ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἑκάβη (986-1022)

ΕΚ. πρῶτον μὲν εἰπὲ παῖδ᾽ ὃν ἐξ ἐμῆς χερὸς
Πολύδωρον ἔκ τε πατρὸς ἐν δόμοις ἔχεις,
εἰ ζῇ· τὰ δ᾽ ἄλλα δεύτερόν σ᾽ ἐρήσομαι.
ΠΟ. μάλιστα· τοὐκείνου μὲν εὐτυχεῖς μέρος.
990 ΕΚ. ὦ φίλταθ᾽, ὡς εὖ κἀξίως λέγεις σέθεν.
ΠΟ. τί δῆτα βούλῃ δεύτερον μαθεῖν ἐμοῦ;
ΕΚ. εἰ τῆς τεκούσης τῆσδε μέμνηταί τί μου.
ΠΟ. καὶ δεῦρό γ᾽ ὡς σὲ κρύφιος ἐζήτει μολεῖν.
ΕΚ. χρυσὸς δὲ σῶς ὃν ἦλθεν ἐκ Τροίας ἔχων;
995 ΠΟ. σῶς, ἐν δόμοις γε τοῖς ἐμοῖς φρουρούμενος.
ΕΚ. σῶσόν νυν αὐτὸν μηδ᾽ ἔρα τῶν πλησίον.
ΠΟ. ἥκιστ᾽· ὀναίμην τοῦ παρόντος, ὦ γύναι.
ΕΚ. οἶσθ᾽ οὖν ἃ λέξαι σοί τε καὶ παισὶν θέλω;
ΠΟ. οὐκ οἶδα· τῷ σῷ τοῦτο σημανεῖς λόγῳ.
1000 ΕΚ. ἔστ᾽, ὦ φιληθεὶς ὡς σὺ νῦν ἐμοὶ φιλῇ,
ΠΟ. τί χρῆμ᾽ ὃ κἀμὲ καὶ τέκν᾽ εἰδέναι χρεών;
ΕΚ. χρυσοῦ παλαιαὶ Πριαμιδῶν κατώρυχες.
ΠΟ. ταῦτ᾽ ἔσθ᾽ ἃ βούλῃ παιδὶ σημῆναι σέθεν;
ΕΚ. μάλιστα, διὰ σοῦ γ᾽· εἶ γὰρ εὐσεβὴς ἀνήρ.
1005 ΠΟ. τί δῆτα τέκνων τῶνδε δεῖ παρουσίας;
ΕΚ. ἄμεινον, ἢν σὺ κατθάνῃς, τούσδ᾽ εἰδέναι.
ΠΟ. καλῶς ἔλεξας· τῇδε καὶ σοφώτερον.
ΕΚ. οἶσθ᾽ οὖν Ἀθάνας Ἰλίας ἵνα στέγαι;
ΠΟ. ἐνταῦθ᾽ ὁ χρυσός ἐστι; σημεῖον δὲ τί;
1010 ΕΚ. μέλαινα πέτρα γῆς ὑπερτέλλουσ᾽ ἄνω.
ΠΟ. ἔτ᾽ οὖν τι βούλῃ τῶν ἐκεῖ φράζειν ἐμοί;
ΕΚ. σῶσαί σε χρήμαθ᾽ οἷς συνεξῆλθον θέλω.
ΠΟ. ποῦ δῆτα; πέπλων ἐντὸς ἢ κρύψασ᾽ ἔχεις;
ΕΚ. σκύλων ἐν ὄχλῳ ταῖσδε σῴζεται στέγαις.
1015 ΠΟ. ποῦ δ᾽; αἵδ᾽ Ἀχαιῶν ναύλοχοι περιπτυχαί.
ΕΚ. ἴδιαι γυναικῶν αἰχμαλωτίδων στέγαι.
ΠΟ. τἄνδον δὲ πιστὰ κἀρσένων ἐρημία;
ΕΚ. οὐδεὶς Ἀχαιῶν ἔνδον ἀλλ᾽ ἡμεῖς μόναι.
ἀλλ᾽ ἕρπ᾽ ἐς οἴκους· καὶ γὰρ Ἀργεῖοι νεῶν
1020 λῦσαι ποθοῦσιν οἴκαδ᾽ ἐκ Τροίας πόδα·
ὡς πάντα πράξας ὧν σε δεῖ στείχῃς πάλιν
ξὺν παισὶν οὗπερ τὸν ἐμὸν ᾤκισας γόνον.

***
ΕΚΑΒΗ
Πες μου, πρώτα,
για τον Πολύδωρο, το παιδί μου που πήρες
από το χέρι μου κι απ᾽ του πατέρα του το χέρι,
αν ζει· για τ᾽ άλλα, σε ρωτάω κατόπι.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Ζει, όσο γι᾽ αυτόν, εστάθης τυχερή.
ΕΚΑΒΗ
990 Ω φίλε, ωραία τα λες και σου ταιριάζουν.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Τί άλλο, λοιπόν, θέλεις να μάθεις από μένα;
ΕΚΑΒΗ
Αν με θυμάται λίγο, εμέ που τον εγέννησα.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Α, βέβαια, κι ήθελε νά ᾽ρθει κρυφά ως εδώ.
ΕΚΑΒΗ
Και το χρυσάφι που ᾽φερε απ᾽ την Τροία υπάρχει;
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Υπάρχει και καλά φυλάγεται στο σπίτι μου.
ΕΚΑΒΗ
Φύλαγέ το και μην ορέγεσαι τα ξένα.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Ποτέ, κυρά μου· τα δικά μου ας απολάψω.
ΕΚΑΒΗ
Ξέρεις τί έχω να πω σε σένα και στους γιους σου;
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Πού να ξέρω; Από σε περιμένω ν᾽ ακούσω.
ΕΚΑΒΗ
1000 Υπάρχει, καλέ μου, που σου έχω τόση αγάπη…
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Τί πράμα, λοιπόν, που πρέπει να το ξέρουμε
κι εγώ και τα παιδιά μου;
ΕΚΑΒΗ
Παλιά κρυψώνα με χρυσάφι, της γενιάς
του Πριάμου.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Κι αυτό θέλεις
να μηνύσεις στον γιο σου;
ΕΚΑΒΗ
Ναι, μ᾽ εσένα
που τους θεούς φοβάσαι.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Για ποιό λόγο
θέλησες να ᾽ναι εδώ και τα παιδιά μου;
ΕΚΑΒΗ
Να ξέρουνε κι αυτά, αν εσύ πεθάνεις.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Σωστά μιλάς· αυτό είναι το πιο φρόνιμο.
ΕΚΑΒΗ
Ξέρεις στην Τροία πού βρίσκεται ο ναός
της Αθηνάς;
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Εκεί ᾽ναι το χρυσάφι;
Και ποιό είναι το σημάδι;
ΕΚΑΒΗ
Μαύρη πέτρα
1010 που εξέχει από τη γης.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Έχεις ακόμα
κάτι να πεις για όλα τούτα;
ΕΚΑΒΗ
Θέλω
να μου γλιτώσεις όσα καλά έχω πάρει.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Πού ᾽ναι τα; Μες στα ρούχα, ή σε κρυψώνα;
ΕΚΑΒΗ
Ανάμεσα στα λάφυρα τα σωριασμένα
στις τέντες.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Αλλά πού;
Των Αχαιών βλέπω εδώ το ναυτολόι.
ΕΚΑΒΗ
Έχουν κι οι αιχμάλωτες γυναίκες τις σκηνές τους.
ΠΟΛΥΜΗΣΤΩΡ
Κι είναι σίγουρα εκεί; Μήπως υπάρχουν άντρες;
ΕΚΑΒΗ
Κανένας Αχαιός, εμείς μονάχες.
Μπες μέσα· γιατί βιάζονται οι Αργίτες
1020 να λύσουν τα καράβια, για τον γυρισμό.
Κι αφού γίνουν τα πάντα καθώς πρέπει,
φεύγεις πάλι, μαζί με τα παιδιά σου,
κατά κει που κι ο γιος μου, με δική σου
φροντίδα κατοικεί.
(Φεύγουν προς τις σκηνές.)

Μακεδονία εν μύθοις φθεγγομένη: Μύθοι τοπικοί, Όρη - Πιερία

Στα Πιέρια όρη ο Δίας ενώθηκε για εννιά νύχτες με την τιτανίδα Μνημοσύνη, αποκτώντας μαζί της τις εννέα Μούσες*. Τη λατρεία των Μουσών εισήγαγε ο επώνυμος ήρωας της Πιερίας και των Πιερίων Πίερος, γιος του Μακεδόνα. Μερικές φορές θεωρείται πατέρας του μουσικού Λίνου** ή του Οίαγρου***, επομένως παππούς του Ορφέα, του οποίου οι σχετικοί με τη γέννηση και τον θάνατό του μύθοι τοποθετούνται στον ευρύτερο χώρος της Μακεδονίας και στη Θράκη.
------------------------------
*Μούσες

Οι Μούσες γεννήθηκαν στην Πιερία, βορειοανατολικά και όχι μακριά από την κορυφή του Ολύμπου. Γι’ αυτό λέγονται Πιερίδες αλλά και Ολυμπιάδες: «[…] κει που απλώνεται η θεσπέσια Πιερία, / ο τόπος των Μουσών, η σεπτή πλαγιά του Ολύμπου» (Ευρ., Βάκχες 409-410).
Ζούσαν στον Όλυμπο, τραγουδώντας και χορεύοντας κοντά στον πατέρα τους, τον Δία, που χαιρόταν να τις ακούει. Εδώ, όπου τραγούδησαν μετά τη νίκη των Ολυμπίων επί των Τιτάνων ένα τραγούδι που θεωρείται το αρχαιότερο άσμα τους, μαρτυρείται και η αρχαιότερη λατρεία τους. Γι’ αυτό και ο βασιλιάς Αρχέλαος θα καθιερώσει στο Δίον δραματικούς αγώνες προς τιμήν του Δία και των Μουσών (Διόδωρος Σικελιώτης 17.16.3-4), ενώ είναι στενά δεμένες με τη λατρεία του Διόνυσου και του Ορφέα.
Πολλοί αοιδοί από τον βορειοελλαδικό χώρο έχουν μητέρες Μούσες: ο Ορφέας και ο Λίνος την Καλλιόπη, ο Υάκινθος την Κλειώ, ο βασιλιάς της Θράκης Ρήσος την Ευτέρπη. Ακόμη, αναφέρεται ότι η Θάλεια ήταν η μητέρα, από τον Απόλλωνα, των Κορυβάντων, θεοτήτων συνδεδεμένων με τη λατρεία των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης.
Στα νερά του ποταμού Ελικώνα της Πιερίας οι Μαινάδες της Πιερίας επιχείρησαν να καθαρθούν μετά τον φόνο του Ορφέα. Ελικώνας, όμως, ονομάζεται και ένας ορεινός όγκος στη Βοιωτία, φυσικό όριο μεταξύ Βοιωτίας και Φωκίδας, κατοικία των Μουσών κατά τον Ησίοδο, η οποία τους κληρώθηκε κατά τον μοίρασμα του κόσμου. Σχετικά με το θέμα οι πηγές παραδίδουν:
1. Σύμφωνα με τον Παυσανία (9.29.1-2) οι γιοι του Αλωέα, Ώτος και Εφιάλτης, «πρώτοι θυσίασαν στις Μούσες πάνω στον Ελικώνα κι ονόμασαν το βουνό αυτό ιερό των Μουσών». Όμως «νόμισαν ότι οι Μούσες ήταν τρεις και τις ονόμασαν Μελέτη, Μνήμη και Αοιδή. Άλλοι λένε ότι αργότερα ο Πίερος ο Μακεδών, απ’ τον οποίο πήρε το όνομα το όρος της Μακεδονίας, ήρθε στις Θεσπιές και όρισε εννέα Μούσες και τους έδωσε τα σημερινά γνωστά ονόματα. Ο Πίερος τα όρισε έτσι είτε γιατί του φάνηκε ότι έτσι είναι σοφότερα είτε από κάποιο χρησμό είτε γιατί έτσι τα έμαθε από κανένα Θράκα. Γιατί οι Θράκες από παλιά φημίζονταν ως οι εξυπνότεροι από τους Μακεδόνες και, ιδιαίτερα, δεν αμελούσαν τόσο τα θεία».
2. Ο Οβίδιος, ο Αντωνίνος Λιβεράλης και ο Μυθογράφος του Βατικανού αποτελούν μια ακόμη πολύτιμη πηγή για το θέμα. Παραδίδουν τα εξής: Στον Ελικώνα οι Μούσες προκλήθηκαν σε μουσικό αγώνα από τις κόρες του Πίερου, βασιλιά της Πιερίας και της Πέλλας, τις Πιερίδες (Μυθογράφος του Βατικανού) ή Ημαθίδες λόγω της καταγωγής τους από την περιοχή νότια του Αξιού και της Παιονίας, βόρεια της Πιερίας, που εκτεινόταν από τον Αλιάκμονα ως τον Όλυμπο (Οβ., Μετ., 5ο βιβλίο, Αντ. Λιβ.). Ο μουσικός αγώνας ανάμεσα στους δύο χορούς, των αθάνατων Μουσών και των θνητών Πιερίδων ή Ημαθίδων, έληξε φυσικά με τη νίκη των Μουσών,  οι οποίες μεταμόρφωσαν τις θνητές κόρες σε πτηνά και εξασφάλισαν την παρουσία τους στις περιοχές όπου αμφισβητήθηκε η δύναμή τους.
3. Ο Στράβων (9.2.25) τοποθετεί τον ναό των Μουσών, την Ιπποκρήνη και το σπήλαιο των Λειβηθρίδων Νυμφών σε μια χαμηλότερη κορυφή του Ελικώνα, που ονομαζόταν Λειβήθριον παραπέμποντας στα Λείβηθρα της Πιερίας, στενά συνδεδεμένα με τις Μούσες και τον Ορφέα: «Κάπου σαράντα στάδια από την Κορώνεια απέχει το Λιβήθριο, στο οποίο υπάρχουν αγάλματα των Μουσών και των Νυμφών, των λεγομένων Λιβηθρίων. Υπάρχουν επίσης πηγές, η μία ονομάζεται Λιβηθριάς και η άλλη Πέτρα, που μοιάζουν με μαστούς γυναικών, απ’ τους οποίους αναβλύζει νερό σαν γάλα» (Παυσ. 9.34.4).
Προκύπτει ότι η λατρεία των Μουσών στους πρόποδες του Ολύμπου είναι η παλαιότερη.

**Λίνος
Σύμφωνα με μια θηβαϊκή εκδοχή, ο Λίνος ήταν γιος του Αμφίμαρου και μιας Μούσας. Σπουδαίος μουσικός, εφευρέτης της μελωδίας και του ρυθμού, αντικατέστησε τις χορδές από λινάρι με χορδές από έντερο, όπως επίσης έδωσε σχήμα και όνομα σε κάθε γράμμα του φοινικικού αλφαβήτου, το οποίο είχε μάθει από τον Κάδμο. Δάσκαλος στη  μουσική του Ηρακλή, ο οποίος όμως δεν εννοούσε να μάθει τις διδαχές του δασκάλου. Εκείνος πάλι κατέφευγε στη χειροδικία, του την αντιγύρισε όμως κάποια μέρα ο μαθητής του, που μη μπορώντας να ελέγξει τη δύναμή του τον σκότωσε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Λίνος σκοτώθηκε από τον Απόλλωνα, γιατί καυχήθηκε πως μπορεί να τον συναγωνιστεί στην τέχνη του τραγουδιού. Σταδιακά, και μέσω της γενεαλογίας, συνδέθηκε με του Ορφέα.

***Οίαγρος
Θεός-ποταμός, πατέρας του Ορφέα.

Η συνείδηση είναι η πιο βαθιά πηγή κατανόησης που έχουμε

Πώς θα λειτουργούσαν οι άνθρωποι και η κοινωνία μας χωρίς τη έννοια της «συνείδησης», έχεις σκεφτεί; Η συνείδηση δεν είναι μια απλή λέξη που πετάμε κάθε φορά που θέλουμε να μάς θυμίσουμε να μην ξεφεύγουμε, αλλά μια ευρύτερη ψυχική διεργασία του ατόμου που το βοηθά να είναι λειτουργικό κι αποτελεσματικό στην καθημερινή του ζωή.

Κατά την ψυχολογία η συνείδηση αναφέρεται ως μια συνθήκη πνευματικής συναίσθησης. Κάθε άνθρωπος έχει αντίληψη των εξωτερικών γεγονότων, είτε μέσω τις αλληλεπιδράσεώς του με άλλα άτομα είτε με αντικείμενα ή ακόμη και με τις δικές του εσωτερικές του διεργασίες όπως τα όνειρα, τις επιθυμίες ή ακόμα και τις αναμνήσεις του. Μια ψυχοθεραπευτική κατεύθυνση που ασχολήθηκε εν τέλει με τη συνείδηση και τις διεργασίες της, ήταν η ψυχαναλυτική σχολή του Freud. Ήταν κατ’ εξοχήν εκείνη η οποία ασχολήθηκε με τα επίπεδα της συνείδησης και το πώς αυτή επιδρά στην ψυχική υγεία αλλά και καθημερινότητα του ατόμου.

Ο Freud όρισε τα επίπεδα συνείδησης κατανέμοντάς τα σε τρεις κατηγορίες: το συνειδητό, το προσυνειδητό και το ασυνείδητο. Το συνειδητό αναφέρεται στα φαινόμενα εκείνα που το άτομο έχει την επίγνωσή τους κάθε στιγμή. Το προσυνειδητό στα φαινόμενα εκείνα που μπορούμε να δώσουμε προσοχή και τέλος το ασυνείδητο, στο οποίο το άτομο συνήθως αποθηκεύει πληροφορίες που αγνοεί ή δεν αντιλαμβάνεται παρά μόνο σε ειδικές συνθήκες.

Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία ο Freud δημιούργησε τη δομή προσωπικότητας του ατόμου. Το id (εκείνο), ego (εγώ) και το superego (υπερεγώ). Το εκείνο χαρακτηρίζει την πηγή πάθους. Το εγώ καθορίζεται ως η πραγματικότητα και το υπερεγώ ως η τελειότητα. Η συνείδηση είναι ένα κομμάτι της προσωπικότητας του ατόμου που το επαγρυπνεί και το ενεργοποιεί να καταλάβει το τι είναι νόμιμο τι είναι ανήθικο και τι είναι κακό, καθώς και πολλές άλλες λειτουργίες. Σε έναν πιο ευρύ ορισμό της έννοιας, ορίζεται ως η διαδικασία αναγνώρισης κι η ευρύτερη ικανότητα αντίληψης συναισθημάτων, αισθήσεων κι άλλων ψυχικών διεργασιών.

Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να διατυπώσουμε πολλά συμπεράσματα για την καθημερινότητά μας. Επειδή ζούμε σε δύσκολους καιρούς, καλό θα ήταν να είμαστε ειλικρινείς με αυτά που βιώνουμε και να μην παρασυρόμαστε σε άσχημες καταστάσεις που επηρέαζαν άμεσα την ψυχοσύνθεσή μας. Η συνείδηση αποτελεί προνόμιο του ανθρώπου. Η συνείδηση βοηθά να θέτει κανείς όρια στην ευρύτερη ζωή του και το πιο μαγικό απ’ όλα αυτά, να έχει επίγνωση κάθε πράξης που πράττει.

Ας πάρουμε ως παράδειγμα τις σημερινές συνθήκες που ζει ο μέσος άνθρωπος. Ζει σε μια διαρκή ανασφάλεια ενός εξαπλωμένου διωκτικού κυνηγητού από όλα τα μέσα, είτε σε θέματα υγείας είτε σε θέματα πολιτείας ή διαπροσωπικών σχέσεων. Βομβαρδίζεται διαρκώς από αισθήματα ενοχής ότι δεν έκανε κάτι καλά ή ότι κινδυνεύει να πάθει κάτι. Ας προσεγγίσουμε τον άνθρωπο ως συνειδητή οντότητα. Ικανή να εκλογικεύει τα πάντα τριγύρω του. Πόσα θέματα άραγε θα λύνονταν εάν όλοι οι άνθρωποι θα επεξεργαζόντουσαν λογικά και χωρίς υπερβολικές συναισθηματικές φουρτούνες και τρικυμίες τις καταστάσεις που τους περιβάλλουν;

Ας πάρουμε το παράδειγμα της ειλικρίνειας στις ανθρώπινες σχέσεις. Γιατί ενώ η συνείδηση σού τονίζει να είσαι ο αυθεντικός εαυτός σου απέναντι σ’ έναν άλλον, πρέπει να του δείχνεις κάτι που δεν αισθάνεσαι και δεν είσαι;

Ας προσεγγίσουμε ευρύτερα κοινωνικά φαινόμενα. Πώς μπορούμε ενώ εν τέλει έχουμε την ικανότητα να μπούμε και να κατανοήσουμε της συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων που ζουν κάτω από την προσφυγιά πχ, να δημιουργούμε καταστροφολογικές συνθήκες με την πιθανή συνύπαρξή μας με εκείνους τους ανθρώπους κι εκφράζουμε υποτιμητικά σχόλια ή δημιουργούμε κακούς οιωνούς για το μέλλον της χώρας, ενώ στην πραγματικότητα μπορούμε να μπούμε στη θέση τους όντας απλώς και μόνο άνθρωποι; Αυτή η μαγεία της ενσυναίσθησης και της αδερφής της, της συνείδησης, βοηθάν να λυθούν όλα όσα κοινωνικά φαίνονται ακατόρθωτα. Η συνείδηση είναι η περιουσία μας κι αξίζει να την αξιοποιούμε κάθε δευτερόλεπτο της ώρας.

Πώς επιλέγεις να διαχειριστείς ένα εξωτερικό ερέθισμα;

Κατά τη διάρκεια της ημέρας αντιμετωπίζουμε πολλές διαφορετικές καταστάσεις και μετακινούμαστε συνεχώς σ’ έναν άξονα συναισθημάτων και συμπεριφορών που είτε φορτίζουν την εσωτερική μας μπαταρία ή την αδειάζουν. Η κίνησή μας σε αυτό το συνεχές, που δείχνει την εσωτερική κατάσταση δύναμής μας, επηρεάζει τον τρόπο που βιώνουμε την όποια εμπειρία.

Το αν ανταποκρινόμαστε ή αν αντιδρούμε σε αυτό που συμβαίνει, στο όποιο ερέθισμα, μας ενημερώνει για το επίπεδο της προσωπικής μας δύναμης τη δεδομένη στιγμή. Και ίσως έχετε παρατηρήσει πως, ως επί το πλείστον, αντιδρούμε αυτόματα σε πολλές καταστάσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή λειτουργούμε στον «αυτόματο πιλότο», δεν είμαστε συνειδητοί και παρόντες.

Μπορεί, επίσης, να έχετε παρατηρήσει ότι όταν αντιδράτε, δυσκολεύεστε να βρείτε το δίκιο σας, χρειάζεται να πιέζετε τις καταστάσεις, πρέπει να υπερασπίζεστε την άποψη ή την επιλογή σας και νιώθετε έλλειψη ισορροπίας και ευθυγράμμισης με τον εσωτερικό εαυτό σας. Και πιθανότατα αισθάνεστε αποστραγγισμένοι από ενέργεια, αγχωμένοι, κουρασμένοι και εξαντλημένοι.

Η αντίδραση, τη στιγμή που συμβαίνει, φαίνεται να μας δίνει κάποιο είδος δύναμης, αλλά στην πραγματικότητα μας αποδυναμώνει. Η αντίδραση έχει πάντα να κάνει με το παρελθόν. Κάθε φορά που αντιδρούμε, είναι το παρελθόν που «παίζει» στο υποσυνείδητό μας. Οι αντιδράσεις μας καθρεφτίζουν τους προγραμματισμούς μας και τα εδραιωμένα μοτίβα μέσα μας.

Η ανταπόκριση, από την άλλη, έχει να κάνει με το παρόν και γι’ αυτό μας ενδυναμώνει και μας δίνει δυνατότητα επιλογής, ενισχύοντας έτσι την ενέργειά μας. Για να ανταποκριθούμε, χρειάζεται να είμαστε συνειδητοί σε αυτό που συμβαίνει την παρούσα στιγμή.

Όταν ανταποκρινόμαστε σ’ ένα ερέθισμα νιώθουμε την ενέργειά μας να ρέει ανεμπόδιστα και την προσωπική μας δύναμη να αυξάνεται. Με την ανταπόκριση σταματάμε την ενεργειακή διαρροή και συνδεόμαστε με την αλήθεια μας για τη δεδομένη κατάσταση που αντιμετωπίζουμε.

Το να επιλέξουμε να ανταποκριθούμε αντί να αντιδράσουμε τη στιγμή της «κρίσης» δεν είναι εύκολο. Χρειάζεται να είμαστε συνειδητοί για να παρακολουθήσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που βγαίνουν στην επιφάνεια, εν ριπή οφθαλμού, και να διακόψουμε τις υποσυνείδητες αυτές διαδικασίες.

Υπάρχει ένας χώρος ανάμεσα στο ερέθισμα και στην αντιμετώπισή του. Σ’ αυτόν το χώρο βρίσκεται η δυνατότητα επιλογής κι ελευθερία μας. Σ’ αυτόν το χώρο βρίσκεται η δύναμή μας. Μπορούμε να ενισχύσουμε την ικανότητα ανταπόκρισής μας με την ενσυνειδητότητα, τη σιωπή, την επαφή με τη φύση, το διαλογισμό ή οποιαδήποτε άλλη ψυχοπνευματική πρακτική.

Πήτερ Ουσπένσκι: Τα 4 εμπόδια στη γνώση του Εαυτού μας

Για να γνωρίσει ο άνθρωπος τον εαυτό του θα πρέπει να αρχίσει να τον μελετά. Κατά τη διάρκεια της μελέτης αυτής , αν είναι ειλικρινής, θα ανακαλύψει σύμφωνα με τον Ουσπένσκυ 4 βασικά εμπόδια:

Το πρώτο είναι το ψέμα, το να μιλάει δηλαδή κανείς για πράγματα που δε γνωρίζει και ούτε μπορεί να γνωρίζει, σαν να τα γνώριζε και σαν να μπορούσε να τα γνωρίζει.

Όταν ο άνθρωπος το καταλάβει αυτό , αρχίζει να φοβάται το ψέμα και πάλι όχι για λόγους ηθικής, αλλά για το ότι δεν μπορεί να ελέγξει το ψέμα του και για το ότι το ψέμα του τον εξουσιάζει, δηλαδή εξουσιάζει τις άλλες του λειτουργίες.

Το δεύτερο επικίνδυνο χαρακτηριστικό που βρίσκει μέσα του είναι η φαντασία.

Διαπιστώνει ότι η φαντασία είναι μία καταστρεπτική δύναμη, ότι δεν μπορεί ποτέ να την ελέγξει και ότι πάντα τον παρασύρει μακριά από τις συνειδητές του αποφάσεις, προς κατεύθυνση που δεν σκόπευε να πάει.

Η φαντασία είναι σχεδόν τόσο κακή όσο το ψέμα, στην πραγματικότητα είναι το ψέμα προς τον εαυτό μας.

Ο άνθρωπος αρχίζει να φαντάζεται κάτι για να ευχαριστήσει τον εαυτό του και πολύ γρήγορα αρχίζει να πιστεύει αυτό που φαντάζεται ή τουλάχιστον μέρος απ’ αυτό.

Κατόπιν ή ακόμη πριν απ’ αυτό, βρίσκει κανείς πάρα πολλά επικίνδυνα αποτελέσματα στην έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων.

Οίκτος για τον εαυτό μας, θυμός, υποψία, φόβος, ενόχληση, ανία, δυσπιστία, ζήλια..

Συνήθως δέχεται κανείς σαν εντελώς φυσική αυτή την έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων ή ακόμη και αναγκαία. Πολύ συχνά οι άνθρωποι την αποκαλούν ειλικρίνεια. Φυσικά δεν έχει καμία σχέση με την ειλικρίνεια. Είναι απλώς σημάδι αδυναμίας στον άνθρωπο, σημάδι δύστροπου χαρακτήρα και ανικανότητας να κρατήσει τα παράπονα για τον εαυτό του. Ο άνθρωπος το αντιλαμβάνεται αυτό όταν προσπαθεί να του αντισταθεί.

Το τέταρτο είναι η ομιλία. Η ομιλία αυτή καθεαυτή δε βλάπτει. Αλλά για μερικούς ανθρώπους ιδιαίτερα για όσους το προσέχουν λιγότερο, γίνεται πραγματικό ελάττωμα.

Μιλούν όλη την ώρα, όπου κι αν βρίσκονται, καθώς εργάζονται, καθώς ταξιδεύουν, ακόμη και καθώς κοιμούνται.

Ποτέ δε σταματούν να μιλούν αν υπάρχει κάποιος να του μιλήσουν και αν δεν υπάρχει, μιλούν στον εαυτό τους. Αυτό επίσης , πρέπει όχι μόνο να το παρατηρήσει κανείς, αλλά και να του αντισταθεί όσο το δυνατόν περισσότερο.

Οι δυσκολίες που έχει κανείς στο να παρατηρεί αυτές τις τέσσερις εκδηλώσεις –ψέμα, φαντασία, έκφραση αρνητικών συναισθημάτων και άσκοπη ομιλία– θα του δείξουν την απόλυτη μηχανικότητα του και την αδυναμία του ακόμη και να αγωνιστεί εναντίον αυτής της μηχανικότητας, χωρίς βοήθεια, δηλαδή χωρίς νέα γνώση και έμπρακτη βοήθεια.

Πήτερ Ουσπένσκυ, Η ψυχολογία της δυνατής εξέλιξης του ανθρώπου

Χρειαζόμαστε πάντα αληθινές στενές σχέσεις με άλλα ώριμα πρόσωπα για τη διαρκή μας ανάπτυξη

Η απομόνωση είναι μια εκφοβιστική έννοια για τα περισσότερα άτομα. Έχουμε βαθιά ανάγκη για συντροφικότητα, για τη δημιουργία σχέσεων. Έχουμε μια ισχυρή φυσική τάση για αισθησιακή και σεξουαλική ικανοποίηση. Χρειαζόμαστε στοργή, βοήθεια, ενθάρρυνση και αγάπη.

Είμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με την επιλογή, είτε να μπούμε σε στενή σχέση, πράγμα που απαιτεί ένα βαθμό παραίτησης και αναπροσαρμογής από τον αποκτηθέντα εαυτό, είτε να απομονωθούμε. Η τελευταία εκλογή είναι πολύ βαριά και απειλητική. Οι περισσότεροι θα επιλέξουν τις στενές σχέσεις με οποιοδήποτε αντίτιμο -γιατί η εναλλακτική λύση είναι η μοναξιά.

Χρειαζόμαστε πάντα τους άλλους για τη διαρκή μας ανάπτυξη και επιβεβαίωση. Η αληθινή στενή σχέση είναι μια θετική ισχύς μόνον αν είναι ο συνδυασμός δυνάμεων και ενέργειας με άλλα ώριμα πρόσωπα για τη συνεχή ανάπτυξη και των δύο. Είναι μια σκόπιμη παραίτηση ορισμένων πλευρών του αυτόνομου εαυτού κάποιου, με την επιθυμία να πάρει περισσότερα. Μέσα, κύρια, από τη στενή σχέση, τη διαρκή συντροφικότητα μπορούμε να δούμε τον γνήσιο κόσμο ενός άλλου ανθρώπου και να έχουμε μια γνήσια αντανάκλαση του δικού μας. Για το λόγο αυτό είναι τόσο εύκολο να αγαπάμε περιστασιακούς φίλους και τόσο δύσκολο να αγαπάμε εραστές. Η επένδυσή μας σ’ ένα φίλο είναι πολύ λιγότερο αποκαλυπτική και απαιτητική από εκείνη σ’ ένα σύντροφο στη ζωή μας, και επίσης, μακροπρόθεσμα, πολύ λιγότερο αποδοτική στην ανταμοιβή της για την ανάπτυξη.

Διαφορετικοί βαθμοί οικειότητας μπορούν να βρεθούν σε μια ποικιλία σχέσεων στο ξεκίνημά τους, που ικανοποιούν διάφορες ανάγκες οικειότητας, από περιστασιακές κοινωνικές και σεξουαλικές σχέσεις μέχρι βαθιές και παρατεταμένες φιλίες και προσπάθειες δημιουργίας μιας μόνιμης ένωσης, όπως ο γάμος. Οι περιστασιακές σχέσεις και φιλίες μπορούν να δώσουν στο άτομο την ευκαιρία σύντομων κοινών εμπειριών και την ανταλλαγή πληροφοριών, συναισθημάτων και ιδεών που μπορούν ν’ αποτελέσουν τον αντίποδα των συναισθημάτων απομόνωσης και πλήξης. Μελέτες όμως έχουν δείξει ότι μόνον οι στενές σχέσεις που εκτείνονται πέραν της κοινωνικότητας και προσφέρουν τις προϋποθέσεις για παρατεταμένη συντροφικότητα, όπως η συμβίωση ή ο γάμος, μπορούν να μας δώσουν το πιο παραγωγικό αναπτυξιακό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας και να εκφραζόμαστε ελεύθερα σ’ ένα αξιόπιστο, ασφαλές, δεκτικό, ενθαρρυντικό και έμπιστο περιβάλλον. Μας δίνουν την πιο ζωτική προϋπόθεση για να ξεπεράσουμε τη μοναξιά, να αναλάβουμε και να εξερευνήσουμε την ανθρώπινη εμπειρία χωρίς φόβο και παραλογισμό.

Λέγεται συχνά ότι η καλύτερη ένδειξη της ωριμότητάς μας βρίσκεται στην ικανότητά μας να δημιουργούμε αναπτυσσόμενες, γεμάτες και διατηρούμενες σχέσεις. Όπως παρατηρεί ο Έριχ Φρομ, “Ο ώριμος άνθρωπος βρίσκει τον εαυτό του και τις ρίζες του μόνο σε δημιουργική σχέση με τον κόσμο και την αίσθηση της ενότητας με όλους τους ανθρώπους και τη φύση”.

Επίκτητος: Κύριος σε κάθε τι είναι αυτός που έχει τη δύναμη να παρέχει ή να απομακρύνει αυτό που ο ίδιος θέλει ή δεν θέλει

Σε αυτά το αποσπάσματα από το Εγχειρίδιό του, ο Επίκτητος θεμελιώνει μια σημαντική σχέση ανάμεσα στις επιθυμίες, την ελευθερία και την επιλογή, προτρέποντας να φροντίζουμε μόνο εκείνο που είναι στις δυνάμεις μας.

Εάν επιθυμείς τα παιδιά σου, η γυναίκα σου και οι φίλοι σου να ζουν για πάντα, είσαι ανόητος: θέλεις τα πράγματα που δεν είναι στον έλεγχό σου, να είναι, και εκείνα που είναι ξένα, να γίνουν δικά σου. Με τον ίδιο τρόπο, εάν θέλεις ο σκλάβος σου να μη σφάλλει, είσαι τρελός, γιατί θέλεις το ελάττωμα να μην είναι ελάττωμα, αλλά κάτι άλλο. Αλλά αν θέλεις να μην αποτυγχάνεις όταν επιθυμείς κάτι, αυτό μπορείς να το καταφέρεις. Να ασκείσαι, λοιπόν, σε αυτό που μπορείς. Κύριος σε κάθε τι είναι αυτός που έχει τη δύναμη να παρέχει ή να απομακρύνει αυτό που ο ίδιος θέλει ή δεν θέλει. Όποιος, λοιπόν, θέλει να είναι ελεύθερος, δεν επιθυμεί και δεν αφαιρεί κάτι που βρίσκεται στον έλεγχο άλλων: διαφορετικά. αναπόφευκτα είναι σκλάβος.

Παρατήρησε πως όταν βλέπεις αξιότιμους ή ισχυρούς άντρες ή τον τρόπο με τον οποίο είναι φημισμένοι και δοξασμένοι, η εμφάνισή τους δεν σου κάνει εντύπωση ώστε να θεωρήσεις ότι είναι περιπετειώδεις και ευτυχισμένοι. Γιατί, αν η ουσία του καλού βρίσκεται στα πράγματα που είναι στην ευχέρειά μας, δεν πρέπει να υπάρχουν ούτε ο φθόνος ούτε η ζήλια. Κι εσύ, σε ό,τι σε αφορά, δεν θα θέλεις να είσαι ούτε αρχηγός στρατού ούτε πρόεδρος συμβουλίου ούτε πρόξενος, αλλά ελεύθερος: και προς αυτό υπάρχει μόνο ένας δρόμος, που είναι να μην ασχολούμαστε με τα πράγματα που δεν ανήκουν στη δύναμή μας.

Πονάει όταν βλέπεις ότι η δυστυχία σου δημιουργείται από τον εαυτό σου

Μαλαμάτι σημαίνει “φταίχτης”.
Η βάση του τάγματος των Μαλαμάτι είναι: Ποτέ μη ρίχνεις το φταίξιμο στους άλλους.
Πάντοτε να κατακρίνεις τον εαυτό σου.
Αυτό θα φέρει τη μεταμόρφωση.
Η γενική τάση του ανθρώπινου νου είναι να ρίξει το φταίξιμο σε κάποιον άλλο. Αυτός είναι ένας τρόπος για να προστατέψεις τον εαυτό σου, τότε όμως παραμένεις ο ίδιος.
Παρατήρησέ το!
Γνωρίζουμε, από την ιστορία τουλάχιστον πέντε χιλιάδων χρόνων, ότι αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς. Παίρνει διαφορετικά ονόματα, αλλά συνεχίζεται το ίδιο πράγμα.
Στην αρχή, οι άνθρωποι έλεγαν: “Τί να κάνουμε εμείς; Στην πραγματικότητα ο Θεός τα κάνει όλα. Οτιδήποτε συμβαίνει, το κάνει εκείνος. Εμείς δεν έχουμε τη δυνατότητα να το αλλάξουμε.”
Αυτό είναι ένα κόλπο, για να ρίξεις όλη την ευθύνη στους ώμους του Θεού.
Τότε, εσύ ελευθερώνεσαι.
Τότε, αν είσαι κλέφτης, τί μπορείς να κάνεις εσύ;
Και αν είσαι δολοφόνος, τί μπορείς να κάνεις εσύ;
Είναι ο θεός εκείνος που αποφασίζει.
Στην Ινδία λένε – και το λένε επί πέντε χιλιάδες χρόνια – ότι ούτε ένα φύλλο δεν κουνιέται, χωρίς την εντολή του Θεού.
Αυτή η ιδέα κράτησε την Ινδία φτωχή, πεινασμένη, άσχημη, βρώμικη.
Αυτή η ίδια η ιδέα: “τί να κάνουμε εμείς, αφού ο Θεός τα κάνει όλα;” έχει δημιουργήσει πνευματική τεμπελιά, έναν πολύ βαθύ ύπνο.
Η Ανατολή έχει ζήσει σε βαθύ ύπνο, με έναν εντελώς αβοήθητο τρόπο.
Αυτό όμως έχει συμβεί και σε άλλες χώρες επίσης, με διαφορετικά ονόματα.
Στην αρχή ήταν πάντοτε ο Θεός.
Ύστερα, σιγά – σιγά, οι άνθρωποι άρχισαν ν’ αναρωτιούνται αν υπάρχει Θεός ή όχι.
Σιγά – σιγά, η ύπαρξη του Θεού αμφισβητήθηκε, χρειαζόμασταν όμως έναν αποδιοπομπαίο τράγο, για να πετάξουμε τις ευθύνες μας πάνω του.
Τότε εμφανίστηκε η ιδέα της μοίρας, η ιδέα των προηγούμενων ζωών, του κάρμα – ότι έχει κάνει κάτι στην προηγούμενη ζωή και τώρα το κάθε τι είναι προδιαγεγραμμένο από αυτό που έκανες και εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, γιατί είσαι παγιδευμένος από τις προηγούμενες ζωές σου.
Τώρα, δεν μπορείς να πας πίσω και ν’ αλλάξεις τις προηγούμενες ζωές σου, οπότε τα πάντα είναι προκαθορισμένα από τη μοίρα. Βλέπεις τι έγινε;
Από τη στιγμή που ο Θεός δεν είναι πια εκεί, χρειάζεσαι κάτι άλλο – τη θεωρία του κάρμα, της μοίρας, του κισμέτ, της τύχης.
Σιγά – σιγά, αυτά τα πράγματα έγιναν επίσης άχρηστα.
Τότε εμφανίστηκαν καινούργιες ιδέες, το παιχνίδι όμως παραμένει το ίδιο.
Τότε ο Δαρβίνος είπε ότι είναι η εξέλιξη, οι εξελικτικές δυνάμεις.
Ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος, είναι απλώς κομμάτι των εξελικτικών δυνάμεων, οι οποίες είναι τρομακτικές.
Ο άνθρωπος απλώς κινείται μέσα σ’ αυτές τις δυνάμεις. Αυτές οι δυνάμεις είναι οι καθοριστικοί παράγοντες. Εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτε άλλο. Είσαι απλώς ένα υποπροϊόν. Οτιδήποτε κι αν είσαι, βρίσκεσαι στο έλεος των εξελικτικών δυνάμεων.
Τώρα αυτό είναι ένα άλλο όνομα για το Θεό, ένα άλλο όνομα για το κάρμα, ένα άλλο όνομα για τη μοίρα. Τίποτε δεν έχει αλλάξει.
Απλώς μια επιστημονική εξήγηση, αλλά το ψυχολογικό κόλπο παραμένει το ίδιο.
Ύστερα, ήρθε ο Καρλ Μαρξ και είπε: Δεν είναι η εξέλιξη, είναι η οικονομική δομή της κοινωνίας, η οποία προδιαγράφει τα πάντα.
Δεν είναι η συνειδητότητα που καθορίζει την κοινωνία και τη δομή της, αλλά το αντίστροφο: Είναι η κοινωνία και η οικονομική της δομή εκείνη που καθορίζει τη συνειδητότητα, οπότε εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτα άμεσα, εκτός αν αλλάξει η κοινωνία.
Είναι το ίδιο: Αν δεν αλλάξει ο νους του Θεού, αν δεν αλλάξει η μοίρα… Τώρα είναι η οικονομική δομή. Και είναι αναπόφευκτο. Εσύ δεν μπορείς να πας εναντίον αυτής της κατάστασης. Το κάθε τι είναι προδιαγεγραμμένο.
Ύστερα ήρθε ο Σίγμουντ Φρόυντ και είπε ότι το ασυνείδητο είναι εκείνο που καθορίζει τα πάντα, η ενστικτώδης σου φύση.
Όλες αυτές είναι εξηγήσεις για το ίδιο κόλπο και το κόλπο είναι αυτό: ρίξε το φταίξιμο σε κάποιον, ώστε να μπορείς να νιώσεις καλά και να μπορείς να συνεχίζεις έτσι όπως είσαι, οπότε δεν υπάρχει ανάγκη να περάσεις από καμία αλλαγή.
Αυτό το σούφικο τάγμα, που ονομάζεται οι “Φταίχτες”, λέει: “Εγώ είμαι υπεύθυνος. Όλο το φταίξιμο είναι δικό μου”.
Άφησε για μια στιγμή αυτή τη σκέψη να βυθιστεί μέσα στην καρδιά σου: “Εγώ είμαι υπεύθυνος.” Τότε, ξαφνικά αρχίζουν να σου συμβαίνουν δύο πράγματα.
Το πρώτο: Αν είμαι εγώ υπεύθυνος, τότε η αλλαγή είναι εφικτή.
Το δεύτερο: Αν είμαι εγώ υπεύθυνος, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να κατηγορώ τους άλλους και να τσακώνομαι συνεχώς. Και τότε, δεν υπάρχει νόημα στο να περιμένεις ολόκληρο τον κόσμο ν’ αλλάξει. Ακόμα κι αν ολόκληρος ο κόσμος αλλάξει – που δεν θ’ αλλάξει – εσύ δεν θα είσαι εδώ.
Κάτι πρέπει να γίνει αυτήν ακριβώς τη στιγμή, αμέσως, επειδή η ζωή σου είναι πολύ μικρή. Δεν μπορείς να περιμένεις αιωνίως να έρθει ο κομμουνισμός, να συμβεί η αταξική κοινωνία ή να έρθει η δευτέρα παρουσία του Χριστού ή να έρθει ο Κρίσνα να σε ελευθερώσει.
Όλα αυτά είναι ανοησίες!
Το βασικό κόλπο όμως παραμένει το ίδιο: “Δεν είμαι εγώ υπεύθυνος. Εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα.”
Πάρε την ευθύνη στους δικούς ώμους. Στην αρχή, πονάει. Πονάει επειδή όταν βλέπεις τη βλακεία της συμπεριφοράς σου, ότι η δυστυχία σου δημιουργείται από τον εαυτό σου, πονάει.
Πάντοτε σε κάνει να νιώθεις καλά και όμορφα, όταν είναι κάποιος άλλος υπεύθυνος για την δυστυχία σου. Τη στιγμή που βλέπεις ότι εσύ ο ίδιος χαστουκίζεις το πρόσωπό σου και δεν σε χαστουκίζει κανένας άλλος, τότε φαίνεται εντελώς βλακώδες να το συνεχίζεις.
Αν το απολαμβάνεις, τότε μην παραπονιέσαι.

ΑΙΣΩΠΟΣ: Ο κλέφτης και η μητέρα του

Μιά φορά πιάσανε έναν ληστή και τον καταδικάσανε σε θάνατο με απαγχονισμό, γιατί καθώς έκλεβε προσπάθησε κάποιος να τον εμποδίσει κι εκείνος τον σκότωσε. Οπότε καταδικάστηκε και για φόνο, όχι μόνο για τις κλοπές που είχε κάνει.

Εκεί που ήταν έτοιμος να ανεβεί στην κρεμάλα, μπροστά στα βλέμματα πλήθους κόσμου που παρακολουθούσε, ήρθε η μητέρα του και έκλαιγε φωνάζοντας: “καημένο μου παιδί, τί σου έμελλε να πάθεις”.

Τότε ο μελλοθάνατος ληστής της είπε : “Πλησίασε μάνα, να σου πώ στο αυτί κάτι προτού ξεψυχήσω”. Η μητέρα φυσικά πλησίασε, και ο μελλοθάνατος κλέφτης της απέκοψε με μιά δαγκονιά το αυτί.

Ο κόσμος όλος που παρακολουθούσε τη σκηνή έμεινε κατάπληκτος, και ζήτησαν να μάθουν γιατί το έκανε αυτό.

Τότε ο κλέφτης είπε: “Ακούστε ολόκληρη την ιστορία μου, σαν θέλετε να το μάθετε. Όταν πήγα μικρός στο σχολείο, στην πρώτη τάξη ακόμα έκλεψα μία δέλτο (πινακίδα που έγραφαν). Και αυτή τότε, η μάνα μου που βλέπετε, δεν με χτύπησε ούτε με μάλωσε, μου είπε και “μπράβο! Μόνο πρόσεξε να μην το μάθει κανείς”.

Στη δευτέρα τάξη έκλεψα ένα ρούχο: πάλι αυτή, η μάνα μου, δεν με μάλωσε, μου είπε και “μπράβο, μόνο να μην το μάθει κανείς”. Σε κάθε τάξη που πήγαινα στο σχολείο, έκλεβα όλο και μεγαλύτερα πράγματα, κι αυτή, η μάνα μου που βλέπετε, χαιρόταν.

Σαν τελείωσα το σχολείο, το είχα πια καμάρι μου να κλέβω και να μη με πιάνουνε. Έφτασα να ζω μονάχα με την κλεψιά.

Έτσι έφτασα να κάνω και φόνο, που γι’ αυτό με πιάσατε και θα με κρεμάσετε.

Γι’ αυτό της αξίζει που της έκοψα με τα δόντια μου το αυτί, για να θυμίζει το κομμένο αυτί πόσο κακό μου έκανε όταν πρωτοέκλεψα μια παλιοπινακίδα και αντί να με μαλώσει, μου είπε “μπράβο”!

Όπως της έκοψα τώρα το αυτί έτσι και αυτή έπρεπε να έκοβε το κακό στη ρίζα του, όσο ήταν καιρός”.

Τι είναι ο φόβος και πως μπορεί να επηρεάσει ή και να καθορίσει τις επιλογές μας

Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα το οποίο διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, τον πραγματικό φόβο και τον κατασκευαστικό φόβο.

Τον πραγματικό φόβο τον νοιώθουμε όταν απειλείται η σωματική μας ακεραιότητα από ένα εξωτερικό ερέθισμα, για παράδειγμα: καθώς περπατάμε στο δρόμο μπορεί να εμφανιστεί ένας σκύλος που γαυγίζει και δείχνει να 'χει επιθετική διάθεση και πόσο μάλλον όταν έρχεται καταπάνω μας, είμαστε σε ένα ύψωμα συνήθως φοβόμαστε να πλησιάσουμε στην κόχη επειδή υπάρχει η πιθανότητα να γλιστρήσουμε και αν γλιστρήσουμε θα χτυπήσουμε. Δεν περνάμε έναν δρόμο όταν βλέπουμε ότι περνάνε αμάξια επειδή υπάρχει κίνδυνος να χτυπήσουμε, φοβόμαστε στην πραγματικότητα. Τα παραπάνω παραδείγματα αντιστοιχούν σε έναν πραγματικό φόβο ο οποίος λειτουργεί προστατευτικά προς εμάς, είναι σαν ένα καμπανάκι συναγερμού προς την σωματική ακεραιότητα που αν δεν το ακούσουμε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να βλάψουμε τον εαυτό μας.

Ο κατασκευαστικός φόβος δημιουργείται ύστερα από κάποια νοητική διεργασία, δεν είναι υπαρκτός, κατοικεί μόνο μέσα στον νου μας.

Όλοι μας κάποιες στιγμές έχουμε πλάσει ένα σενάριο για κάποιο άτομο ή σύνολο, για παράδειγμα:

«ο γείτονας είχε ένα πόνο στο λαιμό του, τον άφηνε και τώρα έχει μεγάλο πρόβλημα, λες να πάθω και εγώ κάτι αντίστοιχο πονάει και μένα ο λαιμός μου, πω πω αν πάθω κάτι αυτός θα με έχει κολλήσει».

«αυτόν τον σύντροφο της «Ματούλας» τον βλέπω συνέχεια να κάνει παρέα και με άλλα κορίτσια δίχως να ναι η «Ματούλα» εκεί, κάτι σκαρώνει αυτός, το κουβέντιασα και με τις φίλες μου και αυτές έχουν την ίδια γνώμη με μένα, πρέπει να 'χει το νου της η «Ματούλα» με αυτόν»

«ωραίο το πάρκο, μόνο την ημέρα πάω γιατί ακόμα θυμάμαι αυτό που μου λέγε η μαμά μου όταν ήμουν μικρός «τη νύχτα να τη φοβάσαι όλο περίεργα πράματα γίνονται, μη βγαίνεις από το σπίτι».

Οι παραπάνω υποθέσεις είναι μόνο κάποιες φοβικές σκέψεις που δεν έχουν σχέση με το παρόν παρά μόνο με ένα μέλλον το οποίο δεν έχει έρθει ακόμη. Οι σκέψεις αυτές, τα σενάρια, μας αποθαρρύνουν να αναλάβουμε την ευθύνη του εαυτού μας και χωρίς να το συνειδητοποιούμε συνεχίζουμε να φοβόμαστε περισσότερο το άγνωστο φτιάχνοντας μία ψευδή εικόνα για αυτό, συντηρούν τις πεποιθήσεις μας και μας απομακρύνουν από το συναίσθημα της χαράς.

Είναι ανακουφιστικό όταν συνειδητοποιούμε ότι αυτό που σκεφτόμαστε δεν ισχύει, μας γεμίζει θάρρος και αισιοδοξία όταν επιλέγουμε να έρθουμε σε επαφή με αυτό που φοβόμαστε γιατί στην πραγματικότητα αυτό που φοβόμαστε είναι η ίδια μας η σκέψη.

Η μεγάλη μαύρη τρύπα που βρίσκεται στο κέντρο του Γαλαξία μας έχει αυξήσει τη δραστηριότητά της

Σύμφωνα με μια νέα έρευνα αναφορικά με τη μαύρη τρύπα που βρίσκεται στο κέντρο του Γαλαξία μας και δη στον αστερισμό του Τοξότη Α*, υποδείχθηκε ότι έχει αυξήσει τη δραστηριότητά της. 

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη σχετική μελέτη για την παρακολούθηση των ακτίνων Χ αναφέρεται το εξής:

«Η συχνότητα των "πιο φωτεινών και πιο ενεργητικών εκλάμψεων" των ακτίνων Χ που προέρχονται από το Sgr A*, από τον Αύγουστο του 2014, έχει αυξηθεί κατά τρεις φορές».

Επίσης, στην εν λόγω έρευνα υποστηρίζεται:

«Πρόσθετα δεδομένα πολλαπλού μήκους απαιτούνται για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα για την επιμονή αυτής της αύξησης και για να αποκτήσουμε ενδείξεις για την πηγή αυτής της άνευ προηγουμένου δραστηριότητας της υπερμεγέθους μαύρης τρύπας».

Οι πιθανές εξηγήσεις θα μπορούσαν να συσχετισθούν με με αστεροειδείς, άλλα ουράνια σώματα ή με το δίσκο πρόσκρουσης που είναι η περιοχή γύρω από τη μαύρη τρύπα που περιέχει αέρια, σκόνη και άλλα αστρικά συντρίμμια.

Η δημιουργικότητα του Νεύτωνα στα χρόνια της επιδημίας

Το καλοκαίρι του 1665, έτος αποφοίτησης του Νεύτωνα από το Trinity College, μια συμφορά έπληξε πολλά μέρη στην Αγγλία. Στο Λονδίνο ξέσπασε επιδημία βουβωνικής πανώλης, η οποία αποδεκάτισε τον πληθυσμό του. Κι αυτό συνέβη σε μια ήδη ταραγμένη εποχή, καθώς ήταν ακόμη νωπές οι μνήμες του Μεγάλου Εμφυλίου. Δεδομένου ότι το επόμενο έτος ήταν το 1666, που περιείχε τον «αριθμό του θηρίου» της Αποκάλυψης, ο πανικός του πληθυσμού έφτασε στο αποκορύφωμα, και πολλοί ήταν εκείνοι που ερμήνευαν τα γεγονότα ως εκπλήρωση των προφητειών για τις αμαρτίες της ανθρωπότητας.

Καθώς εξαπλωνόταν η επιδημία άρχισαν να εφαρμόζονται διάφοροι περιορισμοί. Την 1η Σεπτεμβρίου 1665, οι αρχές του Κέμπριτζ απαγόρευσαν κάθε δημόσια συγκέντρωση. Στις 10 Οκτωβρίου, η Σύγκλητος του πανεπιστημίου διέκοψε τα κηρύγματα στην Great St. Mary’s και τα μαθήματα στις δημόσιες σχολές. Επιπλέον, διευκόλυνε τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας να φύγουν για την επαρχία, μακριά από την ασθένεια.

Επί οκτώ μήνες το πανεπιστήμιο ήταν σχεδόν έρημο. Οι αρχές των αστικών κέντρων, προσπαθώντας να περιορίσουν την εξάπλωση της ασθένειας, υιοθέτησαν μια σειρά μέτρων: για παράδειγμα, απαγόρευσαν να επισκέπτονται τις πόλεις τους οι ταξιδιώτες και υπέβαλαν σε αυστηρή καραντίνα τους φορείς.

 

Πολλοί φοιτητές επιχείρησαν να συνεχίσουν την οργανωμένη μελέτη μετακομίζοντας μαζί με τους επόπτες τους σε κάποιο γειτονικό χωριό. Καθώς ο Νεύτωνας ήταν απολύτως ανεξάρτητος στις σπουδές του, δεν ακολούθησε αυτή την πρακτική. Το καλοκαίρι του 1665 αναχώρησε για το πατρικό του σπίτι στο Γούλσθροπ.
 

Εκεί, στην ηρεμία της επαρχίας και αναμένοντας τη λήξη της επιδημίας, επιδόθηκε απερίσπαστος στις μελέτες του. Συχνά περνούσε τις ώρες του σκεπτόμενος στον κήπο με τις μηλιές, δίπλα στο σπίτι του. Η ιστορία του μήλου που έπεσε στο κεφάλι του … και έτσι ανακάλυψε το νόμο της βαρύτητας, υποτίθεται πως διαδραματίστηκε στην ύπαιθρο του Γούλσθροπ. Ο Νεύτωνας αναφέρεται στα χρόνια της επιδημίας ως εξής:

«Στις αρχές του έτους 1665 βρήκα τη μέθοδο της προσεγγιστικής σειράς και τον κανόνα για την αναγωγή οποιουδήποτε διωνύμου σε μια τέτοια σειρά. Τον Μάιο του ίδιο χρόνου βρήκα τη μέθοδο των εφαπτομένων των Γκρέγκορυ και Slusius, και τον Νοέμβριο κατείχα την ευθεία μέθοδο των ροών [1] και τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου τη θεωρία περί χρωμάτων και τον επόμενο Μάιο έφτασα στην αντίστροφη μέθοδο των ροών. Και τον ίδιο χρόνο άρχισα να σκέφτομαι πως η βαρύτητα εκτείνεται έως την τροχιά της Σελήνης και (έχοντας βρει πώς να υπολογίσω τη δύναμη με την οποία [ένα] σφαιρικό σώμα που περιστρέφεται στο εσωτερικό μιας σφαίρας πιέζει την επιφάνεια της σφαίρας) από τον κανόνα του Κέπλερ για τις περιόδους περιφοράς των πλανητών που λέει ότι το τετράγωνο των χρόνων αυτών είναι ανάλογο προς τον κύβο της απόστασής τους από το κέντρο της τροχιάς τους, συμπέρανα ότι η δύναμη που κρατά τους πλανήτες στην τροχιά τους πρέπει [να είναι] αντιστρόφως ανάλογη προς το τετράγωνο της απόστασής τους από το κέντρο γύρω από το οποίο περιστρέφονται: και έτσι συνέκρινα τη δύναμη που απαιτείται για να κρατηθεί η Σελήνη στην τροχιά της με τη δύναμη της βαρύτητας στην επιφάνεια της Γης, και βρήκα παρόμοια αποτελέσματα.

Όλα αυτά έγιναν στα δύο χρόνια της επιδημίας 1665-1666. Γιατί εκείνη την περίοδο ήμουν στην ακμή της δημιουργικής μου ικανότητας και έδινα τότε σημασία στα Μαθηματικά και τη Φιλοσοφία περισσότερο από ποτέ.» 

---------------------- 

[1] fluxions: Πρόκειται για όρο που έπλασε ο Νεύτωνας και εκφράζει τον ρυθμό μεταβολής (ή αλλιώς την παράγωγο ως προς τον χρόνο)

Φιλοσοφία της τεχνολογίας

Φιλοσοφία και κοινωνία της πληροφορίας

§1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Η κοινωνία μας χαρακτηρίζεται γενικώς ως μετα-βιομηχανική κοινωνία και ως κοινωνία της πληροφορίας. Ανάμεσα στην πρώτη και την δεύτερη ορισμένοι πιστεύουν ότι υπάρχει ταύτιση. Αυτό όμως δεν μπορεί να ισχύει κατά τεκμήριο, γιατί η πρώτη αποκτά τα γνωρίσματά της και κατ’ επέκταση το όνομά της από την παραγωγή των βιομηχανικών–αγροτικών προϊόντων και από την οργάνωση της κυκλοφορίας τους, ενώ η δεύτερη από την παραγωγή και οργάνωση της κυκλοφορίας της πληροφορίας. Η κοινωνία της πληροφορίας αναδύεται ως συνέπεια της αναπτυσσόμενης με γοργούς ρυθμούς τεχνολογίας. Η επιτάχυνση της τεχνολογικής ισχύος εκθέτει την κοινωνία, όπως κι αν την ονομάζει κανείς, σε μεγάλους και ραγδαίους μετασχηματισμούς. Στη συνάφεια τούτη, οι παραπάνω μορφές της κοινωνίας δεν είναι ξένες μεταξύ τους αλλά συνυπάρχουν. Η κοινωνία της πληροφορίας είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα με τα εξής γνωρίσματα: α) ως όρος έχει γίνει της μόδας μαζί με τον όρο κοινωνία της γνώσης· β) επιτάχυνση και ανεξέλεγκτη συσσώρευση της πληροφορίας· γ) ενσωμάτωση της πληροφοριακής τεχνολογίας σε όλα τα είδη της παραγωγής· δ) εξάρτηση από την τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών· ε) η πληροφορία αντιμετωπίζεται ως πρώτη ύλη· στ) μετατροπή του ανθρώπου σε κατοικίδιο ζώο του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Πράγματι, στη σημερινή εποχή, η πληροφορία είναι το πιο πολύτιμο ψηφιακό αγαθό που διαθέτουμε. Αποτελεί δομικό στοιχείο της Τεχνολογίας της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και ταυτόχρονα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της παιδείας που ανάγεται στην ΤΠΕ ή παράγεται απ’ αυτή. Το αληθινά αξιοσημείωτο εδώ είναι ότι όλα υπόκεινται πλέον στο ρυθμό των ριζικών αλλαγών που επιφυλάσσει η νέα τεχνολογία· αναλογικά, η από εδώ εκπορευόμενη παιδεία υποθάλπει μια ραγδαία ανάπτυξη γνώσης με ταυτόχρονη δημιουργία καινοφανών μορφών αμάθειας και άγνοιας. Έτσι παρατηρούμε να επηρεάζουν σχεδόν καθημερινά τη ζωή μας οι αλλαγές και οι τροποποιήσεις που συμβαίνουν στην αύξηση των πληροφοριών, όπως και στη διαχείριση των πληροφοριακών πόρων. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των καλλιεργημένων ανθρώπων, τόσο επιταχύνονται αυτές οι αλλαγές και απαιτούν όλο και πιο οργανωμένα συστήματα πληροφοριών, είτε τα συστήματα αυτά είναι μορφωτικά ιδρύματα είτε άλλα οικονομικά, διαχειριστικά ιδρύματα ή ακόμη και θεσμοί. Συγχρόνως όμως διευρύνεται και η κατάσταση της αμάθειας, της απαιδευσίας, γιατί όλο και περισσότερο οι άνθρωποι απομονώνονται στη λογική οργάνωσης αυτών των συστημάτων και στα όρια της τυποποιημένης γνώσης που αυτά παρέχουν. Τούτο μπορεί να σημαίνει ότι το κεφάλαιο που λέγεται πληροφοριακή επανάσταση δεν αποτελεί απροϋπόθετα εγγύηση και για την πνευματική απελευθέρωση του ανθρώπου.

§2 Κείμενα

Ι. «Ακόμη και εκείνοι των οποίων το επάγγελμα δεν επηρεάζεται από τους επιταχυνόμενους ρυθμούς της επεξεργασίας πληροφοριών, υφίστανται τη βαθιά επίδραση των νέων τεχνολογιών εξαιτίας και μόνο της ιδιότητάς τους ως καταναλωτών και κοινών πολιτών. Εν αντιθέσει προς τις άλλου τύπου κοινωνίες, η ζωή στην κοινωνία της πληροφορίας διακρίνεται από πλεονασμό και θόρυβο: υπάρχει γύρω μας εξαιρετικά πολλή πληροφορία και βέβαια αρκετή για όλους. Η ποσότητά της συνεχώς αυξάνεται. Μια κρίσιμη δεξιότητα στην κοινωνία της πληροφορίας συνίσταται στο να προστατεύει κανείς τον εαυτό του από το 99,99 % της παρεχόμενης πληροφορίας, που του είναι άχρηστη.» (Thomas Hylland Eriksen, Η τυραννία της στιγμής).

ΙΙ. «Στην κοινωνία της πληροφορίας, ο πιο ανεπαρκής πόρος για όσους βρίσκονται από την πλευρά της προσφοράς δεν είναι ούτε ο σίδηρος ούτε τα σιτηρά αλλά η προσοχή των άλλων. Όλοι όσοι εργάζονται στον τομέα της πληροφορίας –από τους εκφωνητές των δελτίων καιρών ως τους καθηγητές– συναγωνίζονται για τα ίδια δευτερόλεπτα, λεπτά και ώρες της ζωής των άλλων ανθρώπων. Σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για τα φυσικά αντικείμενα, η ποσότητα της πληροφορίας δεν μειώνεται όταν κανείς τη μοιράζει ή την πουλάει. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, κάθε επιχείρηση που παρέχει γνώση ή πληροφορία διαθέτει ένα απόθεμα που δεν μπορεί να εξαντληθεί. Τα αγαθά της όμως μπορεί να θεωρηθούν ξεπερασμένα και μη εμπορεύσιμα, πράγμα που συμβαίνει διαρκώς και με αυξανόμενη ταχύτητα» (ό.π.).

ΙΙΙ. «Πληροφορία και νόημα δεν είναι το ίδιο πράγμα. Μιλώντας γενικά, το νόημα συνίσταται στην εισαγωγή μικρών μερών σε ένα μεγαλύτερο, ολοκληρωμένο πλαίσιο, ενώ η πληροφορία είναι το αντίθετο. Η πληροφορία επικοινωνείται ιδανικά ως αμφίδρομος κώδικας, ενώ το νόημα επικοινωνείται πιο συμβολικά. Η πληροφορία “χρησιμοποιείται” ή “γίνεται επεξεργάσιμη”, ενώ το νόημα ερμηνεύεται. Σήμερα είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να επιλέξουμε το νόημα σε βάρος της πληροφορίας, αφού, αν κάποιος θέλει λογικά να είναι λειτουργικός στο σημερινό κόσμο, θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει κριτικά μια αφθονία πληροφοριών, επικοινωνούμενων μέσω πολλών διαφορετικών επαφών. Όποιος επιμένει να σταχυολογεί προσωπικά όλες τις εμπειρίες, τελικά θα φάει τα μούτρα του. Το πρόβλημα είναι ότι η μοντέρνα τεχνολογία μας καθιστά ολοένα και περισσότερο παθητικούς παρατηρητές και καταναλωτές και ολοένα και λιγότερο ενεργούς παίκτες. Αυτό μας δημιουργεί ένα έλλειμμα νοήματος» (Lars Svendsen: Η φιλοσοφία της βαρεμάρας).

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1397a-1397b)

[XXIII] Ἔστι δὲ εἷς μὲν τόπος τῶν δεικτικῶν ἐκ τῶν ἐναντίων· δεῖ γὰρ σκοπεῖν εἰ τῷ ἐναντίῳ τὸ ἐναντίον ὑπάρχει, ἀναιροῦντα μὲν εἰ μὴ ὑπάρχει, κατασκευάζοντα δὲ εἰ ὑπάρχει, οἷον ὅτι τὸ σωφρονεῖν ἀγαθόν· τὸ γὰρ ἀκολασταίνειν βλαβερόν. ἢ ὡς ἐν τῷ Μεσσηνιακῷ· «εἰ γὰρ ὁ πόλεμος αἴτιος τῶν παρόντων κακῶν, μετὰ τῆς εἰρήνης δεῖ ἐπανορθώσασθαι».

εἴ περ γὰρ οὐδὲ τοῖς κακῶς δεδρακόσιν
ἀκουσίως δίκαιον εἰς ὀργὴν πεσεῖν,
οὐδ᾽ ἂν ἀναγκασθείς τις εὖ δράσῃ τινά,
προσῆκον εἶναι τῷδ᾽ ὀφείλεσθαι χάριν.

ἀλλ᾽ εἴ περ ἔστιν ἐν βροτοῖς ψευδηγορεῖν
πιθανά, νομίζειν χρή σε καὶ τοὐναντίον,
ἄπιστ᾽ ἀληθῆ πολλὰ συμβαίνειν βροτοῖς.

Ἄλλος ἐκ τῶν ὁμοίων πτώσεων· ὁμοίως γὰρ δεῖ ὑπάρχειν ἢ μὴ ὑπάρχειν, οἷον ὅτι τὸ δίκαιον οὐ πᾶν ἀγαθόν· καὶ γὰρ ἂν τὸ δικαίως, νῦν δ᾽ οὐχ αἱρετὸν τὸ δικαίως ἀποθανεῖν.

Ἄλλος ἐκ τῶν πρὸς ἄλληλα· εἰ γὰρ θατέρῳ ὑπάρχει τὸ καλῶς ἢ δικαίως ποιῆσαι, θατέρῳ τὸ πεπονθέναι, καὶ εἰ ‹τὸ› κελεῦσαι, καὶ τὸ πεποιηκέναι, οἷον ὡς ὁ τελώνης Διομέδων περὶ τῶν τελῶν, «εἰ γὰρ μηδ᾽ ὑμῖν αἰσχρὸν τὸ πωλεῖν, οὐδ᾽ ἡμῖν τὸ ὠνεῖσθαι». καὶ εἰ τῷ πεπονθότι τὸ καλῶς ἢ δικαίως ὑπάρχει, καὶ τῷ ποιήσαντι. ἔστι δ᾽ ἐν τούτῳ παραλογίσασθαι· εἰ γὰρ δικαίως ἔπαθέν τι, [δικαίως πέπονθεν,] ἀλλ᾽ ἴσως οὐχ ὑπὸ σοῦ· διὸ δεῖ σκοπεῖν χωρὶς εἰ ἄξιος ὁ παθὼν παθεῖν καὶ ὁ

[1397b] ποιήσας ποιῆσαι, εἶτα χρῆσθαι ὁποτέρως ἁρμόττει· ἐνίοτε γὰρ διαφωνεῖ τὸ τοιοῦτον καὶ οὐδὲν κωλύει, ὥσπερ ἐν τῷ Ἀλκμαίωνι τῷ Θεοδέκτου «μητέρα δὲ τὴν σὴν οὔ τις ἐστύγει βροτῶν;» φησὶ δὲ ἀποκρινόμενος «ἀλλὰ διαλαβόντα χρὴ σκοπεῖν»· ἐρομένης δὲ τῆς Ἀλφεσιβοίας πῶς, ὑπολαβών φησιν

τὴν μὲν θανεῖν ἔκριναν, ἐμὲ δὲ μὴ κτανεῖν.

Καὶ ἡ περὶ Δημοσθένους δίκη καὶ τῶν ἀποκτεινάντων Νικάνορα· ἐπεὶ γὰρ δικαίως ἐκρίθησαν ἀποκτεῖναι, δικαίως ἔδοξεν ἀποθανεῖν. καὶ περὶ τοῦ Θήβησιν ἀποθανόντος, περὶ οὗ κελεύει κρίνεσθαι εἰ δίκαιος ἦν ἀποθανεῖν, ὡς οὐκ ἄδικον ὂν τὸ ἀποκτεῖναι τὸν δικαίως ἀποθανόντα.

Ἄλλος ἐκ τοῦ μᾶλλον καὶ ἧττον, οἷον «εἰ μηδ᾽ οἱ θεοὶ πάντα ἴσασιν, σχολῇ οἵ γε ἄνθρωποι»· τοῦτο γάρ ἐστιν «εἰ ᾧ μᾶλλον ἂν ὑπάρχοι μὴ ὑπάρχει, δῆλον ὅτι οὐδ᾽ ᾧ ἧττον». τὸ δ᾽ ὅτι τοὺς πλησίον τύπτει ὅς γε καὶ τὸν πατέρα ἐκ τοῦ «εἰ τὸ ἧττον ὑπάρχει, καὶ τὸ μᾶλλον ὑπάρχει»· τοὺς γὰρ πατέρας ἧττον τύπτουσιν ἢ τοὺς πλησίον· ἢ δὴ οὕτως, ἢ εἰ ᾧ μᾶλλον ‹ἂν› ὑπάρχοι μὴ ὑπάρχει, ἢ ᾧ ἧττον εἰ ὑπάρχει, ‹καθ᾽› ὁπότερον ‹ἂν› δέῃ δεῖξαι, εἴθ᾽ ὅτι ὑπάρχει εἴθ᾽ ὅτι οὔ. ἔτι εἰ μήτε μᾶλλον μήτε ἧττον, ὅθεν εἴρηται

καὶ σὸς μὲν οἰκτρὸς παῖδας ἀπολέσας πατήρ·
Οἰνεὺς δ᾽ ἄρ᾽ οὐχὶ [τὸν Ἑλλάδος] κλεινὸν ἀπολέσας γόνον;

 καὶ ὅτι, εἰ μηδὲ Θησεὺς ἠδίκησεν, οὐδ᾽ Ἀλέξανδρος, καὶ εἰ μηδ᾽ οἱ Τυνδαρίδαι, οὐδ᾽ Ἀλέξανδρος, καὶ εἰ Πάτροκλον Ἕκτωρ, καὶ Ἀχιλλέα Ἀλέξανδρος. καὶ εἰ μηδ᾽ ἄλλοι τεχνῖται φαῦλοι, οὐδ᾽ οἱ φιλόσοφοι. καὶ εἰ μηδ᾽ οἱ στρατηγοὶ φαῦλοι ὅτι θανατοῦνται πολλάκις, οὐδ᾽ οἱ σοφισταί. καὶ ὅτι «εἰ δεῖ τὸν ἰδιώτην τῆς ὑμετέρας δόξης ἐπιμελεῖσθαι, καὶ ὑμᾶς τῆς τῶν Ἑλλήνων».

***
[23] Ένας τόπος των αποδεικτικών ενθυμημάτων είναι ο τόπος από τα εναντία. Πρέπει δηλαδή να εξετάζουμε να δούμε αν η αντίθετη ιδιότητα αληθεύει για το αντίθετο πράγμα, οπότε ανασκευάζουμε αν δεν είναι έτσι και επιβεβαιώνουμε αν είναι έτσι, λέγοντας π.χ. ότι η σωφροσύνη είναι καλό πράγμα, αφού η ακολασία είναι πράγμα βλαβερό. Ή όπως στον Μεσσηνιακό λόγο: «Αν ο πόλεμος είναι η αιτία των σημερινών μας δεινών, τα πράγματα θα πρέπει να διορθωθούν με την ειρήνη».

Ή:

 Αν δεν είναι σωστό να οργιζόμαστε
μ᾽ αυτούς που μας έβλαψαν χωρίς τη θέλησή τους,
δεν πρέπει, φυσικά, και να χρωστούμε χάρη
σ᾽ όποιον μας έκανε καλό από ανάγκη.

Ή:

 Αν μπορείς με ψέματα να πείθεις τους ανθρώπους,
θα πρέπει, λέω, να δεχτείς και το αντίθετο:
πολλές είν᾽ οι αλήθειες που δεν πείθουν τους ανθρώπους.

Ένας άλλος είναι ο τόπος με τις διαφορετικές γραμματικές μορφές μιας λέξης· γιατί η ιδιότητα θα υπάρχει ή δεν θα υπάρχει με τον ίδιο τρόπο· λέγοντας π.χ. ότι το δίκαιο δεν είναι πάντοτε καλό· γιατί τότε θα ήταν καλό και το δικαίως, το να πεθάνει όμως κανείς δικαίως δεν είναι, βέβαια, κάτι το επιθυμητό.

Ένας άλλος είναι ο τόπος από τις αμοιβαίες σχέσεις. Αν, πράγματι, ανήκει στο ένα από τα δύο μέλη ενός τέτοιου ζευγαριού το ότι ενήργησε με όμορφο ή δίκαιο τρόπο, τότε ανήκει στο άλλο μέλος του ζευγαριού το ότι έπαθε με όμοιο τρόπο· και αν στον έναν ανήκει το να διατάξει, τότε στον άλλον ανήκει το να εκτελέσει τη διαταγή· όπως το είπε και ο τελώνης Διομέδων για τους φόρους, πως «αν δεν είναι για σας ντροπή να τους πουλάτε, δεν είναι ούτε για μας ντροπή να τους αγοράζουμε». Επίσης: Αν το «με όμορφο τρόπο» ή το «με δίκαιο τρόπο» ανήκει σ᾽ αυτόν που έπαθε, τότε ανήκει και σ᾽ αυτόν που ενήργησε. Εδώ όμως είναι δυνατός ένας λανθασμένος συλλογισμός: Αν το ένα μέλος του ζευγαριού έπαθε δικαίως κάτι, μπορεί να το έπαθε δίκαια, ίσως όμως όχι από σένα· γι᾽ αυτό και πρέπει να εξετάζουμε ξεχωριστά να δούμε αν αυτός που το έπαθε άξιζε να το πάθει και αν αυτός

[1397b] που το έκανε ήταν ικανός να το κάνει, και τότε πια να χρησιμοποιούμε ό,τι από τα δύο είναι το κατάλληλο· γιατί μερικές φορές υπάρχει —σε μια τέτοια περίπτωση— διαφωνία, και τίποτε δεν εμποδίζει έναν συλλογισμό όπως εκείνον στον Αλκμαίωνα του Θεοδέκτη: «Δεν μισούσε κανένας τη μητέρα σου;» Η απάντηση του ήταν: «Την εξέτασή μας πρέπει να την κάνουμε, αφού πρώτα κάνουμε τις απαραίτητες διακρίσεις»· και όταν η Αλφεσίβοια τον ρώτησε «Πώς;», εκείνος απάντησε

 Για κείνην έκριναν πως πρέπει να πεθάνει,
όχι όμως να τη σκοτώσω εγώ.

Άλλο ένα παράδειγμα η δίκη του Δημοσθένη και αυτών που σκότωσαν τον Νικάνορα: από τη στιγμή που κρίθηκε ότι τον σκότωσαν δίκαια, φάνηκε ότι δίκαια επίσης θανατώθηκε. Από την άλλη η περίπτωση του ανθρώπου που σκοτώθηκε στη Θήβα, για τον οποίο ζήτησε μια κρίση αν ήταν δίκαιο να πεθάνει, με το επιχείρημα ότι δεν είναι αδίκημα να σκοτώσει κανείς έναν άνθρωπο που είναι δίκαιο να πεθάνει.

Ένας άλλος είναι ο τόπος που προκύπτει από τη λογική του περισσότερου και του λιγότερου. Παράδειγμα: «Αν ούτε οι θεοί δεν τα ξέρουν όλα, πολύ λιγότερο οι άνθρωποι», πράγμα που είναι ισοδύναμο με το: «Αν κάτι δεν συμβαίνει εκεί που θα ήταν πιο πιθανό να συμβαίνει, είναι φανερό ότι δεν συμβαίνει εκεί που θα ήταν λιγότερο πιθανό να συμβαίνει». Το να λέμε επίσης ότι όποιος δέρνει τον πατέρα του δέρνει και κάθε άλλον διπλανό του ξεκινάει από το ότι, αν συμβαίνει το λιγότερο, συμβαίνει και το περισσότερο· γιατί οι άνθρωποι δέρνουν λιγότερο τους πατεράδες τους από ό,τι κάθε άλλον διπλανό τους. Ή μπορούμε να σκεφτόμαστε ως εξής: «Αν αυτό που είναι πιο πιθανό να υπάρχει κάπου, δεν υπάρχει, (τότε δεν υπάρχει και το λιγότερο πιθανό)». Ή: «Αν αυτό που θα ήταν λιγότερο πιθανό να υπάρχει κάπου, υπάρχει, (τότε υπάρχει και το περισσότερο πιθανό)», ανάλογα με το ποιό από τα δύο πρέπει κανείς να αποδείξει: ότι συμβαίνει κάτι ή ότι δεν συμβαίνει. Επίσης εξετάζουμε να δούμε μήπως δεν ισχύει ούτε το περισσότερο ούτε το λιγότερο, εξού και ο λόγος

 αξίζει λύπηση ο πατέρας σου που ᾽χασε τα παιδιά του·
δεν είναι κι ο Οινέας για λύπηση που ᾽χασε τόσο ένδοξο βλαστάρι;

Επίσης: Αν δεν ήταν αδίκημα αυτό που έκανε ο Θησέας, τότε δεν ήταν αδίκημα και αυτό που έκανε ο Αλέξανδρος· και αν δεν ήταν αδίκημα αυτό που έκαναν οι γιοι του Τυνδάρεω, δεν ήταν αδίκημα και αυτό που έκανε ο Αλέξανδρος· και αν δεν διέπραξε αδίκημα ο Έκτορας σκοτώνοντας τον Πάτροκλο, τότε ούτε και ο Αλέξανδρος σκοτώνοντας τον Αχιλλέα. Και αν δεν είναι ανάξια και ευτελή άτομα όσοι ασκούν διάφορες άλλες τέχνες, τότε ούτε και οι φιλόσοφοι. Και αν δεν είναι ανάξια και ευτελή άτομα οι στρατηγοί, που συχνά καταδικάζονται σε θάνατο, τότε ούτε και οι σοφιστές. Επίσης: «Αν ένας απλός πολίτης οφείλει να φροντίζει για το καλό σας όνομα, οφείλετε κι εσείς να φροντίζετε για το καλό όνομα των Ελλήνων».