίψα.

Fernando Pessôa, Η αγωγή του στωικού

Οι θεωρίες συνωμοσίας ως βραχυκυκλώματα της λογικής

Προφανώς, υπάρχουν και θα υπάρχουν συνωμοσίες. Διάφοροι τύποι που αποφασίζουν να συνενώσουν τις δυνάμεις τους για την επίτευξη ενός συνήθως ιδιοτελούς σκοπού, με χρήση όλων των "μέσων". Μαζεύονται, λοιπόν, αυτά τα μπουμπούκια και σχεδιάζουν πως θα επιτευχθεί μακροχρονίως ο στόχος τους.

Όμως:

• Οι πράξεις μας, σχεδόν πάντα , έχουν μη ηθελημένα αποτελέσματα
• Οι κοινωνίες αλλάζουν και δεν επιδέχονται των παρεμβάσεων που είχαν αρχικά σχεδιασθεί
• Οι συνωμότες σπανίως διακρίνονται από πραότητα και πνεύμα συνεργασίας, διότι αν είχαν αυτά τα καλά χαρακτηριστικά, δεν θα χρειαζόταν να διαβούν τις σκοτεινές ατραπούς της συνωμοσίας
• Oι άνθρωποι είναι πολύπλοκα όντα που δεν αντιδρούν πάντα όπως θα ήθελαν οι συνωμότες

Έτσι, οι συνωμοσίες σπανίως επιτυγχάνουν τους αρχικούς τους σκοπούς.

Η συνεργασία, η επικοινωνία, η αλληλεπίδραση, η ανοιχτή κοινωνία, η εργατικότητα και η χρήση των επιστημονικών μεθόδων, είναι ασφαλέστερος τρόπος για να επιτύχει κανείς τους στόχους του.

Για όλους εμάς όμως, τους απλούς πολίτες, που πιστεύουμε στις θεωρίες συνωμοσίας, θα ήταν χρήσιμο να αναφερθεί ότι η θεωρία συνωμοσίας είναι ένα βραχυκύκλωμα κατανόησης του κόσμου, αφού προσφέρει εύπεπτο, μαγικό και απλοϊκό τρόπο κατανόησης ενός φαινομένου, χωρίς να χρειάζεται να μπούμε στην επώδυνη, μακρά και κουραστική διαδικασία της επιστημονικής ανάλυσης, που απαιτεί και σχετικό γνωστικό υπόβαθρο. Έτσι, είναι επιρρεπείς στις θεωρίες συνωμοσίας συνάνθρωποί μας με ελλιπή παιδεία και απλουστευτική σκέψη, που δεν απαιτεί χρόνο και κόπο.

Ο άνθρωπος που θέλει να εξηγήσει επαρκώς ένα φαινόμενο, θα ήταν χρήσιμο να ρωτήσει έναν ειδικό στο θέμα και να πάψει να "ψάχνεται" και να πελαγοδρομεί στις ταραγμένες ατραπούς των τσαρλατάνων. Μια δεύτερη γνώμη από ειδικό και λίγο διάβασμα των τυπικών συγγραμμάτων επί του θέματος, θα φωτίσει αρκετά τον δρόμο του. Επίσης, η ηθική και όχι η γνωσιακή αξιολόγηση των ειδικών είναι αυτή που θα ήταν καλό να γίνεται από όλους μας, ώστε να σταθούμε με εμπιστοσύνη στα λεγόμενά τους.

Τέλος, οι θεωρίες συνωμοσίας επιτρέπουν στους Πολίτες να διαφύγουν των ευθυνών τους και να επιρρίψουν το φταίξιμο για τα προβλήματά τους σε μυστικές και απόκρυφες δράσεις, πέραν των δυνάμεών τους. Με αυτή την έννοια, οι θεωρίες συνωμοσίας, παύουν να είναι ακίνδυνα γραφικά κατασκευάσματα και μετατρέπονται σε φορείς διάχυσης ευθύνης και απάθειας, τόσο χαρακτηριστικών της απολυταρχίας.

Και όπως έγραφε στην "Ανοιχτή κοινωνία" ο αγαπημένος μου Karl Popper: «Δεν υπονοώ ότι δεν γίνονται ποτέ συνωμοσίες. Αντιθέτως, αποτελούν τυπικά κοινωνικά φαινόμενα. Ωστόσο, εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ότι, σε πείσμα της συχνής εμφάνισής τους, λίγες από αυτές έχουν αίσιο αποτέλεσμα. Οι συνωμότες σπάνια απολαμβάνουν τη συνωμοσία τους και αυτό είναι η καλύτερη απάντηση στις θεωρίες συνωμοσίας».

Η αναλυτική σκέψη υποσκάπτει την πίστη και προάγει την αθεΐα

Πολλοί πιστοί είναι σίγουροι ότι η πίστη τους είναι στέρεη σαν βράχος, όμως ίσως να υπερεκτιμούν τη σταθερότητα των πεποιθήσεών τους. Η αναλυτική σκέψη μπορεί να μειώσει τη θρησκευτική και μεταφυσική πίστη ακόμα και σε αφοσιωμένους πιστούς, σύμφωνα με μία νέα έρευνα Καναδών ψυχολόγων, η οποία επιβεβαιώνει ότι ο λογικός τρόπος σκέψης έχει τη δυνατότητα να υποσκάψει τη θρησκευτικότητα και να προάγει τον σκεπτικισμό και την αθεΐα.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή κοινωνικής ψυχολογίας Ara Norenzayan του Τμήματος Ψυχολογίας του πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό «Science», ανέφεραν ότι πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την πνευματικότητα του καθενός και η τάση για περισσότερη ή λιγότερη αναλυτική σκέψη είναι ένας από αυτούς.

Οι ψυχολόγοι έκαναν διάφορα τεστ και πειράματα με 650 εθελοντές, συσχετίζοντας τον βαθμό αναλυτικής σκέψης του καθενός με την ένταση των θρησκευτικών και άλλων μεταφυσικών πεποιθήσεών του (π.χ. πίστη σε αγγέλους), διαπιστώνοντας ότι αυτά τα δύο πράγματα είναι γενικά αντιστρόφως ανάλογα. Όσο περισσότερο οι εθελοντές ανέπτυσσαν αναλυτικούς συλλογισμούς και έκαναν λογικές σκέψεις, τόσο έτεινε να μειώνεται η θρησκευτική πίστη τους και, αντίθετα, αυξανόταν ο αθεϊσμός ή έστω ο αγνωστικισμός και ο σκεπτικισμός τους σχετικά με τα θρησκευτικά ζητήματα.

Η έρευνα δείχνει ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις σχετίζονται όχι τόσο με το πιο αργό και αναλυτικό σύστημα λειτουργίας του νου, όσο με το διαισθητικό- συναισθηματικό που είναι πιο γρήγορο και αυτόματο. Όταν ενεργοποιείται περισσότερο το αναλυτικό σύστημα, τότε «σκεπάζει» το διαισθητικό και αντίστροφα. Αυτό εξηγεί γιατί οι περισσότεροι (αν και όχι όλοι) επιστήμονες, που καλλιεργούν την αναλυτική σκέψη, τείνουν να είναι άθεοι ή αγνωστικιστές.

Με πιο απλά λόγια, όσοι άνθρωποι τείνουν να λειτουργούν ενστικτωδώς, είναι πιο πιθανό να πιστεύουν στον Θεό, σε σχέση με όσους σκέφτονται πιο πολύ και είναι λιγότερο ενστικτώδεις και αυτό γιατί η πίστη είναι περισσότερο συναίσθημα παρά σκέψη. Μελλοντικές έρευνες από τους ίδιους ψυχολόγους θα μελετήσουν κατά πόσον είναι πρόσκαιρη ή διαρκής η επίδραση της αναλυτικής σκέψης στη θρησκευτική πίστη και αν αυτή η επίδραση ισχύει σε όλους τους πολιτισμούς της Γης και όχι μόνο στη Δύση.

Οι πιο πρόσφατες έρευνες της κοινής γνώμης αποκαλύπτουν ότι η μεγάλη πλειονότητα της ανθρωπότητας πιστεύει στον Θεό, αν και οι αγνωστικιστές και οι άθεοι είναι αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια. Το ποσοστό των πιστών και των άθεων μεταβάλλεται διαχρονικά υπό την επίδραση διαφόρων ψυχολογικών και πολιτισμικών παραγόντων.

Οι ερευνητές ξεκαθάρισαν πάντως ότι δεν αρκεί η αναλυτική σκέψη για να μετατρέψει έναν πιστό σε άπιστο. Άλλοι ισχυροί υποσυνείδητοι παράγοντες, όπως ο φόβος του θανάτου και η επιθυμία για διαιώνιση της ζωής, παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανατροφοδότηση της πίστης στη θρησκεία και σε άλλες πνευματικές παραδόσεις. Οι ερευνητές επίσης φρόντισαν να διευκρινίσουν ότι η μελέτη τους δεν έχει να κάνει με την ίδια την αξία της θρησκείας, αλλά με τους γνωσιακούς-νοητικούς μηχανισμούς που την υποσκάπτουν ή την ενισχύουν.

Ο διάσημος νομπελίστας ψυχολόγος Daniel Kahneman, του πανεπιστημίου Πρίνστον, δήλωσε ότι «αυτό ουσιαστικά που δείχνει η νέα έρευνα, είναι πως όταν κανείς σκέφτεται με πιο κριτικό τρόπο, απορρίπτει πεποιθήσεις που αλλιώς θα τις υιοθετούσε. Δείχνει ότι υπάρχουν ορισμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις που οι άνθρωποι πιστεύουν και τις οποίες δεν θα υιοθετούσαν, αν σκέφτονταν πιο κριτικά».

Το Σύμπαν ξεκίνησε από το Μηδέν ή από το Τίποτα και γιατί;

Αν ορίσουμε το τίποτα και το μηδέν εννοούμε το ίδιο; Αν σκεφτούμε τον κενό χώρο θα σκεφτούμε το μηδέν;

Αρχικά θα πρέπει να σκεφτούμε το ''Κάτι''. Το κάτι είναι αυτό που έχει σχήμα. Το τίποτα είναι αυτό που δεν έχει σχήμα. Αλλά είναι ''κάτι'' ενώ το μηδέν ταυτίζεται με το ουδέν.

Το μηδέν είναι ένας αριθμός του οποίου η ποσότητα είναι απόλυτα ανύπαρκτου μεγέθους. Φανταστείτε ότι υπάρχει το ανύπαρκτο. Κανένας άνθρωπος καμία ζωή καμία γη ούτε πλανήτες ούτε ήλιος ούτε αστέρια ούτε γαλαξίες. Είναι αδύνατον σωστά; Επειδή γνωρίζουμε ότι υπάρχει πάντα κάτι. Ακόμα και σε μέρη όπου δεν υπάρχει τίποτα- όπως στο κενό- υπάρχει η ενέργεια. Το τίποτα έχει σχήμα έναντι «έλλειψης σχήματος». Το σχήμα είναι μιά καθολική ιδιότητα που έχουν όλα τα αντικείμενα. Μπορείτε να σκεφτείτε ένα αντικείμενο που δεν έχει σχήμα;

Μερικοί ισχυρίζονται πως το ''τίποτα" σημαίνει το αντίθετο από οτιδήποτε υπάρχει. Εφόσον το "τίποτα" είναι το αντίθετο από οτιδήποτε υπάρχει είναι συνεπώς και το αντίθετο από οποιαδήποτε ιδέα - εφόσον οι ιδέες υπάρχουν. Συνεπώς θα είναι και αντίθετο από την ίδια την έννοια-ιδέα του "τίποτα". Όταν χρησιμοποιούμε μια αφηρημένη έννοια ως αντικείμενο μιας φράσης την σκεφτόμαστε σιωπηρά ως ένα «πράγμα» για το οποίο πρέπει να μιλήσουμε. Αλλά στην κοινή ομιλία μας οι λέξεις «πράγμα» και «έννοια» δεν έχουν καθοριστεί ποτέ με απόλυτη ακρίβεια επιστημονικά.

Μέχρι σήμερα δεν βρίσκουμε λογικούς ορισμούς αυτών των δύο λέξεων σε κανένα λεξικό ή εγκυκλοπαίδεια. Μια λέξη ορίζεται επιστημονικά -δηλαδή ορθολογικά- μόνο όταν μπορεί να χρησιμοποιηθεί με συνέπεια. Αυτό είναι το αντικειμενικό κριτήριο. Αλλά γιατί υπάρχει το Σύμπαν; Ούτε αυτό είναι το σωστό ερώτημα διότι γνωρίζουμε ότι υπάρχει αλλά δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει κάποιο κίνητρο πίσω από αυτό ή όχι. 'Αρα μπορούμε να αναδιατυπώσουμε την ερώτηση ως εξής.

"Υπάρχει λόγος ύπαρξης του Σύμπαντος;"

Τώρα έχετε δύο επιλογές. Μπορεί να πιστεύετε ότι υπάρχει ένας λόγος η να μην πιστεύετε ότι υπάρχει ένας λόγος για την ύπαρξη του. Εξαρτάται από εσάς. Αλλά αν ψάχνετε για κάποιο επιστημονικό ή τεχνικό λόγο περί της υπάρξεώς του τότε θα απογοητευτείτε καθώς δεν γνωρίζει κανένας τον λόγο και δεν σημαίνει πως υπάρχει ένας λόγος. Μπορεί μια μέρα να δούμε πώς πραγματικά δημιουργήθηκε αλλά ακόμα το ερώτημα θα παραμείνει.

Εδώ έχετε και πάλι δύο επιλογές. Μπορείτε να αναζητήσετε την απάντηση στην φιλοσοφία ή την θρησκεία. Σύμφωνα όμως με τη Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης το Σύμπαν ήταν κάποτε ένα και μοναδικό πολύ πυκνό σημείο. Τόσο πυκνό ώστε να μην ανέχεται τη δική του πίεση με αποτέλεσμα να εκτοξευτεί οπότε διάφοροι παράγοντες και γεγονότα οδήγησαν στο σημερινό σύμπαν που γνωρίζουμε. Δεν μπορείς να το περιγράψεις πιο απλά.

Η Ενέργεια είναι ο λόγος που υπάρχει το σύμπαν. Είναι πάντα εκεί ανεξάρτητα από το πώς και τι. Επειδή κάτι πρέπει να υπάρχει και αυτό είναι η ενέργεια πού δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το μηδέν και δεν μπορεί να καταστραφεί η να χαθεί. Μπορεί να αλλάζει μόνο μορφή και τόπο αλλά το σύνολο της ενέργειας στο Σύμπαν είναι σταθερό."

Ψυχικές ηλικίες

"Το μυστικό της ευτυχίας είναι η ελευθερία και το μυστικό της ελευθερίας είναι το θάρρος." -Θουκυδίδης (471-400 π.Χ.). 

Η ψυχική ηλικία δεν έχει πάντα σχέση με την πραγματική. Παιδιά τα οποία μεγαλώνουν με δυσκολίες μπορεί να ωριμάζουν γρηγορότερα και να φέρονται σαν μικροί ενήλικες, ενώ ενήλικες μπορεί να φέρονται σαν παιδιά ή έφηβοι.

Σήμερα, λοιπόν, θα καταπιαστούμε με αυτό το θέμα και θα εξετάσουμε τα βασικά ψυχικά χαρακτηριστικά κάθε ηλικιακής ομάδας. Κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να μην χάνονται ποτέ ή ποτέ να μην εμφανίστηκαν και αυτό σχετίζεται με τις συνθήκες και το περιβάλλον που μεγαλώνει ο άνθρωπος. Μερικά είναι απαραίτητα για την ψυχική υγεία ενώ άλλα είναι επιζήμια αν παραμένουν ή αν λείπουν.

Συνήθως, κάποιος εμφανίζει συμπεριφορές παιδικές, εφηβικές (πολύ συχνά και βρεφικές) όταν συμβαίνει ένα τραύμα που χαρακτηρίζει αυτή την περίοδο, ή αν το περιβάλλον, με τον τρόπο του, καθηλώνει το υποκείμενο σε ένα στάδιο μην αφήνοντάς το να αναπτυχθεί ψυχικά.

Ας δούμε όμως τα χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου, χαρακτηριστικά που όπως είπαμε ξεπερνούν την πραγματική ηλικία του υποκειμένου ενίοτε και μπορεί κάποιος να φέρεται με αυτό τον τρόπο πάντα ή για μεγάλη χρονική περίοδο της ζωής.

Βρεφική ηλικία

Όσοι έχουν «κολλήσει» σε μία τέτοια περίοδο θεωρούν ότι δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς την απόλυτη εξάρτησή τους από κάποιον άλλον. Ακριβώς όπως το ανθρώπινο βρέφος δεν είναι δυνατό να επιβιώσει χωρίς την φροντίδα του ενήλικα, έτσι και αυτοί που έχουν προσκολληθεί σε αυτή την περίοδο νοιώθουν την εξάρτησή τους από τον άλλο ως ζήτημα ζωής και θανάτου. Η απόλυτη εξάρτηση είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου και ένα αίσθημα αδυναμίας και ανικανότητας να σταθεί κάποιος στα πόδια του. Είναι επίσης οι άνθρωποι που δεν μιλούν για να εκφράσουν αυτό που νοιώθουν, αλλά περιμένουν τον άλλο να καταλάβει από μόνος του (όπως η μητέρα το βρέφος το οποίο δεν διαθέτει ακόμη λόγο).

Παιδική ηλικία

Κατά την παιδική ηλικία, ο άνθρωπος είναι αναγκασμένος να συμμορφώνεται στις επιταγές των ενηλίκων. Δεν μπορεί να ελέγξει τις συνθήκες που μεγαλώνει, τουλάχιστον ως την προεφηβεία. Σταδιακά αποκτά όλο και μεγαλύτερο έλεγχο του περιβάλλοντος αλλά ακόμη είναι εξαρτημένος από τις οικογενειακές συνθήκες που δεν έχει ο ίδιος επιλέξει, αλλά του έχουν δοθεί. Το παιχνίδι είναι βασική και πολύ ευχάριστη δραστηριότητα του παιδιού όπως και η απουσία κάθε ευθύνης.

Επίσης, το παιδί θέλει να μάθει, έχει ενθουσιασμό και είναι περισσότερο αυθόρμητο και παρορμητικό από τον ενήλικα. Ως χαρακτηριστικά καθήλωσης στην παιδική ηλικία μπορούμε να δούμε κάποιον που αισθάνεται ότι δεν ορίζει καθόλου τη ζωή του, αποδίδοντας τα πάντα στις εξωτερικές συνθήκες ή σε άλλα κοντινά πρόσωπα. Επίσης, παρατηρούμε μία συμμόρφωση και συχνά τον ρόλο του καλού παιδιού (που δεν μπορεί να πει όχι). Στα ωφέλιμα αυτής της περιόδου ανήκει η χαρά της ζωής, το παιχνίδι, η φιλομάθεια, ο ενθουσιασμός.

Εφηβική ηλικία

Η εφηβική ηλικία χαρακτηρίζεται από την δόμηση της ταυτότητας, την αποκαθήλωση των γονιών ως προτύπων, και την αναζήτηση νέων συντρόφων έξω από την οικογένεια. Εκεί που το παιδί συμμορφωνόταν, τώρα ο έφηβος, δυναμωμένος πια σωματικά, αντιδρά. Η αντίδραση έρχεται ως απάντηση στη δράση των γονιών ή όποιας άλλης μορφής εξουσίας (καθηγητή, διευθυντή κλπ).

Η αντίδραση είναι σχεδόν αυτοματοποιημένη στον έφηβο. Δεν είναι προϊόν συνειδητής απόφασης. Προέρχεται από την ανάγκη του να πάρει αποστάσεις από τους γονείς πηγαίνοντας στο άλλο άκρο. Επίσης, στην εφηβεία έχουμε την αίσθηση ψευδοανεξαρτησίας, αλλά η αυτονομία δεν έχει κατακτηθεί ακόμη.

Οι ενήλικες έφηβοι εμφανίζονται με το ίδιο νεύρο και ένταση που έχουν οι έφηβοι και με την αντίδραση ως κεντρική συμπεριφορά. Επίσης, ενώ επιθυμούν διακαώς την ελευθερία, δεν γεύονται παρά σπασμωδικά ψήγματα ψευδοανεξαρτησίας που τους γεμίζουν χαρά, αλλά μετά θλίψη γιατί καταλαβαίνουν ότι είναι ουσιαστικά ανελεύθεροι.

Ενήλικη ζωή

Η ενήλικη ζωή χαρακτηρίζεται από την ανάληψη της ευθύνης. Ο ενήλικας ξέρει τι θέλει και ποιος είναι. Η επιθυμία του είναι αυτή που κινεί την πράξη του, αυτή που τον οδηγεί να θέτει στόχους τους οποίους προσπαθεί να κατακτήσει.

Η χαρά της ενήλικης ζωής έγκειται ακριβώς σε αυτή την ελευθερία που δίνει η αυτονόμηση (αυτοπεριορισμός). Αποφασίζει ο ίδιος για την ζωή του. Έχει συμφιλιωθεί με το παρελθόν.

Ο ενήλικας είναι έτοιμος να κάνει την δική του οικογένεια και είναι ικανός να μεγαλώσει παιδιά. Η απουσία τελετών ενηλικίωσης στην περίπτωση της σύγχρονης Ελλάδας κάνει το πέρασμα στην ενηλικίωση μία ακόμη πιο δύσκολη περίπτωση. (Έτσι κι αλλιώς δεν είναι μια απλή υπόθεση και γιαυτό άλλωστε σε άλλες κουλτούρες υπάρχουν τέτοιες τελετές μύησης-περάσματος, προκειμένου να διευκολυνθεί ο νεαρός-ή, σ' αυτή την διέλευση). Ψυχικά, τον ενήλικο τον αντιλαμβανόμαστε από την σταθερότητα του, την αποφασιστικότητα, την υπευθυνότητά του και την ελευθερία του.

Τρίτη ηλικία

Από την απόλυτη εξάρτηση της βρεφικής ηλικίας, περάσαμε στην συμμόρφωση της παιδικής ηλικίας, μετά στην αντίδραση και μετά στην αυτονόμηση του ενήλικα οργανισμού.

Η Τρίτη ηλικία χαρακτηρίζεται από την συσσώρευση εμπειρίας. Αυτή διαμορφώνει τον άνθρωπο και στην καλύτερη περίπτωση τον καθιστά σοφό.

Ο σοφός δεν είναι διανοούμενος. Δεν έχει να κάνει με τις ακαδημαϊκές ή εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, αλλά με την άμεση εμπειρία και τον αναστοχασμό που έχει τη δυνατότητα κάθε άνθρωπος να κάνει. Ο απολογισμός της ζωής, η ανεύρεση των λαθών, των παθημάτων αλλά και των καλών στιγμών μπορεί να οδηγήσει σε μία πλούσια ψυχική ζωή ευτυχίας.

Παρεξηγημένη η τρίτη ηλικία, ίσως εξαιτίας του ότι λίγοι μπορούν τελικά να φτάσουν χωρίς καθηλώσεις και να την χαρούν, δίνει δυνατότητες που δεν υπάρχουν πριν. Μια τέτοια είναι η καλύτερη κρίση που έχει ένας ηλικιωμένος.

Βρέθηκε πρόσφατα, ότι ο μεγαλύτερος χρόνος απόκρισης που χρειάζεται ένας ηλικιωμένος όταν τον ρωτάς κάτι δεν είναι επειδή τα έχει χάσει, αλλά επειδή ο εγκέφαλός του λειτουργεί περισσότερο περίπλοκα από των νεοτέρων, έχοντας περισσότερες συνδέσεις σε διαφορετικά σημεία. Το ίδιο συμβαίνει και με την πρεσβυωπία.

Βλέπει τα πράγματα από μεγαλύτερη απόσταση, εντάσσοντας τα σε ένα όλο...

Ο Κομφούκιος έλεγε ότι ο άνθρωπος στα 70 είναι ικανός να κάνει πια ό,τι θέλει χωρίς να διαταρράσσεται η τάξη του ουρανού. Για να φτάσει όμως κανείς σε αυτό το επίπεδο, θα πρέπει να έχει καταφέρει να περάσει με επιτυχία τα προηγούμενα στάδια και να έχει ξεπεράσει την όποια καθήλωση. Το σώμα που γερνά μειώνει την κινητικότητα αλλά αυξάνει την ψυχική κινητικότητα, καθώς ο ηλικιωμένος έχει πια χρόνο να αναλογιστεί, να παρατηρήσει, να θυμηθεί, να παίξει με τα παιδιά ή να κάνει χόμπυ του.

Ο εγκέφαλός μας συνεχώς εξελίσσεται. Νέες δυνατότητες εμφανίζονται και άλλες χάνονται κατά την διάρκεια των χρόνων. Καμία ηλικία δεν είναι παράδεισος, καμία δεν είναι κόλαση. Πάντα κάτι κερδίζουμε και κάτι χάνουμε ή μας λείπει ακόμη.

Παραπάνω περιγράψαμε τέσσερις βασικές κατηγορίες. Ωστόσο, η ζωή έχει μία ροή και μία τέτοια κατηγοριοποίηση υπόκειται σε ψυχοκοινωνικές παραμέτρους. Έτσι υπάρχουν κι άλλες στιγμές εξέλιξης που δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτό το άρθρο, στο οποίο περιοριζόμαστε στις πιο βασικές...

Λίγοι ωστόσο καταφέρνουν να ζήσουν μία πλήρη ζωή. Πλήρη με την έννοια να καταφέρουν να περάσουν όλα αυτά τα στάδια και να ζήσουν κάθε δυνατότητα που δίνει η ύπαρξή μας. Πολλοί καθηλώνονται σε ένα στάδιο και μένουν εκεί. Η καθήλωση ποτέ δεν συνδέεται με την ευτυχία. Είναι σα να φορά κανείς στενά παπούτσια ενώ τα πόδια του μεγαλώνουν. Ο χρόνος περνά, η φθορά εμφανίζεται και γίνεται ορατή από όλους και από τον ίδιο τον άνθρωπο, που όμως μπορεί ακόμη να λειτουργεί ως παιδί ή έφηβος.

Κάποιες φορές αυτές οι καθηλώσεις σχετίζονται με μία αδυναμία να ζήσει κάποιος αυτά που του προσφέρει η κάθε ηλικιακή ομάδα εξαιτίας δυσκολιών και προβλημάτων. Έτσι, έχουμε βρέφη που δεν έχουν λάβει την φροντίδα που θα έπρεπε, παιδιά που δεν έχουν παίξει, εφήβους που δεν αμφισβήτησαν....

Αυτές οι ελλείψεις που όσο πιο πρώιμα συμβαίνουν τόσο πιο τραυματικές είναι, λειτουργούν συχνά ως εμπόδιο στην ψυχική ανάπτυξη και προκαλλούν πολλά προβλήματα στη ζωή και στις σχέσεις των ανθρώπων που τα έχουν υποστεί.

Σε αυτή την περίπτωση μιλούμε για ναρκισσιστικά ελλείματα, ενώ οι άλλες περιπτώσεις ψυχικών καθηλώσεων σχετίζονται κυρίως με νευρώσεις (δηλαδή άλυτες ενδοψυχικές συγκρούσεις).

Η θεραπεία είναι απαραίτητη και στις δύο περιπτώσεις προκειμένου να γευτεί κανείς ολόκληρο το δώρο της ζωής και να ταξιδέψει ψυχικά σε όλα τα στάδια κατακτώντας την αρμονία.

Στην περίπτωση της ψυχικής υγείας παίρνουμε κάποια θετικά από κάθε ηλικία και προχωράμε αφήνοντας τα επιζήμια. Έτσι, από την βρεφική ηλικία διατηρούμε την μη λεκτική επικοινωνία, την χαρά της επαφής δέρμα με δέρμα, την αναγνώριση των εκφράσεων του προσώπου του άλλου. Από την παιδική διατηρούμε τη χαρά, το παιχνίδι (αλλά όχι με την ζωή), τον ενθουσιασμό, τη φιλομάθεια, την περιέργεια.

Από την εφηβική τον έρωτα, τις κοινωνικές επαφές με άτομα εκτός οικογένειας, την ψυχική ζωτικότητα και το πάθος για περιπέτεια. Από την ενήλικη κρατούμε κυρίως το τιμόνι που οδηγεί την ζωή και την επιθυμία, που ξέρουμε επιτέλους ποια είναι. Με αυτά τα δώρα, ελπίζουμε την άφιξη στην τρίτη ηλικία και την κατάκτηση της σοφίας (που ενέχει την αρμονία με το σύμπαν και την γαλήνη-ανάχωμα στον φόβο του θανάτου).

Ο άνθρωπος δεν διαφωτίζεται φανταζόμενος φιγούρες φωτός, αλλά κάνοντας το σκοτάδι συνειδητό

Ο Carl Jung ήταν ένας άνθρωπος με ετερόκλητα ενδιαφέροντα και αυτό αντανακλάται στη γόνιμη φύση των γραπτών του. Αλλά απ’ όλα όσα έγραψε, ένα θέμα ξεχωρίζει ως το σημαντικότερο γι’ αυτόν και αυτό είναι το ερώτημα του πώς μπορεί κανείς να καλλιεργήσει έναν σπουδαίο χαρακτήρα. Γιατί ο Jung αναγνώριζε την αλήθεια στη δήλωση του Ηράκλειτου ότι «ο χαρακτήρας μας είναι το πεπρωμένο».

Μπορεί η μοίρα να είναι καλή ή σκληρή και οι άλλοι να μας συμπεριφέρονται άσχημα ή καλά, αλλά η εμπειρία αυτών των πραγμάτων και τι κάνουμε με όσα μας δίνονται εξαρτώνται από την κατάσταση του χαρακτήρα μας. Η καλλιέργεια ενός σπουδαίου χαρακτήρα αποτελεί μια διαδικασία ύψιστης σημασίας και ο Jung μας δίνει ορισμένες κατευθύνσεις.

Αρχικά, χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε ότι ο Jung πίστευε ότι η απόκτηση ενός σπουδαίου χαρακτήρα είναι κάτι που ο καθένας μπορεί να επιτύχει. Δεν εξαρτάται από την εξωτερική επιτυχία, είτε αυτή είναι πλούτος είτε κύρος, ούτε όμως απαιτεί ιδιαίτερα ταλέντα και διανοητικές ικανότητες. Για να καταλάβουμε τι είναι απαραίτητο για εκείνον, η παρακάτω φράση του θα μας διαφωτίσει:

«Ο άνθρωπος δεν διαφωτίζεται φανταζόμενος φιγούρες φωτός, αλλά κάνοντας το σκοτάδι συνειδητό»

Δηλαδή το να κάνουμε το ασυνείδητο, συνειδητό. Ο Jung δίνει τόση έμφαση στη δύναμη του ασυνείδητου, το οποίο μεταμορφώνει το ποιοι είμαστε, επειδή αποτελεί τη μεγαλύτερη σφαίρα του ψυχισμού μας. Όλα αυτά για τα οποία έχουμε επίγνωση είναι μόνο η κορυφή ενός μεγάλου, τεράστιου παγόβουνου. Απωθούμε και καταπιέζουμε πολλά από αυτά που είμαστε, ξεχνάμε και ζούμε με τους όρους των άλλων.

Αλλά γιατί όλα αυτά είναι ασυνείδητα; Μήπως είναι καλύτερο να επιτρέψουμε σε ορισμένα στοιχεία της προσωπικότητάς μας να παραμείνουν έξω από τη συνείδηση; O Jung απαντά εμφατικά όχι και για τον απλό λόγο ότι τα στοιχεία του ασυνειδήτου συνεχίζουν να μας επηρεάζουν παρά το γεγονός ότι δεν τα γνωρίζουμε.

«Η απόρριψη του ασυνειδήτου συνήθως έχει ανεξέλεγκτα αποτελέσματα… Όσο πιο αρνητική στάση του συνειδητού προς το ασυνείδητο, τόσο πιο επικίνδυνο γίνεται το τελευταίο»

Ένας ακόμα λόγος για να αποκτήσουμε περισσότερη επίγνωση είναι επειδή το ασυνείδητο δεν φιλοξενεί μόνο στοιχεία του χαρακτήρα μας τα οποία συγκρούονται με την αυτοεικόνα και εγείρουν ντροπή, όπως τα αδύναμα στοιχεία του, αλλά επίσης περιέχει και πολλά από τα καλά μας, θετικά στοιχεία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στον σύγχρονο κόσμο, όπου τείνουμε να βασιζόμαστε τόσο πολύ στον κοινωνικό μας ρόλο ή σε αυτό που ο Jung ονόμαζε persona στο χτίσιμο του χαρακτήρα μας.

Η περσόνα αποτελεί έναν συμβιβασμό με τον εξωτερικό κόσμο, μια αυθεντική αυτοθυσία. Η περσόνα μας δεν πρέπει να μας ορίζει, έλεγε ο Jung, χρειάζεται απλώς να είναι ένας ρόλο που παίζουμε σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Γιατί όταν καταλήξουμε να πιστέψουμε ότι είμαστε οι μάσκες που φοράμε, θα έχουμε θυσιάσει όλα τα καλά του χαρακτήρα μας που δεν συμβαδίζουν με τις τάσεις του κατεστημένου, της περσόνας που μας έχει δοθεί. Γιατί έτσι γινόμαστε ο καθρέφτης αυτού που πιστεύουμε ότι οι άλλοι θέλουν από εμάς να είμαστε. Αυτό έρχεται με ένα τίμημα που πληρώνουμε, αφού τόσα πολλά μένουν στο σκοτάδι, αρνούμαστε στοιχεία του χαρακτήρα μας και συνεπώς δημιουργεί ένας διαχωρισμένος εαυτός.

Για να καλλιεργήσουμε έναν σπουδαίο χαρακτήρα, πρέπει να είμαστε ένας από τους λίγους που επουλώνει αυτή την εσωτερική σύγκρουση που αναδύεται από την ιδιαίτερα ισχυρή ταύτιση με τον κοινωνικό ρόλο. Χρειάζεται να αποδεχτούμε ότι η περσόνα μας αναπαριστά μόνο ένα μέρος του συνολικού μας χαρακτήρα και πρέπει να γίνει καθήκον μας να βγάλουμε την κοινωνική μας μάσκα και να μάθουμε τι βρίσκεται από πίσω.

Για να το πετύχουμε αυτό, ο Jung προτείνει να ξεκινήσουμε υιοθετώντας μια πιο συλλογική θέαση του ποιοι είμαστε. Το βλέμμα μας χρειάζεται να στραφεί προς τα έξω και να παρατηρήσει, να σημειώσει τα χαρακτηριστικά εκείνων γύρω μας. Αυτή η συμβουλή μπορεί να φαίνεται παράδοξη, αφού η περσόνα μας διαμορφώνεται κυρίως μέσω της παρατήρησης και της μίμησης των άλλων ανθρώπων. Αλλά η ουσία της άσκησης αυτής είναι να μάθουμε τι βρίσκεται αληθινά πίσω από τις μάσκες των γύρω μας και να εκθέσουμε τον εαυτό μας στα στοιχεία που απασχολεί το δικό τους ασυνείδητο.

Γιατί είναι πολύ ευκολότερο να ερευνήσει κανείς πέρα από την περσόνα του άλλου ανθρώπου, να παρατηρήσει τις ασυμφωνίες στη συμπεριφορά τους, τα ρήγματα στον εξοπλισμό τους, παρά να αναγνωρίζει αυτά τα ίδια στοιχεία μέσα του. Επιπλέον, χάρη στην τάση να προβάλουμε στοιχεία του ασυνειδήτου του χαρακτήρα μας σε αυτούς που βρίσκονται γύρω μας, αυτή η άσκηση μπορεί επίσης να μας φέρει σε επαφή με αυτά τα προβαλλόμενα στοιχεία.

Αλλά η ανάπτυξη του χαρακτήρα δεν τελειώνει εκεί. Γιατί αν και ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης φύσης είναι κοινό, ο Jung επίσης έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι η κατανομή αυτών των κοινών χαρακτηριστικών και ο βαθμός στον οποίο κάθε άνθρωπος θα αναπτύξει μια συγκεκριμένη ικανότητα είναι πάντα μοναδικός. Μια χρήσιμη προσέγγιση για να βρούμε τη μοναδική σύνθεση του δικού μας χαρακτήρα είναι να προσέξουμε ποια χαρακτηριστικά των άλλων πυροδοτούν συναισθήματα κατωτερότητας σε εμάς.

Μια συγκεκριμένη ευαισθησία σε ένα χαρακτηριστικό ενός άλλου ανθρώπου, κι αυτό ισχύει τόσο για τα δυνατά όσο και για τα αδύνατα σημεία, αποτελεί ένα καλό σημάδι ότι αυτό αποτελεί ένα χαρακτηριστικό που βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό στο σκοτάδι του ασυνειδήτου μας. Και κάθε φορά που θα αποδεχόμαστε μια αδυναμία, αντί να την αρνούμαστε, θα αποκτούμε όλο και περισσότερο τον έλεγχο της και θα μάθουμε να μειώνουμε τις επιδράσεις της πάνω μας. Κάθε φορά που θα ανακαλύπτουμε μια νέα δύναμη του χαρακτήρα μας, μια νέα σειρά δυνατοτήτων θα ανοίγεται μπροστά μας.

Γιατί νιώθουμε μοναξιά μέσα σε μια σχέση και πώς να το διαχειριστούμε

Είναι κάτι για το οποίο σπάνια μιλάμε, ίσως γιατί ντρεπόμαστε: η μοναξιά που ορισμένες φορές βιώνουμε μέσα στις ερωτικές σχέσεις. Ακόμα και οι σύντροφοι που είναι παντρεμένοι, είναι ευάλωτοι σε περιόδους απομόνωσης, έλλειψης στήριξης ή μοναξιάς.

Καθώς η συντροφικότητα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος πάνω στον οποίο πολλές σχέσεις χτίζονται, μπορεί να είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι καταλήγουμε να νιώθουμε μόνοι παρά την αρχική αίσθηση ικανοποίησης και πλήρωσης. Ποιοι είναι οι λόγοι που μπορεί να νιώθουμε μόνοι ενώ βρισκόμαστε σε ερωτική σχέση και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό.

3 λόγοι για τους οποίους νιώθουμε μοναξιά μέσα σε μια σχέση και τι μπορούμε να κάνουμε

Δεν έχουμε επιτύχει ακόμα οικειότητα

Η οικειότητα είναι ένας ασφαλής συναισθηματικός και φυσικός χώρος που επιτρέπει σε δύο ανθρώπους να είναι ευάλωτοι χωρίς φόβο ή ντροπή, επίκριση ή απόρριψη. Ορισμένοι άνθρωποι μπερδεύουν την οικειότητα με το σεξ, που μπορεί μεν να είναι δείκτης οικειότητας αλλά σίγουρα δεν είναι το μόνο στοιχείο.

Πολλά ζευγάρια, λοιπόν, πιστεύουν ότι έχουν χτίσει οικειότητα σε μια πρώτη φάση. Όμως, όταν έρχεται η στιγμή να ζητήσουμε στήριξη μέσα από μια δυσκολία ή κρίση, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι δεν έχει χτιστεί όπως περιμέναμε. Έτσι, μπορεί να νιώσουμε μοναξιά.

Τι μπορούμε να κάνουμε: Το χτίσιμο της οικειότητας είναι μια διαδικασία που μπορεί να επεκταθεί και πολύ παραπέρα από την αρχική φάση της ερωτικής σας σχέσης. Προσέξτε το πώς ο/η σύντροφός σας στηρίζει στις προκλήσεις και κρίσεις της ζωής. Εκφράστε τις προσδοκίες σας όσο καθαρότερα μπορείτε από την αρχή και μιλήστε με παραδείγματα αν δεν είστε ευχαριστημένοι. Αν δεν μπορούν να σας στηρίξουν έτσι όπως νιώθετε ότι το χρειάζεστε, μπορεί να μην ικανοποιηθείτε ποτέ πλήρως στη σχέση σας.

Έχουμε αντίθετα ενδιαφέροντα

Λέμε ότι τα ετερώνυμα έλκονται. Πολλοί από εμάς ελκόμαστε από ανθρώπους με διαφορετικές συνήθειες και ενδιαφέροντα ενώ μοιραζόμαστε ορισμένες βασικές σημαντικές αξίες και πορευόμαστε προς έναν κοινό στόχο μαζί. Προϋποθέτει υπομονή και αποδοχή το να αγαπάμε κάποιον που προσεγγίζει τη ζωή διαφορετικά, και αυτό είναι καλό να το παρατηρούμε κατά τις πρώτες φάσεις της γνωριμίας μας.

Όταν οι σύντροφοι είναι στα καλύτερά τους, είναι γοητευτικό να έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα και στόχους αν το κοιτάξουν υπό όρους συμπληρωματικούς. Αλλά ύστερα, είναι φυσικό επακόλουθο τα διαφορετικά ενδιαφέροντα να παίρνουν και διαφορετικούς δρόμους. Πολλοί σύντροφοι σοκάρονται όταν ανακαλύπτουν πόσα λίγα κοινά έχουν τελικά. Αυτό μπορεί να ενισχύσει την μοναξιά σε μια σχέση.

Τι μπορούμε να κάνουμε: Προσαρμόστε τις προσδοκίες σας για τη σχέση. Αρχικά μπορεί να πιστεύατε ότι έχετε κοινά ενδιαφέροντα και στόχους, αλλά τώρα να μην το βλέπετε τόσο ειδυλλιακά. Κάντε την προσπάθεια να ανακαλύψετε δραστηριότητες τις οποίες να απολαμβάνετε μαζί και βεβαιωθείτε ότι είστε και οι δύο πλήρως παρόντες όταν είστε μαζί. Στόχος σας όμως δεν είναι στο τέλος να μοιράζεστε τα πάντα• χρειάζεται να χτίσετε και υγιείς φιλίες.

Υπάρχει ένα κενό μέσα μας που μια ερωτική σχέση δεν μπορεί να συμπληρώσει

Οι διαφορετικές εμπειρίες ζωής μπορεί να μας δημιουργήσουν ανάγκη επιβεβαίωσης, επαίνου και στήριξης από εξωτερικές πηγές. Ορισμένες φορές, δεν ξέρουμε πώς να συνδέσουμε τις εμπειρίες από το παρελθόν μας με τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του τώρα. Για παράδειγμα, αν έχετε λάβει υγιείς δόσεις αγάπης και σύνδεσης ενώ μεγαλώνατε, μπορεί να αναζητάμε μεγάλες ποσότητες από κάποιον στο σήμερα. Ακόμα και οι βαθιές πληγές προηγούμενων σχέσεων μπορεί να παρεμποδίζουν την ικανότητά μας να νιώσουμε πλήρεις και ευτυχισμένοι.

Τι μπορούμε να κάνουμε: Αν έχετε λάβει σχόλια από τους συντρόφους σας για το ότι έχετε μη ρεαλιστικές προσδοκίες ή ανάγκες, εξετάστε αν αυτοί οι ισχυρισμοί είναι έγκυροι. Η χρόνια μοναξιά στις σχέσεις είναι ένας δείκτης με τον οποίο χρειάζεται να εργαστείτε για να βεβαιωθείτε ότι έχετε υγιή αυτοεκτίμηση και αγαπάτε τον εαυτό σας χωρίς να χρειάζεστε επιβεβαίωση.

Η αρχή της μετριότητας και η Κοπερνίκεια αρχή

Η αρχή της μετριότητας και η Κοπερνίκεια αρχή στην κοσμολογία δηλώνει ότι η γη δεν είναι ένας προνομιακός χώρος ή το κέντρο της Γης όπως πίστευαν παλιά, αλλά ένας μέτριος πλανήτης, σε ένα συνηθισμένο ηλιακό σύστημα μέσα σε έναν από τους αναρίθμητους γαλαξίες του σύμπαντος.

Η έρευνα στα βάθη του ουρανού με τη βοήθεια του Hubble, που ονομάζεται Άκρως Βαθύ Πεδίο Hubble, διαπίστωσε ότι ακόμα και τα σκοτεινά σημεία στο νυχτερινό ουρανό περιέχουν χιλιάδες άλλους γαλαξίες. Αυτή η εικόνα λοιπόν μας δείχνει την αρχή της μετριότητας: αυτό που εμείς θεωρούμε ξεχωριστό είναι μόνο ένας από τους αναρίθμητους πλανήτες.

Πρόσφατα η Αρχή αυτή γενικεύτηκε στην απλή δήλωση ότι οι άνθρωποι δεν είναι προνομιούχοι παρατηρητές μέσα στο σύμπαν. Κατά μία έννοια αυτό είναι ισοδύναμο με την αρχή της μετριότητας, με σημαντικές επιπτώσεις στη φιλοσοφία της επιστήμης. Η αρχή της μετριότητας είναι μια έννοια στη φιλοσοφία της επιστήμης σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι δεν έχουν κάτι το ιδιαίτερο σαν όντα. Αυτές οι δύο αρχές, συνδυαζόμενες, αποτελούν τη βάση της τρέχουσας κοσμολογίας μας.

Ακόμα κι αν η θεωρία της ειδικής σχετικότητας δηλώνει ότι μπορούμε να επιλέξουμε οποιοδήποτε σύστημα αναφοράς για τη βάση των υπολογισμών στον κόσμο, που σημαίνει ότι μπορούμε εύκολα να βάλουμε τη γη στο κέντρο των πάντων και να διαμορφώσουμε τους φυσικούς νόμους με αυτή ως σημείο αναφοράς ή ακόμα κι αν ο κόσμος φαίνεται ο ίδιος προς οποιαδήποτε κατεύθυνση κοιτάξουμε ή ακόμα κι αν όλοι οι γαλαξίες φαίνονται να απομακρύνονται μακριά από μας (σαν να είμαστε εμείς στο κέντρο του κόσμου όπως ο ίδιος ο Hubble αναγνώρισε στην αρχή, αλλά στη συνέχεια το αρνήθηκε απλά και μόνο επειδή αυτό θα ερχόταν σε αντίθεση με τις δύο παραπάνω αρχές), οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι άνθρωποι και η Γη μας δεν είναι τίποτα παραπάνω από κόκκοι σκόνης μέσα στον απέραντο κόσμο.

Η Κοπερνίκεια Αρχή

Η Κοπερνίκεια Αρχή, σαν την Αρχή της Μετριότητας, δηλώνει ότι η ζωή πάνω στη Γη εξαρτάται μόνο από μερικά βασικά μόρια, τα στοιχεία που συνθέτουν τα μόρια αυτά είναι (σε ​​μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό) κοινά σε όλα τα αστέρια, και οι νόμοι της φυσικής γνωρίζουμε ότι ισχύουν για ολόκληρο το σύμπαν (και δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι δεν ισχύουν).

Επειδή ξέρουμε ότι η ηλικία του σύμπαντος είναι 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια, φαίνεται να υπάρχει επαρκής χρόνος ώστε να ξεκινήσει η ζωή κάπου μέσα σε αυτό, ενώ κατά πάσα πιθανότητα μπορεί να υπάρχει κι αλλού μέσα στο σύμπαν.

Γιατί όμως λέγεται Κοπερνίκεια; Γιατί ενώ στην αρχαιότητα όπως και στον Μεσαίωνα οι άνθρωποι πίστευαν ότι η Γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος, ο Κοπέρνικος πρότεινε ότι ο Ήλιος ήταν στο κέντρο. Εν συνεχεία στη δεκαετία του 1930, ο R.J. Trumpler διαπίστωσε ότι το ηλιακό σύστημα δεν ήταν στο κέντρο του Γαλαξία, κάπου προς την περιφέρεια. Στα μέσα του εικοστού αιώνα, ο George Gamow έδειξε ότι αν και φαίνεται ότι ο Γαλαξίας μας είναι στο κέντρο ενός διαστελλόμενου σύμπαντος (σύμφωνα με το νόμο του Hubble), κάθε σημείο του χώρου θα μπορούσε να έχει την ίδια αίσθηση.

Και, στο τέλος του εικοστού αιώνα, ο Geoff Marcy ανακάλυψε ότι οι εξωηλιακοί πλανήτες είναι αρκετά κοινοί, αλλάζοντας την πεποίθηση των ανθρώπων ότι ο ήλιος μας είναι ένα ασυνήθιστο άστρο που έχει πλανήτες. Με λίγα λόγια, η Κοπερνίκεια μετριότητα είναι μια σειρά από αστρονομικά ευρήματα ότι η Γη είναι ένας σχετικά συνηθισμένος πλανήτης σε τροχιά γύρω από ένα σχετικά συνηθισμένο αστέρι, σε έναν σχετικά συνηθισμένο γαλαξία, που είναι ένας από τους αμέτρητους άλλους γαλαξίες σε ένα τεράστιο σύμπαν, πιθανώς μέσα σε ένα άπειρο Πολυσύμπαν.

Η καρδιά είναι το καλύτερό μας όπλο για να κερδίσουμε την εσωτερική ειρήνη

Ο έρωτας είναι μια προσωπική εμπειρία για την οποία δε χρειάζονται συνταγές. Είναι μια τέχνη που απαιτεί πειθαρχία, υπομονή και ενσυναίσθηση. Για να αγαπήσει κανείς, πρέπει να έχει συνείδηση και να ασχολείται με το έργο του κάθε μέρα.

Οι άνθρωποι μιλάμε πολύ για το πώς θα πάμε καλά στην επαγγελματική μας ζωή, στην κοινωνία, στις σπουδές, αλλά συχνά ξεχνάμε ότι αυτή η ίδια νοητική και συναισθηματική πειθαρχία είναι αναγκαία για να αγαπήσουμε με έξυπνο τρόπο.

Αγαπάμε καταπώς είμαστε, γι’ αυτό και ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους άλλους είναι μια μορφή αυτογνωσίας. Όπως έλεγε ο Έριχ Φρομ, «στην ερωτική πράξη, στο δόσιμο, στη διείσδυση στο άλλο πρόσωπο, βρίσκω τον ίδιο μου τον εαυτό, με ανακαλύπτω, ανακαλύπτω και τους δύο, ανακαλύπτω τον άνθρωπο».

Η υπομονή μάς επιτρέπει να εδραιώνουμε δεσμούς διαρκείας, μας βοηθάει να ακούμε και να σκύβουμε στις καταστάσεις με απόλυτο τρόπο. Το αγαπώ είναι ενεργητικό, μια και συνεπάγεται ότι αισθάνομαι, πράττω και ζω.

Όπως έλεγε ο Αϊνστάιν, μέσα σε κάθε άνθρωπο χτυπάει μια βόμβα ικανή να εξουδετερώσει μεγατόνους εχθρότητας και σύγχυσης. Η καρδιά είναι το καλύτερό μας όπλο για να κερδίσουμε την εσωτερική ειρήνη.

Το επόμενο κύμα αυτοματοποίησης θα οδηγήσει στη δημιουργία νέων επαγγελμάτων;

H απώλεια πολλών παραδοσιακών επαγγελμάτων εξαιτίας της αυτοματοποίησης θα αντισταθμιστεί εν μέρει από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για ανθρώπους. Οι γενικοί γιατροί που ασχολούνται κυρίως με τη διάγνωση γνωστών ασθενειών και τη χορήγηση γνωστών θεραπειών θα αντικατασταθούν μάλλον από ιατρικές τεχνητές νοημοσύνες. Ακριβώς όμως γι’ αυτό, θα υπάρχουν πολύ περισσότερα χρήματα για τους γιατρούς και τους βοηθούς εργαστηρίου που κάνουν πρωτοποριακές έρευνες και σχεδιάζουν καινούργια φάρμακα ή χειρουργικές μεθόδους.

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για ανθρώπους| και κάπως· αλλιώς. Αντί οι άνθρωποι να ανταγωνίζονται την τεχνητή νοημοσύνη, θα μπορούσαν να εστιάσουν στη χρήση και την αξιοποίησή της. Για παράδειγμα, η αντικατάσταση των πιλότων από drone έχει καταργήσει κάποιες θέσεις εργασίας, αλλά έχει δημιουργήσει πολλές νέες ευκαιρίες στη συντήρηση, τον τηλεχειρισμό, την ανάλυση δεδομένων και την κυβερνοασφάλεια.

Αν είναι έτσι, η αγορά εργασίας το 2050 θα χαρακτηρίζεται πιθανότατα από τη συνεργασία ανθρώπων και τεχνητής νοημοσύνης, και όχι από τον ανταγωνισμό τους. Σε πεδία από την αστυνόμευση μέχρι τις τράπεζες, ομάδες ανθρώπων τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τόσο τους ανθρώπους όσο και τους υπολογιστές. Όταν το πρόγραμμα Deep Blue της ΙΒΜ νίκησε τον Κασπάροφ το 1997, οι άνθρωποι δεν σταμάτησαν να παίζουν σκάκι. Αντίθετα, χάρη σε εκπαιδευτικές τεχνητές νοημοσύνες, πολλοί μετρ σκακιστές έγιναν καλύτεροι από ποτέ και τουλάχιστον για κάποιο διάστημα μια ομάδα ανθρώπων-τεχνητής νοημοσύνης που λεγόταν «οι Κένταυροι» ξεπέρασε σε σκακιστικές επιδόσεις τόσο τους ανθρώπους όσο και τους υπολογιστές. Με τον ίδιο τρόπο, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στην εκπαίδευση των καλύτερων αστυνομικών, ή τραπεζιτών.

Το πρόβλημα με όλες αυτές τις νέες δουλειές, ωστόσο, είναι ότι μάλλον θα απαιτούν πολύ υψηλό επίπεδο ειδίκευσης κι έτσι δεν θα επιλύσουν το πρόβλημα της ανεργίας των ανειδίκευτων εργατών. Το να δημιουργηθούν νέες δουλειές για ανθρώπους μπορεί να αποδειχτεί ευκολότερο από το να επανεκπαιδευτούν οι άνθρωποι για να καλύψουν αυτές τις θέσεις. Στα προηγούμενα κύματα αυτοματοποίησης, οι άνθρωποι μπορούσαν συνήθως να περάσουν από τη μία χαμηλών απαιτήσεων τυποποιημένη δουλειά στην άλλη. Το 1920, ένας αγροτικός εργάτης που είχε απολυθεί εξαιτίας της μηχανοποίησης της γεωργίας μπορούσε να βρει δουλειά σε ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε τρακτέρ. Το 1980, ένας άνεργος βιομηχανικός εργάτης μπορούσε να πιάσει δουλειά ως ταμίας σε σουπερμάρκετ. Αυτές οι αλλαγές επαγγέλματος ήταν εφικτές επειδή η μετάβαση από το αγρόκτημα στο εργοστάσιο και από το εργοστάσιο στο σουπερμάρκετ απαιτούσε περιορισμένη εκπαίδευση.

Όμως το 2050, ένας ταμίας ή μια· εργάτρια υφαντουργίας που θα χάσουν τη δουλειά τους από ένα ρομπότ δεν θα μπορούν να γίνουν ερευνητές για τον καρκίνο, χειριστές drone ή μέλη μιας τραπεζικής ομάδας ανθρώπων-τεχνητής νοημοσύνης. Δεν θα έχουν τις απαραίτητες δεξιότητες.

Συνεπώς, παρά την εμφάνιση πολλών νέων θέσεων εργασίας για ανθρώπους, το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί μια νέα «άχρηστη» τάξη παραμένει πιθανό. Μπορεί μάλιστα να επικρατήσει η χειρότερη εκδοχή και να μαστιζόμαστε από ανεργία και από έλλειψη ειδικευμένων εργατών μαζί. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να μην έχουν τη μοίρα των αμαξάδων του 19ου αιώνα -που έγιναν οδηγοί ταξί- αλλά των αλόγων τους, που σταδιακά εξορίστηκαν εντελώς από την αγορά εργασίας.15

Επιπλέον, καμία από τις δουλειές για ανθρώπους που θα απομένουν δεν θα είναι ποτέ ασφαλής από τον κίνδυνο της μελλοντικής της αυτοματοποίησης, γιατί η μηχανική εκμάθηση και η ρομποτική θα συνεχίσουν να βελτιώνονται. Μια σαραντάχρονη άνεργη ταμίας σουπερμάρκετ που καταβάλλοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες κατάφερε να γίνει χειρίστρια drone, μπορεί να χρειαστεί να κάνει το ίδιο δέκα χρόνια αργότερα, γιατί μέχρι τότε μπορεί να έχει αυτοματοποιηθεί και ο χειρισμός drone. Αυτή η αστάθεια θα κάνει επίσης δυσκολότερη τη συγκρότηση σωματείων και τη διασφάλιση δικαιωμάτων για τους εργαζόμενους.

Αντίστοιχα, και οι ομάδες ανθρώπων-υπολογιστών όπως οι «Κένταυροι» θα χαρακτηρίζονται μάλλον από μια μόνιμη διελκυστίνδα ανάμεσα στους ανθρώπους και τους υπολογιστές, και όχι από την παγίωση μιας ισόβιας συνεργασίας. Στις ομάδες που αποτελούνται αποκλειστικά από ανθρώπους -όπως ο Σέρλοκ Χολμς κι ο Γουότσον- συνήθως αναπτύσσονται μόνιμες ιεραρχίες και συνήθειες που κρατάνε για δεκαετίες. Όμως ένας άνθρωπος ντετέκτιβ που συνεργάζεται με το υπολογιστικό σύστημα Γουότσον της IBM (το οποίο έγινε γνωστό όταν κέρδισε στο διάσημο τηλεπαιχνίδι Jeopardy! στις ΗΠΑ το 2011) θα διαπιστώσει ότι κάθε συνήθεια υπάρχει απλώς για να διαταράσσεται και κάθε ιεραρχία για να ανατρέπεται. Ο χτεσινός βοηθός μπορεί να μεταμορφωθεί στον αυριανό προϊστάμενο κι όλα τα πρωτόκολλα και τα εγχειρίδια θα πρέπει να ξαναγράφονται κάθε χρόνο.

Μια πιο κοντινή ματιά στον κόσμο του σκακιού μπορεί να μας δείξει προς τα πού πηγαίνουν μακροπρόθεσμα τα πράγματα. Είναι αλήθεια ότι για αρκετά χρόνια μετά τη νίκη του Deep Blue επί του Κασπάροφ η συνεργασία ανθρώπου-υπολογιστή στο σκάκι άκμασε. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι υπολογιστές έχουν γίνει τόσο καλοί, που οι ανθρώπινοι συμπαίκτες τους έχασαν την αξία τους και σύντομα μπορεί να γίνουν εντελώς περιττοί.

Στις 7 Δεκεμβρίου 2017 φτάσαμε σε ένα σημαντικό ορόσημο, το οποίο δεν ήταν ότι ένας υπολογιστής νίκησε έναν άνθρωπο στο σκάκι -μπαγιάτικα νέα-, αλλά ότι το πρόγραμμα AlphaZero της Google νίκησε το πρόγραμμα Stockfish 8. To Stockfish 8 ήταν ο πρωταθλητής σκακιού υπολογιστών για το 2016. Είχε στη διάθεσή του αιώνες συσσωρευμένης ανθρώπινης σκακιστικής εμπειρίας, καθώς και δεκαετίες εμπειρίας στον προγραμματισμό. Ήταν σε θέση να υπολογίσει 70 εκατομμύρια θέσεις ανά δευτερόλεπτο. Αντίθετα, το AlphaZero εκτελούσε μόλις 80.000 τέτοιους υπολογισμούς ανά δευτερόλεπτο και οι άνθρωποι που το δημιούργησαν δεν του έμαθαν καμία σκακιστική στρατηγική, ούτε καν τα κλασικά ανοίγματα. To AlphaZero χρησιμοποιούσε τις τελευταίες αρχές της μηχανικής εκμάθησης για να μάθει μόνο του σκάκι, παίζοντας με τον εαυτό του. Παρ’ όλα αυτά, από τα εκατό παιχνίδια που έπαιξε το αρχάριο AlphaZero με το Stockfish 8, κέρδισε είκοσι οχτώ και έφερε ισοπαλία σε εβδομήντα δύο. Δεν έχασε ούτε μία παρτίδα. Καθώς το AlphaZero δεν είχε διδαχτεί τίποτα από ανθρώπους, πολλές από τις κινήσεις και τις στρατηγικές που του χάρισαν τη νίκη φαίνονταν αντισυμβατικές στο ανθρώπινο μάτι. Θα μπορούσαν κάλλιστα να θεωρηθούν δημιουργικές ή και απερίφραστα ιδιοφυείς.

Μπορείτε μήπως να μαντέψετε πόσο χρόνο χρειάστηκε το AlphaZero για να μάθει σκάκι από το μηδέν, να προετοιμαστεί για τον αγώνα με το Stockfish 8 και να αναπτύξει τα ιδιοφυή ένστικτά του; Τέσσερις ώρες. Δεν πρόκειται για τυπογραφικό λάθος. Για αιώνες, το σκάκι θεωρείται μία από τις δοξασμένες κορωνίδες της ανθρώπινης ευφυΐας. To AlphaZero πέρασε από την απόλυτη άγνοια στη δημιουργική αριστοτεχνία σε τέσσερις ώρες, χωρίς τη βοήθεια ανθρώπινης καθοδήγησης.

To AlphaZero δεν είναι το μοναδικό πρόγραμμα με φαντασία που υπάρχει. Τώρα πια πολλά προγράμματα ξεπερνούν συστηματικά τους σκακιστές, όχι μόνο στην ωμή υπολογιστική δύναμη, αλλά ακόμα και στη «δημιουργικότητα». Σε σκακιστικά τουρνουά αποκλειστικά για ανθρώπους, οι διαιτητές προσέχουν διαρκώς μήπως κάποιος παίχτης προσπαθήσει να κλέψει παίρνοντας κρυφά βοήθεια από υπολογιστές. Ένας από τους τρόπους για να αποκαλυφθούν οι απάτες είναι η παρακολούθηση του επιπέδου πρωτοτυπίας των παιχτών. Αν κάποιος κάνει μια εξαιρετικά δημιουργική κίνηση, οι διαιτητές θα υποπτευτούν συχνά ότι η κίνηση αυτή δεν θα μπορούσε να είναι ανθρώπινη – πρέπει να έγινε από υπολογιστή. Τουλάχιστον στο σκάκι, η δημιουργικότητα είναι πλέον το σήμα κατατεθέν των υπολογιστών, και όχι των ανθρώπων. Επομένως, αν το σκάκι είναι το καναρίνι στο ανθρακωρυχείο μας, έχουμε την προειδοποίηση που θέλαμε γιατί το καναρίνι πεθαίνει. Αυτό που συμβαίνει σήμερα στις σκακιστικές ομάδες ανθρώπων-υπολογιστών μπορεί στην πορεία να συμβεί και στις αντίστοιχες ομάδες στην αστυνομία, την ιατρική ή τις τράπεζες.

Συνεπώς, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και η επανεκπαίδευση των ανθρώπων που θα τις καταλάβουν δεν θα γίνει μια κι έξω. Η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης δεν θα είναι ένα και μόνο καθοριστικό συμβάν μετά από το οποίο η αγορά εργασίας θα βρει μια καινούργια ισορροπία. Αντίθετα, θα είναι μια κατολίσθηση από ολοένα και μεγαλύτερες αναταράξεις. Ήδη σήμερα, πολύ λίγοι υπάλληλοι περιμένουν ότι θα κάνουν την ίδια δουλειά σε όλη τους τη ζωή. Το 2050, όχι μόνο η ιδέα «ίδια δουλειά για όλη τη ζωή» αλλά ακόμα και «το ίδιο επάγγελμα για όλη τη ζωή» μπορεί να ακούγεται απαρχαιωμένη.

Ακόμα κι αν μπορούσαμε να επινοούμε διαρκώς νέες δουλειές και να επανεκπαιδεύουμε το εργατικό δυναμικό, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν ο μέσος άνθρωπος έχει την απαραίτητη συναισθηματική αντοχή για μια ζωή γεμάτη ατέλειωτες αναστατώσεις. Η αλλαγή προκαλεί πάντα άγχος και ο πυρετώδης κόσμος του 21ου αιώνα έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια επιδημία στρες. Θα μπορέσουν οι άνθρωποι να ανταπεξέλθουν όσο θα αυξάνεται η αστάθεια της αγοράς εργασίας και της ατομικής σταδιοδρομίας; Θα χρειαστούμε μάλλον πολύ πιο αποτελεσματικές τεχνικές μείωσης του άγχους- από φάρμακα, νευροανάδραση μέχρι διαλογισμό- για να μη χάσει ο σάπιενς το μυαλό του. Η “άχρηστη” τάξη μπορεί να έχει εμφανιστεί μέχρι το 2050 όχι μόνο εξαιτίας της απόλυτης έλλειψης κατάλληλων επαγγελμάτων ή σχετικής εκπαίδευσης, αλλά επίσης εξαιτίας ανεπαρκούς πνευματικής αντοχής.

Είναι φανερό ότι τα περισσότερα από τα παραπάνω είναι απλώς εικασίες. Τη στιγμή που γράφονται- το 2020-, η αυτοματοποίηση έχει προκαλέσει κλυδωνισμούς σε διάφορα επαγγέλματα, αλλά δεν έχει οδηγήσει ακόμα σε μαζική ανεργία. Στην πραγματικότητα, σε πολλές χώρες, όπως στις ΗΠΑ, η ανεργία βρίσκεται στο ιστορικά χαμηλότερο σημείο της. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα τι αντίκτυπο θα έχουν σε διάφορα επαγγέλματα στο μέλλον η μηχανική εκμάθηση και η αυτοματοποίηση.

Hegel: Φαινομενολογία του πνεύματος: μια ερμηνεία (1)

Γκέοργκ Χέγκελ: 1770-1831

Sinnliche Gewißheit (1): Εν αρχή εστί το Πνεύμα

§1: Μια ερμηνευτική εισχώρηση στους «μυστικούς» θησαυρούς της Φαινομενολογίας του πνεύματος τίθεται πάντοτε ως φιλοσοφικό Postulat και ποτέ ως κάτι το δεδομένο ή αποπερατωμένο διαμιάς, καθώς καμιά ερμηνεία δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει οριστικά το εν λόγω έργο. Και η επιχειρούμενη εδώ, σε συνέχειες, ερμηνεία κινείται σε έναν παρόμοιο ορίζοντα, με κύρια έγνοια: να "ξεκλειδώσει" το εγελιανό κείμενο με μια κατά το δυνατόν σύμμετρη προς το πνεύμα του έργου κατανόηση. Το αντικείμενο της συζήτησής μας, κατ’ αρχάς, είναι το πρώτο κεφάλαιο του έργου με τίτλο: Αισθητήρια Βεβαιότητα (sinnliche Gewißheit). Τι κατανοεί ο Χέγκελ υπ’ αυτή τη βεβαιότητα; Γενικώς την κατ’ αίσθηση Γνώση (sinnliches Wissen) σε διαλεκτική αντίθεση προς την απόλυτη Γνώση (absolutes Wissen), με την οποία ολοκληρώνει το έργο. Αυτή η γλωσσική διατύπωση του Χέγκελ συγκροτεί ένα ρητό νοηματικό όλο μέσα στο γενικό σημασιακό όλο που υποδηλώνει ο τίτλος: Φαινομενολογία του πνεύματος. Το συγκεκριμένο τούτο σημασιακό όλο του τίτλου ο μεγάλος διαλεκτικός φιλόσοφος το καθιστά αντικείμενο της έρευνάς του και το ονομάζει: το εμφανιζόμενο πνεύμα (der erscheinende Geist), δηλαδή το πνεύμα, έτσι όπως φαίνεται/εμφανίζεται, πριν την εννοιακή/κατανοητική του σύλληψη, στη διάρκεια της ανθρώπινης εμπειρίας.

§2: Βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με μια φαινομενολογική έρευνα, η οποία, όσο κι αν μοιάζει ως ένα κάποιο φαινόμενο ιστορικής έρευνας, απέχει πόρρω από το να είναι απλώς μια συμβατική ιστορική περιδιάβαση των πνευματικών επιτευγμάτων του εμπειρικού μας κόσμου, με τη μορφή αλληλοδιάδοχων –απλώς κατά χρονική προτεραιότητα– σχημάτων λόγου ή σκέψης, που εκφράζουν μια συμπτωματική ταυτότητα των εμπειρικών μας πεποιθήσεων με την ύπαρξη μια υπερ-εμπειρικής πνευματικής διάστασης ή πραγματικότητας. Ολόκληρο το οικοδόμημα αυτού του αριστουργήματος, που λέγεται Φαινομενολογία του πνεύματος, έχει ως ενεργοποιό ουσία του την έννοια του πνεύματος και θεμελιωδώς μόνο αυτή. Γι’ αυτό κάθε διολίσθηση σε παραφθαρμένες υποκαταστάσεις αυτής της έννοιας με την έννοια του νου, οδηγεί απευθείας σε μια κατ’ εξοχήν υποκειμενιστική υποβάθμιση του πνεύματος, η οποία με τη σειρά της αντικρίζει το τελευταίο ως μια σχέση φίλου και εχθρού, άρα ως εξουσιαστική επιβολή ενός μπλοκ δυνάμεων πάνω σε ένα άλλο, και όχι ως σχέση γνωριμίας –που είναι πραγματικά το πνεύμα– του φίλιου Εαυτού με τη διαφοροποιημένη του φιλότητα, που ο Χέγκελ ονομάζει: αντι-κείμενο (Gegenstand), ετερότητα του Εαυτού. Με μια αποφθεγματική πρόταση ο Γερμανός φιλόσοφος απεικονίζει ως εξής αυτή την αληθινή πραγματικότητα του πνεύματος: «το οικείο εν γένει, επειδή ακριβώς είναι οικείο, δεν είναι εγνωσμένο» (Φαινομενολογία του πνεύματος Ι, § 31.).

§3: Όλη η Γνωσιακή κίνηση που διέπει τη Φαινομενολογία από την αρχή, δηλαδή από την κατ’ αίσθηση βεβαιότητα (sinnliche Gewißheit), ως το τέλος, ως την απόλυτη βεβαιότητα, δηλαδή την απόλυτη Γνώση (absolutes Wissen), εκδηλώνεται ως μεταστοχαστική κίνηση του ίδιου του πνεύματος από την κατάστασή του ως ιστορικο-λογικά οικείου, γνωστού, στην εννοιακή/κατανοητική του ανασυλλογή του Εαυτού [=του εαυτού του/μας] ως εγνωσμένου. Τούτο υποδηλώνει πως ο Χέγκελ διαχωρίζει με απόλυτα ευδιάκριτη γραμμή τη φιλοσοφική έννοια του πνεύματος από οιονδήποτε μυθολογικο-θρησκευτικής υφής εξεζητημένο πνευματισμό, που συναντάμε στις διάφορες θρησκευτικές ιστορίες του κόσμου, ή από έναν μεταφυσικό ψυχολογισμό ως συνέπεια της νοοκρατικής παρερμηνείας του πνεύματος. Όταν λοιπόν αυτός ο οξυδερκής φιλόσοφος συλλαμβάνει διαλεκτικά το Πνεύμα ως την αρχή, εννοεί πρωτίστως την κατά Λόγο προτεραιότητά του σε σχέση με κάθε χρονική προτεραιότητα ως αρχή/ξεκίνημα. Με άλλα λόγια: σε κάθε κατ’ αίσθηση γνωσιακό ξεκίνημα, που εμφανίζεται χρονικά πρώτο, όπως εδώ η αισθητήρια βεβαιότητα, Λογικά πρώτο δεν είναι αυτό που φαίνεται, αλλά το πνεύμα με τη μορφή της έμφρονης-έλλογης πραγματικότητας, που εν είδει αφανούς αρμονίας (Ηράκλειτος) κατευθύνει το φαίνεσθαι του κόσμου και της γνώσης του. Να γιατί η σαθρή πραγματικότητα, ας πούμε, που εξελίσσεται μπροστά μας, ως κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα του σημερινού Ελλαδιστάν, με τις ευλογίες μάλιστα της –βρίθουσας κρετινισμό– καθεστωτικής «αριστεράς», καταλήγει, μετά από κάθε χρονικά πρώτο βηματισμό, να αυτό-αποκαλύπτεται Λογικά ως το πιο ενδεές, απρόσφορο Είναι, δηλαδή ως αυτό που δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι.

ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (539b-540c)

[539b] Ἆρ᾽ οὖν οὐ μία μὲν εὐλάβεια αὕτη συχνή, τὸ μὴ νέους ὄντας αὐτῶν γεύεσθαι; οἶμαι γάρ σε οὐ λεληθέναι ὅτι οἱ μειρακίσκοι, ὅταν τὸ πρῶτον λόγων γεύωνται, ὡς παιδιᾷ αὐτοῖς καταχρῶνται, ἀεὶ εἰς ἀντιλογίαν χρώμενοι, καὶ μιμούμενοι τοὺς ἐξελέγχοντας αὐτοὶ ἄλλους ἐλέγχουσι, χαίροντες ὥσπερ σκυλάκια τῷ ἕλκειν τε καὶ σπαράττειν τῷ λόγῳ τοὺς πλησίον ἀεί.Ὑπερφυῶς μὲν οὖν, ἔφη.
Οὐκοῦν ὅταν δὴ πολλοὺς μὲν αὐτοὶ ἐλέγξωσιν, ὑπὸ [539c] πολλῶν δὲ ἐλεγχθῶσι, σφόδρα καὶ ταχὺ ἐμπίπτουσιν εἰς τὸ μηδὲν ἡγεῖσθαι ὧνπερ πρότερον· καὶ ἐκ τούτων δὴ αὐτοί τε καὶ τὸ ὅλον φιλοσοφίας πέρι εἰς τοὺς ἄλλους διαβέβληνται.
Ἀληθέστατα, ἔφη.
Ὁ δὲ δὴ πρεσβύτερος, ἦν δ᾽ ἐγώ, τῆς μὲν τοιαύτης μανίας οὐκ ἂν ἐθέλοι μετέχειν, τὸν δὲ διαλέγεσθαι ἐθέλοντα καὶ σκοπεῖν τἀληθὲς μᾶλλον μιμήσεται ἢ τὸν παιδιᾶς χάριν παίζοντα καὶ ἀντιλέγοντα, καὶ αὐτός τε μετριώτερος ἔσται [539d] καὶ τὸ ἐπιτήδευμα τιμιώτερον ἀντὶ ἀτιμοτέρου ποιήσει.
Ὀρθῶς, ἔφη.
Οὐκοῦν καὶ τὰ προειρημένα τούτου ἐπ᾽ εὐλαβείᾳ πάντα προείρηται, τὸ τὰς φύσεις κοσμίους εἶναι καὶ στασίμους οἷς τις μεταδώσει τῶν λόγων, καὶ μὴ ὡς νῦν ὁ τυχὼν καὶ οὐδὲν προσήκων ἔρχεται ἐπ᾽ αὐτό;
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη.
Ἀρκεῖ δὴ ἐπὶ λόγων μεταλήψει μεῖναι ἐνδελεχῶς καὶ συντόνως μηδὲν ἄλλο πράττοντι, ἀλλ᾽ ἀντιστρόφως γυμναζομένῳ τοῖς περὶ τὸ σῶμα γυμνασίοις, ἔτη διπλάσια ἢ τότε;
[539e] Ἕξ, ἔφη, ἢ τέτταρα λέγεις;
Ἀμέλει, εἶπον, πέντε θές. μετὰ γὰρ τοῦτο καταβιβαστέοι ἔσονταί σοι εἰς τὸ σπήλαιον πάλιν ἐκεῖνο, καὶ ἀναγκαστέοι ἄρχειν τά τε περὶ τὸν πόλεμον καὶ ὅσαι νέων ἀρχαί, ἵνα μηδ᾽ ἐμπειρίᾳ ὑστερῶσι τῶν ἄλλων· καὶ ἔτι καὶ ἐν τούτοις [540a] βασανιστέοι εἰ ἐμμενοῦσιν ἑλκόμενοι πανταχόσε ἤ τι καὶ παρακινήσουσι.
Χρόνον δέ, ἦ δ᾽ ὅς, πόσον τοῦτον τιθεῖς;
Πεντεκαίδεκα ἔτη, ἦν δ᾽ ἐγώ. γενομένων δὲ πεντηκοντουτῶν τοὺς διασωθέντας καὶ ἀριστεύσαντας πάντα πάντῃ ἐν ἔργοις τε καὶ ἐπιστήμαις πρὸς τέλος ἤδη ἀκτέον, καὶ ἀναγκαστέον ἀνακλίναντας τὴν τῆς ψυχῆς αὐγὴν εἰς αὐτὸ ἀποβλέψαι τὸ πᾶσι φῶς παρέχον, καὶ ἰδόντας τὸ ἀγαθὸν αὐτό, παραδείγματι χρωμένους ἐκείνῳ, καὶ πόλιν καὶ ἰδιώτας [540b] καὶ ἑαυτοὺς κοσμεῖν τὸν ἐπίλοιπον βίον ἐν μέρει ἑκάστους, τὸ μὲν πολὺ πρὸς φιλοσοφίᾳ διατρίβοντας, ὅταν δὲ τὸ μέρος ἥκῃ, πρὸς πολιτικοῖς ἐπιταλαιπωροῦντας καὶ ἄρχοντας ἑκάστους τῆς πόλεως ἕνεκα, οὐχ ὡς καλόν τι ἀλλ᾽ ὡς ἀναγκαῖον πράττοντας, καὶ οὕτως ἄλλους ἀεὶ παιδεύσαντας τοιούτους, ἀντικαταλιπόντας τῆς πόλεως φύλακας, εἰς μακάρων νήσους ἀπιόντας οἰκεῖν· μνημεῖα δ᾽ αὐτοῖς καὶ θυσίας [540c] τὴν πόλιν δημοσίᾳ ποιεῖν, ἐὰν καὶ ἡ Πυθία συναναιρῇ, ὡς δαίμοσιν, εἰ δὲ μή, ὡς εὐδαίμοσί τε καὶ θείοις.
Παγκάλους, ἔφη, τοὺς ἄρχοντας, ὦ Σώκρατες, ὥσπερ ἀνδριαντοποιὸς ἀπείργασαι.
Καὶ τὰς ἀρχούσας γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Γλαύκων· μηδὲν γάρ τι οἴου με περὶ ἀνδρῶν εἰρηκέναι μᾶλλον ἃ εἴρηκα ἢ περὶ γυναικῶν, ὅσαι ἂν αὐτῶν ἱκαναὶ τὰς φύσεις ἐγγίγνωνται.
Ὀρθῶς, ἔφη, εἴπερ ἴσα γε πάντα τοῖς ἀνδράσι κοινωνήσουσιν, ὡς διήλθομεν.

***

[539b] Και δεν είναι μια απαραίτητη προφύλαξη αυτή, να μην τη γεύονται πάρα πολύ νέοι; Γιατί, υποθέτω, πως δε σου έχει διαφύγει ότι οι άμεστοι ακόμα νέοι, όταν πρωτογευτούν τη διαλεκτική, κάνουν κατάχρησή της σαν να ήταν ένα είδος διασκέδαση και τη χρησιμοποιούν αδιάκοπα σε αντιλογίες και, για να μιμηθούν εκείνους που τους αποστόμωσαν με τα επιχειρήματά τους, ζητούν κι αυτοί ν᾽ αποστομώσουν άλλους κι ευχαριστιούνται σαν τα σκυλάκια να τραβούν και να ξεσκίζουν ό,τι τύχει να βρεθεί κοντά τους.
Με αφάνταστη, πραγματικώς, ευχαρίστηση.
Αφού λοιπόν σ᾽ αυτές τις συζητήσεις πολλούς κι αυτοί αποστομώσουν, κι από [539c] πολλούς αποστομωθούν, και οι ίδιοι καταντούν, και πολύ γρήγορα μάλιστα, να μην πιστεύουν πια τίποτ᾽ απ᾽ όσα πίστευαν πριν· και μ᾽ αυτό δίνουν αφορμή στους άλλους και μαζί τους να τα βάζουν και τη φιλοσοφία να κατασυκοφαντούν.
Χωρίς καμιά αμφιβολία.
Σε ηλικία όμως περισσότερο προχωρημένη δε θα το θέλουν βέβαια πια να θυσιάζουν σ᾽ αυτή τη μανία και θα μιμούνται περισσότερο εκείνους που με τη διαλεκτική ζητούν να βρουν την αλήθεια, παρά εκείνον που παίζει και αντιλέγει έτσι για διασκέδαση· μ᾽ αυτό τον τρόπο και οι ίδιοι θα γίνουν πιο μετρημένοι [539d] και την ενασχόληση αυτή θα κάνουν πιο τιμημένη από καταφρονεμένη που είναι τώρα.
Πολύ σωστά.
Κι όσα λοιπόν ακόμα έχομε πει και πριν δεν ήταν μια προφύλαξη για τον ίδιο το σκοπό, πως πρέπει δηλαδή να είναι από φυσικού τους κόσμιοι και σταθεροί εκείνοι που θα τους μεταδώσομε τη διαλεκτική και να μην καταπιάνεται μ᾽ αυτήν ο πρώτος που λάχει και που καμιά φυσική προδιάθεση δεν έχει;
Βεβαιότατα.
Και θα ήταν άραγε αρκετό να ορίσομε για τη σπουδή της διαλεκτικής το διπλάσιο καιρό που δώσαμε στη γυμναστική, για να της αφοσιωθεί κανείς αποκλειστικά και μ᾽ όλο του το ζήλο, χωρίς τίποτ᾽ άλλο να κάνει παρά να γυμνάζεται με ανάλογο τρόπο, όπως τότε με τις σωματικές ασκήσεις;
[539e] Πόσα δηλαδή χρόνια, εξ ή τέσσερα;
Δε σημαίνει, βάλε και πέντε. Και κατόπι απ᾽ αυτό θα πρέπει να τους κατεβάσεις πάλι σε κείνο το σπήλαιο και θα τους υποχρεώσεις να γίνουνται αρχηγοί σε πολεμικές επιχειρήσεις και σ᾽ άλλα αξιώματα κατάλληλα για την ηλικία τους, για να μην υστερούν ούτε κατά την εμπειρία από τους άλλους· και σε όλ᾽ αυτά ακόμη [540a] πρέπει πάλι να δοκιμάζουνται, αν θα μένουν ακλόνητοι σ᾽ όλους τους πειρασμούς που θα τους τραβούν από παντού ή μήπως και παραστρατήσουν κάπως.
Και πόσον καιρό βάζεις και γι᾽ αυτό;
Δεκαπέντε χρόνια· και όταν πια φτάσουν τα πενήντα, όσοι απ᾽ αυτούς σωθούν και αριστεύσουν σ᾽ όλα γενικώς και στα έργα και στις επιστήμες, καιρός πια να τους οδηγήσομε στο τέρμα και να τους αναγκάσομε να στρέψουν προς τα επάνω τα φωτεινά μάτια της ψυχής και ν᾽ ατενίσουν εκείνο το ίδιο που δίνει το φως σ᾽ όλα τα πάντα· κι αφού δουν τότε και γνωρίσουν το καθαυτό αγαθό, να το έχουν τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής των σαν πρότυπο, [540b] για να ρυθμίζουν επάνω του και τα δικά τους και της πολιτείας και των ιδιωτών τα ήθη, αφοσιωμένοι βέβαια τον περισσότερο καιρό τους στη φιλοσοφία, παίρνοντας όμως επάνω τους, όταν έρχεται η σειρά του καθενός, και το βάρος της διοίκησης και της εξουσίας, αποκλειστικά και μόνο για χάρη της πολιτείας και όχι σα να ᾽ταν τίποτα καλό για τους ίδιους, παρά υποχρέωση απαραίτητη· και τότε πια αφού μορφώσουν και άλλους κατά το παράδειγμά τους, να τους αφήσουν στο πόδι τους άξιους φύλακες της πολιτείας, όταν θα έρθει η ώρα τους να πάνε να κατοικήσουν στα νησιά των Μακάρων· και η πόλη τότε να τους τιμά με μνημεία και να τους ορίζει, [540c] αν είναι σύμφωνοι και της Πυθίας οι χρησμοί, δημοτελείς θυσίες, σαν σε ημιθέους, ειδεμή σαν σε μακαρίους και αγίους.
Πανέμορφους τους άρχοντες, Σωκράτη, σαν αδριαντοποιός τούς έχεις στην εντέλεια δουλέψει.
Μα και τις αρχόντισσες επίσης, Γλαύκων· γιατί μη νομίζεις πως όσα έχω ειπεί αποβλέπουν στους άντρες περισσότερο παρά και στις γυναίκες, όσες τουλάχιστο κι απ᾽ αυτές βρεθούν προικισμένες από τη φύση με την ικανότητα που χρειάζεται.
Σωστά, αφού όλα, καθώς τ᾽ αναφέραμε, θα είναι κοινά ανάμεσα στους άντρες και στις γυναίκες.