ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (12.374-12.453)

Ὠκέα δ᾽ Ἠελίῳ Ὑπερίονι ἄγγελος ἦλθε,

375 Λαμπετίη τανύπεπλος, ὅ οἱ βόας ἔκταμεν ἡμεῖς.
αὐτίκα δ᾽ ἀθανάτοισι μετηύδα χωόμενος κῆρ·
«Ζεῦ πάτερ ἠδ᾽ ἄλλοι μάκαρες θεοὶ αἰὲν ἐόντες,
τῖσαι δὴ ἑτάρους Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος,
οἵ μευ βοῦς ἔκτειναν ὑπέρβιον, ᾗσιν ἐγώ γε
380 χαίρεσκον μὲν ἰὼν εἰς οὐρανὸν ἀστερόεντα,
ἠδ᾽ ὁπότ᾽ ἂψ ἐπὶ γαῖαν ἀπ᾽ οὐρανόθεν προτραποίμην.
εἰ δέ μοι οὐ τίσουσι βοῶν ἐπιεικέ᾽ ἀμοιβήν,
δύσομαι εἰς Ἀΐδαο καὶ ἐν νεκύεσσι φαείνω.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς·
385 «Ἠέλι᾽, ἦ τοι μὲν σὺ μετ᾽ ἀθανάτοισι φάεινε
καὶ θνητοῖσι βροτοῖσιν ἐπὶ ζείδωρον ἄρουραν·
τῶν δέ κ᾽ ἐγὼ τάχα νῆα θοὴν ἀργῆτι κεραυνῷ
τυτθὰ βαλὼν κεάσαιμι μέσῳ ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ.»
Ταῦτα δ᾽ ἐγὼν ἤκουσα Καλυψοῦς ἠϋκόμοιο·
390 ἡ δ᾽ ἔφη Ἑρμείαο διακτόρου αὐτὴ ἀκοῦσαι.
Αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἐπὶ νῆα κατήλυθον ἠδὲ θάλασσαν,
νείκεον ἄλλοθεν ἄλλον ἐπισταδόν, οὐδέ τι μῆχος
εὑρέμεναι δυνάμεσθα· βόες δ᾽ ἀποτέθνασαν ἤδη.
τοῖσιν δ᾽ αὐτίκ᾽ ἔπειτα θεοὶ τέραα προὔφαινον·
395 ἕρπον μὲν ῥινοί, κρέα δ᾽ ἀμφ᾽ ὀβελοῖσι μεμύκει,
ὀπταλέα τε καὶ ὠμά· βοῶν δ᾽ ὣς γίγνετο φωνή.
Ἑξῆμαρ μὲν ἔπειτα ἐμοὶ ἐρίηρες ἑταῖροι
δαίνυντ᾽ Ἠελίοιο βοῶν ἐλάσαντες ἀρίστας·
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ἕβδομον ἦμαρ ἐπὶ Ζεὺς θῆκε Κρονίων,
400 καὶ τότ᾽ ἔπειτ᾽ ἄνεμος μὲν ἐπαύσατο λαίλαπι θύων,
ἡμεῖς δ᾽ αἶψ᾽ ἀναβάντες ἐνήκαμεν εὐρέϊ πόντῳ,
ἱστὸν στησάμενοι ἀνά θ᾽ ἱστία λεύκ᾽ ἐρύσαντες.
Ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τὴν νῆσον ἐλείπομεν, οὐδέ τις ἄλλη
φαίνετο γαιάων, ἀλλ᾽ οὐρανὸς ἠδὲ θάλασσα,
405 δὴ τότε κυανέην νεφέλην ἔστησε Κρονίων
νηὸς ὕπερ γλαφυρῆς, ἤχλυσε δὲ πόντος ὑπ᾽ αὐτῆς.
ἡ δ᾽ ἔθει οὐ μάλα πολλὸν ἐπὶ χρόνον· αἶψα γὰρ ἦλθε
κεκληγὼς Ζέφυρος μεγάλῃ σὺν λαίλαπι θύων,
ἱστοῦ δὲ προτόνους ἔρρηξ᾽ ἀνέμοιο θύελλα
410 ἀμφοτέρους, ἱστὸς δ᾽ ὀπίσω πέσεν, ὅπλα τε πάντα
εἰς ἄντλον κατέχυνθ᾽· ὁ δ᾽ ἄρα πρυμνῇ ἐνὶ νηῒ
πλῆξε κυβερνήτεω κεφαλήν, σὺν δ᾽ ὀστέ᾽ ἄραξε
πάντ᾽ ἄμυδις κεφαλῆς· ὁ δ᾽ ἄρ᾽ ἀρνευτῆρι ἐοικὼς
κάππεσ᾽ ἀπ᾽ ἰκριόφιν, λίπε δ᾽ ὀστέα θυμὸς ἀγήνωρ.
415 Ζεὺς δ᾽ ἄμυδις βρόντησε καὶ ἔμβαλε νηῒ κεραυνόν·
ἡ δ᾽ ἐλελίχθη πᾶσα Διὸς πληγεῖσα κεραυνῷ,
ἐν δὲ θεείου πλῆτο· πέσον δ᾽ ἐκ νηὸς ἑταῖροι.
οἱ δὲ κορώνῃσιν ἴκελοι περὶ νῆα μέλαιναν
κύμασιν ἐμφορέοντο, θεὸς δ᾽ ἀποαίνυτο νόστον.
420 Αὐτὰρ ἐγὼ διὰ νηὸς ἐφοίτων, ὄφρ᾽ ἀπὸ τοίχους
λῦσε κλύδων τρόπιος· τὴν δὲ ψιλὴν φέρε κῦμα.
ἐκ δέ οἱ ἱστὸν ἄραξε ποτὶ τρόπιν· αὐτὰρ ἐπ᾽ αὐτῷ
ἐπίτονος βέβλητο, βοὸς ῥινοῖο τετευχώς.
τῷ ῥ᾽ ἄμφω συνέεργον ὁμοῦ τρόπιν ἠδὲ καὶ ἱστόν,
425 ἑζόμενος δ᾽ ἐπὶ τοῖς φερόμην ὀλοοῖς ἀνέμοισιν.
Ἔνθ᾽ ἦ τοι Ζέφυρος μὲν ἐπαύσατο λαίλαπι θύων,
ἦλθε δ᾽ ἐπὶ Νότος ὦκα, φέρων ἐμῷ ἄλγεα θυμῷ,
ὄφρ᾽ ἔτι τὴν ὀλοὴν ἀναμετρήσαιμι Χάρυβδιν.
παννύχιος φερόμην, ἅμα δ᾽ ἠελίῳ ἀνιόντι
430 ἦλθον ἐπὶ Σκύλλης σκόπελον δεινήν τε Χάρυβδιν.
ἡ μὲν ἀνερρύβδησε θαλάσσης ἁλμυρὸν ὕδωρ·
αὐτὰρ ἐγὼ ποτὶ μακρὸν ἐρινεὸν ὑψόσ᾽ ἀερθεὶς
τῷ προσφὺς ἐχόμην ὡς νυκτερίς· οὐδέ πῃ εἶχον
οὔτε στηρίξαι ποσὶν ἔμπεδον οὔτ᾽ ἐπιβῆναι·
435 ῥίζαι γὰρ ἑκὰς εἶχον, ἀπήωροι δ᾽ ἔσαν ὄζοι,
μακροί τε μεγάλοι τε, κατεσκίαον δὲ Χάρυβδιν.
νωλεμέως δ᾽ ἐχόμην, ὄφρ᾽ ἐξεμέσειεν ὀπίσσω
ἱστὸν καὶ τρόπιν αὖτις· ἐελδομένῳ δέ μοι ἦλθον
ὄψ᾽· ἦμος δ᾽ ἐπὶ δόρπον ἀνὴρ ἀγορῆθεν ἀνέστη
440 κρίνων νείκεα πολλὰ δικαζομένων αἰζηῶν,
τῆμος δὴ τά γε δοῦρα Χαρύβδιος ἐξεφαάνθη.
ἧκα δ᾽ ἐγὼ καθύπερθε πόδας καὶ χεῖρε φέρεσθαι,
μέσσῳ δ᾽ ἐνδούπησα παρὲξ περιμήκεα δοῦρα,
ἑζόμενος δ᾽ ἐπὶ τοῖσι διήρεσα χερσὶν ἐμῇσι.
445 Σκύλλην δ᾽ οὐκέτ᾽ ἔασε πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε
εἰσιδέειν· οὐ γάρ κεν ὑπέκφυγον αἰπὺν ὄλεθρον.
Ἔνθεν δ᾽ ἐννῆμαρ φερόμην, δεκάτῃ δέ με νυκτὶ
νῆσον ἐς Ὠγυγίην πέλασαν θεοί, ἔνθα Καλυψὼ
ναίει ἐϋπλόκαμος, δεινὴ θεὸς αὐδήεσσα,
450 ἥ μ᾽ ἐφίλει τ᾽ ἐκόμει τε. τί τοι τάδε μυθολογεύω;
ἤδη γάρ τοι χθιζὸς ἐμυθεόμην ἐνὶ οἴκῳ
σοὶ καὶ ἰφθίμῃ ἀλόχῳ· ἐχθρὸν δέ μοί ἐστιν
αὖτις ἀριζήλως εἰρημένα μυθολογεύειν.»

***

Στην ώρα τότε φέρνει μήνυμα στον Υπερίονα Ήλιο
η Λαμπετώ με τον μακρύ της πέπλο, πως σφάξαμε, εμείς, τα βόδια του.
Εκείνος, χολωμένος και βαρύς, μίλησε κι έλεγε στους αθανάτους:
«Δία πατέρα και θεοί μακαρισμένοι, αιώνιοι,
εκδίκηση! Να το πληρώσουν του Λαερτιάδη οι σύντροφοι,
που πήγαν κι έσφαξαν, δίχως ντροπή και μέτρο, τα δικά μου βόδια·
380 μ᾽ αυτά που εγώ ευφραινόμουν, όποτε ανέβαινα τον έναστρο ουρανό,
κι όποτε πάλι, τον ουρανό κατηφορίζοντας, στη γη ακουμπούσα.
Αν όμως δεν πληρώσουν για τα βόδια μου τη δίκαιη τιμωρία,
θα κατεβώ στον Άδη, θα φέγγω μόνο στους νεκρούς.»
Κι ο Δίας τότε, που τα σύννεφα συνάζει, είπε κι ανταποκρίθηκε:
«Ήλιε, μη σταματάς να φέγγεις στους αθάνατους
και στους θνητούς βροτούς πάνω στη γη,
που μας χαρίζει τα γεννήματά της·
κι εγώ, το υπόσχομαι, θα ρίξω στο γοργό καράβι τους πυρφόρο κεραυνό,
θα το συντρίψω σε κομμάτια, καταμεσής στο μπλάβο πέλαγος.»
(Τ᾽ άκουσα αυτά από την Καλυψώ με την εξαίσια κόμη·
390 είπε πως τα άκουσε κι αυτή από τον προπομπό Ερμή.)
Όταν κατέβηκα φτάνοντας στο καράβι και στο περιγιάλι,
έβαλα τις φωνές ελέγχοντας τον έναν και τον άλλο· μάταια όμως,
δεν χωρούσε πια καμιά γιατρειά, ήσαν τα βόδια σκοτωμένα.
Τότε τους φανερώνουν κι οι θεοί σημεία και τέρατα:
σάλευαν τα τομάρια καταγής· στις σούβλες μούγκριζαν τα κρέατα,
τα ωμά και τα ψημένα· κι ανέβαινε φωνή σαν από βόδια ζωντανά.
Για έξι μέρες στη σειρά οι ακριβοί μου εταίροι
έσερναν κι έτρωγαν τα βόδια του Ήλιου, τα καλύτερα.
Την έβδομη όμως μέρα, που έδωσε κι έφεξε ο Κρονίδης Δίας,
400 μεμιάς ο άνεμος σταμάτησε, που πριν λυσσομανούσε.
Τότε ανεβήκαμε κι εμείς γρήγορα στο καράβι, κι αμέσως ανοιχτήκαμε
στα απέραντα πελάγη, στήνοντας το κατάρτι ορθό, με τεντωμένα
τα λευκά πανιά.
Είχαμε αφήσει πίσω το νησί και δεν φαινόταν στον ορίζοντα
άλλη στεριά, μόνο ουρανός και θάλασσα.
Ξάφνου νεφέλη μαύρη κρέμασε στο κοίλο μας καράβι ο Δίας,
που βύθισε το πέλαγος στο σκότος.
Και δεν αρμένισε το πλοίο μας πολύ· πουνέντες ξέσπασε
μουγκρίζοντας και μανιασμένη λαίλαπα μεγάλη·
σύντριψε η θύελλα τα μπροστινά μας ξάρτια,
410 και τα δυο, έπεσε πίσω το κατάρτι, κι όλα μας τ᾽ άρμενα
βρέθηκαν στο αμπάρι κάτω, μέσα στα απόνερα·
κι όπως γκρεμίστηκε ο ιστός στου καραβιού την πρύμη,
χτύπησε κατακέφαλα τον κυβερνήτη, λιώνοντας τα οστά της κεφαλής του,
κι αυτός σαν δύτης βούτηξε πάνω από το κατάστρωμα,
το σώμα του έμεινε άψυχο.
Τότε κι ο Δίας βροντά, ρίχνει στο πλοίο αστροπελέκι·
γύρισε αυτό σαν σβούρα σύγκορμο, μόλις το χτύπησε ο κεραυνός του Δία,
γέμισε θειάφι ο τόπος, κι οι σύντροφοί μου βρέθηκαν στη θάλασσα·
σαν τις κουρούνες, γύρω στο μαύρο μας πλεούμενο,
στο κύμα παραδόθηκαν· έτσι ο θεός τούς στέρησε τον νόστο.
420 Εγώ γυρόφερνα στο πλοίο ακόμη, ώσπου η καταιγίδα έλυσε
τα πλευρά του — έμεινε μόνη πια η καρίνα, έρμαιο στο κύμα.
Για μια στιγμή πέφτει και το κατάρτι πάνω της· κι όπως η σκότα,
καμωμένη από βοδίσιο δέρμα, κρεμόταν στον ιστό,
πιάνω τα δυο μαζί και τα ᾽δεσα, καρίνα και κατάρτι·
κάθησα τότε πάνω τους κι αφέθηκα στη δίνη
των δεινών ανέμων.
Κάποια στιγμή σταμάτησε ο πουνέντες κι η λυσσασμένη λαίλαπα·
βίαιος τώρα ξέσπασε νοτιάς — καινούργιο βάσανο για μένα,
που μ᾽ έφερνε να μετρηθώ με την καταραμένη Χάρυβδη.
Όλη τη νύχτα με παρέσυρε το κύμα, κι όταν επήρε ο ήλιος να ανατέλλει,
430 βρέθηκα πάλι στον σκόπελο της Σκύλλας, στον σκόπελο της Χάρυβδης.
Πάνω στην ώρα που αναρροφούσε το αλμυρό νερό της θάλασσας·
οπότε εγώ, πρώτα μετέωρος, μετά κρεμάστηκα στην αγριοσυκιά, όπου
και πιάστηκα γερά, σαν νυχτερίδα· αλλά δεν είχα πού
να στηριχτούν τα πόδια μου, μήτε μπορούσα ν᾽ ανεβώ ψηλότερα
για να καθήσω· ήταν μακριά οι ρίζες της και τα κλαδιά
απλησίαστα, μεγάλα κι απλωμένα, ρίχνοντας
τη βαριά σκιά στη Χάρυβδη.
Δεν έμενε άλλο, παρά να περιμένω κρεμασμένος, ώσπου ξανά
καράβι και καρίνα να ξεράσει, κάτι που τόσο επιθυμούσα,
όμως εκείνο αργούσε.
Ποιαν ώρα από την αγορά σηκώνεται ο κριτής για δείπνο,
440 αφού στο μεταξύ το δίκιο μοίραζε σε τσούρμο νέους
που φιλονικούσαν, τόσο αργά αναφάνηκαν τα ξύλα
από της Χάρυβδης το στόμα.
Αμέσως τότε χέρια και πόδια αμόλησα, πηδώντας
βρόντηξα στη μέση, κοντά σ᾽ εκείνα τα μακριά μαδέρια,
κάθησα πάνω τους, κι έκανα τα χέρια μου κουπιά.
Τη Σκύλλα, ευτύχημά μου, ο Δίας δεν άφησε, πατέρας θεών κι ανθρώπων,
μπροστά μου πάλι να τη δω· αλλιώς δεν γλίτωνα
από τον βέβαιο όλεθρο.
Μέρες εννιά το κύμα με παρέσυρε· τη δέκατη, μέσα στη νύχτα ακόμη,
με πλησιάζουν οι θεοί στης Ωγυγίας το νησί· το κατοικούσε
η Καλυψώ, καλλίκομη, δαιμονική θεά, ανθρώπινη μιλιά —
450 αυτή μ᾽ αγάπησε, αυτή με φρόντισε. Όμως τι κάθομαι κι ανιστορώ;
Εχτές ακόμη τα διηγήθηκα σε τούτο το παλάτι,
για σένα και την έξοχη γυναίκα σου. Το βρίσκω αλήθεια
αταίριαστο και πληκτικό, λόγια ειπωμένα και ξεκάθαρα,
να τα διηγούμαι δεύτερη φορά.»

Έγινε, το έζησες, πέρασε, θα το θυμάσαι

Μια από τις ισχυρότερες σκέψεις που απασχολεί τον ανθρώπινο νου χρόνια ολόκληρα είναι το «να μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω». Και πόσες σοβαρές προσπάθειες έχουν γίνει για να υλοποιηθεί αυτή η ευχή που βασανίζει. Θεωρίες και φαντασιώσεις για μηχανές του χρόνου και ταξίδια σε άλλες διαστάσεις κι όλα αυτά γιατί; Για να σβήσεις το παρελθόν; Να το αλλάξεις; Ή να το ξαναζήσεις από την αρχή;

Αρχικά γιατί τέτοια εμμονή να επέμβει ο άνθρωπος στο παρελθόν; Όλοι μετανιώνουν για κάτι, είναι απόλυτα φυσιολογικό, και ναι, ο χρόνος δε γυρίζει πίσω. Αλλά αυτό δεν έχει και μια γλύκα μέσα; Δεν είναι τίποτα δεδομένο -εκτός από το ότι δε γυρνάει πίσω- απέναντι στον χρόνο, κι αυτό σε κάνει να εκτιμάς και συνάμα, να ζεις. Κι οι αναμνήσεις; Αυτό είναι το δώρο του παρελθόντος. Κι ενώ οι αναμνήσεις μπορούν να είναι και καλές και κακές, γιατί η λέξη «ανάμνηση» παραπέμπει σε κάτι απόλυτα θετικό; Διότι δεν έχει σημασία τι συνέβη.

Έγινε, το έζησες, πέρασε, θα το θυμάσαι. Είτε όμορφο είτε άσχημο, άφησε το στίγμα του. Σου συμπλήρωσε ένα κομμάτι, σε μεγάλωσε. Μην ξεχνάς άλλωστε, ότι τα μεγαλύτερα τραγούδια γράφτηκαν για το παρελθόν και τον πόνο που κρύβεται σ’ αυτό. Τον καλό πόνο. Αυτόν που φέρνει δάκρυα χαράς. Θυμήσου τα λευκώματα, τα ημερολόγια που κράταγες στο δημοτικό ή ακόμα και τώρα που μεγαλώνεις. Καταγραφείς περιστατικά με την κάθε λεπτομέρεια, ώστε με την κάθε ανάγνωση, να ξαναβρίσκεσαι στην ίδια μέρα, στο ίδιο μέρος. Το παρελθόν είναι μια δύναμη που ορίζει τον άνθρωπο και την εξέλιξή του. Αλλά δεν είναι σημαντικό ακριβώς το τι συνέβη. Είναι το πώς θυμάσαι ν’ αντιδράς σ’ αυτό και πώς τελικά ζει μέσα σου.

Κι επιστρέφω λοιπόν στις πρώτες ερωτήσεις. Να γυρίσεις τον χρόνο πίσω, για να σβήσεις το παρελθόν; Κάθετη γραμμή στην ανάμνηση κι ό,τι έμαθες απ’ αυτή; Ακόμα και το χειρότερο πράγμα να ήταν, εκείνη τη στιγμή σε καθόρισε. Κι όπου και να οδήγησε, όσο και να σε πλήγωσε, είσαι ακόμα εδώ. Σε ωρίμασε, σε σκληραγώγησε, σ’ έμαθε να διαβάζεις καλύτερα τους ανθρώπους και τα σημάδια που σου δίνουν από την αρχή, να μην τα αγνοείς. Σ’ έμαθε ότι μπορείς να σταθείς στα πόδια σου, χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Και σήμερα, αν ακουστεί αιφνιδιαστικά οτιδήποτε το θυμίζει σε κάποια συζήτηση με φίλους, ένα βράδυ με μια μπίρα στο χέρι, το χαμόγελο στο πρόσωπο θα εμφανιστεί απρόσκλητο. Ένα χαμόγελο χαρμολύπης. Να το αλλάξεις; Κι από πού θα ξεκινούσες;

Λέξεις που ειπώθηκαν χωρίς να εννοούνται. Φράσεις που πλήγωσαν εν βρασμώ ψυχής. Οι στιγμές που ο έλεγχος παύει να υπάρχει, κι η σκέψη για το μετά που είναι αβάσταχτη. Ακόμα και οι λέξεις αυτές που ξεστόμισες και μετάνιωσες που σε έτρωγαν. Έψαχναν τρόπο διαφυγής τόσο απελπισμένα, όπως ο θανατοποινίτης λίγες ώρες πριν το τέλος. Ίσως αυτή ήταν η μόνη ευκαιρία τους. Δε βρήκαν ποτέ. Γιατί, τελικά, για να θες να αλλάξεις το παρελθόν, μάλλον δεν πήγε όπως το περίμενες. Δεν πειράζει, όμως.

Γιατί μαζί με αυτές, υπάρχουν κι οι άλλες στιγμές, οι ανεξίτηλες. Καλοκαίρια, χειμώνες που θα έδινες τα πάντα για ένα replay. Συνδέεις εικόνες, μυρωδιές, ήχους στην προσπάθειά σου να βρεθείς ξανά όσο πιο κοντά στο παρελθόν. Αυτό που μέχρι τώρα λες ότι θες να σβήσεις, ν’ αλλάξεις. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι που αξίζει στην κάθε ανάμνηση. Η νοσταλγία. Είναι η μόνη σου απόδειξη ότι έζησες. Δεν υπάρχει πιο τρομακτικό πράγμα από τον άνθρωπο χωρίς αναμνήσεις. Έναν κενό άνθρωπο, ένα φάντασμα.

Ο ρόλος των αναμνήσεων είναι να θυμίζουν γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε. Να διδάσκουν και ν’ αντανακλούν διακριτικά στο παρόν. Να συντροφεύουν. Πού και πού να ρίχνουμε ένα βλέφαρο πίσω, να χαμογελάμε από ευγνωμοσύνη στη σκέψη τους. Όχι να στοιχειώνουν. Ούτε να πνίγουν με τα «τι κι αν…» τους.

Ανθρωποειδές ρομπότ για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία για να αξιολογηθεί η ψυχική υγεία παιδιών

Επιστήμονες στη Βρετανία έδειξαν για πρώτη φορά στον κόσμο ότι τα ανθρωποειδή ρομπότ μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά για να αξιολογηθεί η ψυχική κατάσταση των παιδιών. Μάλιστα φαίνεται πως ένα ρομπότ σε αρκετές περιπτώσεις καταφέρνει να φέρει στο φως καλύτερα και από τους γονείς ή τους ειδικούς πιθανά ψυχολογικά προβλήματα των παιδιών.

Οι ερευνητές (ρομποτιστές, ειδικοί της πληροφορικής και ψυχίατροι) του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, με επικεφαλής την τουρκικής καταγωγής καθηγήτρια Χατίς Γκουνές, επικεφαλής του Εργαστηρίου Συναισθηματικής Νοημοσύνης και Ρομποτικής, οι οποίοι έκαναν τη σχετική ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο στη Νάπολη της Ιταλίας (31st IEEE International Conference on Robot & Human Interactive Communication RO-MAN), μελέτησαν 28 παιδιά οκτώ έως 13 ετών, με τη βοήθεια ενός μικρόσωμου ανθρωποειδούς ρομπότ Nao ύψους 60 εκατοστών.

Η διαδικασία του πειράματος με το ανθρωποειδές ρομπότ

Το ρομπότ έκανε ερωτήσεις από ένα ψυχολογικό ερωτηματολόγιο, ώστε να αξιολογηθεί η ψυχική υγεία κάθε παιδιού. Οι γονείς και οι επιστήμονες παρακολουθούσαν τη διαδικασία αθέατοι από ένα διπλανό δωμάτιο. Τα παιδιά μπορούσαν να αλληλεπιδράσουν με το ρομπότ, είτε μιλώντας του είτε αγγίζοντας τα χέρια και τα πόδια του όπου βρίσκονταν αισθητήρες αφής. Όλα τα παιδιά δήλωσαν μετά το πείραμα ότι ευχαριστήθηκαν την κουβέντα με το ρομπότ.

Τα συμπεράσματα της έρευνας

Διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά ήταν εν γένει πρόθυμα να εκμυστηρευθούν στο ρομπότ ακόμη και πράγματα που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν μοιρασθεί με άλλους, γονείς ή γιατρούς.

Μερικά παιδιά που είχαν πιο έντονα αρνητικά συναισθήματα, μπόρεσαν πιο εύκολα να μιλήσουν γι' αυτά στο ρομπότ παρά σε άνθρωπο.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, «εφόσον το ρομπότ που χρησιμοποιήθηκε ήταν σε μέγεθος παιδιού και καθόλου απειλητικό, τα παιδιά το εμπιστεύθηκαν και ένιωσαν ότι δεν θα έχουν πρόβλημα αν μοιραστούν μυστικά μαζί του. Και άλλες μελέτες έχουν βρει ότι τα παιδιά είναι πιθανότερο να εκμυστηρευθούν προσωπικές πληροφορίες, για παράδειγμα ότι έχουν πέσει θύμα εκφοβισμού, σε ένα ρομπότ παρά σε έναν ενήλικα».

Οι ερευνητές δήλωσαν ότι μελλοντικά τα ρομπότ μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο επιπρόσθετο εργαλείο πέρα από τις παραδοσιακές μεθόδους ψυχολογικής αξιολόγησης και καθησύχασαν ότι δεν προορίζονται για να αντικαταστήσουν τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας.

Τόνισαν ότι «δεν έχουμε καμία πρόθεση να αντικαταστήσουμε με ρομπότ τους ψυχολόγους ή τους άλλους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, επειδή η εμπειρία των τελευταίων ξεπερνά κατά πολύ οτιδήποτε μπορεί να κάνει ένα ρομπότ. Όμως, όπως δείχνει η έρευνα μας, τα ρομπότ μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο που θα βοηθήσει τα παιδιά να ανοιχθούν και να μοιρασθούν πράγματα που αλλιώς δεν θα ένιωθαν άνετα να πουν".

Οι ερευνητές σκοπεύουν να επεκτείνουν την έρευνα τους στο μέλλον, συμπεριλαμβάνοντας περισσότερα παιδιά και παρακολουθώντας τη σχέση τους με τα ρομπότ σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Επίσης θα διερευνηθεί κατά πόσο παρόμοια θετικά αποτελέσματα μπορούν να προκύψουν αν τα παιδιά αλληλεπιδρούν με ρομπότ όχι δια ζώσης αλλά μέσω βιντεοκλήσης.

Τα περιστατικά άγχους και κατάθλιψης στα παιδιά εμφάνιζουν ανοδική τάση και επιδεινώνεται η κατάσταση της ψυχικής υγείας τους.

Τι κάνεις, Σενέκα; Εγκαταλείπεις τη σχολή σου;

Ένα από τα πιο αινιγματικά και λιγότερο μελετημένα έργα του Σενέκα είναι το De otio (Περί ανάπαυλας), όπου ο συγγραφέας αναλύει τις απόψεις του για τον ελεύθερο χρόνο. Ο Στωικός φιλόσοφος έχει ήδη αφιερώσει δύο έργα και αρκετές από τις Ηθικές επιστολές στον Λουκίλιο προτρέποντας τον αναγνώστη του να αξιοποιήσει στο έπακρο τον χρόνο του, τη ζωή του. Με ποιον τρόπο όμως; Στα ρωμαϊκά χρόνια, ο Στωικισμός δεν επιτρέπει στο άτομο να απομονωθεί στον εαυτό του, καθώς οφείλει ακόμη και όταν φτάσει σε μεγάλη ηλικία να υπηρετεί το κοινό συμφέρον.

Το έργο ξεκινά απότομα, λόγω του ότι απουσιάζει η αρχή -όπως και το τέλος- χωρίς ωστόσο αυτό να αποτελεί πρόβλημα. Ο Σενέκας εν είδει απολογίας για τη ζωή του διατυμπανίζει στους Στωικούς φίλους του ότι «και όμως είναι ωφέλιμο να αποσυρθείς στον εαυτό σου» (proderit tamen per se ipsum secedere). Ήδη από τις πρώτες γραμμές του σωσμένου κειμένου ο συγγραφέας προσπαθεί απεγνωσμένα να αποδείξει ότι ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να είναι και προσωπικός, να στοχεύει στην καλλιέργεια του εαυτού: «Μόνο στον ελεύθερο χρόνο μπορεί κάποιος να κατακτήσει αυτό που τον ευχαριστεί» (Tunc potest obtineri quod semel placuit. De otio 1.1).

«Αυτό που τον ευχαριστεί»; Διατυπώνοντας τη φράση ο Σενέκας οραματίζεται την αντίδραση των Στωικών. Έχει πολύ δύσκολο έργο και το ξέρει. Η ευχαρίστηση ή ηδονή δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επιχείρημα. Το αντίθετο. Η ηδονή είναι κακός οδηγός και υποστηρίζεται από την αντίπαλη σχολή του Επίκουρου. Τότε, ένας ανώνυμος συνομιλητής κάνει την εμφάνισή του στο έργο:

«Τι κάνεις, Σενέκα; Εγκαταλείπεις τη σχολή σου; Σίγουρα, οι Στωικοί σου λένε: ‘Ως το τέλος της ζωής πρέπει να είμαστε δραστήριοι, να μην σταματάμε να προσπαθούμε για το κοινό καλό, να βοηθάμε τα άτομα, ακόμη και να τείνουμε το γέρικο χέρι μας στον εχθρό για βοήθεια. Εμείς είμαστε που δεν αφηνόμαστε στην ανάπαυλα παρά μόνο όταν έρθει ο θάνατος, και αν το επιτρέψουν οι συνθήκες ούτε ο θάνατος θα είναι ανάπαυλα για μας. Γιατί συζητάς τα διδάγματα του Επίκουρου στο στρατόπεδο του Ζήνωνα;»
Σενέκας, De otio 1.4

Ο διάλογος αντικατοπτρίζει την εποχή του Σενέκα, όπου το otium (που αρχικά σήμαινε απομάκρυνση από την πολιτική ζωή και την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου) έχει δώσει τη θέση του στην τρυφηλή, γεμάτη απολαύσεις ζωή. Ο Σενέκας, βλέποντας την επικράτηση του επικούρειου βίου να αυξάνει τη δημοφιλία του ανάμεσα στις τάξεις των Ρωμαίων, επιχειρεί να επανερμηνεύσει την έννοια του otium, της ανάπαυλας, απελευθερώνοντάς την παράλληλα από την εμπλοκή στην πολιτική ζωή. Η διαφορά μεταξύ της επικούρειας και στωικής συμμετοχής στα κοινά απαλείφεται από τον ίδιο. «Οι δύο σχολές των Επικουρείων και των Στωικών διαφέρουν και σε αυτό το θέμα, ωστόσο και οι δύο μας ωθούν στην ανάπαυλα με διαφορετικούς τρόπους» (3.2).

Ο Σενέκας δεν θα υποστηρίξει την επικούρεια θέση, αλλά θα συνηγορήσει υπέρ του ελεύθερου ατομικού χρόνου αντλώντας επιχειρήματα από «το δικό του στρατόπεδο» αυτή τη φορά. Εκείνο των Στωικών. To υπέρτατο αγαθό (summum bonum), το «ὁμολογουμένως τῇ φύσει ζῆν», επιστρατεύεται: «Η Φύση μάς γεννά και για τα δύο, και για τον στοχασμό γύρω από τα πράγματα και για τη δράση (contemplationi rerum et actioni)» (5.1). Η φύση μάς καλεί να την ανακαλύψουμε. Το ίδιο και ο εαυτός μας. Και από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε.

Ο φιλόσοφος δεν εγκαταλείπει τη Σχολή του. Ο Στωικισμός στην εποχή του δεν έχει πάρει την τελική του μορφή και ο Σενέκας θα προσθέσει νέες ιδέες στη δεξαμενή του. Πολιτική ζωή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς συγκρότηση του ατόμου, χωρίς περισυλλογή του εαυτού. Ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος που θα ακολουθήσει θα αποδείξει έμπρακτα την εφαρμογή του Στωικισμού στον πολιτικό βίο: Η καθημερινή περισυλλογή έχει αφετηρία το άτομο.

Το ποτάμι του χρόνου

Θα περάσει. Ο χρόνος όλα τα γιατρεύει.

Πόσες φορές έχουμε ακούσει αυτήν την έκφραση και σβήνουμε τις μέρες που περνάνε από τα ημερολόγια μας περιμένοντας και ο πόνος να οπισθοχωρήσει. Μάταια όμως. Ο χρόνος είναι ένα ορμητικό ποτάμι που πίσω δεν γυρνάει παρά μόνο κυλάει προς τα εμπρός.

Αυτό που όμως δεν γνωρίζουν όλοι είναι πως ο χρόνος δεν τα αλλάζει όλα από μόνος του. Το ποτάμι του χρόνου δεν είναι ιαματικό εάν μόνο κάθεσαι στις όχθες του και το βλέπεις να κυλάει. Το μόνο που θα πετύχεις έτσι είναι να βλέπεις την συνεχή ροή του χρόνου να κυλάει και εσύ να παραμένεις στο ίδιο μέρος.

Πως όμως το ποτάμι του χρόνου θα γιατρέψει τις πληγές σου;

Η απάντηση είναι απλή. Μόνο εάν τις βρέξεις. Το ποτάμι του χρόνου θα σε βοηθήσει μόνο εάν βουτήξεις μέσα του. Όταν γυμνώσεις το σώμα σου από τα παλιά, λερωμένα και σκισμένα σου “ρούχα” αφήνοντας τα μια για πάντα στις όχθες του. Τότε θα νιώσεις το κρύο άγγιγμα του νερού στο πληγωμένο σου σώμα και θα εκπνεύσεις δυνατά την ανάσα του χτες. Τα κρυστάλλινα νερά του θα σε αγκαλιάσουν και θα νιώσεις την δύναμη γης κάθαρσις.

Άφησε από το οπτικό σου πεδίο ό,τι άφησες στις όχθες του και στρέψε το βλέμμα σου μπροστά, όπως πάει το ρεύμα, χωρίς να κοιτάξεις πίσω τα απόνερα σου.

Σήκωσε τα πόδια σου από τον λασπώδη βυθό και αφέσου στην ορμή του χρόνου. Μην σε νοιάζει εάν πάτωσες. Ο άνθρωπος είναι σαν την άγκυρα για να πιάσει το νόημα της ζωής και να έχει γερά στηρίγματα πρέπει πρώτα να πατώσει.

Αυτό είναι το μυστικό του ποταμιού του χρόνου. Ένα μυστικό που λίγοι το γνωρίζουν. Εσύ θα πάρεις την απόφαση εάν θέλεις να βουτήξεις μέσα του ή απλά να το βλέπεις να κυλά.

Το ποτάμι θα σε βοηθήσει μόνο εάν το θελήσεις εσύ.

Ο δρόμος της ψυχής δεν εγγυάται ασφάλεια αλλά…

Η ζωή είναι όμορφη, αρκεί να τη ζει κανείς. Να τη ζει ελεύθερα χωρίς μιζέρια και υποκρισία. Οι ανθρώπινες ψυχές φτιάχτηκαν για να ταξιδεύουν ελεύθερες.

Γαλήνεψε την καρδιά σου. Ο πόνος είναι απλά μια ψευδαίσθηση, στην οποία βρισκόμαστε παγιδευμένοι. Η δυστυχία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με το περιεχόμενο της ύπαρξής μας, κάτι που δυστυχώς οι περισσότεροι αγνοούμε! Όπως αγνοούμε βέβαια, πως τόσο η κατάσταση της δυστυχίας όσο και της ευτυχίας είναι αποκλειστικά στο δικό μας χέρι, αφού είναι αποτέλεσμα των δικών μας επιλογών. Το να απελευθερωθούμε από τα αρνητικά συναισθήματα εξαρτάται από εμάς και μόνο. Πρέπει να μάθουμε λοιπόν να λειτουργούμε έτσι ώστε να μην γινόμαστε σκλάβοι των συναισθημάτων μας.

Να είσαι τρυφερός με τον εαυτό σου, ευγενής και υπομονετικός. Αποδέξου τον, αγάπησέ τον και πίστεψέ τον. Άσε τη μαγεία της ζωής να καθαρίσει το μονοπάτι σου και να σου δείξει τον προορισμό. Ξέχνα το χρόνο. Η δουλειά του είναι να μετρά λεπτά και δευτερόλεπτα. Εσύ να μετράς στιγμές, στιγμές γεμάτες χαρά και ικανοποίηση, αγάπη και ευγνωμοσύνη. Τότε και ο χρόνος θα γίνει σύμμαχός σου. Η ευτυχία μοιάζει με τις δροσοσταλίδες του ανοιξιάτικου πρωινού, προορισμένες να χαθούν σε μια στιγμή. Αν το θυμόμαστε αυτό, δε θα αφήνουμε τις στιγμές να φεύγουν μέσα από τα χέρια μας χωρίς να τις ζούμε!

Το μυαλό μας είναι η φυλακή μας. Έρχεται όμως κάποια στιγμή που η ποινή τελειώνει. Δε θα υπομένουμε τη ζωή αλλά θα ζούμε τη ζωή μας! Καθημερινά δίνεις πολλά και παίρνεις πολλά, αλλά δεν τολμάς να δώσεις κομμάτια της ψυχής σου. Όταν φτάσεις λοιπόν στο μηδέν, όπου θα νομίζεις ότι τίποτα άλλο δεν έχεις να δώσεις, άνοιξε τα μονοπάτια της ψυχής σου, άνοιξε μονοπάτια χαράς και απόλαυσης. Τότε θα καταλάβεις ότι ποτίζεις τον κόσμο γύρω σου με το άρωμα της ψυχής σου και ο κόσμος γίνεται η ίδια σου η ψυχή.

Βρες τον χαμογελαστό μάγκα πιτσιρικά μέσα στα βάθη της ψυχής σου. Νιώσε το κορμί σου να λάμπει, νιώσε τη ψυχή σου να πετά στην ομορφιά του δειλινού. Δε χρειάζεται να ζηλεύεις κανέναν, δε χρειάζεται να μοιάζεις με κανέναν! Είσαι υπέροχος και μοναδικός από μόνος σου! Δε χρειάζεσαι το χέρι κανενός για το μονοπάτι της ζωής. Έχεις εσένα και μπορείς να γευτείς τη μαγεία της με όλο σου το είναι!

Η Ευτυχία πηγάζει από την Ελευθερία

«Το Εύδαιμον το ελεύθερον, το δ΄ ελεύθερον το εύψυχον» (ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι). Πρόκειται για μια από τις πιο γνωστές φράσεις του Περικλή, που περιέχεται στον λόγο που εκφώνησε το 430 π.Χ. στην Αθήνα προς τιμή των πρώτων νεκρών του Πελοποννησιακού Πολέμου και διασώζεται στο αθάνατο έργο του ιστορικού Θουκυδίδη.

Η λέξη Ευδαίμων (ευ + δαίμων) δηλώνει την ευδαιμονία που αναζητά να κατακτήσει το άτομο κατά την διάρκεια της ζωής του. Είναι αυτή η εσωτερική γαλήνη, η εσωτερική πληρότητα που νιώθει κάποιος όταν ικανοποιεί τους στόχους του και όλα στην ζωή του κυλούν με απόλυτη αρμονία. Η ευδαιμονία δεν πρέπει να ταυτίζεται την εύνοια της καλής τύχης, καθώς δεν είναι αποτέλεσμα μόνο τυχαίων εξωτερικών γεγονότων. 

Ο Αρχύτας ο Ταραντίνος την όρισε ως εξής: «Ευδαιμονία δεν είναι η κτήση της αρετής αλλά η χρήση της». Πρόκειται δηλαδή για μια κατάσταση εσωτερικής πληρότητας που γίνεται πράξη στην καθημερινή ζωή. Σίγουρα η Ευδαιμονία δεν ταυτίζεται, όπως πιστεύουμε λανθασμένα, με τα υλικά αγαθά. Αγοράζουμε υλικά αγαθά σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να καλύψουμε τις βαθύτερες εσωτερικές μας ανάγκες. Μετά από λίγο αγοράζουμε περισσότερα γιατί νιώθουμε ένα αίσθημα κενότητας και έτσι περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας με το να κυνηγάμε καταναλωτικά αγαθά. Ακόμη και στα παιδιά μας, τους αγοράζουμε συνεχώς υλικά αγαθά για να καλύψουμε τις συναισθηματικές τους ανάγκες και θεωρούμε ότι τα κάνουμε ευτυχισμένα. Όπως εύστοχα το περιέγραψε ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά»: Ο κόσμος πιστεύει ότι αιτία της ευδαιμονίας είναι τα εξωτερικά αγαθά, σαν να πιστεύει ότι το ωραίο παίξιμο της κιθάρας οφείλεται στο μουσικό όργανο και όχι στην επιδεξιότητα του κιθαρωδού.

Η λέξη ελευθερία είναι σύνθετη από το ρήμα ελεύθω (πορεύομαι) και το ρήμα ερώ (αγαπώ). Ελεύθερος συνεπώς με βάση την ετυμολογία της λέξης δεν είναι μόνο εκείνος που δεν είναι δούλος ή σκλάβος αλλά εκείνος που βαδίζει σύμφωνα με όσα θέλει η ψυχή του. Εκείνος, για παράδειγμα, που ζει μια ζωή ρουτίνας ή που ζει επιδιώκοντας μόνο υλικά αγαθά, δεν είναι ελεύθερος. Πρόκειται για μια έννοια που είναι πολύ δύσκολο να οριστεί με ακρίβεια και γι΄ αυτό εξάλλου ανά τους αιώνες έχουν χυθεί τόνοι από μελάνι, ενώ αναρίθμητοι πόλεμοι έχουν γίνει στο όνομά της. Όσες φορές και να θέσουμε το ερώτημα: Σήμερα ο άνθρωπος είναι ελεύθερος; η απάντηση τις περισσότερες φορές θα είναι όχι. Ο Πυθαγόρας την όρισε ως την ικανότητα του ανθρώπου να επιβάλλεται στον εαυτό του. Να επιβάλλεται και να ελέγχει τους εγωισμούς του, τα πάθη του, τους φόβους του. Κάτι όμως πολύ δύσκολο σήμερα με τους ρυθμούς ζωής, με τους πολλαπλούς ρόλους που έχει ο καθένας από εμάς και γενικά τη σύνθετη ζωή μας.

Σύμφωνα με τη φράση του Περικλή (ελεύθερο το εύψυχον), για να είναι κανείς ελεύθερος πρέπει να είναι γενναίος. Γενναίος είναι εκείνος που ξεπερνά τους φόβους του, που δείχνει θάρρος και ταυτόχρονα έχει και υψηλό ήθος. Κατά τον Αριστοτέλη η ανδρεία είναι μεσότητα μεταξύ δύο άκρων, της υπερβολής και της έλλειψης. Η υπερβολή είναι η θρασύτητα (να μην φοβάσαι ούτε όσα πρέπει, ούτε όταν πρέπει, ούτε όπως πρέπει) και η έλλειψη είναι η δειλία (να φοβάσαι όσα δεν πρέπει και όταν δεν πρέπει και όπως δεν πρέπει). Άρα για να είναι κανείς γενναίος δεν πρέπει να είναι ούτε δειλός αλλά ούτε και υπερβολικά θρασύς, αλλά να κινείται στη μεσότητα ανάμεσα στο υπερβολικό θάρρος και στην έλλειψη θάρρους.

Τι μας δίδαξε συνεπώς ο Περικλής με τα λόγια του εκείνο τον χειμώνα του 430 π. Χ.; Ό,τι η Ευτυχία πηγάζει από την Ελευθερία (το Εύδαιμον το Ελεύθερον). Δεν εννοεί μόνο την εθνική ελευθερία αλλά κυρίως την εσωτερική, την ατομική. Εκείνη που κάνει τον άνθρωπο να νιώθει αυτάρκης και ικανός να πετύχει τους στόχους του και να βιώσει μια εσωτερική πληρότητα. Η Ελευθερία όμως για να κατακτηθεί χρειάζεται από το άτομο Γενναιότητα (το δε Ελεύθερον το Εύψυχον). Να ξεπερνά τους φόβους του και να μην συμπεριφέρεται στην καθημερινότητά του με θρασύτητα, αδιαφορία, κυνισμό. Ούτε φυσικά να επιδεικνύει δειλία στα προβλήματα της ζωής του αλλά θάρρος και αποφασιστικότητα.

Εκάτη – Η θεά που κρατάει μακριά το κακό

Η Εκάτη είναι θεότητα της αρχαιοελληνικής θρησκείας και μυθολογίας, η οποία απεικονίζεται συνήθως να κρατά δύο πυρσούς ή κλειδί και σε μεταγενέστερες περιόδους με τρεις μορφές (τρίσωμη).

Σύμφωνα με τη μυθολογία

Συσχετιζόταν ποικιλοτρόπως με τα σταυροδρόμια, τις εισόδους, το φως, τη μαγεία, τη γνώση των φαρμακευτικών και δηλητηριωδών βοτάνων, τα φαντάσματα και τη νεκρομαντεία.
Εμφανίζεται στον Ομηρικό Ύμνο προς τη Δήμητρα και στη Θεογονία του Ησίοδου, όπου παρουσιάζεται ως μεγαλοπρεπής θεά.

Η περιοχή καταγωγής της λατρείας της είναι άγνωστη, ωστόσο εικάζεται πως ήταν δημοφιλής στη Θράκη. Αποτέλεσε μια από τις πολλές θεότητες που λατρεύονταν από τα αθηναϊκά σπιτικά ως προστάτιδα, η οποία εξασφάλιζε ευημερία και καθημερινές ευλογίες στην οικογένεια.

Θεογονία

Ο ποιητής της Θεογονίας, ο Ησίοδος, αναγνωρίζει στο πρόσωπό της την πανίσχυρη Κυρία των τριών βασιλείων: γης, ουρανού και θάλασσας. Λέει, ακόμη, πως η θεά ασκούσε την κυριαρχία της από την εποχή των Τιτάνων πριν πάρει την εξουσία ο Ζευς και η τάξη του.

Ο νέος κυβερνήτης του κόσμου την τίμησε, αφήνοντάς την στο αρχικό μεγαλείο της, και περισσότερο απ’ όλους δίνοντας της υπέροχα δώρα, μερίδιο απο την γή,τη θάλασσα και τον έναστρο ουρανό. Τιμές οι οποίες δεν ήταν υπό την βασιλεία του Δία αλλά ανήκαν στην Εκάτη εξ’ αρχής. Ο Δίας, αναφέρει ο Ησίοδος, δεν της συπεριφέρθηκε με βία, ούτε της αφαίρεσε αυτά που της είχαν δώσει οι Τιτάνες.

Αυτό που φαίνεται στη Θεογονία είναι ότι η Εκάτη δεν λαμβάνει την γή, τον ουρανό και τη θάλασσα αλλά ένα μερίδιο τιμών, το οποίο τονίζεται εμφατικά και κατ’ επανάληψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ενα αποσπάσμα της Θεογονίας (στίχοι 440-43) στο οποίο η Εκάτη μπορεί αν το θελήσει να χαρίσει μεγαλύτερη ψαριά στου αλιείς ή να τους την μικρύνει, δρώντας κατά ένα τρόπο σε συνδυασμό με τον Ποσειδώνα. Κατά δεύτερον υπογραμμίζεται η χρονική συνέχεια των τιμών που απολαμβάνει η Εκάτη, καθώς διατηρεί αυτά που αρχικώς κατείχε αλλά και ακόμη περισσότερα καθώς ο Δίας την τιμά.

Κουροτρόφος

Η Εκάτη βοηθά τους πολεμιστές στον πόλεμο και τους βασιλείς στην απονομή της δικαιοσύνης. Φέρνει τιμές στους αθλητικούς αγώνες, παραστέκει τους κυνηγούς και τους ψαράδες και μαζί με τον Ερμή, προστατεύει τα κοπάδια. Τέλος, αποκαλείται κουροτρόφος.

Αρπαγή της Περσεφόνης

Σημαντική είναι η παρουσία της στον περίφημο μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης». Όπως και η Δήμητρα, ακούει τη φωνή της απαχθείσας κόρης. Τη συναντά κρατώντας φως στο χέρι της και ρωτάει τον απαγωγέα με λόγια που ανήκουν στη Δήμητρα, σύμφωνα με μια ορφική απόδοση ομηρικού ύμνου. Ο ποιητής μας λέει πως και οι δύο πηγαίνουν να βρουν τον Ήλιο, τον αυτόπτη μάρτυρα.

Υφίστανται δύο αποδόσεις του μυθολογήματος. Στη μία πρωταγωνιστεί η Δήμητρα και στην άλλη η Εκάτη, που πηγαίνει μάλιστα και στον Κάτω Κόσμο για να αναζητήσει την Περσεφόνη. Αφού συναντηθούν η μητέρα με την κόρη, η Εκάτη εμφανίζεται για άλλη μια φορά στον ύμνο, για να παραλάβει την Κόρη και να μείνει για πάντα μαζί της. Η Εκάτη και η Περσεφόνη είναι το ίδιο αχώριστες, όπως η Περσεφόνη και η Δήμητρα. Σύμφωνα με τον ύμνο, η Γαία, η Μητέρα Γη, δεν έχει καμία σχέση με τη Δήμητρα, καθώς θεωρείται συνένοχη του απαγωγέα.

Άρτεμις-Εκάτη

Ο Αισχύλος τη συνδέει με τη Σελήνη και την παρουσιάζει ως Άρτεμι-Εκάτη, ενώ ο Ευριπίδης τη θεωρεί κόρη της Λητούς, και πρώτος στη Μήδεια την παρουσιάζει ως θεά προστάτιδα των μαγισσών. Η Εκάτη λοιπόν συνδέεται και συνταυτίζεται με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη, τον Ερμή και τον Κάτω Κόσμο, τη Γη, τον Πάνα, την Κυβέλη και τους Κορύβαντες, τις Χάριτες στη μορφή που έχει ως προστάτης των καλλιεργειών και της γης. Ως Άρτεμις Ευπλοία αποκτά θαλάσσιο χαρακτήρα και συνδέεται με το ναυτικό επάγγελμα.

Η σχέση της Εκάτης με την Άρτεμι γίνεται φανερή από ένα μύθο του Εφέσου. Επειδή η γυναίκα του Εφέσου υποδέχθηκε άσχημα τη θεά και της αρνήθηκε τη φιλοξενία, η Άρτεμις τη μεταμόρφωσε για λίγο σε σκύλο. Όταν όμως πήρε πάλι την ανθρώπινη μορφή της, η γυναίκα του Εφέσου ένιωθε τόσο ντροπιασμένη, ώστε κρεμάστηκε. Η θεά την επανέφερε στη ζωή και εκείνη πήρε το όνομα της Εκάτης. Άγαλμα της Εκάτης είχε στηθεί κοντά στο ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος.

Μέδουσα

Στους ύστερους χρόνους δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη χθόνια υπόστασή της και στις μαγικές της ιδιότητες. Τότε εμφανίστηκε με τρομακτική μορφή όπως η Μέδουσα και οι Ερινύες. Με την εκδοχή αυτή συνδέονται οι οικιακοί καθαρμοί, τα οξυθύμια, με τα οποία διώχνονταν από το σπίτι τα κακά πνεύματα. Αφιερωμένος στην Εκάτη ήταν ο χώρος που βρισκόταν μπροστά από την πύλη του ναού, της πόλης ή του οίκου. Λατρευόταν για τις μαγικές της κυρίως ιδιότητες, για τη δύναμη που είχε να κρατάει μακριά από την καθημερινή ζωή το κακό.

Ο πραγματικός έρωτας είναι αυτός που θριαμβεύει διαρκώς πάνω στα εμπόδια που τίθενται από το χρόνο, το χώρο και τον κόσμο

Ήδη από την αρχαιότητα, ο έρωτας έχει απασχολήσει έντονα το ανθρώπινο γένος. Στην τέχνη αποτελεί πηγή έμπνευσης, ενώ στην φιλοσοφία τροφή για σκέψη.

Ο απειλούμενος έρωτας. 

Οι δύο βασικές απειλές του έρωτα: την ασφάλεια και την άνεση. Παίρνοντας ως παράδειγμα την ιστοσελίδα γνωριμιών, Meetic, ο Badiou, θα υποστηρίξει ότι τέτοιου είδους ιστοσελίδες καταστρέφουν τον έρωτα, καθώς πωλούν έναν είδος εμπορευματοποιημένου έρωτα. Το να αγοράσει κανείς σεξ είναι εφικτό, έρωτα όμως, όχι! Στην προσπάθεια του να διασώσει τον έρωτα από τέτοιου είδους απειλές, θα καταλήξει στο συμπέρασμα πως το αναπάντεχο και το τυχαίο αποτελούν βασικές προϋποθέσεις ώστε να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί ο έρωτας. «Ο έρωτας χωρίς τον κίνδυνο είναι αδύνατον να υπάρξει, όπως και ο πόλεμος χωρίς τον θάνατο». Επομένως, το ρίσκο, η περιπέτεια και ο κίνδυνος που προκύπτουν μέσα από την διαφορετικότητα του άλλου, είναι στοιχεία ζωτικής σημασίας για τον έρωτα. 

Ο έρωτας ως μία σχέση δέσμευσης μεταξύ δύο ατόμων, προϋπόθεση της οποίας αποτελεί μία πρώτη τυχαία συνάντηση. Ο έρωτας εκτυλίσσεται με την πάροδο του χρόνου και περιλαμβάνει την συνεχή εκ νέου δέσμευση και προσπάθεια. Αυτή η διάρκεια, όμως, που υπονοείται διαφέρει από την συμβατική σημασία της έννοιας: «ως διάρκεια δεν εννοούμε κατά κύριο λόγο ότι ο έρωτας πρέπει να διαρκέσει, να είμαστε ερωτευμένοι πάντα, ή για πάντα. Πρέπει να αντιληφθούμε πως ο έρωτας επινοεί έναν διαφορετικό τρόπο διάρκειας μέσα στη ζωή. Ότι, στη δοκιμασία του έρωτα, η ύπαρξη του καθενός έρχεται αντιμέτωπη με μια νέα χρονικότητα». 

Ο έρωτας είναι μία διαδικασία αναζήτησης της αλήθειας στην οποία συμμετέχουν δύο. «Τι είδους κόσμο μπορεί να δει κανείς, όταν τον βιώνει από την οπτική των δύο και όχι του ενός; Τι είναι ο κόσμος όταν βιώνεται, αναπτύσσεται και τον ζει κανείς υπό την οπτική της διαφορετικότητας και όχι της ταυτότητα; Έτσι πιστεύω ότι οφείλει να είναι ο έρωτας».

Ο έρωτας ως μία συνοδοιπορία για δύο, χωρίς όμως να απαιτείται η «συγχώνευση» των δύο αυτών προσώπων. Ο καθένας διατηρεί την διαφορετικότητα του και η σχέση αναπτύσσεται, εξελίσσεται και λειτουργεί πάνω στην διαφορετικότητα. Είναι η διαφορετικότητα που θα γεννήσει την ένωση των δύο ανθρώπων.

«Ο έρωτας δεν είναι μία σύμβαση ανάμεσα σε δύο ναρκισσιστές». Χωρίς να κατακρίνει την σεξουαλική ικανοποίηση, το να περιορίζεται κανείς μόνο σε αυτήν, σημαίνει ότι είναι ναρκισσιστής. Θέτοντας ως μοναδική επιδίωξη την σεξουαλική απόλαυση, δεν υφίσταται πραγματική ένωση μεταξύ δύο ανθρώπων. Ο καθένας παίρνει από τον άλλον αυτό που τον ευχαριστεί και τίποτα παραπάνω. Αυτό όμως, δεν είναι ο πραγματικός έρωτας. «Στο σεξ, σε τελική ανάλυση, είστε σε σχέση με τον ίδιο σας τον εαυτό μέσα από τη διαμεσολάβηση του άλλου. Ο άλλος σας χρησιμεύει για να ανακαλύψετε το πραγματικό της απόλαυσης. Στον έρωτα, αντίθετα, η μεσολάβηση του άλλου έχει προς ίδια αξία. Αυτό είναι η ερωτική συνάντηση: εφορμάτε προς κατάκτηση του άλλου, προκειμένου να τον κάνετε να υπάρξει μαζί σας όπως ακριβώς είναι. Πρόκειται για μια σύλληψη πολύ πιο βαθυστόχαστη από εκείνη την τελείως κοινότοπη, σύμφωνα με την οποία ο έρωτας δεν θα ήταν παρά μια φαντασιακή παράσταση πάνω στο πραγματικό τού φύλου». 

«Τελικά, είναι αλήθεια ότι η σεξουαλικότητα, όσο θαυμάσια κι αν είναι, και μπορεί να είναι, καταλήγει μέσα σ’ ένα είδος κενού. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος για τον οποίο διέπεται από τον νόμο της επανάληψης: πρέπει να ξαναρχίζουμε, ξανά και ξανά από την αρχή. Κάθε μέρα, όταν είμαστε νέοι! Έτσι, ο έρωτας θα ήταν η ιδέα ότι κάτι παραμένει μέσα σ’ αυτό το κενό, και αυτό που συνδέει τους εραστές είναι κάτι άλλο και όχι αυτή η σχέση, η οποία δεν υπάρχει». 

Ο έρωτας αποτελε, μία από τις τέσσερις προϋποθέσεις της φιλοσοφίας – μαζί με την επιστήμη, την τέχνη και την πολιτική. Ο ορισμός του για τον έρωτα μπορεί να παραλληλιστεί με εκείνον για την πολιτική, υπό την έννοια ότι και η πολιτική ξεκινάει με ένα τυχαίο συμβάν και κινείται προς την κατεύθυνση της αλήθειας. Ωστόσο, η πολιτική και ο έρωτας διακρίνονται από μία καίρια διαφορά. Η πολιτική αναφέρεται σε συλλογικότητες, ενώ ο έρωτας αποκλειστικά σε μία δυάδα. Επιπλέον, για τον ορισμό της πολιτικής η ύπαρξη ενός εχθρού είναι απαραίτητη, αντίθετα στον έρωτα δεν ισχύει αυτό. 

Στον έρωτα ως εχθρός νοείται ο εγωισμός, στην πολιτική το μίσος. «Στην πολιτική, όπου υπάρχουν εχθροί, ένας από τους ρόλους της οργάνωσης, όποια κι αν είναι αυτή, είναι να ελέγξει, δηλαδή να εξαλείψει, κάθε φαινόμενο μίσους. Κάτι που δεν σημαίνει βέβαια επ’ ουδενί, “να κηρύξει την αγάπη”, αλλά –κι αυτό είναι ένα μείζον διανοητικό πρόβλημα– να ορίσει τον πολιτικό εχθρό με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και αυστηρότητα».

Στον έρωτα, αγνοείται η προέλευση και κυριαρχεί η αποδοχή της διαφορετικότητας. Να αναδιατυπώσουμε τον έρωτα. Ηδιαφορετικότητα ως ένα χαρακτηριστικό του έρωτα, το οποίο πρέπει να αποδεχτούμε και να σεβαστούμε. Η απαγκίστρωση από κάθε εγωιστικό και ναρκισσιστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Οι σχέσεις θέλουν προσπάθεια, υπομονή και επιμονή και έχουν ως ανταμοιβή την απόλαυση του έρωτα. «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο έρωτας είναι μια επίμονη περιπέτεια. Η περιπετειώδης πλευρά είναι απαραίτητη, αλλά εξίσου απαραίτητη είναι και η ανάγκη για επιμονή. Με το να τα παρατήσουμε στο πρώτο εμπόδιο, στη πρώτη διαμάχη, ο έρωτας στρεβλώνεται. Ο πραγματικός έρωτας είναι αυτός που θριαμβεύει διαρκώς, μερικές φορές οδυνηρά, πάνω στα εμπόδια που τίθενται από το χρόνο, το χώρο και τον κόσμο»

Γιατί επιλέγετε τη δυστυχία;

Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν τη δυστυχία σκεπτόμενοι ως εξής: «Είναι άσχημη μέρα η σημερινή. Όλα πάνε στραβά». «Δεν πρόκειται να τα καταφέρω», «Είναι όλοι εναντίον μου». «Οι δουλειές δεν πάνε καλά και όλο και χειροτερεύουν». Ποτέ δεν έχω τύχη», «Αυτός μπορεί, εγώ δεν μπορώ». Αν ξεκινάτε τη μέρα σας με αυτή τη στάση, τότε σίγουρα θα γίνετε πόλος έλξης όλων των αρνητικών καταστάσεων και θα είστε δυστυχισμένοι, Συνειδητοποιήστε ότι ο κόσμος στον οποίο ζείτε καθορίζεται από τις σκέψεις σας. Ο Μάρκος Αυρήλιος είπε: «Η ζωή ενός ανθρώπου είναι κατασκεύασμα των σκέψεών του». Ο Έμερσον, εξέχων Αμερικανός φιλόσοφος, είπε: «Κάθε άνθρωπος είναι αυτό που σκέφτεται όλη μέρα». Οι σκέψεις που συνήθως κυριαρχούν στο μυαλό μας, τείνουν να γίνουν πραγματικότητα.

Βεβαιωθείτε ότι δεν συνηθίζετε να κάνετε αρνητικές σκέψεις, σκέψεις ηττοπάθειας και μίσους ή σκέψεις που σας προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα. Να θυμίζετε πάντα στον εαυτό σας ότι όλες οι εμπειρίες σας αντιστοιχούν στη νοοτροπία σας.

Είδα σε ψυχιατρικά ιδρύματα πολλούς ανθρώπους που ήταν εκατομμυριούχοι, αλλά επέμεναν ότι ήταν πάμφτωχοι. Νοσηλεύονταν επειδή παρουσίαζαν ψυχωσικές, παρανοϊκές και μανιοκαταθλιπτικές τάσεις. Τα πλούτη από μόνα τους δεν πρόκειται να σας κάνουν ευτυχισμένους. Από την άλλη, σίγουρα δεν κάνουν κακό στην ευτυχία. Στις μέρες μας, οι άνθρωποι προσπαθούν να αγοράσουν την ευτυχία αποκτώντας ακριβές συσκευές, αυτοκίνητα, γιοτ, πολυτελείς κατοικίες με πισίνες και άλλα υλικά αγαθά, αλλά η ευτυχία δεν αγοράζεται και δεν αποκτάται με αυτό τον τρόπο.

Το βασίλειο της ευτυχίας βρίσκεται στις σκέψεις και τα συναισθήματά σας. Πάρα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι απαιτείται κάτι σπουδαίο στη ζωή τους για να είναι ευτυχισμένοι. Λένε για παράδειγμα «Αν είχα εκλεγεί δήμαρχος, θα ήμουν ευτυχισμένος» ή «Αν γινόμουν πρόεδρος ή διευθυντής της εταιρείας, θα ήμουν ευτυχισμένος». Η δύναμη, η χαρά και η ευτυχία πηγάζουν από την ανακάλυψη του νόμου της θείας τάξης και της ορθής δράσης, που εδρεύει στο υποσυνείδητό μας, και από την εφαρμογή αυτών των αρχών σε όλες τις φάσεις της ζωής μας.

Ελληνική γλώσσα: Για ποιους λόγους πλησιάζει την τελειότητα

Η Ελληνική με την μαθηματική δομή της είναι η γλώσσα της πληροφορικής και της νέας γενιάς των εξελιγμένων υπολογιστών, διότι μόνο σ” αυτήν δεν υπάρχουν όρια. (Μπιλ Γκέιτς, Microsoft).

Η Ελληνική και η Κινέζικη, είναι οι μόνες γλώσσες με συνεχή ζώσα παρουσία από τους ίδιους λαούς και… στον ίδιο χώρο εδώ και 4.000 έτη.

Όλες οι γλώσσες θεωρούνται κρυφοελληνικές, με πλούσια δάνεια από τη μητέρα των γλωσσών, την Ελληνική. (Francisco Adrados, γλωσσολόγος).

Η Ελληνική γλώσσα έχει λέξεις για έννοιες οι οποίες παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο. Μόνον η Ελληνική γλώσσα ξεχωρίζει τη ζωή από το βίο, την αγάπη από τον έρωτα. Μόνον αυτή διαχωρίζει, διατηρώντας το ίδιο ριζικό θέμα, το ατύχημα από το δυστύχημα, το συμφέρον από το ενδιαφέρον.

Το εκπληκτικό είναι ότι η ίδια η Ελληνική γλώσσα μας διδάσκει συνεχώς πώς να γράφουμε σωστά. Μέσω της ετυμολογίας, μπορούμε να καταλάβουμε ποιός είναι ο σωστός τρόπος γραφής ακόμα και λέξεων που ποτέ δεν έχουμε δει ή γράψει.

Το «πειρούνι» για παράδειγμα, για κάποιον που έχει βασικές γνώσεις Αρχαίων Ελληνικών, είναι προφανές ότι γράφεται με «ει» και όχι με «ι» όπως πολύ άστοχα το γράφουμε σήμερα. Ο λόγος είναι πολύ απλός, το «πειρούνι» προέρχεται από το ρήμα «πείρω» που σημαίνει τρυπώ-διαπερνώ, ακριβώς επειδή τρυπάμε με αυτό το φαγητό για να το πιάσουμε.

Επίσης η λέξη «συγκεκριμένος» φυσικά και δεν μπορεί να γραφτεί «συγκεκρυμμένος», καθώς προέρχεται από το «κριμένος» (αυτός που έχει δηλαδή κριθεί) και όχι βέβαια από το «κρυμμένος» (αυτός που έχει κρυφτεί). Άρα το να υπάρχουν πολλά γράμματα για τον ίδιο ήχο (π.χ. η, ι, υ, ει, οι κτλ) όχι μόνο δεν θα έπρεπε να μας δυσκολεύει, αλλά αντιθέτως να μας βοηθάει στο να γράφουμε πιο σωστά, εφόσον βέβαια έχουμε μια βασική κατανόηση της γλώσσας μας.

Επιπλέον η ορθογραφία με την σειρά της μας βοηθάει αντίστροφα στην ετυμολογία αλλά και στην ανίχνευση της ιστορική πορείας της κάθε μίας λέξης. Και αυτό που μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την καθημερινή μας νεοελληνική γλώσσα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι η γνώση των Αρχαίων Ελληνικών.

Είναι πραγματικά συγκλονιστικό συναίσθημα να μιλάς και ταυτόχρονα να συνειδητοποιείς τι ακριβώς λες, ενώ μιλάς και εκστομίζεις την κάθε λέξη ταυτόχρονα να σκέφτεσαι την σημασία της. Είναι πραγματικά μεγάλο κρίμα να διδάσκονται τα Αρχαία με τέτοιο φρικτό τρόπο στο σχολείο ώστε να σε κάνουν να αντιπαθείς κάτι το τόσο όμορφο και συναρπαστικό.

Η σοφία

Στη γλώσσα έχουμε το σημαίνον (την λέξη) και το σημαινόμενο (την έννοια). Στην Ελληνική γλώσσα αυτά τα δύο έχουν πρωτογενή σχέση, καθώς αντίθετα με τις άλλες γλώσσες το σημαίνον δεν είναι μια τυχαία σειρά από γράμματα. Σε μια συνηθισμένη γλώσσα όπως τα Αγγλικά μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι να λέμε το σύννεφο car και το αυτοκίνητο cloud, και από την στιγμή που το συμφωνήσουμε να ισχύει. Στα Ελληνικά κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Γι” αυτό το λόγο πολλοί διαχωρίζουν τα Ελληνικά σαν «εννοιολογική» γλώσσα από τις υπόλοιπες «σημειολογικές» γλώσσες.

Μάλιστα ο μεγάλος φιλόσοφος και μαθηματικός Βένερ Χάιζενμπεργκ είχε παρατηρήσει αυτή την σημαντική ιδιότητα για την οποία είχε πει «Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο».

Όπως μας έλεγε και ο Αντισθένης, «Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις». Για παράδειγμα ο «άρχων» είναι αυτός που έχει δική του γη (άρα=γή + έχων). Και πραγματικά, ακόμα και στις μέρες μας είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς δική του γη / δικό του σπίτι. Ο «βοηθός» σημαίνει αυτός που στο κάλεσμα τρέχει. Βοή=φωνή + θέω=τρέχω. Ο Αστήρ είναι το αστέρι, αλλά η ίδια η λέξη μας λέει ότι κινείται, δεν μένει ακίνητο στον ουρανό (α + στήρ από το ίστημι που σημαίνει στέκομαι).

Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον, είναι ότι πολλές φορές η λέξη περιγράφει ιδιότητες της έννοιας την οποίαν εκφράζει, αλλά με τέτοιο τρόπο που εντυπωσιάζει και δίνει τροφή για τη σκέψη.

Για παράδειγμα ο «φθόνος» ετυμολογείται από το ρήμα «φθίνω» που σημαίνει μειώνομαι. Και πραγματικά ο φθόνος σαν συναίσθημα, σιγά-σιγά μας φθίνει και μας καταστρέφει. Μας «φθίνει» – ελαττώνει ως ανθρώπους – και μας φθίνει μέχρι και την υγεία μας. Και, βέβαια, όταν αναφερόμαστε σε κάτι που είναι τόσο πολύ ώστε να μην τελειώνει, πως το λέμε; Μα, φυσικά, «άφθονο».

Έχουμε τη λέξη «ωραίος» που προέρχεται από την «ώρα». Διότι για να είναι κάτι ωραίο, πρέπει να έλθει και στην ώρα του. Ωραίο δεν είναι το φρούτο όταν είναι άγουρο ή σαπισμένο και ωραία γυναίκα δεν είναι κάποια ούτε στα 70 της άλλα ούτε φυσικά και στα 10 της. Ούτε το καλύτερο φαγητό είναι ωραίο όταν είμαστε χορτάτοι, επειδή, σε αυτή την περίπτωση, δεν μπορούμε να το απολαύσουμε. Ακόμα έχουμε την λέξη «ελευθερία» για την οποία το «Ετυμολογικόν Μέγα» διατείνεται «παρά το ελεύθειν όπου ερά» = το να πηγαίνει κανείς όπου αγαπά… Άρα βάσει της ίδιας της λέξης, ελεύθερος είσαι όταν έχεις τη δυνατότητα να πάς όπου αγαπάς. Πόσο ενδιαφέρουσα ερμηνεία!

Το άγαλμα ετυμολογείται από το αγάλλομαι (ευχαριστιέμαι) επειδή όταν βλέπουμε (σε αρχική φάση οι Θεοί) ένα όμορφο αρχαιοελληνικό άγαλμα η ψυχή μας ευχαριστείται, αγάλλεται. Και από το θέαμα αυτό επέρχεται η αγαλλίαση. Αν κάνουμε όμως την ανάλυση της λέξης αυτής θα δούμε ότι είναι σύνθετη από αγάλλομαι + ίαση(=γιατρειά). Άρα, για να συνοψίσουμε, όταν βλέπουμε ένα όμορφο άγαλμα (ή οτιδήποτε όμορφο), η ψυχή μας αγάλλεται και γιατρευόμαστε. Και πραγματικά, γνωρίζουμε όλοι ότι η ψυχική μας κατάσταση συνδέεται άμεσα με τη σωματική μας υγεία.

Παρένθεση: και μια και το έφερε η «κουβέντα», η Ελληνική γλώσσα μας λέει και τι είναι άσχημο. Από το στερητικό «α» και την λέξη σχήμα μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε τι. Για σκεφτείτε το λίγο.

Σε αυτό το σημείο, δεν μπορούμε παρά να σταθούμε στην αντίστοιχη Λατινική λέξη για το άγαλμα (που μόνο Λατινική δεν είναι). Οι Λατίνοι ονόμασαν το άγαλμα, statua από το Ελληνικό «ίστημι» που ήδη αναφέραμε, και το ονόμασαν έτσι επειδή στέκει ακίνητο. Προσέξτε την τεράστια διαφορά σε φιλοσοφία μεταξύ των δύο γλωσσών, αυτό που σημαίνει στα Ελληνικά κάτι τόσο βαθύ εννοιολογικά, για τους Λατίνους είναι απλά ένα ακίνητο πράγμα.

Είναι προφανής η σχέση που έχει η γλώσσα με τη σκέψη του ανθρώπου. Όπως λέει και ο George Orwell στο αθάνατο έργο του «1984», απλή γλώσσα σημαίνει και απλή σκέψη. Εκεί το καθεστώς προσπαθούσε να περιορίσει την γλώσσα για να περιορίσει την σκέψη των ανθρώπων, καταργώντας συνεχώς λέξεις.

«Η γλώσσα και οι κανόνες αυτής αναπτύσσουν την κρίση», έγραφε ο Μιχάι Εμινέσκου, εθνικός ποιητής των Ρουμάνων. Μια πολύπλοκη γλώσσα αποτελεί μαρτυρία ενός προηγμένου πνευματικά πολιτισμού. Το να μπορείς να μιλάς σωστά σημαίνει ότι ήδη είσαι σε θέση να σκέφτεσαι σωστά, να γεννάς διαρκώς λόγο και όχι να παπαγαλίζεις λέξεις και φράσεις.

Η μουσικότητα

Η Ελληνική φωνή κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «αυδή». Η λέξη αυτή δεν είναι τυχαία αφού προέρχεται από το ρήμα «άδω» που σημαίνει τραγουδώ.

Όπως γράφει και ο μεγάλος ποιητής και ακαδημαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος:

«Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φώς θα ελιχθώ προς τα πάνω, όπως ένα ποταμάκι που μουρμουρίζει. Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω Ελληνικά, επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε Μεταξύ τους με μουσική».

Ο γνωστός Γάλλος συγγραφεύς Ζακ Λακαρριέρ επίσης μας περιγράφει την κάτωθι εμπειρία από το ταξίδι του στην Ελλάδα:

«Άκουγα αυτούς τους ανθρώπους να συζητούν σε μια γλώσσα που ήταν για μένα αρμονική αλλά και ακατάληπτα μουσική.

Αυτό το ταξίδι προς την πατρίδα – μητέρα των εννοιών μας – μου απεκάλυπτε ένα άγνωστο πρόγονο, που μιλούσε μια γλώσσα τόσο μακρινή στο παρελθόν, μα οικεία και μόνο από τους ήχους της. Αισθάνθηκα να τα έχω χαμένα, όπως αν μου είχαν πει ένα βράδυ ότι ο αληθινός μου πατέρας ή η αληθινή μου μάνα δεν ήσαν αυτοί που με είχαν αναστήσει».

Ο διάσημος Έλληνας και διεθνούς φήμης μουσικός Ιάνης Ξενάκης, είχε πολλές φορές τονίσει ότι η μουσικότητα της Ελληνικής είναι εφάμιλλη της συμπαντικής. Αλλά και ο Γίββων μίλησε για μουσικότατη και γονιμότατη γλώσσα, που δίνει κορμί στις φιλοσοφικές αφαιρέσεις και ψυχή στα αντικείμενα των αισθήσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν χρησιμοποιούσαν ξεχωριστά σύμβολα για νότες, χρησιμοποιούσαν τα ίδια τα γράμματα του αλφαβήτου.

«Οι τόνοι της Ελληνικής γλώσσας είναι μουσικά σημεία που μαζί με τους κανόνες προφυλάττουν από την παραφωνία μια γλώσσα κατ” εξοχήν μουσική, όπως κάνει η αντίστιξη που διδάσκεται στα ωδεία, ή οι διέσεις και υφέσεις που διορθώνουν τις κακόηχες συγχορδίες».

Είναι γνωστό εξάλλου πως όταν οι Ρωμαίοι πολίτες πρωτάκουσαν στην Ρώμη Έλληνες ρήτορες, συνέρρεαν να θαυμάσουν, ακόμη και όσοι δεν γνώριζαν Ελληνικά, τους ανθρώπους που «ελάλουν ώς αηδόνες». Δυστυχώς κάπου στην πορεία της Ελληνικής φυλής, η μουσικότητα αυτή (την οποία οι Ιταλοί κατάφεραν και κράτησαν) χάθηκε, προφανώς στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Να τονίσουμε εδώ ότι οι άνθρωποι της επαρχίας, του οποίους συχνά κοροϊδεύουμε για την προφορά τους, είναι πιο κοντά στην Αρχαιοελληνική προφορά από ό,τι εμείς οι άνθρωποι της πόλεως. Η Ελληνική γλώσσα επιβλήθηκε αβίαστα (στους Λατίνους) και χάρη στην μουσικότητά της. Όπως γράφει και ο Ρωμαίος Οράτιος «Η Ελληνική φυλή γεννήθηκε ευνοημένη με μία γλώσσα εύηχη, γεμάτη μουσικότητα».

Ψυχιατρική Βιοαρλούμπα

Είναι όλοι οι άνθρωποι ψυχικά διαταραγμένοι;

Είναι γεγονός ότι ψυχικά προβλήματα, όπως άγχος, κακή διάθεση, υπερβολικός θυμός, όλοι μας έχουμε σε κάποια στιγμή της ζωής μας βιώσει. Όλοι ανεξαιρέτως. Είναι επίσης γεγονός ότι αυτές οι ψυχικές εκδηλώσεις είναι αληθινές, τις βιώνουμε, και ιδιαίτερα σε περιόδους κοινωνικών αναταραχών και οικονομικών κρίσεων ακόμα πιο έντονα. Κανείς δεν το αρνείται αυτό. Όμως, αυτό σημαίνει ότι είμαστε όλοι διαταραγμένοι; Ή ότι, τελικά, «πάσχουμε» από κάποια «ασθένεια» του μυαλού;

Πώς μας έπεισαν οι ψυχίατροι, όλους εμάς τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους, που «δεν χάνουμε την επαφή με την πραγματικότητα», να λέμε και να πιστεύουμε ότι «όλοι κάτι έχουμε, κανείς δεν είναι τελείως καλά», ότι δηλαδή όλοι είμαστε διαταραγμένοι και χρειαζόμαστε ψυχιατρική αντιμετώπιση;

Όχι πάντως με επιστημονικές αποδείξεις, αλλά χρησιμοποιώντας μια σειρά από αυθαιρεσίες και στρατηγικές μάρκετινγκ που εφαρμόζονται σχεδόν από το ξεκίνημα της ιστορίας της ψυχιατρικής. Ας δούμε επιγραμματικά τις βασικές.

Προώθηση υπηρεσιών από ειδικούς. (The role of the expert).

Εάν κάτι ειπωθεί από κάποιον «ειδικό», και κυρίως επιστήμονα, τότε αποκτά εγκυρότητα. Το πιο γνωστό παράδειγμα σε αυτή την στρατηγική είναι ο γνωστός ψυχίατρος Ζίγκμουντ Φρόιντ. Ο Φρόιντ, την δεκαετία του ’20, συνέβαλε καθοριστικά στην μαζική επιδημία εξάρτησης από την κοκαΐνη (νόμιμο τότε ψυχοφάρμακο) απλών καθημερινών ανθρώπων τους οποίους ονόμασε «νευρωσικούς».

Η νοοτροπία του αυτή ήταν που αύξησε ραγδαία το πελατολόγιο των ψυχιάτρων. Πλέον δεν περιορίζονταν μόνο σε αυτό το οποίο είχαν αναλάβει και καθολικά αποτύχει, στους λεγόμενους «παράφρονες» έγκλειστους σε ψυχιατρικά άσυλα, αλλά σε κάθε, μα κάθε απλό καθημερινό άνθρωπο που αντιμετωπίζει μια οποιαδήποτε δυσφορία.

Ο Φρόιντ έπαιξε καθοριστικό ρόλο επίσης σε μια από τις πιο οξύμωρες ιδέες της ιστορίας, να συνδυάσει τα ασυνδύαστα, την ψυχανάλυση με τα χημικά, που στην πραγματικότητα δρουν σε αντίθετες κατευθύνσεις – με απόλυτη αποτυχία. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργήσει ναρκομανείς που όχι μόνο δεν είχαν λύσει τα θέματα για τα οποία απευθύνθηκαν σε αυτόν, αλλά πλέον είχαν προσθέσει και οργανικά/βιολογικά σοβαρά προβλήματα από την χρήση τοξικής ουσίας.

Την εποχή που τα έκανε αυτά, έναν αιώνα πριν, δεν είχε κανένας ακόμα εμπνευστεί το μύθο των προβληματικών νευροδιαβιβαστών, παρ’ όλα αυτά το δήθεν “κύρος του ειδικού” και η αυθαιρεσία της ψυχιατρικής κοινότητας ήταν αρκετά ώστε να φτάσουμε σήμερα να υποστηρίζουμε με φανατισμό και χωρίς δεύτερη σκέψη ότι τα ψυχο-λογικά μας, δηλαδή τα μη παθολογικά, τα μη απτά σωματικά, θα πρέπει να τα «θεραπεύσουμε» με απτούς βιολογικούς τρόπους που δρουν στο σώμα, και ειδικά στον εγκέφαλο!

Είναι αρκετά γνωστό ότι ο ίδιος έκανε χρήση κοκαΐνης, την οποία και πρότεινε ως πανάκεια για κάθε μορφής ψυχολογικό πρόβλημα. Δεν είναι όμως ευρέως γνωστή η στενή του σχέση με δυο από τις μεγαλύτερες φαρμακοβιομηχανίες της εποχής, την Merk και την Park Davis, που τον «στήριζαν» ώστε να γράφει διθυραμβικά άρθρα για την αποτελεσματική και θεραπευτική δράση της κοκαΐνης, όπως το On Coca by Sigmund Freud.

Στα χνάρια του Φρόιντ ακολούθησαν οι περισσότεροι ως σήμερα. Η συνταγή δοκιμασμένη άλλωστε. Τι να τις κάνουμε τις αποδείξεις όταν μιλάνε οι ειδικοί;

Ψυχιατρικοποίηση κάθε ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Η ψυχιατρικοποίηση δεν είναι τίποτα περισσότερο από προπαγανδιστικός επαναπροσδιορισμός υπαρκτών φυσιολογικών καταστάσεων. Εν αντιθέσει με τις πραγματικές ασθένειες, όπου υπάρχουν σωματικά συμπτώματα εξ ορισμού, η ψυχική σφαίρα συμπεριλαμβάνει ανθρώπινες συμπεριφορές και συναισθήματα τα οποία δηλώνονται ως «συμπτώματα».

Γι’ αυτό και ο όρος ψυχική «ασθένεια» δεν υφίσταται επίσημα στην «Βίβλο της ψυχιατρικής», το DSM, καθώς δεν πρόκειται για ασθένειες με την ιατρική έννοια του όρου. Και είναι να αναρωτηθούμε τελικά, γιατί αποκαλούμε «ασθενή» όποιον παρουσιάζει «ψυχικές αποκλίσεις», όπου ο ορισμός των «αποκλίσεων» δίνεται δόλια, με επίκτητα και κοινωνικοπολιτικά κριτήρια;

Στις λεγόμενες «ψυχικές διαταραχές», έχουμε να κάνουμε μόνο με συμπεριφορές και συναισθήματα, όπου οι ψυχίατροι με υποκειμενικά κριτήρια ομαδοποιούν αυθαίρετα συμπεριφορές και ορίζουν ποια θεωρείται ομαλή και ποια παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Πώς όμως θα μετρηθεί η ένταση του συναισθήματος;

Σε ποιο βαθμό πρέπει να βιώνει κάποιος ένα συναίσθημα για να θεωρείται το ίδιο το συναίσθημα «άρρωστο»;

Ποιος, γιατί και με ποια κριτήρια θα κρίνει ότι αυτό είναι «άρρωστο» ή «υγιές»;

Ποιος, τελικά, κρατάει την αόρατη μεζούρα και αποφασίζει την ένταση ενός συναισθήματος;

Και ακόμα σημαντικότερο, με ποιον τρόπο αποφασίζει να το αλλάξει αυτό το συναίσθημα;

Όσον αφορά τώρα τις συμπεριφορές, έχουν καταντήσει σχεδόν όλες να είναι καταχωρημένες ως «ψυχικές διαταραχές», και το ακόμα χειρότερο είναι ότι ο κόσμος το πιστεύει αυτό απλά και μόνο επειδή είναι κάπου γραμμένο, έστω και με υποτιθέμενες ασάφειες που φυσικά δεν εξηγούν καμία επιστημονική μέθοδο ανακάλυψης, πολύ απλά γιατί δεν υφίσταται τέτοια.

Τόσο παράδοξο και παράλογο αυτό, που έχουμε φτάσει σε ακραία παραδείγματα, όπως το ότι η «αργοπορία» (το να καθυστερεί κάποιος σε ραντεβού) είναι πλέον «ψυχική διαταραχή» που οφείλεται σε κάποιο υποτιθέμενο πρόβλημα στον εγκέφαλο – και άρα το άτομο είναι έρμαιο αυτής της συμπεριφοράς, την οποία δεν θα μπορεί να αλλάξει ακόμη και αν το θελήσει.

Συνηθισμένες καθημερινές ανθρώπινες συμπεριφορές μετατράπηκαν σε διαταραχές.

Το να σερφάρει κάποιος στο διαδίκτυο αναφέρεται ως «διαταραχή εθισμού στο ίντερνετ», το να είναι κάποιος ιδιαίτερα ντροπαλός ονομάστηκε «κοινωνική διαταραχή άγχους», η απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου, το πένθος δηλαδή, είναι ένα «μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο», η νοσταλγία της οικογενειακής εστίας λέγεται «αγχώδης διαταραχή αποχωρισμού», οι απόλυτα φυσιολογικές αλλαγές στη διάθεση των γυναικών κατά τη διάρκεια του εμμηνορρυσιακού κύκλου «προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή», οι αλλαγές στη διάθεση των παιδιών, δηλαδή την στιγμή που παίζουν χαρούμενα, να αρχίσουν να μαλώνουν μεταξύ τους διεκδικώντας το ίδιο παιχνίδι, μια ιδιαίτερα γνωστή σε όλους μας φυσιολογική κατάσταση, θεωρείται πλέον σοβαρή ένδειξη «διπολικής διαταραχής», το να αποσπάται η προσοχή είναι και αυτό ψυχιατρική διαταραχή, που λέγεται «διαταραχή διάσπασης προσοχής ΔΕΠΥ».

Ειδικά η ΔΕΠΥ «πλήττει» κυρίως παιδιά μικρής ηλικίας που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν 7-8 ώρες ανούσια και ηλίθια μαθήματα σχολείου και άλλες τόσες σε φροντιστήρια και διάβασμα, γιατί έχουν το μυαλό τους στο παιχνίδι, εφόσον είναι απλώς παιδιά!

Μας λένε επίσης ότι όλα τα παραπάνω, και ακόμα περισσότερα, μπορεί να μην θεραπεύονται, όμως αντιμετωπίζονται με φαρμακευτική αγωγή, συνήθως εφ’ όρου ζωής. Και όσο πιο νωρίς κάποιος «προλάβει» την εξέλιξη των διαταραχών και τις εμποδίσει με ψυχοτρόπες ουσίες που δεν θεραπεύουν απολύτως τίποτα, τόσο καλύτερα – όχι για τον ίδιο, αλλά για τους τραπεζικούς λογαριασμούς αυτών που τις διαγνώσκουν και τις συνταγογραφούν.

Η «Βίβλος» με τις αυθαιρεσίες και τις βιοαρλούμπες.

Σε αυτό το εγχειρίδιο βασίζονταν οι ψυχίατροι για την διάγνωσή τους, και όχι σε κάποια εργαστηριακή εξέταση αντικειμενικών μετρήσεων, π.χ. αιματολογική, ακτινογραφία, βιοψία κτλ., όπως οι υπόλοιπες ειδικότητες της ιατρικής. Έγκειται λοιπόν στην υποκειμενική τους κρίση να «ταιριάξουν» τα διάφορα συμπτώματα που ακούνε σε 15′-20′ λεπτά λεκτικής εξέτασης των υποψήφιων ασθενών τους, με μια ή και με περισσότερες διαγνώσεις του DSM (δεν υπάρχει περιορισμός άλλωστε), έτσι ώστε να χορηγήσουν το χημικό που αποκαλούν φάρμακο και που θεωρούν κατάλληλο στην δοσολογία που πιστεύουν ότι χρειάζεται.

Ο κάθε ψυχίατρος, λοιπόν, αποφασίζει μόνος του το ψυχοφάρμακο της επιλογής του με την μέθοδο πειραματισμού trial and error (δοκιμή και λάθος). Έτσι στην τύχη, δηλαδή. Σε ό,τι υπάρχει «απώλεια της πραγματικότητας», χορηγούν αντιψυχωσικά, και σε οτιδήποτε, μα οτιδήποτε άλλο, αυτά που ατυχώς ονομάστηκαν αντικαταθλιπτικά… και τα λύσανε όλα, χωρίς φυσικά να θεραπεύουν τίποτα.

Σε όλους τους ανθρώπους που θα τους επισκεφθούν, δίνουν αυθαίρετες ψυχιατρικές ταμπέλες, τους λένε ότι έχουν μια χημική ανισορροπία στον εγκέφαλο που δεν μπορεί να μετρηθεί με κανέναν τρόπο αλλά με την δική τους μαγική τους όραση αυτοί μπορούν να τη δουν, και με τα χημικά θα την διορθώσουν!

Εν ολίγοις, λένε κάτι που ακούγεται ιατρικό αλλά δεν είναι, κάτι που αποτελεί μακράν την μεγαλύτερη και εμπορικότερη βιοαρλούμπα του αιώνα, το μεγάλο ψέμα που αναγκάστηκαν να εμπνευστούν προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60, μετά από σειρά δεκαετιών που χορηγούσαν ψυχοτρόπα για να κάνουν αυτό που αποκαλούσαν «χημική» ή, αλλιώς, «αναίμακτη λοβοτομή».

Τα γράφουν μόνοι τους στον κατάλογό τους (διά ψηφοφορίας), μόνοι τους επισυνάπτουν διάφορα στατιστικά δεδομένα, και μόνοι τους επίσης, με παντελή έλλειψη επιστημονικών αποδείξεων, τα αποδίδουν σε ανύπαρκτες βιοαρλούμπες, και μετά επικαλούνται τον ίδιο κατάλογο ως μέσο πειθούς, για να δούμε ότι όλοι έχουμε τελικά κάποια ψυχική διαταραχή.

Η «Βίβλος» λοιπόν της ψυχιατρικής είναι άλλος ένας τρόπος χειραγώγησης της μάζας, άλλο ένα κόλπο μάρκετινγκ, που πέρα από πελατεία τούς προσδίδει και ένα ψευδοεπιστημονικό κύρος τύπου «μπορεί να μην έχουμε εξετάσεις, αποδείξεις ή αληθινές θεραπείες, αλλά τουλάχιστον έχουμε κατάλογο με λίστες».

Ο θρίαμβος του μάρκετινγκ έναντι της επιστήμης.

Αυτές είναι οι 3 βασικές τεχνικές, που σε συνδυασμό με κάποιες ακόμα επιμέρους μας έχουν οδηγήσει στα σημερινά μας χάλια, όπου ήδη το ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού της γης είναι στιγματισμένο ως «ψυχικά διαταραγμένο» – και δυστυχώς το πιστεύουμε.

Δεν έχουμε επιδημία «ψυχικών διαταραχών» αλλά επιδημία ψυχιατρικής, η οποία, ανεξέλεγκτη πια και πιο ισχυρή παρά ποτέ, βρίσκεται σε ένα ευγονιστικό παραλήρημα κάνοντας την πώληση ναρκωτικών από τις φαρμακευτικές την 3η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη, μετά από τα όπλα και την λαθροθηρία.

Προσωπική ευθύνη. «Αγνά» κίνητρα;

Αυτό που είναι ακόμα πιο σημαντικό όμως είναι η δική μας ενεργή συμμετοχή σε όλα αυτά. Ως ένα βαθμό μπορούμε να επικαλεστούμε την παραπληροφόρηση για όλα τα παραπάνω. Αρκεί όμως να μην «αιτιολογείται» έτσι η προσωπική μας ευθύνη για την διαιώνιση και προώθηση όλης αυτής της παρακμής. Δεν ακολουθούν όλοι οι άνθρωποι αυτή την μόδα και ευτυχώς κάποιοι δεν «παίζουν» αυτό το παιχνίδι.

Αλλά ας αναρωτηθούμε τελικά για τα προσωπικά μας κίνητρα να δεχόμαστε τόσο τον αυτοστιγματισμό, όσο, ακόμα χειρότερα, το στιγματισμό άλλων. Να είμαστε οι πρώτοι που θα δώσουμε μια τέτοια ταμπέλα σε κάποιον ή να τον πιέσουμε να την δεχτεί! Τα κίνητρα της ψυχιατρικής και της φαρμακευτικής μαφίας είναι ξεκάθαρα: πελατεία και κέρδος.

Όμως, τα κίνητρα του κάθε απλού ανθρώπου εκεί έξω, να «διαγνώσκει» μόνος του και να ταμπελιάζει εξίσου αυθαίρετα, ή να σπρώχνει το φίλο ή/και συγγενή του, τα υποτιθέμενα «αγαπημένα» του πρόσωπα, σε τέτοια μονοπάτια, ποια είναι; Αγνά κίνητρα; Θέλει με αυτό τον τρόπο να τον βοηθήσει; Και τον βοηθάει έτσι; Με ποιον τρόπο ακριβώς; Ποιος πραγματικά «βοηθιέται» από όλα αυτά; Αυτός που πιέζει κάποιον άλλο σε αυτά ή αυτός που υποκύπτει στην πίεση αυτή;

Το ερώτημα εδώ είναι τα πραγματικά κίνητρα αυτών που ψυχιατρικοποιούν τους πάντες και τα πάντα γύρω τους. Όλοι αυτοί που όχι μόνο δέχονται τις αυθαίρετες ψυχιατρικές ταμπέλες, αλλά τις έχουν εντάξει στο καθημερινό λεξιλόγιό τους (για τους άλλους βέβαια πάντα, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι σύντομα θα έρθει και η σειρά τους και ότι υπάρχουν αρκετές ταμπέλες και για αυτούς), τι «κέρδος» έχουν από αυτό;

Τι τελικά τους εξυπηρετεί;

Μήπως είναι καιρός να αναρωτηθούμε όλοι σοβαρά πάνω σε αυτό;

Κάθε άνθρωπος, οφείλει να αρχίζει την έρευνα του εαυτού του και να κάνει τον τίμιο ισολογισμό των υποκειμενικών του αποκτημάτων. Όσες κακίες κι αν βρει, όση φθορά και αν ανακαλύψει, η σωτηρία είναι πάντοτε δυνατή, φτάνει να το θέλει σοβαρά. Αρκετό καιρό οι άνθρωποι παρασύρθηκαν από ψευδαπάτες.

Ας γκρεμίσουν τώρα τα είδωλα τους, ας ελευθερωθούν από τις πλάνες και ας εργαστούν για τον εαυτό τους. Ας μην σας ξεγελάσει η λέξη “εαυτός” με αυτό νοείται ότι όποιος φροντίζει τον εαυτό του, εγωιστικά και μόνο, καλύτερα να μην κάνει τίποτε.

Ας εργαστεί καλύτερα για το Είναι.

Σε κάθε ρόδο που φυτεύει στον κήπο του κοσμικού, κάποιο ζιζάνιο ξεριζώνεται από τον δικό του. Με αυτόν τον τρόπο ο κήπος των Θεών, ο κόσμος, θ’ ανθίσει, σαν το ρόδο. Φυσικά μην ξεχνάμε, πως κάθε ρόδο έχει κι αγκάθια όπως επίσης πως και κάθε αγκάθι έχει και ρόδα!

Η εταίρα και φιλόσοφος Λεόντιον

Η πορνεία αποτελούσε στοιχείο του βίου των αρχαίων Ελλήνων ήδη από την αρχαϊκή εποχή. Στις περισσότερες ελληνικές πόλεις και κυρίως στα λιμάνια, αποτελούσε σημαντική οικονομική δραστηριότητα απασχολώντας σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Σε καμία περίπτωση δεν θεωρούταν παράνομη, οι πόλεις δεν την απαγορεύουν και η λειτουργία των οίκων ανοχής ήταν φανερή.

Στην Αθήνα, στο μεγάλο νομοθέτη Σόλωνα αποδίδεται η ίδρυση κρατικών πορνείων με προσιτές τιμές. Ωστόσο η δραστηριότητα αυτή δεν κατανεμόταν ίσα ανάμεσα στα δύο φύλα, γυναίκες όλων των ηλικιών καθώς και νεαρά αγόρια εκδίδονταν, για μια πελατεία που απαρτιζόταν σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες.

Οι εκδιδόμενες γυναίκες μπορούν να ταξινομηθούν σε διάφορες κατηγορίες.

Τελευταίες στην κλίμακα κατατάσσονταν οι πόρνες, οι οποίες σύμφωνα και με την ετυμολογία της λέξης που προέρχεται από το ρήμα «πέρνημι» που σημαίνει «πουλώ», ανήκαν δε στους «πορνοβοσκούς», δηλαδή σε προαγωγούς, που κρατούσαν τμήμα των εσόδων τους. Οι τελευταίοι μπορούσαν να είναι πολίτες και τα έσοδα από την πορνεία αντιμετωπίζονταν όπως αυτά από άλλες δραστηριότητες. Ο Θεόφραστος αναφέρει τον προαγωγό πλάι στον πανδοχέα και τον συλλέκτη φόρων σε έναν κατάλογο επαγγελμάτων που είχε συντάξει.

Μια βαθμίδα παραπάνω βρίσκονταν οι ελεύθερες πόρνες που κάποτε ήταν δούλες και έχουν κερδίσει την ελευθερία τους. Η προέλευση αυτών των γυναικών ποικίλλει: γυναίκες μέτοικοι που δεν έβρισκαν άλλο επάγγελμα στη νέα τους πατρίδα, φτωχές χήρες, παλαιές πόρνες που εξαγόρασαν την ελευθερία τους. Στην Αθήνα ήταν υποχρεωμένες να καταγράφονται σε μητρώα και να καταβάλλουν φόρους. Ορισμένες μάλιστα κατάφεραν να φτιάξουν περιουσία από το επάγγελμά τους.

Υπήρχε μάλιστα την εποχή εκείνη και μία άλλη δραστηριότητα – ιδιότητα η οποία χαρακτηρίζεται από την ίδια την λέξη «πορνοδιδάσκαλος», δηλαδή εκπαιδευτής πορνών. Ακόμη και ο ξακουστός Σωκράτης έκανε αυτή την δουλειά όπως μας πληροφορεί ο Ξενοφώντας στα «Απομνημονεύματά του» (ΙΙΙ, 11)

Οι εταίρες βρίσκονταν στην κορυφή των εκδιδόμενων γυναικών. Δεν περιορίζονται στο να προσφέρουν σεξουαλικές υπηρεσίες, με την ίδια τη λέξη «εταίρα» να σημαίνει «σύντροφος». Στις περισσότερες περιπτώσεις διέθεταν ευρεία μόρφωση και μπορούσαν να λάβουν μέρος σε συζητήσεις καλλιεργημένων ανθρώπων, για παράδειγμα στα συμπόσια. Αποτελούν τις μοναδικές γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα, με εξαίρεση τις Σπαρτιάτισσες, που απολάμβαναν την ανεξαρτησία τους και μπορούσαν να διαθέτουν προσωπική περιουσία. Ένα τέτοιο είδος παλλακίδας δεν πληρωνόταν για κάθε συνεύρεση, αλλά έπαιρνε δώρα από τους «εταίρους» και τους «φίλους» της ώστε να ζει μια άνετη ζωή. Παρόμοια χαρακτηριστικά έχουν οι γκέισες στην Ιαπωνική παράδοση.

Η φιλοχρηματία και η απληστία των εταιρών αναφέρεται συχνά από Έλληνες συγγραφείς. Η βασική αρχή της εταίρας Φιλιμάτιον ήταν:

«Εσείς ποθείτε την ομορφιά, εγώ τα χρήματα. Ας ικανοποιήσουμε λοιπόν αμοιβαία την επιθυμία μας, έτσι είναι οι καλές συμφωνίες. (Αρισταίνετος Ι, 14).

Ο Αλκίφρων βάζει στο στόμα της εταίρας Πετάλης τα εξής λόγια:

«Μας χρειάζεται χρυσάφι, ρουχισμός, κοσμήματα, υπηρέτριες. Δεν έχω κανένα κτήμα στη Μυρριούντα ούτε ασήμι στα μεταλλεία. Έχω μόνο το μεροκάματο και τα πολυστέναχτα δώρα των ανόητων εραστών μου».

Ακόμη οξύτερος είναι ο τόνος του γράμματος που στέλνει η εταίρα Φιλουμένη στον Κρίτωνα:

«Τι κουράζεσαι γράφοντας τόσα; μου χρειάζονται πενήντα χρυσά νομίσματα και όχι γράμματα. Αν λοιπόν μ’ αγαπάς, δώστα. Αν τσιγκουνεύεσαι, μη μ’ ενοχλείς. Γεια σου.».(Αλκίφρων Εταιρικαί επιστολαί).

Οι εταίρες έχουν εξέχουσα θέση στην αθηναϊκή κοινωνία. Οι πιο πολλές είναι ξένες, από τα νησιά του Αιγαίου και τις ακτές της Ιωνίας, την Κόρινθο και την Ναύκρατη. Τις σέβονται και τις τιμούν όσο λίγες γυναίκες στην αρχαιότητα. Γράφει για αυτές ο Διογένης «αι εύμορφοι εταίραι εισίν βασίλισσαι». Ήταν πανέμορφες, έξυπνες, πολύ μορφωμένες, κάποιες μάλιστα ανήλθαν και σε ανώτατα αξιώματα. Συναναστρέφονταν συνήθως καλλιτέχνες, φιλοσόφους, πολιτικούς, ποιητές. Είχαν θέση σημαντική στην πνευματική και κοινωνική ζωή και επηρέαζαν προφανώς την εξουσία, αφού βρισκόταν πολλές φορές στο περιβάλλον πολιτικών.

Είναι γνωστό ότι διάσημοι γλύπτες και ζωγράφοι όπως ο Πραξιτέλης, ο Απελλής και άλλοι χρησιμοποίησαν μοντέλα εταίρες. Σχεδόν όλα τα ελληνικά αγάλματα που παριστάνουν θεές και προπάντων οι Αφροδίτες του 5ου και 4ου αιώνα είχαν για πρότυπά τους εταίρες. Αναρίθμητοι αγγειογράφοι ζωγράφιζαν στα αγγεία έναν τύπο γυναικείου στήθους. Το στήθος αυτό ήταν το στήθος της Λαϊδας.(Πατριαρχία σ.339). Θα πρέπει όμως να διευκρινίσουμε ότι η δόξα που κέρδισε ο θεσμός της εταίρας με το πέρασμα των αιώνων οφείλεται, αποκλειστικά και μόνο, σε εκείνες τις λίγες που απέκτησαν φήμη και πλούτο, εκπέμποντας μια εκτυφλωτική λάμψη με την εικόνα των ωραίων, μορφωμένων και εξευγενισμένων γυναικών, που επιδεικνύοντας το πνεύμα τους εντυπωσίαζαν τους συνδαιτυμόνες τους.

Ένας σημαντικός αριθμός από αυτές αναφέρεται ότι ανήκαν και σε φιλοσοφικές σχολές. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε την Θεανώ, την Μέλισσαν, την Πτολεμαίδα της Πυθαγορείου Σχολής, την Διοτίμη και Ασπασία της Σωκρατικής, την Λαίδα και Αρήτη της Κυρηναϊκής, την Ιππαρχία της Κυνικής την αργεία Αρτεμισία και Νικαρέτη της Μεγαρικής. Θα αναφερθούμε όμως ιδιαίτερα στις εταίρες της Σχολής του Επίκουρου και συγκεκριμένα στην Λεόντιον. Στον Κήπο μαζί με την Λεόντιον αναφέρονται και η Ηδεία, η Βοΐδιον, η Νικήδιον, η Ερώτιον, η Μαμμάριον και άλλες.

Η Λεόντιον αναφέρετε ακόμη και στον 14ο αι. Ο Giovanni Boccaccio (1313-1375) tην συμπεριλαμβάνει στο έργο του «Βιβλίο των Διάσημων Γυναικών» (De mulieribus claris), μια συλλογή από 106 σύντομες βιογραφίες διάσημων και κακόφημων γυναικών. Μια εικόνα της Λεόντιον βρίσκουμε σ ένα χειρόγραφο μιας γαλλικής μετάφρασής του.

Από όλες όμως ποιο διάσημη ήταν η Λεόντιον.

Δεν γνωρίζουμε την καταγωγή της, αλλά εκείνο που μας είναι γνωστό εκτός από τα σωματικά της θέλγητρα είναι ότι είχε και αξιόλογη πνευματική μόρφωση η οποία μάλιστα προκαλούσε τον θαυμασμό γνωστών συγγραφέων. Όταν άρχισε να φιλοσοφεί μέσα στον Κήπο έπαυσε να ασκεί το επάγγελμα της εταίρας

Είναι γνωστό ότι ήταν ερωμένη του Επίκουρου, φημολογείται ότι για κάποια στιγμή τα είχε και με τον Έρμαχο, ο Αλκίφρων αναφέρει ότι είχε ερωτικές σχέσεις με έναν πολύ ωραίο νεαρό ονόματι Τίμαρχον, καθώς επίσης και με τον Μητρόδωρο με τον οποίο μάλιστα έκανε και έναν γιό ονόματι Επίκουρο, στον οποίο αναφέρεται ο δάσκαλος στην διαθήκη του.

Λέγεται ότι είχε και μία κόρη ονόματι Δανάη, επίσης εταίρα και οπαδό της Επικούρειας φιλοσοφίας, η οποία υπήρξε ερωμένη του Έπαρχου της Εφέσου Σώφρονος. Πιθανολογείται ότι η γέννηση της Δανάης προηγήθηκε αυτής του γιού του Μητρόδωρου αλλά δεν γνωρίζουμε τίποτα για τον πατέρα της. Κάποιες αναφορές θέλουν την Δανάη κόρη του Μητρόδωρου.

Ο Θεοδωρίδης αναφέρει (σ.280) ότι ο Επίκουρος εκτιμούσε και θαύμαζε τη Λεόντιον. Της εμπιστευόταν ακόμη και την προεδρία, που οι τρόφιμοι του Κήπου την έπαιρναν διαδοχικά. Η πράξη βέβαια αυτή διασύρθηκε από τους αντιπάλους σαν αίσχος απερίγραπτο, γιατί μία εταίρα παρουσιάσθηκε προεδρίνα της Κοινότητας. Σε κάποιο άλλο σημείο σε απάντηση κάποιου γράμματος της Λεοντίου, όπου την χαρακτηρίζει αχώριστη του Κήπου, γράφει:

«Σωτήρα, αφέντισσα, αγαπητό Λεονταράκι, σπάσαμε στα ζήτω και στα παλαμάκια άμα διαβάσαμε το γραμματάκι σου». (σ 144)

Και παρακάτω συνεχίζοντας ο Θεοδωρίδης:

«Από τις πηγές ξέρουμε καλά πως η Λεόντιον ήταν σοβαρό πρόσωπο, πως τιμούσε πολύ τον Επίκουρο και πως αποδεικνύεται αυτό από τα απομεινάρια των επιστολών της».

Κατά το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα και πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.χ. δύο μαρτυρίες αναφέρουν την ύπαρξη εταίρας με το όνομα Λεόντιον και μάλιστα πολύ ονομαστές.

Η πρώτη είναι αυτή που αναφέρει ο Αθήναιος στο 13ο βιβλίο του στους Δειπνοσοφιστές, Η Λεόντιον του Αθήναιου χρωστούσε την μόρφωσή της και την πνευματική της φήμη αφενός στον σοφό της ελεγειακής ποιήσεως Φιλητά του Κώου και αφετέρου στον Ερμησιάνακτα τον Κολοφώνιο, μαθητή του Φιλητά με τον οποίο η Λεόντιον είχε ερωτικούς δεσμούς και ο οποίος έγραψε τρία ελεγειακά βιβλία και τα εξέδωσε με τον τίτλο «Λεόντιον». Ο Αθήναιος στα έργα του αναφέρει αποσπάσματα υπό μορφή διαλόγων των ελεγειών του Ερμησιάνακτα.

Η δεύτερη ήταν περιώνυμη για τα θέλγητρα και για το πνεύμα της. Δύο ονομαστοί ζωγράφοι της αρχαιότητας, ο Θέωρος και ο Αριστείδης ο Θηβαίος, ζωγράφισαν την εικόνα της, όπως μας αναφέρει ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος. Ήταν ερωμένη του Επίκουρου και άλλων εκπροσώπων της σχολής του. Χειριζόταν άνετα την αττική διάλεκτο και η φήμη της έγινε γνωστή αφενός από την ομορφιά της και αφετέρου από την συγγραφική της ικανότητα.

Επικρατούσα άποψη σήμερα είναι ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, το οποίο όταν ήρθε στην Αθήνα και εντάχτηκε στον Κήπο είχε ήδη καλλιεργημένο το πνεύμα της. Φαίνεται ότι με τον Ερμησιάνακτα συναναστράφηκε κατά την πρώτη της νεότητα. Ως εκ τούτου μπορούμε να υποθέσουμε από την καταγωγή του Ερμησιάνακτα, ότι υπάρχει η πιθανότητα η Λεόντιον να ξεκίνησε την επαγγελματική της καριέρα ως εταίρα από την Κωλοφώνα. Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο για την καταγωγή της γιατί συνήθως οι εταίρες δεν ασκούσαν το επάγγελμά τους στον τόπο καταγωγής των.

Όπως αναφέραμε και παραπάνω η Λεόντιον είχε μεγάλη συγγραφική ικανότητα. Έργα της δεν διασώθηκαν, αλλά η φήμη για τα έργα της ήταν μεγάλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι, όταν ο Θεόφραστος ο γνωστός μαθητής του Αριστοτέλη και διάδοχός του στο Λύκειο, συνέγραψε βιβλίο περί γάμου στο οποίο δεν εκφραζόταν και τόσο τρυφερά για το γυναικείο φύλλο, η Λεόντιον του επετέθη με σφοδρότητα και απέσπασε τον γενικό θαυμασμό γράφοντας μία πραγματεία με τίτλο «ΚΑΤΑ ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ».

Ακόμη και ο Κικέρων μετά από 250 χρόνια, εκφράζει τον θαυμασμό του για το έργο της Λεοντίου, αλλά και γιατί μία γυναίκα τόλμησε να γράψει μία πραγματεία εναντίον ενός ανδρός γνωστότατου για την σοφία του. Αυτό μας το μαρτυρεί ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος στην εισαγωγή της φυσικής του ιστορίας. Το γεγονός ότι μία εταίρα ήταν τόσο έξυπνη, ήξερε να γράφει τόσο καλά και είχε τόσο λίγο σεβασμό για τη φήμη των ανδρών φιλοσόφων, οδήγησε στην αθηναϊκή έκφραση «βρες ένα δένδρο να κρεμαστείς!». (Πατριαρχία σ.459)

Το περί γάμου αυτό έργο της Λεοντίου έχει χαθεί μαζί με σχεδόν όλα τα έργα των επικούρειων, σώθηκε όμως απόσπασμα από το έργο του Θεόφραστου που έγινε η αφορμή να συγγράψει η Λεόντιον την πραγματεία της, σε μετάφραση από την λατινική του έτους 1892 και το οποίο παραθέτω σε επιτοίχια ανακοίνωση.

Ο Αλκίφρων, ο συγγραφέας εταιρικών επιστολών, περιέχει στα έργα του μία αξιοπερίεργη επιστολή της Λεοντίου προς την Λάμιαν την γνωστή εταίρα και ερωμένη του Δημητρίου Πολιορκητή, στην οποία επιστολή γίνονται γνωστές οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ αυτής και της φιλοσόφου. Στην επιστολή αναφέρεται ότι η Λεόντιον είχε ερωτικές σχέσεις με τον νεαρό Τίμαρχο τον οποίο χαρακτηρίζει μάλιστα και παίδαρο, ο οποίος την παράτησε για να ενταχθεί στην επικούρεια κοινωνία. Αναρωτιόταν: «τι μπορεί να του προσφέρει ο γεροεπίκουρος περισσότερο από ότι εγώ».

Στην επιστολή αυτή υπάρχουν πολλές ανακρίβειες. Είναι πολύ δύσκολο να δεχτούμε αυτά που γράφει ο Αλκίφρων ως πραγματικά, γιατί οι επιστολές του είχαν χιουμοριστικό και σατιρικό χαρακτήρα και προφανώς ο συγγραφέας τις φόρτωσε με αρκετή μυθοπλασία για να τις κάνει πιο εύθυμες. Εξάλλου και ο Θεοδωρίδης γράφει για την συγκεκριμένη επιστολή ότι «η Λεόντιον γράφει τάχα στη Λάμια» υποστηρίζοντας την ανακρίβεια της επιστολής και σε άλλο σημείο υπερασπιζόμενος τον Επίκουρο και τη Λεόντιον «Είναι από τις φθηνές εξυπνάδες που πιπιλίζουν για τους φιλοσόφους και τους γραμματιζούμενους».

Αν όμως δεχθούμε τα γεγονότα της επιστολής ως πραγματικά τότε ίσως ο Τίμαρχος να ήταν και η αιτία που η Λεόντιον ασπάσθηκε την Επικούρεια Φιλοσοφία και εντάχθηκε στον Κήπο.

Δυστυχώς οι πηγές είναι πάρα πολύ λίγες, μόνο σκόρπιες αναφορές, που μας αναγκάζουν να υποθέσουμε πράγματα και καταστάσεις, με συνέπεια να μην μπορούμε να έχουμε μια πλήρη και σαφή εικόνα της Λεοντίου. Είναι γεγονός όμως ότι υπερασπιζόταν τα δικαιώματα των γυναικών με πολύ πάθος και με όλα τα μέσα που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την εποχή εκείνη όπως ήταν και οι επιστολές.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι στην αθηναϊκή κοινωνία η γυναίκα τελούσε μονίμως υπό ανδρική κηδεμονία. Η νέα κοπέλα μέχρι το γάμο της εξαρτάται άμεσα από τον πατέρα της. Όταν έφθανε στην αποδεκτή κοινωνικά ηλικία γάμου, η οποία σύμφωνα με τις τότε αντιλήψεις υπολογίζονταν με βάση τη γυναικεία ήβη, ο πατέρας της επέλεγε το μέλλοντα σύζυγό της, έκτοτε ήταν υπό την κηδεμονία του συζύγου της. Η βασική ευθύνη της, όμως, ήταν η διαχείριση του οίκου. Μέσω της χρηστής διαχείρισης ενός αθηναϊκού οίκου από τη νοικοκυρά θα επιτυγχάνονταν η ευημερία και η μακροημέρευση του. Για το λόγο αυτό ο σύζυγος και κύριος του οίκου, από την πρώτη στιγμή αναλάμβανε να εξηγήσει τη βασική αυτή υποχρέωση στην νεαρή γυναίκα του. Ο Επίκουρος όμως έλεγε για την σχέση των δύο φύλων:

«Η γυναίκα σου πρέπει μάλλον να σε ντρέπεται και όχι να σε φοβάται. Διότι δεν την πήρες για υπηρέτρια αλλά για συμμέτοχο της Ζωής σου».

Ο Θεοδωρίδης γράφει (σ.280) για την γυναίκα μέσα στον Κήπο.

«Στον Κήπο έγινε κάτι που ξεπερνάει ό,τι ως τότε είχε γίνει στην Ελλάδα. Η γυναίκα κέρδισε κάποιο βάθρο, ανασαίνει ανετότερα, αναμετρά το μυαλό της με το ανδρικό και βλέπει πως η χιλιοειπωμένη κατωτερότητά της είναι μύθος. Κάποιος ή κάποιοι αναγνωρίζουν πως έχει ψυχή, νοιάζονται γι' αυτή, την τριγυρίζουν με εκτίμηση και στοργή. Δεν αργεί ν’ αποδειχθεί, όπως στα δικά μας χρόνια, πως η γυναίκα μπορεί ν’ αποδώσει.

Λόγω της έντονης δραστηριότητας της Λεοντίου ως φιλοσόφου, για την ελευθερία και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών, που βασίζεται στην αρχή ότι τα φύλα είναι διαφορετικά αλλά ίσα, καθώς και με το πάθος που αντιμετώπιζε τα γυναικεία προβλήματα, θα μπορούσαμε να την εντάξουμε σ’ αυτούς που φιλοσοφώντας μέσα στα πλαίσια της επικούρειας φιλοσοφίας, βάλανε τα θεμέλια, για να έρθουν πολλούς αιώνες αργότερα οι πρωτεργάτες της ανεξαρτησίας των γυναικών και να ανεγείρουν το οικοδόμημα της ισότητας των δύο φύλλων.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΡΟΣ ΦΟΡΜΙΩΝΑ ΠΕΡΙ ΔΑΝΕΙΟΥ

ΔΗΜ 34.46–52

Ο κατηγορούμενος στερείται μαρτύρων – Παραινέσεις για ευθυκρισία των δικαστών

Ο Χρύσιππος (για τα πρόσωπα που εμπλέκονται στη συγκεκριμένη δικαστική διαμάχη βλ. ΔΗΜ 34.1–2) συνέκρινε το ήθος και την προσφορά του στην πόλη με τις προσπάθειες του Λάμπη για παράνομο πλουτισμό και αντέκρουσε τα δικονομικού τύπου επιχειρήματα που επικαλούνταν αυτός και ο Φορμίωνας. Φτάνοντας στο τέλος του λόγου του, συμπληρώνει:


[46] Τοῦ μὲν οὖν δανεῖσαι ἡμᾶς τὰ χρήματα αἵ τε συνθῆκαι
καὶ αὐτὸς οὗτός ἐστι μάρτυς· τοῦ δ’ ἀποδεδωκέναι οὐδείς
ἐστι μάρτυς ἔξω τοῦ Λάμπιδος τοῦ συναδικοῦντος. καὶ οὗτος
μὲν εἰς ἐκεῖνον μόνον ἀναφέρει τὴν ἀπόδοσιν, ἐγὼ δ’ εἴς τε
τὸν Λάμπιν αὐτὸν καὶ τοὺς ἀκούσαντας αὐτοῦ ὅτε οὐκ ἔφη
ἀπειληφέναι τὸ χρυσίον. τούτῳ μὲν οὖν τοὺς ἐμοὺς μάρτυρας
ἔξεστι κρίνειν, εἰ μή φησι τἀληθῆ μαρτυρεῖν αὐτούς· ἐγὼ δ’
οὐκ ἔχω τί χρήσωμαι τοῖς τούτου μάρτυσιν, οἵ φασιν εἰδέναι
τὸν Λάμπιν μαρτυροῦντα ἀπειληφέναι τὸ χρυσίον. εἰ μὲν
γὰρ ἡ μαρτυρία ἡ τοῦ Λάμπιδος κατεβάλλετο ἐνταῦθα, ἴσως
ἂν ἔφασαν οὗτοι δίκαιον εἶναι ἐπισκήπτεσθαί μ’ ἐκείνῳ·
νῦν δ’ οὔτε τὴν μαρτυρίαν ταύτην ἔχω, οὑτοσί τε οἴεται δεῖν
ἀθῷος εἶναι οὐδὲν βέβαιον ἐνέχυρον καταλιπὼν ὧν πείθει
ὑμᾶς ψηφίζεσθαι. [47] πῶς δ’ οὐκ ἂν εἴη ἄτοπον, εἰ αὐτοῦ
Φορμίωνος ὁμολογοῦντος δανείσασθαι, φάσκοντος δὲ ἀπο-
δεδωκέναι, τὸ μὲν ὁμολογούμενον ὑπ’ αὐτοῦ τούτου ἄκυρον
ποιήσαιτε, τὸ δὲ ἀμφισβητούμενον κύριον ψηφίσαισθε; καὶ
ὁ μὲν Λάμπις, ᾧ οὗτος σκήπτεται μάρτυρι, μαρτυρεῖ ἔξαρνος
γενόμενος τὸ ἐξ ἀρχῆς ὡς οὐκ ἀπείληφεν τὸ χρυσίον· ὑμεῖς
δὲ γνοίητε ὡς ἀπείληφεν ἐκεῖνος, ᾧ οὐκ εἰσὶ μάρτυρες τοῦ
πράγματος; [48] καὶ ὅσα μὲν εἶπε μετὰ τῆς ἀληθείας, μὴ χρή-
σαισθε τεκμηρίῳ, ἃ δ’ ἐψεύσατο ὕστερον, ἐπειδὴ διεφθάρη,
πιστότερα ταῦθ’ ὑπολάβοιτε εἶναι; καὶ μήν, ὦ ἄνδρες Ἀθη-
ναῖοι, πολὺ δικαιότερόν ἐστιν τοῖς ἐξ ἀρχῆς ῥηθεῖσι τεκμαί-
ρεσθαι μᾶλλον ἢ τοῖς ὕστερον τεκταινομένοις. τὰ μὲν γὰρ
οὐκ ἐκ παρασκευῆς, ἀλλ’ ἐκ τῆς ἀληθείας ἔλεγεν, τὰ δ’
ὕστερον ψευδόμενος καὶ πρὸς τὸ συμφέρον αὑτῷ. [49] ἀναμνή-
σθητε δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι οὐδ’ αὐτὸς ὁ Λάμπις
ἔξαρνος ἐγένετο ὡς οὐκ εἴη εἰρηκὼς ὅτι οὐκ ἀπείληφεν τὸ
χρυσίον, ἀλλ’ εἰπεῖν μὲν ὡμολόγει, οὐ μέντοι γε ἐντὸς
ὢν αὑτοῦ εἰπεῖν. οὔκουν ἄτοπον, εἰ τῆς ἐκείνου μαρτυρίας
τὸ μὲν πρὸς τοῦ ἀποστεροῦντος πιστῶς ἀκούσεσθε, τὸ δ’
ὑπὲρ τῶν ἀποστερουμένων ἄπιστον ἔσται παρ’ ὑμῖν; [50] μηδα-
μῶς, ὦ ἄνδρες δικασταί. ὑμεῖς γάρ ἐστε [οἱ] αὐτοὶ οἱ τὸν
ἐπιδεδανεισμένον ἐκ τοῦ ἐμπορίου πολλὰ χρήματα καὶ τοῖς
δανεισταῖς οὐ παρασχόντα τὰς ὑποθήκας θανάτῳ ζημιώσαντες
εἰσαγγελθέντα ἐν τῷ δήμῳ, καὶ ταῦτα πολίτην ὑμέτερον
ὄντα καὶ πατρὸς ἐστρατηγηκότος. [51] ἡγεῖσθε γὰρ τοὺς τοιού-
τους οὐ μόνον τοὺς ἐντυγχάνοντας ἀδικεῖν, ἀλλὰ καὶ κοινῇ
βλάπτειν τὸ ἐμπόριον ὑμῶν, εἰκότως. αἱ γὰρ εὐπορίαι τοῖς
ἐργαζομένοις οὐκ ἀπὸ τῶν δανειζομένων, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν
δανειζόντων εἰσίν, καὶ οὔτε ναῦν οὔτε ναύκληρον οὔτ’ ἐπι-
βάτην ἔστ’ ἀναχθῆναι, τὸ τῶν δανειζόντων μέρος ἂν ἀφαι-
ρεθῇ. [52] ἐν μὲν οὖν τοῖς νόμοις πολλαὶ καὶ καλαὶ βοήθειαί
εἰσιν αὐτοῖς· ὑμᾶς δὲ δεῖ συνεπανορθοῦντας φαίνεσθαι καὶ
μὴ συγχωροῦντας τοῖς πονηροῖς, ἵν’ ὑμῖν ὡς πλείστη ὠφέ-
λεια παρὰ τὸ ἐμπόριον ᾖ. ἔσται δέ, ἐὰν διαφυλάττητε τοὺς
τὰ ἑαυτῶν προϊεμένους, καὶ μὴ ἐπιτρέπητε ἀδικεῖσθαι ὑπὸ
τῶν τοιούτων θηρίων.

***

[46] Ότι μεν λοιπόν εδανείσαμεν τα χρήματα μάρτυρες είναι αι συμφωνίαι και αυτός ο ίδιος ο Φορμίων, του ότι δε απεδόθησαν τα χρήματα ουδείς υπάρχει μάρτυς εκτός του Λάμπιδος, του συνενόχου του Φορμίωνος. Και ενώ ο Φορμίων διά την πληρωμήν δεν καλεί παρά ένα μόνον μάρτυρα, εγώ παρουσιάζω ως μάρτυρας και αυτόν τον Λάμπιν και εκείνους που τον ήκουσαν να λέγη, ότι δεν έλαβε τα χρήματα. Ούτος μεν λοιπόν δύναται να προσβάλη τους μάρτυράς μου, εάν διατείνεται ότι δεν λέγουν την αλήθειαν, εγώ όμως τι δύναμαι να πράξω εναντίον των μαρτύρων του, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν ότι ο Λάμπις έλαβε τα χρήματα; Διότι, εάν μεν η μαρτυρία του Λάμπιδος κατετίθετο εδώ, ίσως οι αντίπαλοί μου θα έλεγον ότι είναι δίκαιον να τον διώξω, τώρα δε ούτε την μαρτυρίαν ταύτην έχω, και ούτος νομίζει ότι πρέπει να είναι αθώος χωρίς να αφήση καμμίαν ασφαλή απόδειξιν δι' εκείνα που προσπαθεί να σας πείση να αποφασίσετε. [47] Πώς δε δεν θα ήτο άτοπον, εάν, αφού αυτός ο ίδιος ο Φορμίων ομολογεί ότι εδανείσθη, ισχυρίζεται δε ότι εξώφλησε το χρέος του, την μεν ομολογίαν αυτού θεωρήσετε άκυρον, αποφανθήτε δε ότι το αμφισβητούμενον υπ' αυτού έχει κύρος; Και ο μεν Λάμπις, τον οποίον ούτος μεταχειρίζεται ως μάρτυρα, μαρτυρεί, αρνούμενος εξ αρχής ότι έλαβε τα χρήματα, σεις δε ηθέλετε αποφανθή ότι εκείνος έλαβε τα χρήματα, καίτοι ουδείς μάρτυς παρέστη εις την επιστροφήν των χρημάτων; [48] Και όσα μεν είπεν εκείνος αληθή, πώς δεν θα ήτο άτοπον να μη τα μεταχειρισθήτε ως αποδείξεις, όσα δε βραδύτερον εψεύσθη, αφού εδωροδοκήθη, να θεωρήσετε άξια μεγαλυτέρας πίστεως; Και όμως, άνδρες Αθηναίοι, είναι πολύ δικαιότερον να μεταχειρισθήτε ως αποδείξεις μάλλον εκείνα τα οποία εξ αρχής ελέχθησαν παρά εκείνα, τα οποία εσχεδιάσθησαν εκ των υστέρων. Διότι εκείνα μεν δεν έλεγε κατόπιν προπαρασκευής, αλλ' υπακούων εις την αλήθειαν, τα μετά ταύτα δε ψευδόμενος και προς το συμφέρον του. [49] Ενθυμηθήτε δε, άνδρες Αθηναίοι, ότι ουδ' αυτός ο Λάμπις δεν ημφεσβήτησεν κατ' αρχάς ότι δεν είπεν ότι δεν είχε λάβει τα χρήματα, αλλ' ωμολόγει μεν ότι είπε τούτο, έλεγεν όμως ότι δεν ήτο στα λογικά του, όταν το έλεγε. Λοιπόν δεν θα ήτο παράδοξον, εάν εκ των δύο μερών της μαρτυρίας του πιστεύσετε εκείνο το οποίον ευνοεί τον κακοπληρωτήν, δεν δώσετε δε πίστιν εις εκείνο, το οποίον ωφελεί το θύμα του; [50] Καθόλου, άνδρες δικασταί, αυτό είναι αδύνατον. Διότι τον κατηγορούμενον τούτον, ο οποίος είχε συνάψει δάνεια τόσον σημαντικά με υποθήκην εμπορεύματα ήδη δεσμευμένα και ο οποίος δεν είχε παρουσιάσει εις τους δανειστάς του τας εξασφαλίσεις των δανείων, σεις κατεδικάσατε εις θάνατον κατόπιν εκτάκτου καταγγελίας ενώπιον του λαού και μάλιστα αφού ήτο συμπολίτης σας και ο πατήρ του ήτο στρατηγός. [51] Διότι πιστεύετε ότι οι τοιούτοι άνθρωποι αδικούν όχι μόνον εκείνους με τους οποίους συναλλάσσονται, αλλά βλάπτουν γενικώς το εμπόριόν σας. Και πολύ δικαίως· διότι η ευδοκίμησις των εμπορικών υποθέσεων δεν οφείλεται εις τους δανειζομένους, αλλ' εις τους δανείζοντας και ούτε πλοίον, ούτε ιδιοκτήτης πλοίου, ούτε επιβάτης αυτού δύναται να αναχθή εις το πέλαγος, αν λείψουν οι δανείζοντες. [52] Εις μεν λοιπόν τους νόμους υπάρχουσι πολλαί και σοφαί διατάξεις υπέρ των δανειζόντων· πρέπει δε σεις, να φαίνεσθε, ότι διορθώνετε τας καταχρήσεις και τιμωρήτε τας απάτας, διά να έχετε όσον το δυνατόν μεγαλυτέραν ωφέλειαν από το εμπόριον και τούτο θα συμβή, εάν προστατεύετε εκείνους, οι οποίοι εμπιστεύονται τα χρήματά των εις τους άλλους, και δεν επιτρέπετε να αδικώνται υπό τοιούτων θηρίων.