ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (96.1-100.1)

96. ΠΑΤΗΡ ΚΑΙ ΘΥΓΑΤΕΡΕΣ [96.1] ἔχων τις δύο θυγατέρας τὴν μὲν κηπουρῷ ἐξέδωκε πρὸς γάμον, τὴν δὲ ἑτέραν κεραμεῖ. χρόνου δὲ προελθόντος ἧκεν ὡς τὴν τοῦ κηπουροῦ καὶ ταύτην ἠρώτα, πῶς ἔχοι καὶ ἐν τίνι αὐτοῖς εἴη τὰ πράγματα. τῆς δὲ εἰπούσης πάντα μὲν αὐτοῖς παρεῖναι, ἓν δὲ τοῦτο εὔχεσθαι τοῖς θεοῖς, ὅπως χειμὼν γένηται καὶ ὄμβρος, ἵνα τὰ λάχανα ἀρδευθῇ. μετ᾽ οὐ πολὺ παρεγένετο καὶ πρὸς τὴν τοῦ κεραμέως καὶ ὡσαύτως ἐπυνθάνετο, πῶς ἔχοι. τῆς δὲ τὰ μὲν ἄλλα μὴ ἐνδεῖσθαι εἰπούσης, τοῦτο δὲ μόνον εὔχεσθαι, ὅπως αἰθρία τε ἐπιμείνῃ καὶ λαμπρὸς ὁ ἥλιος, ἵνα ξηρανθῇ ὁ κέραμος, εἶπε πρὸς αὐτήν· «ἐὰν σὺ μὲν εὐδίαν ἐπιζητῇς, ἡ δὲ ἀδελφή σου χειμῶνα, ποτέρᾳ ὑμῶν συνεύξωμαι;»
οὕτως οἱ ἐν ταὐτῷ τοῖς ἀνομοίοις πράγμασιν ἐπιχειροῦντες εἰκότως περὶ τὰ ἑκάτερα πταίουσιν.

97. ΑΝΗΡ ΚΑΙ ΓΥΝΗ
[97.1] ἔχων τις γυναῖκα πρὸς πάντας ἀργαλέαν τὸ ἦθος ἠβουλήθη γνῶναι, εἰ καὶ πρὸς τοὺς πατρῴους οἰκέτας ὁμοίως διάκειται. ὅθεν μετὰ προφάσεως εὐλόγου πρὸς τὸν πατέρα αὐτὴν ἔπεμψε. μετὰ δὲ ὀλίγας ἡμέρας ἐπανελθούσης αὐτῆς ἐπυνθάνετο, πῶς αὐτὴν οἱ οἰκεῖοι προσεδέξαντο. τῆς δὲ εἰπούσης· «οἱ βουκόλοι με καὶ οἱ ποιμένες ὑπεβλέποντο» ἔφη πρὸς αὐτήν· «ἀλλ᾽, ὦ γύναι, εἰ τούτοις ἀπήχθου, οἳ ὄρθρου μὲν τὰς ποίμνας ἐξελαύνουσιν, ὀψὲ δὲ εἰσίασι, τί χρὴ προσδοκᾶν περὶ τούτων, οἷς πᾶσαν τὴν ἡμέραν συνδιέτριβες;»
οὕτω πολλάκις ἐκ τῶν μικρῶν τὰ μεγάλα καὶ ἐκ τῶν προδήλων τὰ ἄδηλα γνωρίζεται.

98. ΕΧΙΣ ΚΑΙ ΑΛΩΠΗΞ
[98.1] ἔχις ἐπὶ δέσμῃ ἀκανθῶν εἴς τινα ποταμὸν ἐφέρετο. ἀλώπηξ δὲ θεασαμένη αὐτὴν εἶπεν· «ἄξιος τῆς νηὸς ὁ ναύκληρος».
πρὸς ἄνδρα πονηρὸν μοχθηροῖς πράγμασιν ἐγχειρήσαντα.

99. ΕΡΙΦΟΣ ΚΑΙ ΛΥΚΟΣ
[99.1] ἔριφος ὑστερήσας ἀπὸ ποίμνης ὑπὸ λύκου κατεδιώκετο. ἐπιστραφεὶς δὲ ὁ ἔριφος λέγει τῷ λύκῳ· «πέπεισμαι, λύκε, ὅτι σὸν βρῶμά εἰμι. ἀλλ᾽ ἵνα μὴ ἀδόξως ἀποθάνω, αὔλησον, ὅπως ὀρχήσομαι». αὐλοῦντος δὲ τοῦ λύκου καὶ ὀρχουμένου τοῦ ἐρίφου οἱ κύνες ἀκούσαντες κατεδίωκον τὸν λύκον. ἐπιστραφεὶς δὲ ὁ λύκος λέγει τῷ ἐρίφῳ· «ταῦτα ἐμοὶ καλῶς γίνεται· ἔδει γάρ με μακελλάριον ὄντα αὐλητὴν μὴ μιμεῖσθαι».
οὕτω οἱ παρὰ γνώμην τοῦ καιροῦ τι πράττοντες καὶ ὧν ἐν χερσὶν ἔχουσιν ὑστεροῦνται.

100. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΕΡΙΦΟΣ
[100.1] ἔριφος ἐπί τινος δώματος ἑστὼς λύκον παριόντα ἐλοιδόρει. ὁ δὲ ἔφη πρὸς αὐτόν· «οὐ σύ με λοιδορεῖς, ἀλλ᾽ ὁ τόπος».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι οἱ καιροὶ διδόασι κατὰ τῶν ἀμεινόνων τὸ θάρσος.

***
96. Ο πατέρας και οι κόρες του.
[96.1] Ήταν ένας πατέρας που είχε δύο κόρες. Τη μία τους, που λέτε, την πάντρεψε με κάποιον περιβολάρη και την άλλη με αγγειοπλάστη. Με τα πολλά, αφού πέρασε ο καιρός, ο άνθρωπός μας επισκέφθηκε μια φορά τη σύζυγο του περιβολάρη και τη ρωτούσε τα συνηθισμένα — πώς ήταν η ζωή της και πώς πήγαιναν για αυτούς τα πράγματα. Εκείνη απάντησε ότι δεν τους έλειπε τίποτε· μόνο για ένα θέμα παρακαλούσε συνέχεια τους θεούς, να πέφτουν βροχές και καταιγίδες, προκειμένου να ποτιστούν τα λαχανικά. Ύστερα από λίγο διάστημα, ο πατέρας επισκέφτηκε και την άλλη κόρη του, τη γυναίκα του αγγειοπλάστη, και τη ρώτησε και αυτήν πώς πήγαιναν τα πράγματα. Η κοπέλα αποκρίθηκε ότι δεν στερείται τίποτε από κάθε άλλη άποψη, αλλά προσεύχεται για ένα πράγμα μόνο: να μένει ο καιρός αίθριος για όσο γίνεται, και να λάμπει ο ήλιος, έτσι ώστε να στεγνώσουν τα φρέσκα κεραμικά. Τότε ο πατέρας της αναφώνησε: «Τί να κάνω εγώ τώρα, κορίτσι μου; Εσύ από τη μία ζητάς καλοκαιρία και η αδελφή σου από την άλλη βροχές. Εγώ με ποιάν από τις δυο σας να συνταχθώ;»
Έτσι έχει το πράγμα: Όσοι προσπαθούν να φέρουν σε πέρας συγχρόνως δύο αντίθετες δουλειές, είναι φυσικό να σκοντάφτουν και στις δύο.

97. Ο άντρας και η γυναίκα του.
[97.1] Ήταν κάποιος που είχε γυναίκα πολύ στριμμένη στο φέρσιμό της προς τους πάντες. Σκέφτηκε λοιπόν να εξακριβώσει αν η λεγάμενη έδειχνε τις ίδιες διαθέσεις και έναντι των υπηρετών στο πατρικό της σπίτι. Για αυτόν τον λόγο βρήκε μια εύσχημη πρόφαση και την έστειλε επίσκεψη στον πατέρα της. Ύστερα από λίγες μέρες, που γύρισε η κυρά, ο άντρας την ρώτησε πώς την υποδέχτηκαν οι δικοί της. Εκείνη αποκρίθηκε: «Α να χαθούνε, οι γελαδάρηδες και οι τσοπάνηδες με στραβοκοιτάζανε». Αμέσως τότε έβαλε τις φωνές ο άντρας: «Καλά, βρε γυναίκα, αν σε αντιπαθούσαν ακόμη και αυτοί, που βγάζουν τα κοπάδια έξω τα χαράματα και δεν επιστρέφουν παρά αργά το βράδυ, τί να περιμένεις πια από εκείνους που περνούσαν όλη τη μέρα μαζί σου;».
Έτσι συμβαίνει πολλές φορές: Από τα μικρά καταλαβαίνει κανείς τα μεγάλα, και από τα φανερά τα κρυφά.

98. Η οχιά και η αλεπού.
[98.1] Ήταν μια οχιά που την παρέσυρε το ρεύμα του ποταμού, σωριασμένη πάνω σε ένα μάτσο αγκάθια. Την είδε, που λέτε, η αλεπού και παρατήρησε: «Αμ, τέτοιο πλεούμενο έχει και καπετάνιο αντάξιό του».
Ο μύθος ταιριάζει για άνθρωπο αχρείο που καταπιάνεται με βρομοδουλειές.

99. Το κατσίκι και ο λύκος.
[99.1] Ήταν μια φορά ένα κατσίκι που έμεινε πίσω από το κοπάδι του και το πήρε στο κυνήγι ο λύκος. Σε κάποια στιγμή, που λέτε, το κατσίκι γύρισε και μίλησε στο άγριο το θεριό: «Λύκε μου, είμαι σίγουρος ότι θα με φας. Μόνο νά, για να μην πεθάνω τελείως άδοξα εγώ το καημένο, παίξε μου λίγο φλογέρα να ρίξω μια γυροβολιά». Πράγματι, λοιπόν, ο λύκος έπιασε να παίζει μουσική και το κατσίκι ρίχτηκε στον χορό. Έλα όμως που έτσι άκουσαν τον θόρυβο τα σκυλιά και κατέφτασαν γρήγορα για να πάρουν φαλάγγι τον λύκο. Τότε αυτός στράφηκε και φώναξε στο κατσίκι: «Μωρέ καλά την έπαθα! Εγώ είμαι χασάπης — τί μου ήρθε να παραστήσω τον μουσικό;».
Έτσι γίνεται: Όσοι πάνε να κάνουν κάτι ενάντια στη λογική των περιστάσεων, χάνουν ακόμη και όσα είχαν για σίγουρα στα χέρια τους.

100. Ο λύκος και το κατσίκι.
[100.1] Μια φορά το κατσίκι στεκόταν ψηλά σε μια ταράτσα, και καθώς περνούσε ο λύκος από κάτω, βάλθηκε να τον περιγελάει. Ο λύκος όμως του αντιγύρισε: «Θαρρείς πως είσαι άξιο να με κοροϊδέψεις; Η τοποθεσία το κάνει, όχι εσύ».
Το δίδαγμα του μύθου: Οι περιστάσεις μπορεί να μας δώσουν θάρρος ενάντια στους ισχυρότερους.

Aν θέλετε περισσότερη αγάπη στη ζωή σας, ερωτευθείτε τη ζωή που ζείτε

Μολονότι στη διάρκεια της ζωής μας κάθε μας σχέση είναι αφορμή για μια σειρά από διδάγματα βοηθώντας μας να πάμε λίγο πιο πέρα, γνωρίζοντας λιγάκι καλύτερα τον εαυτό μας, είναι απίστευτο το πόσες πολλές από τις απαιτήσεις και προσδοκίες μας έχουμε εναποθέσει στις ερωτικές μας σχέσεις! Ό,τι έχουμε επιθυμήσει και επιθυμούμε περισσότερο από τη ζωή μας, το ζητάμε – ευθέως ή έμμεσα – από το σύντροφό μας: ασφάλεια, φιλία, θεραπεία, «ντάντεμα», φροντίδα, σεξουαλική και συναισθηματική κάλυψη, ευτυχία, αγάπη και συντροφικότητα.

Έχουμε την απαίτηση ο/η σύντροφός μας να «φτιάξει» τη ζωή μας. Να μας βγάλει από την κατάθλιψη, να μας κάνει με δυο λόγια ευτυχισμένο/η. Πολλοί είναι οι άνθρωποι που ακράδαντα πιστεύουν πως μόλις βρουν τον «άνθρωπό τους» η ζωή τους θα αλλάξει ριζικά: δεν θα τους λείπει πια τίποτα, κι όλα θα είναι τέλεια! Μολονότι αυτή μας την ισχυροποιημένη πεποίθηση δεν θέλουμε να τη συνειδητοποιήσουμε ανοιχτά, εάν εξετάσουμε με ειλικρινή ενδοσκόπηση το σύστημα των πιστεύω μας, τότε θα τη βρούμε από χρόνια εγκατεστημένη εκεί.

Άλλωστε όλοι μας, σε κάποια στιγμή της ζωής μας σκεφτήκαμε: «Μακάρι να ήμουν παντρεμένη/ος. Όλα τα προβλήματά μου θα ανήκαν στο παρελθόν». Η αλήθεια είναι πως η αναζήτηση της πληρότητας στο πρόσωπο κάποιου που θα αγαπήσετε βασίζεται στην εσφαλμένη ιδέα ότι εμείς, από μόνοι μας, δεν είμαστε αρκετοί, δεν είμαστε ολοκληρωμένοι, δεν είμαστε σε θέση να γεννήσουμε τη δική μας αγάπη, δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε τη δική μας ευτυχία στην προσωπική, κοινωνική, και εργασιακή μας ζωή. Ότι χρειάζεται κάποιος άλλος να μας βοηθήσει, να το κάνει εκείνος για μας.

Στην πραγματικότητα όμως η πληρότητα και η αίσθηση ολοκλήρωσης δεν μπορούν να έχουν υπόσταση, βάση και διάρκεια, εάν δεν πηγάζουν από μέσα. Το γεγονός ότι βρήκατε τον «εκλεκτό/ή της καρδιάς σας» δεν είναι αρκετό για να θεραπεύσει τα συναισθηματικά σας κενά, ή τα προβλήματα οικειότητας στον τρόπο που σχετίζεστε με τους άλλους. Δεν θα σας κάνει πιο ικανοποιημένο απ’ τη δουλειά σας, δεν θα πάρετε την αύξηση που θέλετε, δεν θα κάνει τους γείτονές σας καλύτερους, ούτε τις δημόσιες υπηρεσίες ταχύτερες και πιο αποτελεσματικές.

Εάν, όταν είσαστε χωρίς ταίρι είστε δυστυχισμένοι, το ίδιο θα αισθάνεστε και μέσα στο ρόλο σας ως σύντροφοι ή ως σύζυγοι. Αν δεν κατορθώσατε ακόμη να «βρείτε άκρη» στα επαγγελματικά και τα οικονομικά σας, θα είστε το ίδιο ξεκρέμαστοι και μάλιστα θα έχετε επιβαρυνθεί και με έναν σύντροφο επιπλέον.

Εάν νιώθετε ανεπαρκής ως γονέας, δεν πρόκειται να αισθανθείτε επαρκής όταν θα έχετε έναν σύντροφο στο πλευρό σας.

Εάν έχετε χαμηλή αυτοπεποίθηση, και νιώθετε το βάρος ενός υπαρξιακού «κενού» και το άγχος της ζωής σας να σας βαραίνει, όταν είστε μόνοι χωρίς την παρουσία του Mr ή της Ms Perfect δίπλα σας, την ίδια χαμηλή αυτοπεποίθηση και το ίδιο κενό θα αισθάνεστε και μέσα στη σχέση σας με αυτόν, ή αυτήν.

Η αλήθεια είναι ότι η δύναμη, η ικανοποίηση, η πληρότητα, και η ολοκλήρωση που ζητάτε βρίσκονται ήδη μέσα σας και απλά περιμένουν να τις ανακαλύψετε. Αντί λοιπόν να ψάχνετε κάποιον να αγαπήσετε, ας κάνετε τον εαυτό σας άξιο να αγαπηθεί. Αντί να ξοδεύετε τόση ενέργεια στην προσπάθειά σας να κάνετε τους συντρόφους που ήδη έχετε να σας αγαπήσουν περισσότερο, επενδύστε την ενέργειά σας στο να γίνετε ακόμα πιο άξιοι να αγαπηθείτε.

Αναρωτηθήκατε κατά πόσο εσείς προσφέρετε τόση αγάπη, όση θα θέλατε να σας προσφέρουν οι άλλοι; Πόσο δικαιολογημένο κι εύλογο είναι το να περιμένετε από το σύντροφό σας, και τις άλλες σημαντικές σας σχέσεις, να σας αγαπήσουν βαθιά, παρόλο που εσείς δεν είστε ακόμη τόσο δοτικοί και αξιαγάπητοι;

Αναγνωρίστε το γεγονός ότι είστε κάτι ξεχωριστό, μόνο και μόνο επειδή υπάρχετε. Είστε ένα μοναδικό και πολύτιμο δώρο στον κόσμο, είτε έχετε μια πετυχημένη καριέρα, είτε είστε παντρεμένος/η με τον τέλειο σύντροφο, είτε είστε μόνοι, είτε έχετε παιδιά, είτε όχι. Δεν είναι ανάγκη να περιμένετε αυτό που τόσο πολύ επιθυμείτε να έρθει από έξω. Η αλήθεια είναι ότι είστε ήδη ολοκληρωμένα ανθρώπινα όντα.

Η «μαγική λύση» δεν υπάρχει έξω από σας. Δεν είναι μαγική, και βρίσκεται μέσα στην καρδιά σας: Ανεξάρτητα από το εάν είστε συντροφευμένοι, παντρεμένοι ή όχι, εάν θέλετε περισσότερη αγάπη στη ζωή σας, ερωτευθείτε τη ζωή που ζείτε. Και κάντε το σήμερα!

Ποιος είναι τέλειος;

Τέλειος... Ποιος είναι τέλειος; Κανείς μας και το γνωρίζουμε. Από αυτό μέχρι να το αποδεχτούμε ωστόσο και να συνθηκολογήσουμε με αυτό ζώντας ειρηνικά με τον εαυτό μας η απόσταση είναι μεγάλη.

Πολλές φορές έχουμε ακούσει και συζητήσει όλοι για την περίφημη αυτοκριτική, την οποία επιμελώς μάλλον αποφεύγουμε όσο μπορούμε, οι πιο πολλοί από μας τουλάχιστον. Απορίας άξιο βεβαίως αυτό δεδομένου ότι αφενός μόνο χρήσιμη μπορεί να αποβεί κι αφετέρου τι άλλο συμπέρασμα άραγε να βγει πέρα από το προφανές. Πως έχουμε ελαττώματα, πως κάνουμε λάθη και πως δεν είμαστε τα τέλεια όντα. Τι ακριβώς σοκάρει;

Άρνηση
Λογικό μοιάζει το να επιθυμεί κανείς να είναι όσο πιο κοντά στην τελειότητα ή όσο σωστότερος γίνεται για να είμαστε πιο ρεαλιστές. Και μπορεί να συμβεί αν προσπαθεί συνέχεια για την αυτοβελτίωσή του σαφώς και δουλεύει με τον εαυτό του προς αυτόν τον σκοπό αδιάκοπα αρκεί πρωτίστως να έχει δει, δεχτεί και παραδεχτεί πως δεν είναι τέλειος.

Γιατί ωστόσο αυτό το τελευταίο είναι δύσκολο παρά την ανθρώπινη φύση και λογική; Μα γιατί είμαστε τα πιο εγωιστικά πλάσματα βεβαίως, θα μπορούσε να είναι μια γρήγορη κι απλή απάντηση μα σωστή. Γιατί αρεσκόμαστε στο να βλέπουμε και αν επισημαίνουμε των άλλων τα στραβά κι όχι τα δικά μας. Γιατί θεωρούμε πως βλέπουμε σωστά τα πράγματα κι έχουμε δίκιο τις πιο πολλές φορές ή την πιο αντικειμενική άποψη. Γιατί ο ρόλος του θιγμένου ή του αδικημένου μας τονώνει το εγώ όσο κι αν παραπονιόμαστε καθώς επίσης μας κάνει προσφιλείς ή συμπαθείς στους γύρω. Γιατί δεν θέλουμε να παραδεχτούμε πως έχουμε ευθύνες για πολλά κακώς κείμενα στη ζωή μας επειδή αυτό πονάει και προσγειώνει άσχημα.

Συμφιλίωση με τη διαπίστωση
Κάποια χρονική στιγμή στιγμή φτάνει κανείς ή τουλάχιστον πρέπει να φτάνει στην παραδοχή πως απέχει μακράν από την τελειότητα και να αρχίσει να εξετάζει τον εαυτό του με άλλα μάτια. Η διαπίστωση αυτή θα βοηθήσει στην αυτοβελτίωση μας ειλικρινά και θα μας ανακουφίσει ενώ δεν το περιμέναμε.

Ε ναι, λοιπον, δεν είμαι τέλειος άνθρωπος. Ε, και; Ποιος είναι; Είμαι ό,τι είμαι με τα όποια καλά ή κακά κουβαλώ και έχω την αξίωση επίσης να με αποδέχονται ή και να με αγαπούν για αυτό ακριβώς. Είμαι απλά άνθρωπος με αδυναμίες κι ελατώμματα που κάποια από αυτά είναι επίκτητα μα για κάποια δεν φέρω καμιά ευθύνη διότι έτσι γεννήθηκα.

Όλα αυτά σε άμεση συνάρτηση ότι όχι μόνο τα αναγνωρίζω πριν από τους υπόλοιπους μα και δείχνω την ίδια κατανόηση και ανοχή σε αυτούς. Όλα αυτά με πλήρη επίγνωση ότι οφείλω να προσπαθήσω να βελτιώνομαι ή να τα ελέγχω όσο μπορώ. Κι όλα αυτά με το όποιο ρίσκο να μην είμαι αρεστός ή αγαπητός άνθρωπος σε όλους μα αυτό δεν θα ήταν και φυσιολογικό μήτε πρέπει να με ενδιαφέρει ή να με πληγώνει.

Επιπροσθέτως όλα αυτά με την απλή λογική πως κανείς δεν προσδοκά ή έτσι θα έπρεπε, να είμαι τέλειο ον.

Τι ακολουθεί;
Αυτό λοιπόν που ακολουθεί έπειτα από την συμφιλίωση με την ιδέα πως δεν είμαστε τέλειοι, είναι επικοδομητικό και όμορφο. Νιώθεις πιο ελεύθερος και έρχεσαι κοντά με την πραγματική σου φύση. Κατανοείς καλύτερα τον κόσμο και αλλάζεις φιλοσοφία. Αρχίζεις να ψάχνεις τρόπους να γίνεις καλύτερο άτομο, να αγαπήσεις εσένα περισσότερο και να πιστέψεις στην αξία σου παρόλα τα μειονεκτήματα που εντόπισες. Επικεντρώνεσαι στα πλεονεκτήματα που έχεις κι εκτιμάς την όποια πορεία ή επιλογή σου ακόμη κι αν σε οδήγησε σε λάθος μονοπάτι. Ε, και;

Ποτέ δεν είναι αργά για την όποια αλλαγή ή στροφή στη ζωή. Ποτέ δεν είναι αργά για νέους στόχους και με περισσότερο πείσμα κιόλας ή ωριμότητα από τις εμπειρίες που βιώσαμε. Η διαπίστωση πως δεν είμαστε τέλεια όντα μας τιμά και μας βάζει σε διαδικασίες σωστές αφού αναγκαστικά ακολουθούν κι άλλα συμπεράσματα όπως λόγου χάρη ποιοι πραγματικά μας εκτιμούν ή μας αγαπούν μα και για ποιο λόγο ενδεχομένως μένουν δίπλα μας ή μας ανέχονται έστω. Αποτέλεσμα; Ξεσκαρτάρισμα απαραίτητο και σ' εαυτόν τον τομέα και απομάκρυνση από οτιδήποτε ή οποιονδήποτε δεν αξίζει.

Εν κατακλείδι, αυτό που μένει ως απόρροια είναι πως όλα είναι τόσο απλά μα εμείς τα βλέπουμε ή τα κάνουμε να φαντάζουν στα μάτια μας δύσκολα ή άσχημα. Τα πάντα μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε και μάλιστα με απώτερο στόχο να βγούμε κερδισμένοι. Τίποτα δεν έχει μοναχά αρνητική πλευρά.

Παιχνίδι και κοινότητα

Με τον όρο «παιχνίδι στην κοινότητα» εννοούµε το παιχνίδι στη γειτονιά. Η βιβλιογραφική έρευνα έχει δείξει τα πολλαπλά του οφέλη, καθώς σχετίζεται µε τη δηµιουργία ταυτότητας στα παιδιά και την ανάπτυξη ή και την ενδυνάµωση των σχέσεων τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων.

Ήδη από τη δεκαετία του 1960 είχε επισηµανθεί ότι η γειτονιά παρέχει σηµαντικές ευκαιρίες στα παιδιά για να γνωρίσουν και να εξερευνήσουν το περιβάλλον τους, χωρίς την καθοδήγηση των ενηλίκων τους.

Η γειτονιά είναι ο «ενδιάµεσος χώρος», το µεταβατικό στάδιο ανάµεσα στην παιδική-εφηβική ηλικία και την ενήλικη ζωή.

∆ίνει στα παιδιά την αίσθηση της κοινότητας και βοηθάει παράλληλα τους ενήλικες να δηµιουργήσουν ένα δίκτυο βοήθειας και αλληλοϋποστήριξης, καθώς έχουν την ευκαιρία να διευρύνουν τον κοινωνικό τους κύκλο και να ανταλλάξουν πληροφορίες για το µεγάλωµα των παιδιών τους, ή και να µοιραστούν πιο προσωπικά τους θέµατα.

Ερευνητές από την Ελβετία έχουν αποδείξει ότι υπάρχει άµεση συσχέτιση ανάµεσα στο παιχνίδι στη γειτονιά και στην δηµιουργία σταθερών υποστηρικτικών κοινωνικών δικτύων. Τα παιδιά αναπτύσσουν φιλίες και µαθαίνουν κοινωνικούς κανόνες. Πολλές φορές, δε, προλαµβάνονται διαταραχές συµπεριφοράς – σε έρευνα µε δείγµα 5.000 παιδιά ηλικίας 4 και 5 ετών, αποδείχτηκε ότι συµπεριφορές όπως οι καβγάδες, ο εκφοβισµός, τα ψέµατα και οι κρίσεις έντονου θυµού, σχετίζονται µε την έλλειψη της αίσθησης του ανήκειν κάπου (Edwars and Bromfiels, 2009). Το παιχνίδι στη γειτονιά δίνει στα παιδιά µια πιο θετική εικόνα για την κοινότητα στην οποία ζουν και τα κάνει να νιώθουν ευπρόσδεκτα και ασφαλή (Beunderman, 2010). Είναι σηµαντικό για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας των παιδιών (Bird 2007).

Γειτονιά είναι ο φυσικός χώρος;

Γειτονιά, κάποιοι θεωρούν τον φυσικό χώρο, κάποιοι άλλοι τους ανθρώπους και κάποιοι άλλοι και τα δύο. Η Valentine (2004) θεωρεί πως η έννοια της γειτονιάς δεν πρέπει να θεωρείται σταθερή και καθορισµένη, αλλά δοµηµένη σε ένα κοινό νόηµα και όχι στον φυσικό χώρο. Αυτό σηµαίνει ότι για δύο παιδιά που µένουν στην ίδια πολυκατοικία, η γειτονιά για το ένα µπορεί να είναι πιο «µεγάλη» και για το άλλο πιο «µικρή». Ενδιαφέρουσα είναι µια έρευνα (De Visscher et al 2008) που δείχνει ότι τα παιδιά προτιµούν να παίζουν σε συγκεκριµένα σηµεία, όχι λόγω του χώρου που προσφέρουν αλλά κυρίως λόγω κοινωνικών στοιχείων, δηλαδή λόγω των ανθρώπων που συναντούν εκεί, των φίλων τους. Γειτονιά, λοιπόν, είναι εκεί που νιώθω καλά µε τους φίλους µου.

Παιχνίδι και σχέσεις στη γειτονιά

Ο περιορισµός της χρήσης των δρόµων και των ελεύθερων χώρων έχει οδηγήσει σε φτωχές ή ανύπαρκτες κοινωνικές σχέσεις (Living streets report, 2009). Ένας βασικός λόγος είναι η κατακόρυφη αύξηση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων στους δρόµους. Όσο πιο πολυσύχναστος είναι ένας δρόµος τόσο λιγότερες είναι οι κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων (Hart and Parkhurst, 2011). Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι τα παιδιά που περπατάνε για να πάνε σχολείο (σε αντίθεση µε όσα πηγαίνουν µε τους γονείς τους µε το αυτοκίνητο) φαίνεται να έχουν πιο ενεργητική θέση στη γειτονιά και ότι τείνουν να δηµιουργούν πιο γερές κοινωνικές σχέσεις (Living streets report, 2009), πολύ σηµαντικό καθώς έτσι διαµορφώνονται πιο ενεργοί πολίτες, που συµµετέχουν στα κοινά.

Η ασφάλεια των δηµόσιων χώρων και της παιδικής χαράς αποτελεί σηµαντικό και βάσιµο λόγο που τα παιδιά δεν παίζουν έξω από το σπίτι. Συχνά οι λίγες παιδικές χαρές που υπάρχουν είναι αφύλακτες, δεν ελέγχονται κατάλληλα, είναι κακοσυντηρηµένες και κατεστραµµένες, γεµάτες σκουπίδια, γόπες από τσιγάρα, περιττώµατα ζώων, σπασµένα γυαλιά, εκθέτοντας τα παιδιά σε κίνδυνο.

Πέρα από τους παραπάνω σοβαρούς παράγοντες, οι γονείς, επηρεασµένοι και από τα ΜΜΕ, ανησυχούν και για κινδύνους κοινωνικής φύσης: εκφοβισµός, κακές συναναστροφές, αγνώστους, που µπορεί να βλάψουν τα παιδιά. Κατά συνέπεια, καλλιεργείται στα παιδιά ο φόβος. Παρόλο που δεν γίνεται να µη λαµβάνονται υπόψη οι πάσης φύσεως κίνδυνοι, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι απαγωγές έχουν αυξηθεί, από έρευνες στο εξωτερικό τουλάχιστον. Η έλλειψη εµπιστοσύνης απέναντι στην κοινότητα και οι φοβισµένοι γονείς δίνουν στα παιδιά σαφή εντύπωση και εικόνα για τον κόσµο: ότι εκεί έξω υπάρχει κίνδυνος, ενώ ο ιδιωτικός χώρος είναι πιο ασφαλής, κάτι επίσης που δυστυχώς είναι αναληθές, καθώς µεγάλο ποσοστό των κακοποιήσεων γίνεται από γνωστούς και σε ιδιωτικούς χώρους.

Στις πόλεις παρατηρείται το φαινόµενο της αποµόνωσης, της έλλειψης εµπιστοσύνης των ενηλίκων απέναντι στους γείτονές τους, και της ελλιπούς στήριξης στον γονεϊκό ρόλο. Σε έρευνα του Irwin et al (2007) αποδείχτηκε ότι η πλειοψηφία των γονέων χαρακτηρίζει την γειτονιά που ζει επικίνδυνη και ισχυρίστηκε πως δεν έχει εµπιστοσύνη στους γείτονες να προσέχουν τα παιδιά τους. Τα παιδιά, λοιπόν, δεν κινούνται πλέον αυτόνοµα και δεν παίζουν σχεδόν ποτέ στον δρόµο της γειτονιάς τους. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, το 80% των παιδιών µεταξύ 7 και 8 ετών στη Μεγάλη Βρετανία, περπατούσαν από και προς το σχολείο τους χωρίς επιτήρηση. Τη δεκαετία του 1990 το ποσοστό αυτό είχε ήδη πέσει στο 10%. (Hillman, Adams and Whitelegg, 1990). Επίσης η ακτίνα από το σπίτι τους όπου τα παιδιά επιτρέπεται να παίζουν χωρίς επίβλεψη έχει µειωθεί κατά 90% από το 1970 (Moss, 2012). Τα στοιχεία λοιπόν δείχνουν πως, ακόµα κι αν βελτιωθούν οι χώροι για ελεύθερο παιχνίδι, δεν θα είναι και πάλι αρκετό για να δηµιουργηθεί η αίσθηση ασφάλειας (Willets, 2008). Πρέπει να δηµιουργηθεί ή να αποκατασταθεί η εµπιστοσύνη ανάµεσα τους ανθρώπους που διαµένουν στην ίδια γειτονιά.

Λόγω των δυσκολιών που έχουν συµβάλει στη µείωση του αυθόρµητου, σε αρκετές χώρες του εξωτερικού οργανώνονται δράσεις στο δρόµο, µε τη συνεργασία των κατοίκων και της κοινότητας, και µε την άδεια της τροχαίας. Οι δράσεις αυτές φαίνεται να αναβιώνουν την αίσθηση της γειτονιάς, δίνουν την ευκαιρία στα παιδιά να παίζουν µπροστά στο σπίτι τους και ενισχύουν την εµπιστοσύνη και την αλληλοϋποστήριξη µεταξύ των γειτόνων. Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να παίξουν, µε ασφάλεια, παιχνίδια που απαιτούν κίνηση, όπως για παράδειγµα, ποδήλατο, πατίνια, µπάλα, κουτσό, κλπ., αλλά και να κοινωνικοποιηθούν γνωρίζοντας τα παιδιά που µένουν κοντά τους. Τα παραπάνω δείχνουν µε τον πιο σαφή τρόπο ότι δράσεις ενδυνάµωσης της γειτονιάς, µε παιχνίδι και δραστηριότητες στην κοινότητα, είναι απαραίτητα για τη ανάπτυξη κοινωνικών δεσµών. Με πρωτοβουλία δράσεων τέτοιου τύπου, µπορεί να βελτιωθούν και να αναδιαµορφωθούν οι ελεύθεροι χώροι και οι παιδικές χαρές – είναι σηµαντικό, όµως, να λαµβάνονται υπόψη οι ανάγκες όλων των µελών της κοινότητας, συµπεριλαµβανοµένων και των παιδιών. Τα παιδιά νιώθουν ότι παρότι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί συχνά ακούν τη γνώµη τους, η φωνή τους δεν φτάνει στους αρµόδιους που παίρνουν τις αποφάσεις στην κοινότητα και στη γειτονιά. ∆εν έχει νόηµα, όµως, να φτιαχτεί ένας χώρος µε ακριβά παιχνίδια, χωρίς να έχει ληφθεί υπόψη η γνώµη των παιδιών και των γονιών που θα τον χρησιµοποιήσουν.

Κομφούκιος: Καλύτερα ένα διαμάντι με ένα ελάττωμα παρά ένα χαλίκι χωρίς κανένα…

Με αφορμή το θέμα «σκέψη», επέλεξα να γράψω για τον διάσημο Κινέζο διανοητή και κοινωνικό φιλόσοφο, οι διδασκαλίες και η φιλοσοφία του οποίου επηρέασαν βαθιά τη ζωή και τη σκέψη της Ανατολικής Ασίας. Τον Κομφούκιο.

Υπήρξε ιδρυτής της Σχολής Ρου (Ru) της κινεζικής σκέψης. Με τις διδασκαλίες του -που διατηρήθηκαν στα Ανάλεκτα- έθεσε τα θεμέλια πολλών μεταγενέστερων κινέζικων απόψεων για την εκπαίδευση και την συμπεριφορά του ιδανικού άνδρα, για τον τρόπο ζωής του και τις σχέσεις του με το κοινωνικό σύνολο.

Ας δούμε μερικά από τα λόγια του… 30 σπουδαία αποφθέγματα του διάσημου ιδρυτή της κινεζικής σκέψης:

Ο ανώτερος άνθρωπος έχει απαιτήσεις από τον εαυτό του. Ο κατώτερος άνθρωπος από τους άλλους.
Ο ανώτερος άνθρωπος καταλαβαίνει στην εντέλεια τα κρίσιμα θέματα. Ο κατώτερος άνθρωπος καταλαβαίνει στην εντέλεια τις ασήμαντες λεπτομέρειες.
Μόνο οι γυναίκες και οι μικροπρεπείς είναι κουραστικοί μες στο σπίτι. Όταν αποκτήσουν οικειότητα μαζί σου, παύουν να συμβιβάζονται. Και όταν τους κρατάς σε απόσταση, γίνονται εκδικητικοί.
Μελέτησε το παρελθόν αν θες να ορίσεις το μέλλον.
Ο Δάσκαλος ψάρευε με αγκίστρι, αλλά όχι με δίχτυ. Και ποτέ δεν έριχνε το βέλος του σ’ ένα πουλί που καθόταν σ’ ένα κλαδί, ήσυχο.
Ο ανώτερος άνθρωπος είναι βολικός, αλλά όχι συνηθισμένος. Ο κατώτερος άνθρωπος είναι συνηθισμένος, αλλά και δημιουργός προβλημάτων.
Ο ανώτερος άνθρωπος είναι σκληρός με τον εαυτό του. Ο κατώτερος άνθρωπος είναι σκληρός με τους άλλους.
Καλύτερα ένα διαμάντι με ένα ελάττωμα παρά ένα χαλίκι χωρίς κανένα.
Διάλεξε ένα επάγγελμα που σου αρέσει και δεν θα ξαναχρειαστεί να δουλέψεις στη ζωή σου.
Όταν παραπονιέσαι για το κακό, το διπλασιάζεις. Όταν το περιγελάς, το εξουδετερώνεις.
Όταν ο Κόκκινος Ποταμός είναι πλημμυρισμένος, πάρε το λασπωμένο μονοπάτι…
Όταν έρθει η ευημερία, μην τη χρησιμοποιήσεις όλη.
Όταν κανείς είναι αυστηρός με τον εαυτό του, πολύ σπάνια αποτυγχάνει.
Ξέχνα τις προσβολές, αλλά ποτέ μη ξεχνάς την καλοσύνη.
Σε μια χώρα που κυβερνάται καλά, η φτώχεια είναι ντροπή. Σε μια χώρα που κυβερνάται άσχημα, ο πλούτος είναι ντροπή.
Μην ανησυχείς αν οι άλλοι δεν σε καταλαβαίνουν. Να ανησυχείς όταν εσύ δεν καταλαβαίνεις τους άλλους.
Υπάρχουν τρεις πλευρές σ έναν Μεγάλο Άνδρα. Όταν τον βλέπεις από μακριά, φαίνεται σκληρός και σταθερός. Από κοντά, είναι ευχάριστος. Και όταν μιλάει, τα λόγια του είναι ξεκάθαρα.
Η μόρφωση χωρίς σκέψη προκαλεί σύγχυση. Η σκέψη χωρίς μόρφωση παραπαίει.
Αυτός που θέλει να είναι σταθερά ευτυχισμένος πρέπει να αλλάζει συχνά.
Αυτός που ξέρει όλες τις απαντήσεις, δεν έχει ερωτηθεί όλες τις ερωτήσεις.
Τέσσερις απαγορεύσεις: Μην παρασύρεσαι από την προσωπική σου γνώμη. Μην αναγνωρίζεις τίποτε σαν απαραίτητο. Μην είσαι πεισματάρης. Μην είσαι εγωκεντρικός.
Ο ανώτερος άνθρωπος επιδιώκει να είναι αργός στα λόγια και γρήγορος στις πράξεις.
Να βάζετε πρώτα απ’ όλα την πίστη και την αξιοπιστία. Μην έχετε φίλους κατώτερους από εσάς τους ίδιους. Αν έχετε μειονεκτήματα, μη φοβάστε να διορθώσετε τον εαυτό σας και να προχωρήσετε μόνοι σας.
Εκείνος που είναι τολμηρός, γενναίος, σταθερός, απλός, φυσικός και δεν βιάζεται, πλησιάζει την τελειότητα.
Αν όλοι απεχθάνονται κάτι, θα πρέπει να το εξετάσουμε. Αν σε όλους αρέσει κάτι, πάλι θα πρέπει να το εξετάσουμε.
Ο καλύτερος τρόπος να εξαπατηθείς είναι να υποκρίνεσαι ότι είσαι εξυπνότερος από τους άλλους.
Το να ξέρεις ποιο είναι το σωστό και να μην το κάνεις είναι η μεγαλύτερη δειλία.
Προτού ξεκινήσεις ένα ταξίδι εκδίκησης, σκάψε δυο τάφους.
Ο ανώτερος άνθρωπος νιώθει απόλυτα άνετα. Ο κατώτερος άνθρωπος είναι πάντοτε εκνευρισμένος.
Αν σκέφτεσαι για ένα χρόνο, φύτεψε ένα σπόρο. Αν σκέφτεσαι για δέκα χρόνια φύτεψε, ένα δέντρο. Αν σκέφτεσαι για 100 χρόνια, δίδαξε ανθρώπους.

Αυτοσεβασμός

Αυτοσεβασμός. Μια λέξη – κλειδί, για να «προφέρεις» σωστά το όνομα της ζωής, η οποία αν μη τι άλλο, σίγουρα αποτελεί μια όμορφη, μοναδική συνωμοσία του σύμπαντος. Άκουσε λοιπόν, για μια ακόμα φορά, πώς οφείλεις σεβασμό στην ύπαρξη σου. Κι αυτό, γιατί αν δεν σεβαστείς πρώτα εσένα, δεν θα μπορέσεις να σεβαστείς τίποτα σε τούτη την πλάση. Κρίκοι της αλυσίδας, όλα.

Σίγουρα δεν είναι τα πάντα ρόδινα και όταν βιώνεις στην πράξη τις δυσκολίες του βίου, τα λόγια τούτα μπορεί να ακούγονται σαν ουτοπικές φανφάρες. Ίσως!

Μα αναρωτήσου: η επανάληψη απαξίωσης του Είναι σου πού θαρρείς θα σ’ οδηγήσει; Με μαθηματική ακρίβεια στην απόλυτη υποβάθμιση, η οποία, επί της ουσίας, θα σημάνει ολότελα την εξαφάνιση σου. Αυτός είναι άραγε ο σκοπός της πορείας σου;

Ο αυτοσεβασμός σημαίνει πώς έχω τον πρώτο και μοναδικό λόγο στον εαυτό μου και δεν επιτρέπω σε κανέναν να με χειρίζεται κατά πως τον βολεύει. Τον χειρισμό των άλλων μπορούμε με σχετική ευκολία να τον πετάξουμε στο πηγάδι, φτάνει πρώτα να έχουμε ξεκαθαρίσει : τι μας κάνει, τι δεν μας κάνει, τι μας πονάει πιο πολύ, τι μας πιέζει, τι μας απελευθερώνει.

Κι είναι απολύτως κατανοητό πώς η αποτυχία διαχείρισης μιας οποιασδήποτε χειραγώγησης θα συμβεί αρκετές φορές στη ζωή μας. Είμαστε άνθρωποι εξάλλου και σε αυτό έγκεινται οι αδυναμίες μας. Δεν έχουμε όμως καμία δικαιολογία όταν πέφτουμε θύματα επαναλαμβανόμενα σε μια κατάσταση που γνωρίζουμε τα δεδομένα.

Ειλικρίνεια λοιπόν. Στον εαυτό μας δεν λέμε ψέματα. Παραδεχόμαστε τις καταστάσεις και τις δυσκολίες. Αντιμετωπίζουμε με γενναιότητά τις αντιξοότητές δίχως να εθελοτυφλούμε και να τις ωραιοποιούμε. Ας κρατήσουμε έστω μια αρετή φυλαχτό στο προσκεφάλι μας.

Για το τέλος, που βέβαια είναι και η αρχή, για να αποδώσεις σεβασμό στον εαυτό σου, θα πρέπει πάνω απ’ όλα να τον αγαπήσεις. Να είσαι καλός μαζί του και να τον συγχωρήσεις. Κάπως έτσι ίσως να αλλάξουν τα στραβά και τα ανάποδα του κόσμου αυτού, που σεβασμό δεν δίνει μα σεβασμό ζητάει!

ΣΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΘΛΙΨΗΣ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ

Έχετε βρεθεί ποτέ να θρηνείτε μια απώλεια; Χάνοντας για παράδειγμα ένα αγαπημένο πρόσωπο, μια πολύτιμη καριέρα ή έναν αγαπημένο τόπο. Είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα από τα δυσκολότερα πράγματα που μπορεί να αντιμετωπίσουμε. Αλλά υπάρχουν μερικές ενδείξεις-κλειδιά για να βρεθεί το φως μέσα από αυτό. Κάθε φορά που αισθάνεστε κάποια εμπειρία όπως αυτή, υπάρχει πάντα η άλλη πλευρά και μια διέξοδος μέσα από αυτή – η θλίψη σε μια απώλεια και οι απίστευτες δυνατότητες για κάτι νέο που θέλει τώρα να εκδηλωθεί, είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Αυτός είναι ένας απλός τρόπος για να τιμήσουμε την θλίψη και να βγούμε στην άλλη πλευρά…

Η Διέξοδος έχει ανοιχτεί μέσα από το συναίσθημα της κενότητας
Μια αίσθηση της απώλειας συμβαίνει επειδή κάποιο εξωτερικό πρόσωπο ή «αντικείμενο» βοήθησε να εκπληρωθεί κάτι μέσα μας. Η απώλεια είναι η στέρηση αυτού. Ίσως πέθανε, ή μια σχέση τελείωσε; Ο πόνος μπορεί να φαίνεται σχεδόν αφόρητος. Δεν είναι. Αλλά πρέπει να είστε προετοιμασμένοι να πάτε θαρραλέα κατ’ ευθείαν στο κέντρο του πόνου και μέσα από το μάτι της βελόνας, για να βγείτε λάμποντας από την άλλη πλευρά.

Η διέξοδος στην άλλη πλευρά ανοίγει μέσα από το αίσθημα της κενότητας, το οποίο είναι κρυμμένο μέσα στο πηγάδι της θλίψης. Είναι η κατανοητή αντίσταση σας σε αυτό το συναίσθημα που σας κρατά από το να εντοπίσετε την διέξοδο. Η αντοχή σας κτίζει εσωτερική πολικότητα - είστε απομακρυσμένοι από την εμπειρία και έτσι δεν μπορείτε να επιστρέψετε στο κανονικό σας μέσα σε αυτήν. Ο πόνος σας γίνεται πάρα πολύ μεγάλος για να βρείτε το δρόμο σας μέσα από αυτόν.

Πρέπει να γίνετε ένα με την θλίψη – κλάψτε με την καρδιά σας, και συνεχίστε να σπαράζετε, αλλά ΣΥΓΧΡΟΝΩΣ, είναι σημαντικό να μην βουλιάξετε μέσα σ’ αυτό και γίνετε θύμα του. Να είστε προσεκτικοί. Νιώστε βαθιά τον πόνο και εκφράστε τον πλήρως, μέχρι να γίνετε ένα με αυτόν. Αυτή είναι η στιγμή να ψάξετε για το κενό, διότι σε αυτό βρίσκεται μια απίστευτη ευκαιρία.

Ρουφώντας την Εμπειρία της Ερήμωσης
Υπάρχει μια δυσκολία στο κενό – μια δυσκολία που πρέπει να προσέξετε. Αυτή είναι η αίσθηση της ερήμωσης, της απελπισίας, ότι δεν υπάρχει τίποτα να το οποίο να ζήσετε. Όταν αγγίξετε την ερήμωση, βρίσκεστε ακριβώς στον πάτο του πηγαδιού. Αυτή είναι ιδιαίτερα η στιγμή για να αναζητήσουμε, και να ενσωματώσουμε το κενό. Αφήστε την κενότητα του Κενού – του Ενός – να ρουφήξει την εμπειρία της ερήμωσης.

Τώρα είστε έτοιμοι να απελευθερώσετε την άπειρη δυναμική Του Ενός. Η ενέργεια που είχε περιέλθει μέσα στην προηγούμενη εκδήλωση τώρα καταρρέει στην παλιά της μορφή. Παρακολουθήστε την να διαλύεται με το μάτι του νου σας. Στην συνέχεια εισπνεύστε τις κατακερματισμένες «ίνες» πάλι μέσα σας. Η ενέργεια σας θα ενισχυθεί. Το μέγεθος της θα ανέλθει στο σημείο της ενέργειας στην θλίψη που απελευθερώσατε…

Αυτό σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η δύναμη της θλίψης, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να δημιουργηθεί κάτι φανταστικά νέο.

Δημιουργώντας Μια Νέα Αφήγηση
Μια νέα αφήγηση είναι έτοιμη να δημιουργηθεί από αυτό το δυναμικό. Εργαστείτε μέσα σας – σπάστε οποιεσδήποτε ανθεκτικές νευρικές οδούς που σας έδεναν με την παλιά πραγματικότητα. Έχετε τον νου σας τώρα για την δυνατότητα, κρυμμένη μέσα σε οποιοδήποτε συναισθηματικό άγχος – το οποίο, από μόνο του, κρύβει επίσης τη νευρική προσμονή για κάτι υπέροχο που είναι έτοιμο να δημιουργηθεί.

Αναζητήστε τη νέα αυτή εκδήλωση γύρω σας. Αλλά μην περιμένετε να αντικαταστήσει ακριβώς αυτό που είχατε.

Αφήστε τον εαυτό σας να καινοτομήσει. Αφήστε μια εντελώς νέα δημιουργία να κυλήσει μέσα από εσάς και έξω στη ζωή σας. Βαδίστε θετικά προς την κατεύθυνση της ενέργειας που παίρνει μορφή. Δώστε τον εαυτό σας ολοκληρωτικά στη νέα αφήγηση.

Με τον τρόπο αυτό, η θλίψη της απώλειας, οδηγεί στο απροσδόκητα υπέροχο. Ας βεβαιωθούμε ότι αρπάζουμε την ευκαιρία. Κάνει τον πόνο του μαθήματος να αξίζει τον κόπο. Του δίνει αξία και νόημα. Προωθείστε θετικά προς τα εμπρός.

Ώρα Να Χαιρετήσετε Τον Εαυτό Σας Μέσα Στον Δικό Σας Καθρέπτη
Όταν η θλίψη δημιουργείται στην αίσθηση της απώλειας, είναι επειδή έχετε χάσει τον εαυτό σας μέσα στον καθρέφτη της ζωής που εκδηλώσατε. Αλλά αυτό σας λέει και κάτι άλλο: Είστε έτοιμοι να χαιρετήσετε τον εαυτό σας ξανά! Αφήστε λοιπόν την θλίψη να φύγει τώρα, και καλωσορίστε τον εαυτό σας, πίσω στην τρυφερή αγκαλιά σας, έτσι ώστε η αγάπη στο εξωτερικό, μπορεί να ξαναγεννηθεί για άλλη μια φορά…

ΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ

Στην αρχαιότητα ήταν αδύνατο να ξέρει ο άνθρωπος τι βρίσκεται κάτω από τη Γη. Έτσι οι θρύλοι, οι δεισιδαιμονίες, οι μύθοι κάλυπταν αυτό το κενό στη γνώση.

Κάτω από τη Γη απλωνόταν το βασίλειο του Άδη, του Κάτω Κόσμου. Ήταν το «τελευταίο καταφύγιο» των νεκρών. Ο Άδης ήταν ο θεός των νεκρών – μετά τη νίκη τους εναντίον των Τιτάνων, τρία αδέλφια μοιράστηκαν την εξουσία του Κόσμου: ο Άδης πήρε τον Κάτω Κόσμο, ο Ποσειδώνας τις Θάλασσες και ο Δίας τον Ουρανό. Οι νεκροί εισέρχονταν στον Κάτω Κόσμο διασχίζοντας τον ποταμό Αχέροντα, με τη βάρκα του Χάροντα, ο οποίος χρέωνε έναν οβολό για το πέρασμα, τοποθετημένο κάτω από τη γλώσσα του νεκρού από τους πιστούς συγγενείς του. Οι άποροι και όσοι δεν είχαν φίλους παρέμεναν για πάντα στην όχθη του ποταμού. Η αντίπερα όχθη φυλασσόταν από τον Κέρβερο, τον τρικέφαλο σκύλο που νικήθηκε από τον Ηρακλή. Πέρα από τον Κέρβερο, οι σκιές των τεθνεώτων εισέρχονταν στον Τάρταρο, τη γη των νεκρών.

Τον Άδη δεν τον ονόμαζαν συνήθως, γιατί φοβούνταν πως, αν τον επικαλούνταν, θα προκαλούσαν την οργή του. Γι’ αυτόν το λόγο προτιμούσαν να τον αποκαλούν αλλιώς, όπως «Πλούτωνα», από το πλούσιος, που υπαινισσόταν και τον ανεξάντλητο πλούτο της Γης.

Τα Ηλύσια Πεδία ήταν η περιοχή - «παράδεισος» του Κάτω Κόσμου. Εκεί, μέσα σε ολάνθιστα λιβάδια και ατελείωτη άνοιξη, πήγαιναν οι ψυχές των ηρώων και των ενάρετων.

Ο Τάρταρος ήταν μια άλλη περιοχή, πολύ βαθιά στη Γη, πιο κάτω από τον Άδη. Εκεί πίστευαν πως ήταν τα θεμέλια του Σύμπαντος. Εκεί τοποθετούνταν οι μεγάλοι εγκληματίες αλλά και πολλοί αντίπαλοι των θεϊκών γενεών που οι νικητές τους φυλάκιζαν στα ζοφερά βάθη του.

Η επιστήμη μας βοήθησε να καταλάβουμε ότι κάτω από τη Γη δεν υπάρχουν θεοί και ήρωες. Μόνο βράχος και μέταλλα. Δεν υπάρχει τρυπάνι που να έχει διεισδύσει ως το κέντρο της Γης – 6.400 χιλιόμετρα βάθος από την επιφάνεια όπου ζούμε – όμως με τα ηχητικά/σεισμικά/λοιπά κύματα που συλλαμβάνουν οι σταθμοί μετρήσεων ανά τον κόσμο καταφέραμε να έχουμε μια αρκετά καλή εικόνα του εσωτερικού της Γης. Από τους υπέρηχους έχουμε την πρώτη εικόνα της βαθύτερης δομής της.

Το εσωτερικό της Γης χωρίζεται σε τρία βασικά στρώματα:

- Τον Φλοιό, το εξωτερικό στρώμα. Είναι λεπτό σε σχέση με τα άλλα δύο. Αποτελείται από ελαφριά πετρώματα - πυρίτιο, οξυγόνο, μαγνήσιο, σίδηρο, ασβέστιο, κάλιο, αργίλιο, νάτριο. Πάνω εδώ βρίσκονται οι Ήπειροι. Εδώ πρέπει να μάθουμε ότι ολόκληρη η επιφάνεια της Γης χωρίζεται σε πολλές πλάκες, σαν γιγαντιαίο παζλ, που κινούνται η μία σε σχέση με την άλλη. Υπάρχουν περίπου δώδεκα μεγάλες και η μεγαλύτερη είναι η πλάκα του Ειρηνικού. Τα σημεία εκείνα στα οποία δυο τέτοιες πλάκες βυθίζονται η μια κάτω από την άλλη είναι εκεί όπου σημειώνονται οι βιαιότεροι και καταστροφικότεροι σεισμοί και εκρήξεις ηφαιστείων, αλλά και πολλά τσουνάμι.

- Τον Μανδύα, το ενδιάμεσο στρώμα. Είναι πολύ παχύς. Τα πετρώματά του είναι βαρύτερα, με βασικότερα το μαγνήσιο, τον σίδηρο, το πυρίτιο, το οξυγόνο. Είναι εξαιρετικά θερμός και σχεδόν εξολοκλήρου στερεός. Σε αυτόν συμβαίνει ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο μετακίνησης: Η εξωτερική του επιφάνεια ψύχεται από το κρύο περιβάλλον του διαστήματος και βυθίζεται. Η εσωτερική του επιφάνεια, επειδή βρίσκεται κοντά στον Πυρήνα που είναι καυτός, το πέτρωμά της γίνεται πιο θερμό και ελαφρύ και ανέρχεται. Αυτή η ανταλλαγή των πετρωμάτων του Μανδύα βασίζεται στη «διάδοση θερμότητας με μεταφορά» και είναι υπεύθυνη για τις καταιγίδες, τους τυφώνες και τα τσουνάμι, τα ρεύματα των θαλασσών και των ωκεανών, τα ηφαίστεια και τους σεισμούς. Χωρίς αυτή τη μεταφορά πιθανότατα δεν θα υπήρχε δυνατότητα να συντηρηθεί ζωή στη Γη.

- Τον Πυρήνα, ο οποίος είναι πρωτίστως υγρός. Αυτός αποτελείται κυρίως από σίδηρο. Τα τελευταία χρόνια όμως έχει ανακαλυφθεί ότι πιθανότατα στο εσωτερικό του υγρού, καυτού πυρήνα υπάρχει ένας στερεός πυρήνας, ο οποίος σχηματίστηκε από το πάγωμα και τη στερεοποίηση του υγρού πυρήνα. Ένας συμπαγής πυρήνας από σίδηρο, πυρήνας μέσα στον πυρήνα, το Κέντρο της Γης. Εδώ πρέπει να μάθουμε ότι η Γη μας έχει και ένα μαγνητικό πεδίο, παρόμοιο στη μορφή με αυτό ενός ορθογώνιου μαγνήτη με βόρειο και νότιο πόλο. Αυτό το μαγνητικό πεδίο δημιουργεί πολλές δυναμικές και μεταξύ άλλων και το φαντασμαγορικό Βόρειο Σέλλας (και Νότιο): Είναι μια μαγευτική «αστρική κουρτίνα» που οφείλεται σε μυριάδες φορτισμένα σωματίδια (ηλεκτρόνια και πρωτόνια) που έρχονται προς τη Γη από ηλιακές εκλάμψεις και μαγνητικές καταιγίδες, και τα οποία τα παγιδεύει το μαγνητικό πεδίο της Γης και τα στέλνει συσσωρευμένα στον Βόρειο και τον Νότιο Πόλο. Ο αρχαίος φιλόσοφος Αριστοτέλης έκανε αναφορά σε αυτά.

Η Γη δημιουργήθηκε σταδιακά, από συγκρούσεις πλανητίσκων με πυρήνες από σίδηρο. Βαριά σταγονίδια του σιδήρου των πλανητίσκων έλιωναν μετά τη σύγκρουση και βυθίζονταν (λόγω του βάρους τους, τα μέταλλα είναι πιο βαριά από τα πετρώματα) στη Γη, φτιάχνοντας τον σημερινό σιδερένιο πυρήνα της. Υπάρχει και η θεωρία ότι κάποια στιγμή του σχηματισμού της η Γη συγκρούστηκε με κάποιο γιγάντιο σώμα, έτσι αποκόπηκε υλικό απ’ αυτήν και από το άλλο σώμα και άρχισε να δημιουργείται και η Σελήνη. Από αυτήν τη σύγκρουση η Γη τήχθηκε («έλιωσε») αν δεν ήταν ήδη τηγμένη τότε, και περισσότερος σίδηρος από το άλλο σώμα βούλιαξε στο εσωτερικό της. Η τηγμένη (λιωμένη) Γη πρέπει να είχε τότε μορφή ενός πελώριου Ωκεανού Μάγματος (μάγμα είναι λιωμένα πετρώματα). Ο σίδηρος ως βαρύτερος βούλιαξε στον Πυρήνα, τα βαρύτερα πετρώματα σχημάτισαν τον Μανδύα και τα ελαφριά συστατικά επέπλευσαν και σχημάτισαν τον Φλοιό, πάνω στον οποίο βρίσκονται και οι Ήπειροί μας.

Η εποχή που η Γη ήταν ένας ωκεανός μάγματος ονομάστηκε «Καταρχαιοζωικός Μεγααιώνας» ή «Αδαίος», ονομασία εμπνευσμένη από τον Άδη που είδαμε πιο πριν. Η αμέσως επόμενη εποχή, όταν βουτηγμένη στο ζοφερό διάστημα άρχισε να ψύχεται και να στερεοποιείται, ονομάστηκε «Αρχαιοζωικός Μεγααιώνας» και πρέπει να κράτησε περίπου 2 δισεκατομμύρια χρόνια. Ήταν η αρχή της Γης όπως την ξέρουμε, έχουσα πλέον μια γεωλογική σταθερότητα.

Από τον Μύθο ως την Επιστήμη υπήρξε μεγάλο κενό. Όμως ο Μύθος συμπλήρωσε τα κενά γνώσης των ανθρώπων τότε και μάλιστα ενείχε μέσα από τη διαίσθηση και την εμπειρία των ανθρώπων και των φυλών και κάποιες αλήθειες, ή αναφορές στα συμπτώματα της Αλήθειας. Αν η επιστήμη συνεχίσει να εξελίσσεται και ο άνθρωπος καταφέρει να μην καταστραφεί από τις σκοτεινές πλευρές του ή από κάποιο καπρίτσιο της Μοίρας, μετά από πολλά χρόνια η Γνώση θα είναι τέτοια που κι εμείς σήμερα θα θεωρούμαστε αρχαίοι, ξεπερασμένοι. Πιθανότατα ο άνθρωπος θα πετάει, θα ταξιδεύει σε άλλες «Γαίες», δεν θα σκοτώνει πια ζώα για να τρέφεται (ήδη έχει δημιουργηθεί κρέας από χρήση dna για παράδειγμα, κρέας χωρίς ζωή!), θα ζει μια ζωή απαλλαγμένη από αρρώστιες και πρόωρο θάνατο. Ίσως θα ζει και πολλά, πολλά χρόνια. Πριν σκεφτούμε ότι θα θέλαμε να ζούμε σε έναν τέτοιο κόσμο, ας σκεφτούμε πως ζούμε ήδη στην καλύτερη περίοδο της ιστορίας. Και κάθε μας πράξη αντηχεί στην αιωνιότητα.

Η συνωμοσία του Κινάδωνα στην αρχαία Σπάρτη

Η Συνωμοσία του Κινάδωνα ήταν ένα αποτυχημένο πραξικόπημα που έλαβε χώρα στην Αρχαία Σπάρτη κατά τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του Αγησιλάου Β' (α’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ.) το 399 π.Χ.. Η απόπειρα αυτή στοχοποιούσε την αυξανόμενη δύναμη των εφόρων αλλά και τον αυστηρά ολιγαρχικό χαρακτήρα του σπαρτιατικού πολιτεύματος κατά την περίοδο αυτή.

Τα Γεγονότα
Υποψίες για στάση κίνησε πρώτος ένας ερμηνευτής χρησμών, ο οποίος υπηρετούσε το βασιλιά Αγησίλαο κατά τη διάρκεια μιας θυσίας. Όπως αποκάλυψε, ένας μεγάλος κίνδυνος επρόκειτο να χτυπήσει πολύ σύντομα την πόλη.

Πέντε ημέρες μετά, παρουσιάστηκε ενώπιον των εφόρων ένας άνδρας που τους διηγήθηκε το παρακάτω περιστατικό: μια ημέρα ο Κινάδων τον οδήγησε στην Αγορά και του ζήτησε να μετρήσει τους Σπαρτιάτες που ήταν παρόντες. Ανάμεσα στο πλήθος που τους περιέβαλε, ο άνδρας μέτρησε έναν από τους βασιλείς, τους εφόρους, κάποια μέλη της Γερουσίας και άλλους άνδρες από την τάξη των «Ομοίων», κάπου σαράντα άτομα.

Τότε ο Κινάδων του ενέσπειρε την ιδέα να θεωρήσει τους άνδρες αυτούς εχθρούς του και τους υπόλοιπους τέσσερις χιλιάδες άνδρες που εκείνη τη στιγμή βρίσκονταν πλάι τους, συμμάχους του. Κατόπιν επεσήμανε πως ανάλογη εικόνα μπορούσε κανείς να δει σε όλη τη χώρα. Ο Κινάδων επίσης του αποκάλυψε πως οι επικεφαλής της συνωμοσίας ήταν λίγοι, αλλά πολύ αξιόπιστοι, ενώ στο σκοπό τους θα ενώνονταν όλοι οι είλωτες, οι νεοδαμώδεις (πρώην είλωτες με πολιτικά δικαιώματα), και οι υπομείονες (ελεύθεροι που για διάφορες αιτίες είχαν χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα), οι οποίοι, όταν κάποιος ανέφερε μπροστά τους τούς Σπαρτιάτες, αδυνατούσαν να κρύψουν το μίσος τους.

Οι έφοροι τότε ρώτησαν τον άνδρα αν οι συνωμότες ήταν καλά οπλισμένοι. Εκείνος απάντησε πως διέθεταν διάφορα μαχαίρια, σπαθιά, τσεκούρια από την αγορά, καθώς και τα εργαλεία της καθημερινής τους εργασίας. Τέλος ανέφερε πως ο Κινάδων τον είχε συμβουλέψει να μην κυκλοφορεί πολύ καθώς ο καιρός που θα εκδηλωνόταν το κίνημα πλησίαζε.

Οι έφοροι, επειδή δεν ήταν σε θέση να γνωρίζουν την έκταση του σχεδίου και ποια άτομα εμπλέκονταν, δεν κάλεσαν συνέλευση αλλά σε σύσκεψη με τους γέροντες αποφάσισαν να τον συλλάβουν αιφνίδια με απάτη εκτός πόλης. Στον Κινάδωνα είχαν αναθέσει στο παρελθόν διάφορες μυστικές αποστολές, κι έτσι, με αφορμή κάποια δήθεν καινούρια, τον έστειλαν στον Αυλώνα της Μεσσηνίας, παρά τα σύνορα με την Ηλεία.

Ωστόσο ορισμένοι από τους άνδρες που τον συνόδευσαν και οι οποίοι επιλέχτηκαν με προσοχή, είχαν οδηγίες να συλλάβουν το νεαρό άνδρα με την κατηγορία της συνωμοσίας. Πράγματι και ενώ ο Κινάδων μετέβαινε αμέριμνος κάποια στιγμή συνελήφθη από τους συνοδούς του όπου υποβαλλόμενος σε βασανιστήρια αποκάλυψε τους συνενόχους του. Η Σπάρτη ειδοποιήθηκε σχετικά κι έτσι συνελήφθησαν κι άλλοι

Στις περαιτέρω ανακρίσεις ο Κινάδων ομολόγησε πως αυτό που τον ώθησε στη δράση ήταν η επιθυμία να «μην νιώθει κατώτερος από κανέναν άνδρα στη Λακεδαίμονα».

Ο Κινάδων και οι συνένοχοί του, αλυσοδεμένοι και φέροντας στον τράχηλο σιδερένιο κλοιό αφού σύρθηκαν προηγουμένως στους δρόμους της πόλης, μαστιγούμενοι, και βασανιζόμενοι ποικιλότροπα τους επιβλήθηκε θανατική καταδίκη.

Χαβρίας: Ο Αθηναίος που σταμάτησε τους Σπαρτιάτες

Ο Χαβρίας ο Αθηναίος ήταν υιός του Κτησίππου καταγόμενος από την Αιξωνή (σημερινή Γλυφάδα Αττικής) και συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον επιφανών στρατηγών έχοντας επιτύχει πολλά αξιομνημόνευτα κατορθώματα.

Εξ’ αυτών το πλέον γνωστό είναι η οπλιτική τακτική σε μάχη που έδωσε το 378 π.Χ στις Ελευθερές των Θηβών, καθ’ οδόν προς ενίσχυση των Βοιωτών.

Στην εν λόγω συμπλοκή, όταν ο μεγάλος Σπαρτιάτης στρατηγός Αγησίλαος ΙΙ αισθάνθηκε σίγουρος για τη νίκη και τα αντίπαλα μισθοφορικά στρατεύματα είχαν τραπεί σε φυγή, ο Χαβρίας διέταξε την φάλαγγα του να παραμείνει στην θέση της και να αντιμετωπίσουν την επίθεση του εχθρού με το γόνατο τοποθετημένο σταθερά πίσω από την ασπίδα και την λόγχη προτεταμένη.

Ο Αγησίλαος, βλέποντας αυτόν τον σχηματισμό, δεν θέλησε να διακινδυνεύσει περαιτέρω απώλειες Σπαρτιατών και ζήτησε από τους άντρες του, που εν τω μεταξύ είχαν σπεύσει προς τα εμπρός, να υποχωρήσουν.

Αυτή η επινόηση συζητήθηκε ευρέως και απέκτησε μεγάλη φήμη σε όλη την Ελλάδα, ώστε να αναγερθεί προς τιμήν του στην αγορά άγαλμα δημοσία δαπάνη, αναπαριστώντας την συγκεκριμένη πολεμική στάση.

Συνέπεια αυτού ήταν η καθιέρωση ανέγερσης αγαλμάτων στους στρατηγούς που είχαν επιτύχει σημαντικές νίκες, με την αναπαράσταση των στάσεων μάχης, στα πρότυπα του αγάλματος του Χαβρία.

Υπήρξε σημαίνον στέλεχος της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας μαζί με τον Ιφικράτη και τον Τιμόθεο και κατήγε σημαντικές νίκες κατά των Σπαρτιατών όπως στην ναυμαχία της Νάξου το 376 π.Χ.

Ο Χαβρίας ως στρατηγός των Αθηναίων, συμμετείχε σε πολλούς πολέμους, όπως όταν μετέβη στην Αίγυπτο κατόπιν δικής του πρωτοβουλίας, για να συνδράμει τον βασιλέα Νεκτάναβι, στην διασφάλιση του θρόνου του.

Πραγματοποίησε επίσης εκστρατεία στην Κύπρο το 388 π.Χ προκειμένου να βοηθήσει τον βασιλέα Ευαγόρα εναντίον των Περσών, όπου με το πέρας της εκστρατείας είχε κατακτήσει όλο το νησί, επίτευγμα που απέφερε μεγάλη δόξα στους Αθηναίους.

Το 360 π.Χ ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Αιγύπτου επί ηγεμονίας Φαραώ Ταώς και Περσών, όπου οι Αθηναίοι συμμάχησαν με τον Αρταξέρξη και οι Λακεδαιμόνιοι με τους Αιγυπτίους, από τους οποίους ο βασιλέας Αγησίλαος έλαβε μεγάλη ανταμοιβή.

Ο Χαβρίας βλέποντας την καλοτυχία του Αγησιλάου και θεωρώντας τον εαυτό του ισάξιο, έσπευσε να τους βοηθήσει με δική του πρωτοβουλία αναλαμβάνοντας την διοίκηση του Αιγυπτιακού στόλου, ενώ ο Αγησίλαος των χερσαίων δυνάμεων.

Αυτό είχε ως συνέπεια οι Πέρσες να στείλουν αντιπροσώπους στην Αθήνα, για να παραπονεθούν ότι ο Χαβρίας αντιμάχεται τον βασιλέα τους με την πλευρά των Αιγυπτίων.

Οι Αθηναίοι τότε έθεσαν προθεσμία στον Χαβρία να επιστρέψει στην Αθήνα και σε αντίθετη περίπτωση θα καταδικαζόταν σε θάνατο.

Ο Χαβρίας υπάκουσε και επέστρεψε στην Αθήνα, αλλά δεν έμεινε εκεί περισσότερο από ότι ήταν απαραίτητο, καθότι στα μάτια των συμπατριωτών του διεφάνη ότι απέκλινε από την συνήθη στάση του (να ζει με τιμή υπερασπιζόμενος τις επιλογές του).

Διότι ένα κοινό φαινόμενο στα μεγάλα και ελεύθερα κράτη, είναι ότι «ο φθόνος είναι ο μόνιμος συνοδός της δόξας» και ότι οι άνθρωποι πρόθυμα υποβαθμίζουν εκείνους που βλέπουν να υψώνονται πάνω από τους άλλους.

Ο Χαβρίας έκτοτε επέλεξε να ζει μακριά από την πατρίδα του.

Φυσικά δεν ήταν ο μόνος που οικειοθελώς απείχε από την Αθήνα, αλλά σχεδόν όλοι οι μεγάλοι άνδρες της εποχής του έπραξαν το ίδιο, θεωρώντας ότι θα παρέμεναν μακριά από το φθόνο, όσο ήταν μακριά από την πατρίδα τους.

Ενδεικτικά, ο Κόνων έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Κύπρο, ο Ιφικράτης στη Θράκη, ο Τιμόθεος στη Λέσβο, ο Χάρης στο Σίγειο.

Ο Χαβρίας σκοτώθηκε το 357 π.Χ κατά τον Συμμαχικό πόλεμο με τον ακόλουθο τρόπο. Κατά την πολιορκία της Χίου από τους Αθηναίους, επέβαινε στον στόλο ως απλός στρατιώτης, αλλά είχε μεγαλύτερη επιρροή από ότι οι διοικούντες.

Οι στρατιώτες πίστευαν σε αυτόν και ακολουθούσαν πιστά τις κινήσεις του.

Αυτό το γεγονός επιτάχυνε το θάνατό του, διότι αδημονώντας να είναι ο πρώτος που θα εισέλθει στο λιμάνι, προέτρεψε τον κυβερνήτη να στρέψει το πλοίο προς την κατεύθυνση αυτή, αλλά τα υπόλοιπα πλοία του Αθηναϊκού στόλου δεν ακολούθησαν.

Σύντομα βρέθηκε περικυκλωμένος από εχθρούς και ενώ μαχόταν με μεγάλη γενναιότητα, το πλοίο του εμβολίστηκε και άρχισε να βυθίζεται.

Παρόλο που θα μπορούσε να ξεφύγει από τον κίνδυνο, αν είχε πηδήξει στη θάλασσα, επέλεξε να πεθάνει, παρά να εγκαταλείψει το πλοίο, ενώ το υπόλοιπο πλήρωμα κολυμπώντας διέφυγε και έφθασε στα υπόλοιπα πλοία του Αθηναϊκού στόλου.

Εκείνος από την άλλη πλευρά προτίμησε τον ένδοξο θάνατο, από την ατίμωση, πολεμώντας με τον εχθρό μέχρι τέλους.

Η θεωρία του κυκλικού ή εκπυρωτικού σύμπαντος

Πριν περίπου 2.300 χρόνια ο φιλόσοφος Ζήνων ο Κιτιεύς από την Κύπρο, ιδρυτής της σχολής των Στωικών, είχε δώσει μιαν αρκετά διαφορετική εξήγηση για την κοσμογονία: «Κατά συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα το Σύμπαν ολόκληρο εκπυρώνεται και ανασυντίθεται εκ νέου».

 

Το εκπυρωτικό σύμπαν είναι ένα κοσμολογικό μοντέλο για την προέλευση και το σχήμα του σύμπαντος. Είναι μια εναλλακτική λύση στο καθιερωμένο μοντέλο του πληθωρισμού ενώ αποτελεί πρόδρομο και μέρος του κυκλικού μοντέλου.

Γίνεται δηλαδή μια ανακύκλωση με εκπύρωση. Από αυτή την ιδέα οι θεμελιωτές της θεωρίας του ανακυκλούμενου Σύμπαντος (Paul Steinhardt και Neil Turok) βάφτισαν το ανασυσταθέν Σύμπαν «εκπυρωτικό». Στη θεωρία τους διαβλέπουν όντως μια αέναη αλυσίδα αναγεννήσεων, όμοια με αυτήν που διαπίστωσε μαθηματικά ο Αστεκάρ, από σύμπαντα που πορεύονται μέχρι θανάτου και ανασταίνονται διαστελλόμενα, για να ξαναρχίσει ο κύκλος της ζωής τους.
 

Αυτό το νέο, κυκλικό μοντέλο του κόσμου προσφέρει μια ελκυστική εναλλακτική λύση στην επικρατούσα θεωρία της γέννησης και εξέλιξης, σύμφωνα με τον Paul Steinhardt, έναν θεωρητικό φυσικό στο Πανεπιστήμιο Princeton. «Προβλέπει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Καθιερωμένου Μοντέλου, χρησιμοποιώντας λιγότερα συστατικά,» λέει.

Στο ευρύτατα αποδεκτό κοσμολογικό μοντέλο, που καλείται πληθωριστικό μοντέλο, το σύμπαν γεννήθηκε με μια στιγμιαία δημιουργία της ύλης και της ενέργειας γνωστή ως Μεγάλη Έκρηξη. Καθώς ο κόσμος διογκώθηκε απότομα από εκείνο το γεγονός, η ύλη και η ενέργεια ξεπήδησαν σε μεγάλους όγκους. Η διάδοση αυτή θα μπορούσε ενδεχομένως να συνεχιστεί για πάντα.

 

Η ιδέα του πληθωρισμού έχει μεγάλη επίδραση στους κοσμολόγους γιατί καμιά παρατήρηση δεν την έχει αποδείξει λανθασμένη. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι είναι και σωστή.

 

Εντούτοις, η πληθωριστική θεωρία έχει επιζήσει από τότε που εισήχθη προς το τέλος της δεκαετίας του ’70, ενώ οι κοσμολόγοι έχουν απορρίψει τις ανταγωνιστικές της θεωρίες μία προς μία.

 

Ο Steinhardt ήταν ένας από τους θεωρητικούς υπεύθυνους για την επινόηση του πληθωριστικού μοντέλου πριν από 35 χρόνια περίπου. Αν και αυτός ταράσσεται από τις πιθανές επιπτώσεις του νέου μοντέλου, ο Steinhardt απέφυγε να στοιχηματίσει εάν αυτό ή το συμβατικό μοντέλο είναι περισσότερο αντιπροσωπευτικό της φύσης του σύμπαντος.

 

“Το συμβατικό μοντέλο έχει βγει κατά θεαματικό τρόπο πολύ καλό,» είπε, προσθέτοντας ότι εντούτοις από καιρό έχει αναρωτηθεί εάν ένα διαφορετικό μοντέλο μπορεί να εξηγήσει τον κόσμο εξίσου καλά — ή ίσως και καλύτερα. «Αυτό ήταν που μας έκανε να αρχίσουμε αυτήν την περιπέτεια,» αναφέρει.

 

Ο Steinhardt τονίζει ότι διάφορα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σύμπαντος μπορούν να εξηγηθούν καλύτερα από το κυκλικό μοντέλο, συμπεριλαμβανομένης της γεωμετρίας του σύμπαντος, τη γενική ομοιομορφία του, και, ειδικότερα, την ύπαρξη ενός φαινομένου γνωστού ως επιτάχυνση της διαστολής του σύμπαντος.

 

Ξέροντας από τις παρατηρήσεις των υπερκαινοφανών ότι το σύμπαν όχι μόνο επεκτείνεται, όπως προβλέπεται, αλλά ότι ο ρυθμός διαστολής του επιταχύνεται. Η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να εξηγήσει τέτοια κοσμική επιτάχυνση είναι μια πηγή ενέργειας, μη ορατή ή ακόμη μη προσδιοριζομένη από τους επιστήμονες, η οποία διαπερνά ολόκληρο τον κόσμο. Οι φυσικοί την έχουν ονομάσει αυτή τη μυστήρια δύναμη σαν «σκοτεινή ενέργεια.»

 

Η ανακάλυψη της επιτάχυνσης της διαστολής, λίγες δεκαετίες πριν, και η ελλοχεύουσα σκοτεινή ενέργεια εκπλήσσει τους επιστήμονες, επειδή το Καθιερωμένο Μοντέλο δεν πρόβλεπε τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

 

Το νέο μοντέλο όμως του ανακυκλούμενου σύμπαντος προσφέρει μια βελτιωμένη εναλλακτική λύση. Μεταχειρίζεται το Big Bang όχι ως την αληθινή στιγμή της δημιουργίας, αλλά ως τη μετάβαση μεταξύ δύο κύκλων σε μια ατελείωτη διαδικασία κοσμολογικής αναγέννησης.

 

Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, η Μεγάλη Έκρηξη ακολουθείται από μια περίοδο αργής διαστολής και βαθμιαίας συσσώρευσης της σκοτεινής ενέργειας. Καθώς η σκοτεινή ενέργεια γίνεται κυρίαρχη σε σχέση με τη βαρύτητα, υποκινεί την κοσμική επιτάχυνση. Η σημερινή εποχή είναι κοντά στη μετάβαση μεταξύ αυτών των σταδίων, σύμφωνα με τον Steinhardt.

 

«Ο χρόνος δεν χρειάζεται να έχει μια αρχή, δεν είναι απαραίτητο» λέει ο Steinhardt. Είπε ότι αυτό που οι επιστήμονες νομίζουν ως την αυγή του χρόνου, στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι μόνο μια μετάβαση ή ένα στάδιο της εξέλιξης από μια προϋπάρχουσα φάση στην παρούσα διαστελλόμενη φάση. Η ηλικία του σύμπαντος, όπως υπολογίζεται σήμερα ισοδυναμεί με ένα κλείσιμο του ματιού, βάσει της νέας θεωρίας του κυκλικού σύμπαντος.

 

Το κυκλικό σύμπαν έχει τις ρίζες του σε ακόμη πιο σύνθετες σκέψεις αυτές τις θεωρίας των υπερχορδών, που υποθέτουν πως υπάρχουν 10 χωρικές διαστάσεις, όχι τρεις που μέχρι τώρα γνωρίζουμε. Η φαινομενική ανεξήγητη φυσική της Μεγάλης Σύνθλιψης και Μεγάλης Έκρηξης μπορεί να εξηγηθεί με τη βοήθεια αυτών των πρόσθετων διαστάσεων, που έτσι και αλλιώς είναι αόρατες σε μας, όπως πιστεύουν αρκετοί θεωρητικοί φυσικοί.

 

Στην πράξη, ο Steinhardt, Turok και άλλοι κοσμολόγοι πρότειναν πριν 20 χρόνια περίπου πως το σύμπαν μας μπορεί να έχει δημιουργηθεί από την σύγκρουση των πρόσθετων διαστάσεων, μια ιδέα που ακολουθεί το Εκπυρωτικό Σύμπαν. Το κυκλικό σύμπαν κτίσθηκε πάνω σε αυτήν την εργασία αλλά, όπως λέει ο Steinhardt, η νέα εργασία εξηγεί καλύτερα  τις παρατηρήσεις του παρόντος σύμπαντος.

 

Κοσμική συστολή

Καθώς η επιταχυνόμενη διαστολή προχωρά κατά τη διάρκεια τρισεκατομμυρίων ετών, η ύλη και η ενέργεια βαθμιαία αραιώνουν καθώς τεντώνονται κατά μήκος του σύμπαντος, λόγω διαστολής.

 

Τελικά, ύλη, η ακτινοβολία, και ακόμη και οι μαύρες τρύπες τεντώνονται (διαστέλλονται) τόσο πολύ που αυτά όλα διαλύονται στο τίποτα σχεδόν, αφήνοντας πίσω τους ένα ογκώδες σύμπαν που ουσιαστικά είναι πολύ αραιό σαν κενό, εξηγεί ο  Steinhardt.

 

Σε αυτό το σημείο του αέναου κύκλου, τα σωματίδια της ύλης (πρωτόνια- ηλεκτρόνια κλπ) είναι τόσο μακριά μεταξύ τους– και κινούνται μακριά το ένα από το άλλο τόσο γρήγορα — που δεν μπορούν να αλληλεπιδράσουν και έτσι τελικά είναι σαν να βρίσκονται σε χωριστούς,   ευδιάκριτους κόσμους.

 

Οι Steinhardt και Turok καλούν αυτό το στάδιο σαν το κενό «big crunch» (Μεγάλη Συστολή). Το κενό αναγκάζει τη σκοτεινή ενέργεια να υλοποιηθεί σε ύλη και ακτινοβολία προς ένα άλλο Big Bang, με την αναζωογόνηση έτσι του κύκλου της διαστολής.

 

Ο Steinhardt έχει σκεφθεί μερικές ιδέες για το πώς θα μπορούσε να εξετάσει κάποιος αυτές τις δύο θεωρίες.

 

Παραδείγματος χάριν, τα κύματα βαρύτητας, ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του σύμπαντος που προβλέπεται από τη Γενική Σχετικότητα, θα ελάμβαναν μια διαφορετική μορφή σε αυτά τα δύο μοντέλα. Δεν θα υπήρχαν κύματα βαρύτητας με μεγάλα μήκη κύματος σε έναν κυκλικό κόσμο, ενώ θα υπήρχαν σε ένα πληθωριστικό σύμπαν.

Αν η σκοτεινή ενέργεια είναι πραγματικά παρούσα στο σύμπαν μας, η θεωρία του Big Bang είναι σωστή. Αν δεν υπάρχει σκοτεινή ενέργεια τότε η θεωρία της Μεγάλης Αναπήδησης πρέπει να είναι η σωστή. Όμως σήμερα τα στοιχεία δείχνουν ότι το σύμπαν διαστέλλεται με ρυθμό 67 km / s ανά megaparsec, επομένως η θεωρία του Big Bang είναι σωστή.

 

Εξωτική σκοτεινή ενέργεια

Οι επιστήμονες που ευνοούν το μοντέλο της Μεγάλης Έκρηξης βλέπουν την διαστολή του σύμπαντος να κυβερνάται από την ποσότητα και τα είδη της ενέργειας που την περιλαμβάνουν. Εάν αυτή η ενέργεια είναι το είδος που ξέρουμε καλά πάνω στη Γη — η βαρυτική ελκτική ενέργεια που συσπειρώνει τους γαλαξίες, τα αστέρια και τους πλανήτες — αυτή τείνει να επιβραδύνει την διαστολή.

 

Αλλά εάν είναι ένα μυστηριώδες είδος βαρυτικής αυτο-απωθητικής ενέργειας, γνωστή και ως σκοτεινή ενέργεια, τότε αυτή θα έτεινε να επιταχύνει την διαστολή του σύμπαντος.

 

Οι αστρονόμοι και οι άλλοι που ερωτώνται πάνω σε αυτή την ερώτηση έχουν δυσκολίες τα τελευταία χρόνια να εξηγήσουν γιατί η διαστολή του σύμπαντος επιταχύνεται κατά τη διάρκεια των τελευταίων δισεκατομμυρίων ετών μετά από μια μακροχρόνια επιβράδυνση.

 

Οι παράξενες ιδιότητες της σκοτεινής ενέργειας θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνες γι’ αυτό το ζήτημα.

 

«Μπορούμε να δούμε, και άμεσα και έμμεσα, ότι το μεγαλύτερο μέρος της ουσίας στον κόσμο δεν αποτελείται από τη συνηθισμένη ύλη, ούτε από τη σκοτεινή ύλη (μαύρες τρύπες, καφέ νάνοι κλπ), αλλά κάποια άλλη τρίτη μορφή.  Και μπορούμε να δούμε ότι η αναλογία είναι κατά προσέγγιση 70-30 — 70 τοις εκατό εξωτικής ουσίας, 30 τοις εκατό συνηθισμένης ουσίας.»   συνέχισε ο Steinhardt.

 

Αυτή που ο Steinhardt ονομάζει συνηθισμένη ουσία είναι αυτή που επιτρέπει την πιο αργή διαστολή του κόσμου, η οποία επιτρέπει στη βαρύτητα να δημιουργήσει τους γαλαξίες, αστέρια και πλανήτες, συμπεριλαμβανομένης και της Γης. Η επιταχυνόμενη διαστολή καθοδηγείται από τη σκοτεινή ενέργεια, που αναγκάζει όλα αυτά τα σώματα να φύγουν μακριά προτού να μπορέσει να συγχωνευτούν.

 

«Αυτή η ουσία, μόλις πάρει τον έλεγχο του σύμπαντος, ωθεί όλα τα σώματα μακριά με έναν επιταχυνόμενο ρυθμό,» είπε. «Έτσι ο Κόσμος θα διπλασιάζεται σε μέγεθος κάθε 14 έως 15 δισεκατομμύριο έτη εφ’ όσον υπάρχει αυτή η αυτο-απωστική βαρυτική ενέργεια (αντιβαρύτητα) που εξουσιάζει τον κόσμο.»

 

Η μεγάλη κρίσιμη στιγμή (Μεγάλη Σύνθλιψη) έρχεται όταν αλλάζει ο χαρακτήρας της σκοτεινής ενέργειας, σύμφωνα με τον Steinhardt. Παρομοίασε το φαινόμενο με μια σφαίρα που κυλά προς τα κάτω σε έναν λόφο, αυξάνοντας την ταχύτητα της καθώς πηγαίνει εμπρός.

 

«Αυτό το πεδίο της σκοτεινής ενέργειας κερδίζει συνεχώς ενέργεια καθώς κυλά κάτω στο λόφο, η φύση της δύναμης που ελέγχει αυτή την αναγκάζει να αναπηδήσει και να επιστρέψει εκεί από όπου άρχισε, πέρα δώθε με ένα πολύ ανώμαλο τρόπο,» συνέχισε ο Steinhardt.

 

«Είναι ιδιότροπη αλλά δεν είναι πιο ιδιότροπη από όσο η καθιερωμένη εικόνα,» είπε. «Είναι ακριβώς διαφορετική.»

Δύο ερωτήσεις για το χρόνο στα πλαίσια της σχετικότητας

Ερώτηση 1η

Το ένα δευτερόλεπτο ορίζεται ως ένας συγκεκριμένος αριθμός ταλαντώσεων ατόμων Καισίου σε κάποια συχνότητα συντονισμού των, και μετρείται από τα ατομικά ρολόγια. Αν ένα ατομικό ρολόι κινείται με πολύ μεγάλη ταχύτητα – συγκρινόμενη με την ταχύτητα του φωτός – ο ορισμός αυτός του δευτερολέπτου, θα μας εμφανιζόταν ως μια διαφορετική διάρκεια; Αν ναι δεν θα έπρεπε να προσθέσουμε στον ορισμό μας για το δευτερόλεπτο και ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό πλάτος και μήκος αφού ο κάθε τόπος επί της γης έχει και διαφορετική ταχύτητα κίνησης;

 

Απάντηση

Ένα δευτερόλεπτο χρόνου ορίζεται μόνο ως προς κάποιον παρατηρητή. Είτε το μετρήσουμε με ένα χρονόμετρο είτε με ένα ατομικό ρολόι Καισίου 133, αυτό που έχει σημασία είναι τα ρολόγια αυτά να βρίσκονται στα δικό μας αδρανειακό σύστημα παρατήρησης.

 

Αυτό που μετράμε είναι μια χρονική διάρκεια στο τοπικό μας σύστημα. Δεν υπάρχει παγκόσμιο αδρανειακό σύστημα αναφοράς, στο οποίο να μπορούμε να μετράμε ένα «απόλυτο» δευτερόλεπτο. Ο ορισμός λοιπόν του δευτερολέπτου που δίνουμε είναι για σύστημα αναφοράς στο οποίο το ρολόι (ότι και αν είναι αυτό) είναι ακίνητο.

 

Ερώτηση 2η

Ο χρόνος περνάει πιο γρήγορα ή πιο αργά κοντά σε μια μαύρη τρύπα;

 

Απάντηση

Σύμφωνα με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, ο χρόνος περνάει πιο αργά (όπως φαίνεται από εξωτερικό παρατηρητή) μέσα σε ένα βαρυτικό πεδίο. Όσο ισχυρότερο είναι το βαρυτικό πεδίο, τόσο μεγαλύτερη είναι και η διαστολή του χρόνου.

 

Αυτό έχει πιστοποιηθεί ακόμη και με γήινα πειράματα, κατόπιν ακριβών μετρήσεων στην κορυφή και στη βάση υψηλών κτιρίων. Επειδή η βαρύτητα εξασθενεί καθώς απομακρυνόμαστε από το κέντρο της Γης, οι ενδείξεις εξαιρετικά ακριβών ατομικών ρολογιών, τα οποία είναι συγχρονισμένα στο επίπεδο της θάλασσας, αποκλίνουν αν το ένα εξ αυτών μεταφερθεί στην κορυφή του υψηλού κτιρίου.

 

Η διαστολή του χρόνου κοντά σε μια μαύρη τρύπα, με το τεράστιο βαρυτικό πεδίο της, ενισχύεται ώσπου όταν φτάνουμε στον ορίζοντα γεγονότων της, εμφανίζεται ο χρόνος να σταματάει τελείως. Όταν η ύλη πέφτει μέσα σε μια μαύρη τρύπα εμφανίζεται να εκπέμπει όλο και πιο ερυθρό και πιο αμυδρό φως, αλλά ποτέ δεν θα τη δούμε να έχει πέσει τελείως μέσα στη μαύρη τρύπα.

Η διαστολή του χρόνου στη Γενική Σχετικότητα

Γιατί σε σημεία που το βαρυτικό πεδίο είναι ισχυρότερο, τα ρολόγια «τρέχουν» με πιο αργούς ρυθμούς; Η απάντηση βρίσκεται στα πλαίσια της Γενικής σχετικότητας και μπορούμε να δώσουμε μια απλή εξήγηση χωρίς να καταφύγουμε στις γενικές εξισώσεις πεδίου του Einstein. Ένα από τα κεντρικά σημεία στα οποία στηρίχτηκε η Γενική Σχετικότητα, είναι η λεγόμενη αρχή της ισοδυναμίας. Αυτή λέει ότι όλοι οι νόμοι της φυσικής έχουν την ίδια μορφή σε ένα σύστημα αναφοράς που εκτελεί ελεύθερη πτώση, με αυτή που θα είχαν σε ένα σύστημα αναφοράς εκτός πεδίου βαρύτητας.

Η αρχή αυτή εύκολα μπορεί να μας οδηγήσει και σε ένα άλλο συμπέρασμα. Ότι δηλαδή ένα σύστημα που επιταχύνεται προς μια κατεύθυνση με επιτάχυνση g είναι ισοδύναμο με ένα άλλο ακίνητο, που βρίσκεται μέσα σε πεδίο βαρύτητας έντασης έντασης ίσης με g, και αντίθετης φοράς. Αυτή η απλή πρόταση έχει πολλές και σημαντικές συνέπειες, μια από τις οποίες είναι και η διαστολή του χρόνου από το πεδίο βαρύτητας.

Ας θεωρήσουμε ένα σύστημα αναφοράς, όπως λ.χ. ένα πύραυλο ύψους h που κινείται προς τα επάνω με επιτάχυνση g (αριστερό μέρος του σχήματος), και ένα ρολόι στο επάνω μέρος του πυραύλου, που στέλνει φωτόνια προς το πάτωμα με σταθερό ρυθμό. Η συχνότητα των φωτονίων αυτών – πιο σωστά η περίοδός τους – χρησιμοποιείται ως μονάδα για τη μέτρηση του χρόνου από το ρολόι αυτό.

Αν ο πύραυλος επιταχύνεται προς τα επάνω με g, τότε το δάπεδο μέσα στο χρόνο που χρειάζεται ένα φωτόνιο για να φτάσει από την οροφή στο δάπεδο, θα έχει αποκτήσει ταχύτητα
v=gh/c όπου c είναι η ταχύτητα του φωτός η οποία είναι σταθερή.

Σύμφωνα τότε με το φαινόμενο Doppler για το φως, το φως όταν θα φτάσει στο πάτωμα, θα έχει υποστεί μια μετατόπιση συχνότητας προς το μπλε που δίνεται σε πρώτη προσέγγιση από τη σχέση:
Δf = vf/c ή Δf=ghf/c2 ή Δf/f = gh/c2 όπου f είναι η συχνότητα των φωτονίων που στέλνει το ρολόι-πηγή της οροφής.

Είναι εύκολο να δούμε ότι η σχετική αυτή μεταβολή της συχνότητας αντιπροσωπεύει επίσης τον αυξημένο ρυθμό καταγραφής των φωτονίων όπως τον μετράει ένας παρατηρητής στο δάπεδο.

Ο παρατηρητής λοιπόν του δαπέδου, αν διαθέτει ένα πανομοιότυπο ρολό με αυτό της οροφής είναι αναγκασμένος να συμπεράνει ότι, το ρολόι της οροφής τρέχει με γρηγορότερο ρυθμό από το δικό του, κι έτσι εξηγεί την υψηλότερη συχνότητα των φωτονίων που λαμβάνει.

Αν λοιπόν υποτεθεί ότι η επιτάχυνση διαρκεί κάποιο χρονικό διάστημα t σύμφωνα με το ρολόι της οροφής, ο παρατηρητής του δαπέδου θα αντιλαμβάνεται ότι το ρολόι της οροφής έχει προηγηθεί του δικού του κατά Δt σύμφωνα με τη σχέση:
Δt/t = gh/c2

Με άλλα λόγια, αντιλαμβάνεται ότι το ρολόι της οροφής πηγαίνει πιο γρήγορα από το δικό του ή ότι το δικό του είναι πιο αργό – μένει πίσω.

Αν επικαλεστούμε τώρα την αρχή της ισοδυναμίας που αναφέραμε στην αρχή, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι και η βαρύτητα φέρνει το ίδιο αποτέλεσμα. Ένας παρατηρητής στο δάπεδο ενός ακίνητου πυραύλου που βρίσκεται ακίνητος στο πεδίο βαρύτητας ας πούμε της Γης, θα αντιλαμβάνεται ότι το δικό του ρολόι πάει πίσω σε σχέση με ένα ρολόι που βρίσκεται υψηλότερα στην κορυφή του πυραύλου. (Δεξιό μέρος του σχήματος).

Mάλιστα αν θυμηθούμε ότι η διαφορά δυναμικού μεταξύ δύο σημείων με υψομετρική διαφορά h σ’ ένα π.χ. ομογενές πεδίο βαρύτητας δίνεται από τη σχέση:
Δφ = gh

τότε καταλήγουμε στη σχέση που δίνει τη διαστολή του χρόνου μέσα στο πεδίο βαρύτητας:
Δt/t = Δφ/c2

Η πειραματική επαλήθευση της μετατόπισης Doppler της συχνότητας του φωτός λόγω πεδίου βαρύτητας, και συνεπώς της επιβεβαίωσης της αρχής της ισοδυναμίας, έγινε ήδη από τη δεκαετία του 1960.

Πειραματική απόδειξη για την διαστολή του χρόνου που προβλέπει η σχετικότητα

Η ειδική σχετικότητα προβλέπει ότι αν δύο γεγονότα τα καταγράφουν τα ρολόγια δύο διαφορετικών παρατηρητών, για τον ένα εκ των οποίων τα γεγονότα αυτά συμβαίνουν στην ίδια θέση στον χώρο ενώ για τον άλλον συμβαίνουν σε διαφορετικές θέσεις, η χρονική διαφορά των γεγονότων ως προς τον πρώτο παρατηρητή θα είναι μεγαλύτερη από αυτήν που κατέγραψε ο δεύτερος. Το φαινόμενο αυτό της επιμήκυνσης του χρόνου ονομάζεται διαστολή του χρόνου.

Υπάρχουν διάφορες αποδείξεις για την διαστολή αυτή του χρόνου. Για παράδειγμα, ρολόγια εξαιρετικής ακρίβειας επιβιβάστηκαν σε ταχύτατα αεροπλάνα. Όταν μετά συγκρίθηκαν οι ενδείξεις τους με αντίστοιχα ρολόγια που είχαν παραμείνει επί του εδάφους και είχαν αρχικά συγχρονιστεί με τα ιπτάμενα, βρέθηκε ότι τα ιπτάμενα ρολόγια είχαν καταγράψει ελαφρά μικρότερα χρονικά διαστήματα.

Διαστολή χρόνου λόγω ταχύτητας και διαστολή χρόνου λόγω βαρυτικού πεδίου

Τον Οκτώβριο του 1971, οι πειραματιστές Hafele και Keating, χρησιμοποίησαν ατομικά ρολόγια Καισίου, τα οποία αφού πρώτα συντόνισαν με ατομικά ρολόγια του Ναυτικού παρατηρητηρίου στην Washington, επιβίβασαν στη συνέχεια σε αεροπλάνα, τα οποία πέταξαν το μεν ένα προς την ανατολή και το δεύτερο προς τη δύση. Μετά από κάθε πτήση συνέκριναν το χρόνο που κατέγραψε το ρολόι επί του αεροσκάφους, με τον χρόνο που κατέγραψε το ρολόι του παρατηρητηρίου του Ναυτικού. Τα πειραματικά δεδομένα συμφωνούσαν μέσα στα όρια του πειραματικού σφάλματος με τις προβλέψεις της Γενικής Σχετικότητας. Πιο συγκεκριμένα, το χρονόμετρο που πέταξε προς δυσμάς κατέγραψε χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από αυτό που κατέγραψε το δίδυμο χρονόμετρο που πέταξε προς ανατολάς. Φυσικά οι διαφορές αυτές ήταν πολύ μικρές επειδή τα αεροπλάνα πετούν με ταχύτητες πάρα πολύ μικρότερες από αυτήν του φωτός.

Ένα άλλο πείραμα που μας πείθει για την διαστολή του χρόνου, στηρίζεται στη διάσπαση ορισμένων σωματιδίων. Τέτοια σωματίδια που διασπώνται σε άλλα σωματίδια είναι τα μιόνια, τα οποία σχηματίζονται από την αλληλεπίδραση των κοσμικών ακτίνων με τα στρώματα της ανώτερης ατμόσφαιρας.

Όταν βρίσκονται σε ηρεμία τα σωματίδια αυτά διασπώνται περίπου σε χρόνο t = 2 x 10-6 sec, χρόνος ο οποίος είναι πολύ μικρός για να προλάβουν να φτάσουν αδιάσπαστα μέχρι την επιφάνεια της Γης. Επειδή όμως ταξιδεύουν με ταχύτητες οι οποίες συγκρίνονται με εκείνη του φωτός, ο χρόνος της ζωής τους t‘ όπως μετρείται από ένα γήινο παρατηρητή ο οποίος τα καταγράφει σε δύο διαφορετικές θέσεις (θέση δημιουργίας και θέση καταστροφής τους), έχει διασταλεί σε σχέση με τον χρόνο ζωής του συστήματος ηρεμίας τους. Έτσι ο παρατηρητής αυτός μπορεί να εξηγήσει πως προλαβαίνουν και φτάνουν τα σωματίδια αυτά μέχρι τη Γη.

Ο Αριστοτέλης, η αρετή του πολίτη και ο ελεύθερος άνθρωπος

Ο Αριστοτέλης, αφού ξεκαθαρίζει την έννοια του πολίτη στέκεται στον προβληματισμό της αρετής του πολίτη και συγκεκριμένα κατά πόσο η αρετή ενός ηθικού ανθρώπου είναι το ίδιο με την αρετή ενός σπουδαίου πολίτη. Φυσικά, προκειμένου να διευκρινιστεί αυτό πρέπει πρώτα να ξεκαθαρίσουμε ποια είναι η αρετή του πολίτη: «Όπως ακριβώς ο ναυτικός αποτελεί μέλος του πληρώματος, το ίδιο ισχύει και για τον πολίτη. Αν και τα μέλη του πληρώματος δεν έχουν την ίδια αρμοδιότητα (ένας είναι κωπηλάτης, άλλος κυβερνήτης, άλλος τιμονιέρης και άλλος έχει άλλη ονομασία σύμφωνα με την αρμοδιότητά του), γίνεται φανερό ότι ο ακριβής χαρακτηρισμός του καθένα συμπίπτει με την ειδικότητά του, όλοι όμως διέπονται το ίδιο από ένα κοινό γνώρισμα. Γιατί η ασφαλής ναυτιλία εξαρτάται από όλους αυτούς και ο καθένας χωριστά αυτό επιθυμεί. Με τον ίδιο τρόπο η ασφαλής ύπαρξη της κοινωνίας εξαρτάται από τους πολίτες, παρά την ανομοιότητά τους». Το δεδομένο της ανομοιότητας των πολιτών, όπως τίθεται από τον Αριστοτέλη, δεν πρέπει να εκληφθεί τόσο σε σχέση με το επάγγελμα του καθενός ως πεδίο προσφοράς στην πόλη (κατ’ απόλυτη αναλογία με το πλήρωμα που η διαφορετικότητα εκλαμβάνεται ως εργασιακή ειδίκευση προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφαλής πλεύση), όσο ως διαφορά σε σχέση με το χαρακτήρα ή τον τρόπο που λειτουργεί κανείς μέσα στο πλαίσιο που ορίζεται από το ίδιο το πολίτευμα: «Εάν, λοιπόν, υπάρχουν περισσότερα είδη πολιτευμάτων, είναι φανερό ότι πιθανότατα η αρετή του σπουδαίου πολίτη δεν είναι μία και μοναδική, η τέλεια».

Η ελευθερία, η ατομική πρόοδος σε όλα τα επίπεδα, η συμμετοχή στα κοινά, η προσωπική καλλιέργεια, η γνώση του εαυτού, με δυο λόγια οτιδήποτε χαρίζει στον άνθρωπο τη χαρά της ζωής – ακριβώς γιατί αρμόζει στην ανθρώπινη υπόστασή του – είναι αλληλένδετα με τον ελεύθερο χρόνο που διαθέτει.

 

Με άλλα λόγια ο άριστος πολίτης ορίζεται διαφορετικά από πολίτευμα σε πολίτευμα. Αν σ’ ένα δημοκρατικό πολίτευμα άριστος πολίτης είναι αυτός που ενημερώνεται, που έχει κριτική σκέψη, που ελέγχει την εξουσία κτλ, σ’ ένα ολιγαρχικό (πόσο μάλλον τυραννικό) πολίτευμα σωστός πολίτης είναι αυτός που ξέρει να εκτελεί τις εντολές των άλλων, που αποδέχεται την περιθωριοποίησή του από τους θεσμούς της εξουσίας, που υπακούει κτλ. Δεν υπάρχει τίποτε πιο προφανές από το γεγονός ότι το πολίτευμα, δηλαδή ο τρόπος που οργανώνεται το διοικητικό σύστημα της πολιτείας, καθορίζει ανάλογα και το ποια πρέπει να είναι και η στάση του πολίτη μέσα σ’ αυτό. Κι εδώ δε γίνεται λόγος για το ποιο είναι το σωστό πολίτευμα, άρα και η σωστή στάση του πολίτη. Εδώ καθίσταται σαφές, σε επίπεδο καθαρά εννοιολογικό, ότι ο καθορισμός της έννοιας του σωστού πολίτη δε θα μπορούσε να τεθεί ανεξάρτητα από το πολίτευμα που τον περιβάλλει. Με άλλα λόγια η έννοια του πολίτη είναι τόσο στενά συνυφασμένη με την έννοια του πολιτεύματος, ώστε να είναι αδύνατο να τεθεί οποιοσδήποτε ορισμός του σωστού ως κάτι ανεξάρτητο ή αυτόνομο. Κι αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που τελικά οι έννοιες σωστός πολίτης και σωστός άνθρωπος δε συμπίπτουν: «Αντίθετα ισχυριζόμαστε ότι ο ηθικός άνθρωπος είναι ηθικός με μία και μοναδική αρετή, την τέλεια. Συνεπώς ενδέχεται κάποιος, αν και σπουδαίος πολίτης, να μη διέπεται από την αρετή που διέπει το σπουδαίο άνθρωπο».

 

Ο Αριστοτέλης αντιλαμβάνεται σωστά το εύκαμπτο της έννοιας του σωστού πολίτη ανάλογα με το πολίτευμα, αλλά δεν κάνει το ίδιο και με την έννοια της ηθικής που θεωρεί ότι είναι μία και μοναδική, δηλαδή τέλεια. Το ότι η ίδια η έννοια της ηθικής διαφοροποιείται από τόπο σε τόπο ή από εποχή σε εποχή ή ανάλογα με τις ιστορικές συγκυρίες δε φαίνεται να τον απασχολεί. Το προφανές της διαφοροποίησης της ηθικής σε καιρό ειρήνης ή σε καιρό πολέμου περνά απαρατήρητο. Από αυτή την άποψη το επιχείρημα της διαφοροποίησης της έννοιας του σωστού πολίτη από την έννοια του ηθικού ανθρώπου κρίνεται μάλλον ελεγχόμενο, αφού η έλλειψη ηθικής, που ερμηνεύεται φυσικά ως καταπάτηση των γραπτών και των άγραφων νόμων, αποτελεί ξεκάθαρα πολιτικό πρόβλημα, καθώς δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνία. Αν σωστή πολιτεία είναι αυτή που εξασφαλίζει την αρμονική συμβίωση, είναι αδύνατο να παραβλέψουμε ότι οτιδήποτε παρεμποδίζει τη συνύπαρξη αντίκειται στην έννοια της πολιτείας. Όμως και το επόμενο επιχείρημα του Αριστοτέλη σχετικά με το άριστο πολίτευμα δε φαίνεται ιδιαίτερα πειστικό: «Βέβαια, είναι δυνατόν να καταλήξουμε στο ίδιο συμπέρασμα, διερευνώντας το ζήτημα και με άλλον τρόπο, με βάση το άριστο πολίτευμα. Γιατί, αν είναι αδύνατον μία πόλη να αποτελείται μόνο από έξοχους ανθρώπους, οφείλει ωστόσο ο καθένας να εκτελεί σωστά τις υποχρεώσεις που του αναλογούν, και αυτό σύμφωνα με την αρετή. Αλλά, επειδή είναι αδύνατον όλοι οι πολίτες να είναι όμοιοι, δεν μπορεί να συμπίπτει η αρετή του χρηστού πολίτη με την αρετή του ηθικού ανθρώπου. Διότι η αρετή του χρηστού πολίτη πρέπει να υπάρχει σε όλους (γιατί μόνο έτσι αναγκαστικά προκύπτει άριστη πόλη). Αντίθετα η αρετή του ηθικού ανθρώπου είναι αδύνατον να τους διέπει όλους, εκτός αν είναι απαραίτητο όλοι οι πολίτες στη σπουδαία πόλη να είναι ηθικοί άνθρωποι».

 

Το ότι «η αρετή του ηθικού ανθρώπου είναι αδύνατο να τους διέπει όλους» αποτελεί ακόμη μία προβληματική, αφού μιλάμε για την υπόθεση της τέλειας πόλης. Γιατί είναι αδύνατο να τους διέπει όλους; Ο ίδιος ο Αριστοτέλης υποστηρίζει στα «Ηθικά Νικομάχεια» ότι η ηθική αρετή δε δίνεται από τη φύση, αλλά είναι ζήτημα εθισμού, δηλαδή συνήθειας, δηλαδή παιδείας. Αν μιλάμε για την τέλεια πόλη, τότε πρέπει να μιλάμε και για την τέλεια παιδεία. Επομένως, έστω θεωρητικά, θα έπρεπε οι πολίτες της τέλειας πόλης να κατέχουν την ηθική αρετή. Το ότι κάτι τέτοιο θεωρείται αδύνατο κλίνει περισσότερο προς κάτι δοσμένο από τη φύση, που μοιραία δε θα πάρουν όλοι, παρά κάτι που αποκτιέται, το οποίο (θεωρητικά πάντα) θα μπορούσαν όλοι να αποκτήσουν. Το ότι (προφανώς) δεν υπήρξε κοινωνία χωρίς τον άδικο, είναι απόδειξη ότι δεν υπήρξε τέλεια κοινωνία. Εξάλλου, είναι πολλές οι παράμετροι που γεννούν τον άδικο, που ασφαλώς σχετίζονται με την παθογένεια της εκάστοτε κοινωνίας. Το γεγονός ότι δεν υπήρξε τέλεια πόλη που να εκμηδενίσει τον άδικο, δε σημαίνει ότι δεν είναι αυτή η πρόθεση κάθε υγιούς κοινωνίας (ή τουλάχιστο θα έπρεπε να ήταν, αν θέλει να λέγεται υγιής). Κι αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που ο Αριστοτέλης θα συμπληρώσει «εκτός αν είναι απαραίτητο όλοι οι πολίτες στη σπουδαία πόλη να είναι ηθικοί άνθρωποι», όπου προφανώς υπονοείται ότι αυτό ισχύει, ότι δηλαδή πράγματι στη σπουδαία πόλη οι πολίτες απαραίτητα είναι και ηθικοί άνθρωποι: «Ωστόσο ηθικά ακέραιος άνθρωπος και συγχρόνως εξαίρετος πολίτης δεν είναι ο τυχαίος άνθρωπος, αλλά μόνο ο πολιτικός, ο άνθρωπος δηλαδή εκείνος που κυβερνά ή έχει δυνάμει την ικανότητα να κυβερνά τα δημόσια πράγματα μόνος του ή με άλλους». Κατά συνέπεια σπουδαία πόλη είναι αυτή που έχει τέτοιους πολίτες οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα και τη γνώση και άρχουν και να άρχονται όποτε το απαιτήσουν οι περιστάσεις.

 

Κι εδώ βρίσκεται η αφετηρία του επόμενου προβληματισμού: «Αλλά μήπως είναι δυνατόν η ίδια αρετή να διέπει και το σπουδαίο πολίτη και το σπουδαίο άντρα;» Κι όταν ο Αριστοτέλης αναφέρεται στο σπουδαίο άντρα εννοεί αυτόν που θα αναλάβει τη διακυβέρνηση: «Ο σπουδαίος άρχοντας, κατά τη γνώμη μας βέβαια, και ηθικός είναι και συνετός. Ο πολίτης όμως δεν είναι απαραίτητο να είναι συνετός». Και συμπληρώνει: «Ακόμη αν συμπίπτει η αρετή του καλού άρχοντα με του καλού ανθρώπου, και με δεδομένο ότι και ο αρχόμενος είναι πολίτης, συνάγεται ότι η αρετή ακριβώς ενός πολίτη δε μπορεί να συμπίπτει με την αρετή ενός ανθρώπου γενικά, αλλά μόνο ενός πολίτη ειδικά. Γιατί διαφοροποιείται η αρετή ενός άρχοντα από εκείνη ενός πολίτη και γι’ αυτό ίσως είπε ο Ιάσων ότι θα πεινούσε, αν έπαυε να είναι άρχοντας, διότι δε γνώριζε να ζει ως ιδιώτης». Είναι προφανές ότι για να γίνει κατανοητή αυτή η τοποθέτηση πρέπει πρώτα να αποσαφηνιστεί ποιο ακριβώς είναι το περιεχόμενο της λέξης αρετή με τον τρόπο που τίθεται. Γιατί αν την εκλάβουμε ως ηθική αρετή, μάλλον θα έρθουμε σε αδιέξοδο, αφού ο ίδιος ο Αριστοτέλης έχει ξεκαθαρίσει ότι η ηθική αρετή είναι μία και μοναδική και μάλιστα τέλεια. Η λέξη αρετή πρέπει να εκληφθεί περισσότερο ως προτέρημα, ως πλεονέκτημα ή ακόμη και ως καθήκον του καθενός, δηλαδή του άρχοντα και του αρχόμενου. Η αναφορά του τυράννου των Φερών στη Θεσσαλία Ιάσωνα καταδεικνύει ακριβώς αυτό. Ότι τα καθήκοντα του άρχοντα είναι τόσο διαφορετικά από αυτά του αρχόμενου, που ο ίδιος – ως άρχων – αγνοεί σε βάθος ακόμη και τον τρόπο του βιοπορισμού ενός ιδιώτη. Όμως αυτή η αντίληψη των εκ διαμέτρου διαφορετικών υποχρεώσεων και δεξιοτήτων (σε βαθμό πλήρους άγνοιας του ενός για τον άλλο) ανάμεσα στον άρχοντα και τον αρχόμενο υπάρχει κατά βάση στα συγκεντρωτικά πολιτεύματα: «Κατ’ αρχάς υπάρχει εξουσία δεσποτική». (Για τον Αριστοτέλη υπάρχουν τρία είδη εξουσίας: η δεσποτική, η βασιλική και η πολιτική). «Αυτή ως γνωστό εξυπηρετεί τις βασικές ανάγκες με εργασία που δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει να την εκτελεί ο ίδιος ο άρχοντας, αλλά να χρησιμοποιεί μάλλον άλλους γι’ αυτήν. Μάλιστα το πρώτο, η εκτέλεση δηλαδή υπηρετικών έργων, είναι γνώρισμα που ταιριάζει σε ανδράποδο».

 

Σε μια άλλη μορφή εξουσίας όμως, που στηρίζεται στην ισότητα και την ελευθερία, τα δεδομένα αλλάζουν: «Υπάρχει όμως και είδος εξουσίας το οποίο ασκείται σε ανθρώπους όμοιους στο γένος και ελεύθερους. Αυτό αποδίδουμε με τον όρο πολιτική εξουσία, την οποία ο υποψήφιος άρχοντας οφείλει να μάθει ως αρχόμενος. Για παράδειγμα αναφέρουμε ότι για να μάθει κάποιος να εξουσιάζει ιππικό σώμα, πρέπει πρώτα να υποστεί την εξουσία του ιππάρχου, για να γίνει στρατηγός, να υποστεί πρώτα ως στρατιώτης την εξουσία του στρατηγού και το ίδιο, για να γίνει ταξίαρχος και λοχαγός. Γι’ αυτό και ορθά λέγεται ότι δεν είναι δυνατόν να ασκεί κανείς σωστά την εξουσία, αν δεν την έχει υποστεί πρώτα». Το δεδομένο ότι ο τρόπος διαχείρισης της εξουσίας μαθαίνεται καλύτερα, αφού πρώτα την υποστεί κανείς, δεν αλλάζει στο ελάχιστο τη διαφοροποίηση των δύο ρόλων (άρχοντα και αρχόμενου) και κατ’ επέκταση τη διαφοροποίηση της αρετής που πρέπει να διέπει τον ένα και τον άλλο πρόσωπο: «Και μολονότι διαφοροποιείται η αρετή που απαιτούν οι δύο αυτοί ρόλοι, ο αγαθός πολίτης οφείλει να γνωρίζει και να είναι σε θέση να άρχεται και να άρχει. Ακριβώς αυτή είναι η αρετή του πολίτη, η γνώση δηλαδή και των δύο διαστάσεων της εξουσίας που αφορά ελεύθερους ανθρώπους. Και γνώρισμα οπωσδήποτε του αγαθού άντρα είναι η γνώση της διπλής αυτής διάστασης της εξουσίας, αν και η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη του άρχοντα διαφέρουν από εκείνες του αρχόμενου». Κι αυτή ακριβώς η γνώση και των δύο ρόλων είναι το μεγαλείο του πολίτη που στελεχώνει ενεργά το πολίτευμα που διέπεται από ελευθερία. Η βαθιά γνώση της διαχείρισης της εξουσίας και στις δύο της μορφές συνθέτουν την εικόνα του ολοκληρωμένου ανθρώπου που μπορεί να ανταπεξέλθει σε όλες τις ανάγκες της πόλης. Η τελική προσθήκη του Αριστοτέλη: «Μόνο η φρόνηση είναι ιδιαίτερη αρετή στον άρχοντα» δεν αλλάζει την ουσία, αφού αμέσως μετά συμπληρώνει: «Οι άλλες αρετές κατ’ ανάγκη είναι κοινές για τους αρχόμενους και τους άρχοντες». Υποθέτουμε ότι η φρόνηση πρέπει να θεωρείται ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του άρχοντα με την έννοια ότι οι ευθύνες και οι προκλήσεις της εξουσίας λειτουργούν καθοριστικά στην ωριμότητα του ανθρώπου προκειμένου να επιλέξει το σωστό. Ενδεχομένως γι’ αυτό να συνάγεται και το τελικό συμπέρασμα: «Με παράδειγμα μπορούμε να παραβάλουμε τον αρχόμενο με τον κατασκευαστή αυλών και τον άρχοντα με τον αυλητή που τους χρησιμοποιεί».

 

Όμως από τη στιγμή που όλα αυτά αφορούν τους ελεύθερους ανθρώπους δε μένει παρά να καθοριστούν και τα κριτήρια που τους ορίζουν. Κι εδώ βέβαια δε θα επαναλάβουμε τα κριτήρια που καθιστούν κάποιον πολίτη, όπως το να μην είναι μέτοικος, να μην είναι δούλος κτλ. Ούτε θα σταθούμε στην ιδιαιτερότητα των παιδιών και των ηλικιωμένων που είναι βέβαια πολίτες, αλλά (ο καθένας για τους λόγους του) ανενεργοί. Εδώ θα περάσουμε σε κάτι βαθύτερο και πιο καθοριστικό: «η άριστη πόλη δε θα καταστήσει πολίτη τον εργάτη. Αν καταστεί και αυτός πολίτης, τότε η αρετή του πολίτη, την οποία ήδη παρουσιάσαμε, πρέπει να αποδίδεται όχι σε κάθε πολίτη πια, ούτε στον ελεύθερο μόνο, αλλά σε όσους δεν είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται για άμεσα βιοποριστικούς λόγους. Έτσι όσοι καταγίνονται με τέτοιες ασχολίες άμεσου βιοπορισμού, εφόσον εργάζονται για χάρη ενός μόνο προσώπου, είναι δούλοι. Εφόσον όμως παρέχουν στο σύνολο αυτού του είδους τις υπηρεσίες τους, είναι εργάτες και θήτες».

Ο ίδιος ο Αριστοτέλης υποστηρίζει στα «Ηθικά Νικομάχεια» ότι η ηθική αρετή δε δίνεται από τη φύση, αλλά είναι ζήτημα εθισμού, δηλαδή συνήθειας, δηλαδή παιδείας.

 

Κι εδώ βέβαια το ζήτημα δεν είναι η υποτίμηση του εργάτη, που η άριστη πόλη δεν πρέπει να τον θεωρεί πολίτη. Το ζήτημα είναι οι συνθήκες ζωής που δημιουργούνται από τη χειρωνακτική υπερεργασία για τα προς το ζην. Γιατί τελικά, αυτός που είναι αναγκασμένος να δουλεύει το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας δε μπορεί παρά να είναι δούλος είτε συγκαταλέγεται σ’ αυτή την κατηγορία είτε όχι. Αυτό που διαμορφώνει τον ελεύθερο άνθρωπο είναι ο ελεύθερος χρόνος που θα διαθέσει για την προσωπική του καλλιέργεια. Αυτός που στερείται το χρόνο αυτό προκειμένου να βιοποριστεί δε μπορεί να θεωρείται ελεύθερος. Κατά συνέπεια δεν μπορεί να ονομάζεται και πολίτης, είτε συγκαταλέγεται σ’ αυτούς είτε όχι: «Ένα μέρος εργασιών εκτελούν οι χειρώνακτες. Αυτοί, όπως και το όνομα φανερώνει, ζουν από τα χέρια τους. Σε αυτούς συγκαταλέγεται κάθε ανειδίκευτος εργάτης. Για το λόγο αυτό, σε μερικές πόλεις, δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής στην εξουσία οι τεχνίτες παλιά, πριν εμφανιστεί δηλαδή το τελευταίο είδος δημοκρατίας». Όμως ακόμη και στην Αθήνα, όπου οι χειρώνακτες εργάτες και οι θήτες θεωρούνταν πολίτες θα λέγαμε ότι μάλλον απείχαν πολύ απ’ το να αποτελούν συνδιαμορφωτές του πολιτεύματος. Οι συνθήκες όμως ζωής και εργασίας αυτών των τάξεων καθιστούσαν τυπική την ιδιότητα, καθώς η πολύωρη εργασία τους και η ανάγκη βιοπορισμού δεν τους επέτρεπαν να παρευρίσκονται στην εκκλησία του δήμου και να μετέχουν στη διοίκηση. Άλλωστε για τους ίδιους λόγους το μορφωτικό επίπεδό τους ήταν πολύ χαμηλό και δεν μπορούσαν να αναλάβουν πολιτικά αξιώματα.

 

Βρισκόμαστε μπροστά στην πιο κραυγαλέα καταγγελία της αλλοτρίωσης της εργασίας, που υποδουλώνει τον άνθρωπο καταδικάζοντάς τον σ’ αυτό που ο Αριστοτέλης θα αποκαλέσει βαναυσότητα. Η απελευθέρωση του ανθρώπου δεν μπορεί παρά να ταυτιστεί με την απελευθέρωση από το ζυγό αυτού του είδους της απάνθρωπης εργασίας. Η ελευθερία, η ατομική πρόοδος σε όλα τα επίπεδα, η συμμετοχή στα κοινά, η προσωπική καλλιέργεια, η γνώση του εαυτού, με δυο λόγια οτιδήποτε χαρίζει στον άνθρωπο τη χαρά της ζωής – ακριβώς γιατί αρμόζει στην ανθρώπινη υπόστασή του – είναι αλληλένδετα με τον ελεύθερο χρόνο που διαθέτει. Ο άνθρωπος που στερείται ελεύθερου χρόνου είναι ο δυστυχισμένος, ο ανελεύθερος άνθρωπος. Ο πολιτισμός που στερεί από τους ανθρώπους το χρόνο που πρέπει να διαθέσουν στον εαυτό τους είναι ο πολιτισμός που έχει αποτύχει. Η δημοκρατία που επιβάλλει στους πολίτες να δουλεύουν σαν σκλάβοι για την επιβίωση δεν είναι δημοκρατία: «Στη Θήβα εξάλλου νόμος απαγόρευε να μετέχει στην εξουσία όποιος δεν απείχε από τις βιοποριστικές του εργασίες την τελευταία δεκαετία». Κι αν αυτό που αναφέρει ο Αριστοτέλης για τη Θήβα το κρίνουμε υπερβολικό, ας αναρωτηθούμε τι θα σκεφτόταν ο Αριστοτέλης αν έβλεπε το σύγχρονο άνθρωπο, δεδομένου ότι από το πρώτο κιόλας βιβλίο των «Πολιτικών» του είχε ξεκαθαρίσει: «αν οι σαΐτες ύφαιναν από μόνες τους και οι χορδές της κιθάρας έπαιζαν από μόνες τους, τότε ούτε οι αρχιτεχνίτες θα χρειάζονταν υπηρέτες ούτε οι ελεύθεροι δούλους». Είναι προφανές ότι με έκπληξη θα διαπίστωνε ότι έπεσε έξω. Η χρήση της μηχανής δεν απελευθέρωσε τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια και οι σαΐτες δουλεύουν μόνες τους και οι χειρώνακτες παρέμειναν δούλοι, καθώς στερούνται όλο και περισσότερο τον ελεύθερό τους χρόνο. Κι αν αναλογιστούμε ότι τα απάνθρωπα εργασιακά ωράρια δεν αφορούν πλέον αποκλειστικά τη χειρωνακτική εργασία, αλλά διευρύνονται και σε κλάδους μη χειρωνακτικούς (που απαιτούν δηλαδή επιστημονική κατάρτιση, πανεπιστημιακό πτυχίο κλπ) θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος, αριστοτελικά μιλώντας, όχι μόνο δεν απελευθερώθηκε, αλλά μάλλον υποδουλώθηκε περισσότερο.

 

Αριστοτέλης: Πολιτικά