ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (11.1-11.83)

Ραψωδία Λ' - Ἀγαμέμνονος ἀριστεία

Ἠὼς δ᾽ ἐκ λεχέων παρ᾽ ἀγαυοῦ Τιθωνοῖο
ὄρνυθ᾽, ἵν᾽ ἀθανάτοισι φόως φέροι ἠδὲ βροτοῖσι·
Ζεὺς δ᾽ Ἔριδα προΐαλλε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν
ἀργαλέην, πολέμοιο τέρας μετὰ χερσὶν ἔχουσαν.
στῆ δ᾽ ἐπ᾽ Ὀδυσσῆος μεγακήτεϊ νηῒ μελαίνῃ, 5
ἥ ῥ᾽ ἐν μεσσάτῳ ἔσκε γεγωνέμεν ἀμφοτέρωσε,
ἠμὲν ἐπ᾽ Αἴαντος κλισίας Τελαμωνιάδαο
ἠδ᾽ ἐπ᾽ Ἀχιλλῆος, τοί ῥ᾽ ἔσχατα νῆας ἐΐσας
εἴρυσαν, ἠνορέῃ πίσυνοι καὶ κάρτεϊ χειρῶν.
ἔνθα στᾶσ᾽ ἤϋσε θεὰ μέγα τε δεινόν τε 10
ὄρθι᾽, Ἀχαιοῖσιν δὲ μέγα σθένος ἔμβαλ᾽ ἑκάστῳ
καρδίῃ, ἄλληκτον πολεμίζειν ἠδὲ μάχεσθαι.
τοῖσι δ᾽ ἄφαρ πόλεμος γλυκίων γένετ᾽ ἠὲ νέεσθαι
ἐν νηυσὶ γλαφυρῇσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν.
Ἀτρεΐδης δ᾽ ἐβόησεν ἰδὲ ζώννυσθαι ἄνωγεν 15
Ἀργείους· ἐν δ᾽ αὐτὸς ἐδύσετο νώροπα χαλκόν.
κνημῖδας μὲν πρῶτα περὶ κνήμῃσιν ἔθηκε
καλάς, ἀργυρέοισιν ἐπισφυρίοις ἀραρυίας·
δεύτερον αὖ θώρηκα περὶ στήθεσσιν ἔδυνε,
τόν ποτέ οἱ Κινύρης δῶκε ξεινήϊον εἶναι. 20
πεύθετο γὰρ Κύπρονδε μέγα κλέος, οὕνεκ᾽ Ἀχαιοὶ
ἐς Τροίην νήεσσιν ἀναπλεύσεσθαι ἔμελλον·
τοὔνεκά οἱ τὸν δῶκε χαριζόμενος βασιλῆϊ.
τοῦ δ᾽ ἤτοι δέκα οἶμοι ἔσαν μέλανος κυάνοιο,
δώδεκα δὲ χρυσοῖο καὶ εἴκοσι κασσιτέροιο· 25
κυάνεοι δὲ δράκοντες ὀρωρέχατο προτὶ δειρὴν
τρεῖς ἑκάτερθ᾽, ἴρισσιν ἐοικότες, ἅς τε Κρονίων
ἐν νέφεϊ στήριξε, τέρας μερόπων ἀνθρώπων.
ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ὤμοισιν βάλετο ξίφος· ἐν δέ οἱ ἧλοι
χρύσειοι πάμφαινον, ἀτὰρ περὶ κουλεὸν ἦεν 30
ἀργύρεον, χρυσέοισιν ἀορτήρεσσιν ἀρηρός.
ἂν δ᾽ ἕλετ᾽ ἀμφιβρότην πολυδαίδαλον ἀσπίδα θοῦριν,
καλήν, ἣν πέρι μὲν κύκλοι δέκα χάλκεοι ἦσαν,
ἐν δέ οἱ ὀμφαλοὶ ἦσαν ἐείκοσι κασσιτέροιο
λευκοί, ἐν δὲ μέσοισιν ἔην μέλανος κυάνοιο. 35
τῇ δ᾽ ἐπὶ μὲν Γοργὼ βλοσυρῶπις ἐστεφάνωτο
δεινὸν δερκομένη, περὶ δὲ Δεῖμός τε Φόβος τε.
τῆς δ᾽ ἐξ ἀργύρεος τελαμὼν ἦν· αὐτὰρ ἐπ᾽ αὐτοῦ
κυάνεος ἐλέλικτο δράκων, κεφαλαὶ δέ οἱ ἦσαν
τρεῖς ἀμφιστρεφέες, ἑνὸς αὐχένος ἐκπεφυυῖαι. 40
κρατὶ δ᾽ ἐπ᾽ ἀμφίφαλον κυνέην θέτο τετραφάληρον
ἵππουριν· δεινὸν δὲ λόφος καθύπερθεν ἔνευεν.
εἵλετο δ᾽ ἄλκιμα δοῦρε δύω, κεκορυθμένα χαλκῷ,
ὀξέα· τῆλε δὲ χαλκὸς ἀπ᾽ αὐτόφιν οὐρανὸν εἴσω
λάμπ᾽· ἐπὶ δ᾽ ἐγδούπησαν Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη, 45
τιμῶσαι βασιλῆα πολυχρύσοιο Μυκήνης.
Ἡνιόχῳ μὲν ἔπειτα ἑῷ ἐπέτελλεν ἕκαστος
ἵππους εὖ κατὰ κόσμον ἐρυκέμεν αὖθ᾽ ἐπὶ τάφρῳ,
αὐτοὶ δὲ πρυλέες σὺν τεύχεσι θωρηχθέντες
ῥώοντ᾽· ἄσβεστος δὲ βοὴ γένετ᾽ ἠῶθι πρό. 50
φθὰν δὲ μέγ᾽ ἱππήων ἐπὶ τάφρῳ κοσμηθέντες,
ἱππῆες δ᾽ ὀλίγον μετεκίαθον· ἐν δὲ κυδοιμὸν
ὦρσε κακὸν Κρονίδης, κατὰ δ᾽ ὑψόθεν ἧκεν ἐέρσας
αἵματι μυδαλέας ἐξ αἰθέρος, οὕνεκ᾽ ἔμελλε
πολλὰς ἰφθίμους κεφαλὰς Ἄϊδι προϊάψειν. 55
Τρῶες δ᾽ αὖθ᾽ ἑτέρωθεν ἐπὶ θρωσμῷ πεδίοιο,
Ἕκτορά τ᾽ ἀμφὶ μέγαν καὶ ἀμύμονα Πουλυδάμαντα
Αἰνείαν θ᾽, ὃς Τρωσὶ θεὸς ὣς τίετο δήμῳ,
τρεῖς τ᾽ Ἀντηνορίδας, Πόλυβον καὶ Ἀγήνορα δῖον
ἠΐθεόν τ᾽ Ἀκάμαντ᾽, ἐπιείκελον ἀθανάτοισιν. 60
Ἕκτωρ δ᾽ ἐν πρώτοισι φέρ᾽ ἀσπίδα πάντοσ᾽ ἐΐσην.
οἷος δ᾽ ἐκ νεφέων ἀναφαίνεται οὔλιος ἀστὴρ
παμφαίνων, τοτὲ δ᾽ αὖτις ἔδυ νέφεα σκιόεντα,
ὣς Ἕκτωρ ὁτὲ μέν τε μετὰ πρώτοισι φάνεσκεν,
ἄλλοτε δ᾽ ἐν πυμάτοισι κελεύων· πᾶς δ᾽ ἄρα χαλκῷ 65
λάμφ᾽ ὥς τε στεροπὴ πατρὸς Διὸς αἰγιόχοιο.
Οἱ δ᾽, ὥς τ᾽ ἀμητῆρες ἐναντίοι ἀλλήλοισιν
ὄγμον ἐλαύνωσιν ἀνδρὸς μάκαρος κατ᾽ ἄρουραν
πυρῶν ἢ κριθῶν· τὰ δὲ δράγματα ταρφέα πίπτει·
ὣς Τρῶες καὶ Ἀχαιοὶ ἐπ᾽ ἀλλήλοισι θορόντες 70
δῄουν, οὐδ᾽ ἕτεροι μνώοντ᾽ ὀλοοῖο φόβοιο.
ἴσας δ᾽ ὑσμίνη κεφαλὰς ἔχεν, οἱ δὲ λύκοι ὣς
θῦνον· Ἔρις δ᾽ ἄρα χαῖρε πολύστονος εἰσορόωσα·
οἴη γάρ ῥα θεῶν παρετύγχανε μαρναμένοισιν,
οἱ δ᾽ ἄλλοι οὔ σφιν πάρεσαν θεοί, ἀλλὰ ἕκηλοι 75
σφοῖσιν ἐνὶ μεγάροισι καθήατο, ἧχι ἑκάστῳ
δώματα καλὰ τέτυκτο κατὰ πτύχας Οὐλύμποιο.
πάντες δ᾽ ᾐτιόωντο κελαινεφέα Κρονίωνα,
οὕνεκ᾽ ἄρα Τρώεσσιν ἐβούλετο κῦδος ὀρέξαι.
τῶν μὲν ἄρ᾽ οὐκ ἀλέγιζε πατήρ· ὁ δὲ νόσφι λιασθεὶς 80
τῶν ἄλλων ἀπάνευθε καθέζετο κύδεϊ γαίων,
εἰσορόων Τρώων τε πόλιν καὶ νῆας Ἀχαιῶν
χαλκοῦ τε στεροπήν, ὀλλύντας τ᾽ ὀλλυμένους τε.

***

Του γέρου αφήνει Τιθωνού το πλάγ᾽ η χρυσωμένη
Ηώς να φέρει των θεών το φως και των ανθρώπων·
κι έστελνε ο Ζευς την Έριδα στων Αχαιών τα πλοία
κι είχε στο χέρι το φρικτό σημάδι του πολέμου.
5 Εστήθη στο θεόρατο καράβι του Οδυσσέως,
που ήταν στην μέσην, και η φωνή και στα δυο μέρ᾽ ηχούσε,
και εις τες σκηνές του Αίαντος του Τελαμωνιάδη
και στου Αχιλλέως, που ακρινά τα πλοία τους εστήσαν,
θαρρώντας εις την ρώμην τους και εις την ανδραγαθίαν.
10 Εκείθεν έσυρε η θεά δεινήν φωνήν μεγάλην,
κι εφύσησε στων Αχαιών τα στήθη την ανδρείαν,
να πολεμούν, να μάχονται και παύσιν να μη θέλουν.
Και αγάπησαν τον πόλεμον σφοδρότερα ή να γύρουν
με τα βαθιά καράβια τους στην ποθητήν πατρίδα.
15 Κι εβόησε των Αχαιών ν᾽ αρματωθούν ο Ατρείδης·
και με χαλκόν αστραφτερόν ο ίδιος οπλιζόνταν.
Τα σκέλη πρώτα με λαμπρές κνημίδες έζωσ᾽ όλα
όπου εθηλυκώνονταν με ολάργυρες περόνες.
Το στήθος σκέπασ᾽ έπειτα με θώρακα οπού δώρον
20 φιλοξενίας άλλοτε του έδωκε ο Κινύρας,
ότι το μέγα άκουσμα στην Κύπρον είχε φθάσει
που αρμένιζαν οι Αχαιοί ν᾽ ανέβουν εις την Τροίαν·
όθεν εφιλοδώρησεν αυτός τον βασιλέα
και δώδεκα είχε ο θώρακας κλωστές από χρυσάφι,
25 δέκ᾽ από μαύρον χάλυβα κι είκοσι κασσιτέρου·
και δράκοντες χαλυβικοί τρεις από κάθε μέρος
ως τον λαιμόν απλώνονταν, ως Ίριδες, που ο Δίας
σταίνει στα νέφη φοβερό σημάδι στους ανθρώπους.
Και από τους ώμους κρέμασε το ξίφος, που η λαβή του
30 άστραπτε χρυσοκόμπωτη κι είχε αργυρήν την θήκην,
με κρεμαστάρια ολόχρυσα καλά συναρμοσμένην,
Κι εύμορφην, πολυδαίδαλην, σκέπην ανδρών, ασπίδα
επήρε, και την έζωναν χάλκινοι κύκλοι δέκα·
κι είκοσιν ήσαν ομφαλοί λαμπροί του κασσιτέρου
35 λευκοί κι ένας χαλύβδινος εμαύριζε στην μέσην.
Στον γύρον ήταν η Γοργώ με τ᾽ άγριο κοίταγμά της
τρομακτικόν και ολόγυρα με την Φυγήν ο Φόβος.
Τον τελαμώνα είχε αργυρόν· και δράκοντας επάνω
εστρέφετο από χάλυβα, και τρεις από τον μόνον
40 λαιμόν φυτρώνουν κεφαλές αντίστροφα γυρμένες.
Με κράνος τετραφάληρον την κεφαλήν του σκέπει
και με την χήτην σείετο φρικτός επάν᾽ ο λόφος.
Επήρε δύο κοφτερά κοντάρια χαλκοφόρα
κι η λάμψις απ᾽ τες άκρες των κτυπούσε στον αιθέρα.
45 Τότ᾽ εβροντήσαν η Αθηνά κι η Ήρα να τιμήσουν
των πολυχρύσων Μυκηνών τον μέγαν βασιλέα.
Τότε τους κυβερνήτας των παράγγειλαν να στήσουν
με καλήν τάξιν έμπροσθεν του χάντακος τ᾽ αμάξια,
και αρματωμένοι αυτοί πεζοί με ορμήν επροχωρούσαν
50 και αλαλαγμός απέραντος το χάραμ᾽ ακουόνταν.
Και πρώτοι επαρατάχθηκαν και από σιμά κατόπιν
ακολουθούσαν οι ιππείς· και τάραχον ο Δίας
ολέθριον εσήκωσε κι αιματωμένην δρόσον
απ᾽ τον αιθέρα εστάλαζεν, ότ᾽ είχε αποφασίσει
55 πολλές γενναίες κεφαλές να στείλει μες στον Άδη.
Αλλά τους Τρώας έστησε στον όχθον του πεδίου
ο μέγας Έκτωρ και μ᾽ αυτόν ο θείος ΙΙολυδάμας,
ο Αινείας οπού εδόξαζαν ωσάν θεόν οι Τρώες,
ο Αγήνωρ με τον Πόλυβον, οι τρεις Αντηνορίδες,
60 ο Ακάμας νέος πόμοιαζεν εις τους επουρανίους.
Και ο Έκτωρ μ᾽ ολοστρόγγυλην ασπίδα επρομαχούσε.
Και ως απ᾽ τα νέφη ολόφωτο τ᾽ ολέθριο αστέρι λάμπει
κι έπειτα πάλιν χάνεται στα σκιοφόρα νέφη,
και ο Έκτωρ πότ᾽ εφαίνετο στους πρώτους να προστάζει,
65 και πότε εις τους υστερινούς, και στ᾽ άρματά του όλος
έλαμπεν ως η αστραπή του αιγιδοφόρου Δία.
Και όπως αντίκρυ θερισταί, σ᾽ αγρόν ανδρός πλουσίου
μέσα στην ίσιαν αυλακιά θερίζουν προχωρώντας
κριθάρ᾽ ή σίτον και οι χεριές πυκνές οπίσω πέφτουν,
70 έτσι αντιμέτωποι με ορμήν οι Δαναοί και οι Τρώες
φονεύαν και την άνανδρην φυγήν στον νουν δεν είχαν.
Η μάχ᾽ ήτο ισοκέφαλη· και αυτούς που ως λύκοι αφρίζαν
η Έρις η πολύθρηνος εχαίρετο να βλέπει·
ότι αυτή μόνη των θεών παράστεκε στην μάχην
75 άλλος δεν παρευρίσκετο θεός αλλά καθίζαν
στα μέγαρά τους ήσυχοι, κει που καθένας είχε
λαμπρήν την κατοικίαν του στες φάραγγες του Ολύμπου.
Και όλοι τον μαυρονέφελον Κρονίδη εκατακρέναν,
ότι να δώσει εβούλετο την δόξαν εις τους Τρώας.
80 Αλλά δεν τους ελόγιαζεν ο ύψιστος πατέρας
κι εκάθιζε υπερήφανος ανάμερ᾽ απ᾽ τους άλλους,
τους Τρώας και τους Αχαιούς, την πόλιν και τα πλοία
και του χαλκού τες αστραψιές θωρώντας και τους φόνους.

«Χτυπάς κάρτα» με τη ζωή

Γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε, πηγαίνουμε σχολείο, περνάμε καλά, ερωτευόμαστε, παντρευόμαστε, κάνουμε παιδιά, αρχίζουν τα δύσκολα (σε οποιαδήποτε ή όλες τις φάσεις), πληρώνουμε λογαριασμούς, αγωνιούμε για το μέλλον, ψηφίζουμε, έχουμε χόμπι, το γυρνάμε στα «εναλλακτικά», ψαχνόμαστε, αρρωσταίνουμε, θεραπευόμαστε, παθαίνουμε κατάθλιψη, προγραμματίζουμε μικρές ή μεγάλες φυγές, πάμε διακοπές, διαχειριζόμαστε επιχειρήσεις ή ψάχνουμε για δουλειά… Και;

Τα βάζουμε με άλλους, κατηγορούμε το «σύστημα», ψάχνουμε απαντήσεις, μορφωνόμαστε και αλλάζουμε, αναθεωρούμε και εστιαζόμαστε, υιοθετούμε και απορρίπτουμε, χαιρόμαστε και κλαίμε, συνδεόμαστε και απομακρυνόμαστε, μιλάμε και σιωπούμε… Και;

Μετά, πίσω και πέρα από όλα αυτά τα γνωστά, τι;

Συνήθως, εκεί υπάρχει ένας διαπεραστικός τρόμος που αδυνατούμε να παραδεχτούμε ή να αγγίξουμε… Μετά από όλ’ αυτά, τι; Για ποιο λόγο; Τι νόημα έχει; Ποιος είμαι; Τι κάνω; Πού πάω;

Φυσικά, όλοι μας (όσοι έχουμε αναρωτηθεί) έχουμε μια απάντηση… συνήθως καθησυχαστική… Προσπαθώ, αλλάζω, μαθαίνω, επιλέγω, κάνω ό,τι μπορώ… που σπάνια διαπιστώνουμε πόσο εξίσου περιοριστική είναι. Όμως, ποτέ, καμία, δεν είναι αρκετή, δεν είναι ολοκληρωτική, δεν προσφέρει αυτή τη μαγική εσωτερική σιγουριά, τη μεγαλόπρεπη ταπεινότητα, την εσωτερική γαλήνη και την πλήρη αρμονία με τον Εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο μας…

Αλλά, το επόμενο πρωί, συνεχίζουμε τα ίδια, πιστεύοντας ότι βρισκόμαστε στο «σωστό» μονοπάτι. Προσπαθούμε ακόμα περισσότερο, ψάχνουμε ακόμα πιο εντατικά, αλλάζουμε περισσότερα πράγματα… εξακολουθώντας όμως να «χτυπάμε κάρτα με τη ζωή». Ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για τον καθένα, γίνεται αντιληπτό από το εσωτερικό κενό, τα αναπάντητα ερωτήματα, τα αρνητικά ή περιοριστικά συναισθήματα, την ουσιαστική απομόνωση, την άβυσσο που μας χωρίζει από τους άλλους και τη ζωή. Κι όμως, μη γνωρίζοντας τι άλλο να κάνουμε, συνεχίζουμε…

Ε, και;

Καχυποψία: Πόσο παρανοϊκοί είμαστε;

Η καχυποψία είναι ένα χρήσιμο χαρακτηριστικό, που μας βοηθά να μην πέφτουμε θύματα εκμετάλλευσης και να μην είμαστε καλοπροαίρετοι και ανοιχτοί με όλους τους ανθρώπους γύρω μας.

Τι γίνεται όμως όταν η καχυποψία αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό και δεν μας επιτρέπει να αναπτύξουμε σχέσεις, γιατί κάθε φορά περιμένουμε τη στιγμή που ο άλλος θα μας κοροϊδέψει ή θα μας εκμεταλλευτεί;

Πόσο κακοπροαίρετους μπορούμε να θεωρήσουμε τους άλλους και πόσο δυσκολευόμαστε να αξιολογήσουμε αντικειμενικά τις καταστάσεις που βιώνουμε;

Υψηλά επίπεδα δυσπιστίας και καχυποψίας εμφανίζουν τα άτομα με παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας, τα οποία σχεδόν πάντα θεωρούν ότι τα κίνητρα των άλλων ανθρώπων είναι ύποπτα ή κακόβουλα.

Πρόκειται για άτομα που διαρκώς θεωρούν ότι οι άλλοι άνθρωποι θα τα εκμεταλλευτούν, θα τα βλάψουν ή θα τα υποτιμήσουν, ακόμη και αν δεν έχουν καμία τέτοιου είδους ένδειξη.

Τα έντονα και ακραία χαρακτηριστικά της καχυποψίας μπορεί να μην μας αφορούν, αλλά μέσα από αυτά μπορούμε να δούμε λίγο πιο ξεκάθαρα τις καταστάσεις που προκαλεί η καχυποψία και ας αναλογιστούμε τις επιπτώσεις που προκαλεί. Σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, η καχυποψία μας οδηγεί σε παρανοϊκά στοιχεία, καθώς μπαίνουμε στη διαδικασία να κάνουμε υποθέσεις και να προσπαθούμε να προβλέψουμε τι κακό μπορεί να μας κάνουν οι άλλοι.

Εύκολα μπορούμε να μετατρέψουμε ουδέτερες ή θετικές καταστάσεις σε αρνητικές, προκαλώντας αρνητικά συναισθήματα σε εμάς και στους γύρω μας. Και οι επιπτώσεις της καχυποψίας, τουλάχιστον εδώ, δεν μας ενδιαφέρουν για αυτά που προκαλούμε στους γύρω μας, αλλά σε εμάς τους ίδιους.

Για αρχή, ας δούμε πόσο καχύποπτοι είμαστε με τους ανθρώπους γύρω μας...

Πόσο συχνά πιστεύουμε ότι φίλοι, γνωστοί ή άγνωστοι μας αντιμετωπίζουν εχθρικά ή κάνουν πράγματα πίσω από την πλάτη μας ή μας κοροϊδεύουν;

Πόσο συχνά προσπαθούμε να βρούμε την αλήθεια, πιστεύοντας ότι μας εξαπατούν ή μας εκμεταλλεύονται;

Πόσο δύσκολο μας είναι να εμπιστευτούμε ανθρώπους γύρω μας, να τους γνωρίσουμε και να δούμε τα θετικά τους στοιχεία;

Όταν όλα αυτά είναι για εμάς ένα καθημερινό βίωμα και μας οδηγεί συχνά σε αμφισβήτηση των άλλων και σε συγκρούσεις με το περιβάλλον, θα πρέπει να εξετάσουμε τι ρόλο παίζει σε αυτό η καχυποψία που μας χαρακτηρίζει και μας καθοδηγεί;

Η καχυποψία μας οδηγεί σε μια διαρκή αρνητική κατάσταση, αφού προσανατολιζόμαστε συνεχώς σε οτιδήποτε αρνητικό που μας φαίνεται ύποπτο, έτσι ώστε να προλάβουμε διάφορα αρνητικά που μπορεί να μας συμβούν.

Σε οποιαδήποτε αμφιλεγόμενη κατάσταση, σε οποιοδήποτε δίλημμα εστιάζουμε στην αρνητική οπτική των πραγμάτων, προσπαθώντας να δώσουμε μια εξήγηση, μια ερμηνεία.

Το κακό που κάνει η καχυποψία σε εμάς τους ίδιους είναι το γεγονός ότι βιώνουμε διαρκώς μια κατάσταση αστάθειας και αμφιβολίας, μια έντονη απειλή.

Νιώθουμε ότι έχουμε ανάγκη να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και βρισκόμαστε συνεχώς σε κατάσταση επαγρύπνησης.

Δεν μπορούμε να ηρεμήσουμε, δεν μπορούμε να αφεθούμε μέσα σε σχέσεις, δεν μπορούμε να γνωρίσουμε ανθρώπους και να επιτρέψουμε σε άλλους ανθρώπους να μας γνωρίσουν.

Ας αφιερώσουμε λίγο χρόνο να σκεφτούμε γιατί δεν εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους γύρω μας και κυρίως τους ανθρώπους που θεωρούμε σημαντικούς στη ζωή μας.

Πώς βιώσαμε την προδοσία ή την έλλειψη εμπιστοσύνης στην παιδική και εφηβική ηλικία;

Τι παραδείγματα και διδαχές πήραμε από την οικογένειά μας;

Πόσο εύκολα οι γονείς μας εμπιστεύονταν άλλους ανθρώπους;

Μήπως μεγαλώσαμε ότι δεν θα πρέπει να εμπιστευόμαστε κανέναν πέρα από την οικογένειά μας;

Μήπως μας πέρασαν με πολλαπλούς τρόπους το μήνυμα ότι όλοι θέλουν το κακό μας εκτός από τους γονείς μας;

Ποιες είναι οι αρνητικές εμπειρίες που καλλιέργησαν την καχυποψία μας;

Όποιοι κι αν είναι οι λόγοι που έχουμε καλλιεργήσει τόσο την καχυποψία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας, ας δούμε τι κάνουμε τώρα...

Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε για να είμαστε λιγότερο καχύποπτοι;

Προσπαθούμε να γνωρίσουμε περισσότερο τους άλλους ανθρώπους, αντιμετωπίζοντάς τους πιο καλοπροαίρετα, δίνοντας έμφαση στα θετικά τους στοιχεία.

Εστιάζουμε περισσότερο στα πραγματικά στοιχεία και στις καταστάσεις που παρατηρούμε, παρά στα σενάρια και στις υποθέσεις που κάνουμε.

Προσπαθούμε να μειώσουμε την αίσθηση του ελέγχου που θέλουμε να έχουμε για όλα και για όλους. Δεν θα προστατεύσουμε τη σχέση μας μέσα από τον συνεχή έλεγχο του άλλου και δεν μπορούμε να καθοδηγήσουμε τη συμπεριφορά των άλλων.

Δεν θέλουν όλοι το κακό μας και δεν σκέφτονται όλοι πώς να μας εκμεταλλευτούν ή να μας εξαπατήσουν.

Δεν μας βοηθάει σε κάτι η υπερανάλυση των καταστάσεων που βιώνουμε και των σχέσεων που δομούμε.

Δεν μπορούμε να ζούμε διαρκώς περιμένοντας τη στιγμή που θα ανακαλύψουμε ότι ο άλλος δεν αξίζει την εμπιστοσύνη μας.

Δεν γίνεται να θυμώνουμε με υποθετικά σενάρια και δεν μπορούμε να ζούμε αναζητώντας όλους τους εναλλακτικούς τρόπους που μπορεί ο άλλος να μας πληγώσουμε. Θα καταστρέψουμε τη σχέση πριν προλάβει ο άλλος να κάνει οτιδήποτε και μπορεί να επιβεβαιώνουμε στον εαυτό μας ότι μας προδίδουν, αγνοούμε όμως ποιος το προκάλεσε όλο αυτό...

Δεν μας προσφέρει κάτι η προσπάθεια αναζήτησης όλων των αρνητικών στοιχείων των άλλων. Δεν είναι όλοι γύρω μας κακοπροαίρετοι και δεν θέλουν το κακό μας. Ας στηριχτούμε λίγο περισσότερο στη λογική...

Καλό είναι να θέλουμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, αλλά ας προσπαθήσουμε να μην φτάσουμε στο σημείο του να στερήσουμε από τον εαυτό μας σχέσεις και ανθρώπους.

Μακριά από όλους και από όλα δεν κινδυνεύουμε να μας βλάψουν ή να μας κοροϊδέψουν, όμως, θα χάσουμε την ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά με κάποιους ανθρώπους... να μπορέσουμε να τους γνωρίσουμε και να δομήσουμε κοντινές- ειλικρινείς- πραγματικές σχέσεις.

Ο ψυχολογικός νόμος του ελέγχου

Κατανοώντας τον Νόμο

Ο νόμος του ελέγχου δηλώνει ότι αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας στο βαθμό που αισθανόμαστε ότι έχουμε τον έλεγχο στην ζωή μας. Όταν σωματικά, νοητικά και συναισθηματικά ελέγχουμε τις αλλαγές που έρχονται ή δημιουργούμε στην ζωή μας, τότε αυτό οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα επίτευξης συναισθηματικής ικανοποίησης και πληρότητας. Μη ελεγχόμενες αλλαγές, οδηγούν σε στρες, άγχος και πολλές φορές σε μιζέρια. Καταστάσεις που δείχνουν ότι το μυαλό μας χρειάζεται περισσότερη πειθαρχία και αποτελεσματικές δομές διαχείρισης καταστάσεων.

Ο Νόμος του Ελέγχου Καθορίζει…

Το μέγεθος του ψυχολογικού ελέγχου που αισθανόμαστε ότι έχουμε στην ζωή μας, καθορίζει τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, πως αισθανόμαστε σε καθημερινή βάση, πως διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και τι είδους συναισθήματα τείνουμε να βιώνουμε πιο συχνά.

Ο πυρήνας του κατά πόσο αισθανόμαστε ότι έχουμε τον έλεγχο έχει ρίζες βαθιά στην επιστήμη. Όταν βιώνουμε γεγονότα τα οποία είναι απρόβλεπτα, ο εγκέφαλος μας προσπαθεί να συλλέξει και να συνδυάσει αυτά τα ‘’τυχαία΄΄ συμβάντα ώστε να δώσει απάντηση στην απλή και ίσως πιο σημαντική ερώτηση: Γιατί;

Το ότι αισθανόμαστε έλλειψη ελέγχου, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πίεση που έχουμε πολλές φορές να δώσουμε νόημα σε απρόβλεπτα γεγονότα. Είναι στην φύση να αναζητούμε ένα λόγο για τα πάντα γύρω μας. Μάλιστα, αυτός ο τρόπος σκέψης, όχι μόνο αλλάζει δραματικά τα δεδομένα αλλά είναι και μια απ’ τις αιτίες της εξέλιξης μας ως ανθρώπινο είδος. Πιστεύουμε ότι πρέπει να υπάρχει μια εξήγηση. Ακόμα αυτή η γνώση παρέχει και μια σημαντική προέκταση: Αναζητούμε συνεχώς αυτό που ονομάζεται agency(υπηρεσία, αντιπροσωπεία). Τι σημαίνει αυτό;

Ένας αντιπρόσωπος, στην επιστήμη της ψυχολογίας, είναι το άτομο ή πράγμα που προκαλεί κάτι να συμβεί. Ψάχνουμε συνεχώς για agents – προσωπικούς και μη – ακόμα και όταν αυτή δεν υπάρχουν. Η προσπάθεια για ν’ ανακτήσουμε τον έλεγχο στην ζωή μας είναι συνεχής και αυτόματη. Η ίδια μας η φύση μας σπρώχνει προς αυτή την κατεύθυνση.

Ο φιλόσοφος DanielDennettονομάζει αυτή την διαδικασία intentionalstance: απευθυνόμαστε σε καταστάσεις, ανθρώπους ή πράγματα ως το διάμεσο για να καταλάβουμε τι πραγματικά συμβαίνει. Το ζήτημα βέβαια είναι ότι προσπαθούμε να βρούμε το γιατί ακόμα και όταν αυτό δεν υπάρχει!

Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν συχνά τον όρο ψευδαίσθηση ελέγχου για να περιγράψουν τι συμβαίνει όταν τοποθετούμε τον εαυτό μας στον ρόλο του αντιπροσώπου σε μια κατάσταση που δεν χρειάζεται να έχει! Τείνουμε να υιοθετούμε αυτό το ρόλο όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως θα θέλαμε, πέφτοντας σε ένα κυκεώνα νοητικών κύκλων με ένα απλό μοτίβο: ‘’Αν είχα κάνει το Χ, αυτό δεν θα συνέβαινε’’.

Σε πολλές περιπτώσεις, προσπαθούμε να έχουμε τον έλεγχο σε καταστάσεις που πραγματικά δεν χρειάζεται, ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι αυτή η κατάσταση έχει περάσει στο παρελθόν. Αυτό μειώνει δραματικά την ικανότητα μας προχωρήσουμε σε λύσεις ή ν’ ανακάμψουμε συναισθηματικά.

Τα Επίπεδα Ελέγχου

Όταν χρειάζεται να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας και καταστάσεων, υπάρχουν δύο σημαντικά και βασικά επίπεδα ελέγχου:

1. Υψηλό Επίπεδο Ελέγχου

Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες το υψηλό αίσθημα ελέγχου, οδηγεί στην εμπειρία θετικών συναισθημάτων και ότι ο έλεγχος της ζωής βρίσκεται στα χέρια μας. Έχουμε βαθιά ριζωμένη την πεποίθηση ότι μπορούμε να φέρουμε κάτω απ’ τον έλεγχο μας καταστάσεις που μπορεί ν α είναι απρόβλεπτες.

2. Χαμηλό Επίπεδο Ελέγχου

Έχοντας το αίσθημα ότι υπάρχει ικανότητα χαμηλού ελέγχου, οδηγούμαστε σε αρνητικά συναισθήματα και μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ζωή μας βρίσκεται κάτω απ΄το έλεγχο εξωτερικών καταστάσεων και ανθρώπων.

Τύποι Έλλειψης Ελέγχου

Όταν μαθαίνουμε να παίρνουμε αποτελεσματικά έλεγχο στις διαδικασίες αλλαγής των καταστάσεων της ζωής μας, αυτό οδηγεί στην μείωση των επιπέδων του στρες, και κυρίως στην αύξηση της απόδοσης μας.

Όταν αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο σε καταστάσεις, ανθρώπους και συναισθήματα, τείνουμε να περιοριζόμαστε με διάφορους τρόπους. Κάποιοι απ’ τους σημαντικότερους είναι:

Υψηλά Επίπεδα Αναβλητικότητας

Όταν αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο σε μια κατάσταση, το σώμα μας μπαίνει σε μια φυσική διαδικασία πανικού, την οποία την μεταφράζει ως ένα είδος παρόρμησης που τείνει να μας απομακρύνει από την συγκεκριμένη κατάσταση.

Θετικά και Αρνητικά Συναισθήματα

Η αίσθηση της έλλειψης ελέγχου μπορεί ακόμα να οδηγήσει σε συναισθήματα όπως μπέρδεμα(έλλειψη ποιοτικών επιλογών), απογοήτευση, θυμό ή ενοχή προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Δυστυχώς ο πιο σκληρός κριτής είναι ο εαυτός μας.

Όποτε βιώνουμε αυτά τα συναισθήματα, απλά σημαίνει ότι κάθε στιγμή πιστεύουμε ότι πρέπει να συμβεί κάτι εξωτερικό για να διορθωθούν οι καταστάσεις. Ο βαθμός των θετικών προσδοκιών πέφτει και βυθιζόμαστε συνεχώς σε σκέψεις που απλά χειροτερεύουν την κατάσταση.

Μη Αποτελεσματικές Επιλογές και Αποφάσεις

Οι επιλογές και αποφάσεις που παίρνουμε συνεχώς είναι αποτέλεσμα της νοητικής κατάστασης που βρισκόμαστε κάθε στιγμή. Όταν υπάρχει έλλειψη στο αίσθημα του ελέγχου, τότε βιώνουμε δισταγμό, αναποφασιστικότητα και φόβο.

Όταν Διατηρούμε τον Έλεγχο

Όταν το αίσθημα του ελέγχου είναι ισχυρό, τότε κερδίζουμε με πολλούς και ποικίλους τρόπους:

Παραγωγικά Συναισθήματα

Το αίσθημα του ελέγχου μας προσφέρει εσωτερική ικανοποίηση και κυρίως σιγουριά. Αισθανόμαστε ότι πατάμε καλά στα πόδια μας και ότι στηριζόμαστε σε ισχυρά θεμέλια ικανά να μας στηρίξουν όταν χρειαστεί.

Διαύγεια Σκέψης

Όταν έχουμε τον έλεγχο, και το ξέρουμε, τότε είμαστε να σκεφτούμε καθαρά και κάνουμε επιλογές που βρίσκονται κοντά στην λύση και όχι στην αποφυγή αυτού.

Υψηλά Επίπεδα Κινήτρου

Οι αναλύσεις πάνω στις ψυχολογικές έρευνες πάνω στο κίνητρο αντιστοιχούν σε χιλιάδες σελίδες. Αν για παράδειγμα θέλουμε να διεκδικήσουμε μια δουλειά και ξέρουμε ότι έχουμε τις ικανότητες να κερδίσουμε την θέση, τότε είναι λογικό επακόλουθο να αισθανόμαστε το κίνητρο να κυνηγήσουμε όσες περισσότερες συνεντεύξεις γίνεται.

Αυτο-ανάλυση και Αλλαγή

Σε αυτό το μέρος θα αναλύσουμε διάφορες στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν, μέσω κάποιων ερωτήσεων, ν’ αποκτήσουμε μια εις βάθος κατανόηση των πληροφοριών και πηγών που έχουμε για να ανακτήσουμε και πάλι τον έλεγχο εκεί που χρειάζεται περισσότερο.

‘’Υπάρχουν τομείς στην ζωή μου που θα ήθελα να είμαι περισσότερο επιδραστικός και όχι αντιδραστικός;’’

‘’Η έλλειψη ελέγχου που αισθάνομαι σε αυτούς τους τομείς, οφείλεται αποκλειστικά σε εξωτερικούς παράγοντες;’’

‘’Ο τρόπος που αντιμετωπίζω αυτές τις καταστάσεις, πρακτικά και συναισθηματικά, με αφήνει ικανοποιημένο;’’

‘’Αν ήξερα ότι έχω 100% τον έλεγχο αυτών τον καταστάσεων, πως θα βοηθούσε και τι θα έκανα διαφορετικά;’’

Στρατηγικές Αλλαγής – Ανάλυση των Ιδιοτήτων του Ποιοτικού Ελέγχου

Συνειδητή Επίγνωση του Παρόντος

Οποιαδήποτε στιγμή αισθάνεσαι ότι χάνεις τον έλεγχο, είτε μιας κατάστασης ή των συναισθημάτων που εμπλέκονται σ’ αυτήν, είναι εξαιρετικά σημαντικό να εστιάζεις την προσοχή σου στο παρόν.

Φυσικά, όλη αυτή η διαδικασία δεν είναι καθόλου απλή και μάλιστα η επιστημονική της ανάλυση δεν έχει ζωή ούτε μια δεκαετία!

Όταν δεν είμαστε στο παρόν, ο εγκέφαλος βρίσκεται στην διαδικασία της περιπλάνησης. Το εντυπωσιακό είναι πως σε αυτή τη νοητική διαδικασία βρισκόμαστε στο 30 – 50% των ωρών που είμαστε ξύπνιοι. Ένα συγκεκριμένο δίκτυο νευρώνων το οποίο αντιστοιχεί σε τρία διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου, ενεργοποιείται όταν ο εγκέφαλος μας μπαίνει στον αυτόματο. Όταν δεν είμαστε συγκεντρωμένοι σε κάτι ικανό να μας κρατήσει το ενδιαφέρον, αυτό το δίκτυο ενεργοποιείται.

Το συγκεκριμένο δίκτυο, το οποίο ονομάζεται defaultnetwork, δραστηριοποιείται όταν βρισκόμαστε σε καταστάσεις στρες ή χαοτικά, για την αντίληψη μας, περιβάλλοντα. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο του Harvard, DanielT. Gilbert, είμαστε λιγότεροι ευτυχισμένοι όταν βρισκόμαστε κάτω από τον έλεγχο αυτού του δικτύου.

Με το να συγκεντρωνόμαστε στο παρόν, έχει από μόνο του την ικανότητα να μειώνει αισθητά τα συναισθηματικά rollercosters του εγκεφάλου μας!

Προνοητικότητα

Προνοητικότητα είναι η ικανότητα να βλέπουμε πέρα απ’ την στιγμή, σε μέλλον στο οποίο είναι σχηματισμένο με συνειδητό έλεγχο. Δηλαδή, δημιουργούμε ένα μελλοντικό πλαίσιο στο οποίο υπάρχουν μόνο λύσεις ή ευκαιρίες και προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε τις πληροφορίες του παρόντος ώστε να επωφεληθούμε και να υλοποιήσουμε αυτές τις λύσεις.

Δημιουργία Παραγωγικών Χρονικών Πλαισίων

Το να μπορούμε να ελέγχουμε το πως και που θα ξοδέψουμε τον χρόνο μας, μπορεί μερικές φορές να μην είναι εύκολο, όμως είναι ένα ουσιαστικό βήμα για ανάκτηση ελέγχου. Έχω ξαναγράψει ότι σημασία δεν έχει μόνο η καταγραφή των δραστηριοτήτων αλλά και το χρονικό διάστημα που θα διαρκέσουν. Όταν δεν έχουμε να επεξεργαστούμε το πως θα αξιοποιήσουμε την επόμενη ώρα, είμαστε πιο χαλαροί και συγκεντρωμένοι.

Επιμένω σε έναν άλλο κόσμο. Τον έχω τόσο ονειρευτεί, τόσο έχω σεργιανήσει μέσα του που δε γίνεται να μην υπάρχει

To μεγαλύτερο κομμάτι των σχέσεων στηρίζεται στην έκφραση συναισθημάτων και από τις δύο πλευρές είτε αυτό γίνεται λεκτικά είτε πρακτικά. Είναι μεγάλη δύναμη να εκφράζουμε όλα όσα νιώθουμε στους γύρω μας χρησιμοποιώντας έναν από τους δύο αυτούς τρόπους ή ακόμα καλύτερα, όταν καταφέρνουμε να χρησιμοποιήσουμε και τους δύο τρόπους συνδυαστικά, θα εξασφαλίσουμε μεγαλύτερη ισορροπία.

Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να εκφράσουν τόσο τη γνώμη τους όσο και τα συναισθήματά τους και αυτό κάνει ακόμα δυσκολότερα τα πράγματα. Όλες οι σχέσεις έχουν ανάγκη την ισορροπία. Όμως για να διατηρηθεί, χρειάζεται προσπάθεια και από τις δύο πλευρές.

Είναι πολύ σημαντικό να επιβραβεύουμε φίλους, συγγενείς κι ενίοτε το άλλο μας μισό, όταν πράττουν κάτι που θεωρούμε πολύ σημαντικό. Θέλει μεγάλη δύναμη ψυχής να πούμε σε αγαπώ, σε σκέφτομαι, μου λείπεις, όποτε το νιώθουμε κι ας μη μας επιστραφεί τίποτα πίσω. Κι ας θεωρηθούμε υπερβολικοί. Είμαστε γενναίοι όταν τσαλακωνόμαστε, όποτε καλούμαστε να αντικατοπτρίσουμε τον ψυχικό μας κόσμο άλλοτε λεκτικά κι άλλοτε πρακτικά.

Μια ζεστή αγκαλιά, ένα βλέμμα γεμάτο ενδιαφέρον λένε πολλά. Όταν όμως συνοδεύονται από λόγια, η δύναμή τους πολλαπλασιάζεται. Είναι μαγικό να νιώθεις, αλλά ακόμα καλύτερο να εκφράζεις όσα νιώθεις, καθώς οι λέξεις έχουν άλλη βαρύτητα.

Συνήθως, αυτό είναι ένα από τα βασικά αιτήματα των ανθρώπων που επισκέπτονται κάποιον ψυχολόγο σήμερα. «Έχω ανάγκη να με ξεκλειδώσεις, να με βοηθήσεις να έρθω σε επαφή με το συναίσθημά μου, με τον εσωτερικό κόσμο μου. Θέλω να πω ένα σωρό πράγματα κι όμως δε μπορώ. Ξέρεις αυτό, με βασάνιζε από μικρή ηλικία. Θυμάμαι τη μάνα μας να μας λέει συνεχώς ότι μας αγαπά, ενώ τον πατέρα μας ποτέ. Κι έτσι ταύτισα στο αθώο παιδικό μου μυαλό την εκφραστικότητα με τη γυναικεία φύση.»

Κι όμως αγαπητέ μου, η εκφραστικότητα δεν αποτελεί ανδρικό ή γυναικείο χαρακτηριστικό. Αποτελεί ίδιον του ανθρώπινου γένους, είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη φύση, με την ανθρώπινη υπόσταση. Η αγάπη μπορεί να είναι γένους θηλυκού, αν όμως εξέφραζαν όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι τα συναισθήματά τους, τότε ο κόσμος μας θα ήταν πολύ διαφορετικός. Δεν ξέρω αν συμφωνείς με τα λεγόμενά μου. Είναι κάτι που σίγουρα μας έχει απασχολήσει όλους κάποια στιγμή στη ζωή μας.

Το ίδιο συμβαίνει και με τη λέξη συγγνώμη. Πολλοί τη λένε, λίγοι την εννοούν. Κι όταν υπάρχει πραγματική ανάγκη να τη χρησιμοποιήσουν, την κάνουν γαργάρα λες και δεν υπάρχει. Λες και δεν την έχουν ξανακούσει ποτέ.

Άραγε πόσο διαφορετικός θα ήταν αυτός ο κόσμος αν λέγαμε όλα τα σ΄ αγαπώ, όλα τα ευχαριστώ κι όλα τα συγγνώμη που θα ήταν καλό να ειπωθούν; Πόσο πιο ποιοτικές θα ήταν οι σχέσεις μας με τους γύρω μας αν δεν κρατούσαμε κρυφά όλα όσα θέλουμε να τους εκφράσουμε;

Ειδικά τώρα την περίοδο των γιορτών, ας πάρουμε κι ας δώσουμε απλόχερα αγάπη. Όλοι το έχουμε πραγματικά ανάγκη. Ας μην κλειστούμε στον εαυτό μας. Ας μην επιτρέψουμε να μας κυριεύσει εκείνη η γλυκιά μελαγχολία των γιορτών. Ας αντισταθούμε. Ας κάνουμε όλες τις αγκαλιές που θέλουμε σήμερα, γιατί αύριο ίσως να είναι αργά. Κι αν κάποιος αγαπημένος μας άνθρωπος μας λείπει, ας κρατήσουμε την καρδιά μας ζεστή με τη σκέψη του σαν να είναι εδώ, κοντά μας.

Επιμένω σε έναν άλλο κόσμο. Τον έχω τόσο ονειρευτεί, τόσο έχω σεργιανήσει μέσα του που δε γίνεται να μην υπάρχει. Επιλέγω να κλείσω με τα λόγια του Χρίστου Λάσκαρη. Δε θα μπορούσα να βρω κάτι καλύτερο, κάτι πιο ταιριαστό. Ας κάνουμε πολλές πράξεις αγάπης.

Αγάπη, η ουσία της Ψυχής

Η ΑΓΑΠΗ δεν είναι μια απλή λέξη

Δεν είναι ένα πάντρεμα φωνήεντων και συμφώνων

Δεν μπορούμε να συζητάμε για ΑΓΑΠΗ

Μπορούμε μόνο να τη βιώνουμε

είναι ενέργεια….

Έχει χρώμα, δόνηση, ήχο ακόμα και πρόθεση…

Και μπορούμε να τη νιώθουμε

Όταν γίνεται φωτιά που καίει το παλιό και ανασταίνει το καινούργιο

Όταν σε κάθε μας βήμα ανεβαίνει από τη γη και μας πλημμυρίζει

Όταν αφηνόμαστε στο απαλό και καθάριο άγγιγμα του νερού

Όταν γίνεται Ζωή στον αέρα που αναπνέουμε

Όταν γίνεται δάκρυ, χαμόγελο, άγγιγμα, αγκαλιά

Ένα βαθύ βλέμμα ένωσης, αναγνώρισης, αποδοχής

Η ΑΓΑΠΗ είναι η ουσία της Ψυχής

Και όταν παραδινόμαστε σε αυτήν

Επιτρέπουμε στη Ψυχή μας

Να μοιραστεί την αιωνιότητα με όλη την Ύπαρξη…

ΣΕΝΕΚΑΣ: Πόσο χαμένος πήγε όλος ο κόπος τους

Θέλεις τώρα να μάθεις γιατί αυτοί οι άνθρωποι υποστηρίζουν ότι δεν ζουν πολλά χρόνια; Αρκεί να προσέξεις τούτο μόνο, πόση επιθυμία έχουν να ζήσουν πολύ. Ενώ είναι υπέργηροι, ικετεύουν στις προσευχές τους να τους δοθούν λίγα ακόμα χρόνια ζωής` προσποιούνται ότι είναι νεότεροι από όσο είναι` ικανοποιούνται με ένα ψέμα, και είναι τόσο ευχαριστημένοι που εξαπατούν τον εαυτό τους., όσο θα ήταν αν, παράλληλα, εξαπατούσαν και τη μοίρα. Όταν όμως τελικά κάποια ασθένεια τους υπενθυμίσει ότι είναι θνητοί, πόσο τρομαγμένοι πεθαίνουν, καθώς νιώθουν ότι τους αποσπούν από τη ζωή και ότι δεν την εγκαταλείπουν απλώς! 

Φωνάζουν ότι στάθηκαν ανόητοι, γιατί στην πραγματικότητα δεν έζησαν, και ότι, αν καταφέρουν να ξεφύγουν από αυτή την αρρώστια, θα ζήσουν από εκεί και πέρα απολαμβάνοντας ελεύθερα το χρόνο τους. Τότε και μόνο τότε αντιλαμβάνονται πόσο μάταιο ήταν να αγωνίζονται για πράγματα που ποτέ δεν χρησιμοποίησαν, πόσο χαμένος πήγε όλος ο κόπος τους. Όσοι όμως έζησαν τη ζωή τους μακριά από τέτοιο φόρτο εργασίας για ποιο λόγο να νομίσουν ότι η ζωή τους υπήρξε σύντομη; Κανένα μέρος της δεν παραδόθηκε σε κάποιον άλλον, κανένα δεν σπαταλήθηκε εδώ και εκεί, κανένα δεν εγκαταλείφθηκε στην τύχη, κανένα δεν καταστράφηκε από αμέλεια, κανένα δεν αφαιρέθηκε από σπάταλες προσφορές, κανένα δεν παρέμεινε αχρησιμοποίητο` ολόκληρη η ζωή, για να το πω έτσι, τους αποδίδεται και πάλι. Και έτσι, όσο μικρή κι αν ήταν, υπήρξε απόλυτα ικανοποιητική` γι’ αυτό, όποτε κι αν έρθει η τελευταία του μέρα, ο σοφός άντρας δεν θα διστάσει να πάει να συναντήσει το θάνατο με βήμα σταθερό.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Περί της συντομίας της ζωής

Οι άνθρωποι ενεργούν πριν να αποφασίσουν

Επειδή θέλουμε να πάμε εκεί όπου μας σπρώχνει ο άνεμος, πιστεύουμε ότι η κίνησή μας εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούλησή μας. Όταν ο άνεμος μας σπρώχνει προς την αντίθετη κατεύθυνση, κατηγορούμε τον εαυτό μας για έλλειψη βούλησης και αυτοπειθαρχίας. Υπάρχουν όμως και φορές που επικρατεί γαλήνη ή ο άνεμος φυσάει ταυτόχρονα λίγο πολύ από παντού- κι εμείς βρισκόμαστε ανάμεσα σε αντίθετες επιθυμίες.

Σε μια τέτοια κατάσταση μπορούμε εξίσου να αισθανθούμε είτε ότι βασανιζόμαστε από ασυμβίβαστες επιθυμίες είτε ότι στερούμαστε κινήτρου είτε ότι είμαστε αναποφάσιστοι και αδιάφοροι. Αφού τίποτα δεν μας σπρώχνει προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, νομίζουμε ότι θα έπρεπε να ήμασταν ελεύθεροι να διαλέξουμε τη μία ή την άλλη. Έχουμε έτσι την εντύπωση πως διαθέτουμε ελευθερία βούλησης, πως μπορούμε να προχωρήσουμε ή να οπισθοχωρήσουμε, να δεχθούμε ή να αρνηθούμε, να πιούμε ή να φάμε, γιατί τελικά το ίδιο μας κάνει. Το να διαλέξουμε τη μία ή την άλλη από αυτές τις δυνατότητες φαίνεται να μην απαιτεί παρά μια μικρή προσπάθεια της θέλησής μας. Κι όμως, η κατάσταση αυτή δεν δείχνει την ελευθερία της βούλησής μας, αλλά την αναποφασιστικότητα των επιθυμιών μας. Και έχουμε κάθε λόγο να στοιχηματίσουμε πως, όταν καταλήγουμε να πάρουμε μια απόφαση, δεν είναι επειδή η θέλησή μας έκανε την επιλογή της, αλλά επειδή ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στις αντίθετες επιθυμίες μας άλλαξε και κάποια από αυτές κατάφερε να επιβληθεί.

Πρόσφατα πειράματα στη νευροβιολογία επιβεβαιώνουν σημείο προς σημείο αυτό που ο Σπινόζα διαισθάνθηκε. Μελετώντας τις κινήσεις των νευρώνων σε άτομα που είχαν κληθεί να πάρουν μια απόφαση, ο Μπέντζαμιν Λάιμπετ απέδειξε ότι συνειδητοποιούμε πως παίρνουμε μια απόφαση μισό με ένα δευτερόλεπτο μετά την ανταλλαγή νευρο- διαβιβαστών, η οποία είναι η αιτία αυτής της απόφασης. Οι πραγματικές αποφάσεις μας λαμβάνονται εν αγνοία μας και ανεξάρτητα από το τι θέλουμε ή δεν θέλουμε. Η συνειδητή απόφαση -η προσπάθεια της βούλησης για την οποία τόσο πολύ καμαρώνουμε- έρχεται πολύ αργά ώστε να έχει την παραμικρή επίδραση στις ενέργειές μας· δεν είναι παρά ένα επιφαινόμενο, ο απόηχος ή ο ίσκιος των πραγματικών δυνάμεων που μας κάνουν να ενεργούμε. Άρα είχε δίκιο ο Σπινόζα όταν έγραφε πριν από τριακόσια και πλέον χρόνια:

Οι άνθρωποι σφάλλουν ως προς την πεποίθησή τους πως είναι ελεύθεροι, η οποία βασίζεται μόνο στο ότι έχουν συνείδηση των ενεργειών τους και άγνοια των αιτίων από τα οποία αυτές καθορίζονται. Άρα η ιδέα της ελευθερίας τους έγκειται στο ότι δεν γνωρίζουν κανένα αίτιο των ενεργειών τους. Διότι όταν λένε ότι οι ανθρώπινες ενέργειες εξαρτώνται από τη βούληση, δεν έχουν ιδέα για τι μιλάνε. Όλοι αγνοούν πράγματι τι είναι η βούληση και πώς κινητοποιεί το σώμα, ενώ όσοι διατυμπανίζουν άλλα και πλάθουν με το μυαλό τους έδρες και ενδιαιτήματα της ψυχής, προκαλούν συνήθως γέλιο ή αηδία.

Παρόλο που δεν υπάρχει αντίζηλος, η παθολογική ζήλια μπορεί να καταστρέψει οριστικά την σχέση

Όλοι μας μπορεί να βιώσουμε ένα αίσθημα ζήλιας στις σχέσεις μας. Ή ζήλια είναι φυσιολογική και μπορεί να εμφανιστεί στις ερωτικές σχέσεις, στις φιλίες ή και στις σχέσεις με τα συγγενικά πρόσωπα. Το άτομο που ζηλεύει αισθάνεται ότι απειλείται η σχέση του από κάποιον άλλον.

Στις ερωτικές σχέσεις, όταν η ζήλια είναι υπερβολική ή αδικαιολόγητη είναι πιθανό να προκαλέσει μεγάλη δυσφορία και στους δύο συντρόφους. Η αντικειμενικά αδικαιολόγητη και επίμονη ζήλια που ενέχει παραληρηματικές ιδέες ονομάζεται παθολογική. Ενέχει έναν μεγάλο φόβο εγκατάλειψης και προδοσίας, ο οποίος πυροδοτεί εκρήξεις οργής, ελεγκτικές συμπεριφορές και αδυναμία ικανοποίησης από την σχέση.

Συχνά (σύμφωνα με έρευνες στο 37-58% των περιπτώσεων), συνυπάρχει κάποια άλλη ψυχιατρική διαταραχή, όπως ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή κάποια διαταραχή προσωπικότητας. Σε άλλες περιπτώσεις συνυπάρχει κατάθλιψη, αλκοολισμός, άνοια και άλλες εγκεφαλικές βλάβες.

Παρόλο, λοιπόν, που δεν υπάρχει αντίζηλος, η παθολογική ζήλια μπορεί να καταστρέψει οριστικά την σχέση. Το άτομο που ζηλεύει παθολογικά βρίσκεται σε συνεχή καχυποψία και ασχολείται εμμονικά με το να αποδείξει ότι οι ανησυχίες του έχουν βάση. Είναι παρεμβατικό στην σχέση του και παραβιάζει τα όρια του συντρόφου του. Ψάχνει συνεχώς στοιχεία, ελέγχοντας κάθε κίνηση του συντρόφου. Όντας μονίμως σε επαγρύπνηση, μπορεί να παρερμηνεύσει το παραμικρό βλέμμα και να το θεωρήσει ύποπτο. Οι επίμονες ανακριτικές ερωτήσεις και οι τσακωμοί είναι αναπόφευκτοι και ψυχοφθόροι για το ζευγάρι.

Γιατί ζηλεύουμε;

Το αίσθημα ζήλιας βιώνεται πολύ νωρίς στην ζωή του ατόμου και επαναλαμβάνεται στις μετέπειτα σχέσεις του. Τα άτομα που ζηλεύουν παθολογικά έχουν βιώσει ασταθείς και ελλιπείς συναισθηματικές σχέσεις από τους φροντιστές τους κατά την παιδική ηλικία, με αποτέλεσμα να μην αισθάνονται ποτέ ασφάλεια και να την επιζητούν συνεχώς. Συνήθως, αν δεν υπάρξει θεραπευτική παρέμβαση, η ανασφάλεια αυτή θα χαρακτηρίζει οποιαδήποτε σχέση του ατόμου, το οποίο θα αναζητά την αγάπη και την φροντίδα που στερήθηκε. Δυστυχώς, ακόμα κι αν βρεθεί ένας σύντροφος ικανός να παρέχει την ασφάλεια αυτή, ο ζηλόφθων σύντροφος θα δυσκολευτεί να πιστέψει ότι είναι άξιος της φροντίδας αυτής και θα την αντιμετωπίσει με καχυποψία. Έτσι θα επαναλαμβάνεται το μοτίβο αναζήτησης και αμφισβήτησης της αγάπης γιατί αυτό είναι το γνώριμο.

Πώς διαχειριζόμαστε το αβάσταχτο αίσθημα ζήλειας;

Για την ανακούφιση από την παθολογική ζήλια είναι σημαντικό να ζητηθεί βοήθεια από κάποιον ειδικό. Με την ψυχοθεραπεία, ο ζηλόφθων σύντροφος ενθαρρύνεται να εντοπίσει τα αίτια της ανασφάλειάς του και να διαχειριστεί τον θυμό και την καχυποψία του χωρίς να καταφύγει σε ελεγκτικές συμπεριφορές που προσφέρουν πρόσκαιρη μόνο ανακούφιση. Συχνά προτείνεται να υπάρχει συνεργασία και κατανόηση από την πλευρά του άλλου συντρόφου.

Για εκείνους που έχουν χάσει τα πάντα

Χθες συνάντησα μια εξαϋλωμένη μορφή, δεητική, σαν αυτές που βρίσκεις σε τοιχογραφίες ερειπωμένων εκκλησιών κι αναρωτιέσαι αν απεικονίζουν ανθρώπους ή πνεύματα ή δαίμονες με αγγελικό περίγραμμα: Έναν γνωστό μου επαγγελματία, που έχασε τη δουλειά του, χωρίς ένσημα και συνδικαλιστική αρωγή ή επιδόματα, με έγκυο γυναίκα και καταρρακωμένη αξιοπρέπεια. Τα δάχτυλά του κιτρινισμένα από τη νικοτίνη, πρόλαβε να μου πει την απελπισία του, πριν μου ζητήσει δύο ευρώ. Τού έδωσα κι ήξερα πως τον καταδίκασα σε επαιτεία αδιέξοδη και τον κατέταξα ως ποσοστό σε στατιστικές ανάλγητες:

Επόμενη στάση το αλκοόλ, ενδεχομένως τα ναρκωτικά, η περιθωριοποίηση, οι απόπειρες αυτοκτονίας. Όλα είναι τόσο ερμηνεύσιμα, όταν έχουν μια προβλέψιμη πορεία, όταν αφορούν τους άλλους κι όταν τα διδάσκεις σε φοιτητές.

Τι γίνεται όμως, εάν χάσεις τα πάντα, σε ένα κράτος, που η Πρόνοια είναι ανέκδοτο. Η δυστυχία των ανθρώπων δεν μπαίνει σε νόρμες. Ο καθένας τη βιώνει με το δικό του τρόπο και η αντίδρασή στην έλευσή της μοναδική και καθοριστική. Κι αν στην ευτυχία το εγώ αυξάνει την αυτοεκτίμηση, διεκδικεί τα εύσημα και φλερτάρει με την έπαρση, στην κακοδαιμονία και τη συμφορά αποδιοργανώνεται και αποδομεί την ιστορικότητά του.

Η ξαφνική πτώχευση διακόπτει τη συνέχεια του εαυτού, στρεβλώνει τη θέση στο χώρο, το χρόνο, την ιεραρχία, και εμπαίζει τις σταθερές και τις αξίες της ζωής. Κάποιοι προκρίνουν την αυτοκτονία. Και παρά τη συχνότητά της καμιά ψυχολογική διαδικασία δεν μπορεί να την προβλέψει. Γιατί σε πολλούς περνά ως ιδέα, αρκετοί τη διατυμπανίζουν ως έκκληση για βοήθεια, άλλοι την αναφέρουν για εντυπωσιασμό.

Αλλά είναι εκείνη η μία ελάχιστη στιγμή, που το μυαλό θα κατακλυστεί από εικόνες, από δίψα για εκδίκηση, από αγάπη και αυτό-λύπηση, από μνήμες παλαιών καλών εποχών, ενοχές, πικρία, απελπισία, ντροπή και οδύνη, που θα υπνωτίσει τα ένστικτα και θα άρει τους δισταγμούς. Το τέλος τότε μοιάζει με λύτρωση και το αμετάκλητο σωτηρία.

Η ίδια η φύση και η κοινωνία ευνοούν την επιβίωση των δυνατότερων. Και όσοι δεν μπορούν να συνεχίσουν, ακόμα και υπό το κράτος της απώλειας ή του τραύματος, είναι θεμιτό να φεύγουν ως φυσική επιλογή. Η αγέλη με τον τρόπο αυτό θα ισχυροποιηθεί. Η ατομική ύπαρξη ποτέ δεν είχε τόση σημασία όσο η ομάδα.

Η λατρεία της δύναμης και η διαιώνιση της πυγμής ίσως έχουν νόημα στο ζωικό βασίλειο και σε πολιτισμούς βαρβαρικούς.

Όμως είμαστε άνθρωποι και η αδιαφορία μας απέναντι σε αυτούς, που λυγίζουν, πλήττει το πιο θεμελιώδες αγαθό: Την αγάπη, που προσδιορίζει την ανθρωπιά.

Γιατί, όσοι έχετε επιβιώσει αρκετά, θα γνωρίζετε ότι η αγάπη είναι η αρετή, από την οποία εκπορεύονται όλες οι υπόλοιπες αξίες και η έλλειψή της μετατρέπει το χρυσό της ψυχής σε σκουριά.

Όταν λοιπόν χάσετε τα πάντα, σε μια στιγμή ή από κακό υπολογισμό ή από σκευωρία της τύχης: – Ετοιμαστείτε να δείτε τους φίλους σας να εξαφανίζονται σταδιακά, παρά την αρχική τους στήριξη.

Όσοι στις μεγάλες στιγμές επαινούσαν και θαύμαζαν, σε κριτές και κατηγόρους γρήγορα θα μετατραπούν. Την εμπιστοσύνη τους πως καταχραστήκατε θα ουρλιάξουν και τις δύσκολες εποχές ή την οικογένεια και τα παιδιά τους θα επικαλεστούν. Αυτοί, που θα παραμείνουν ως το τέλος, θα πυροδοτήσουν τις απαρχές της νέας σας ζωής. Και αυτή είναι η πεμπτουσία της ανάνηψης.

Απαλλαγείτε άμεσα από τα μιάσματα, όπως το νέο δάσος από τους καμένους κορμούς, και ενταχθείτε σε νέες συλλογικότητες, μιλήστε με καινούρια πρόσωπα, ασχοληθείτε με φορείς και οργανώσεις, που πριν υποτιμούσατε ή αγνοούσατε την ύπαρξή τους, θρησκευτικές, περιβαλλοντικές, πολιτιστικές. Οι πολίτες, που τις απαρτίζουν έχουν μεγαλύτερη ελαστικότητα και ευελιξία.

– Κρατήστε την οικογένειά σας ιερή, γιατί εκείνης η συνοχή διακυβεύεται. Ο σύντροφος μπορεί να εξαντληθεί, να δειλιάσει, τα παιδιά να γίνουν αγχόνες με τις διαρκείς ανάγκες τους, οι γονείς να έχουν γεράσει. Όμως πάση θυσία αποφύγετε τους καυγάδες και μετρήστε τα λόγια σας, πριν τους πληγώσουν.

Διαχειριστείτε τις ενοχές, γιατί κάθε ριπή εναντίον τους και κάθε μομφή είναι δηλητήριο, που παραλύει τα αντανακλαστικά. Και η εσωτερική διάβρωση έχει τη μεγαλύτερη τοξικότητα. Η φτώχεια δρα ως καταλύτης στο διαζύγιο, αλλά, αν συμβεί, ποτέ μην θυσιάσετε την αξιοπρέπειά σας. Αυτή είναι και η άριστη κληρονομιά προς τα τέκνα σας και το φυλαχτό για το νέο εαυτό.

– Ήδη θα μάθατε να ξεχωρίζετε τους κόλακες, τώρα είναι καιρός να κλείσετε τα αυτιά σας σε ανυπόστατες υποσχέσεις. Πολλοί το ονομάζουν και σύνδρομο του ριμπάουντ και αποτελεί τη μεγαλύτερη παγίδα, επειδή το παιχνίδι έχει προχωρήσει χωρίς τη συμμετοχή σας. Αν χάσετε τα πάντα, δεν πρόκειται με εύκολο τρόπο να διεκδικήσετε πίσω τη ζωή σας, όπως ακριβώς ήταν, πόσο μάλλον να σκοράρετε άμεσα. Είναι καλύτερο να σχεδιάσετε μια μη μεταχειρισμένη ζωή.

Να θυμάστε, λοιπόν, ποιος υπήρξατε και τι είχατε καταφέρει, αλλά μη μεμψιμοιρείτε. Τα ταξίδια στο χρόνο, μια στο ένδοξο παρελθόν και μια στο τρομακτικό μέλλον, αναζωπυρώνουν την ήττα. Δεν υπάρχουν θριαμβευτικές επιστροφές, παρά μικρά, αβέβαια βήματα του ασθενούς μετά την εγχείρηση. Που όμως τις πληγές επουλώνουν.

– Θα καταλάβατε τώρα πια, πως ποτέ δεν ήσαστε τα υλικά αγαθά, που μέχρι πρότινος κατείχατε. Σταθερές και αδιαμφισβήτητες παραμένουν μόνο οι αξίες, τις οποίες κανείς δεν μπορεί να αλλοιώσει και καμιά δυσκολία να βγάλει σε πλειστηριασμό. Μα ξαφνικά αλλάζουν και οι ανάγκες. Αλήθεια, με πόσα λιγότερα θα μπορούσατε να είχατε πορευθεί, κερδίζοντας χρόνο για τους αγαπημένους. Κι ετούτο εδώ το δίλημμα τώρα θα σας καταστείλει: Αν χάσετε την προσωπική σας ταυτότητα, θα γίνετε μια ακόμη στατιστική. Αλκοόλ, ναρκωτικά, συμμορίες αποτυχημένων, ορδές παρανόμων, πορνεία, τζόγος, ακραία κόμματα, μπορούν να σας φανούν σα φως στο έρεβος της απελπισίας, αλλά σύντομα θα σας ξεβράσουν σαν περιττώματα από την κοινωνία.

– Μην ενδιαφέρεστε για τη γνώμη των άλλων. Έτσι κι αλλιώς, στους χαλεπούς καιρούς δραπετεύουν. Μιλήστε παντού για την κατάσταση, στην οποία έχετε περιέλθει και αναζητήστε εργασία από όλους. Δεν είναι εύκολες οι θύρες, όταν η χρεία τες κουρταλεί.. αλλά για δείτε. Ενώ εσείς εκλιπαρείτε για εργασία, από εκείνες που η προσφορά εργατικού δυναμικού είναι αμείλικτη, λίγο πιο πάνω ψάχνουν για ανθρώπους να μαζέψουν τις ελιές, σε κάποια τουριστική περιοχή αναζητούν προσωπικό. Το διαδίκτυο έχει γεμίσει από αγγελίες ανθρώπων που μαγειρεύουν για άλλους ή προσφέρουν ανταλλακτική εργασία. Αν χάσετε τα πάντα και η πιο μικρή απασχόληση γίνεται ευκαιρία για ένα ξεκίνημα, επειδή ακριβώς διαφυλάττει την ακεραιότητα και τον αυτοσεβασμό.

– Φροντίστε την εμφάνισή σας, ώστε να μην προσομοιάζει ανθρώπου, που έχει ενδώσει.

– Σταματήστε τις παράλογες αρνητικές σκέψεις, που αιχμαλωτίζουν το μέλλον στη μιζέρια του παρόντος και στην καθήλωση του παρελθόντος. Μιλήστε με ανθρώπους, που τα έχουν καταφέρει κι όχι με τους πληβείους, που αποδίδουν τις ευθύνες στους άλλους και έχουν μεθύσει για εκδίκηση και αυτοτιμωρία. Στις μικρές καταστροφές πρέπει να βρεις το στοιχείο του αναστρέψιμου, που εγγενώς φέρουν. Αλλιώς γίνονται μεγάλες.

Ο Αλκιβιάδης έκανε τόσες προδοσίες στη ζωή του, προδόθηκε στο τέλος από τον τελευταίο του προστάτη

Η πανωλεθρία των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς σήμανε το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου και την υποταγή της Αθήνας στην Σπάρτη. Ο Αλκιβιάδης αντιμετώπιζε τώρα μεγαλύτερο κίνδυνο. Με τον Λύσανδρο κυρίαρχο της περιοχής δεν μπορούσε να παραμείνει άλλο και κανείς τόπος στην Ελλάδα δεν ήταν ασφαλής γι’ αυτόν εξαιτίας της δύναμης των Λακεδαιμονίων. Έφυγε, λοιπόν, για την Βιθυνία παίρνοντας μαζί του πολλά χρήματα και πολλά από τα πράγματά του. Και καθώς στην Βιθυνία πάλι έχασε πολλά από τα αγαθά του και ληστεύτηκε από τους εκεί Θράκες, αποφάσισε να καταφύγει στον Αρταξέρξη με σκοπό να προσφέρει τις υπηρεσίες του και να ζητήσει την βοήθεια του βασιλιά εναντίον των εχθρών του

Το 471 π.Χ. μετά τον εξοστρακισμό του από την Αθήνα είχε καταφύγει στην αυλή του Βασιλιά της Περσίας και είχε αναδειχθεί σε έναν από τους έμπιστους συμβούλους του Ξέρξη για την προάσπιση της πατρίδας του (427).

Γι’ αυτό το λόγο κατευθύνθηκε στην Φρυγία για να συναντήσει τον Φαρνάβαζο, ο οποίος θα τον οδηγούσε με ασφάλεια στον βασιλιά και ζούσε κοντά του υπηρετώντας τον και απολαμβάνοντας τιμές (428).

Όταν όμως επιβλήθηκε στην Αθήνα το καθεστώς των Τριάκοντα (429) τυράννων τα πράγματα άλλαξαν. Οι Τριάκοντα δεν σταμάτησαν να ρωτούν να μάθουν τι έκανε ή τι σχεδίαζε ο Αλκιβιάδης. Πίστευαν ότι, αφού ο Αλκιβιάδης βρίσκεται στην ζωή, πάντα θα υποκινεί τους Αθηναίους εναντίον του ολιγαρχικού πολιτεύματος και η κυριαρχία των Λακεδαιμονίων θα είναι ανασφαλής. Γι’ αυτό μέσω του Λύσανδρου ζήτησαν από τους άρχοντες της Σπάρτης να εξοντώσουν τον Αλκιβιάδη. Και, πράγματι, οι άρχοντες της Σπάρτης, επειδή φοβήθηκαν την δυναμικότητα και την πολυπραγμοσύνη του Αλκιβιάδη αλλά και επειδή ήθελαν να ικανοποιήσουν τον Άγι, διέταξαν τον Λύσανδρο να μεταβιβάσει στον Φαρνάβαζο την επιθυμία τους για την εξόντωσή του(430).

Έτσι, ο Φαρνάβαζος ανέθεσε στον αδερφό του Βαγαίο και στο θείο του
Σουσαμίθρη να αναλάβουν τον φόνο του Αλκιβιάδη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι
τελικά ο Αλκιβιάδης δολοφονήθηκε στην Μέλισσα, μία μικρή πόλη της Φρυγίας,
όπου συζούσε με την εταίρα Τιμάνδρα. Οι δολοφόνοι του δεν τόλμησαν να μπουν
μέσα στο σπίτι όπου βρισκόταν, αλλά, αφού το περικύκλωσαν, έβαλαν φωτιά. Τότε ο Αλκιβιάδης έριξε στην φωτιά κάποια υφάσματα και στρώματα και τύλιξε στο αριστερό του χέρι τη χλαμύδα του, ενώ στο δεξί κρατούσε το ξίφος (431). Με αυτόν τον τρόπο πέρασε γρήγορα μέσα από τις φλόγες χωρίς να πάθει τίποτε και εμφανίστηκε στην είσοδο του σπιτιού. Όταν τον είδαν οι δολοφόνοι του να προβάλει ορμητικός με το σπαθί στο χέρι, το έβαλαν στα πόδια και άρχισαν να τον χτυπούν από απόσταση με βέλη και ακόντια, ώσπου έπεσε κάτω νεκρός(432). Αφού έτσι φονεύθηκε ο Αλκιβιάδης και οι δολοφόνοι αποχώρησαν, η Τιμάνδρα σήκωσε τον νεκρό, τον τύλιξε με τα φορέματά της και τον κήδεψε με λαμπρότητα και τιμές στο μέτρο που μπορούσε.

Η περιοχή του φόνου βρισκόταν υπό περσικό έλεγχο, όμως είναι άγνωστο ποιος
ευθύνεται για την δολοφονία του Αλκιβιάδη. Ίσως να είχε οργανωθεί από Αθηναίους, την Σπάρτη ή τον σατράπη Φαρνάβαζο. Όλοι αυτοί είχαν λόγους να θέλουν τον Αλκιβιάδη νεκρό. Σίγουρα πολλοί, για διάφορους λόγους, ικανοποιήθηκαν από την είδηση του θανάτου του, έστω και αν δεν συγκαταλέγονταν στους ηθικούς ή φυσικούς αυτουργούς της δολοφονίας. Βέβαια, κάποιοι άλλοι υποστήριξαν ότι ο λόγος του θανάτου του ήταν κάτι πολύ πιο ασήμαντο. Το γεγονός, δηλαδή, ότι ο Αλκιβιάδης είχε αποπλανήσει μια νεαρή γυναίκα κάποιων γνωστών του, συζούσε μαζί της, και ότι τα αδέλφια της, επειδή δεν μπορούσαν να ανεχθούν την προσβολή, έβαλαν φωτιά στο σπίτι του και τον σκότωσαν την ώρα που έτρεχε να γλιτώσει ανάμεσα στις φλόγες.

Ο θάνατος του Αλκιβιάδη, αντίθετα με την ζωή του, ήταν σκοτεινός και άθλιος,
αλλά και άδοξος για έναν άνδρα με αρκετά ελαττώματα, ωστόσο και με πολλά και
σπάνια προτερήματα.
----------------------
Επεξηγηματικά σχόλια

421 Πλούτ. Αλκιβ. 37.

422 Κορν. Νέπ. Βίος Αλκιβ. 9.

423 Η περιοχή της Μικράς Ασίας μεταξύ Πόντου και Προποντίδας με κατοίκους αρχαίους Θράκες από τα μέρη της Ευρώπης.

424 Γιατί οι Θράκες, όταν αντιλήφθηκαν ότι ο Αλκιβιάδης είχε έλθει με πολλά χρήματα, του έστησαν ενέδρα και, αυτά τα οποία είχε κοντά του, τα αφαίρεσαν αλλά αυτόν δεν μπόρεσαν να τον συλλάβουν (Κορν. Νέπ. Βίος Αλκιβ. 9).

425 Ο Αρταξέρξης Β΄ ήταν γιος του Δαρείου Β΄, ονομαζόμενος και Μνήμων ή Αρσάκης. Βασίλευσε από το 405 ως το 362 π.Χ. και επί των ημερών του οι παρεμβάσεις στα εσωτερικά της Ελλάδας ισοδυναμούσαν με πλήρη έλεγχό της, ιδίως με την υπογραφή της Ανταλκίδειου ειρήνης του 386 π.Χ.

426 Το ίδιο είχε κατορθώσει παλαιότερα ο Θεμιστοκλής, ο νικητής της Σαλαμίνας και θεμελιωτής της αθηναϊκής θαλασσοκρατορίας.

427 Πλούτ. Αλκιβ. 37.

428 Ο Φαρνάβαζος είχε δώσει στον Αλκιβιάδη το Γρύνειο, φρούριο στην Φρυγία, από το οποίο έπαιρνε ως εισόδημα κάθε χρόνο πενήντα τάλαντα (Κορν. Νέπ. Βίος Αλκιβ. 9).

429 Οι Τριάκοντα τύραννοι συνιστούσαν μια ολιγαρχική κυβέρνηση τριάντα ατόμων, η οποία διαδέχτηκε την αθηναϊκή δημοκρατία μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ. Τον τρόπο αυτό διακυβέρνησης επέβαλε στους Αθηναίους ο Σπαρτιάτης στρατηγός Λύσανδρος μετά την παράδοση της πόλης, την οποία διαπραγματεύτηκε ένας από τους μελλοντικούς τυράννους, ο Θηραμένης. Η εκκλησία του δήμου προέβαλε αντίσταση, ωστόσο με την βοήθεια μιας σπαρτιατικής φρουράς που εγκαταστάθηκε στην πόλη οι Τριάκοντα, με τον Κριτία επικεφαλής, εγκαθίδρυσαν ένα καθεστώς τρόμου, το οποίο διατήρησε στο ακέραιο τα πολιτικά δικαιώματα μοναχά 3.000 ατόμων, μέλη της δικής τους παράταξης. Οι αντίπαλοί τους μπορούσαν να βρουν ξαφνικά τον θάνατο χωρίς να προηγηθεί δίκη. Εκείνοι που αντιστάθηκαν στην εξέλιξη αυτή των πραγμάτων εξοντώθηκαν χωρίς οίκτο, ανάμεσά τους και ο ίδιος ο Θηραμένης που εξαναγκάστηκε να πιει κώνειο. Τον Ιανουάριο του 403 π.Χ., μετά από περίπου οκτώ μήνες στην εξουσία, οι Τριάκοντα εκδιώχθηκαν από τον Θρασύβουλο προς μεγάλη ανακούφιση των κατοίκων.

430 Πλούτ. Αλκιβ. 38.

431 Το ξίφος το άρπαξε από έναν φίλο του από την Αρκαδία, ο οποίος ουδέποτε είχε θελήσει να αποχωριστεί από τον Αλκιβιάδη, και μαζί ρίχτηκαν στη φωτιά (Κορν. Νέπ. Βίος Αλκιβ. 10).

432 Οι δολοφόνοι του

Αναζητώντας νερό στον Άρη με την βοήθεια των νετρονίων

«Με τον TGO (Trace Gas Orbiter) [της αποστολής ExoMars των ESA και Roscosmos] μπορούμε να κοιτάξουμε έως ένα μέτρο κάτω από το στρώμα σκόνης και να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια του Άρη και να εντοπίσουμε πλούσιες σε νερό “οάσεις” οι οποίες δεν θα μπορούσαν να ανιχνευτούν με τα προηγούμενα επιστημονικά όργανα», αναφέρει ο Igor Mitrofanov, από το Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στη Μόσχα, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και κύριος ερευνητής του τηλεσκοπίου νετρονίων FREND (Fine Resolution Epithermal Neutron Detector).

Παρέχοντας μερικά στοιχεία για τον τρόπο λειτουργίας του νέου οργάνου που οδήγησε στην ανακάλυψη των “οάσεων”, ο Igor συνεχίζει: «Το FREND ανακάλυψε μια περιοχή με ασυνήθιστα μεγάλο ποσό υδρογόνου στο τεράστιο σύστημα φαραγγιών Valles Marineris». Υποθέτοντας ότι το υδρογόνο που εντοπίζεται είναι συνδεδεμένο σε μόρια νερού, οι επιστήμονες οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι το 40% του υλικού στην περιοχή κοντά στην επιφάνεια φαίνεται να είναι νερό. Ο Igor και οι συνεργάτες του ανέλυσαν τις παρατηρήσεις που έγιναν με το FREND, σε μια περίοδο από το Μάιο του 2018 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2021, με τις οποίες χαρτογράφησαν την περιεκτικότητα υδρογόνου του εδάφους του Άρη ανιχνεύοντας νετρόνια αντί για φως.

Ενδιαφέρουσα σειρά μετασχηματισμών: οι περιοχές με νερό στον πλανήτη Άρη προσδιορίζονται με τον εντοπισμό του υδρογόνου που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη, πράγμα που επιτυγχάνεται με ανίχνευση νετρονίων. Ο Alexey Malakhov, από το Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στη Μόσχα, και ένας από τους συγγραφείς της μελέτης, συμπληρώνει τις γνώσεις μας: «Τα νετρόνια παράγονται όταν πολύ ενεργητικά σωμάτια γνωστά ως “γαλαξιακές κοσμικές ακτίνες” χτυπούν τον Άρη. Τα ξηρότερα εδάφη εκπέμπουν περισσότερα νετρόνια από ότι τα πιο υγρά και έτσι μπορούμε να επάγουμε πόσο πολύ νερό υπάρχει σε ένα έδαφος κοιτώντας τα νετρόνια που εκπέμπει».

Συνεχίζει ο Alexey: «Η μοναδική τεχνική παρατήρησης του FREND δίνει πολύ υψηλότερη χωρική ανάλυση από προηγούμενες μετρήσεις αυτού του τύπου, επιτρέποντάς μας να βλέπουμε πλέον υδάτινα χαρακτηριστικά τα οποία δεν είχαν πριν εντοπιστεί. Βρήκαμε ένα κεντρικό τμήμα της Valles Marineris να είναι γεμάτο νερό – πολύ περισσότερο από ότι αναμέναμε. Αυτό είναι πάρα πολύ όμοιο με τις μόνιμα παγωμένες περιοχές της Γης, όπου ο πάγος παραμένει μόνιμα κάτω από ξηρό έδαφος εξαιτίας των σταθερά χαμηλών θερμοκρασιών». Το νερό αυτό θα μπορούσε να είναι με τη μορφή πάγου ή νερού που είναι χημικά δεσμευμένο με άλλα ορυκτά στο έδαφος. Ωστόσο, άλλες παρατηρήσεις δείχνουν ότι τα ορυκτά που φαίνονται σε αυτό το τμήμα του Άρη τυπικά περιέχουν μόνο μικρό ποσοστό νερού, πολύ λιγότερο από ότι δείχνουν τα στοιχεία των νέων παρατηρήσεων. «Γενικά, θεωρούμε ότι το νερό αυτό πιο πιθανά υπάρχει με τη μορφή του πάγου», λέει ο Alexey.

Ο πάγος συνήθως εξατμίζεται σε αυτή την περιοχή του Άρη λόγω των συνθηκών θερμοκρασίας, πίεσης κοντά στον ισημερινό. Το ίδιο ισχύει για το χημικά δεσμευμένο νερό: πρέπει να υπάρχει ο σωστός συνδυασμός θερμοκρασίας, πίεσης και ενυδάτωσης για να καλυφθούν τα ορυκτά από την απώλεια του νερού. Αυτό υποδηλώνει ότι κάποιο ειδικό, αλλά – ακόμη – ασαφές μίγμα συνθηκών πρέπει να υπάρχει στην Valles Marineris για να διατηρεί το νερό – ή αυτό με κάποιο τρόπο να αναπληρώνεται. Το εύρημα αυτό θεωρείται από τους ερευνητές ένα καταπληκτικό πρώτο βήμα, αλλά όπως είναι φυσικό χρειάζονται περισσότερες παρατηρήσεις για να προσδιορίσουν με σιγουριά ποια μορφή νερού αντιμετωπίζουν. Πάντως ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα, το εύρημα δείχνει τις απαράμιλλες ικανότητες των συσκευών του TGO στο να επιτρέπουν τους επιστήμονες να «βλέπουν» κάτω από την επιφάνεια του Άρη – και αποκαλύπτει μια μεγάλη, όχι σε πολύ βάθος, εύκολα εκμεταλλεύσιμη αποθήκη νερού σε αυτή την περιοχή του Άρη.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

3.3. Η μνημειακή πλαστική και η χρήση του μαρμάρου

3.3.1. Οι αρχαϊκοί κούροι και η καταγωγή τους

Η ανάπτυξη της μνημειακής πλαστικής στην Ελλάδα κατά την αρχαϊκή περίοδο (δηλαδή από το τέλος του 7ου ως τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.) στηρίχτηκε κυρίως σε δύο κατηγορίες αγαλμάτων, τους κούρους και τις κόρες. Στην αρχαία ελληνική οι λέξεις αυτές, όταν δεν χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν τη συγγενική σχέση ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, έχουν τη σημασία "νέος άνδρας" και "νέο ανύπαντρο κορίτσι". Έτσι στην αρχαιολογική ορολογία επικράτησε διεθνώς να ονομάζονται κούροι τα όρθια αγάλματα νέων, που εικονίζονται κατά κανόνα γυμνοί για να προβληθεί το σφριγηλό τους σώμα (υπάρχουν όμως και κάποιες εξαιρέσεις), και κόρες τα όρθια αγάλματα νεαρών γυναικών ή κοριτσιών, που εικονίζονται πάντοτε ντυμένες με πολυτελή ρούχα που φέρουν πλούσιο χρωματιστό διάκοσμο. Σε όλες τις περιπτώσεις τα κυρίαρχα στοιχεία είναι η νεότητα, η ομορφιά και ο πλούτος.

Όλα τα σωζόμενα μεγάλα λίθινα αγάλματα, όρθια ή καθιστά, στη δαιδαλική περίοδο (δηλαδή όσα χρονολογούνται από το 680 ως το 620 π.Χ. περίπου) είναι γυναικεία. Τα ανδρικά αγάλματα της ίδιας εποχής (κυρίως χάλκινα έργα) έχουν μικρό σχετικά μέγεθος. Η στάση των πρώιμων αυτών αγαλμάτων είναι πάντοτε αυστηρά μετωπική, με τα δύο σκέλη παράλληλα. Μια σημαντική αλλαγή συντελείται στο τελευταίο τέταρτο του 7ου αιώνα: τότε εμφανίζονται τα πρώτα μεγάλου μεγέθους ανδρικά αγάλματα, τα οποία, σε αντίθεση με τα παλαιότερα, προτείνουν το αριστερό σκέλος. Τα αγάλματα αυτά τα ονομάζουμε κούρους. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αγαλματικού τύπου του κούρου φανερώνουν ότι ήρθε στην Ελλάδα από την Αίγυπτο. Το σημαντικότερο είναι ότι η δημιουργία μεγάλων λίθινων αγαλμάτων προϋποθέτει τη χρήση ενός συστήματος αναλογιών. Στην περίπτωση των κούρων το σύστημα αυτό είναι εκείνο που είχαν αναπτύξει από παλιά και χρησιμοποιούσαν με μικρές τροποποιήσεις οι Αιγύπτιοι. Υπάρχουν αρχαίες μαρτυρίες, σύμφωνα με τις οποίες οι Έλληνες γλύπτες έμαθαν τις αναλογίες των γυμνών ανδρικών αγαλμάτων στην Αίγυπτο. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (1.98), ιστορικός του 1ου αιώνα π.Χ., γράφει:

«Λένε [οι Αιγύπτιοι] ότι ήρθαν και έμειναν στη χώρα τους οι πιο περίφημοι αρχαίοι γλύπτες, ο Τηλεκλής και ο Θεόδωρος, οι γιοι του Ροίκου, που κατασκεύασαν για τους Σαμίους το άγαλμα του Απόλλωνος Πυθίου. Λέγεται πράγματι ότι το μισό άγαλμα το κατασκεύασε ο Τηλεκλής στη Σάμο και το άλλο μισό ο αδελφός του ο Θεόδωρος στην Έφεσο. Όταν ενώθηκαν μεταξύ τους τα δύο μέρη, ταίριαξαν τόσο καλά, ώστε φαινόταν σαν να είχε κατασκευάσει ολόκληρο το έργο ένας άνθρωπος. Αυτό τον τρόπο εργασίας οι Έλληνες δεν τον χρησιμοποιούν καθόλου, στους Αιγυπτίους όμως είναι πολύ διαδεδομένος. Γιατί εκείνοι δεν προσδιορίζουν τις αναλογίες των αγαλμάτων σύμφωνα με τον τρόπο που τα βλέπει το ανθρώπινο μάτι, όπως κάνουν οι Έλληνες, αλλά αφού πρώτα ξαπλώσουν τις πέτρες στο έδαφος, τις σημαδέψουν και τις κατεργαστούν, τότε βρίσκουν τις σωστές σχέσεις, αρχίζοντας από τα πιο μικρά μέρη και πηγαίνοντας στα πιο μεγάλα. Αυτό συμβαίνει επειδή χωρίζουν τη συνολική δομή του σώματος σε είκοσι ένα μέρη και ένα τέταρτο, και έτσι ορίζουν τις αναλογίες της μορφής. Επομένως, όταν οι τεχνίτες συμφωνήσουν για το μέγεθος, κατασκευάζουν έργα που ταιριάζουν με τόση ακρίβεια στα μέτρα, ώστε ο ξεχωριστός τρόπος της δουλειάς τους να προκαλεί έκπληξη. Το άγαλμα στη Σάμο σύμφωνα με την τεχνική των Αιγυπτίων, αν χωριστεί κάθετα στα δύο από την κορυφή του κεφαλιού ως το αιδοίο, θα διαιρεθεί στη μέση σε δύο μέρη ακριβώς ίσα μεταξύ τους. Λένε λοιπόν ότι είναι γενικά όμοιο με τα αιγυπτιακά, καθώς έχει τα χέρια κάθετα κατά μήκος του κορμού και το ένα πόδι προτεταμένο.»

Οι πληροφορίες του Διοδώρου (που τις έχει αντλήσει από το έργο ενός αλεξανδρινού ιστορικού, του Εκαταίου του Αβδηρίτη) περιέχουν κάποιες ανακρίβειες και παρανοήσεις (για παράδειγμα, ο Ροίκος δεν ήταν πατέρας του Θεοδώρου, αλλά νεότερος του και πιθανότατα όχι συγγενής του, όπως είδαμε πιο πάνω), είναι όμως σωστές ως προς την προέλευση του συστήματος αναλογιών των κούρων. Η μελέτη των αναλογιών των κούρων έχει δείξει ότι ο αιγυπτιακός κανόνας που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες γλύπτες είναι ο λεγόμενος σαϊτικός, που ανάγεται στα τέλη του 8ου ή στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Αυτό σημαίνει ότι η εισαγωγή του τύπου του κούρου στην Ελλάδα πρέπει να τοποθετηθεί στη δαιδαλική περίοδο. Γνωρίζουμε άλλωστε ότι οι συστηματικές επαφές των Ελλήνων με την Αίγυπτο άρχισαν γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι οι Έλληνες δεν εφάρμοσαν πιστά το σύστημα των αναλογιών που έμαθαν από τους Αιγυπτίους, αλλά το τροποποίησαν, εισάγοντας μια σειρά από μικρές ασυμμετρίες, που κάνουν τους ελληνικούς κούρους να μην είναι ούτε απόλυτα συμμετρικοί ούτε απόλυτα μετωπικοί, αλλά να στρέφουν ανεπαίσθητα προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά, να έχουν δηλαδή αυτό που ονομάζουμε «λανθάνουσα κίνηση». Επίσης, οι ελληνικοί κούροι είναι γυμνοί, ενώ οι αντίστοιχες αιγυπτιακές μορφές έχουν πάντοτε ένα ύφασμα τυλιγμένο γύρω από τους γλουτούς και τα γεννητικά τους όργανα. Τέλος, πρέπει να πούμε ότι τα αιγυπτιακά ανδρικά αγάλματα αποτελούν συνήθως σειρές και είναι τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο σε προσόψεις μνημειακών κτηρίων, ακουμπώντας με την πλάτη στον τοίχο· ακόμη και όταν είναι ελεύθερα, έχουν στο πίσω μέρος ένα ισχυρό στήριγμα. Αντίθετα, οι ελληνικοί κούροι δεν στηρίζονται πουθενά, αλλά είναι όλοι τους περίοπτοι και στημένοι ελεύθερα στον χώρο, είτε ως επιτύμβια μνημεία σε τάφους πλούσιων και επιφανών ανδρών είτε ως αναθήματα σε ιερά.

Τα χαρακτηριστικά των κούρων συμπίπτουν με εκείνα του Απόλλωνα, που είναι ο θεός της μουσικής, της μαντικής αλλά και των τελετών μετάβασης των νεαρών αγοριών στην εφηβεία. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί κούροι, και μάλιστα από τους πιο πρώιμους, ήταν στημένοι σε σημαντικά ιερά του Απόλλωνα, στη Δήλο και στο Πτώον της Βοιωτίας. Η ανασκαφή των ιερών αυτών στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και η ανακάλυψη των αρχαϊκών κούρων οδήγησαν τους αρχαιολόγους στη σκέψη ότι τα αγάλματα αυτά ήταν όλα τους απεικονίσεις του θεού Απόλλωνα. Αργότερα όμως, όταν φάνηκε ότι πολλοί από τους κούρους δεν προέρχονταν από ιερά, αλλά ήταν επιτύμβια μνημεία, η αρχαιολογική έρευνα δέχθηκε ότι τα αγάλματα αυτά δεν είχαν πάντοτε την ίδια σημασία, αλλά ανάλογα με την περίπτωση παρίσταναν άλλοτε θνητούς και άλλοτε θεούς ή ήρωες. Τις ίδιες λειτουργίες έχουν και τα αγάλματα των κορών.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

10.2. Από τη σχολή του περιωνύμου φιλοσόφου στον στρατό και στη δουλειά

Ό,τι κι αν έλεγε όμως ο Επίκουρος, παιδί ζωηρό και φανατικό για γράμματα, τόσο πολύ ενδιαφέρθηκε να σπουδάσει φιλοσοφία, ώστε πριν από τα δεκαοκτώ του εγκατέλειψε τη Σάμο και πέρασε στην απέναντι ακτή της Ιωνίας, στην Τέω. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα του Ναυσιφάνη, ενός περίεργου ανθρώπου που δίδασκε μαθηματικά, ρητορική και φιλοσοφία. Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς δίδασκε και πόσο καλά το δίδασκε - πάντως τις δύο πρώτες επιστήμες ο Επίκουρος αργότερα δεν τις εκτιμούσε ιδιαιτέρως.

Ο Ναυσιφάνης παρουσιαζόταν ως οπαδός του Δημόκριτου, και έτσι ο Επίκουρος από μικρός εξοικειώθηκε με την ατομική φιλοσοφία και την ιωνική φυσιοκρατική παράδοση και δεν ένιωσε αμέσως τη βαριά σκιά του Πλάτωνα. Αυτά, βέβαια, είχαν να κάνουν με τα μαθήματά του και τις φιλοσοφικές του γνώσεις. Όμως τον έφηβο Επίκουρο πιο πολύ φαίνεται να τον συνεπήραν οι αφηγήσεις του δασκάλου του για τον σκεπτικό Πύρρωνα. Θαύμαζε τον φιλοσοφικό τρόπο ζωής του και διαρκώς ρωτούσε να μάθει για αυτόν. Αυτό το ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία όχι μόνο ως θεωρητική διδασκαλία αλλά και ως τρόπο ζωής πρέπει ο Επίκουρος να το οφείλει και στον δάσκαλό του.

Κατά τα άλλα, δεν τον θεωρούσε σπουδαίο φιλόσοφο - και ίσως είχε δίκιο. Εξάλλου, ο Ναυσιφάνης έμεινε στην ιστορία επειδή ήταν δάσκαλος του Επίκουρου, ο μόνος σίγουρος. Πώς, λοιπόν, να τον παρουσίαζε αργότερα ως δάσκαλό του, όταν οι μορφωμένοι της εποχής είχαν να επικαλεστούν έναν Πλάτωνα ή έναν Αριστοτέλη, ή έστω κάποια αθηναϊκή σχολή; Το μόνο που έκανε ήταν να μιλήσει περιφρονητικά για τον Ναυσιφάνη και να απαρνηθεί τον δάσκαλό του. Αλλά αυτό δεν ήταν σπάνιο εκείνα τα χρόνια - αν έπαψε ποτέ να μην είναι.

Λίγο κράτησε η παραμονή του Επίκουρου στην Τέω, γιατί μόλις έγινε δεκαοκτώ (νομοταγής γιος αθηναίου κληρούχου) έφυγε στην Αθήνα για την ἐφηβεία του, τη διετή στρατιωτική του θητεία· δυο χρόνια που πέρασαν σαν να μην συνέβη τίποτε, σε έναν νέο που διψούσε για φιλοσοφία και βρέθηκε, επαρχιώτης αυτός, στο κέντρο της φιλοσοφικής σκηνής. Ήταν και οι καιροί ταραγμένοι: το κλίμα έντονα αντιμακεδονικό, ο Αριστοτέλης στη Χαλκίδα και το Λύκειο κλειστό, ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η επίθεση του Περδίκκα στην Αθήνα, η εκδίωξη των αθηναίων κληρούχων από τη Σάμο. Έτσι ο Επίκουρος, είκοσι χρόνων πια, αναγκάστηκε να ταξιδέψει ως την Κολοφώνα για να συναντήσει την οικογένειά του, που ζούσε φτωχικά στην καινούργια της τρίτη πατρίδα. Δώδεκα χρόνια σχεδόν παρέμεινε εκεί, προφανώς κάνοντας το μόνο που μπορούσε, εκτός από το να διαβάζει: βοηθούσε τον πατέρα του και δίδασκε κολυβογράμματα για ένα κομμάτι ψωμί.