Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, Η συνάντηση της αρχαίας ελληνικής με άλλες γλώσσες

Γλωσσικές επαφές: παραδείγματα από τα νέα ελληνικά

Μιλήσαμε αρκετές φορές στα κεφάλαια που προηγήθηκαν για τα «σημάδια» που άφησαν στην ελληνική γλώσσα οι συναντήσεις της με άλλες γλώσσες. Έτσι, στα νεότερα χρόνια η επαφή με τους Οθωμανούς Τούρκους, ως κυρίαρχους, είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο στα ελληνικά πολλών τουρκικών λέξεων, αρκετές από τις οποίες επιζούν ακόμα: πασάς, ντέρτι, μεράκι, καβγάς, γινάτι, χατίρι, κέφι, χαλάλι και πολλές άλλες. Αλλά και η τουρκική γλώσσα δανείστηκε ελληνικές λέξεις. Ήδη αναφέραμε τις λέξεις anahtar και kilit που σημαίνουν και οι δύο 'κλειδί' και προέρχονται η μία από το ελληνικό ανοιχτήρι και η δεύτερη από τη λέξη κλειδί. Λέγαμε επίσης ότι πολλοί από τους όρους της τουρκικής που αναφέρονται σε ψάρια είναι ελληνικής προέλευσης, π.χ. levrek 'λαβράκι'. Γλωσσικές ανταλλαγές έγιναν επίσης μεταξύ της ελληνικής και άλλων γλωσσών με τις οποίες ήρθαν σε επαφή οι Έλληνες: αλβανική (π.χ. οι λέξεις λουλούδι και μπέσα), ιταλική (π.χ. καπέλο, παντελόνι) και άλλες.

 

Μερικές φορές οι ανταλλαγές αυτές κάνουν έναν ολόκληρο «κύκλο». Έτσι π.χ. η λέξη μπάνιο είναι δάνειο από τα ιταλικά (bagno). Στα ιταλικά όμως η λέξη αυτή είναι δάνειο πολύ παλιό (από την εποχή των λατινικών, που είναι ο «πρόγονος» της ιταλικής) από την αρχαία ελληνική λέξη βαλανεῖον 'λουτρό', στα λατινικά balineum. Η ελληνική λέξη βαλανεῖον μπήκε στη λατινική γλώσσα ως balineum, έγινε bagno στα ιταλικά και ξαναγύρισε στα ελληνικά ως μπάνιο. Παρόμοια είναι και η περίπτωση της αρχαίας ελληνικής λέξης κωνώπιον'ντιβάνι με κουνουπιέρα': μπήκε στα λατινικά ως conopiumκαι canapeum, έγινε στα γαλλικά canapé, και ξαναγύρισε στα ελληνικά ως καναπές.

 

Ο δανεισμός ανάμεσα στις γλώσσες είναι ο «απόηχος» της ιστορίας των λαών που τις μιλούν. Μεγάλες ή μικρές, άμεσες ή έμμεσες, φιλικές ή εχθρικές, ισότιμες ή ανισότιμες επαφές ανάμεσα σε λαούς οδηγούν σε γλωσσικές ανταλλαγές. Μέσα από τέτοιους «δρόμους» ήρθε η νεότερη ελληνική σε επαφή με τις γλώσσες που αναφέραμε. Αργότερα θα έρθει σε επαφή με τα γαλλικά, που τον 18ο, τον 19ο και ως τις αρχές του 20ού αιώνα ήταν η γλώσσα της διπλωματίας, των διεθνών επαφών και του πολιτισμού. Λέξεις όπως ασανσέρ, μαντάμ, μπορντούρα, μποέμ και πολλές άλλες θα μπουν στα ελληνικά ως δάνεια από τα γαλλικά. Τη θέση των γαλλικών θα πάρουν κατόπιν τα αγγλικά, που είναι σήμερα η γλώσσα διεθνούς επικοινωνίας. Από τα αγγλικά θα μπουν στα ελληνικά λέξεις όπως μπαρ, γκολ, πάρτι και πολλές άλλες.

Τα μυστικά της γλωσσικής επαφής

Σκεφτείτε για λίγο τί είναι αυτό που έκανε τους Τούρκους να δανειστούν τις λέξεις για την έννοια «κλειδί» από τα ελληνικά. Κι αν αυτό σας δυσκολεύει, σκεφτείτε τους λόγους που έκαναν τους Έλληνες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας να δανειστούν τη λέξη πασάς. Εύκολα θα απαντήσετε στο δεύτερο ερώτημα λέγοντας ότι χρειάζονταν τη λέξη αυτή, γιατί αναφερόταν σε τούρκους αξιωματούχους που τους κυβερνούσαν. Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η απάντηση στο πρώτο ερώτημα, με τη διαφορά ότι πρέπει να ξέρει κανείς περισσότερα πράγματα για την ιστορία του τουρκικού λαού. Οι Τούρκοι ξεκίνησαν από την Κεντρική Ασία ως νομάδες (δηλαδή ως πληθυσμοί μετακινούμενοι που ζούσαν κυρίως από την κτηνοτροφία) και κινήθηκαν προς τα δυτικά, για να αρχίσουν να εγκαθίστανται γύρω στον 10ο-11ο αιώνα μ.Χ. στη Μικρά Ασία, στις περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έτσι, συναντήθηκαν με την ελληνική γλώσσα. Οι Τούρκοι, ως νομάδες, δεν κατοικούσαν σε μόνιμα σπίτια αλλά σε σκηνές. Και για τις σκηνές δεν χρειάζονται, όπως ξέρουμε, κλειδιά! Όταν άρχισαν να αποκτούν μόνιμες εγκαταστάσεις, τότε χρειάστηκαν και τη λέξη για την έννοια «κλειδί». Και αυτή τη λέξη τη δανείστηκαν από τους Έλληνες. Οι γλώσσες λοιπόν δανείζονται για να ονομάσουν καινούργια πράγματα. Τα καινούργια πράγματα μπαίνουν στη ζωή ενός λαού κουβαλώντας και το όνομά τους. Αλλά το όνομα αυτό προσαρμόζεται στα χαρακτηριστικά της νέας του πατρίδας. Έτσι η λέξη κλειδί στα τουρκικά γίνεται kilit. Η λέξη βαλανεῖονστα λατινικά γίνεται balineum. Η γαλλική λέξη bordure στα ελληνικά γίνεται μπορντούρα. Η αγγλική λέξη partyστα ελληνικά γίνεται πάρτι, που προφέρεται με τους κανόνες της ελληνικής και είναι ουδέτερο, όπως το χέρι, το πόδι κλπ.· επιπλέον, μπορεί να αποκτήσει υποκοριστική μορφή: παρτάκι.

«Χαλάει» τις γλώσσες ο δανεισμός;

Στο ερώτημα αυτό έχουμε ήδη δώσει, στο πρώτο κεφάλαιο, απάντηση. Οι γλώσσες δεν χαλάνε - αλλάζουν. Και ο δανεισμός είναι μορφή γλωσσικής αλλαγής. Ο δανεισμός εξυπηρετεί ανάγκες και συμβαίνει γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο. Επιπλέον, όπως είδαμε, τα δάνεια προσαρμόζονται στη νέα γλωσσική τους πατρίδα και γίνονται κομμάτι της. Πόσοι από εμάς που μιλούμε τα νέα ελληνικά αισθανόμαστε τη λέξη σπίτι σαν ξένη; Κι όμως είναι δάνειο, όπως θα δούμε της ελληνικής γλώσσας από τα λατινικά.

 

Το λεξιλόγιο όλων των γλωσσών είναι σε σημαντικό ποσοστό προϊόν δανεισμού. Στα αρχαία ελληνικά π.χ. ένα μεγάλο ποσοστό των λέξεων για τον κόσμο των φυτών και των ζώων (π.χ. κυπάρισσος, το σημερινό κυπαρίσσι· πέρκη, η σημερινή πέρκα) προέρχεται από χαμένες, άγνωστες γλώσσες (τις λέμε προελληνικές και μιλήσαμε ήδη γι' αυτές) που μιλιούνταν από πληθυσμούς που ζούσαν σε αυτή τη γωνιά της Μεσογείου πριν εγκατασταθούν οι Έλληνες. Από αυτούς δανείστηκαν οι Έλληνες ένα μεγάλο μέρος του λεξιλογίου της χλωρίδας (των φυτών) και της πανίδας (των ζώων) για να ονομάσουν όψεις του καινούργιου γι' αυτούς μεσογειακού περιβάλλοντος. Κάτι ανάλογο με αυτό που έγινε στην περίπτωση των Τούρκων και των δάνειων λέξεων kilit, anahtar.

 

Ο δανεισμός λοιπόν δεν «χαλάει» τις γλώσσες, απλά γιατί οι γλώσσες δεν «χαλάνε». Αντίθετα τις εμπλουτίζει. Άλλωστε, αυτός είναι ο λόγος που συμβαίνει η διαδικασία του δανεισμού.

 

Θα μπορούσε όμως κανείς να διατυπώσει την εξής αντίρρηση. Δεν θα ήταν καλύτερο αντί να λέμε μπαρ να χρησιμοποιούμε την ελληνικής προέλευσης λέξη κυλικείο (που βγαίνει από την αρχαία ελληνική λέξη κύλιξ, που δηλώνει ένα είδος κούπας απ' όπου έπιναν κρασί), και αντί να λέμε πάρτι να λέμε συμπόσιο, συνεστίαση; Η απάντηση είναι ναι, αρκεί να μην πιστεύουμε ότι, εφόσον δεν γίνεται αυτό, η γλώσσα «χαλάει», «καταστρέφεται». Και έχουμε ήδη εξηγήσει γιατί αυτό δεν ισχύει. Άλλωστε, με έναν τέτοιο τρόπο, όπως λέγαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, δημιουργήθηκε, σε σημαντικό ποσοστό, η κοινή νέα ελληνική, με τη μετάφραση ή απόδοση ξένων όρων στα ελληνικά. Έτσι, το ντοβλέτι, η τουρκική αυτή λέξη, αποδόθηκε με την αναβίωση ενός αρχαίου ελληνικού όρου: εξουσία. Η ιταλικής προέλευσης λέξη γκουβέρνο αποδόθηκε με την αναβίωση της αρχαίας ελληνικής λέξης κυβέρνησις. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία απόδοσης ξένων όρων, με τη χρήση «ντόπιου» γλωσσικού υλικού δεν πετυχαίνει πάντα απόλυτα ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν πετυχαίνει καθόλου. Πριν μιλήσουμε για τις λέξεις πάρτι και μπαρ, που αναφέραμε πιο πριν, ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα. Η λέξη faxείναι δάνειο από τα αγγλικά. Έγινε, και γίνεται ακόμα από ορισμένους, η προσπάθεια να αποδοθεί στα ελληνικά ως τηλεομοιότυπο. Η απόδοση αυτή δεν «έπιασε». Και δεv «έπιασε», γιατί είναι σκέτος σιδηρόδρομος. Έτσι, επικρατεί η λέξη fax προσαρμοσμένη, όπως γίνεται πάντα, στη δομή της ελληνικής γλώσσας. Εμφανίζεται δηλαδή ως ουδέτερο: το φαξ.

 

Ας δούμε τώρα τη λέξη μπαρ. Η λέξη κυλικείο χρησιμοποιείται, αλλά δεν έχει εκτοπίσει τη λέξη μπαρ. Κι αυτό γιατί περιορίζεται σε μια ειδική κατηγορία παρόμοιων χώρων: σε σχολεία, νοσοκομεία κλπ. Η λέξη μπαρ «επιμένει», γιατί αποδίδει καλύτερα από τις ελληνικές αποδόσεις το είδος της ξενικής προέλευσης διασκέδασης με την οποία συνδέεται: ξένη μουσική, ποτό (χωρίς φαΐ). Αντίστοιχα, η λέξη πάρτι«επιμένει», γιατί καμία απόδοση στα ελληνικά (π.χ. συνεστίαση, χοροεσπερίδα) δεν αποδίδει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του είδους διασκέδασης: νεανική συγκέντρωση, ξένη μουσική, χορός.

 

Ας δούμε ακόμη ένα παράδειγμα που φωτίζει το ζήτημα που ψάχνουμε. Η λέξη καβγάς είναι δάνειο από τα τουρκικά. Η λέξη αυτή επιμένει να είναι ζωντανή στα νέα ελληνικά, παρόλο που υπάρχουν, και χρησιμοποιούνται, λέξεις ελληνικής προέλευσης με παρόμοιο νόημα: διαμάχη, φιλονικία. Αλλά πού και πώς χρησιμοποιούνται αυτές οι λέξεις; Δεν χρησιμοποιούνται στον καθημερινό, οικείο λόγο αλλά στον γραπτό λόγο ή σε πιο «επίσημες» και λιγότερο καθημερινές προφορικές χρήσεις. Ακριβώς επειδή οι λέξεις αυτές χρησιμοποιούνται σε τέτοιου είδους πλαίσια είναι «ψυχρότερες», παρόλο που είναι φτιαγμένες από ελληνικό γλωσσικό υλικό. Και χρησιμοποιούνται σε τέτοιου είδους πλαίσια, γιατί προέρχονται από αυτό που ονομάζεται λόγια γλώσσα ή καθαρεύουσα. Πρόκειται για ένα είδος γλώσσας που κυριάρχησε μέχρι το 1976 στη Ελλάδα και προσπαθούσε να μιμηθεί την αρχαία ελληνική γλώσσα διατηρώντας την κλίση της και ένα μέρος του λεξιλογίου της. Οι λόγιες λέξεις, ακριβώς επειδή δεν ανήκουν στο καθημερινό, οικείο λεξιλόγιο, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν λέξεις οι οποίες, παρόλο που δεν είναι ελληνικής προέλευσης, ανήκουν στο καθημερινό, οικείο λεξιλόγιο και έχουν τη «θέρμη», την αμεσότητα της καθημερινής χρήσης. Έτσι, η τουρκικής προέλευσης λέξη καβγάς εξακολουθεί να είναι ζωντανή στο καθημερινό λεξιλόγιο, ενώ δεν ισχύει το ίδιο για τις ελληνικής προέλευσης λέξεις διαμάχη, φιλονικία. Το παράδειγμα που συζητήσαμε, και θα μπορούσαν να προστεθούν πολλά άλλα, δείχνει καθαρά πόσο επιπόλαιο και πόσο μακριά από τη φύση της γλώσσας είναι να στιγματίζονται τα δάνεια και να θεωρούνται είτε ως «ξένο σώμα» είτε ως «παθολογία» και «ρύπανση», δηλαδή «βρώμισμα», της γλώσσας.

Και πάλι για τα μυστικά της γλωσσικής επαφής

Σήμερα ακούγεται συχνά η έκφραση τρέχω το πρόγραμμα με αναφορά στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Αυτή είναι μια καινούργια έκφραση όπου το ρήμα τρέχω αποκτά μια νέα χρήση. Πρόκειται, βέβαια, για μετάφραση από τα αγγλικά (to run theprogram) και αυτό γιατί από τα αγγλικά προέρχεται η ορολογία της πληροφορικής. Στην περίπτωση αυτή ο δανεισμός δεν είναι «φανερός» αλλά «κρυφός»: δεν μπαίνει στη γλώσσα μια ξένη λέξη αλλά μια ξένη χρήση και έκφραση. Τέτοιου είδους δάνεια λέγονται μεταφραστικά δάνεια. Τα «φανερά» δάνεια, όπως μπαρ, πάρτι κλπ., είναι λοιπόν η «κορυφή του παγόβουνου». Υπάρχουν και τα «κρυφά» δάνεια, όπως το παράδειγμα που είδαμε, που αφορούν μεταφράσεις στα νέα ελληνικά ξένων εκφράσεων και χρήσεων. Πάρα πολλές εκφράσεις, αλλά και λέξεις, μπήκαν στα νέα ελληνικά από αυτό τον δρόμο. Θυμηθείτε τη λέξη διαμέρισμα που συζητήσαμε σε ένα προηγούμενο κεφάλαιο: πρόκειται, όπως λέγαμε, για την ακριβή μετάφραση του γαλλικού όρου appartement.

 

Κρυφός και φανερός δανεισμός, λοιπόν, δείχνουν ότι οι γλώσσες δεν «φοβούνται» τις επαφές. Και δεν τις «φοβούνται» γιατί είναι αναπόφευκτες και αναγκαίες. Επιπλέον, οι γλώσσες έχουν τους μηχανισμούς με τους οποίους προσαρμόζουν και κάνουν δικά τους τα δάνεια. Πόσοι από εμάς αναγνωρίζουν μια «ξένη» λέξη στις λέξεις σπίτι, καβγάς, μεράκι, τάβλι, φούρνος, χατίρι, κέφι, γάιδαρος, κορδόνι, μαρούλι, μπουκιά, σουβλάκι, παπούτσι, ρούχο, λεμόνι και πλήθος άλλες;

Οι γλώσσες δεν χαλούν - αλλάζουν. Όμως μπορεί να χαθούν

Ήδη μιλήσαμε γι' αυτό το ζήτημα στο πρώτο κεφάλαιο. Αλλά είναι η ώρα να ξαναμιλήσουμε γι' αυτό, γιατί συνδέεται με το θέμα που συζητούμε εδώ, τη συνάντηση των γλωσσών.

 

Οι γλώσσες μπορεί να χαθούν, όπως λέγαμε, αν χάσουν τους ομιλητές τους. Και μπορεί να χάσουν τους ομιλητές τους, αν αυτοί μετακινηθούν προς μια άλλη γλώσσα. Το πιο απλό παράδειγμα (γιατί μπορούμε και σήμερα να το παρατηρήσουμε) είναι η εγκατάλειψη των διαλέκτων από τους ομιλητές τους: χάνονται οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής γιατί οι ομιλητές τους μετακινούνται προς την κοινή νέα ελληνική. Και μετακινούνται προς την κοινή νέα ελληνική, γιατί αυτή η μορφή της νέας ελληνικής διαθέτει κύρος και κοινωνική δύναμη. Είναι η γλώσσα του σχολείου, της διοίκησης, των εφημερίδων. Χωρίς τη γνώση της κοινής νέας ελληνικής ο ομιλητής βρίσκεται σε μειονεκτική, κοινωνικά, θέση.

 

Με τον ίδιο τρόπο χάνονται οι γλώσσες των Ινδιάνων της Αμερικής. Οι ομιλητές τους τις εγκαταλείπουν, γιατί η γλώσσα που εξασφαλίζει την κοινωνική άνοδο είναι η αγγλική. Με ανάλογο τρόπο, όπως θα δούμε, πολλές γλώσσες της αρχαιότητας έχασαν, εν μέρει ή και συνολικά, τους ομιλητές τους, όταν ήρθαν σε επαφή με τη μεγάλη γλώσσα της αρχαιότητας, την αρχαία ελληνική, η οποία με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου έγινε, όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο, η διεθνής γλώσσα επικοινωνίας. Το κύρος, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, που απέκτησε η αρχαία ελληνική στην κοινή μορφή της με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και τη δημιουργία από τους διαδόχους του των ελληνικών βασιλείων της Ανατολής (Αίγυπτος, Συρία, μέχρι την Ινδία), οδήγησε, όπως θα δούμε, πολλούς αλλόγλωσσους πληθυσμούς στην εγκατάλειψη της μητρικής τους γλώσσας.

Κινδυνεύει σήμερα να χαθεί η ελληνική γλώσσα από τη συνάντησή της με την αγγλική;

Καθώς συζητούμε το ζήτημα της γλωσσικής επαφής και των συνεπειών της, αξίζει να ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση για να μιλήσουμε για ένα θέμα που απασχολεί πολλούς σήμερα: το ενδεχόμενο να «χαλάσει» ή και να χαθεί η νέα ελληνική ως αποτέλεσμα της συνάντησής της με την ισχυρή διεθνή γλώσσα επικοινωνίας, που είναι σήμερα η αγγλική. Το πρώτο ενδεχόμενο, να «χαλάσει», το έχουμε ήδη συζητήσει και απαντήσει. Τα δάνεια δεν «χαλούν» τη γλώσσα. Μένει το δεύτερο: ο κίνδυνος να «χαθεί». Όσα είπαμε ως τώρα δείχνουν ότι τέτοιος κίνδυνος δεν υπάρχει. Δεν παρατηρείται το φαινόμενο της μετακίνησης ομιλητών της νέας ελληνικής, στην Ελλάδα, προς την αγγλική.

 

 Μόνο αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για κίνδυνο. Μια γλώσσα που γράφεται, που διδάσκεται στα σχολεία, που έχει δικό της κράτος, δική της λογοτεχνία, δεν κινδυνεύει να χάσει τους ομιλητές της. Οι γλώσσες που χάθηκαν στο παρελθόν, που έχασαν δηλαδή τους ομιλητές τους, οι οποίοι μετακινήθηκαν σε μια άλλη ισχυρή γλώσσα, αλλά και αυτές που κινδυνεύουν σήμερα ήταν (και είναι) γλώσσες με λίγους ομιλητές, χωρίς «μηχανισμούς» να τις στηρίζουν: σχολεία, λεξικά, γραμματικές, κράτος.

 

Και πριν κλείσουμε την παρένθεση αυτή, θα πρέπει να τονίσουμε τη σημασία που έχει η ύπαρξη μιας διεθνούς γλώσσας επικοινωνίας για τις πολιτισμικές επαφές. Στην αρχαιότητα τον ρόλο αυτό τον έπαιξε η ελληνική, και πιο παλιά μια άλλη μεγάλη γλώσσα της αρχαιότητας: η αραμαϊκή, η γλώσσα που μιλούσε ο Χριστός. Η αραμαϊκή ήταν μια διεθνής γλώσσα επικοινωνίας που ένωνε πολλούς αλλόγλωσσους πληθυσμούς (από την Περσία ως την Ινδία). Αργότερα θα παίξει τον ρόλο αυτό η λατινική γλώσσα και στα νεότερα χρόνια η γαλλική, ώσπου να πάρει τη σκυτάλη η αγγλική.

Η αρχαία ελληνική και οι επαφές της με άλλες γλώσσες

Στη συζήτηση που προηγήθηκε προσπαθήσαμε να καταλάβουμε τους μηχανισμούς της γλωσσικής επαφής με παραδείγματα από τη σημερινή γλωσσική πραγματικότητα που μας είναι οικεία. Έτσι, θα μπορέσουμε τώρα να μιλήσουμε πιο προετοιμασμένοι για την αρχαιότητα. Τα «σημάδια» της γλωσσικής επαφής βρίσκονται, όπως λέγαμε, στο λεξιλόγιο. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι υπάρχει και ο «κρυφός» δανεισμός (τα μεταφραστικά δάνεια) που είναι, ιδίως για την αρχαιότητα, πολύ πιο δύσκολο να εντοπιστούν.

Ελληνική και σημιτικές γλώσσες

Ήδη από τα πρώτα κείμενα της ελληνικής γλώσσας (τα κείμενα της γραμμικής Β, που χρονολογούνται στον 14ο-13ο αιώνα π.Χ.) βρίσκουμε λέξεις που είναι δάνειες από τους παλιούς ανατολικούς πολιτισμούς της Μεσογείου με τους οποίους είχαν επαφές οι Μυκηναίοι. Έτσι στα κείμενα της γραμμικής Β βρίσκουμε τις λέξεις ku-mi-no = αρχαίο ελληνικό κύμινον, sa-sa-ma = σάσαμον 'σουσάμι', ku-ru-so = χρυσός, ki-to = χιτών. Όλες αυτές είναι δάνεια από σημιτικές γλώσσες που μιλιούνταν στην Ανατολή. Σε υστερότερα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Όμηρος, Σαπφώ, Ηρόδοτος κ.ά.) βρίσκουμε και άλλες λέξεις σημιτικής προέλευσης, αρκετές από τις οποίες χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα: κρόκος, σινδών (το σημερινό σεντόνι), σάκκος, κάδος, ἀρραβών, δέλτος. Ο χριστιανισμός, που ξεκίνησε από μια περιοχή (την Ιουδαία) όπου μιλιούνταν σημιτικές γλώσσες (εβραϊκά, αραμαϊκά), θα προσθέσει στην ελληνική και άλλα δάνεια: Σάββατον, ἀμήν, Πάσχα κ.ά.

 

Η επαφή λοιπόν της αρχαίας ελληνικής με τις σημιτικές γλώσσες αρχίζει σε μια πολύ πρώιμη εποχή, όπως δείχνουν τα κείμενα της γραμμικής Β. Και αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι σημιτικές γλώσσες μιλούσαν παλιοί πολιτισμοί της Ανατολής από τους οποίους οι Έλληνες (ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια) άντλησαν γνώσεις και προϊόντα. Και μαζί με τις γνώσεις και τα προϊόντα πέρασαν στην ελληνική και τα σημιτικά δάνεια. Ας μην ξεχνάμε, και μιλήσαμε γι' αυτό, ότι το ελληνικό αλφάβητο είναι δανεισμένο από τους Φοίνικες, έναν σημιτικό λαό της ανατολικής Μεσογείου. Όλες σχεδόν οι λέξεις (εκτός από το έψιλον, το όμικρον, το ύψιλον και το ωμέγα) που ονομάζουν τα γράμματα της αλφαβήτου (άλφα, βήτα, γάμα, δέλτα κλπ.) είναι σημιτικές.

 

Η αρχαία ελληνική γλώσσα συναντήθηκε με τις σημιτικές γλώσσες και σε μια δεύτερη, υστερότερη χρονικά, φάση: στα ελληνιστικά χρόνια. Στην περίοδο δηλαδή που εγκαινιάζει τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και «ταξιδεύει» την ελληνική γλώσσα, ως «ισχυρή», «κυρίαρχη» γλώσσα, σε όλη την Ανατολή. Αν η πρώτη επαφή δείχνει, μέσω των δανείων (είτε πρόκειται για λέξεις είτε για το ίδιο το αλφάβητο), την οφειλή των Ελλήνων στους παλιότερους πολιτισμούς της Ανατολής, η δεύτερη επαφή, στα ελληνιστικά χρόνια, δείχνει το αντίθετο: την υπεροχή των Ελλήνων και της ελληνικής γλώσσας πάνω στους σημιτόφωνους πληθυσμούς της Ανατολής, που βρίσκονται τώρα κάτω από ελληνική κυριαρχία. Και αυτή η κυριαρχία είχε ως αποτέλεσμα τον εξελληνισμό τους, την εγκατάλειψη δηλαδή της μητρικής τους γλώσσας και την «προσχώρησή» τους στην ελληνική. Θυμηθείτε τί λέγαμε γι' αυτό το φαινόμενο και τις ιστορικές του αιτίες στην αρχή του κεφαλαίου αυτού.

 

Πώς το ξέρουμε αυτό; Γύρω στο 300-150 π.Χ. μεταφράζονται στα ελληνικά από τα εβραϊκά τα πρώτα πέντε βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Η μετάφραση γίνεται στην Αίγυπτο, και η παράδοση λέει ότι την έκαναν εβδομήντα σοφοί ή ότι τέλειωσε σε εβδομήντα ημέρες - γι' αυτό ονομάζεται μετάφραση των Εβδομήκοντα. Αλλά γιατί μεταφράζεται στα ελληνικά η Παλαιά Διαθήκη, το ιερό βιβλίο της ιουδαϊκής θρησκείας; Επειδή οι Εβραίοι που ζουν στην Αίγυπτο έχουν γίνει ελληνόφωνοι (έχουν εγκαταλείψει τη μητρική τους γλώσσα) και έτσι δεν καταλαβαίνουν πια τη γλώσσα των ιερών κειμένων τους. Αλλά ο εξελληνισμός των Εβραίων στα χρόνια αυτά φαίνεται και από άλλα στοιχεία. Έτσι, σε εβραϊκά νεκροταφεία πολλών περιοχών οι επιγραφές πάνω στους τάφους γράφονταν στα ελληνικά.

Ελληνική και μικρασιατικές γλώσσες

Στην Ανατολή, και ειδικότερα στη Μικρά Ασία, μιλιούνταν και άλλες γλώσσες με τις οποίες συναντήθηκε η ελληνική: καρική (η γλώσσα της Καρίας, στη νοτιοδυτική ακτή της Μ. Ασίας), λυδική (η γλώσσα της Λυδίας, στην δυτική ακτή της Μ. Ασίας· θυμηθείτε τον περίφημο βασιλιά Κροίσο), φρυγική (η γλώσσα της Φρυγίας· θυμηθείτε τον περίφημο βασιλιά Μίδα), λυκική (η γλώσσα της Λυκίας, στη νοτιοδυτική Μ. Ασία). Για τις γλώσσες αυτών των λαών ξέρουμε λίγα πράγματα, επειδή οι επιγραφές που σώθηκαν και μας πληροφορούν για τις γλώσσες αυτές είναι ελάχιστες. Τα αλφάβητα που χρησιμοποιούνται είναι (με εξαίρεση ίσως το φρυγικό) προσαρμογές του ελληνικού αλφαβήτου. Φρυγικό, πιθανότατα, δάνειο της αρχαίας ελληνικής είναι η λέξη τάπης 'χαλί'. Στα ελληνιστικά χρόνια οι λαοί που μιλούν τις γλώσσες αυτές γίνονται υπήκοοι των ελληνικών βασιλείων της Ανατολής. Σιγά σιγά εξελληνίζονται, εγκαταλείπουν δηλαδή τις μητρικές τους γλώσσες, και έτσι οι γλώσσες αυτές χάνονται.

Ελληνική και αιγυπτιακή

Ο πολιτισμός της Αιγύπτου ήταν πολύ παλιότερος από τον ελληνικό. Αυτό το ήξεραν οι αρχαίοι Έλληνες και γι' αυτό περιέβαλλαν με ιδιαίτερο θαυμασμό τον αιγυπτιακό πολιτισμό. Ο Πλάτωνας μιλάει πολύ συχνά για τους Αιγύπτιους. Ο ιστορικός Ηρόδοτος, παλαιότερος από τον Πλάτωνα, δίνει πολλές πληροφορίες για την Αίγυπτο.

 

Από την αιγυπτιακή γλώσσα μπήκαν στην ελληνική γλώσσα οι λέξεις ἶρις 'κόρη του ματιού' και η λέξη πάπυρος. Οι Μακεδόνες κατακτούν την Αίγυπτο γύρω στο 330 π.Χ. και για χίλια χρόνια, μέχρι την κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Άραβες, η ελληνική χρησιμοποιείται ως γλώσσα της διοίκησης. Δεν φαίνεται ωστόσο να επηρέασε ιδιαίτερα την αιγυπτιακή γλώσσα. Παρέμεινε γλώσσα της διοίκησης. Τα πράγματα αλλάζουν με την επικράτηση του χριστιανισμού. Οι χριστιανοί Αιγύπτιοι, οι Κόπτες, δανείζονται μαζικά από τα ελληνικά.

 

Χρησιμοποιούν μάλιστα το ελληνικό αλφάβητο, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της γλώσσας τους.

Έλληνες και Ινδοί

Η Ινδία παραήταν μακριά από την Ελλάδα για να υπάρχουν άμεσες επαφές. Οι παλιότερες περιγραφές της Ινδίας δίνονται από τον ιστορικό Ηρόδοτο. Οι λέξεις πέπερι 'πιπέρι' και ὄρυζα 'ρύζι' είναι πιθανότατα δάνεια που άντλησε η ελληνική γλώσσα (με έμμεσες και όχι άμεσες επαφές) από τις γλώσσες της Ινδίας. Άμεσες επαφές της ελληνικής με τις γλώσσες της Ινδίας θα προκύψουν ύστερα από τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου, που οδηγούν τους Έλληνες και την ελληνική γλώσσα μέχρι την Ινδία και το Αφγανιστάν. Εκεί ιδρύονται πόλεις, όπως η Αλεξάνδρεια της Αραχωσίας, η Αλεξάνδρεια του Ώξου (το σημερινό Αι Χανούμ στο Αφγανιστάν). Δημιουργούνται ινδοελληνικά βασίλεια, όπου χρησιμοποιείται η ελληνική γλώσσα. Αυτή η επαφή εισάγει στην ινδική γλώσσα ελληνικές λέξεις: stratega (στρατηγός), anakaya (αναγκαῖος), khalina (χαλινός), mela (μέλαν 'μελάνι').

Έλληνες και Πέρσες

Οι επαφές της ελληνικής γλώσσας με τις ιρανικές γλώσσες ξεκινούν από νωρίς. Οι λέξεις ῥόδον και τόξον, είναι πιθανότατα ιρανικής, δηλαδή περσικής, προέλευσης και εμφανίζονται ήδη στα μυκηναϊκά κείμενα. Η επαφή όμως γίνεται πιο εντατική στο διάστημα μεταξύ 6ου και 5ου αιώνα π.Χ., όταν οι Πέρσες καταλαμβάνουν ελληνόφωνες περιοχές (Μικρά Ασία) και εκστρατεύουν στην Ελλάδα. Λέξεις όπως παράδεισος (που σήμαινε 'κήπος'), μάγος, σατράπης μπαίνουν στην ελληνική ως δάνεια από τα περσικά. Πολλά περσικά ονόματα, π.χ. Ξέρξης, Δαρεῖος, εμφανίζονται στις εξιστορήσεις της σύγκρουσης Ελλήνων και Περσών. Οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου εγκαθιστούν την ελληνική γλώσσα στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας. Λέξεις ελληνικές, όπως π.χ. dirham (δραχμή), μπαίνουν στην περσική γλώσσα.

Έλληνες και Άραβες

Οι Άραβες μιλούν μια σημιτική γλώσσα, συγγενική με την εβραϊκή. Οι πρώτες άμεσες επαφές κάποιας έκτασης μεταξύ Ελλήνων και Αράβων αρχίζουν, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου. Στο σημερινό Κουβέιτ ιδρύεται μάλιστα μια μικρή ελληνική πόλη που λεγόταν Ίκαρος. Από τα ελληνικά περνούν την εποχή αυτή στα αραβικά λέξεις, ορισμένες από τις οποίες επιζούν ως σήμερα: qirtas (χάρτης), dirham (δραχμή), zawg (ζεῦγος), sima (σῆμα). Οι σημαντικοί άραβες λόγιοι και επιστήμονες θα δανειστούν, προσαρμόζοντάς τες στη γλώσσα τους, τις λέξεις φιλοσοφία, γραμματική. Οι χαλίφες της Βαγδάτης θα ξεκινήσουν γύρω στον 8ο αιώνα μ.Χ. ένα μεγάλο πρόγραμμα μετάφρασης των αρχαίων ελληνικών φιλοσοφικών και επιστημονικών έργων στα αραβικά. Ορισμένα μάλιστα αρχαία ελληνικά φιλοσοφικά και επιστημονικά κείμενα σώζονται μόνο στις αραβικές μεταφράσεις τους.

Έλληνες, Θράκες, Ιλλυριοί

Οι Θράκες ήταν ένας λαός που κατοικούσε σε ένα μεγάλο μέρος της Βαλκανικής καθώς και σε περιοχές της σημερινής βόρειας Ελλάδας μέχρι τη βορειοδυτική Μικρά Ασία. Οι Έλληνες είχαν σημαντικές επαφές με τους Θράκες. Βασιλιάδες των Θρακών ήταν κατά καιρούς σύμμαχοι των Αθηναίων. Στα ελληνικά το ρήμα θρακίζω σήμαινε 'μιλώ θρακικά'. Πιθανότατα η λέξη ῥομφαία είναι θρακικό δάνειο στα αρχαία ελληνικά. Αν εξαιρέσει κανείς κύρια ονόματα (π.χ. Κότυς, Ἀμάδοκος) και ονόματα τόπων (τοπωνύμια, π.χ. Μεσημβρία· η λέξη βρία σήμαινε μάλλον 'πόλη' στα θρακικά), δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα για τη θρακική γλώσσα. Και αυτό γιατί δεν γραφόταν, όπως δεν γράφονται σήμερα οι περισσότερες νεοελληνικές διάλεκτοι, λ.χ. τα καππαδοκικά. Τα ελάχιστα κείμενα (επιγραφές) που σώζονται σε θρακική γλώσσα χρησιμοποιούν το ελληνικό αλφάβητο. Από τον 3ο αιώνα π.Χ. οι Θράκες, όπως και πολλοί άλλοι λαοί, μπαίνουν σε μια πορεία εξελληνισμού, δηλαδή εγκατάλειψης της μητρικής τους γλώσσας.

 

Οι Ιλλυριοί κατοικούσαν βόρεια της Ηπείρου, στην περιοχή της Αδριατικής και ως τον Δούναβη. Οι Έλληνες έρχονται σε επαφή μαζί τους μέσω των κορινθιακών και κερκυραϊκών αποικιών της Αδριατικής (Επίδαμνος, Απολλωνία). Οι αρχαίοι ιστορικοί έχουν πολλά να πουν για τους Ιλλυριούς και την εμπλοκή τους στα ελληνικά πράγματα μέχρι την υποταγή τους στους Ρωμαίους το 186 π.Χ. Αλλά για τη γλώσσα τους, το ἰλλυρίζειν, κατά τους αρχαίους, δεν ξέρουμε παρά ελάχιστα πράγματα. Κι αυτό γιατί, όπως και τα θρακικά, ήταν μια γλώσσα που μιλιόταν αλλά δεν γραφόταν. Όταν οι Ιλλυριοί μπαίνουν στον χώρο της γραφής, χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα. Η σημερινή αλβανική είναι απόγονος της ιλλυρικής.

Έλληνες και Κέλτες

Ας στραφούμε τώρα στις επαφές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας με γλώσσες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης και ειδικότερα με τις κελτικές γλώσσες  . Από αυτές κατάγονται τα σημερινά ουαλικά (που μιλιούνται στη δυτική Αγγλία), τα ιρλανδικά, αλλά και η γλώσσα του Αστερίξ, τα γαλατικά. Οι Κέλτες (οι Κελτοί των αρχαίων) κατοικούσαν στο μεγαλύτερο μέρος της Κεντρικής Ευρώπης και έφταναν μέχρι τη νότια Γαλλία, την Ισπανία και τη βόρεια Ιταλία. Τον 3ο αιώνα π.Χ. αρχίζουν να κατεβαίνουν προς τα Βαλκάνια και φτάνουν ως τους Δελφούς, τους οποίους καταστρέφουν. Ένα μέρος τους περνάει στη Μικρά Ασία και εγκαθίσταται στην περιοχή που θα πάρει το όνομά τους: Γαλατία. Οι Γαλάτες της Μικράς Ασίας υπηρετούν τους βασιλιάδες της περιοχής ως μισθοφόροι και σιγά σιγά εξελληνίζονται (εγκαταλείπουν τη μητρική τους γλώσσα). Είναι χαρακτηριστικό ότι κάποιοι γαλάτες μισθοφόροι που υπηρετούσαν τους έλληνες βασιλιάδες της Αιγύπτου χάραξαν μια επιγραφή (γκράφιτι, όπως γίνεται σήμερα στους τοίχους) που δηλώνει την παρουσία τους, και η επιγραφή είναι στα ελληνικά.

 

Οι πιο εντατικές επαφές Ελλήνων και Κελτών γίνονται στη νότια Γαλλία, όπου κυριαρχεί, ως ελληνικό κέντρο, η Μασσαλία, αποικία της μικρασιατικής Φώκαιας. Από τους Μασσαλιώτες οι Κέλτες δανείζονται το ελληνικό αλφάβητο για να γράψουν τη γλώσσα τους. Σώζεται ένας αρκετά μεγάλος αριθμός κελτικών επιγραφών γραμμένων με το ελληνικό αλφάβητο. Ξέρουμε επίσης ότι οι ευκατάστατοι Κέλτες έστελναν τα παιδιά τους στη Μασσαλία για να μάθουν ελληνικά.

Έλληνες και Ετρούσκοι

Οι Ετρούσκοι ήταν ένας λαός που ζούσε στη σημερινή βόρεια Ιταλία  . Ήρθαν σε επαφή με τους Έλληνες γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ., όταν δημιουργήθηκαν οι πρώτες ελληνικές εγκαταστάσεις στην περιοχή τους. Από τους Έλληνες δανείστηκαν το αλφάβητο για να γράψουν τη γλώσσα τους. Η γλώσσα τους παραμένει ακόμα άγνωστη. Μπορεί ωστόσο να διακρίνει κανείς ελληνικά δάνεια: Artumes (Ἄρτεμις), elaiva (ἐλαία 'ελιά').

 

Στη Λήμνο βρέθηκε μια επιτύμβια στήλη (στήλη πάνω σε τάφο) με μια επιγραφή σε γλώσσα πολύ κοντινή με την ετρουσκική.

Έλληνες και Ρωμαίοι

Αφήσαμε τελευταία τη σημαντικότερη γλωσσική συνάντηση της αρχαίας ελληνικής: τη συνάντησή της με τη γλώσσα των Ρωμαίων, τη λατινική. Η λατινική είναι η γλώσσα από την οποία κατάγονται οι σημερινές νεολατινικές γλώσσες: γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, πορτογαλικά, ρουμανικά, βλάχικα (που μιλιούνται και στην Ελλάδα).

 

Οι πρώτες επαφές των Ελλήνων με τους Ρωμαίους ξεκινούν πολύ νωρίς, με τις πρώτες εγκαταστάσεις (8ος-7ος αιώνας π.Χ.) ελλήνων αποίκων στην Ιταλία. Από αυτούς θα δανειστούν οι Ρωμαίοι το αλφάβητο για να γράψουν τη γλώσσα τους. Μέσα από αυτές τις πρώιμες επαφές θα περάσουν στα λατινικά πολλές ελληνικές λέξεις: nauta (ναύτης), poena (ποινή), poeta (ποιητής), massa (μᾶζα), gubernator (κυβερνήτης), balineum (βαλανεῖον, δηλαδή 'μπάνιο'· ήδη μιλήσαμε γι' αυτή τη λέξη). Θα περάσουν επίσης λέξεις από τη γλώσσα των τεχνών και των επιστημών: grammaticus, rhetor (ῥήτωρ), architectura. Καθώς ο χρόνος προχωρεί, οι Ρωμαίοι   αποκτούν δύναμη και εμπλέκονται όλο και περισσότερο στα ελληνικά πράγματα, και τον 2ο αιώνα π.Χ. κατακτούν την Ελλάδα. Η πολιτική υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους σημαίνει ταυτόχρονα και την πολιτιστική «υποταγή» των Ρωμαίων στον ελληνικό πολιτισμό. Με άλλα λόγια, οι Ρωμαίοι επηρεάζονται δραστικά και αντλούν από την αρχαία ελληνική λογοτεχνία και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό για να δημιουργήσουν το δικό τους μείγμα.

 

Η υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους θα σημάνει μια σημαντική εισροή δανείων (όπως θα γίνει πολύ αργότερα με την οθωμανική κατάκτηση): κουστωδία, σπίτι, καντήλα, πόρτα, τάβλα, κάστρο, παλάτι, άσπρος, πουλί, στράτα, καβαλικεύω κ.ά. Αλλά ο δανεισμός δεν θα επηρεάσει μόνο το λεξιλόγιο αλλά και τη μορφολογία. Στις λέξεις αποθηκάριος, βιβλιοθηκάριος «κρύβεται» η λατινική κατάληξη -arius. Στις λέξεις βαρβάτος, γεμάτος «κρύβεται» η λατινική κατάληξη   -atus. Με ανάλογο τρόπο, για να πάμε σε μια πολύ υστερότερη εποχή, στις λέξεις παλιατζής, χωρατατζής «κρύβεται» το τουρκικό   -ci (προφέρεται [dzi]).

 

Με την επικράτηση του χριστιανισμού η λατινική θα χρησιμοποιήσει ελληνικής καταγωγής λέξεις για να εκφράσει έννοιες που συνδέονται με τη νέα θρησκεία: apostolus, ecclesia (ἐκκλησία). Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η συνάντηση της ελληνικής γλώσσας με τον χριστιανισμό θα σημάνει κάποιες «αφανείς» αλλά σημαντικές αλλαγές στο λεξιλόγιο και κυρίως στον χώρο της σημασίας. Η λέξη ἐπίσκοπος (απ' όπου προέρχεται η αγγλική bishop και η γαλλική évêque) σήμαινε στα αρχαία ελληνικά τον 'φύλακα'. Τώρα θα αποκτήσει τη σημασία του 'ιεράρχη', που είναι ο «φύλακας» του ποιμνίου του. Η λέξη διάκονος σήμαινε στα αρχαία ελληνικά τον 'υπηρέτη'. Τώρα θα αποκτήσει τη σημασία του «υπηρέτη» στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής ιεραρχίας.

Αρχαία ελληνική, λατινική και το επιστημονικό λεξιλόγιο

Πριν κλείσουμε το κεφάλαιο αυτό, θα πρέπει να συζητήσουμε τον ρόλο που έπαιξαν αυτές οι δύο μεγάλες γλώσσες στη διαμόρφωση του επιστημονικού λεξιλογίου των νεότερων χρόνων. Αν ανοίξει κανείς κάποια μελέτη που αφορά φυτά, έντομα ή και ζώα, θα δει ότι τα επιστημονικά τους ονόματα (τα ονόματα που τους δίνουν οι βοτανολόγοι, εντομολόγοι, ζωολόγοι) είναι τα περισσότερα λατινικά. Η ιατρική ορολογία, από το άλλο μέρος, είναι σε σημαντικότατο ποσοστό φτιαγμένη με αρχαίο ελληνικό γλωσσικό υλικό. Το ίδιο ισχύει και για άλλες επιστήμες. Γιατί έγινε αυτό; Οι όροι αυτοί δεν φτιάχτηκαν βέβαια στην αρχαιότητα. Η λέξη τηλέφωνο φτιάχτηκε από τους ξένους, με ελληνικό γλωσσικό υλικό (τῆλε'μακριά' + φωνή), όταν εφευρέθηκε το τηλέφωνο. Οι αρχαίοι δεν είχαν βέβαια τηλέφωνα για να διαθέτουν και τη σχετική λέξη. Το ίδιο ισχύει και για λέξεις όπως τηλεσκόπιο, τηλέγραφος κ.ά.    Οι επιστήμες που αναπτύχθηκαν στη νεότερη εποχή, κυρίως στη Δύση, χρησιμοποίησαν για να κατασκευάσουν την επιστημονική τους ορολογία τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, γιατί ήταν οι γλώσσες στις οποίες πρωτοκαλλιεργήθηκαν οι επιστήμες και η φιλοσοφία και γιατί αυτές οι γλώσσες διέθεταν ιδιαίτερο κύρος. Επιπλέον, τα λατινικά μέχρι τον 17ο αιώνα ήταν η γλώσσα της επιστήμης και της φιλοσοφίας στη Δύση. Με άλλα λόγια, όλοι οι επιστήμονες και οι στοχαστές, άσχετα από τη μητρική τους γλώσσα, έγραφαν τα έργα τους στα λατινικά.

Για να συγκεφαλαιώσουμε

Ο γλωσσικός δανεισμός είναι γέννημα της ιστορίας - των επαφών δηλαδή ανάμεσα στους λαούς.

Ο δανεισμός δεν «χαλάει» τη γλώσσα. Τα δάνεια πάντα γίνονται κομμάτι της γλώσσας που τα «εισάγει».

 

Σε ορισμένες περιπτώσεις η γλωσσική επαφή μπορεί να σημάνει τη διαδικασία της μετακίνησης των ομιλητών από τη μητρική τους γλώσσα σε μια άλλη.

 

Η αρχαία ελληνική γλώσσα δανείστηκε από άλλες γλώσσες και δάνεισε σε άλλες γλώσσες. Σε αρκετές περιπτώσεις η επαφή με την ελληνική γλώσσα οδήγησε ομιλητές άλλων γλωσσών στην εγκατάλειψη της μητρικής τους γλώσσας - στον εξελληνισμό τους.

 

Η σημαντικότερη γλωσσική επαφή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ήταν η συνάντησή της με τη λατινική. Αυτή η συνάντηση άφησε και τα περισσότερα «ίχνη».

ΚΑΝΤΕ ΕΙΡΗΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ

Λέγεται ότι σε αυτή τη ζωή μόνο δυο πράγματα είναι σίγουρα: ο θάνατος και οι φόροι. Όμως δεν είναι αλήθεια.

    

Υπάρχει και κάτι άλλο που είναι σίγουρο, κάτι που είναι μόνιμο και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε επί καθημερινής βάσεως: η αλλαγή. Και ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που μπορείτε να κάνετε στον εαυτό σας και στη σχέση σας είναι να κάνετε ειρήνη με αυτό το γεγονός της ζωής.

Παρόλο που συχνά θα επιθυμούσαμε το αντίθετο, τίποτα δεν παραμένει το ίδιο. Τα σώματά μας αλλάζουν, το ίδιο και η κατάσταση της υγείας μας. Μπορούμε να την πολεμήσουμε, αλλά η αλλαγή συνεχίζεται. Οι διαθέσεις μας αλλάζουν σχεδόν συνεχώς, το ίδιο και οι απόψεις μας. Τη μια στιγμή νιώθουμε γεμάτοι έμπνευση και αγάπη και μετά, τελείως ξαφνικά, βιώνουμε την αμφιβολία και το φόβο. Και λίγες ώρες αργότερα έχουμε ξαναβρεί το δρόμο μας.

Και οι σχέσεις βρίσκονται συνεχώς σε κατάσταση αλλαγής. Τη μια μέρα ο σύντροφός μας λέει κάτι όμορφο και τα πάντα μοιάζουν υπέροχα – νιώθουμε ευγνωμοσύνη που έχουμε αυτή τη σχέση. Μετά από μερικές μέρες λέει κάτι στραβό ή δεν ανταποκρίνεται σε κάποια προσδοκία μας. Εμείς γινόμαστε έξαλλοι και φτάνουμε μέχρι να αναρωτιόμαστε γιατί είμαστε με αυτόν τον άνθρωπο.
Όταν αντιστέκεστε στην αλλαγή, απέχετε μόλις ένα λεπτό μακριά από την απογοήτευση. Είτε το ξέρετε είτε όχι, βρίσκεστε πάντα σε επιφυλακή είτε προσπαθώντας να διατηρήσετε τα πράγματα όπως είναι αφού σας αρέσουν είτε προσπαθείτε να τα κάνετε διαφορετικά.

Η αποδοχή της αλλαγής σας προσφέρει ένα υπέροχο αίσθημα ελευθερίας. Η αποδοχή της σημαίνει ότι δεν απαιτείται συνεχώς από τη ζωή να είναι τελείως διαφορετική απ’ ότι είναι αυτή τη στιγμή. Για παράδειγμα, αντί να ενοχλείστε ή να απογοητεύεστε επειδή ο σύντροφός σας είπε τη λάθος κουβέντα, ή είναι γκρινιάρης και ευερέθιστος, μπορείτε να το αποδεχτείτε.

Ξέρετε ότι μερικά πράγματα θα συμβούν χιλιάδες φορές κατά τη διάρκεια της σχέσης σας. Και αυτό δε σας απογοητεύει, γιατί ξέρετε επίσης ότι και οι καλές μέρες θα επιστρέψουν. Ξέρετε ότι τίποτα δεν κρατάει για πάντα. Πολλές θα είναι στιγμές ευτυχίας και άλλες όχι. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η αποδοχή της αλλαγής θα φέρει ειρήνη και αρμονία σε κάθε πλευρά της σχέσης.

Μπορούμε να ζήσουμε χωρίς στρες;

Μάλλον όχι…
Η αντίδραση του στρες του οργανισμού, (η παραγωγή δηλαδή των ορμονών του στρες και κάποιων άλλων φλεγμονωδών ουσιών), είναι αυτή που δίνει στο σώμα ενέργεια για να παλέψει με τον εχθρό ή να τρέξει να σωθεί μακριά του, όπως πολλές φορές έχουμε πει.
Αυτή η ενέργεια, είναι απαραίτητη για τη ζωή, τόσο για την αντιμετώπιση των εχθρικών
καταστάσεων, όσο και για την επίτευξη στόχων και τη δημιουργία γενικότερα.

Στον υλικό μας κόσμο, τα πάντα έχουν τα αντίθετά τους. Καλό-κακό, ωραίο-άσχημο, αρνητικό-θετικό κ.ο.κ
Τα συναισθήματά μας ακολουθούν και αυτά τον ίδιο κανόνα. Άλλα από αυτά μας δημιουργούν δυσαρέσκεια (αρνητικά συναισθήματα) και άλλα ευχαρίστηση (θετικά συναισθήματα). Η δυσαρέσκεια οδηγεί τον οργανισμό στην αντίδραση του στρες, προκειμένου αυτός να ετοιμαστεί για να την αποφύγει. Του δίνει, δηλαδή, την απαραίτητη ενέργεια για να δράσει.

Το θέμα δεν είναι, λοιπόν, το να μην νιώθει κάποιος αρνητικό συναίσθημα, αλλά το να το κατανοεί και να χρησιμοποιεί την ενέργεια που αυτό του δίνει, για να πετύχει τους σκοπούς του στη ζωή. 

Αντίθετα οι περισσότεροι, νιώθοντας κάποιο αρνητικό συναίσθημα, αναλώνονται στο να δημιουργούν συνεχώς σκέψεις και νέα αρνητικά συναισθήματα γύρω από αυτό, αυξάνοντας, με τον τρόπο αυτό, την παραγωγή ορμονών του στρες, οι οποίες αφού δεν καταναλώνονται σε κάποια δράση, μένουν και καταστρέφουν το σώμα…

Δεν γίνεται φίλες και φίλοι μου να μην αισθανόμαστε κάποιο αρνητικό συναίσθημα. Πάντα τα συναισθήματά μας θα εναλλάσσονται στη ζωή. Το θέμα είναι να τα αναγνωρίζουμε, να κατανοήσουμε πως αυτά θα έρχονται και θα φεύγουν σαν τα κύματα της θάλασσας στη ζωή μας και να μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε για να ζήσουμε καλύτερα, αντί να τα αφήνουμε να χρησιμοποιούν εκείνα εμάς, καταστρέφοντας την υγεία και τη ζωή μας.

Τα αρνητικά συναισθήματα οδηγούν σε αύξηση της ενέργειάς μας. Συνειδητοποιείστε το!
Και κάθε φορά που νιώθετε ένα από αυτά, αρχίστε να χρησιμοποιείτε αυτή την ενέργειά σας σε κάτι χρήσιμο και δημιουργικό, ή ασκηθείτε, προκειμένου να κάψετε τις ορμόνες που παράγονται, αντί να μένετε να ανακυκλώνετε τις σκέψεις σας γύρω από αυτό και να δημιουργείτε όλο και μεγαλύτερη ταλαιπωρία στη ψυχή σας.

Αρχίστε να παρατηρείτε τα συναισθήματά σας. Χαρείτε τα θετικά με όλη σας τη ψυχή και όταν έρχονται τα αρνητικά, αναγνωρίστε τα απλά, και χρησιμοποιείστε τα σαν καμπανάκια που σας δηλώνουν, πως είναι ώρα να δράσετε και να κάνετε κάτι… Από το πιο απλό, όπως το να φτιάξετε ένα γλυκό ή ένα φαγητό, ή να βγείτε έξω να περπατήσετε, μέχρι το να βοηθήσετε κάποιον που το χρειάζεται.

Όσο περισσότερους ωφελούν οι δράσεις μας τόσο καλύτερα αισθανόμαστε οι ίδιοι και οι ορμόνες του στρες δεν μας καταστρέφουν. Γιατί ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον και η κοινωνικότητα, αυξάνει την έκκριση μιας ορμόνης (οξυτοκίνη), που οδηγεί τον οργανισμό σε χαλάρωση.

Γιατί πρέπει να βάζουμε διαχωριστικές γραμμές...

Το να βάζουμε όρια είναι απαραίτητο για μια υγιεινή ζωή, αλλά τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι δεν τα σέβονται, διασχίζουν την διαχωριστική γραμμή, ή απροκάλυπτα σε κακομεταχειρίζονται ή σε χρησιμοποιούν;

Το βλέπουμε αυτό συχνά στον πολιτισμό μας σε κάθε διαφορετικό τύπο ανθρώπου, σχετικά με τη φυλή, το φύλο, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, τον τίτλο εργασίας, κ.λπ. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε αυτή τη βαθιά ριζωμένη, λανθασμένη πεποίθηση, ότι ορισμένοι άνθρωποι, αν έχουν μια καλύτερη δουλειά ή τίτλο, ή περισσότερα χρήματα από εμάς, μπορεί να μας συμπεριφέρονται με ασέβεια και να μας χρησιμοποιούν. Και αυτό δεν είναι η αλήθεια.

Όταν οι άνθρωποι καταπατούν ένα όριο που έχουμε ξεκάθαρα καθορίσει, είναι σαν ένα χαστούκι στο πρόσωπο. Ανάλογα με το τι είναι το όριο και την καταλληλότητα του, πολλά διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να προκύψουν. Όταν οι άνθρωποι διασχίζουν μια γραμμή, μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε ενοχλημένοι, άνευ αξίας, προδομένοι, ότι μας χρησιμοποιούν και μας εκμεταλλεύονται.

Μόλις περάσουν τη γραμμή και δεν κάνουμε τίποτα γι 'αυτό, θα συνεχίσουν να κάνουν το ίδιο.
Ένας κύκλος της κακοποίησης και της παρενόχλησης μπορεί να ακολουθήσει, αν δεν γίνει κάτι άμεσα. Όσοι από εμάς έχουμε κλείσει έναν κύκλο ζωής σε εξαρτητικές συμπεριφορές, παραβατικότητα, ή άλλους αυτοκαταστροφικούς τρόπους και αρχίσαμε έναν νέο κύκλο ζωής, το κάναμε με την πεποίθηση ότι αξίζουμε μια καλή ζωή, ότι δεν χρησιμοποιούσαμε τις δυνάμεις μας και δεν βαδίζαμε στο δικό μας μονοπάτι ζωής. Το να επιτρέπουμε στους ανθρώπους να μας κακομεταχειρίζονται είναι ένα μικρό πλήγμα, το οποίο εάν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να μας γυρίσει πίσω στις παλιές πεποιθήσεις μας για τον εαυτό μας, της αναξιότητας και της ντροπής.

Είμαστε εδώ για να σας υπενθυμίσω ότι είστε άξιοι σεβασμού, είστε άξιοι ψυχικής, σωματικής και πνευματικής υγείας, και έχετε το δικαίωμα να βάζετε όρια ώστε να είστε σίγουροι ότι αισθάνεστε άνετα, ευτυχισμένοι και ασφαλείς.

Μην επιτρέψετε σε κανέναν να σας κάνει να νιώσετε διαφορετικά.

Εκείνοι, με το διαφορετικό βλέμμα

Ο πόνος, έχει τον τρόπο του να σε αλλάζει. Σε κάνει να βλέπεις αλλιώς την ζωή και να κοιτάς κατάματα τους γύρω σου. Κάπως έτσι λοιπόν, εκείνοι που συνάντησαν στη ζωή τους πολλές απώλειες, πολύ θάνατο, συνεπώς και μοναξιά, χωρίς να το θέλουν, έγιναν πιο ανθεκτικοί από εμάς. Διαφορετικοί.

Ξέρουν, πως η στιγμή μετράει, αυτή γεννάει την αμέτρητη ευτυχία, αυτή και τις ανηφοριές. Κάθε ώρα είναι τώρα, κάθε συναίσθημα απόλυτο και οφείλεις να το καταθέτεις πριν χαθεί μαζί σου.

Σκέφτονται καθημερινά πόσο εύθραυστη είναι η ζωή και είναι σχεδόν μονίμως αφηρημένοι. Σέβονται κάθε τι ζωντανό. Ζητούν συγγνώμη, λένε ευχαριστώ και πάντα μα πάντα, το εννοούν. Ισως αργούν στις αντιδράσεις τους, αλλά μη τους παρεξηγήσεις. Είναι που κουβαλάνε πολλά χαμόγελα και όνειρά στις τρύπιες τσέπες τους.

Εκείνοι, είναι ταπεινοί. Διόλου εγωιστές, δεν θέλουν να προσβάλουν κανέναν, ούτε και να ενοχλούν. Δεν μιλάνε πολύ, προτιμούν να παρατηρουν τον κόσμο γύρω τους. Ντρέπονται και γελούν σα μικρά παιδιά. Τους αγαπούν όλους, αλλά εμπιστεύονται ελάχιστους και δεν κάνουν κακό σε κανέναν.

Σήκωσαν πολλή πραγματικότητα στους ώμους τους και πλησιάζουν τον κόσμο με μια σκληρή ευαισθησία εξαιτίας αυτού του βάρους και μια ανεπιτήδευτη αυθεντικότητα. Παίρνουν πολύ προσωπικά τη βροχή, σαν τους ποιητές, για αυτό και δεν θα δεις ποτέ κανέναν τους να κρατά ομπρέλα... Δεν κουβαλάνε θυμό μέσα τους, ούτε κακία. Μια θλίψη μόνο, μια βαθιά θλίψη που προτιμούν να την αφήνουν να κοιμάται και αχνοφαίνεται μόνο στα μάτια τους, όταν χαμογελούν ακαταλαβίστικα και ανεξήγητα για σένα και για μένα, που δεν φορέσαμε ποτέ τα παπούτσια τους...

Δεν θα παραδεχτούν ποτέ πως πονάνε, γιατί γνωρίζουν πως ο ανθρώπινος πόνος δεν μοιράζεται, ούτε και μετριέται. Ούτε και θα παλέψουν για να τους αποδεχτείς, αφού η ίδια η ζωή τούς επέλεξε για να ξεχωρίζουν. Ίσως να είναι απότομοι και νευρικοί, απαιτητικοί ακόμα, αν σ' αγαπούν. Μα όλες τους οι αντιδράσεις είναι γνήσιες, γιατί στέκονται δίπλα σου στα ίσα, χωρίς καβάτζες.

Αν συναντήσεις έναν τέτοιο άνθρωπό ποτέ, μην ψαχουλέψεις την ψυχή του, αποδέξου τον κι αγάπησέ τον αν μπορείς. Αλλιώς, άφησέ τον να συνεχίσει το δρόμο του...

26 Οκτωβρίου 1912: Η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται από τον τουρκικό ζυγό

Από τις αρχές Οκτωβρίου του 1912 η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο με την παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχοντας ως συμμάχους τη Βουλγαρία και τη Σερβία (Α' Βαλκανικός Πόλεμος). Θέατρο των επιχειρήσεων, η περιοχή της Μακεδονίας.

Ο ελληνικός στρατός βάδιζε από νίκη σε νίκη στη Δυτική Μακεδονία. Όμως, από την αρχή των εχθροπραξιών σοβούσε σοβαρή διαφωνία μεταξύ του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου.

Ο διάδοχος επιθυμούσε πρώτα την κατάληψη του Μοναστηρίου προς Βορρά, ενώ ο Βενιζέλος, βλέποντας την πιθανότητα να καταληφθεί η Θεσσαλονίκη από το βουλγαρικό στρατό, πίεζε τον Κωνσταντίνο να κατευθυνθεί προς τη φυσική πρωτεύουσα της Μακεδονίας, μια περιοχή με στρατηγική σημασία, η απελευθέρωση της οποίας αποτελούσε διακαή πόθο του ελληνισμού. «Καθιστώ υμάς υπευθύνους διά πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής» του τηλεγραφεί επιτακτικά.

Τελικά, ο Κωνσταντίνος πείθεται με τη μεσολάβηση του πατέρα του βασιλιά Γεωργίου Α' και στις 25 Οκτωβρίου η εμπροσθοφυλακή του ελληνικού στρατού φθάνει προ των πυλών της Θεσσαλονίκης. Είχε προηγηθεί η καθοριστική νίκη στη Μάχη των Γιαννιτσών (19 - 20 Οκτωβρίου), που είχε κάνει ευκολότερη την προέλαση του ελληνικού στρατού. Ο Χασάν Ταξίν Πασάς που υπερασπιζόταν τη Θεσσαλονίκη δεν είχε άλλη δυνατότητα, παρά να ζητήσει μια έντιμη συμφωνία για την παράδοση της πόλης.

Στις 25 Οκτωβρίου οι απεσταλμένοι του ζήτησαν από τον Κωνσταντίνο να επιτραπεί στον Ταξίν να αποσυρθεί με το στρατό και τον οπλισμό του στο Καραμπουρνού και να παραμείνει εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου. Ο Κωνσταντίνος, φυσικά, απέρριψε τον όρο του και του πρότεινε την παράδοση του στρατού του και τη μεταφορά του στη Μικρά Ασία με δαπάνες της ελληνικής κυβέρνησης.

Ο Ταξίν Πασάς υπογράφει τα πρωτόκολλα παράδοσης της Θεσσαλονίκης.
 

Ο Οθωμανός αξιωματούχος δέχθηκε, τελικά, τους όρους του Κωνσταντίνου και στις 11 το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου, ανήμερα της εορτής του Αγίου Δημητρίου, οι πληρεξούσιοι αξιωματικοί Ιωάννης Μεταξάςκαι Βίκτωρ Δούσμανης μεταβαίνουν στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης και υπογράφουν τα σχετικά πρωτόκολλα παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό.

Σύμφωνα με το πρωτόκολλο, παραδίνονταν ως αιχμάλωτοι 25.000 τούρκοι στρατιώτες και 1.000 αξιωματικοί. Στην κατοχή του ελληνικού στρατού περιέρχονταν όλος ο βαρύς και ελαφρύς οπλισμός του σχηματισμού (70 πυροβόλα, 30 πολυβόλα, 70.000 τυφέκια και πυρομαχικά).

Το πρωί της 27ης Οκτωβρίου εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη δύο τάγματα ευζώνων και ύψωσαν την ελληνική σημαία στο Διοικητήριο, ενώ οι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις άρχισαν να λαμβάνουν θέσεις στα υψώματα γύρω από την πόλη.

Στις 11 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1912 ο Κωνσταντίνος εισήλθε με το επιτελείο του στη Θεσσαλονίκη και το μεσημέρι έγινε πανηγυρική δοξολογία στο ναό του Αγίου Μηνά. Την ίδια μέρα, κατέφθασαν έξω από τη Θεσσαλονίκη και οι Βούλγαροι, όμως για τους γείτονες ήταν ήδη αργά.

Ο επικεφαλής της μεραρχίας τους στρατηγός Τεοντορόφ ζήτησε να εισέλθει στην πόλη για να στρατοπεδεύσει. Εισέπραξε την αρνητική απάντηση του Κωνσταντίνου και ύστερα από διαπραγματεύσεις, επιτράπηκε να μπουν στην πόλη για ολιγοήμερη ανάπαυση δύο τάγματα με επικεφαλής τους βούλγαρους πρίγκιπες Βόρι και Κύριλλο. Επικράτησε, όμως, σύγχυση και τελικά εισήλθε στη Θεσσαλονίκη ένα ολόκληρο βουλγαρικό σύνταγμα, γεγονός που εκνεύρισε τον Βενιζέλο. Οι Βούλγαροι δήλωναν εμφαντικά παρόντες στις εξελίξεις στη Μακεδονία. Ο σπόρος του Β' Βαλκανικού Πολέμου είχε ριχτεί.

Στις 29 Οκτωβρίου ήταν η σειρά του βασιλιά Γεωργίου Α' να εισέλθει στην πόλη και να επισημοποιήσει την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους έλληνες κατοίκους της, με απάθεια ανάμικτη με φόβο του από το μουσουλμανικό στοιχείο, ενώ οι Εβραίοι που ήταν η πολυπληθέστερη πληθυσμιακή ομάδα της πόλης δεν έκρυψαν την απογοήτευσή τους, καθώς προωθούσαν σχέδιο διεθνοποίησης της Θεσσαλονίκης.

Ο παγκόσμιος ιερός συμβολισμός του Λάμδα!

ΛΑΜΔΑ - Tο έβδομο σύμφωνο στο Ελληνικό αλφάβητο και χαρακτηρίζεται υγρό ημίφωνο.Αν λοιπόν είναι ιερός αριθμός το επτά (σεπτά) τότε είναι πολύ πιθανό και το γράμμα να έχει μια κρυμμένη ιερότητα στην δομή του.Σχηματικά το Λ μοιάζει να απεικονίζει, την εκπομπή από ένα συγκεκριμένο σημείο, που καταλήγει σε μία συγκεκριμένη και ορισμένη περιοχή.

 Ετυμολογικά η ονομασία ΛΑ+Μ+ΔΑ, αν αναλυθεί οδηγεί σε ένα απλό συμπέρασμα, το οποίο όπως όλα τα απλά πράγματα πιθανόν να κρύβει μια μεγάλη αλήθεια.Η συλλαβή ΛΑ σημαίνει ουράνια προέλευση, το γράμμα Μ την μίξη, και το ΔΑ την Γή και μεταφορικά το γήινο. Νοηματικά λοιπόν με απλά λόγια σημαίνει την ουράνια παρέμβαση στα γήινα. Η συλλαβή το ΛΑ ορίζεται σε διάφορα λεξικά σαν επιτατικό μόριο, και σύμφωνα με την ιδιότητα του αυτή μεγεθύνει ή υπερυψώνει την έννοια της λέξεως. Η αρχαία λέξη Λας πελασγικής προέλευσης, αρχικά σήμαινε το ουράνιο, το πνευματικό ,και στην εξέλιξή της τον λίθο την πέτρα. Για το πώς εξελίχθηκε εννοιολογικά η λέξη αυτή, υπάρχει μια επιχειρηματολογία απλή αλλά με λογική βάση. Στο απώτατο παρελθόν, οι συνθήκες του περιβάλλοντος δημιουργούσαν καταστάσεις και φαινόμενα, πολλά από τα οποία έχουν αποδειχθεί από την σύγχρονη επιστήμη.

Η Γή μας εκτός των άλλων δεχόταν πλήθος ουρανίων σωμάτων, και σε ποικίλα μεγέθη. Αυτά τα σώματα αφού διέγραφαν μια φωτεινή πορεία στην ατμόσφαιρα, κάτι σαν μικροί κομήτες κατέληγαν στο έδαφος, όπου έχαναν την φωτεινή τους ιδιότητα και μέρος από την μάζα τους, σαν απλές πέτρες. Αυτή η φυσική διεργασία και η μεταβολές της, εξηγούν και την διαδικασία της εννοιολογικής μεταβολής της λέξεως. Υπάρχουν όμως και πολλά στοιχεία στην εξέλιξη μας που προσδίδουν ένα ιδιαίτερο νόημα στον λίθο που μοιάζει υπερβολικό, αν δεν αποδεχθούμε την προηγούμενη ανάλυση. Στην Ελληνική μυθολογία οι άνθρωποι γεννήθηκαν από πέτρες που έριχναν πίσω τους ο Δευκαλίων και η Πύρα.

Ακόμη και στην εφαρμογή του το Λ σε φυσικά μεγέθη ( κορυφές βουνών, με πρώτη την πυραμίδα του Ταϋγέτου), έχει την ιδιότητα του συλλέκτη ενέργειας από το ουράνιο στερέωμα. Επίσης σε τεχνητές ανθρώπινες κατασκευές μεγάλου η μικρού μεγέθους, η ιδιότητα του αυτή δεν έχει μόνο συμβολική αλλά και ουσιαστική σημασία. Οι πυραμίδες, απομεινάρια αρχέγονων πολιτισμών,(Ατζέκων, Ίνκας, Μάγιας, Ελλήνων, Αιγυπτίων κ.α) που μας είναι ακόμη άγνωστοι, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια τρισδιάστατη εφαρμογή του Λ. Μεταγενέστερο δείγμα, που εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα είναι ο τρόπος κατασκευής της στέγης των σπιτιών μας, που με το σχήμα τους επιδιώκουν να είναι μόνιμοι δέκτες, εκείνου που χαρίζεται στην Γή από τον ουρανό. Δεν χρειάζονται περισσότερα, αν και πιστεύω πώς υπάρχουν, για να δηλώσουν την σημασία του Λγια τα γήινα, που πιθανόν να αποτελεί την γενεσιουργό αιτία, του ανθρώπου, σύμφωνα με την έννοια του άνω+ θρώσκω. Με απλά λόγια υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πώς το Λ συμβολίζει την διαδικασία της επέμβασης του ουρανού στην Γή, και οδήγησε στην εξέλιξη.

Τα σύμβολο Λ το βρίσκουμε διαδεδομένο σε όλη την Γή, σε σημαντικούς προγενέστερους πολιτισμούς (Ίνκας, Ατζέκοι κ.α), αλλά είναι και το κυρίαρχο σύμβολο των Λακεδαιμονίων. Η απλοϊκή εξήγηση πώς είναι το αρχικό γράμμα της ονομασίας της φυλής των Λακεδαιμονίων, δεν είναι πειστική, επειδή ανάγεται σε προγενέστερους χρόνους, πιθανόν πολλές χιλιετίες. Πρώτοι κάτοικοι της Λακωνικής αναφέρονται οι Λέλεγες, και ομίχλη καλύπτει την προέλευσή τους. «Το τε γάρ των Πελασγών ην φύλον και των Καυκώνων και Λελέγων. Είρηται δ΄ότι πολλαχού της Ευρώπης το παλαιόν ετύγχανε πλανώμενα». - Στραβων 12 8 Πιθανόν να ήταν υπογένος των Πελασγών, επειδή σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε το ανθρώπινο είδος που κατοικούσε την γεωγραφική περιοχή της ανατολικής Μεσογείου ήταν οι Πελασγοί. Με βάση την πληροφορία πώς ο πρώτος βασιλιάς τους Λέλεγας ήταν αυτόχθων, στον οποίο οφείλουν και την ονομασία τους, πρόκειται για γήινα όντα. Κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες και σε απροσδιόριστο χρόνο δέχτηκαν εκουσίως ή ακουσίως την ουράνια επίδραση και μάλιστα κατ επανάληψη ΛΕ ΛΕ. Επειδή στην συμπαντική αρμονία, για όλα υπάρχει αιτία και αποτέλεσμα, ποιος μπορεί να ήταν ο λόγος για ένα τέτοιο γεγονός; Την απάντηση μας δίνει, η προσπάθεια ερμηνείας ενός άλλου σημαντικού και πολυσυζητημένου γράμματος της Ελληνικής αλφαβήτου. Είναι το Έψιλον για το οποίο έγραψε ο Πλούταρχος και κοσμούσε την μετώπη του Απολλώνιου ναού, απλό ή και αντίρροπο. Εφόσον υποθέσαμε πώς το Λ είναι το σύμβολο της δράσης του ουρανού προς την Γή, φυσικό επακόλουθο είναι η αντίδραση. Το Ε λοιπόν αντιδρά και μεταδίδει την δράση, ούτως ώστε να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Γή.

Πράγματι το Λ σχηματικά μοιάζει με την προβολή σήματος, Η κατεύθυνση του είναι από πάνω προς τα κάτω, ενώ το Ε μοιάζει με προβολή σήματος σε οριζόντια κατεύθυνση, και θυμίζει μια συμβατική κεραία εκπομπής. (Φαντασθείτε το σχήμα του αρχαίου Ε, σαν δύο Λ, εφαπτόμενα). Είναι λοιπόν οι Λέλεγες η αφομοίωση της ουράνιας παρέμβασης σε ανθρώπινο επίπεδο, και αναλαμβάνουν την υποχρέωση της εξάπλωσής της σε όλη την Γή; Πολύ πιθανόν. Από τις ανθρώπινες και μόνο δραστηριότητες αυτή η λογική αποδεικνύεται σε πλείστες όσες περιπτώσεις. Το σχέδιο η απόφαση, εκπονείται και κάποιοι αναλαμβάνουν την υλοποίηση. Στην χριστιανική θρησκεία τον ρόλο αυτό ανέλαβαν οι απόστολοι. Στην τέχνη επίσης της αγιογραφίας είναι πολλές οι περιπτώσεις που βρίσκουμε τον συμβολισμό του Λ, με κυρίαρχες εκείνη που απεικονίζουν το αστέρι της Βηθλεέμ κατά την γέννηση, και την θεϊκή παρουσία, κατά την βάφτιση, την επιφοίτηση αλλά και την Ανάσταση. Υπάρχει ένα λογικό ερώτημα, και πρέπει να επιχειρηθεί η απάντηση του. Ποια είναι η εννοιολογική διαφορά της λέξεως ΔΑ με την λέξη ΓΥΙΑ, μεταγενέστερα ΓΑΙΑ και ΓΗ. Το ΔΑ ορίζει την αρχική δημιουργία του στερεώματος, ενώ το δεύτερο ΓΥΙΑ ΓΑΙΑ τον διαχωρισμό σε στεριά και θάλασσα, και την γενετική ικανότητα. Η σύγχρονη λέξη ΓΥΙΟΣ καλύπτει αυτή την έννοια και ερμηνεύεται σαν γέννημα της Γής. Στην αντίθετη περίπτωση η λέξη ΘΥΓΑΤΕΡΑ έχει σαν ερμηνεία την ικανότητα της Γής να γεννά. Είναι αυταπόδεικτη και η μεγαλοσύνη που προσδίδεται στην έννοια του Λ μέσα από την μουσική , και συγκεκριμένα στην νότα ΛΑ, που αποδίδει την χαρά και την ευτυχία της ζωής. Ένα πλήθος σημαντικότατων λέξεων στην Ελληνική γλώσσα αλλά και διεθνώς προσθέτουν επιχειρήματα στην σημαντική σημασία του Λ. Λόγος = Θεός, νους, λογική Λαλώ = ομιλώ Λαός = σύνολο ανθρώπων Τέλος στην επιστήμη εκτός των άλλων, το λ΄ σαν αριθμητικό είναι το τριάντα, σαν πεζό συμβολίζει το μήκος κύματος στην φυσική, και την σταθερά ραδιενεργούς διάσπασης, και είναι σίγουρο πώς αυτά είναι τα ελάχιστα που μπόρεσα να συλλέξω.

Υπάρχει ζωή στον Κρόνο; Η NASA ετοιμάζεται να ρίξει φως στο μυστήριο

Σημάδια ζωής στον Κρόνο συνεχίζει να αναζητά η NASA με την αποστολή σε έναν από τους 62 δορυφόρους του.

Οι ειδικοί ελπίζουν πως η αποστολή Κασίνι θα ξεκλειδώσει τα μυστικά του μυστηριώδους Εγκέλαδου, φυσικού δορυφόρου του Κρόνου, στον οποίο ανακάλυψαν μια παγωμένη κρούστα, που πιθανότατα κρύβει έναν τεράστιο ωκεανό, πιθανώς φιλόξενο για ζωή.
Ο ανιχνευτής θα «κατέβει» στον δορυφόρο και θα λάβει δείγματα προς ανάλυση του μείγματος υδρατμών, κόκκων πάγου και πτητικών χημικών ουσιών.
«Αυτή η απίστευτη ''βουτιά'' στον Εγκέλαδο θα είναι μια καταπληκτική ευκαιρία για τη NASA και τους διεθνείς εταίρους της στην αποστολή Κασίνι να ρωτήσουν: ''Μπορεί οποιοδήποτε παγωμένο νερό στο σύμπαν να φιλοξενήσει συστατικά ζωής;», αναφέρει ο Δρ. Κέρτ Νίμπουρ.

Την Τετάρτη, στις 15:22 ώρα Αγγλίας, ο αισθητήρας Κασίνι θα βρεθεί στη νότια πολική περιοχή του Εγκέλαδου, κάνοντας ένα κοντινό πέρασμα μόλις 48 χιλιόμετρων από αυτόν.
Οι επιστήμονες θεωρούν πως κάτω από τον δορυφόρο κρύβεται ένας τεράστιος ωκεανός, που τον καλύπτει ολόκληρο κάτω από την παγωμένη επιφάνεια.

Το 2005 είχαν βρεθεί οι πρώτες ενδείξεις, όταν εντοπίστηκαν θερμοπίδακες στη νότια πλευρά του. Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως τροφοδοτούνται από τη συμπύκνωση υδρατμών και τη συγκέντρωση θαλασσινού νερού πιθανότατα κάτω από την επιφάνεια.
Αυτά τα ηφαιστειακά ρήγματα στον πυθμένα του ωκεανού, όπου το θαλασσινό νερό διηθείται μέσω των ρηγμάτων θερμαίνεται σε υψηλές θερμοκρασίες.
Η χημεία τους δημιουργεί περιοχές που σφύζουν από ζωή σε μερικές από τις βαθύτερες, πιο κρύες και σκοτεινές γωνιές των ωκεανών.

Η τοστιέρα του μέλλοντος!

Στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, πολλά πράγματα που θεωρούμε δεδομένα θα έχουν αλλάξει. Για παράδειγμα η τοστιέρα μπορεί να μην είναι ένα ορθογώνιο αντικείμενο με 2 πλάκες, αλλά ένα ευλύγιστο θερμαντικό φύλλο.

Η τοστιέρα που σας παρουσιάζουμε είναι η Halo, μια πρόταση μιας ομάδας ταλαντούχων σχεδιαστών. Είναι ένα αυλύγιστο φύλλο πάχους 7 mm με το οποίο καλύπτουμε το τοστ, ψήνεται και στη συνέχει το τυλίγουμε σε ρολό καταλαμβάνοντας ελάχιστο χώρο στην κουζίνα μας.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Η τοστιέρα το μέλλοντος χρησιμοποιώντας φωτεινές ενδείξεις μας ενημερώνει όταν το τοστ είναι έτοιμο. Τοποθετώντας το τοστ η επιφάνεια χρωματίζεται μπλε και μετατρέπεται σε κόκκινη καθώς αυτό ψήνεται!

Τα βαρυτικά κύματα και οι ιδιότητές τους

Τα βαρυτικά κύματα με τη μεγαλύτερη ένταση προέρχονται από περιοχές όπου τεράστιες ποσότητες ύλης ή χωροχρονικής καμπυλότητας  κινούνται με ταχύτητα παραπλήσια του φωτός, όπως είναι η Μεγάλη Έκρηξη ή οι συγκρούσεις μαύρων οπών. Επειδή οι περιοχές αυτές περιβάλλονται συνήθως από πυκνά στρώματα ύλης που απορροφούν τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα, δεν μπορούμε αυτά τα γεγονότα να τα παρατηρήσουμε στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Τα βαρυτικά κύματα όμως διαπερνούν την ύλη και γι αυτό είναι δυνατή η ανίχνευση τους. 

Ξέρουμε από τη Γενική Σχετικότητα ότι η χωροχρονική καμπύλωση είναι ταυτόσημη ως προς τη δράση της με την παλιρροϊκή δράση της βαρύτητας. Η χωροχρονική καμπύλωση που δημιουργεί για παράδειγμα η Σελήνη, προκαλεί τις παλίρροιες των ωκεανών της Γης (εικόνα 1.α).  Ομοίως τα βαρυτικά κύματα της χωροχρονικής καμπυλότητας, από μαύρες τρύπες για παράδειγμα, θα πρέπει κι αυτές να προκαλούν ωκεάνιες παλίρροιες (εικόνα 1.β).

Εικόνα 1α. και 1β.

 

Διαφορές ανάμεσα στις παλίρροιες της Σελήνης και των βαρυτικών κυμάτων

Σύμφωνα πάλι με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, οι ωκεάνιες παλίρροιες που προκαλεί η Σελήνη και αυτές που προκαλεί ένα βαρυτικό κύμα, διαφέρουν σε τρία σημαντικά σημεία.

 

Η πρώτη διαφορά αφορά τον τρόπο διάδοσης. Οι παλιρροϊκές δυνάμεις των βαρυτικών κυμάτων συνοδεύουν τα βαρυτικά κύματα κατά τη διάδοσή τους. Τα τελευταία ταξιδεύουν από την πηγή τους ως τη Γη με την ταχύτητα του φωτός και καθώς ταξιδεύουν ταλαντώνονται. Πηγές τους είναι οι περιοχές του σύμπαντος όπου συμβαίνουν απότομες μεταβολές της καμπυλότητας του χωροχρόνου, όπως π.χ. η περιοχή όπου συμβαίνει μια συνένωση δύο μαύρων οπών.

Αντίθετα, οι παλιρροϊκές δυνάμεις της Σελήνης μοιάζουν με το ηλεκτρικό πεδίο ενός φορτισμένου σώματος. Όπως το ηλεκτρικό πεδίο ενός φορτισμένου σώματος είναι αναπόδραστα συνδεδεμένο μαζί του και μεταφέρεται από το σώμα κατά την κίνησή του, έτσι και οι παλιρροϊκές δυνάμεις είναι αναπόδραστα συνδεδεμένες με τη Σελήνη, μεταφέρονται από αυτήν και επιδρούν σε οτιδήποτε εισέλθει στη γειτονιά της Σελήνης, συμπιέζοντάς το ή επιμηκύνοντάς το. Έτσι, οι παλιρροϊκές δυνάμεις συμπιέζουν και επιμηκύνουν τους ωκεανούς της Γης κατά τρόπο που φαίνεται να μεταβάλλεται με περίοδο λίγων ωρών, επειδή η Γη περιστρέφεται. Αν η Γη δεν περιστρεφόταν η επιμήκυνση και η συμπίεση θα παρέμεναν αμετάβλητες.

 

Η δεύτερη διαφορά αφορά την διεύθυνση των παλιρροιών (πάνω εικόνα 1.α και β). Οι παλιρροϊκές δυνάμεις της Σελήνης ασκούνται προς όλες τις χωρικές διευθύνσεις. Επιμηκύνουν τους ωκεανούς στη διαμήκη διεύθυνση (τη διεύθυνση Γης-Σελήνης) και συμπιέζουν τους ωκεανούς στις εγκάρσιες διευθύνσεις (κάθετα στη διεύθυνση Γης-Σελήνης.)

Αντίθετα ένα βαρυτικό κύμα δεν δημιουργεί παλιρροϊκές δυνάμεις κατά τη διαμήκη διεύθυνση (τη διεύθυνση διάδοσης του κύματος). Στο εγκάρσιο επίπεδο όμως, το βαρυτικό κύμα επιμηκύνει τους ωκεανούς κατά μήκος της μιας διεύθυνσης (της διεύθυνσης πάνω-κάτω στο σχήμα) και τους συμπιέζει κατά μήκος της άλλης διεύθυνσης (αυτής που είναι κάθετη στο επίπεδο σχεδίασης). Η επιμήκυνση και η συμπίεση εναλλάσσονται: Όταν ένα όρος του κύματος φτάνει στη Γη, η επιμήκυνση ασκείται στο επίπεδο σχεδίασης ενώ η συμπίεση στη διεύθυνση την κάθετη προς το επίπεδο σχεδίασης, όταν φτάνει η κοιλάδα του κύματος, τότε η επιμήκυνση ασκείται κάθετα στο επίπεδο σχεδίασης και η συμπίεση επί του επιπέδου σχεδίασης. Όταν φτάνει το επόμενο όρος του κύματος τα πράγματα αντιστρέφονται και ο κύκλος επαναλαμβάνεται από την αρχή.

 

Η τρίτη διαφορά μεταξύ των παλιρροιών της Σελήνης και εκείνων ενός βαρυτικού κύματος, αφορά το μέγεθός τους. Η Σελήνη προκαλεί παλίρροιες ύψους περίπου 1 μέτρου και επομένως η υψομετρική διαφορά των κυμάτων στην πλημμυρίδα και την άμπωτη ισούται με 2 μέτρα περίπου. Αντίθετα τα βαρυτικά κύματα των συνενούμενων μαύρων οπών θα προκαλούν στους γήινους ωκεανούς παλίρροιες με ύψος όχι μεγαλύτερο από 10^-14 μέτρα, μέγεθος ίσο με 10^-21 φορές τη διάμετρο της Γης (ή ισοδύναμα 10^-4 φορές τη διάμετρο ενός ατόμου). Εφόσον οι παλιρροϊκές δυνάμεις είναι ανάλογες με το μέγεθος του αντικειμένου πάνω στο οποίο δρουν, τα κύματα θα παραμορφώνουν παλιρροϊκά κάθε αντικείμενο κατά 10^-21 φορές το μέγεθός του. Υπό την έννοια αυτή η ένταση των παλιρροϊκών κυμάτων όταν φτάνουν στη Γη ισούται αριθμητικά με 10^-21 .

Ο λόγος που τα βαρυτικά κύματα είναι τόσο ασθενή είναι επειδή οι μαύρες τρύπες που τα δημιουργούν βρίσκονται σε πολύ μεγάλη απόσταση από τη Γη. Η ένταση των βαρυτικών κυμάτων εξασθενεί με την απόσταση όπως και η ένταση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Όταν τα κύματα βρίσκονται κοντά στις τρύπες, η έντασή τους ισούται αριθμητικά με 1 (δηλαδή συμπιέζουν και επιμηκύνουν ένα αντικείμενο περίπου όσο και το μέγεθός του.)

Είναι εντελώς μάταιο να ελπίζουμε ότι μπορούμε να μετρήσουμε παλίρροια τόσο μικρού ύψους στα ταραγμένα νερά των ωκεανών μας. Εντούτοις πιστεύουμε ότι θα μπορέσουμε να μετρήσουμε τις παλιρροϊκές δυνάμεις ενός βαρυτικού κύματος με τη βοήθεια μιας προσεκτικά σχεδιασμένης συσκευής – ενός ανιχνευτή βαρυτικών κυμάτων.

Η αποτυχία στην αναζήτηση των βαρυτικών κυμάτων θέτει υπό αμφισβήτηση την ανθρώπινη κατανόηση για το σύμπαν

Τίθεται υπό αμφισβήτηση η ανθρώπινη κατανόηση των γαλαξιών και των μαύρων οπών για τα μυστηριώδη βαρυτικά κύματα-ευρέως γνωστά από την πρόβλεψή τους πριν από 100 χρόνια από τον Albert Einstein-μετά από την αποτυχία της ενδεκαετούς έρευνας να εντοπίσει κάτι.

 

Οι Αυστραλοί ερευνητές έχουν περάσει πάνω από μια δεκαετία, προσπαθώντας να εντοπίσουν ένα «βουητό» υποβάθρου από βαρυτικά κύματα, χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο του Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation (CSIRO) στην Parkes, της Αυστραλίας, για να παρατηρήσουν ένα συγκεκριμένου είδους άστρο νετρονίων, γνωστό ως «millisecond pulsar».

 

Ένα πάλσαρ (pulsar) είναι ένα πολύ μικρό, πυκνό, πολύ γρήγορα περιστρεφόμενο άστρο που εκπέμπει πολύ κανονικά αλληλουχίες ραδιοφωνικών παλμών και λειτουργεί σαν ένα ρολόι στο διάστημα.

 

Τα κύματα θα πρέπει να προέρχονται από τη διαδικασία συγχώνευσης γαλαξιών, κατά την οποία οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, που θεωρείται ότι βρίσκονται στο κέντρο των μεγάλων γαλαξιών, έλκονται μεταξύ τους για να σχηματίσουν ένα περιστρεφόμενο ζευγάρι. Σε αυτό το σημείο, αναμένεται να ελεγχθεί η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, προβλέποντας το ζευγάρι που αρχίσει ένα σπιράλ θανάτου, στέλνοντας κυματισμούς-γνωστούς ως βαρυτικά κύματα-μέσω του χωροχρόνου, της ίδιας της δομής του σύμπαντος.

 

Το γεγονός ότι η αναζήτηση απέτυχε να εντοπίσει οποιοδήποτε προϋπάρχον «βουητό» από τα κύματα θέτει υπό αμφισβήτηση την κατανόηση των επιστημόνων για τις συγχωνεύσεις γαλαξιών και των μαύρων οπών. Ο Dr Ryan Shannon, επιστήμονας του CSIRO και του International Centre for Radio Astronomy Research, λέει ότι για την έλλειψη των κυμάτων μια πιθανή κατάσταση είναι ότι οι δύο μαύρες τρύπες ποτέ δεν έρχονται αρκετά κοντά για να δημιουργήσουν τα κύματα και ποτέ δεν συγχωνεύονται.

 

Μια άλλη εναλλακτική κατάσταση είναι η αντίθετη, όπου οι δύο μαύρες τρύπες μπορεί να συγχωνεύονται πολύ πιο γρήγορα από ότι αρχικά θεωρείτο. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί εάν υπάρχει αέριο που τις περιβάλλει, δημιουργώντας τριβή και μεταφέροντας την ενέργειά τους γρήγορα μακριά, αφήνοντας πολύ λίγο χρόνο για να δημιουργηθούν βαρυτικά κύματα.

 

Οι επιστήμονες κατέγραψαν τους χρόνους άφιξης των σημάτων του πάλσαρ με μια ακρίβεια των δέκα δισεκατομμυριοστών του δευτερολέπτου, 100.000 φορές πιο γρήγορα από το παίξιμο του ματιού. Ένα βαρυτικό κύμα διερχόμενο μεταξύ της Γης και του πάλσαρ, γνωστού ως J1909-3744, θα πρέπει να ζουλάει και να τεντώνει το χώρο, αλλάζοντας την μεταξύ τους απόσταση περίπου δέκα μέτρα. Αυτό μπορεί να είναι ένα πολύ μικρό κλάσμα της απόστασης του πάλσαρ, αλλά είναι αρκετό για να αλλάξει το (συν)χρονισμό των σημάτων.

 

«Η έρευνα για τα κύματα βαρύτητας ωθεί τα όρια της τεχνολογίας μας και όπως η ανάπτυξη των wi-fi ήταν η απάντηση στην αναζήτηση για εξατμιζόμενες μαύρες τρύπες, ποιος ξέρει σε τι νέες εξελίξεις θα μπορούσε να οδηγήσει η εν λόγω έρευνα», δήλωσε ο Dr Shannon.

 

Αυτή η έρευνα του (συν)χρονισμού των σημάτων του πάλσαρ είναι ξεχωριστή από την εργασία που εμπλέκεται το Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory(Advanced LIGO), συμβολόμετρο που αναζητά για κύματα βαρύτητας υψηλότερης συχνότητας που παράγονται από άλλες πηγές.

Πείραμα δείχνει πως «ο Θεός παίζει ζάρια»

Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, μια διεθνής ομάδα επιστημόνων υποστηρίζει πως επιβεβαίωσε πειραματικά ένα από τα πλέον θεμελιώδη φαινόμενα της κβαντικής φυσικής, δηλαδή ότι δύο υποατομικά σωματίδια μπορούν να αλληλεπιδρούν από απόσταση, ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλη είναι αυτή, μεταβάλλοντας έτσι ακαριαία τις ιδιότητές τους.

 

Το πείραμα πραγματοποιήθηκε με επικεφαλής ερευνητές του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας του Ντελφτ και είναι ορόσημο στην ιστορία της φυσικής, αφού αποτελεί την πιο βάσιμη μέχρι σήμερα ένδειξη ότι δεν ισχύει η «τοπικότητα», μία θεμελιώδης αρχή της κλασικής φυσικής.

Σύμφωνα με την κλασική φυσική, καμία αλληλεπίδραση δεν μπορεί να διαδοθεί ταχύτερα από το φως, ενώ όταν δύο συστήµατα που αλληλεπιδρούν µεταξύ τους αποµακρυνθούν πάρα πολύ, τότε διαχωρίζονται και δεν υπάρχει καµία αλληλεπίδραση µεταξύ τους.

Στην αρχή της τοπικότητας είχε βασισθεί ο Άλμπερτ Αϊνστάιν για να υποστηρίξει πως η κβαντική φυσική δεν είναι μία πλήρης θεωρία που καταφέρνει να περιγράψει την πραγματικότητα. Ο Αϊνστάιν δεν αποδεχόταν ότι η αβεβαιότητα είναι μία εγγενής ιδιότητα της φύσης, όπως πρεσβεύει η κβαντική, λέγοντας χαρακτηριστικά «πως ο Θεός δεν παίζει ζάρια με τον κόσμο».

Ένα από τα επιχειρήματά του ήταν η «μυστηριώδης δράση από απόσταση», δηλαδή ένα φαινόμενο που θα έπρεπε να προκύπτει από την παραβίαση της αρχής της τοπικότητας, αν όντως ισχύει η κβαντική φυσική.

Η «μυστηριώδης δράση από απόσταση» ονομάστηκε στην πορεία κβαντική διεμπλοκή ή κβαντικός συσχετισμός (quantum entanglement). Τώρα, όπως αναφέρουν οι επιστήμονες από το Ντελφτ, αυτό που κατάφεραν ήταν να παρατηρήσουν πειραματικά την κβαντική διεμπλοκή «σε δράση», και μάλιστα με τέτοιο τρόπο που να αποκλείει οποιαδήποτε εναλλακτική ερμηνεία, η οποία να παρακάμπτει την κβαντική.

Επομένως, το πείραμά τους δείχνει πως η πραγματικότητα δεν είναι ντετερμινιστική, όπως πρεσβεύει κλασική φυσική. Με άλλα λόγια, ότι τελικά «ο Θεός παίζει ζάρια με τον κόσμο», αντίθετα απ’ ό,τι πίστευε ο διάσημος φυσικός.

Ένα παράδειγμα που χρησιμοποιείται για να περιγραφεί η κβαντική διεμπλοκή είναι όταν π.χ. από την αποδιέγερση ενός σωματιδίου παράγονται δύο ηλεκτρόνια, τα οποία έχουν αντίθετα spin και κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Με βάση την κβαντική φυσική, το spin κάθε ηλεκτρονίου βρίσκεται σε μία υπέρθεση καταστάσεων, κάτι που σημαίνει πως αποκτά δεδομένη τιμή μόνο όταν μετρηθεί.

Ο τρόπος που παράχθηκαν τα ηλεκτρόνια σημαίνει όμως πως είναι «συσχετισμένα». Συνεπώς, αν μετρηθεί το spin του ενός ηλεκτρονίου, και πάρει συγκεκριμένη τιμή, θα πρέπει το άθροισμα των spin των δύο σωμάτων να συνεχίσει να είναι μηδενικό. Κάτι που σημαίνει πως το δεύτερο ηλεκτρόνιο θα επηρεασθεί ακαριαία, όσο μακριά κι αν βρίσκεται, αποκτώντας αντίθετο spin.

Η αλήθεια είναι πως, από τη δεκαετία του ’70, αρκετά πειράματα έχουν δείξει ότι η «μυστηριώδης δράση από απόσταση» όντως ισχύει. Η διαφορά του νέου πειράματος, στο οποίο πήραν μέρος επίσης φυσικοί από την Ισπανία και την Αγγλία, είναι πως «κλείνει την πόρτα» σε εναλλακτικές ερμηνείες, όπως π.χ. την ύπαρξη τοπικά κρυμμένων μεταβλητών, δείχνοντας πως η μοναδική εξήγηση είναι η πιθανοκρατική φύση της πραγματικότητας και η κβαντική.

Το πείραμα έγινε στις εγκαταστάσεις του Ντελφτ, με τους επιστήμονες να χρησιμοποιούν ζεύγη «συσχετισμένων» ηλεκτρονίων, τα οποία «επικοινωνούσαν» μεταξύ τους από απόσταση 1,3 χιλιομέτρων. Σε κάθε άκρο της διάταξης είχε τοποθετηθεί από ένα διαμάντι με μια «παγίδα» για τα ηλεκτρόνια, ενώ με τη βοήθεια παλμών από μικροκύματα και λέιζερ γινόταν ο «συσχετισμός» των ηλεκτρονίων και η μέτρηση του spin τους.

Η μεγάλη απόσταση των δύο διαμαντιών εξασφάλιζε πως τα ηλεκτρόνια δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους με συμβατικό τρόπο, πριν μετρηθεί το spin τους.

Πάντως, ορισμένοι ειδικοί που δεν συμμετείχαν το πείραμα, με τα σχόλιά τους στα μίντια υποστήριξαν πως παρόλο που όντως αποκλείονται οι περισσότερες εναλλακτικές ερμηνείες, και το αποτέλεσμά του έχει επομένως ιστορική σημασία, δεν αποτελεί τελεσίδικη «απάντηση» στον Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Ενδεικτικά, ο Ντέιβιντ Κάιζερ από το ΜΙΤ ανέφερε στο σάιτ του περιοδικού The World Weekly πως αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο το ηλεκτρονικό σύστημα που χρησιμοποιήθηκε για να γίνουν τυχαίες οι μετρήσεις να είναι προκαθορισμένο, με κάποιον τρόπο ο οποίος δεν είναι εύκολα ανιχνεύσιμος.

Ο Κάιζερ είναι επικεφαλής ενός φιλόδοξου πειράματος που χρηματοδοτείται από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ και, μέσα στην επόμενη τριετία, θα προσπαθήσει να αποδείξει την κβαντική διεμπλοκή χρησιμοποιώντας φωτόνια

Τα «Μαθηματικά» της Ευτυχίας. Ποιο είναι το «μυστικό της ευτυχίας»;

Πως η Επιστήμη Προσπαθεί να Ξεκλειδώσει τα Μυστικά της Ευτυχίας
Όλοι έχουμε δικαίωμα στη διεκδίκηση της ευτυχίας. Ωστόσο, αναρωτιόμαστε συχνά, αν υπάρχει κάποιο «μυστικό της ευτυχίας». Πράγματι, οι ειδικοί υποστηρίζουν πως υπάρχει! Υποστηρίζουν πως όχι μόνον υπάρχει η «συνταγή της ευτυχίας», αλλά μπορούμε να την κοστολογήσουμε κι από πάνω! Κι αν το χρήμα δεν φέρνει πάντα την ευτυχία, οι «εξισώσεις» του Δρ Μπόζινταρ Μιλοσάβλιεβιτς μπορούν!
«Δεν έχω λεφτά, εισοδήματα, ελπίδες. Είμαι ο ευτυχέστερος άνθρωπος!» Χένρι Μίλερ, “Τροπικός του Καρκίνου”
Τελευταία έχω υποβάλει τον εαυτό μου σε μια «επικίνδυνη» διανοητική περιπέτεια: αναζητώ ευτυχισμένους ανθρώπους, και μάλιστα Έλληνες! Εννοώ πραγματικά και όχι δήθεν ευτυχισμένους. Όπου κι αν στρέψω το βλέμμα μου βλέπω –ή έτσι τουλάχιστον μου φαίνεται– δυστυχισμένες και θλιβερές υπάρξεις, ταλαίπωρα πλάσματα που ζουν ψεύτικες ζωές, δίχως νόημα, ανθρωπάκια κολλημένα στο τέλμα του μικρόκοσμού τους ή που γίνονται «κιμάς» στην «κρεατομηχανή» ενός απρόσωπου συστήματος που αποθεώνει το κέρδος. Όπου κι αν κατευθύνω τη σκέψη μου βλέπω θάνατο, εξαθλίωση, καταπίεση, εκμετάλλευση, μίσος, μοναξιά, κατάθλιψη, παράνοια, «δήθεν», κιτς και άφθονη ηλιθιότητα.
Σχεδόν πουθενά ευτυχία, αρμονία, αγάπη, αλήθεια και ελευθερία.
Είμαι αυστηρός, το ξέρω, αλλά όμως, πρέπει να γνωρίζετε, πως δεν χαρίζομαι ούτε στον εαυτό μου. Δεν είμαι άλλωστε και ο καλύτερος φίλος του. Όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι είμαι κι εγώ ο χειρότερος εχθρός του εαυτού μου. Επειδή συμβαίνει μάλιστα να είμαι συγγραφέας, ζω σε μια συνεχή «κατάσταση πολέμου» με τον εαυτό μου. Ζώντας εδώ και χρόνια στην εμπόλεμη ζώνη του γραψίματος, έχω μάθει να βλέπω τα πράγματα σχετικά και να μην τους δίνω μεγαλύτερη σημασία απ’ όσο τους πρέπει. Αυτό τουλάχιστον με δίδαξε η εμπειρία ενός υπερτροφικού συγγραφικού «εγώ», που φυτρώνει σαν αγριόχορτο καθώς οι λέξεις «οργώνουν» τις λευκές σελίδες. Ενός «εγώ» που δεν είναι ο εαυτός μου, αλλά απλώς μια ματαιόδοξη έκφανσή του.
Έχω συνειδητοποιήσει λοιπόν πως η ζωή είναι μια αέναη εμπειρία απώλειας, αλλά και ένα ατέλειωτο κυνήγι της ευτυχίας. Είμαστε καταδικασμένοι να αναζητούμε διαρκώς οτιδήποτε μπορεί να μας προσφέρει κάποια αίσθηση «ευτυχίας» και προσκολλόμαστε σ’ αυτό σαν να είναι κάτι μόνιμο, λες και δεν πρόκειται ν’ αλλάξει ποτέ. Κι όμως! Δεν υπάρχει πιο σπάνιο, περιζήτητο, σχετικό και αφηρημένο αγαθό στην εποχή μας από την ευτυχία! Ακόμη και στους προκατασκευασμένους παραδείσους μας, ακόμη κι αν έχουμε κατορθώσει ν’ αναρριχηθούμε στο Έβερεστ της ευμάρειας ή αν σφαδάζουμε από ηδονή, δεν παύουμε στιγμή να αναρωτιόμαστε αν η «ευτυχία» μας είναι αληθινή ή αν πρόκειται απλώς για ψευδαίσθηση. Κι αυτή η αμφιβολία είναι αρκετή για να μην μας κάνει ευτυχισμένους.

Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
Σε μια εποχή και σε μια κοινωνία, στην οποία οι περισσότεροι άνθρωποι εκπέμπουν μιζερόνια, «σωματίδια» μιζέριας, η πραγματική ευτυχία είναι αγαθό σε ανεπάρκεια. Έτσι, αν κάποιος σας έλεγε πως ανακάλυψε τη «συνταγή της ευτυχίας», δύσκολα θα τον πιστεύατε. Ωστόσο, στη μανία τους να συστηματοποιήσουν τα πάντα γύρω από τον άνθρωπο, οι σύγχρονες ανθρωπιστικές επιστήμες ισχυρίζονται πως ανακάλυψαν το «μυστικό της ευτυχίας», το οποίο μάλιστα και κοστολόγησαν!
Δεν ξέρω αν έχετε παρατηρήσει πως οι Βρετανοί έχουν τελευταία μια μανία με τις κοινωνιολογικές έρευνες. Ανά τακτά διαστήματα οι βρετανικές εφημερίδες δημοσιεύουν έρευνες ανεξάρτητων βρετανικών ινστιτούτων και επιστημονικών ομάδων, που αφορούν σύγχρονες ανθρώπινες συμπεριφορές και συνήθειες, κοινωνικές τάσεις και μόδες, ανθρώπινα προβλήματα και ιδιαιτερότητες, καθώς και νέες προσεγγίσεις στην μαζική ψυχολογία. Ένα από τα ζητήματα που απασχόλησε πρόσφατα τους Βρετανούς ερευνητές ήταν και το πρόβλημα της ευτυχίας.
Μια ομάδα ψυχολόγων της Βρετανικής Ένωσης Ψυχολόγων, αφού μελέτησε ένα δείγμα 1.000 εθελοντών, υποστηρίζει πως ανακάλυψε τη συνταγή της ευτυχίας! Η συνταγή της ευτυχίας είναι απλή και περιλαμβάνει, σύμφωνα με τους Βρετανούς επιστήμονες, πραγματική αγάπη, πολλά χρήματα και μια ενδιαφέρουσα επαγγελματική απασχόληση ή Ευτυχία = P+(5xE)+(3xH). Πιο αναλυτικά, όπου P νοούνται τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου π.χ. προσαρμοστικότητα και κοινωνικό προφίλ, όπου Ε νοούνται η ανθρώπινη υπόσταση και χαρακτηριστικά σχετικά με την υγεία, τη φιλία και όπου Η νοούνται οι εσωτερικές δυνατότητες, όπως η αυτοεκτίμηση, η φιλοδοξία, οι προσδοκίες και το χιούμορ.
Ανάμεσα στις ερωτήσεις, στις οποίες κλήθηκαν οι εθελοντές να απαντήσουν, ήταν και κάποιες που αφορούσαν την ενεργητικότητα τους, το κατά πόσον ήταν ανοικτοί στις αλλαγές, αν ήταν αισιόδοξοι, αν ένιωθαν ικανοποιημένοι σε θέματα υγείας, ασφάλειας, επιλογών και κοινωνικότητας κι αν μπορούν να στηριχτούν σε φίλους όταν νιώθουν μόνοι. Η έρευνα αποκάλυψε πως οι περισσότερες γυναίκες συνδέουν την ευτυχία με την οικογένεια και την απώλεια βάρους, ενώ οι άνδρες με τον έρωτα και την αύξηση του μισθού τους.

ΠΟΣΟ ΚΟΣΤΙΖΕΙ Η ΕΥΤΥΧΙΑ;
Κάποιοι άλλοι Βρετανοί επιστήμονες, και συγκεκριμένα οι ακαδημαϊκοί Άντριου Όσβαλντ και Άντριου Kλαρκ, προχώρησαν ακόμη μακρύτερα υπολογίζοντας το πόσο κοστίζει η ευτυχία μέχρι του τελευταίου ευρώ! Καταρρίπτοντας το αξίωμα ότι «η ευτυχία δεν αγοράζεται», οι δύο Βρετανοί ειδικοί υποστηρίζουν πως ο καθένας μπορεί να αγοράσει ένα μερίδιο στην ευτυχία, αν βέβαια έχει αρκετά χρήματα για να το πληρώσει. Μελετώντας επί δέκα χρόνια ένα δείγμα 10.000 ατόμων οι δύο Βρετανοί επιστήμονες κατάφεραν να υπολογίσουν το κόστος της ευτυχίας και πιο συγκεκριμένα το κόστος της ικανοποίησης που προκλήθηκε από ευχάριστα γεγονότα-σταθμούς στη ζωή του ανθρώπου, όπως γάμος, γέννηση παιδιού κ.α., αλλά κι από τραγικά συμβάντα, όπως το διαζύγιο και ο θάνατος αγαπημένου προσώπου.
Οι δύο Βρετανοί ειδικοί δεν άργησαν να συμπεράνουν το προφανές: το πιο ακριβό πράγμα στον άνθρωπο είναι η υγεία του, εφόσον, όπως υπολόγισαν, η ανάκτηση της χαράς κατά τη διάρκεια μιας σοβαρής ασθένειας απαιτεί δαπάνη 833.000 ευρώ το χρόνο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους ο θάνατος του αγαπημένου συντρόφου προκαλεί δυστυχία και θλίψη, που όμως μπορεί να αποκατασταθεί εφόσον δαπανήσει ο χήρος ή η χήρα 283.000 ευρώ το χρόνο, ενώ η λύπη που προκαλεί το διαζύγιο κοστίζει λιγότερα, καθώς η ζωή μετά τον χωρισμό μπορεί να γίνει υποφερτή αν δαπανηθούν 220.000 ευρώ. Από την άλλη ένα ευχάριστο συμβάν, όπως ο γάμος, συμφέρει καθώς δημιουργεί στο ζευγάρι ευτυχία ίση με ετήσιο εισόδημα ύψους 117.000 ευρώ.
Αυτή η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό International Journal of Epidemiology, αναμένεται να συνδράμει στα αστικά δικαστήρια της γηραιάς Αλβιόνας ώστε να γίνεται πιο εύκολος ο προσδιορισμός του ποσού των αποζημιώσεων που θα επιδικάζονται στα θύματα εγκληματικών πράξεων για την ψυχική τους οδύνη. Μάλιστα οι δύο Βρετανοί ειδικοί κατασκεύασαν μια «κλίμακα ψυχικής υγείας» και αξιολόγησαν το πόσο ευτυχισμένοι ένιωθαν οι άνθρωποι, που συμμετείχαν στην έρευνα, σε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής τους. Κατόπιν συνδύασαν τις μετρήσεις αυτές με τις διακυμάνσεις του εισοδήματος διαπιστώνοντας, χωρίς έκπληξη, πως «όσο πλουσιότεροι γίνονται οι άνθρωποι, τόσο πιο ευτυχισμένοι νιώθουν».

ΟΤΑΝ ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΦΕΡΝΕΙ ΔΥΣΤΥΧΙΑ
Στον αντίποδα των συμπερασμάτων των δύο Βρετανών ειδικών έρχεται μια έρευνα Αμερικανών ψυχολόγων από το Πανεπιστήμιο του Μισούρι, που δημοσιεύτηκε στην Journal of Personality and Social Psychology, για να επαληθεύσει το γνωστό απόφθεγμα πως «το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία». Η έρευνα αυτή καταδεικνύει ότι ο υπερβολικός πλούτος, ειδικά σε ανθρώπους που δεν έχουν εξοικειωθεί με το χρήμα π.χ. νικητές του λόττο, όχι μόνον δεν φέρνει ευτυχία αλλά αντίθετα μπορεί να φέρει δυστυχία. Εκείνο που φέρνει σίγουρη ευτυχία δεν είναι το χρήμα, συμπέραναν οι Αμερικανοί ψυχολόγοι, αλλά η ατομική ανεξαρτησία, ο αυτοσεβασμός και η αίσθηση ότι έχεις στο πλάι σου φίλους και ανθρώπους που σε αγαπούν.
Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε και μια πρόσφατη έρευνα που έγινε στη Δανία από το Πανεπιστήμιο του Aarhous και στην οποία ανακοινώθηκε πως το ποσοστό αυτοκτονιών ανάμεσα στους ευκατάστατους Δανούς, που πάσχουν από κάποιο ψυχικό νόσημα, είναι μεγαλύτερο σε σχέση με το ποσοστό αυτοκτονιών των φτωχότερων συμπατριωτών τους που έχουν τα ίδια προβλήματα υγείας. Με άλλα λόγια οι πλούσιοι ψυχασθενείς αυτοκτονούν τρεις φορές πιο εύκολα από τους φτωχούς ψυχασθενείς. Σ’ αυτή την περίπτωση το χρήμα όχι μόνο δε σώζει, αλλά σε καθιστά ευάλωτο στην αυτοκτονία.

ΟΙ «ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ» ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
Πριν από κάποια χρόνια και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο του 1998, συνάντησα στο Βελιγράδι έναν πολύ ενδιαφέροντα τύπο, τον Σέρβο καθηγητή Δρ Μπόζινταρ Μιλοσάβλιεβιτς, ο οποίος με συμπάθησε και μου χάρισε τον ψυχοτρονικό «Σταυρό της Υπέρτατης Προστασίας» καθώς και ένα βιβλιαράκι του, όπου περιέγραφε την «εξίσωση της ευτυχίας». Για τον Δρ. Μιλοσάβλιεβιτς η έννοια της ευτυχίας στην ζωή των ανθρώπων δεν έχει να κάνει μόνον με εξωτερικούς, αντικειμενικούς, παράγοντες, αλλά και με εσωτερικούς ή υποκειμενικούς. Αν ξυπνήσω ένα πρωί και τα δω όλα μαύρα, αυτό συνήθως δεν οφείλεται σε κάποιο σοβαρό πρόβλημα, αλλά είναι περισσότερο ζήτημα διάθεσης ή επιλογής.

Διαφορετικά κίνητρα κάνουν το κάθε άτομο ευτυχισμένο ή δυστυχισμένο. Αν όμως κοιτάξουμε τις αιτίες της ευτυχίας ή της δυστυχίας θα παρατηρήσουμε ότι δεν πρόκειται για εξωτερικούς λόγους που κάνουν τον κάθε άνθρωπο ευτυχισμένο ή δυστυχισμένο αλλά για εσωτερικούς. Πρόκειται για διαδικασίες μέσα στην ανθρώπινη συνείδηση που επηρεάζουν άμεσα την βιοενεργητική κατάσταση του ατόμου προκαλώντας ευχάριστες ή δυσάρεστες καταστάσεις του νου. Όλα αυτά όμως σχετίζονται με τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τις δυνατότητες του κάθε ατόμου.
Οι βασικές ανάγκες του κάθε ατόμου είναι πάνω-κάτω οι ίδιες, οι επιθυμίες δημιουργούνται ως υποκειμενική προβολή της πραγματικότητας, ενώ οι δυνατότητες είναι περιορισμένες ανάλογα με τη ποσότητα της φυσικής και πνευματικής ενέργειας. Μέσα στο σύστημα αυτών των φαινομένων είναι πιθανές διάφορες παραλλαγές, αλλά όμως υπάρχουν, σύμφωνα με τον Δρ. Μιλοσάβλιεβιτς, έξι βασικές διαδικασίες που έχουν ως αποτέλεσμα κάποια συγκεκριμένη κατάσταση της συνείδησης και συμπεριφοράς.
1. Δυνατότητα μεγαλύτερη από την Ανάγκη και Ανάγκη μεγαλύτερη από την Επιθυμία (Δυνατότητα > Ανάγκη > Επιθυμία): Αυτή είναι η καλύτερη κατάσταση της συνείδησης στο συγκεκριμένο σύστημα. Πρόκειται για την κατάσταση στην οποία οι δυνατότητες είναι μεγαλύτερες από τις ανάγκες και οι ανάγκες μεγαλύτερες από τις επιθυμίες. Μια τέτοια κατάσταση του νου δίνει εικόνα ενός δυνατού, ικανοποιημένου και σεμνού ανθρώπου, που έχει ως αποτέλεσμα την προσωπική ευτυχία με προϋπόθεση βέβαια την ύπαρξη επίγνωσης.
2. Ανάγκη > Δυνατότητα > Επιθυμία: Σε μια λιγότερο ευνοϊκή κατάσταση της συνείδησης ως προς την ευτυχία είναι η κατάσταση στην οποία οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες από τις δυνατότητες και οι δυνατότητες μεγαλύτερες από τις επιθυμίες. Ως αποτέλεσμα έχουμε ένα αδύναμο, όμως ικανοποιημένο και σεμνό άνθρωπο, που έχει την προσωπική ευτυχία, με προϋπόθεση βέβαια την ύπαρξη αυτοελέγχου.
3. Δυνατότητα > Επιθυμία > Ανάγκη: Ακόμη λιγότερο ευνοϊκή κατάσταση στην συνείδηση θα προκληθεί από την περίπτωση όπου οι δυνατότητες είναι μεγαλύτερες από τις επιθυμίες, και οι επιθυμίες μεγαλύτερες από τις ανάγκες. Αυτή η κατάσταση μας δείχνει ένα ισχυρό, ικανοποιημένο και φιλόδοξο άτομο που έχει ως αποτέλεσμα την προσωπική ευτυχία, αλλά με την προϋπόθεση να έχει την εξουσία.
4. Επιθυμία > Δυνατότητα > Ανάγκη Ακόμη λιγότερο ικανοποιητική είναι η κατάσταση της συνείδησης, όπου οι επιθυμίες είναι μεγαλύτερες από τις δυνατότητες και οι δυνατότητες πιο μεγάλες από τις ανάγκες. Τέτοια κατάσταση δείχνει ένα δυνατό αλλά μονίμως ανικανοποίητο και φιλόδοξο άτομο που έχει ως αποτέλεσμα την προσωπική δυστυχία και μια τάση για συσσώρευση υλικών αγαθών.
5. Ανάγκη > Επιθυμία > Δυνατότητα: Ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση της συνείδησης, όπου οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες από τις επιθυμίες και οι επιθυμίες μεγαλύτερες από τις δυνατότητες. Αυτή η κατάσταση μας δείχνει ένα αδύναμο, ανικανοποίητο και ταπεινό άτομο που καταλήγει να ζει μέσα στην προσωπική δυστυχία και στην υλική μιζέρια.
6. Επιθυμία > Ανάγκη > Δυνατότητα: Τέλος η χειρότερη κατάσταση συμβαίνει σε μια συνείδηση όπου οι επιθυμίες είναι μεγαλύτερες από τις ανάγκες και οι ανάγκες μεγαλύτερες από τις δυνατότητες. Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε ένα άτομο αδύναμο, ανικανοποίητο και ταυτόχρονα φιλόδοξο, που καταλήγει να βιώνει μια προσωπικά δυστυχία και να βρίσκεται μονίμως μέσα σε ίντριγκες.
Η ανάλυση αυτών των καταστάσεων και η επίδραση τους πάνω στην συνείδηση ενός ατόμου και στην κοινωνική του συμπεριφορά, καταδεικνύει πως ένας άνθρωπος είναι τόσο ευτυχισμένος, όσο είναι σεμνός και ρεαλιστής και δεν έχει απραγματοποίητες επιθυμίες. Αυτή η κατάσταση ενισχύει στη συνέχεια τη θέληση του ατόμου, που είναι και η προϋπόθεση για τον αυτοέλεγχο των σκέψεων, λόγου και των πράξεων του. Αφού αποκτά αυτοέλεγχο, το άτομο γίνεται Άνθρωπος με πλήρη επίγνωση του Εαυτού του και των πράξεων του. Ένα τέτοιο ον, με πλήρη συνειδητότητα, μπορεί ελεύθερα και αυθόρμητα να αφεθεί στην αναζήτηση της αλήθειας, βρισκόμενο στο δρόμο προς την προσωπική ευτυχία, ελευθερία και τελειότητα. Κάνοντας αυτές τις σκέψεις αποφασίστε κι εσείς να διεκδικήσετε το δικαίωμα σας στην ευτυχία.

Οι Αόρατοι Κυρίαρχοι

Το να στέκεσαι μπροστά στον πάγκο του κρεοπωλείου και να ελέγχεις την ποιότητα του κρέατος με το κινητό σου προτού το αγοράσεις είναι αυτή τη στιγμή επιστημονική φαντασία για τους περισσότερους. Οχι όμως για όλους. Διότι υπάρχουν εργαστήρια όπου αυτό αποτελεί αντικείμενο έρευνας. Σήμερα θα κάνουμε τη γνωριμία με ένα ελληνικό ερευνητικό εργαστήριο που ασχολείται με τους μικροοργανισμούς τους εγκατεστημένους και ευημερούντες επάνω στις τροφές μας.

Θα μάθουμε όχι μόνο τις τελευταίες απόψεις για την αντιμετώπισή τους, αλλά και ότι το «ψεκάστε – σκουπίστε – τελείωσαν» για τους βλαβερούς μικροοργανισμούς της κουζίνας μας δεν ισχύει από τη στιγμή που θα εμφανισθούν τα απειλητικά βιοϋμένια, κοινότητες μικροοργανισμών δηλαδή που ρίχνουν άγκυρα στον πάγκο μας και δύσκολα τις ξεκολλάς. Θα συμπληρώσουμε τις γνώσεις μας με ένα μικρό λεξικό μικροοργανισμών, πληροφορίες για τον πραγματικό ρόλο του ΕΦΕΤ, το τι φοβάται ένας ειδικός όταν πρόκειται εκείνος να καταναλώσει μια τροφή και τι να προσέχουμε για να έχουμε την υγεία μας.

Για να φθάσεις στο γραφείο του καθηγητή κ. Γ.- I. Νυχά στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, περνάς πρώτα από μια μεγάλη αίθουσα όπου επικρατεί απόλυτη ησυχία, αν και βρίσκονται εκεί μέσα περίπου δέκα άνθρωποι. Εχοντας βγάλει ρίζες πια ύστερα από τις ατέλειωτες ώρες μπροστά στις οθόνες των υπολογιστών τους, είναι κυρίως μεταπτυχιακοί ερευνητές και κάθονται εκεί σχεδόν αμίλητοι και προσηλωμένοι σε αυτό που κάνουν. Δουλειά τους είναι, με διαφόρους αλγορίθμους και άλλα μαθηματικά εργαλεία, να επεξεργάζονται τα στοιχεία από τις μετρήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας και Βιοτεχνολογίας Τροφίμων, έναν ερευνητικό χώρο όπου θα βρεις από συσκευασμένα μπιφτέκια, μαριναρισμένα προϊόντα κρέατος, παιδικές κρέμες ως βαζάκια με πάστα ελιάς, στριμωγμένο είναι η αλήθεια σε διάφορους άλλους υπόγειους χώρους του Γεωπονικού Πανεπιστημίου.

Ψάχνουν για τρόπους διατήρησης των τροφίμων μακριά από αόρατους αλλά παθογόνους για τον άνθρωπο μικροοργανισμούς. Και υπολογισμοί που γίνονται εντός και εκτός Ελλάδος δίνουν μια κατά προσέγγιση βέβαια αλλά σίγουρα απογοητευτική εικόνα. Περίπου το ένα τρίτο των παραγόμενων τροφίμων σε όλον τον κόσμο αλλοιώνονται προτού φθάσουν να καταναλωθούν και υπεύθυνοι είναι διάφοροι μικροοργανισμοί.

Πριν την πρώτη δαγκωνιά
Είμαι κι εγώ από αυτούς που πίστευαν πως όταν κάποιος είναι επιφορτισμένος με τον έλεγχο της καταλληλότητας διαφόρων τροφίμων, το καλύτερο που έχει να κάνει για να δικαιολογήσει τη θέση του είναι να εμφανίζεται ακριβώς την κατάλληλη στιγμή. Και πότε είναι αυτή; Ακριβώς μόλις εγώ, ο ανυποψίαστος καταναλωτής πάω να ρίξω την πρώτη δαγκωνιά σε ένα σάντουιτς πολυεπίπεδο (και πολυπολιτισμικά) προικισμένο με διάφορα διατροφικά στολίδια. Να πάρει ο ελεγκτής αστραπιαία ένα (πολύ μικρό, εννοείται) δείγμα από την άλλη άκρη και σε δευτερόλεπτα να μου δώσει σήμα ότι είναι εντάξει, ότι μπορώ να συνεχίσω άφοβα την καταβρόχθισή του. Ή τέλος πάντων οι ελεγκτές να είναι συνέχεια παντού όπου διακινούνται τρόφιμα ή προσφέρονται φαγητά, να πραγματοποιούν δειγματοληψίες και να δίνουν διαταγές για απόσυρση ή όχι. Τα ανάλογα περιμένει νομίζω και κάθε άλλος, όχι πολύ καλά πληροφορημένος, καταναλωτής και από ένα εργαστήριο που ψάχνει προσεκτικά το τι γίνεται με όσα βάζουμε στο στόμα μας και από τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων, τον γνωστό μας ΕΦΕΤ.

Οπως όμως μου εξηγεί ο καθηγητής Μικροβιολογίας Τροφίμων στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας κ. Νυχάς, οι επιστημονικές έρευνες γύρω από την καλή κατάσταση, τη συσκευασία και τη διατήρηση των τροφίμων θέλουν να πάμε πολύ πιο μακριά και οι «δράστες» να συλλαμβάνονται πολύ προτού φθάσουν στο στόμα μας. Εχουν εκπονηθεί εργασίες που με τον εντοπισμό νέων εχθρών ή αναδυόμενων παλαιών θέλουν να δημιουργήσουν αντίστοιχα εντελώς διαφορετικές νοοτροπίες.

Οι αόρατοι καταπατητές
Κυριακή νωρίς το πρωί στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών. 6η Εθνική Συνδιάσκεψη της Mikrobiokosmos Society. Απρίλιος του 2015. Αξιζε να χάσεις λίγο από τον κυριακάτικο ύπνο σου για να δεις τον ίδιο τον γάλλο ερευνητή Romain Briandet και τις εικόνες που έχει να παρουσιάσει σε σχέση με τα εξαιρετικά παθογόνα για τον άνθρωπο βιοϋμένια, τα γνωστά και ως biofilms. Ασχολείται περισσότερο από 20 χρόνια με αυτά και έχει καταφέρει πλέον να «φωτογραφίζει» τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται και τη συμπεριφορά τους σε δύσκολες καταστάσεις. Δηλαδή όταν ο άνθρωπος χρησιμοποιεί διάφορα απορρυπαντικά ή αποστειρωτικά μέσα και εκείνα, αντί να υποχωρούν, θεριεύουν.

Το βιοϋμένιο είναι μια κοινότητα μικροοργανισμών που ρίχνουν άγκυρα κυριολεκτικά σε μια στερεή επιφάνεια, είτε λεία είτε με μικροκοιλότητες, και όχι μόνο δημιουργούν εκεί μια ζωντανή αποικία αλλά και εκκρίνουν ειδικές ουσίες με ιδιότητες ανάλογες των μοντέρνων πλαστικών. Εξασφαλίζουν έτσι έναν σκελετό ικανό να κάνει ακόμη πιο ισχυρή την παρουσία τους και είναι σαν να καταπατούν αυθαίρετα μια περιοχή και αμέσως ξεκινούν να χαράζουν δρόμους, να φτιάχνουν στοές, κανάλια επικοινωνίας, ακόμη και για διανομή θρεπτικών ουσιών. Και όλα αυτά να είναι εντελώς αόρατα με γυμνό μάτι, αφού πιάνουν επιφάνειες με πάχος μόλις μερικών εκατομμυριοστών του μέτρου.

Περιπλανώμενοι και πολυμήχανοι
Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μας είναι οικείοι στη λεγόμενη «πλαγκτονική» τους μορφή. Δηλαδή περιπλανώμενοι, κυρίως σε υγρό περιβάλλον (από την ελληνική λέξη πλαγκτός-ή-όν που τη δανείστηκαν οι ξένοι και μας την επέστρεψαν ως αντιδάνειο. Πολύπλαγκτος ήταν αυτός που περιπλανήθηκε πολύ, όπως ο Οδυσσέας). Οταν βρουν μια σταθερή επιφάνεια που μπορεί να είναι τα δόντια μας, τα κόκαλά μας, ένας καθετήρας, μια ροδέλα σε κάποιο ενδοσκόπιο ή μια επιφάνεια κοπής κρέατος ή ακόμη και πάγκος της κουζίνας ή και τα σφουγγαράκια για το πλύσιμο των πιάτων μας, αρχίζουν και συσσωρεύονται χωρίς να ενεργοποιούνται. Υπάρχει όμως κάτι που ονομάζεται «κυτταρική διεπικοινωνία» (quorum sensing – QS) και πραγματοποιείται με την ανταλλαγή χημικών σημάτων.

Μόλις λοιπόν τα σήματα που ανταλλάσσονται δείξουν ότι έχει συγκεντρωθεί ένας κρίσιμος αριθμός, απαραίτητος για την επιβίωση, δίδεται το σήμα για την οριστική εγκατάσταση και την ανάπτυξη της κοινότητας. Εκκρίνεται μια πολυμερισμένη ουσία (πολυμερές = ένα μόριο που αποτελείται από εκατοντάδες ή και χιλιάδες όμοιες επαναλαμβανόμενες μονάδες).
Η ουσία αυτή δημιουργεί έναν πολύ ανθεκτικό σκελετό. Και όπως μας έδειξε ο R. Briandet, στη συνέχεια έχουμε ιστορίες τρόμου. Διότι η κοινότητα μπορεί να αναπτύξει αντοχή σε ισχυρά αποστειρωτικά μέσα, όπως είναι το χλώριο και το υπεροξείδιο του υδρογόνου, και πολύ περισσότερο στα συνηθισμένα απορρυπαντικά. Παθογόνοι μικροοργανισμοί να κρύβονται μέσα σε αχανείς(!) στοές, ενώ όταν αυξηθεί αρκετά το βιοϋμένιο, πάλι με χημικά σήματα, αποσπώνται ολόκληρα κομμάτια από αυτό και πηγαίνουν να μολύνουν λίγο πιο πέρα.

Η ανθρώπινη αντικατασκοπεία
Για την τωρινή έρευνα σχετικά με τα βιοϋμένια, τα οποία απασχολούν τους ερευνητές εντατικά εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια, ο κ. Νυχάς μάς λέει: «Χρησιμοποιώντας κατάλληλα τα μηνύματα QS, έχουμε καταφέρει στο εργαστήριό μας να επιβραδύνουμε τη δημιουργία των κοινοτήτων αυτών. Η πρόσληψη από τις μικροβιακές κοινότητες των ηθελημένα λανθασμένων μηνυμάτων μας, επιτρέπει να τα ελέγξουμε καλύτερα. Είναι σαν να τους λέμε ότι θα συγκεντρωθούμε στην Ομόνοια κι εμείς έχουμε πάει στο Σύνταγμα.
Ο χρόνος που θα τους κοστίσει να έρθουν στο Σύνταγμα, μας επιτρέπει να τα καθυστερήσουμε. Αυτή η “τακτική” των λανθασμένων σημάτων έχει βρει πολλούς υποστηρικτές και στην Ιατρική και γι’ αυτό θεωρούνται φάρμακα νέας γενιάς, ουσίες που καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν ασθένειες χωρίς τη δημιουργία ανθεκτικών στελεχών όπως συνέβαινε ως τώρα στην περίπτωση των αντιβιοτικών».

Ρίγανη, θυμάρι και άλλες «συσκευασίες»
Ρίγανη, θυμάρι και τα αιθέρια έλαιά τους είναι πρώτης τάξεως συντηρητικά των τροφίμων, αναστέλλοντας την ανάπτυξη των μικροοργανισμών
Οπως λέει ο κ. Νυχάς: «Στο εργαστήριό μας έχουμε καταφέρει να διατηρήσουμε προϊόντα αντικαθιστώντας τα ανεπιθύμητα από τους καταναλωτές χημικά συντηρητικά με φυσικά προϊόντα, όπως αιθέρια έλαια από ρίγανη, θυμάρι κ.ά. Αυτά τα φυσικά εκχυλίσματα όταν ενσωματωθούν κατάλληλα στις συσκευασίες περιορίζουν και πολλές φορές αναστέλλουν την ανάπτυξη των μικροοργανισμών, με άμεσο αποτέλεσμα την επέκταση της διάρκειας ζωής των προϊόντων. Καθιστώντας επίσης τα προϊόντα αυτά περισσότερο ασφαλή από τις επιθέσεις ορισμένων παθογόνων παραγόντων».

Στο εργαστήριο δοκιμάζονται διάφορες κλειστές συσκευασίες, που θα έχουν ενσωματωμένη μια κάψουλα με αιθέριο έλαιο. Και αυτή η ουσία θα διαχέεται με αργό ρυθμό κρατώντας σε καλή κατάσταση το περιεχόμενο. Είναι κάτι που έχει αφάνταστες δυνατότητες σε μια πρώτη προσέγγιση. Διότι επιτρέπει να διατηρούνται καλά, χωρίς την επέμβαση ανεπιθύμητων χημικών ουσιών, τα τρόφιμα. Και έτσι, φθάνοντας ως το Διάστημα και την τροφή των αστροναυτών κατά τη μακροχρόνια παραμονή τους στους διαστημικούς σταθμούς, αυτή να αποκτήσει ένα μεγαλύτερο κομμάτι που θα είναι νωπό. Και άρα πιο ορεκτικό από τη συμπυκνωμένη. Που συνηθίζεται πολύ σε αυτά τα ύψη.

Ελεγχος του κρέατος από το κινητό
Ακόμη δεν είναι υλοποιημένο σε όλη του τη σύλληψη το σχέδιο για την ποιοτική εξέταση του κρέατος από μακριά, αλλά όταν ολοκληρωθεί, όπως το έχουν σκεφθεί οι άνθρωποι του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας και Βιοτεχνολογίας Τροφίμων, υπό την καθοδήγηση του επίκουρου καθηγητή Στάθη Πανάγου, θα μπορεί ο καταναλωτής μπροστά στη βιτρίνα με τα προσφερόμενα είδη να στρέψει το κινητό του τηλέφωνο και η εικόνα του κομματιού που τον ενδιαφέρει να ταξιδέψει εικονικά στο Διαδίκτυο (cloud), όπου θα γίνεται αυτόματα και αστραπιαία η αξιολόγηση της ποιότητάς του και αν πρόκειται για κιμά σε ένα έτοιμο παρασκεύασμα να δίνει τη σύσταση – τόσο μοσχαρίσιο, τόσο χοιρινό -, μαζί και με άλλα χρήσιμα στοιχεία, όπως ήταν στην περίπτωση της ανάμειξης με κρέας αλόγου ή χοιρινού.

Σήμερα πάντως υπάρχει η δυνατότητα χρησιμοποίησης μη παρεμβατικών οργάνων, δηλαδή με απλά λόγια δεν χρειάζεται να παίρνουν δείγματα και να τα στέλνουν για ανάλυση στο εργαστήριο περιμένοντας μία-δύο ημέρες για απαντήσεις ως προς τη μικροβιολογική ποιότητα του προϊόντος. Λύση στο θέμα αυτό επιχειρείται να δοθεί μέσα από το ερευνητικό έργο με το ακρωνύμιο iMeatSense (υπάρχει και σχετική ιστοσελίδα με το ίδιο όνομα). Συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας έμμεσες, γρήγορες, μη επεμβατικές τεχνικές όπως είναι η ανάλυση μιας εικόνας ενός κρέατος, αυτή θα πρέπει να μπορεί να μας πληροφορήσει για τη μικροβιολογική ποιότητα, τη φρεσκότητα του κρέατος, ακόμη και για την αυθεντικότητα. Δηλαδή αν το κρέας έχει αναμειχθεί με άλλα είδη κρέατος που είτε μπορεί να είναι επικίνδυνα για την υγεία ή εμμέσως επιβαρύνει οικονομικά δυσανάλογα τον καταναλωτή.

Τα αποτελέσματα ως αυτή τη στιγμή είναι εξαιρετικά αισιόδοξα, αφού ο συσχετισμός της εικόνας με τη μικροβιολογική ποιότητα ήταν σημαντικός, όπως και σαφής ήταν ο διαχωρισμός μεταξύ χοιρινού, μοσχαρίσιου και μείγματος (σε αναλογία 10%-80%). Επιπλέον το Εργαστήριο στοχεύει να βοηθήσει τη βιομηχανία των τροφίμων αλλά και τα σουπερμάρκετ να ξέρουν, αν το θέλουν βέβαια, σε τι κατάσταση βρίσκεται εκείνη τη στιγμή το κρέας τους και πόσο χρόνο έχει ακόμη προτού φθάσει να γίνει ακατάλληλο, ώστε να κάνουν προσφορές της τελευταίας στιγμής και να γλιτώσουν αρκετά χρήματα, ενώ ο καταναλωτής θα μπορεί να πάρει πιο φθηνό κρέας χωρίς αυτό να έχει φθάσει να είναι επικίνδυνο ή αλλοιωμένο. Παρόμοιες προσεγγίσεις μπορεί να εφαρμοστούν και για άλλα ζωικά προϊόντα, π.χ. ψάρια.

Από το εργαστήριο στο ράφι
Κλείνοντας πίσω σου την πόρτα και φεύγοντας από το Εργαστήριο της Μικροβιολογίας και Βιοτεχνολογίας Τροφίμων, επιστρέφεις στο σήμερα. Δεν μπορείς ακόμη με ένα κινητό στο χέρι να καταλαβαίνεις σε τι κατάσταση είναι οι διάφορες τροφές λίγο προτού τις καταναλώσεις ή λίγο προτού τις αγοράσεις. Δεν μπορείς ακόμη έτσι στα όρθια να διαπιστώσεις την τυχόν νοθεία στον κιμά, στο μέλι, στο ελαιόλαδο. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι που εργάζονται εντατικά επάνω σε όλα αυτά, όπως μόλις διαπιστώσαμε.
Αυτό όμως που είναι κάπως απογοητευτικό είναι το ότι λίγες εταιρείες παραγωγής και διακίνησης τροφίμων εδώ στην Ελλάδα έχουν καταλάβει πως όλες αυτές οι μέθοδοι άμεσης διαπίστωσης της κατάστασης ενός τροφίμου και οι νεωτεριστικές συσκευασίες δεν είναι πάντοτε κόντρα στα συμφέροντά τους. Ζητείται λοιπόν και από εμάς τους καταναλωτές μια καλύτερη συνεργασία μεταξύ ερευνητικών εργαστηρίων και βιομηχανίας, που θα μπορούσε ίσως να καταλήξει και σε μια πιστοποίηση τυπωμένη φαρδιά-πλατιά στην ετικέτα. Από αυτούς που έχουν βαλθεί να κυνηγούν σε καθημερινή βάση τους καλούς, τους κακούς και τους άσχημους.

Ο «φόβος» του καθηγητή μπροστά στους μικροοργανισμούς
Στην ερώτηση πώς αισθάνεται όταν μπαίνει σε ένα μαγαζί όπου προσφέρεται φαγητό και οι συνθήκες υγιεινής δεν φαίνονται να είναι και οι καλύτερες ο κ. Νυχάς απαντά: «Τρώω. Δεν φοβάμαι τους μικροοργανισμούς γιατί:
1. Είναι μέρος της ζωής μας, αποτελούν ένα είδος link μεταξύ της ζωής και του θανάτου.
2. “Φιλοξενούμαι” από αυτούς. Διότι, όπως ο καθηγητής Jonathan Eisen του Πανεπιστημίου Davies USA αναφέρει χαρακτηριστικά για τους μικροοργανισμούς, “we are them – they are us”. Οι τροφές, το περιβάλλον, η ηλικία μας, μεταξύ άλλων, επηρεάζουν την ταυτότητα των μικροοργανισμών που μας συναποτελούν, γεγονός που επιδρά στην υγεία μας. Σε αντίθεση με το τι πιστεύει η κοινή γνώμη, κάποιοι μικροοργανισμοί έχουν μια εξαιρετικά θετική επίδραση στην υγεία μας.
3. Πιο πολύ φοβάμαι άλλα πράγματα, όπως αν δω ότι σε ένα μαγαζί να κόβουν αδιάκριτα με το ίδιο μαχαίρι κοτόπουλο και άλλα είδη κρέατος.
4. Επίσης φοβάμαι πολύ τις μυκοτοξίνες. Που δεν είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί αλλά τοξικές ουσίες χαμηλού μοριακού βάρους. Αυτές παράγονται από διάφορους μύκητες (Aspergillus, Fusarium, Penicillium), είναι πάνω από 300 και αποδεικνύονται ιδιαίτερα βλαπτικές για τον άνθρωπο. Και τις μυκοτοξίνες αυτές (αφλατοξίνη, πατουλίνη, ωχρατοξίνη κ.τ.λ.) μπορείς να τις συναντήσεις και σε προϊόντα που δεν είναι ζωικά και δεν το περιμένεις. Φιστίκια, μήλα και αχλάδια, καλαμπόκι, νιφάδες δημητριακών!».

Εκπαιδεύοντας τον ΕΦΕΤ
Ο καθηγητής κ. Νυχάς διετέλεσε στο παρελθόν και πρόεδρος στον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) και λέει για τον κρίσιμο για τους καταναλωτές οργανισμό:
«Στα 14 σχεδόν χρόνια ύπαρξης του ΕΦΕΤ, που λειτουργεί από το 2001 και έπρεπε να είναι δικτυωμένος σε 13 περιφέρειες στην Ελλάδα, τον έχουν διοικήσει οκτώ πρόεδροι, δηλαδή αλλάζουν με μια συχνότητα κάθε ενάμιση χρόνο περίπου. Το γεγονός αυτό καθαυτό είναι ανασταλτικό κατ’ αρχάς για τους ίδιους τους εργαζομένους, που η ίδια η Πολιτεία φροντίζει να απαξιώνει τους προέδρους στα μάτια τους, αφού απλούστατα οι εργαζόμενοι τους αντιμετωπίζουν (όχι επειδή δεν τους σέβονται) ως αναλώσιμους».

«Προσωπικά πίστευα και πιστεύω ότι ο ΕΦΕΤ είναι ή πρέπει να είναι ένας ανεξάρτητος φορέας που θα έχει τον κυρίαρχο ρόλο τόσο στην οργάνωση, στον σχεδιασμό και στη διαχείριση των ελέγχων όσο και στη διαχείριση των κρίσεων και της επικοινωνιακής πολιτικής, που θα στηρίζεται αποκλειστικά στα επιστημονικά δεδομένα και στις δομές που έχει χαράξει η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων. Μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει πραγματοποιηθεί κυρίως λόγω των επανειλημμένων πολιτικών παρεμβάσεων».

«Μέχρι στιγμής ο ΕΦΕΤ, δηλαδή το προσωπικό του, ανεξάρτητα από τους εκάστοτε αναλώσιμους προέδρους, προσπαθούσε για το καλύτερο – έτσι τουλάχιστον όπως το αντιλαμβάνονταν οι εργαζόμενοι. Ομως απαιτείται η όποια πολιτική και ο όποιος σχεδιασμός να βασίζονται σε επιστημονικές πληροφορίες και δεδομένα που να αναλύονται με βάση το Risk Analysis. Η Ανάλυση Επικινδυνότητας στη βάση της αποτελείται από την εκτίμηση, την εικόνα που παρουσιάζεται και τη διαχείριση της κρίσης».

«Ο ΕΦΕΤ δεν έχει τα νομικά όπλα για να επιβάλει αποτελεσματική πολιτική. Τα πρόστιμα δεν πιάνουν. Θα έπρεπε στη χειρότερη περίπτωση να μπορεί να επιβάλει και προσωρινό κλείσιμο. Ο κανονισμός 852/2004 χρειάζεται πλέον εκσυγχρονισμό».

Μικρό Λεξικό Μικροοργανισμών
Αιθέρια έλαια: Θέλουν οι ερευνητές να αντικαταστήσουν άλλες χημικές ουσίες συντήρησης με αιθέρια έλαια από φυτά όπως η ρίγανη και το θυμάρι που έχουν μικροβιοκτόνο δράση. Επίσης από παλιά ήταν γνωστό πως τα φρέσκα φύλλα δάφνης (που περιέχουν λαουρελικό οξύ) δρούσαν απωθητικά για διάφορα ζωύφια.

Αλλοιογόνοι παράγοντες: οι μικροοργανισμοί που αλλοιώνουν ένα τρόφιμο αλλά δεν είναι παθογόνοι. Για παράδειγμα αλλοιογόνοι είναι: Pseudomonads, Shewanella, Micrococci, Brochothrix Thermosphacta, Bacilus sp, οξυγαλακτικά βακτήρια.

Παθογόνοι παράγοντες είναι μεταξύ άλλων οι: Escherichia coli, Salmonella spp., Listeria monocytogenes, Staphylococcus aureus, Aeromonas Spp.
Βιοϋμένια: Πολύ καλά οργανωμένες κοινωνίες μικροοργανισμών. Υπάρχουν παντού στη φύση, όπου έχουμε υγρές επιφάνειες, στις όχθες ποταμών, στον ιατρικό χώρο και βεβαίως στη βιομηχανία τροφίμων. Εκεί σχηματίζονται σε εξοπλισμούς επεξεργασίας τροφίμων και άλλες επιφάνειες που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα αποτελώντας συνεχή πηγή μικροβιακής μόλυνσης, με αποτέλεσμα την αλλοίωση των τροφίμων και τον κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία. Το υλικό που περιβάλλει τα κύτταρα στις δομές αυτές είναι πολυσακχαρίτες και δημιουργούν γύρω τους ένα σκληρό προστατευτικό περίβλημα. Βιοϋμένια μπορούν να δημιουργηθούν οπουδήποτε. Στις επιφάνειες κοπής κρέατος, στις επιφάνειες των οστών στο εσωτερικό ενός οργανισμού, στα δόντια ή στα νεφρά.

Κοινωνιομικροβιολογία: Ενας σχετικά νέος όρος που αναφέρεται στην εξέταση της ομαδικής συμπεριφοράς των μικροοργανισμών καθώς αυτοί μέσω και της κυτταρικής διεπαφής αναπτύσσουν τρόπους επικοινωνίας μέσω χημικών σημάτων με σκοπό την επιβίωσή τους.

Κυτταρική διεπικοινωνία: Μία πολύ σημαντική ιδιότητα των βιοϋμενικών κυττάρων είναι η «κυτταρική διεπικοινωνία» (Quorum Sensing) μέσω διάχυσης ειδικών μικρομοριακών ενώσεων (Signalling Compounds) από τα κύτταρα-δότες προς τα κύτταρα-δέκτες που συμπεριφέρονται ως φερομόνες. Αυτές οι ενώσεις δηλαδή πληροφορούν τα κύτταρα του ιδίου ή διαφορετικού είδους για το ότι η πληθυσμιακή πυκνότητα έχει φθάσει σε επίπεδα που μπορεί να ξεκινήσει η αποικία ή ότι έχει αποκτήσει τέτοιο μέγεθος που επιτρέπει την αποκόλληση ενός τμήματος για περαιτέρω διάδοση της μόλυνσης. Στη διεθνή βιβλιογραφία είναι γνωστή με τα δύο αρχικά γράμματα: QS.

Μαρινάρισμα: βασικός λόγος γι’ αυτό δεν είναι η βελτίωση της γεύσης αλλά επειδή έχοντας χαμηλό Ph σκοτώνει κάποιους ανεπιθύμητους μικροοργανισμούς.

Πλαγκτονικός (μικρο)οργανισμός: Είναι ο μικροοργανισμός που βρίσκεται σε κίνηση, συνήθως με τη βοήθεια κάποιου υγρού. Είναι το αντίθετο από τον οργανισμό που όντας «ακίνητος» συμμετέχει σε ένα βιοϋμένιο.

Συσκευασία τροποποιημένης ατμόσφαιρας: Πρόκειται για συσκευασίες όπου από το εργοστάσιο έχουν αλλάξει τη σύσταση του αέρα γύρω από το τρόφιμο. Συνήθως ελαττώνεται το οξυγόνο και αυξάνονται το διοξείδιο του άνθρακα και το άζωτο. Αυτό δυσκολεύει τους παθογόνους μικροοργανισμούς που χαρακτηρίζονται ως μικροαερόφιλοι.

Χλωριούχο ασβέστιο: Το συναντάμε συχνά σε διάφορα τρόφιμα όταν δεν θέλουν η περιεκτικότητα σε αλάτι, δηλαδή χλωριούχο νάτριο, να είναι υψηλή επειδή το αλάτι ανεβάζει την πίεση. Τα άλατα αυτά, καθώς είναι υγροσκοπικά, τραβώντας την υγρασία δυσκολεύουν τους μικροοργανισμούς στο να επιβιώσουν επιφανειακά.

Τι να προσέξουμε
1. Το τακτικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι είναι ο καλύτερος τρόπος όχι για να σκοτωθούν, αλλά για να απομακρυνθούν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί. Πλένουμε τα χέρια μας με άφθονο σαπούνι και νερό. Το σαπούνι δεν σκοτώνει τα μικρόβια, απομακρύνει αρκετά από αυτά, εκτός και αν είναι αντιβακτηριδιακό, κάτι που όμως δεν είναι και τόσο καλό, διότι εξολοθρεύει και τους καλούς μικροοργανισμούς.
2. Να πλένονται οι επιφάνειες και τα σκεύη της κουζίνας αμέσως μετά από κάθε χρήση.
3. Να διατηρούνται χωριστά τα ωμά από τα μαγειρεμένα τρόφιμα.
4. Τα μαγειρεμένα τρόφιμα ύστερα από δύο ώρες το πολύ να έχουν τοποθετηθεί στο ψυγείο.
5. Η θερμοκρασία του ψυγείου να είναι στους 3-4 βαθμούς Κελσίου ή χαμηλότερα.
6. Μην αποψύχετε τα τρόφιμα σε θερμοκρασία δωματίου αλλά στο ψυγείο.
7. Μαρινάρετε τα τρόφιμα όχι σε θερμοκρασία δωματίου αλλά στο ψυγείο.
8. Το μαρινάρισμα μπορεί πολλοί να το κάνουν για να μαλακώσουν το κρέας, αλλά η αξία του για την υγεία μας είναι το ότι μπορεί να σκοτώσει κάποιους παθογόνους μικροοργανισμούς.
9. Οταν αφήνουμε το κρέας να σιτέψει (υποχρεωτικά στο ψυγείο), να ξέρουμε ότι δίνουμε έδαφος και στους μικροοργανισμούς για να αναπτυχθούν. Αλλά μπορεί να συμβεί διάφοροι αλλοιογόνοι παράγοντες, όπως λέγονται, να περιορίσουν τους παθογόνους (και να γλιτώσουμε τη «δηλητηρίαση»).
10. Αβγά και προϊόντα από κοτόπουλο είναι αυτά που θεωρείται ότι πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα. Και το καλοκαίρι βέβαια τα παγωτά, διότι εκεί οι παθογόνοι μικροοργανισμοί δεν σκοτώνονται με την ψύξη αλλά απλώς «ναρκώνονται».
11. Το μέλι είναι ένα από τα προϊόντα που νοθεύονται εύκολα με γλυκόζη ή άλλα σάκχαρα και ο καταναλωτής δεν μπορεί την ώρα της αγοράς να διαπιστώσει τη νοθεία.
12. Αν δούμε σε κάποιο μαγαζί, κρεοπωλείο ή σουπερμάρκετ να μην κάνουν το κόψιμο και την κιμαδοποίηση του κρέατος και του κοτόπουλου σε χωριστές επιφάνειες και μηχανές, πρέπει να φεύγουμε με τη μια.