ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ὄρνιθες (499-538)

ΠΙ. ἰκτῖνος δ᾽ οὖν τῶν Ἑλλήνων ἦρχεν τότε κἀβασίλευεν.

 500 ΧΟ. τῶν Ἑλλήνων; ΠΙ. καὶ κατέδειξέν ‹γ᾽› οὗτος πρῶτος βασιλεύων
προκυλινδεῖσθαι τοῖς ἰκτίνοις. ΕΥ. νὴ τὸν Διόνυσον, ἐγὼ γοῦν
ἐκυλινδούμην ἰκτῖνον ἰδών· κᾆθ᾽ ὕπτιος ὢν ἀναχάσκων
ὀβολὸν κατεβρόχθισα· κᾆτα κενὸν τὸν θύλακον οἴκαδ᾽ ἀφεῖλκον.
ΠΙ. Αἰγύπτου δ᾽ αὖ καὶ Φοινίκης πάσης κόκκυξ βασιλεὺς ἦν·
505 χὠπόθ᾽ ὁ κόκκυξ εἴποι «κόκκυ,» τότ᾽ ‹ἂν› οἱ Φοίνικες ἅπαντες
τοὺς πυροὺς ἂν καὶ τὰς κριθὰς ἐν τοῖς πεδίοις ἐθέριζον.
ΕΥ. τοῦτ᾽ ἄρ᾽ ἐκεῖν᾽ ἦν τοὔπος ἀληθῶς· «Κόκκυ, ψωλοί, πεδίονδε.»
ΠΙ. ἦρχον δ᾽ οὕτω σφόδρα τὴν ἀρχήν, ὥστ᾽ εἴ τις καὶ βασιλεύοι
ἐν ταῖς πόλεσιν τῶν Ἑλλήνων Ἀγαμέμνων ἢ Μενέλαος,
510 ἐπὶ τῶν σκήπτρων ἐκάθητ᾽ ὄρνις μετέχων ὅ τι δωροδοκοίη.
ΕΥ. τουτὶ τοίνυν οὐκ ᾔδη ᾽γώ· καὶ δῆτά μ᾽ ἐλάμβανε θαῦμα,
ὁπότ᾽ ἐξέλθοι Πρίαμός τις ἔχων ὄρνιν ἐν τοῖσι τραγῳδοῖς,
ὁ δ᾽ ἄρ᾽ εἱστήκει τὸν Λυσικράτη τηρῶν ὅ τι δωροδοκοίη.
ΠΙ. ὃ δὲ δεινότατόν ‹γ᾽› ἐστὶν ἁπάντων, ὁ Ζεὺς γὰρ ὁ νῦν βασιλεύων
515 αἰετὸν ὄρνιν ἕστηκεν ἔχων ἐπὶ τῆς κεφαλῆς βασιλεὺς ὤν,
ἡ δ᾽ αὖ θυγάτηρ γλαῦχ᾽, ὁ δ᾽ Ἀπόλλων ὥσπερ θεράπων ἱέρακα.
ΕΥ. νὴ τὴν Δήμητρ᾽ εὖ ταῦτα λέγεις. τίνος οὕνεκα ταῦτ᾽ ἄρ᾽ ἔχουσιν;
ΠΙ. ἵν᾽ ὅταν θύων τις ἔπειτ᾽ αὐτοῖς εἰς τὴν χεῖρ᾽, ὡς νόμος ἐστίν,
τὰ σπλάγχνα διδῷ, τοῦ Διὸς αὐτοὶ πρότεροι τὰ σπλάγχνα λάβωσιν.
520 ὤμνυ τ᾽ οὐδεὶς τότ᾽ ‹ἂν› ἀνθρώπων θεόν, ἀλλ᾽ ὄρνιθας ἅπαντες.
ΕΥ. λάμπων δ᾽ ὄμνυσ᾽ ἔτι καὶ νυνὶ τὸν χῆν᾽, ὅταν ἐξαπατᾷ τι.
ΠΙ. οὕτως ὑμᾶς πάντες πρότερον μεγάλους ἁγίους τ᾽ ἐνόμιζον,
νῦν δ᾽ ἀνδράποδ᾽, ἠλιθίους, Μανᾶς.
ὥσπερ δ᾽ ἤδη τοὺς μαινομένους
525 βάλλουσ᾽ ὑμᾶς. κἀν τοῖς ἱεροῖς
πᾶς τις ἐφ᾽ ὑμῖν ὀρνιθευτὴς
ἵστησι βρόχους, παγίδας, ῥάβδους,
ἕρκη, νεφέλας, δίκτυα, πηκτάς·
εἶτα λαβόντες πωλοῦσ᾽ ἁθρόους·
530 οἱ δ᾽ ὠνοῦνται βλιμάζοντες·
κοὐδ᾽ οὖν, εἴπερ ταῦτα δοκεῖ δρᾶν,
ὀπτησάμενοι παρέθενθ᾽ ὑμᾶς,
ἀλλ᾽ ἐπικνῶσιν τυρόν, ἔλαιον,
σίλφιον, ὄξος, καὶ τρίψαντες
535 κατάχυσμ᾽ ἕτερον γλυκὺ καὶ λιπαρόν,
κἄπειτα κατεσκέδασαν θερμὸν
τοῦτο καθ᾽ ὑμῶν,
αὕων ὥσπερ κενεβρείων.

***
ΠΙΣ. Των Ελλήνων έν᾽ άλλο πουλί βασιλιάς
κι αρχηγός ήταν τότε, ο πετρίτης.
500 ΚΟΡ. Των Ελλήνων; ΠΙΣ. Ναι, ναι· και τους έμαθε αυτός,
βασιλιάς όπως ήτανε, πρώτος
να κυλιούνται στη γη στους πετρίτες μπροστά.
ΕΥΕ. Μωρέ αλήθεια· κι εγώ έναν πετρίτη
μόλις είδα μια μέρα, κυλιόμουν στη γη·
πέφτω ανάσκελα, ανοίγω το στόμα
κι έναν έτσι οβολό καταπίνω· και πια
μ᾽ άδεια τσέπη γυρίζω στο σπίτι.
ΠΙΣ. Στη Φοινίκη, καθώς και στην Αίγυπτο δα,
βασιλιάς ήταν τότες ο κούκος·
κι όλοι οι Φοίνικες, τσούρμο, την κάθε φορά
που τους φώναζε ο κούκος το κούκου,
στα σπαρμένα χωράφια τραβούσαν γραμμή
και θερίζανε στάρια, κριθάρια.
ΕΥΕ. Γι᾽ αυτό λεν «σπόρο αν έχεις και νιώθεις το κουκ,
τρέξ᾽ ευθύς στο χωράφι και σπείρε».
ΠΙΣ. Κι ήταν τέτοιοι αφεντάδες τρανοί τα πουλιά,
που κι αν τύχαινε να ᾽ναι στο θρόνο
των Ελλήνων κανένας Μενέλαος, κανείς
Αγαμέμνονας, πάνω στο σκήπτρο
510 θα καθότανε πάντα και κάποιο πουλί,
για να παίρνει μερίδιο απ᾽ τα δώρα.
ΕΥΕ. Α, γι᾽ αυτό, κι όταν παίζουν στο θέατρο καμιά
τραγωδία, μ᾽ ένα όρνιο στο χέρι
βγαίνει ο Πρίαμος· δεν το ᾽ξερα εγώ και γι᾽ αυτό
μου φαινόταν παράξενο πάντα·
τώρα νιώθω· στεκόταν εκεί για να δει,
ο Λυσικράτης τί δώρα θα πάρει.
ΠΙΣ. Κι άλλη απόδειξη, η πιο χτυπητή: ο τωρινός
βασιλιάς μας, ο Δίας, μ᾽ ένα όρνιο
στο κεφάλι του στέκεται, μ᾽ έναν αϊτό,
σαν αφέντης· η κόρη του πάλι
έχει μια κουκουβάγια, και, σαν παραγιός,
έχει ο Απόλλωνας ένα γεράκι.
ΕΥΕ. Μά τη Δήμητρα, αλήθεια όσα λες· μα γιατί
τα κρατούν; ΠΙΣ. Όταν ένας προσφέρνει
μια θυσία και, καθώς η συνήθεια απαιτεί,
μες στα χέρια των θεών πάει να βάλει
σκωταριά του σφαχτού, να χιμούν τα πουλιά
να την παίρνουνε πριν απ᾽ το Δία.
520 Σε πουλιά τότε ορκίζουνταν όλοι, κανείς
σε θεό, σαν που γίνεται τώρα.
ΕΥΕ. Μα και σήμερα ο μάντης ο Λάμπωνας, σαν
ξεγελά, «μά τη χήνα» δε λέει;
ΠΙΣ. Όντα ανώτερα, ως βλέπεις, μεγάλα, ιερά
στα παλιά σάς λογάριαζαν χρόνια.
Κουτορνίθια είστε τώρα και σκλάβοι γι᾽ αυτούς·
σας χτυπούν με τις πέτρες, καθώς τους τρελούς·
ως και μες στα ιερά πουλολόγοι πολλοί
παν και στήνουν για σας, για να πιάσουν εσάς,
δίχτυα, ξόβεργες, βρόχια, πλεμάτια, θηλιές,
ανεσπάθες, καπάντζες·
σας τσακώνουν, σας παν στο παζάρι σωρούς
530 κι όποιος πάει να ψωνίσει σας ψάχνει παντού·
στο τραπέζι όταν πάλι σας βάζουν —αφού
τους αρέσουν αυτά— δεν τους φτάνει ψητά
να σας τρώνε, σας χύνουν και λάδι πολύ,
ρίχνουν ξίδι, από πάνω σας ξύνουν τυρί,
κι αφού φτιάξουν και σάλτσα γλυκιά και παχιά,
περεχούνε μ᾽ αυτή,
όπως είναι ζεστή,
τα κορμιά σας, σα να ᾽στε ψοφίμια.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΒΕΛΟΣ (ΟΪΣΤΟΣ) ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

ΒΕΛΟΣ (ΟΪΣΤΟΣ) ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

(αστερισμός)

 

Ο ίδιος ο θεός Απόλλωνας καταστέρισε το βέλος με το οποίο τόξευσε τους Κύκλωπες.

 

Αυτοί οι Κύκλωπες, αν και έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους Κύκλωπες του Ομήρου, δεν ταυτίζονται με αυτούς. Είναι γιοι της Γαίας και έχουν στο μέτωπο ένα μόνο μάτι. Τα ονόματά τους -Βρόντης, Στερόπης, Άργης- μαρτυρούν ότι οι πρώτοι αυτοί Κύκλωπες είναι μάλλον θεότητες της φύσης: το όνομα του πρώτου Κύκλωπα παραπέμπει στη βροντή, του δεύτερου προέρχεται από τη λέξη στεροπὴ (ἀστεροπὴ, άστραπὴ), ενώ του τρίτου σημαίνει λευκός (<ἀργὸς, ἀργήεις, ἀργὴς, ἀργινόεις) και υποδηλώνει τον κεραυνό από τη λευκή του λάμψη. Οι Κύκλωπες χάρισαν στον Δία τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό, στον Πλούτωνα και τον Ποσειδώνα άλλα όπλα -δερμάτινη περικεφαλαία στον πρώτο, τρίαινα στον δεύτερο· με αυτά τα όπλα οι γιοι του Κρόνου νίκησαν τον πατέρα τους και τους Τιτάνες.

 

Ο Απόλλωνας τους σκότωσε, γιατί έδωσαν στον Δία τον κεραυνό με τον οποίο ο Ολύμπιος Ζευς κατακεραύνωσε τον γιο που είχε αποκτήσει ο θεός της μαντικής από την Αρσινόη, κόρη του Λεύκιππου, ή την Κορωνίδα, κόρη του Φλεγύα, τον Ασκληπιό. Διότι, ασκώντας την τέχνη του γιατρού παρέτεινε τη ζωή των ανθρώπων και μάλιστα ανάσταινε και νεκρούς, προκαλώντας αναστάτωση στην τάξη του κόσμου. Γυρεύοντας να ξεφύγει την οργή του πατέρα του, ο Απόλλωνας κατέφυγε στους Υπερβόρειους· εκεί έκρυψε και το υπερμέγεθες βέλος του φόνου και μετά το τοποθέτησε ανάμεσα στα αστέρια εἰς ὑπόμνημα τῆς ἑαυτοῦ μάχης (Ερατοσθ., Καταστερισμοί 1.29*).

----------------------

*Αστερισμός του Οϊστού

 

Τοῦτο τὸ βέλος ἐστὶ τοξικόν, ὅ φασιν εἶναι Ἀπόλλωνος, ᾧ τε δὴ τοὺς Κύκλωπας τῷ Διὶ κεραυνὸν ἐργασαμένους ἀπέκτεινε δι' Ἀσκληπιόν· ἔκρυψε δὲ αὐτὸ ἐν Ὑπερβορείοις οὗ καὶ ὁ ναὸς ὁ πτέρινος. λέγεται δὲ πρότερον ἀπενηνέχθαι ὅτε τοῦ φόνου αὐτὸν ὁ Ζεὺς ἀπέλυσε καὶ ἐπαύσατο τῆς παρὰ Ἀδμήτῳ λατρείας, περὶ ἧς λέγει Εὐριπίδης ἐν τῇ Ἀλκήστιδι. δοκεῖ δὲ τότε ἀνακομισθῆναι ὁ ὀιστὸς μετὰ τῆς καρποφόρου Δήμητρος διὰ τοῦ ἀέρος· ἦν δὲ ὑπερμεγέθης. ὡς Ἡρακλείδης ὁ Ποντικός φησιν ἐν τῷ περὶ δικαιοσύνης· ὅθεν εἰς τὰ ἄστρα τέθεικε τὸ βέλος ὁ Ἀπόλλων εἰς ὑπόμνημα τῆς ἑαυτοῦ μάχης καταστερίσας.

Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,29

Δεν αξίζω επειδή πετυχαίνω… αξίζω επειδή υπάρχω!

Φανταστείτε τον καθέναν από εμάς να κουβαλάει ένα ασήκωτο βάρος στους ώμους του και ενώ σφίγγεται και είναι έτοιμος να καταρρεύσει με την ψυχή στο στόμα, να συνεχίζει να το κουβαλάει. Σκεφτείτε πόσο υποφέρει ο δυστυχής.

Σκεφτείτε λοιπόν τον καθέναν από εμάς, πόσο βάρος κουβαλάει επειδή δίνει τόση υπερβολική σημασία και αφήνει τη γνώμη των άλλων να τον κυριεύει. Αυτή η μορφή δουλείας, υπάρχει λίγο πολύ σε όλους μας. Όλοι μας είμαστε επιρρεπείς στην άποψη των άλλων που είναι έτοιμοι να μου τονίσουν τα λάθη μου, να με κατακρίνουν για τα στραβά μου, να με ψέξουν για τις αδυναμίες μου.

Συνήθως, οι πρώτοι που το κάνουν αυτό είναι οι γονείς μας. Μας μαθαίνουν έναν ενοχικό τρόπο σκέψης, μας λένε όταν είμαστε παιδιά “αν δε φας όλο σου το φαγητό, δεν θα σε αγαπώ’”, “αν δεν κάνεις αυτό που σου λέμε, δεν είσαι καλό παιδί”.

Όσο απίστευτο και αν διαβαστεί, αυτές οι πεποιθήσεις εμφυτεύονται μέσα μας και ασυνείδητα, μας δημιουργούν την πεποίθηση πως πρέπει να θυσιάζουμε αυτό που είμαστε προκειμένου να ικανοποιούμε τους άλλους, μία στάση ζωής που στην ενήλικη ζωή δεν παύει να υφίσταται. Μαθαίνουμε πως για να μας αγαπούν οι άλλοι πρέπει να ικανοποιούμε τις προσδοκίες τους, πρέπει να έχουμε υψηλές επιδόσεις σε διάφορους τομείς και να μην αποτυγχάνουμε.

Μαθαίνουμε να φοβόμαστε τα λάθη, προσπαθούμε να τα αποφύγουμε και πλημμυρίζουμε από ενοχή όταν πέσουμε σε κάποιο. Μα είναι δυνατόν, να μην κάνεις λάθη στη ζωή σου; Πώς θα μάθεις, θα βελτιωθείς και θα γίνεις καλύτερος;

Πότε θα πάρουμε απόφαση να απεξαρτηθούμε από όλα αυτά; Σκεφτείτε έναν άνθρωπο που δεν τον ενδιαφέρουν οι άλλοι, όχι με την έννοια του να τον νοιάζει αν είναι καλά ή αδιαφορεί για τα συναισθήματά τους, αλλά που δεν στηρίζεται σε άλλα πρόσωπα προκειμένου να αισθανθεί άξιος ή σημαντικός.

Μπορώ σήμερα να πω ένα στοπ. Ευχαριστώ, δεν θέλω να πάρω άλλο, δε θέλω να εξαρτώμαι από ανθρώπους έξω από εμένα. Αποδεσμεύομαι από το άγχος των άλλων αλλά και από το άγχος της επίδοσης.

Για να αξίζω, δε χρειάζεται να έχω υψηλές επιδόσεις σε διάφορους τομείς, δεν αξίζω επειδή πετυχαίνω κάτι σε κάποιο εξωτερικό επίτευγμα. Αξίζω επειδή υπάρχω, αξίζω επειδή είμαι εσωτερικότητα και αυτό που δεν χρειάζεται να καταξιωθεί ή να αναγνωριστεί από άλλους. Η αξία μας βρίσκεται μέσα μας, όχι σε εξωτερικές κατακτήσεις.

Αποφασίζω να ανασάνω ελεύθερα, διώχνοντας από εμένα όλα αυτά τα περιττά πράγματα. Αποφασίζω να αγαπήσω κάθε κομμάτι του Είναι μου και βυθίζομαι στη δική μου υπαρξιακή θάλασσα. Δεν τρέμω στην κρίση των άλλων, αποβάλλω από μέσα μου εκείνη την αυστηρή φιγούρα του γονιού που από παιδί πάντοτε με κατακρίνει. Απελευθερώσου, μπορείς.

Ποτέ δεν θα είσαι αρκετός για κάποιον που δεν έχει μάθει να αγαπάει

Ο έρωτας μπορεί να μας οδηγήσει στην απώλεια του εαυτού μας όταν προσπαθούμε με κάθε τρόπο να κερδίσουμε την αγάπη του άλλου, όταν χίλιες φορές δικαιολογούμε την αδιαφορία του, όταν σωπαίνουμε πληγωμένοι από την ασέβειά του, μέσα σε έναν αγώνα να κάνουμε μια δυσλειτουργική σχέση να ανθίσει.

Επιλέγουμε να αφιερώσουμε την ψυχή μας, το σώμα μας και την ύπαρξή μας ολόκληρη σε κάποιον από τον όποιον η μόνη αίσθηση που μας μένει είναι ότι δεν είμαστε αρκετοί. Έτσι με αγωνία συνεχίζουμε να προσφέρουμε, ψάχνοντας καινούργιους τρόπους για να μην νιώθουμε λίγοι. Συνεχίζουμε να ανταλλάζουμε την αγάπη για αδιαφορία και όλες οι προσπάθειες χάνονται γιατί δεν αναγνωρίζονται ως προσφορά, αλλά ως έλλειμμα.

Η ερώτηση είναι – γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί περνάς ατέλειωτες ώρες προσπαθώντας να απαντήσεις σε μια ερώτηση – «πώς δεν αρκεί αυτό που δίνω;» Γιατί; Η αλήθεια είναι ότι δεν θα είσαι ποτέ αρκετός για κάποιον που δεν είναι έτοιμος να δεχτεί την αγάπη σου, για κάποιον που δεν έχει μάθει να αγαπάει.

Υπάρχουν άνθρωποι με διαφορετική αντίληψη για την αγάπη, απαιτούν την αγάπη και την λαμβάνουν σαν κάτι δεδομένο, γιατί πιστεύουν ότι οι άλλοι είναι υποχρεωμένοι να τους την δίνουν. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή είναι κακοί, αλλά επειδή έχουν μάθει μια λάθος αγάπη, μια αγάπη χωρίς προσφορά και αναγνώριση.

Εάν ο άνθρωπος που είναι δίπλα σου ρουφάει όλη την ενέργειά σου και σαν κακομαθημένο παιδί εκφράζει παράπονο και ζητάει όλο και περισσότερα, ίσως πρέπει να σκεφτείς να βάλεις τέλος σε αυτή την σχέση. Είναι δύσκολο ειδικά εάν πιστεύεις ότι αυτός μπορεί αλλάξει.

Το βόλεμα όμως είναι μια ωραία γωνία στην οποία συνήθως δεν αναπτύσσεται τίποτα, μένει πάντα άδεια. Έτσι χρειάζεται να σκεφτείς ότι ο άνθρωπος αυτός ίσως έχει ανάγκη από ένα δικό του χώρο και χρόνο. Στην στασιμότητα η ζωή απουσιάζει. Ό,τι δεν ρέει, είναι νεκρό.

Να μένεις γιατί αγαπάς; Αυτό δεν αλλάζει κάτι γιατί είναι φαύλος κύκλος στον οποίο το μόνο που καταφέρνεις είναι να σε καταδικάζεις σε συνεχόμενη απόρριψη. Αντί να σκορπάς τα συναισθήματα σου σε κάποιον που δεν μπορεί να τα εκτιμήσει, δώσε τα σε αυτόν που έχει την μεγαλύτερη τους ανάγκη – στον εαυτό σου. Και να θυμάσαι πάντα ότι είναι προτιμότερο ένα οδυνηρό τέλος παρά οδύνη δίχως τέλος.

Η «νοημοσύνη» των φυτών: Επιστήμονες εξηγούν πώς μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε

Κάποιοι αντιδρούν στην ιδέα ότι τα φυτά που αποτελούνται από ρίζες, βλαστό και φύλλα θα μπορούσε να αποδειχτεί ότι έχουν συνείδηση ή νοημοσύνη. Αλλά οι επιστήμονες εδώ και δεκαετίες αναζητούν την απάντηση.

Ένα πρόσφατο άρθρο αποπειράται να κλείσει αυτό το ζήτημα, απορρίπτοντάς το εντελώς. Ισχυρίζεται ότι τα βασικά χαρακτηριστικά φυσιολογίας που υπάρχουν στα ζώα λείπουν από τα φυτά. Όλα αυτά τα είδη έχουν ένα δίκτυο επεξεργασίας πληροφοριών που αποτελείται από νευρικά κύτταρα που υπάρχουν σε περίπλοκες ιεραρχίες και σχέσεις, δημιουργώντας τον εγκέφαλο. Από την άλλη όμως πλευρά, τα φυτά δεν έχουν καθόλου κύτταρα, πόσο μάλλον εγκέφαλο.

Αν υποθέσουμε όμως ότι δεν είναι όλα τα είδη νοημοσύνης ίδια; Μήπως η μέχρι τώρα αντίληψή μας μας περιορίζει στο να ανακαλύψουμε πώς πραγματικά λειτουργούν τα φυτά;

Τα φυτά μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικά συστήματα από εμάς, κι όμως ανταποκρίνονται στο περιβάλλον τους και χρησιμοποιούν ένα έξυπνο δίκτυο σηματοδότησης για να συγχρονίσουν τον τρόπο που όλα τα διαφορετικά τμήματα του φυτού συνεργάζονται. Μάλιστα, οι δυνατότητές τους επεκτείνονται και σε άλλους οργανισμούς με τους οποίους τα φυτά επικοινωνούν, όπως οι μύκητες. Υπάρχει μάλιστα ένα επιχείρημα που ισχυρίζεται ότι ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια μορφή συνείδησης.

Γνωρίζουμε ήδη ότι τα ηλεκτρικά σήματα που μεταφέρουν πληροφορίες στα νευρικά κύτταρα παρατηρούνται επίσης στα φυτά. Οπότε είναι πιθανό ότι αυτά αναπαράγουν τις λειτουργίες ενός νευρικού συστήματος.

Πολλά από τα ενδιαφέροντα και περίπλοκα πράγματα που κάνει ο εγκέφαλός μας οφείλονται στην αλληλοσύνδεση ανάμεσα σε νευρικά και χημικά σήματα. Τα στοιχεία που δείχνουν ότι τα χημικά και ηλεκτρικά σήματα συνεργάζονται με τον ίδιο τρόπο στα φυτά είναι ελάχιστα, αλλά θα μπορούσε ένα σύνθετο δίκτυο επικοινωνίας να δημιουργείται με διαφορετικό τρόπο;

Ορισμένα είδη ηλεκτρικών σημάτων ταξιδεύουν σε όλο το φυτό ακολουθώντας ένα σύστημα μεταφοράς και συνδέονται και με το περιβάλλον του. Τα ηλεκτρικά σήματα λοιπόν στα φυτά έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν και να επεξεργαστούν πληροφορίες. Το πρόβλημα είναι ότι, δυστυχώς, γνωρίζουμε ελάχιστα για το τι κάνουν τα φυτά με αυτή τη λειτουργία.

Για παράδειγμα, τα σαρκοφάγα φυτά, όπως η διωναία έχουν εξαιρετικές λειτουργίες. Κάθε παγίδα έχει ένα αριθμό τριχών- αισθητήρων μέσα. Κάθε φορά που κάτι τις αγγίζει, παράγουν μια ηλεκτρική ώση. Δύο πέταλα κλείνουν δημιουργώντας μια παγίδα, και άλλα τρία πλησιάζουν για να «καταναλώσουν» το θήραμα.

Ίσως τα ζώα να μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα νευρικά σήματα με έναν τρόπο που ομοιάζει σε εκείνον των ζώων όταν το χρειάζονται. Μήπως λοιπόν συγκρίνοντας τα φυτά με οργανισμούς που έχουν νοητικές διεργασίες που μοιάζουν με τις δικές μας, μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε μια συνείδηση διαφορετική από τη δική μας.

Ο φιλόσοφος Ludwig Wittgenstein είπε: «Αν ένα λιοντάρι μπορούσε να μιλήσει, δεν θα το καταλαβαίναμε». Πόσο ξένες προς εμάς θα ήταν οι «σκέψεις« ενός φυτού; Τα φυτά σίγουρα ανταποκρίνονται στο περιβάλλον τους με περίπλοκους τρόπους, χρησιμοποιώντας πληροφορίες που μοιράζονται ανάμεσα στα κύτταρα του ίδιου φυτού και των γειτόνων τους. Μπορούν να ανταποκριθούν σε ήχους και να παράγουν αμυντικές χημικές ουσίες όταν για παράδειγμα ακούν κάμπιες να μασούν.

Τα ηλιοτρόπια εντοπίζουν τον ήλιο κάθε μέρα, αλλά επίσης «θυμούνται» από πού θα βγει κάθε πρωί και γυρνούν για να τον προϋπαντήσουν από το βράδυ. Τα δέντρα σε ένα δάσος συντονίζονται το ένα με το άλλο, για να μπορούν να συλλέγουν καλύτερα το φως.

Ένα σημαντικό ερώτημα είναι αν όλα αυτά θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα απλών προκαθορισμένων αποκρίσεων. Μήπως όμως τέτοιες συμπεριφορές απαιτούν κάτι που είναι νοημοσύνη, αλλά όχι σαν τη δική μας;

Είναι πραγματικά ανησυχητικό και παράλογο πόσο μας χαροποιεί η προσοχή των άλλων και πόσο μας θίγει η αδιαφορία τους

Πώς μας επηρεάζει η έλλειψη αγάπης; Γιατί η ακραία παραμέληση θα μας ωθούσε σε τέτοια «οργή και ανείπωτη απελπισία», ώστε ακόμη και τα βασανιστήρια να τα θεωρούμε ανακούφιση μπροστά της;

Η προσοχή των άλλων έχει πρωταρχική σημασία, μάλλον, επειδή υποφέρουμε εκ γενετής από αβεβαιότητα ως προς την αξία μας· πράγμα που σημαίνει ότι η γνώμη των άλλων για το άτομό μας καταλήγει να επιδρά καθοριστικά στην εικόνα που είμαστε σε θέση να διαμορφώνουμε εμείς για τον εαυτό μας. Η αυτοθεώρησή μας είναι δέσμια της γνώμης εκείνων που μας περιβάλλουν. Αν διασκεδάζουν με τα ανέκδοτά μας, αποκτούμε σιγουριά ως προς την ικανότητά μας να είμαστε διασκεδαστικοί. Αν μας επαινούν, σχηματίζουμε την εντύπωση ότι είμαστε σπουδαίοι. Αν όμως κάποιος αποφύγει τη ματιά μας την ώρα που μπαίνουμε σε κάποιο χώρο ή το βάλει στα πόδια μόλις αναφέρουμε τι δουλειά κάνουμε, είναι πιθανόν να νιώσουμε ανάξιοι και να μας καταλάβει διάθεση αυτοαμφισβήτησης.

Σε έναν ιδεώδη κόσμο δε θα ήμαστε τόσο ευάλωτοι. Θα παραμέναμε ατάραχοι, ασχέτως αν θα μας πρόσεχαν ή θα μας αγνοούσαν, αν θα μας εγκωμίαζαν ή θα μας χλεύαζαν. Δε θα μας ξελόγιαζε όποιος μας απευθύνει μια απατηλή φιλοφρόνηση. Και αφού θα αποτιμούσαμε σωστά τον εαυτό μας για να συμπεράνουμε την αξία μας, δε θα μας πλήγωναν τα υποτιμητικά σχόλια των άλλων. Θα ξέραμε τι αξίζουμε. Εμείς όμως, αντίθετα, φαίνεται ότι διαθέτουμε ολόκληρο φάσμα από αποκλίνουσες απόψεις ως προς το χαρακτήρα μας. Έχουμε ενδείξεις ότι είμαστε έξυπνοι και βλάκες, ευχάριστοι και πληκτικοί, πολύτιμοι και περιττοί. Καθώς όμως οι περιστάσεις είναι τόσο ευμετάβλητες, το ζήτημα της σημαντικότητάς μας επαφίεται κατά κανόνα στη στάση των γύρω μας. Η αδιαφορία των άλλων φέρνει στο προσκήνιο τις αρνητικές πλευρές της αυτοαποτίμησης, ενώ μ’ ένα χαμόγελο η με μια φιλοφρόνηση ευδοκιμούν ακαριαία οι θετικές. Φαίνεται πως το χρωστάμε στη στοργή των άλλων ότι αντέχουμε τον εαυτό μας.

Το «εγώ» μας, λοιπόν, η νοερή εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, μοιάζει μ’ ένα μπαλόνι που από κάπου χάνει, και γι’ αυτό απαιτεί διαρκώς ήλιον –την αγάπη των άλλων- για να κρατηθεί φουσκωμένο, ενώ παραμένει ανά πάσα στιγμή τρωτό ακόμη και στο πιο μικρό αγκαθάκι παραμέλησης. Είναι πραγματικά ανησυχητικό και παράλογο πόσο μας χαροποιεί η προσοχή των άλλων και πόσο μας θίγει η αδιαφορία τους. Μπορεί να μας μαυρίσει η ψυχή επειδή κάποιος στη δουλειά μας χαιρέτησε αφηρημένα ή δεν απάντησε όταν τον ζητήσαμε. Και κατά τον ίδιο τρόπο μπορεί να βρούμε νόημα στη ζωή απλώς και μόνο επειδή θυμήθηκαν τη γιορτή μας και μας έφεραν λουλούδια.

Πλούταρχος: Μέτρο της ζωής είναι η σπουδαιότητα και όχι η χρονική διάρκειά της

ΠΑΡΑΜΥΘΗΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ (απόσπασμα)

Γενικά, ο καθένας θα έπρεπε να έχει την πεποίθηση, αν εξετάσει σοβαρά τα πράγματα και από μόνος του και μαζί με άλλον, ότι η άριστη ζωή δεν είναι η πιο μακροχρόνια αλλά η πιο σπουδαία.

Δεν επαινείται άλλωστε εκείνος που έπαιξε περισσότερη μουσική ή εκφώνησε περισσότερους λόγους ή κυβέρνησε περισσότερα πλοία αλλά εκείνος που έχει κάνει τα παραπάνω με εξαιρετικό τρόπο. Δεν πρέπει, δηλαδή, να υπολογίζουμε τη σπουδαιότητα με τη χρονική διάρκεια αλλά με την αξία και την κατάλληλη συμμετρία.

Αυτά θεωρούνται αποδείξεις καλοτυχίας και θεϊκής εύνοιας. Για τον λόγο αυτό, πάντως, οι ποιητές μας παραδίδουν για τους μεγαλύτερους και θεϊκής καταγωγής ήρωες ότι αφήνουν αυτή τη ζωή προτού γεράσουν, όπως για εκείνον,

που ο ασπιδοφόρος Δίας και ο Απόλλων
πολύ τον αγαπούσαν
με κάθε λογής αγάπη· αυτός δεν έφτασε στων γηρατειών
το κατώφλι (ΟΜΗΡΟΣ)

Σε όλες τις περιπτώσεις δηλαδή θεωρούμε ανώτερη την καλή χρήση του χρόνου παρά τα καλά γεράματα.

Και από τα φυτά, εξάλλου, καλύτερα είναι εκείνα που σε μικρό χρονικό διάστημα δίνουν τις περισσότερες σοδειές, και από τα ζώα εκείνα που σε μικρό χρονικό διάστημα μας δίνουν τη μεγαλύτερη ωφέλεια για τη ζωή μας. Οι όροι “πολύ” και “λίγο” σε σχέση με τον χρόνο φαίνεται να μην έχουν διαφορά, αν στρέψουμε το βλέμμα μας προς την αιωνιότητα.

Μια χιλιετία ή και δέκα χιλιετίες, σύμφωνα με τον Σιμωνίδη, δεν είναι παρά μια ανεπαίσθητη στιγμή του χρόνου ή μάλλον ένα ελάχιστο μόριο της στιγμής.

Υπάρχουν όπως λένε στις ακτές του Πόντου κάποια πλάσματα που ζουν μόνο μια μέρα· γεννιούνται το πρωί, φτάνουν στην ακμή τους το μεσημέρι και κατά το βράδυ γερνούν και η ζωή τους τελειώνει. Αν λοιπόν κι αυτά τα πλάσματα είχαν μέσα τους ανθρώπινη ψυχή και σκέψη, δεν θα είχαν και κείνα το ίδιο συναίσθημα που κυριαρχεί και σε μας και δεν θα τους συνέβαινε το ίδιο, προφανώς, ώστε όσα πεθαίνουν πριν από το μεσημέρι να προκαλούν θρήνους και δάκρυα, ενώ εκείνα που ζουν ολόκληρη τη μέρα θα μακαρίζονταν;

Μέτρο της ζωής είναι η σπουδαιότητα και όχι η χρονική διάρκειά της.

Πρέπει να θεωρούμε μάταιες και ανόητες τις αναφωνήσεις του είδους: “Μα δεν θα έπρεπε να τον πάρει τόσο νέο!”

Ποιος μπορεί να πει τι έπρεπε; Πολλά μάλιστα άλλα πράγματα, για τα οποία θα μπορούσε να πει κάποιος ότι “δεν έπρεπε να γίνουν”, έγιναν, γίνονται και θα συνεχίσουν να γίνονται.

Δεν είμαστε στον κόσμο τούτο για να θέσουμε νόμους, αλλά για να υπακούμε στις εντολές των θεών που κυβερνούν τα πάντα και στους ορισμούς της ειμαρμένης και της πρόνοιας.

Σφεντόνα: Ψυχολογικό όπλο που τσάκιζε κόκαλα

Σφεντόνα, ένα ψυχολογικό όπλο που τσάκιζε κόκαλα στην Αρχαία Ελλάδα.

 

Ο Πλάτωνας στο έργο του Νόμοι (8.8.34α) θεωρεί ότι θα ήταν καλό για τις πόλεις να θεσπίσουν αγώνες ρίψης λίθων, είτε με το χέρι είτε με τη χρήση σφεντόνας σαν εξάσκηση στις πολεμικές τέχνες. Αν και σήμερα έχουμε στο μυαλό μας ότι η χρήση όπλων, όπως ρόπαλα και πέτρες είναι μία πρωτόγονη μορφή πολέμου η χρήση της σφεντόνας ήταν αρκετά διαδεδομένη στις πολεμικές συγκρούσεις της αρχαιότητας.

 

Γενικότερα, η σφεντόνα εμφανίζεται πρώτη φορά περίπου το 10.000 πΚΕ και τα πρώτα βλήματα σε χρήση ήταν σφαιρικά.Αργότερα απέκτησαν δικωνικό σχήμα ή ωοειδές. Το υλικό των βλημάτων ήταν πέτρα, πηλός, σίδερο, και μολύβι. Οι πρωϊμότερες σφεντόνες έμοιαζαν λίγο ή πολύ με καλύπτρες ματιού: αποτελούνταν από ένα κομμάτι υφάσματος ή δέρματος από την άκρη του οποίου στερεώνονταν δύο λουριά. Ο σφενδονήτης (ο χρήστης της σφεντόνας) στερέωνε το βλήμα στο κέντρο της σφεντόνας και άρχιζε να την περιστρέφει ελευθερώνοντας κάποια στιγμή το ένα από τα λουριά. Η δύναμη της φυγόκεντρου βοηθούσε το βλήμα να καλύψει μία αρκετά μεγάλη απόσταση μεγαλύτερη και από αυτή που κάλυπτε η χρήση του τόξου εκείνη την εποχή πετυχαίνοντας το στόχο του. Η απόσταση καθώς και το μέγεθος της ζημιάς που μπορούσε να φέρει στην αντίπαλο ήταν σε άμεση εξάρτηση με το υλικό κατασκευής του βλήματος. Φαίνεται όμως πως αν και μικρά σε μέγεθος μπορούσαν να φέρουν ακόμα και θανατηφόρα χτυπήματα στον εχθρό.

 

Πρώτες Βοήθειες

 

Ο Κέλσος στο έργο του Περί Ιατρικής Τέχνης (7.5.4) παραθέτει με λεπτομέρειες ότι οι ιατροί της εποχής του ειδικεύονταν στην αφαίρεση βλημάτων από σφεντόνα καθώς αυτά συχνά σφήνοναν κάτω από το δέρμα του θύματος, σε κόκαλα και αρθρώσεις. Σε περίπτωση που το βλήμα είχε βυθιστεί βαθιά στο κόκαλο τότε ο ιατρός ακολουθούσε μία επέμβαση εξαγωγής του παρόμοια με αυτή της εξαγωγής δοντιού. Αν κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό, ή η επέμβαση ήταν ανεπιτυχής, τότε ο ιατρός αφαιρούσε ένα κομμάτι από το κόκαλο σε σχήμα V γύρω από το βλήμα ώστε να μειώσει την πίεση. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ιδιαίτερα τα μολύβδινα βλήματα μπορούσαν να επιφέρουν σοβαρά τραύματα, ακόμα και το θάνατο.

 

Η θέση του σφενδονήτη στη μάχη και στην αρχαία Ελληνική κοινωνία

 

Αν λάβουμε υπόψη μας ότι στην αρχαία Ελλάδα όσοι συμμετείχαν στον πόλεμο ήταν υποχρεωμένοι με δικά τους έξοδα να αγοράζουν τον εξοπλισμό τους τότε καταλαβαίνουμε και το λόγο που όσοι έπαιρναν μέρος στη μάχη στο σώμα των σφενδονητών ανήκαν στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Ο εξοπλισμός ενός σφενδονήτη ήταν απλός και χωρίς μεγάλο κόστος. Στις κοιλότητές τις έχυναν τον ζεστό μόλυβδο και μετά πολύ εύκολα αποσπούσαν τα βλήματα αφού είχε κρυώσει το υλικό. Η συγκεκριμένη μήτρα φέρει επίσης στις κοιλότητές της τη λέξη «ΤΙΜΩΝΟΣ». Αυτή η πρακτική να αναγράφονται πληροφορίες ή μηνύματα πάνω στα βλήματα των σφεντόνων ήταν αρκετά διαδεδομένη, όπως θα δούμε και παρακάτω.

 

Έτσι, λοιπόν, εφόσον αυτός ο τρόπος συμμετοχής στη μάχη ήταν και ο φθηνότερος οι σφενδονήτες, όπως αναφέρουν οι πηγές στο πεδίο της μάχης ήταν ιεραρχικά κάτω και από τους τοξότες. Ο Δημοσθένης για να αμαυρώσει το προφίλ του αντίδικού του Χαρίδημου, αναφέρει στο δικαστήριο ότι στην αρχή της καρριέρας του είχε υπηρετήσει στο σώμα των σφενδονητών. Ο Ξενοφώντας τους τοποθετεί στην κατώτερη θέση των δυνάμεων ξηράς και στο έργο του Κύρου Παιδεία σημειώνει ότι η σφεντόνα είναι το όπλο που αρμόζει σε έναν δούλο (το όπλον δουλικώτατον). Να σημειώσουμε ότι μαζί με τους πελταστές, ακοντιστές, τοξότες και εκείνοι που συμμετείχαν ρίχνοντας λίθους στον εχθρό, οι σφενδονήτες ανήκαν στα ελαφρά οπλισμένα σώματα μάχης.

 

Η θέση του σφενδονήτη στον πόλεμο

 

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ανάμεσα στα έθνη που είχαν παράδοση στους σφενδονήτες και συχνά πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στο πεδίο της μάχης ήταν οι Αχαιοί, οι Αιτωλοί, οι Ακαρνανείς, οι Αργίτες, οι Πέρσες, οι Ρόδιοι, οι Σικελιώτες, οι Σύριοι, οι Θεσσαλείς και οι Θρακιώτες. Τα βλήματα, όπως είπαμε που εκτόξευε ένας σφενδονήτης έφθαναν ακόμα και ταχύτητα 60χλμ/ώρα και πολύ πιο μακριά σε σχέση με τα τόξα και τα ακόντια, έτσι ώστε πολύ εύκολα μπορούσαν να φέρουν πλήγμα στον εχθρό. Μπορεί όχι το καθοριστικό, αλλά σίγουρα μπορούσαν να αποσυντονίσουν πολύ γρήγορα την διάταξη των αντιπάλων στρατευμάτων.

 

Μεγάλη αποτελεσματικότητα είχε η χρήση τους κυρίως σε πολιορκίες αφού σαν τηλεβόλα όπλα μπορούσαν να δημιουργήσουν πρόβλημα από μακριά. Η πρώτη απεικόνιση σφενδονητών στον ελληνικό χώρο βρίσκεται σε ένα ρητό που χρονολογείται το 1500 πΚΕ και προέρχεται από τις Μυκήνες (δες τη σχεδιαστική απεικόνιση της παράστασης στην πρώτη φωτογραφία, κάτω).

 

Εξίσου αποτελεσματικό ένα σώμα σφενδονητών μπορούσε να είναι σε δύσβατες ή βραχώδεις περιοχές όπου το πεζικό είχε δυσκολία να πάρει γρήγορα στρατηγική θέση μάχης. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους το ίδιο σώμα είχε μεγάλες επιτυχίες σε εκείνες τις μάχες που έπαιρναν μέρος ελέφαντες αφού μπορούσαν να φέρουν σοβαρά πλήγματα στα ζώα ή να τα τρομάξουν και να τα θέσουν εκτός μάχης πολύ γρήγορα και από μακριά. Τις παραμονές της Αθηναϊκής εκστρατείας στη Σικελία το 415 πΚΕ, ο στρατηγός Νικίας ζήτησε να έρθουν μαζί του περισσότεροι σε αριθμό σφενδονήτες (700) από τους τοξότες που τελικά στάλθηκαν μαζί του (400). Ο λόγος δεν ήταν άλλος από το άριστο ιππικό σώμα που διέθετε ο αντίπαλος στο οποίο η ρίψη βλημάτων μπορούσε να το αποδιοργανώσει άμεσα.

 

Εκτός όμως από την παρουσία σφενδονητών σε συγκρούσεις στην ξηρά το σώμα αυτό μπορούσε να είναι λειτουργικό και σε ναυμαχίες, όπως καταγράφουν οι πηγές μας. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι στην τελική σύγκρουση του Αθηναϊκού στόλου εναντίον του Σικελικού το 413 πΚΕ και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν αμφίβιους-καταδρομείς σφενδονήτες. Εκείνοι, είτε έφεραν πλήγματα στον αντίπαλο πάνω από πλοίο, ή πλησίαζαν μυστικά μέσα στο νερό το εχθρικό πλοίο. Σε ανάλογες ναυμαχίες ανάλογα σώματα ήταν παρατεταγμένα στις κοντινές ακτές που λάμβανε χώρα η ναυμαχία και εξαπέλυαν τα βλήματά τους σε όσους από τους αντιπάλους διασώζονταν και κολυμπούσαν προς την ακτή. Γενικότερα, οι σφενδονήτες εμπλέκονταν στη μάχη αρκετά νωρίς ακριβώς γιατί ο τρόπος που πολεμούσαν μπορούσε να επιφέρει άμεση σύγχυση και αποδιοργάνωση στις γραμμές του αντιπάλου και για αυτό το λόγο βρίσκονταν συνήθως μπροστά από τη φάλαγγα. Μετά το αρχικό κύμα της επίθεσης, συνήθως υποχωρούσαν στα μετόπισθεν όπου και τα φυλούσαν.

 

Λέξεις που τσακίζουν κόκαλα

 

Κάτι αρκετά αξιοπρόσεκτο που αφορά τη χρήση της σφεντόντας σαν όπλο πολέμου είναι ότι στα βλήματα που έχουν βρεθεί σήμερα παρατηρούμε ότι υπάρχουν επιγραφές συνήθως ανάγλυφες και όχι χαραγμένες. Ο λόγος που κάτι καταγράφεται σε ένα τόσο μικρό και ίσως ασήμαντο στα μάτια μας αντικείμενο είναι για να μεταδώσει μία πληροφορία; Σε ποιον; Μα σε εκείνον για τον οποίο προορίζεται το ίδιο το βλήμα. Οι αρχαιολόγοι με βάση το υλικό που έχουν στα χέρια τους έχουν καταχωρήσει αυτά τα μηνύματα/πληροφορίες σε πέντε κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία εμπεριέχει επιγραφές εντολές ή επιφωνήματα με σκοπό είτε να δώσουν ένα πρόσταγμα στο βλήμα που πετούν ή να μεταφέρουν έναν μήνυμα σε εκείνον που θα δεχθεί το πλήγμα. Συνήθως πρόκειται για προστακτικές ρημάτων όπως οι παρακάτω που απευθύνονται με μία διάθεση ειρωνείας στο θύμα:

δέξαι, λαβέ, πρόσεχε, τρώγε (δηλ. φάτην), κύε (δηλ. μείνε έγκυος εφόσον σε διαπέρασε το βλήμα). Εκφράσεις όπως πυρί (δηλ. στην πυρά, στο διάολο), τρωγαλίον (γλυκό κέρασμα), νίκα (νίκη), αισχρόν δώρον (δυσάρεστο δώρο), αίμα και προστακτικές όπως ὗσε (δηλ. βρέξε), φαίνε (εμφανίσου) και βάσκε(βιάσου) αναφέρονται στο ίδιο το βλήμα.

Μεγαλύτερη ειρωνική διάθεση και χιούμορ έχουν βλήματα που αναγράφουν πάνω επιφωνήματα πόνου, όπως παπαῖ , δηλαδή «άουτσ!!!» Στο σημείο αυτό δεν παρατηρούμε τίποτα άλλο παρά μία πολύ απλή εφαρμογή ψυχολογικού πολέμου. Αντιλαμβάνεστε τα συναισθήματα που ενδεχομένως να ένιωθε κάποιος όταν μέσα στον πόνο του διάβαζε και το «συστημένο μήνημα».

 

Μία άλλη κατηγορία βλημάτων διασώζει ενθογραφικές πληροφορίες και ονόματα πόλεων. Τέτοια παραδείγματα, είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά αν βρεθούν in situ, δηλ. στον τόπο που έλαβε χώρα μία σύγκρουση και μπορούν να δώσουν πολλές πληροφορίες για τους μετέχοντες, για μετακινήσεις ομάδων και πληθυσμών ακόμα και τον τόπο κατασκευής του βλήματος. Στο ίδιο ερμηνευτικό πλαίσιο συγκαταλέγεται και η τρίτη ομάδα βλημάτων που αφορά επιγραφές κυρίων ονομάτων σε ονομαστική και γενική πτώση. Έχει προταθεί από τους αρχαιολόγους ότι τα ονόματα στην ονομαστική πτώση αφορούν τον κατασκευαστή ή τον κτήτορα του βλήματος, ενώ τα ονόματα σε γενική πτώση αφορούν εκείνη την αρχή που διατάζει την επίθεση ή την συντονίζει. Τα ονόματα των σφενδονητών και ο τόπος καταγωγής τους όσων διασώζονται στα βλήματά τους εκτός από το σκοπό που υπηρετούσαν, δηλαδή την εύκολη ανάκτησή τους από τον κάτοχό τους μετά το τέλος της σύγκρουσης πληροφορούσαν άμεσα το θύμα για την ταυτότητα εκείνου που τον έβαλε. Το ίδιο το βλήμα αντιπροσώπευε τον ίδιο τον σφενδονήτη και την πόλη του.

 

Η τέταρτη κατηγορία είναι αρκετά ενδιαφέρουσα μια και τώρα εκτός από τις λέξεις που «τσακίζουν» κόκαλα και περνάμε σε εικονογραφημένα μηνύματα που αποτυπώνονται πάνω στα βλήματα, μία κατηγορία με λιγότερα παραδείγματα από τα παραπάνω, αλλά άκρως ενδιαφέρουσα. Παραδείγματα από αυτή την ομάδα βλέπετε στις φωτογραφίες: εικόνα φιδιού για δηλώσει ίσως ότι το χτύπημα είναι τόσο δυνατό όσο και το δάγκωμά του. Πολύ συχνή είναι η απεικόνιση του σκορπιού πάνω σε βλήμα που συχνά συνοδεύεται με επιφωνήματα πόνου για να ενισχύσει το «δάγκωμα από μακρυά».

 

Ανάλογες εικόνες είναι βλήματα που φέρουν αετούς, λόγχες, τρίαινες, κεραυνούς, φτερωτά βέλη ή στυλιζαρισμένες σφήκες. Στην περίπτωση αυτή βλέπουμε τη δύναμη που έχει μία λέξη σε συνδυασμό με την εικόνα να ενισχύει το πλήγμα στον αντίπαλο. Το βλήμα υπό αυτή την έννοια μεταλλάσσεται της ύλης που είναι φτιαγμένο και της λειτουργικότητάς του και πλέον γίνεται το ίδιο φίδι, σκορπιός, αετός, κεραυνός.

 

Για άλλη μία φορά, όπως και στην περίπτωση της αρχαίας τέχνης έχουμε έναν–κατά τα άλλα οδυνηρό–διάλογο με ενεργό πομπό και δέκτη που δεν χρειάζεται καν να είναι σε άμεση οπτική επαφή. Το ψυχολογικό πλήγμα είναι το ίδιο ισχυρό όσο και το κυριολεκτικό τραύμα.Με τον ίδιο τρόπο, πολύ πιθανόν να λειτουργούσε σε ιδεολογικό επίπεδο και η τελευταία κατηγορία βλημάτων που έφεραν ονόματα θεών. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η χρήση των ονομάτων αυτών αφορά θεούς/θεές στις οποίες γινόταν επίκληση πριν την έναρξη της μάχης και από τα δύο στρατόπεδα ή αφορούν ιερά-βλήματα που είχαν πριν καθαγιαστεί στο όνομα των θεών. Φανταστείτε, λοιπόν, να σας κεραυνοβολεί το βλήμα του Δία … ειδικά αν θεωρείς τον Δία θεό.

 

Τα ενεπίγραφα βλήματα είναι με το δικό τους τρόπο ζωντανά κομμάτια ιστορίας που μπορεί να μη συνδέονται άμεσα με το πεδίο της μάχης. Οι πληροφορίες που μπορούν να δώσουν για την εθνογραφική ταυτότητα των σφενδονητών, των κατασκευαστών τους, των μετακινήσεών τους κτλ., είναι ανεκτίμητες πληροφορίες που ακόμα και οι μεγάλοι ιστορικοί της αρχαιότητας δεν δίνουν στα έργα τους. Από την άλλη πλευρά, διασώζουν διαλόγους που κανένα ποτέ βιβλίο ιστορικό δεν είναι σε θέση να καταγράψει, ακόμα και αν ο συγγραφέας τους ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Οι σφενδονήτες συνδιαλέγονταν μέσα στη μάχη με το δικό τους χιουμοριστικό, ειρωνικό τρόπο με σκοπό να εξουδετερώσουν τους αντιπάλους τους χλευάζοντάς τους και υποτιμώντας τους.

 

Αποτελεί άλλο ένα αξιόλογο παράδειγμα δρώμενων και πράξεων που ανταλλάσσονται μεταξύ πομπού και δέκτη χρησιμοποιώντας μία κωδική γλώσσα. Τι να πονούσε άραγε πιο πολύ, το χτύπημα από ένα βλήμα ή το γραπτό/εικονογραφημένο μήνυμα του; Γνωρίζουμε πως οι λέξεις πονάνε περισσότερο γιατί χτυπούν κατευθείαν στο ΕΓΩ, που αντέχει να πεθάνει μα όχι να προσβληθεί. Επιπλέον, σε περίπτωση που χρειαστεί, είναι το μόνο όπλο που δεν έχουν απαγορέψει. Πόσο ικανός είσαι στην σφεντόνα;

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: ΗΣΙΟΔΟΣ - Θεογονία (975-1022)

Κάδμῳ δ᾽ Ἁρμονίη, θυγάτηρ χρυσῆς Ἀφροδίτης,
Ἰνὼ καὶ Σεμέλην καὶ Ἀγαυὴν καλλιπάρηον
Αὐτονόην θ᾽, ἣν γῆμεν Ἀρισταῖος βαθυχαίτης,
γείνατο καὶ Πολύδωρον ἐυστεφάνῳ ἐνὶ Θήβῃ.
κούρη δ᾽ Ὠκεανοῦ Χρυσάορι καρτεροθύμῳ
980 μιχθεῖσ᾽ ἐν φιλότητι πολυχρύσου Ἀφροδίτης
Καλλιρόη τέκε παῖδα βροτῶν κάρτιστον ἁπάντων,
Γηρυονέα, τὸν κτεῖνε βίη Ἡρακληείη
βοῶν ἕνεκ᾽ εἰλιπόδων ἀμφιρρύτῳ εἰν Ἐρυθείῃ.
Τιθωνῷ δ᾽ Ἠὼς τέκε Μέμνονα χαλκοκορυστήν,
985 Αἰθιόπων βασιλῆα, καὶ Ἠμαθίωνα ἄνακτα.
αὐτάρ τοι Κεφάλῳ φιτύσατο φαίδιμον υἱόν,
ἴφθιμον Φαέθοντα, θεοῖς ἐπιείκελον ἄνδρα·
τόν ῥα νέον τέρεν ἄνθος ἔχοντ᾽ ἐρικυδέος ἥβης
παῖδ᾽ ἀταλὰ φρονέοντα φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη
990 ὦρτ᾽ ἀνερειψαμένη, καί μιν ζαθέοις ἐνὶ νηοῖς
νηοπόλον μύχιον ποιήσατο, δαίμονα δῖον.
κούρην δ᾽ Αἰήταο διοτρεφέος βασιλῆος
Αἰσονίδης βουλῇσι θεῶν αἰειγενετάων
ἦγε παρ᾽ Αἰήτεω, τελέσας στονόεντας ἀέθλους,
995 τοὺς πολλοὺς ἐπέτελλε μέγας βασιλεὺς ὑπερήνωρ,
ὑβριστὴς Πελίης καὶ ἀτάσθαλος ὀβριμοεργός·
τοὺς τελέσας ἐς Ἰωλκὸν ἀφίκετο πολλὰ μογήσας
ὠκείης ἐπὶ νηὸς ἄγων ἑλικώπιδα κούρην
Αἰσονίδης, καί μιν θαλερὴν ποιήσατ᾽ ἄκοιτιν.
1000 καί ῥ᾽ ἥ γε δμηθεῖσ᾽ ὑπ᾽ Ἰήσονι ποιμένι λαῶν
Μήδειον τέκε παῖδα, τὸν οὔρεσιν ἔτρεφε Χείρων
Φιλλυρίδης· μεγάλου δὲ Διὸς νόος ἐξετελεῖτο.
αὐτὰρ Νηρῆος κοῦραι ἁλίοιο γέροντος,
ἤτοι μὲν Φῶκον Ψαμάθη τέκε δῖα θεάων
1005 Αἰακοῦ ἐν φιλότητι διὰ χρυσῆν Ἀφροδίτην·
Πηλεῖ δὲ δμηθεῖσα θεὰ Θέτις ἀργυρόπεζα
γείνατ᾽ Ἀχιλλῆα ῥηξήνορα θυμολέοντα.
Αἰνείαν δ᾽ ἄρ᾽ ἔτικτεν ἐυστέφανος Κυθέρεια,
Ἀγχίσῃ ἥρωι μιγεῖσ᾽ ἐρατῇ φιλότητι
1010 Ἴδης ἐν κορυφῇσι πολυπτύχου ἠνεμοέσσης.
Κίρκη δ᾽ Ἠελίου θυγάτηρ Ὑπεριονίδαο
γείνατ᾽ Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος ἐν φιλότητι
Ἄγριον ἠδὲ Λατῖνον ἀμύμονά τε κρατερόν τε·
[Τηλέγονον δὲ ἔτικτε διὰ χρυσῆν Ἀφροδίτην·]
1015 οἳ δή τοι μάλα τῆλε μυχῷ νήσων ἱεράων
πᾶσιν Τυρσηνοῖσιν ἀγακλειτοῖσιν ἄνασσον.
Ναυσίθοον δ᾽ Ὀδυσῆι Καλυψὼ δῖα θεάων
γείνατο Ναυσίνοόν τε μιγεῖσ᾽ ἐρατῇ φιλότητι.
αὗται μὲν θνητοῖσι παρ᾽ ἀνδράσιν εὐνηθεῖσαι
1020 ἀθάναται γείναντο θεοῖς ἐπιείκελα τέκνα.
[νῦν δὲ γυναικῶν φῦλον ἀείσατε, ἡδυέπειαι
Μοῦσαι Ὀλυμπιάδες, κοῦραι Διὸς αἰγιόχοιο.]

***
Στον Κάδμο η Αρμονία, η θυγατέρα της χρυσής της Αφροδίτης,
γέννησε την Ινώ, τη Σεμέλη, την Αγαύη με τα ωραία μάγουλα,
την Αυτονόη, που ο βαθυχαίτης ο Αρισταίος την παντρεύτηκε,
γέννησε και τον Πολύδωρο στη Θήβα που ωραία τη στεφανώνουν κάστρα.
Η Καλλιρόη, του Ωκεανού η κόρη, με το Χρυσάορα το γενναιόψυχο
980 σαν έσμιξε, με της πολύχρυσης της Αφροδίτης την αγάπη,
γέννησε γιο που ήτανε απ᾽ όλους τους θνητούς ο κραταιότερος,
το Γηρυόνη, που ο δυνατός ο Ηρακλής τον σκότωσε,
για τα στριφτόποδα τα βόδια στην Ερύθεια που τα νερά τη ζώνουν.
Στον Τιθωνό η Ηώ τού γέννησε τον χαλκοντυμένο Μέμνονα,
των Αιθιόπων βασιλιά, μα και τον άνακτα Ημαθίωνα.
Στον Κέφαλο γέννησε γιο λαμπρό,
το δυνατό Φαέθοντα, άντρα που έμοιαζε με τους θεούς.
Αυτόν, σαν είχε ακόμα φρέσκο το απαλό λουλούδι της ξακουστής της νιότης,
ένα παιδί με σκέψεις τρυφερές, η Αφροδίτη που αγαπάει τα χαμόγελα
990 τον σήκωσε αναρπάζοντάς τον και στα βάθη των πανίερων των ναών της
φύλακα τον έκανε, δαίμονα θείο.
Την κόρη του Αιήτη, του θεόθρεφτου του βασιλιά,
ο γιος του Αίσονα με των αιώνιων θεών τη βούληση
την πήρε απ᾽ τον Αιήτη, αφού επιτέλεσε άθλους πολυστέναχτους,
που άφθονους τους διέταξε ο υπερόπτης μέγας βασιλιάς,
ο υβριστής Πελίας, ο ανόσιος κακούργος.
Αυτούς αφού ολοκλήρωσε στην Ιωλκό κατέφτασε, αφού πολλά υπέφερε,
πάνω σε πλοίο φέρνοντας την κόρη που ᾽χε ζωηρά τα μάτια,
ο γιος του Αίσονα, και θαλερή την έκανε ομόκλινή του.
1000 Κι εκείνη, δαμασμένη απ᾽ τον Ιάσονα, τον ηγεμόνα του λαού,
γέννησε γιο το Μήδειο που πάνω στα βουνά ο Χίρων τον ανέθρεψε,
ο γιος της Φιλύρας. Και του μεγάλου Δία το σχέδιο εκπληρωνόταν.
Κι από τις κόρες του Νηρέα, του θαλάσσιου γέροντα,
η Ψαμάθη το Φώκο γέννησε, η ευγενέστερη απ᾽ τις θεές,
από τον έρωτα του Αιακού, με τη βοήθεια της χρυσής της Αφροδίτης.
Κι η θεά η Θέτιδα με τ᾽ ασημένια πόδια, απ᾽ τον Πηλέα νικημένη
τον Αχιλλέα τού γέννησε το λεοντόκαρδο που των ανδρών τις φάλαγγες τις σπάει.
Και η Κυθέρεια Αφροδίτη με τα ωραία στεφάνια γέννησε τον Αινεία,
σαν έσμιξε με τον ήρωα Αγχίση σ᾽ αγάπη εράσμια
1010 πάνω στις κορυφές της Ίδης της πολύπτυχης, της ανεμοδαρμένης.
Και η Κίρκη, η κόρη του Ήλιου, του γιου του Υπερίονα,
από τον έρωτα του καρτερόψυχου Οδυσσέα
τον Άγριο και τον Λατίνο γέννησε, τον άψογο και δυνατό.
[Γέννησε και τον Τηλέγονο με τη βοήθεια της χρυσής της Αφροδίτης.]
Κι εκείνοι πολύ μακριά, στο μυχό των ιερών νησιών,
σ᾽ όλους τους ξακουστούς τους Τυρρηνούς βασίλευαν.
Και η Καλυψώ, η ευγενέστερη απ᾽ τις θεές, στον Οδυσσέα το Ναυσίθοο
του γέννησε και το Ναυσίνοο, σαν έσμιξε μαζί του σ᾽ εράσμιο έρωτα.
Αυτές είναι οι αθάνατες που με θνητούς ανθρώπους πλάγιασαν
1020 και γέννησαν παιδιά όμοια με τους θεούς.
[Μα τώρα των γυναικών το γένος τραγουδήστε, γλυκόλαλες
Ολυμπιάδες Μούσες, κόρες του Δία που την αιγίδα του βαστά.]