ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (12.1-12.72)

Ραψωδία μ' Ἀλκίνου ἀπόλογοι: 

Τὰ περὶ Σειρῆνας, Σκύλλαν, Χάρυβδιν, βόας Ἡλίου

Αὐτὰρ ἐπεὶ ποταμοῖο λίπεν ῥόον Ὠκεανοῖο
νηῦς, ἀπὸ δ᾽ ἵκετο κῦμα θαλάσσης εὐρυπόροιο
νῆσόν τ᾽ Αἰαίην, ὅθι τ᾽ Ἠοῦς ἠριγενείης
οἰκία καὶ χοροί εἰσι καὶ ἀντολαὶ Ἠελίοιο,
5 νῆα μὲν ἔνθ᾽ ἐλθόντες ἐκέλσαμεν ἐν ψαμάθοισιν,
ἐκ δὲ καὶ αὐτοὶ βῆμεν ἐπὶ ῥηγμῖνι θαλάσσης.
ἔνθα δ᾽ ἀποβρίξαντες ἐμείναμεν Ἠῶ δῖαν.
Ἦμος δ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
δὴ τότ᾽ ἐγὼν ἑτάρους προΐειν ἐς δώματα Κίρκης
10 οἰσέμεναι νεκρὸν Ἐλπήνορα τεθνηῶτα.
φιτροὺς δ᾽ αἶψα ταμόντες, ὅθ᾽ ἀκρότατος πρόεχ᾽ ἀκτή,
θάπτομεν ἀχνύμενοι, θαλερὸν κατὰ δάκρυ χέοντες.
αὐτὰρ ἐπεὶ νεκρός τ᾽ ἐκάη καὶ τεύχεα νεκροῦ,
τύμβον χεύαντες καὶ ἐπὶ στήλην ἐρύσαντες
15 πήξαμεν ἀκροτάτῳ τύμβῳ εὐῆρες ἐρετμόν.
Ἡμεῖς μὲν τὰ ἕκαστα διείπομεν· οὐδ᾽ ἄρα Κίρκην
ἐξ Ἀΐδεω ἐλθόντες ἐλήθομεν, ἀλλὰ μάλ᾽ ὦκα
ἦλθ᾽ ἐντυναμένη· ἅμα δ᾽ ἀμφίπολοι φέρον αὐτῇ
σῖτον καὶ κρέα πολλὰ καὶ αἴθοπα οἶνον ἐρυθρόν.
20 ἡ δ᾽ ἐν μέσσῳ στᾶσα μετηύδα δῖα θεάων·
«Σχέτλιοι, οἳ ζώοντες ὑπήλθετε δῶμ᾽ Ἀΐδαο,
δισθανέες, ὅτε τ᾽ ἄλλοι ἅπαξ θνῄσκουσ᾽ ἄνθρωποι.
ἀλλ᾽ ἄγετ᾽ ἐσθίετε βρώμην καὶ πίνετε οἶνον
αὖθι πανημέριοι· ἅμα δ᾽ ἠοῖ φαινομένηφι
25 πλεύσεσθ᾽· αὐτὰρ ἐγὼ δείξω ὁδὸν ἠδὲ ἕκαστα
σημανέω, ἵνα μή τι κακορραφίῃ ἀλεγεινῇ
ἢ ἁλὸς ἢ ἐπὶ γῆς ἀλγήσετε πῆμα παθόντες.»
Ὣς ἔφαθ᾽, ἡμῖν δ᾽ αὖτ᾽ ἐπεπείθετο θυμὸς ἀγήνωρ.
ὣς τότε μὲν πρόπαν ἦμαρ ἐς ἠέλιον καταδύντα
30 ἥμεθα δαινύμενοι κρέα τ᾽ ἄσπετα καὶ μέθυ ἡδύ·
ἦμος δ᾽ ἠέλιος κατέδυ καὶ ἐπὶ κνέφας ἦλθεν,
οἱ μὲν κοιμήσαντο παρὰ πρυμνήσια νηός,
ἡ δ᾽ ἐμὲ χειρὸς ἑλοῦσα φίλων ἀπονόσφιν ἑταίρων
εἷσέ τε καὶ προσέλεκτο καὶ ἐξερέεινεν ἕκαστα·
35 αὐτὰρ ἐγὼ τῇ πάντα κατὰ μοῖραν κατέλεξα.
καὶ τότε δή με ἔπεσσι προσηύδα πότνια Κίρκη·
«Ταῦτα μὲν οὕτω πάντα πεπείρανται, σὺ δ᾽ ἄκουσον,
ὥς τοι ἐγὼν ἐρέω, μνήσει δέ σε καὶ θεὸς αὐτός.
Σειρῆνας μὲν πρῶτον ἀφίξεαι, αἵ ῥά τε πάντας
40 ἀνθρώπους θέλγουσιν, ὅτις σφεας εἰσαφίκηται.
ὅς τις ἀϊδρείῃ πελάσῃ καὶ φθόγγον ἀκούσῃ
Σειρήνων, τῷ δ᾽ οὔ τι γυνὴ καὶ νήπια τέκνα
οἴκαδε νοστήσαντι παρίσταται οὐδὲ γάνυνται,
ἀλλά τε Σειρῆνες λιγυρῇ θέλγουσιν ἀοιδῇ,
45 ἥμεναι ἐν λειμῶνι· πολὺς δ᾽ ἀμφ᾽ ὀστεόφιν θὶς
ἀνδρῶν πυθομένων, περὶ δὲ ῥινοὶ μινύθουσι.
ἀλλὰ παρὲξ ἐλάαν, ἐπὶ δ᾽ οὔατ᾽ ἀλεῖψαι ἑταίρων
κηρὸν δεψήσας μελιηδέα, μή τις ἀκούσῃ
τῶν ἄλλων· ἀτὰρ αὐτὸς ἀκουέμεν αἴ κ᾽ ἐθέλῃσθα,
50 δησάντων σ᾽ ἐν νηῒ θοῇ χεῖράς τε πόδας τε
ὀρθὸν ἐν ἱστοπέδῃ, ἐκ δ᾽ αὐτοῦ πείρατ᾽ ἀνήφθω,
ὄφρα κε τερπόμενος ὄπ᾽ ἀκούῃς Σειρήνοιϊν.
εἰ δέ κε λίσσηαι ἑτάρους λῦσαί τε κελεύῃς,
οἱ δέ σ᾽ ἐνὶ πλεόνεσσι τότε δεσμοῖσι διδέντων.
55 Αὐτὰρ ἐπὴν δὴ τάς γε παρὲξ ἐλάσωσιν ἑταῖροι,
ἔνθα τοι οὐκέτ᾽ ἔπειτα διηνεκέως ἀγορεύσω
ὁπποτέρη δή τοι ὁδὸς ἔσσεται, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς
θυμῷ βουλεύειν· ἐρέω δέ τοι ἀμφοτέρωθεν.
ἔνθεν μὲν γὰρ πέτραι ἐπηρεφέες, προτὶ δ᾽ αὐτὰς
60 κῦμα μέγα ῥοχθεῖ κυανώπιδος Ἀμφιτρίτης·
Πλαγκτὰς δ᾽ ἦ τοι τάς γε θεοὶ μάκαρες καλέουσι.
τῇ μέν τ᾽ οὐδὲ ποτητὰ παρέρχεται οὐδὲ πέλειαι
τρήρωνες, ταί τ᾽ ἀμβροσίην Διὶ πατρὶ φέρουσιν,
ἀλλά τε καὶ τῶν αἰὲν ἀφαιρεῖται λὶς πέτρη·
65 ἀλλ᾽ ἄλλην ἐνίησι πατὴρ ἐναρίθμιον εἶναι.
τῇ δ᾽ οὔ πώ τις νηῦς φύγεν ἀνδρῶν, ἥ τις ἵκηται,
ἀλλά θ᾽ ὁμοῦ πίνακάς τε νεῶν καὶ σώματα φωτῶν
κύμαθ᾽ ἁλὸς φορέουσι πυρός τ᾽ ὀλοοῖο θύελλαι.
οἴη δὴ κείνῃ γε παρέπλω ποντοπόρος νηῦς
70 Ἀργὼ πασιμέλουσα, παρ᾽ Αἰήταο πλέουσα·
καί νύ κε τὴν ἔνθ᾽ ὦκα βάλεν μεγάλας ποτὶ πέτρας,
ἀλλ᾽ Ἥρη παρέπεμψεν, ἐπεὶ φίλος ἦεν Ἰήσων.

***
Άφησε τότε το καράβι τις ροές του ωκεάνειου ποταμού,
έσχιζε πια το πελαγίσιο κύμα στ᾽ ανοιχτά περάσματα,
κι έφτασε πάλι στο νησί της Αίας, όπου τα σπίτια κι οι χοροί
της Χαραυγής, οι ανατολές του Ηλίου.
Εκεί αράξαμε και σύραμε στην αμμουδιά το πλοίο,
ύστερα βγήκαμε κι εμείς στο περιγιάλι·
εκεί μας πήρε ο ύπνος, προσμένοντας το θείο ξημέρωμα.
Κι όταν, χαράζοντας, ρόδισε η Αυγή τον ουρανό,
τότε κι εγώ παράγγειλα να παν οι σύντροφοι
10 στα δώματα της Κίρκης, να φέρουν τον νεκρό Ελπήνορα.
Κόψαμε αμέσως κούτσουρα, κι εκεί στην πιο περίβλεπτη άκρη της ακτής
τελούμε την ταφή περίλυποι, χύνοντας μαύρο δάκρυ.
Όταν το σώμα του νεκρού κι ο οπλισμός του κάηκαν στην πυρά,
τύμβο υψώσαμε, στήσαμε πάνω του μια στήλη λίθινη
και στην κορφή του μπήξαμε εκείνο το αρμοστό κουπί του.
Εμείς φροντίζαμε καταπώς πρέπει όλα να γίνουν, αλλά κι η Κίρκη
δεν αγνόησε τον γυρισμό μας απ᾽ τον Άδη· έφτασε
με σπουδή μεγάλη στολισμένη, μαζί της και θεραπαινίδες,
φέρνοντας ψωμί και κρέας, κόκκινο κρασί σαν φλόγα.
20 Στάθηκε τότε μεταξύ μας κι έτσι μας μίλησε η ωραία θεά:
«Παράτολμοι, εσείς που ζώντες κατεβήκατε στον Άδη·
οι πεθαμένοι δυο φορές, όταν οι άλλοι μια φορά πεθαίνουν.
Αλλά χαρείτε τώρα το φαΐ, πιείτε κρασί,
όσο κρατεί η μέρα αυτή· αύριο πάλι, με της αυγής το χάραμα,
ανοίγεστε στο πέλαγο. Τον δρόμο σας εγώ θα δείξω,
ένα προς ένα τα σημάδια φανερώνοντας, να μην πονέσετε
παραδομένοι σε παγίδες θλιβερές της θάλασσας ή της στεριάς,
και ζήσετε μια νέα συμφορά.»
Έτσι μας μίλησε, κι υπάκουσε περήφανη η ψυχή μας.
Όσο λοιπόν κρατούσε η μέρα, ώσπου να βασιλέψει ο ήλιος,
30 στρωθήκαμε χορταίνοντας άφθονο κρέας, πίνοντας γλυκό κρασί.
Κι όταν ο ήλιος έγειρε στη δύση κι έπεσε γύρω μας πυκνό σκοτάδι,
οι άλλοι εκεί στο πλοίο κοιμήθηκαν, πλάι στις πρυμάτσες.
Εμένα όμως με πήρε η Κίρκη από το χέρι, με τράβηξε
παράμερα απ᾽ τους καλούς συντρόφους, μ᾽ έβαλε κάπου ν᾽ ακουμπήσω,
πλάγιασε δίπλα μου κι αυτή, κι άρχισε να ρωτά το καθετί.
Εγώ της εξιστόρησα τα πάντα, με σειρά και τάξη,
οπότε ξαναμίλησε η δεσποσύνη Κίρκη:
«Τα περασμένα πέρασαν και πάνε, άκουσε όμως τώρα
κι εγώ τι έχω να σου πω — μπορεί κι ένας θεός
αργότερα να σ᾽ το θυμίσει.
Θα φτάσεις πρώτα στις Σειρήνες, αυτές που καταθέλγουν
40 όλους τους θνητούς, όποιος βρεθεί στα μέρη τους.
Αν κάποιος πλησιάσει ανύποπτος κι ακούσει των Σειρήνων
τη φωνή, δεν γίνεται να τον χαρούν ξανά στον γυρισμό του
γυναίκες και μικρά παιδιά· τον θέλγουν οι Σειρήνες
με το οξύφωνο τραγούδι τους,
σ᾽ ένα λιβάδι καθισμένες, γύρω σωρός τα κόκαλα,
σάρκες ανθρώπων σαπισμένες, φαγωμένα δέρματα.
Σε συμβουλεύω να τις προσπεράσεις· όσο για τους συντρόφους σου,
γλυκό κερί σαν μέλι μάλαξε και βούλωσε μ᾽ αυτό τ᾽ αφτιά τους,
ώστε κανείς από τους άλλους να μην το ακούσει το τραγούδι τους.
Μόνος εσύ μπορείς να τις ακούσεις, αν το θελήσεις·
θα πρέπει ωστόσο, εκεί στο πλοίο που θα φεύγει γρήγορα,
50 χέρια και πόδια να σε δέσουν, όρθιο πάνω στο κατάρτι,
με τα σχοινιά πλεγμένα γύρω του· κι έτσι να ακούσεις, να απολαύσεις
των Σειρήνων τη φωνή.
Κι αν τους συντρόφους σου παρακαλείς, αν τους φωνάζεις να σε λύσουν,
εκείνοι ακόμη πιο σφιχτά, με περισσότερα σχοινιά θα πρέπει να σε δέσουν.
Έπειτα, όταν οι σύντροφοι θα προσπεράσουν τις Σειρήνες,
τα υπόλοιπα δεν πρόκειται να σου τα πω καταλεπτώς,
ποιος δρόμος απ᾽ τους δυο σού μέλλεται· θα πρέπει μόνος σου
να το σκεφτείς καλά. Θα σου μιλήσω ωστόσο αμφίβολα,
και για τη μια και για την άλλη οδό.
Στην από δω μεριά δυο βράχοι κατακόρυφοι αντικρίζονται,
όπου μουγκρίζει αφρίζοντας της Αμφιτρίτης, με τα σκοτεινά της μάτια,
60 το μεγάλο κύμα.
Πλαγκτές τις ονομάζουν οι μακάριοι θεοί τις Πέτρες·
καθώς σαλεύουν ασταμάτητα, δεν γίνεται να τις διαβεί
πουλί πετάμενο, μήτε τα φοβισμένα αγριοπερίστερα, αυτά που φέρνουν
αμβροσία στον πατέρα Δία· κάποιο κάθε φορά το κόβει
ο βράχος σαν μαχαίρι, αμέσως όμως το αναπληρώνει μ᾽ άλλο περιστέρι
ο Ζευς, να μη χαλάσει ο αριθμός.
Όποιο κι αν βρέθηκε πλεούμενο, δεν ξέφυγε ποτέ από κει·
μαδέρια καραβιών, σώματα ανδρών, όλα τα παρασύρει
το θαλάσσιο κύμα, τα καταπίνει ολέθρια η φλογισμένη δίνη.
Ένα μονάχα καράβι πελαγίσιο πέρασε και γλίτωσε·
70 η Αργώ, που όλοι την ξέρουν και την τραγουδούν,
γυρίζοντας από τη γη του Αιήτη. Όμως κι αυτή θα τη συνέθλιβαν
οι βράχοι, αν δεν μεσολαβούσε η Ήρα για να προσπεράσει —
ο Ιάσων ήταν η μεγάλη αγάπη της.

Η Ρώμη και ο κόσμος της: 11. Διακοπές στις Βάιες

11.1. Ο ξεναγός

Βρισκόμαστε στη θέση των αρχαίων Βαΐων και συγκεκριμένα στο σημείο όπου ανεσκάφη ο χώρος των θερμών πηγών και των ιαματικών λουτρών. Οι Βάιες, που αρχικά ήταν το λιμάνι της αρχαίας Κύμης, βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τη Νάπολη και όχι τόσο μακριά από τη Ρώμη, ακόμη και για τα μέτρα της αρχαιότητας. Το όνομά τους το πήραν από τον Βαιό που, σύμφωνα με μια παράδοση, ήταν πηδαλιούχος στο πλοίο του Οδυσσέα. Ο Βαιός υποτίθεται ότι πέθανε και ενταφιάστηκε στην παραλία αυτή.

Οι Βάιες απέκτησαν νωρίς φήμη ως κέντρο ιαματικών λουτρών λόγω των πολλών θειούχων νερών της περιοχής. Έτσι, πολλοί Ρωμαίοι φρόντισαν να χτίσουν στην περιοχή αυτή τις βίλες τους. Ο πιο γνωστός από αυτούς ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας. Πολύ γρήγορα όμως, λόγω του κλίματος και της εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς του, το μέρος εξελίχθηκε σε αυτό που θα ονομάζαμε εμείς σήμερα καλοκαιρινό θέρετρο - το πιο φημισμένο και «ιν» θέρετρο της ρωμαϊκής αρχαιότητας, όπου μαζευόταν τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες η καλή κοινωνία της Ρώμης, πολιτικοί, τραπεζίτες, επιχειρηματίες αλλά και νεολαία που αναζητούσε περιπέτεια έξω από τα γνωστά στέκια της Ρώμης. Εννοείται ότι οι Βάιες δεν ήταν τόπος για μαζικό παραθερισμό -για τα μπάνια του λαού, όπως θα λέγαμε σήμερα- αφού είναι γνωστό ότι ταξίδια αναψυχής, διακοπές και παραθερισμοί για τις λαϊκές τάξεις είναι μια πολύ πρόσφατη ιστορία, που αρχίζει μόλις μέσα στον περασμένο αιώνα.

Πολλοί ρωμαίοι συγγραφείς κάνουν αναφορές στις Βάιες και ορισμένοι από αυτούς τις θεωρούν ένα από τα πιο «επικίνδυνα» μέρη, γεμάτο πειρασμούς ακόμη και για όσους είχαν αυστηρές ηθικές αρχές. Το γεγονός είναι ότι το θέρετρο αυτό συγκέντρωνε πολλούς ανθρώπους με οικονομική άνεση που ήθελαν να επιδείξουν τον πλούτο τους και να εντυπωσιάσουν με αυτό που σήμερα θα λέγαμε το «λάιφ στάιλ». Για ορισμένους συγγραφείς οι Βάιες έγιναν το συνώνυμο της ακολασίας, της ηδονοθηρίας και της ασυδοσίας.

Η Υπέρβαση του εγώ

Η Εσωτερική Θεώρηση

ΑΥΤΟ που Έχει «Αίσθηση» της Ύπαρξης, που «Αντιλαμβάνεται» (που «Αντιλαμβάνεται» γενικά κι όχι κάποιο «περιεχόμενο» της Αντίληψης), δεν έχει Ιδιότητες, ούτε εξαρτάται από κάποιο «περιεχόμενο» της Αντίληψης. Έχει ένα Απέραντο Βάθος που Προσεγγίζεται μόνο Βιωματικά και στην Απόλυτη Σιγή της Αντίληψης, σαν «ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ». Το Ονομάζουμε Συνείδηση. Ο όρος είναι από το Αρχαιοελληνικό «Συν+Οίδα». Σημαίνει: Γνωρίζω καλά ότι, έχω πλήρη γνώση, συναισθάνομαι κάτι ενδόμυχα, αναγνωρίζω. Όλες οι λέξεις σημαίνουν την καθαρή γνώση (σαν δυνατότητα) κι όχι την γνώση κάποια «αντικειμένου». Με άλλα λόγια η γνώση αναφέρεται στην Εσωτερική Ύπαρξη, αφορά την Εσωτερική Ύπαρξη κι όχι μια εξωτερική γνώση (κάποιου «αντικειμένου»). Μιλάμε λοιπόν για μια Γνώση Αυθόρμητη, Πηγαία κι Ανεμπόδιστη, μια Γνώση Αντικειμενική. Τι «περιέχει» αυτή η Γνώση; Μόνο την Αυτογνωσία, καμία άλλη Ιδιότητα ή Χαρακτηριστικό. Ό,τι λέγεται είναι πλεονασματική αναφορά, περιγραφική προσέγγιση, μακριά από την βιωματική εμπειρία.

Αυτό που Αντιλαμβάνεται είναι η Αληθινή Γνώση, η Βάση της Γνώσης, πάνω στην Οποία «Χτίζεται» οποιαδήποτε Αντικειμενική Αντίληψη ή Υποκειμενική Σύλληψη. Έχουμε μιλήσει για τις «Ποικιλίες» του Συνειδέναι.

Η Συνείδηση (έτσι όπως την προσδιορίζουμε εδώ) είναι από Μόνη της μια Υπέρτατη Κατάσταση, Υπερέχει οποιασδήποτε άλλης κατάστασης. «Περιέχει» κάθε άλλη κατάσταση, στηρίζει οποιαδήποτε κατάσταση αλλά δεν «ταυτίζεται» απόλυτα μαζί της. Θέλουμε να πούμε πως οποιαδήποτε άλλη κατάσταση Εμπεριέχεται στην Αρχή, Στηρίζεται κι Εξαρτάται από αυτήν. Ταυτόχρονα είναι Ολογραφική Κατάσταση του Όλου καθώς είναι Εν Δυνάμει το Όλον και μπορεί να «Αναπτυχθεί» στο Όλον.

Έχουμε αναφέρει κι άλλες φορές το παράδειγμα του Λευκού Φωτός που Εμπεριέχει Άπειρες Ακτινοβολίες (που η Αντίληψη χονδρικά «Διακρίνει» σε «Χρώματα»), Σχετίζεται με όλες αλλά δεν ταυτίζεται απόλυτα με καμιά. Από την άλλη μεριά οποιαδήποτε Ακτινοβολία είναι εν δυνάμει το Λευκό Φως.

Τι θέλουμε να πούμε με όλα αυτά; Ότι μπορούμε να Δούμε το Όλον πάνω στο Οποίο «Χτίζεται» Οποιαδήποτε Κατάσταση (που δεν είναι παρά μια «Κατασκευή») ή μπορούμε να Δούμε Διακριτές Καταστάσεις. Αυτό «οδηγεί» σε διαφορετικές «Προοπτικές» της Πραγματικότητας.

Στην Εσωτερική Παράδοση πάντα (εδώ και χιλιάδες χρόνια) μιλάμε για την Υπέρτατη Κατάσταση και την περιορισμένη αντίληψη. Αν Δούμε από την Προοπτική της Πραγματικότητας τότε η Πραγματικότητα Είναι Μία, Είναι Πάντα Εδώ, Λειτουργεί και δεν χρειάζεται απολύτως τίποτα για να «πραγματοποιηθεί». Ζούμε Μέσα στην Πραγματικότητα. Οποιαδήποτε άλλη, περιορισμένη αντίληψη, δεν είναι παρά μια «αλλοίωση» της αντίληψης της Πραγματικότητας, μια θολή εικόνα της Πραγματικότητας, μια άλλη «πραγματικότητα», (που αναγκαστικά πρέπει να «διαλυθεί» για να Αναδυθεί η Πραγματικότητα σε όλη της την Λαμπρότητα).

Αυτό που κάποιοι άνθρωποι βίωσαν, εμπειρικά, οδηγεί σε μια θεωρητική γνώση, σε μια «θεωρία της πραγματικότητας».

Παράδειγμα η Αντβάιτα Βεδάντα. Στην Αντβάιτα πάντα τονιζόταν ότι η Προσέγγιση του Απολύτου πρέπει να γίνεται Βιωματικά, στην απόλυτη σιγή της αντίληψης. Η θεωρητική κατανόηση της «Μιας Πραγματικότητας» δεν είναι η Πραγματικότητα. Η «Μια Πραγματικότητα» που αντιλαμβανόμαστε δεν είναι παρά μια «αντίληψη». Κι αυτό είναι τελείως διαφορετικό και μακριά από την Αλήθεια. Το να κατανοεί κάποιος θεωρητικά ότι Υπάρχει Μόνο το Βράχμαν, ότι Είναι Βράχμαν, δεν σημαίνει ότι είναι Βράχμαν, Όλα αυτά δεν τα Βιώνει, απλά τα «αντιλαμβάνεται». Αυτό μπορεί να «ηρεμεί» τον δυαδικό νου, αλλά δεν είναι η Πραγματικότητα.

Στον Βουδισμό, από την Αρχική Διδασκαλία του Βούδα μέχρι την Μαντυαμάκα, την Γιογκακάρα, το Τσαν (Ζεν) και τις άλλες Σχολές της Διδασκαλίας, πάντα, απέφευγαν να μιλήσουν για το Αληθινό Υπόβαθρο της Ύπαρξης (το Ασαμσκρίτα) ακριβώς για να μην ιδεοποιηθεί, να μην γίνει μια θεωρητική αντίληψη. Περιορίζονταν πάντα στο να «διαλύσουν» τις σχετικές θεωρήσεις της Πραγματικότητας. Τότε μόνον μπορούσε να Βιωθεί η Πραγματικότητα. Μιλώντας «ψυχολογικά» αυτή η «διαδικασία» (ή η παύση των διαδικασιών που παραμορφώνουν την αντίληψη) βιώνεται σαν Απελευθέρωση, σαν Φώτιση, σαν Ανάδυση στην Πραγματικότητα. Γιατί; Επειδή η Αντίληψη απελευθερώνεται, γίνεται Ανεμπόδιστη, γίνεται Αντικειμενική, και Φανερώνει την Πραγματικότητα Όπως Είναι.

Πως μπορεί λοιπόν να ξεπερασθεί η περιορισμένη αντίληψη, η υποκειμενική θεώρηση, η εγωική θέαση της Πραγματικότητας;

Όπως είπαμε πιο πάνω από την Προοπτική της Πραγματικότητας, απλά πρέπει να «διαλυθούν» όλες οι «συνθέσεις» της αντίληψης, όλες οι «κατασκευές» της νοημοσύνης και να Αποκατασταθεί η Φύση, η Αντικειμενικότητα.

Όμως κάποιος που είναι εγκλωβισμένος μέσα σε μια ιδιαίτερη αντίληψη έχει μια τελείως διαφορετική προοπτική της Πραγματικότητα, βιώνει μια «άλλη πραγματικότητα». Για τον περιορισμένο νου δεν μπορεί να θεμελιωθεί μια ολική αντίληψη της Πραγματικότητας. Το «περιορισμένο» πάντα νοιώθει ότι υπάρχει το «Εξω», το Πλατύτερο, το «Περιέχον». Αυτό το «Περιέχον» δεν μπορεί να συλληφθεί, να γίνει «περιεχόμενο» της αντίληψης γιατί τότε καταντά μια ιδέα, κάτι ψεύτικο.

Πως μπορεί λοιπόν κάποιος να απελευθερωθεί σε αυτή την περίπτωση; Όχι με ενέργειες της περιορισμένης αντίληψης ή με διαδικασίες ή πρακτικές ή πειθαρχίες. Όλοι οι δρόμοι είναι αδιέξοδοι.

Είτε το Κατανοεί κάποιος είτε όχι πρέπει να «Αποδεχθεί» την Αντικειμενική Υπαρξιακή Βάση του (ακόμα κι αν δεν την «αντιλαμβάνεται»), να κατανοήσει ότι όλοι οι αντιληπτικοί μηχανισμοί που χρησιμοποιεί παραποιούν την πραγματικότητα και να αποδεσμευθεί από όλες αυτές τις διαδικασίες. Άλλωστε όλες οι Πραγματικές Πρακτικές, όπως ο Διαλογισμός, το Γιόγκα, η Περισυλλογή, η Νήψις, δεν έχουν άλλο στόχο από να οδηγήσουν στην σιγή της αντίληψης (ή πιο σωστά στην διάλυση των μηχανισμών παρέμβασης στην αντίληψη. Μέσα στην ακινησία, την ησυχία, την σιγή της σκέψης, στην διάλυση της εγωικής αντίληψης, η Αντίληψη Γίνεται Αντικειμενική, Αναδύεται η Πραγματικότητα, Βιώνεται η Αλήθεια.

Δεν υπάρχει άλλος Δρόμος.

Η Ερμηνεία της Εικόνας

Η Πραγματικότητα Είναι το ΟΛΟΝ που τα Εμπεριέχει Όλα, όλες τις Ιδιαιτερότητες, κάθε Ιδιαιτερότητα.

Το Λευκό Φως της Πραγματικότητας Εμπεριέχει Όλες τις Ακτινοβολίες του Κόσμου, Όλους τους Κόσμους, τους Ανώτερους Ουρανούς του Απείρου και τους Κατώτερους Κόσμους της Μορφής.

Η Ολογραφική Ανθρώπινη Συνείδηση (Πράσινος Κύκλος) Έχει την Δυνατότητα να Εκδηλωθεί σε όλες τις Πραγματικότητες (το Εξάκτινο Λουλούδι στον Πράσινο Κύκλο). Η Ανθρώπινη Συνείδηση Επεκτείνεται στο Εξάκτινο Λουλούδι Έξω από ον Πράσινο Κύκλο, στους Κόσμους, στην Πραγματικότητα.

Η Ανάδυση της Ανθρώπινης Συνείδησης στην Πραγματικότητά της, στην Αληθινή Φύση της, στον Πραγματικό Εαυτό, Γίνεται Μόνο με την «Διάλυση» Όλων των Ακτινοβολιών στο Λευκό Φως της Πραγματικότητας. Τότε το Λουλούδι της Πραγματικότητας Ανθίζει μέσα στην Λαμπρότητα της Αλήθειας.

Η Ελευθερία Είναι η Αληθινή Φύση της Συνείδησης. Τότε Όλα Είναι Δυνατά. Όλα Είναι Ανεμπόδιστα.

Η Θρησκειολογική Ανάλυση

Η Υπέρβαση του εγώ

Αγαπητοί φίλοι... Αν λέμε ότι η ύπαρξη χρειάζεται μία αγωγή και μία ορισμένη συμπεριφορά για να αντιληφθεί και να κατανοήσει με ένα τρόπο διαφορετικό από εκείνον του συνηθισμένου ανθρώπου, την Πραγματικότητα,... γιατί θέλετε να το κάνετε χωρίς εκπαίδευση; (που μπορεί να είναι ατομική, προσωπική, ιδιαίτερη, ή ό,τι άλλο θέλετε...). Μήπως ζητήσαμε από κανέναν να ασπαστεί κάποια θρησκεία, ή θεωρία; Να δείτε τις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης μας, ζητήσαμε, έτσι απλά, φιλικά...

Η «διαφορετική λειτουργία της επίγνωσης» που αναφέραμε (και κάποιοι εξεγέρθηκαν επειδή την χαρακτηρίσαμε «ανώτερη επίγνωση»), και αντικειμενική είναι και σε αντικειμενική αντίληψη οδηγεί... στο Ευρύτερο Αντικειμενικό... Μέχρι εδώ... μόνο μέχρι εδώ... Είναι ανθρωπίνως αδύνατο να προχωρήσουμε σε όλη την παγκόσμια εξέλιξη, κι εδώ μιλάμε για θεωρίες...

Νομίζουμε αγαπητοί φίλοι, ότι η κοινή λογική λέει ότι κανείς δεν μπορεί να αρθρώσει μία αγγλική φράση αν πρώτα δεν έχει εκπαιδευτεί, ως ένα βαθμό, στην αγγλική γλώσσα, στις λέξεις, στην γραμματική, στο συντακτικό (δεν χρειάζεται οπωσδήποτε σχολείο, μπορεί και να μάθει κάποιος την γλώσσα εμπειρικά...).Λέμε κάτι παράλογο;

Ποτέ δεν μιλήσαμε για «εκπαίδευση» στο πως θα επικοινωνήσουμε με τον Θεό... Μιλάμε ακριβώς για την αντίθετη διαδικασία, στην οποία πρέπει να μάθεις να «αφαιρείς»....

1) Να αφαιρείς την επιλεκτική διαδικασία, στην αντίληψη (για να φτάσεις στην αντίληψη αυτού που είναι πραγματικά,... ή «φαίνεται» χωρίς παρεμβολές, αν προτιμάτε...).

2) Να αφαιρείς την διανοητική διάχυση στην μηχανική σκέψη, στην μνήμη, την φαντασία, κλπ. (για να αντιλαμβάνεσαι αυτό που είναι, τώρα, εδώ...).

3) Να αφαιρείς την διαδικασία «εγώ», γιατί είναι πολύ περιορισμένη (για να αντιληφθείς τον κόσμο από μία «πλατύτερη» σκοπιά, χωρίς εγώ...)...

Αυτό είναι που οδηγεί στην «ανώτερη επίγνωση»...

Για να κάνει κάποιος κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται να έχει κάνει σπουδές θρησκειολογίας, ούτε να έχει απομονωθεί για χρόνια σε κάποιο ερημητήριο... πολλοί χριστιανοί μυστικοί ήταν τελείως αγράμματοι... κι ο δάσκαλος του Ζεν Χούι-Νεγκ, δεν ήξερε καν ανάγνωση...

Αληθινός Εαυτός

Σκοπός... αγαπητοί εν τω κόσμω αδελφοί... κάθε αληθινής, θρησκευτικής, φιλοσοφικής, η διαφωτιστικής, συμπεριφοράς, δεν είναι να οδηγήσει τον άνθρωπο σε μία ζωή, γεμάτη αρετές, εξαλείφοντας, ή καταπνίγοντας, τις «κακές» επιθυμίες, εμμονές, ιδεοληψίες...

Κάθε «σοβαρή» προσπάθεια (είτε πρόκειται για θρησκευτική πρακτική, είτε φιλοσοφική ενασχόληση, είτε απλά, διαφωτιστική προσωπική προσπάθεια), αποσκοπεί και προσδοκά, πως οι «κακές» επιθυμίες, εμμονές, ιδεοληψίες... θα λιώσουν και θα εξαφανιστούν, κάτω από το φως και την θέρμη μίας διαφωτισμένης, διευρυμένης επίγνωσης...

Ο στόχος λοιπόν κάθε ανθρώπινης προσπάθειας (στα πλαίσια της πιο πάνω δραστηριότητας)... βρίσκεται πέρα από την ηθική με τη γενική έννοια, ή την λογική με την γενική έννοια... αλλά ταυτόχρονα αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μία ηθική μεταμόρφωση, και μία λογική μεταμόρφωση....

Ο αληθινός στόχος κάθε τέτοιας προσπάθειας είναι να οδηγηθεί ο άνθρωπος στην επίγνωση του αληθινού εαυτού του, πέρα από την ψεύτικη συνείδηση που έχει διαμορφώσει η φύση, το περιβάλλον, ο χρόνος...

Ο «αληθινός εαυτός» (μία «ανώτερη επίγνωση») δεν έχει σχέση με το εγώ και τις επιφανειακές δραστηριότητες που διαστρεβλώνουν την αντίληψή μας...

Τελικά, πρέπει να οδηγηθούμε από τις καταστάσεις του Είναι, από το «γίγνεσθαι», στο Αληθινό Είναι μας (σε μία άμεση, απευθείας συνολική σύλληψη της Πραγματικότητας... ξεφεύγοντας από την ψεύτικη, μέσα από το εγώ, την διανόηση και την επιλεκτική αντίληψη, σύλληψη όχι της Πραγματικότητας, αλλά μίας «φαντασίας...).

Κι εδώ είναι η Είσοδος στον Αληθινό κόσμο...

Είναι λάθος να νομίζουν κάποιοι ότι μπορούμε, σαν άνθρωποι, να ξεφύγουμε από την αναγκαιότητα, την εξέλιξη, και τον προορισμό της φύσης μας...

Το βασικό πρόβλημα... αγαπητοί εν τω κόσμω αδελφοί... είναι ένα, και σε αυτό πρέπει να απαντήσουμε: «ποιος είμαι; τι είμαι, που πάω; γιατί πάω; πως πάω;»... όλα αυτά τα ερωτήματα έχουν απάντηση μόνο στην επίγνωση του Είναι...

Πρόσεχε τι θα μάθεις στα παιδιά για να μη γίνουν δυστυχισμένοι ενήλικες

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί ως ενήλικες νιώθουμε ότι μόνιμα και μάταια κυνηγάμε αυτό που αποκαλούμε «ευτυχία»; Γιατί πολύ απλά ό,τι μαθαίνουμε ως παιδιά, υποσυνείδητα μας προετοιμάζει να γίνουμε δυστυχισμένοι ενήλικες.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή κι ας θυμηθούμε όλες εκείνες τις φορές που ακούσαμε από τους γονείς μας τη φράση «μην αγγίξεις το γλυκό, είναι για τους καλεσμένους» κι απευθείας η λαχτάρα στ’ αθώα μάτια μας έσβηνε, μαζί με το χαμόγελο στα χείλη. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μας αρνήθηκαν να βάλουμε κάποιο συγκεκριμένο ρούχο ή ένα ζευγάρι παπούτσια, αφού αυτά προορίζονταν για ιδιαίτερη περίσταση κι όχι για την επίσκεψη στο γειτονικό σπίτι. Πόσες φορές δεν ακούσαμε να λένε ότι εκείνο το ακριβό μπουκάλι κρασί θα παραμείνει στην κάβα έως ότου φτάσει μια επέτειος, μια γιορτή, κάποια γενέθλια; Κι αυτά, κατάφεραν να γίνουν αιτία για τη δυστυχία που βιώνουμε σήμερα; Ναι, αφού μάθαμε ότι πρέπει απαραιτήτως να υπάρχει κάποια ιδιαίτερη περίσταση για ν’ απολαύσουμε κάτι ξεχωριστό, κάτι διαφορετικό από τη ρουτίνα. Μας πέρασαν υποσυνείδητα ότι δεν ορίζουμε εμείς πότε μια στιγμή είναι σημαντική -με κριτήριο τη συναισθηματική μας κατάσταση κι όχι τις στημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις-, ότι δεν είναι στο χέρι μας να κάνουμε κάθε στιγμή ν’ αξίζει κι ότι συνεπώς δεν αξίζουν όλες. «Από παιδί θυμάμαι προσπαθώ να κλέψω το γλυκό μέσα απ’ το βάζο»…

Ας θυμηθούμε επίσης ότι κάθε φορά που κάναμε μια ζημιά ή αταξία, η λύση ήταν μόνο μία· τιμωρία. Το πρόβλημα δεν ήταν όμως αυτή, αλλά ότι κατά κανόνα δεν προηγούταν διάλογος. Ποια η σημασία του -θα μου πείτε- αφού το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο· εξορία στο δωμάτιο; Τεράστια η διαφορά, θα πω, αφού με τον διάλογο θα ερχόμασταν αντιμέτωποι με τις ευθύνες μας κι όχι μόνο με τις ενοχές μας. Θα μαθαίναμε να διαχειριζόμαστε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας με υγιή τρόπο, να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας με επιχειρήματα, να έχουμε το δικαίωμα της απολογίας κι όλα αυτά μέσω της επικοινωνίας. Κι έτσι, την πατήσαμε μία, την πατήσαμε δύο, ώσπου καταφύγαμε τελικά σε «αθώα» ψέματα, σε αποποίηση ευθυνών, σε φθηνές δικαιολογίες και σε άτακτες φυγής για να τη γλιτώσουμε. «Από παιδί θυμάμαι προσπαθώ, στα λάθη μου φτηνά να τη γλιτώσω»… «Και μια ζωή στα πόδια να το βάζω».

Μην ξεχνάμε επίσης όλες τις φορές που οι γονείς μας έκρυψαν τα δάκρυά τους, λέγοντας ότι κάτι μπήκε στο μάτι τους, οδηγώντας μας έτσι στο να δαιμονοποιήσουμε υποσυνείδητα τη θλίψη, τη λύπη, την απογοήτευση και κάθε άλλο συναίσθημα με αρνητική χροιά. Ο αντίκτυπος αυτού έγινε μελλοντικά εμφανής τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε κάθε μας σχέση -συγγενική, φιλική, ερωτική. Με ποιον τρόπο; Κάθε σχέση, ακόμη κι αυτή με τον εαυτό μας, είναι ανέφικτο να είναι μονίμως στρωμένη με ροδοπέταλα. Αντιθέτως, σε όλες θα υπάρξουν δυσκολίες, προβλήματα, θ’ απαιτηθούν συμβιβασμοί, υποχωρήσεις, υπομονή κι επικοινωνία. Κι εμείς τι μάθαμε; Ότι όλα αυτά πρέπει να τ’ αποφεύγουμε, να είμαστε σκληροί κι άρα δυνατοί -έτσι λένε. Μάθαμε να εγκαταλείπουμε εύκολα τα συναισθήματά μας, τους άλλους αλλά κι εμάς τους ίδιους. Συνεπώς η έλλειψη επικοινωνίας, έκφρασης και διαχείρισης των αρνητικών κυρίως συναισθημάτων μας προετοίμασε λανθασμένα για την ενήλικη ζωή. «Μου ΄μαθαν να φοβάμαι ό,τι αγαπώ και μια ζωή στα πόδια να το βάζω»…

Για όλους τους παραπάνω λόγους, λοιπόν, κάνουμε κύκλους γύρω από τον άξονά μας, κυνηγώντας κάτι μάταιο κι ουτοπικό, αντί ν’ αντιληφθούμε ότι αυτή η τόσο αόριστη λέξη -η ευτυχία- δεν είναι τίποτα παραπάνω από μικρές, απλές, καθημερινές χαρές. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια διαφορετική οπτική των πραγμάτων και των καταστάσεων -υπό φυσιολογικές συνθήκες τουλάχιστον. Η ευτυχία δεν είναι τίποτα παραπάνω από αποδοχή κι αγάπη του εαυτού μας για να κατορθώσουμε στη συνέχεια ν’ αγαπήσουμε οποιονδήποτε άλλον.

«Μα ό,τι μας δένει στα παλιά είναι οι κακές συνήθειες. Το βλέπω τώρα καθαρά πως είναι αργά για αλήθειες. Όλη μου η ζωή συνένοχη και πώς γουστάρω. Τα πιο μεγάλα ψέματα στα πιο αθώα βλέμματα».

Είναι ανώφελο να διατηρούμε τεχνητά τις φιλίες για χάρη του παρελθόντος

Ένας σύγχρονος λόγιος είπε πως κανείς δε διαφέρει από τους άλλους τόσο όσο από τον ίδιο του τον εαυτό σε διάφορες φάσεις της προσωπικής του εξέλιξης.

Αυτό ισχύει στις περισσότερες περιπτώσεις, γιατί το υγιές είναι, όσο ωριμάζεις, να περνάς με ταχύτητα από τη μια φάση στην άλλη και να αναπτύσσεις νέα ενδιαφέροντα.

Ωστόσο, δε μεγαλώνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο στην κούρσα της ζωής.

Πολλοί άνθρωποι ανακαλύπτουν πως, χρόνια αφότου ξεπέρασαν μια περίοδο της ζωής τους, οι φίλοι που τους συνόδευαν εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί και απαιτούν από αυτούς να μείνουν πιστοί σ’ αυτό που υπήρξαν.

Ξαφνικά, άνθρωποι που είχαν πολλά κοινά δεν ξέρουν πια για ποιο πράγμα να μιλήσουν, πέρα από τις «παλιές εποχές», επειδή ο καθένας πολεμάει σ’ έναν διαφορετικό πόλεμο.

Είναι ανώφελο να διατηρούμε τεχνητά τις φιλίες για χάρη του παρελθόντος, αφού έτσι κλέβουμε χρόνο από την καλλιέργεια σχέσεων πιο ωφέλιμων για τη στιγμή που ζούμε.

Ίσως εκείνοι που τώρα απομακρύνονται να επιστρέψουν κοντά μας όταν οι δρόμοι της εξέλιξής μας διασταυρωθούν ξανά.

Ο Αριστοτέλης για την «προαίρεσιν»: μια πρώιμη σύλληψη της αυτονομίας.

Η ανθρώπινη αυτονομία είναι μια έννοια – κλειδί στη σύγχρονη ηθική φιλοσοφία. Προϋποθέτει την ελευθερία που έχουμε ως έλλογα όντα να αποφασίζουμε και να πράττουμε σύμφωνα με τις επιθυμίες μας. Στη νεότερη εποχή, ο Ιμμάνουελ Καντ ήταν ο φιλόσοφος εκείνος ο οποίος υπογράμμισε ιδιαιτέρως την ανθρώπινη αυτονομία και αναγνώρισε τον ουσιαστικό ρόλο που παίζει στο να αποφασίζει το δρων υποκείμενο και να πράττει σύμφωνα με το καθήκον. Βεβαίως, ο Καντ, τον 18ο αιώνα, έχει μια σαφώς αναπτυγμένη και επεξεργασμένη σύλληψη της ανθρώπινης αυτονομίας. Κάτι τέτοιο μας οδηγεί στο να εγείρουμε την αναπόφευκτη ερώτηση εάν μια τέτοια ή μια παρόμοια σύλληψη της ανθρώπινης αυτονομίας υπήρχε πολύ πριν ο Καντ αναπτύξει τη δική του και, ακόμα περισσότερο, εάν μια κατά τι παρόμοια σύλληψη υπήρχε στην αρχαιότητα, στον 5ο και στον 4ο αι. και εξής, όταν η πλατωνική, η αριστοτελική και οι ελληνιστικές ηθικές θεωρίες ευρίσκονταν στην ακμή τους. Εάν, επομένως, μελετήσουμε τα κείμενα, θα αντιληφθούμε ότι ο Αριστοτέλης έχει μια παρεμφερή έννοια της αυτονομίας η οποία κατά κάποιον τρόπο προφητεύει και προαναγγέλλει τη σύλληψη της αυτονομίας η οποία επρόκειτο να αναπτυχθεί στη νεώτερη εποχή. Η έννοια αυτή είναι η «προαίρεσις».

Η λέξη «προαίρεσις, -εως» προέρχεται από το ρήμα «προαιρέομαι, -ούμαι» το οποίο σημαίνει «επιλέγω». Ο Ιωάννης Σταματάκος στο Λεξικὸν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης μας δίνει τις ακόλουθες σημασίες για τη λέξη «προαίρεσις».

1. Προαίρεσις: η προτίμησις πράγματος τινος έναντι άλλου, η κατόπιν σκέψεως εκλογή· πρόθεσις, σκοπός· απόφασις.

2. Προαίρεσις βίου: ο σκοπός της ζωής ή η πορεία την οποία ακολουθεί τις εις την ζωήν του.

3. Προαίρεσις πολιτείας: τρόπος διακυβερνήσεως ή είδος πολιτεύματος· ωσ. ο τρόπος του πολιτεύεσθαι και ενεργείν εν πολιτεία, «η πολιτική» εκάστου.[1]

'Οπως αντιλαμβανόμαστε, η λέξη «προαίρεσις» έχει ένα ευρύ φάσμα σημασιών που είναι όλες κεντρικές στις διάφορες ηθικές θεωρίες. Ακόμα πιο κεντρική είναι η σημασία της στην ηθική θεωρία του Αριστοτέλη. Να υπενθυμίσουμε, η προαίρεσις είναι το βασικό καθοριστικό χαρακτηριστικό της αρετής, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Γράφει χαρακτηριστικά:

Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἓξις προαιρετικὴ, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς,

ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ὡς ἄν φρόνιμος ὁρίσειεν.[2]

Και αφού η φιλία είναι ένα είδος αρετής, η προαίρεσις είναι παρόμοια το καθοριστικό χαρακτηριστικό της φιλίας. 'Οπως γράφει ο Αριστοτέλης στα ΗΝ:

ἔοικε δ' ἡ μὲν φίλησις πάθει, ἡ δὲ φιλία ἕξει· ἡ γὰρ φίλησις οὐχ ἧττον

πρὸς τὰ ἄψυχα ἐστιν, ἀντιφιλοῦσι δὲ μετὰ προαιρέσεως, ἡ δὲ προαίρεσις

ἀφ' ἕξεως.[3]

Γράφει επίσης πιο κάτω:

αὓτη (δηλ. ἡ προαίρεσις) γὰρ τοῦ φίλου καὶ τῆς ἀρετῆς.[4]

Και στα Πολιτικά υπογραμμίζει:

ἡ γὰρ τοῦ συζῆν προαίρεσις φιλία.[5]

Η προαίρεσις επομένως είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό της αρετής, κάθε αρετής, και του χαρακτήρα (του ήθους) του ενάρετου ανθρώπου. 'Οπως γράφει ο Αριστοτέλης στα ΗΝ:

τῆς ἀρετῆς γὰρ καὶ τοῦ ἢθους ἐν τῇ προαιρέσει τὸ κύριον.[6]

Και στη Ρητορική ο Αριστοτέλης προσθέτει:

ἴδιον δὲ τοῦ σπουδαίου τὸ κατὰ προαίρεσιν.[7]

Επιπλέον, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η προαίρεσις είναι το χαρακτηριστικό εκείνο δυνάμει του οποίου διακρίνουμε όχι μόνον τον ακρατή από τον εγκρατή αλλά επίσης τον ακρατή από τον ακόλαστον. Διότι ενώ ο ακρατής ή ο αδύναμος ως προς τη βούληση είναι εκείνος ο οποίος πράττει αντίθετα προς την προαίρεσίν του, επειδή ενδίδει στην έντονη επιθυμία και τα πάθη, αντίθετα, ο εγκρατής πράττει σύμφωνα με την προαίρεσίν του αντιστεκόμενος στα πάθη και στις επιθυμίες του. Ο ακόλαστος, από την άλλη πλευρά, επιλέγει ελεύθερα, σύμφωνα με την προαίρεσίν του, αλλά πράττοντας με τον τρόπον αυτόν επιλέγει τις υπερβολές και το κακό.[8]

Προκειμένου να δούμε σε ποιο βαθμό η προαίρεσις είναι κεντρική στην ηθική θεωρία του Αριστοτέλη, θα πρέπει να μελετήσουμε τα συγκεκριμένα κείμενα στα οποία την συζητά εκτενώς. Η προαίρεσις αναλύεται συστηματικά στα Ηθικά Νικομάχεια, Γ', 2-7, Ζ', 2, 13 και Η', 7-10· στα Ηθικά Ευδήμεια, Β', 10-11· και στα Μεγάλα Ηθικά, Α', 11 και Α', 17-19. Χρησιμοποιεί επίσης τον όρο «προαίρεσις» και στα άλλα του έργα όπως είναι τα Πολιτικά, η Ρητορική κ.ά. Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου θα επικεντρωθούμε σε ό,τι λέει για την προαίρεσιν στα ΗΝ.

Αφού μας δώσει τον ορισμό της αρετής στο Β' βιβλίο των ΗΝ, στο βιβλίο Γ' ο Αριστοτέλης διευκρινίζει ότι η αρετή σχετίζεται με τις πράξεις και μάλιστα με τις εκούσιες πράξεις.[9] Οι ακούσιες πράξεις διακρίνονται από τις εκούσιες πράξεις (α) κατά το ότι επιτελούνται μετά από (φυσικό) εξαναγκασμό, και (β) και κατά το ότι επιτελούνται κάτω από όρους άγνοιας.[10] Συνεπώς, μια πράξη είναι εκούσια όταν η αρχή της ευρίσκεται στο δρων υποκείμενο το οποίο γνωρίζει τις συγκεκριμένες περιστάσεις κάτω από τις οποίες ενεργεί. Πολύ πιθανόν θα ήταν λάθος να πούμε ότι οι πράξεις που προξενούνται από θυμό ή από επιθυμία είναι ακούσιες. Κατά πρώτον, ένας τέτοιος ισχυρισμός δεν θα μας επέτρεπε να λέμε ότι τα κατώτερα ζώα ή τα παιδιά ενεργούν εκούσια. Και δεύτερον, θα οδηγούμασταν στο απαράδεκτο συμπέρασμα ότι καμιά από τις πράξεις μας οι οποίες προξενούνται από επιθυμίες ή από θυμό δεν είναι εκούσια και ότι οι ευγενείς πράξεις είναι εκούσιες, ενώ οι χαμερπείς ακούσιες.

Ακολούθως, συζητά την προαίρεσιν εκτενώς. Πρώτα από όλα, συγκρίνει την προαίρεσιν με την εκούσια πράξη.[11] Και υποστηρίζει ότι η δεύτερη είναι ευρύτερη από την πρώτη. Και αυτό διότι ενώ τα κατώτερα ζώα, τα παιδιά και οι άνθρωποι είναι ικανοί να επιτελούν εκούσιες πράξεις, μόνον οι άνθρωποι είναι ικανοί να ενεργούν μετά από προαίρεσιν. Επιπλέον, ενώ μπορεί κάποιες ξαφνικές πράξεις να είναι εκούσιες, δεν μπορούν να υπάρχουν ξαφνικές πράξεις που επιτελούνται μετά από προαίρεσιν.

Στη συνέχεια, ο Αριστοτέλης αναλύει και εξηγεί γιατί η προαίρεσις δεν είναι ούτε επιθυμία ούτε θυμός ούτε βούληση ούτε κάποιο είδος δόξας.[12] Ειδικότερα, αναφέρει ότι η προαίρεσις δεν είναι το ίδιο με την επιθυμία. Διότι, όπως γνωρίζουμε, τα ζώα μπορούν να αισθανθούν επιθυμία ή θυμό, δεν έχουν όμως προαίρεσιν. Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, ο αδύναμος ως προς τη βούληση, ο ακρατής, πράττει από επιθυμία, όχι όμως σύμφωνα με την προαίρεσίν του.[13] Αντίθετα, ο εγκρατής ενεργεί σύμφωνα με την προαίρεσίν του, όχι όμως από επιθυμία. Πράγμα που σημαίνει ότι η επιθυμία και η προαίρεσις μπορεί να ευρίσκονται σε αντιπαράθεση ή να συγκρούονται μεταξύ τους, όχι όμως η επιθυμία με μια άλλη επιθυμία.

Κατ’ ανάλογο τρόπο, η προαίρεσις δεν είναι ίδια με τον θυμό. Οι πράξεις που γίνονται από θυμό είναι πολύ διαφορετικές από τις πράξεις που γίνονται από προαίρεσιν.[14]

Επιπλέον, η προαίρεσις διαφέρει κατά πολύ από τη βούληση.[15] Με μαθηματική ακρίβεια ο Αριστοτέλης χαρτογραφεί τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ της βούλησης και της προαιρέσεως. Η προαίρεσις δεν μπορεί να έχει ως αντικείμενό της κάτι αδύνατον. Αντίθετα, συχνά επιθυμούμε πράγματα τα οποία είναι αδύνατα, όπως είναι για παράδειγμα η αθανασία. Επίσης συχνά βουλόμεθα πράγματα τα οποία δεν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε, π.χ. να κερδίσει στον αγώνα ένας συγκεκριμένος αθλητής, αλλά προαιρούμεθα ή επιλέγουμε πράγματα τα οποία μπορούμε να πραγματοποιήσουμε εμείς. Τέλος, βουλόμεθα ορισμένους σκοπούς αλλά προαιρούμεθα ή επιλέγουμε τα μέσα για την πραγματοποίηση των σκοπών αυτών. 'Ετσι, για παράδειγμα, επιθυμούμε την υγεία μας, επιλέγουμε όμως τα μέσα με τα οποία θα την εξασφαλίσουμε.

Η προαίρεσις είναι επίσης διαφορετική από τη δόξα.[16] Διότι από ό,τι φαίνεται μπορούμε να σχηματίσουμε μια γνώμη για οποιοδήποτε θέμα, είτε αιώνιο είτε αδύνατο είτε αυτό εξαρτάται από εμάς. Επιπλέον, μια γνώμη μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής αλλά η επιλογή μπορεί να είναι καλή ή κακή. Επομένως, δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι η προαίρεσις είναι το ίδιο με τη γνώμη γενικώς. Ούτε μπορούμε να πούμε ότι η προαίρεσις είναι το ίδιο με κάποια επί μέρους γνώμη. Το σημαντικότερο δε είναι ότι οι ίδιοι άνθρωποι δεν φαίνονται να είναι εξ ίσου καλοί και στα δύο, και στο να σχηματίζουν τις καλύτερες γνώμες και στο να κάνουν ορθές επιλογές. Αλλά κάποιοι είναι καλύτεροι στο να κάνουν ορθές επιλογές και κάποιοι άλλοι στο να σχηματίζουν καλύτερες γνώμες.

Συνεπώς, ο Αριστοτέλης διερωτάται ποιο είναι το γένος και η (ειδοποιός) διαφορά της προαιρέσεως. Διευκρινίζει ότι η προαίρεσις είναι μια εκούσια πράξη της οποίας προηγείται σκέψη, διότι η προαίρεσις προϋποθέτει ένα τέτοιο είδος νοητικής διεργασίας. Στην πραγματικότητα, η λέξις «προαίρεσις» σημαίνει ακριβώς σκέψη, δηλαδή κάτι που έχει επιλεγεί πριν από άλλα πράγματα.

Διευκρινίζει ότι δεν στοχαζόμαστε για τα πράγματα που σκέφτεται ένας τρελός. Ούτε για πράγματα που είναι αιώνια, όπως είναι η τάξη του κόσμου. Ούτε σκεφτόμαστε για πράγματα που βρίσκονται σε μια τακτική διαδικασία κίνησης και αλλαγής είτε από αναγκαιότητα, είτε από τη φύση, είτε από κάποια άλλη αιτία, όπως είναι για παράδειγμα τα ηλιοστάσια, η ανατολή και η δύση. Παρόμοια, δεν στοχαζόμαστε για τυχαία συμβάντα, όπως είναι οι ξηρασίες και οι βροχές, ούτε για τα αποτελέσματα της τύχης, όπως είναι η ανακάλυψη ενός κρυμμένου θησαυρού. Αντίθετα, στοχαζόμαστε για πράγματα που ευρίσκονται στον έλεγχό μας και μπορούν να πραγματοποιηθούν με τις πράξεις μας. Διότι η φύση, η αναγκαιότητα, η τύχη μαζί με την νόηση και την ανθρώπινη πράξη αποτελούν όλες τις αιτίες. Ακόμη και σ’ αυτήν την τελευταία περίπτωση, δεν στοχαζόμαστε για όλες τις ανθρώπινες υποθέσεις γενικώς· για παράδειγμα, οι Λακεδαιμόνιοι δεν στοχάζονται για τον τρόπο με τον οποίον οι Σκύθες πρέπει να κυβερνούν τους εαυτούς τους. Αλλά στοχαζόμαστε για τα πράγματα που μπορούμε να επιτύχουμε μέσω των δικών μας πράξεων. Πρόκειται δηλαδή για έναν πρακτικό στοχασμό.

Κατ’ ανάλογο τρόπο, οι θεωρητικές επιστήμες των οποίων οι αρχές ευρίσκονται στα αντικείμενα και όχι σε εμάς και, επομένως, μπορούν να διατυπωθούν με ακρίβεια και σαφήνεια, δεν είναι αντικείμενο της σκέψης μας. Αντίθετα, οι παραγωγικές επιστήμες ή τέχνες των οποίων οι αρχές ευρίσκονται στον παραγωγό και ως εκ τούτου δεν καταλήγουν πάντοτε στα ίδια αποτελέσματα, όπως είναι για παράδειγμα η ιατρική και η χρηματιστική, μπορούν να είναι αντικείμενα του στοχασμού.[17] Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, συνήθως στοχαζόμαστε για θέματα τα οποία, αν και υπόκεινται σε αρχές, εν τούτοις η έκβασή τους είναι αβέβαιη ή ακαθόριστη. Επιπλέον, εάν το θέμα για το οποίο στοχαζόμαστε είναι σπουδαίο, ζητάμε συνήθως τη βοήθεια των ειδικών ή των συμβούλων, διότι κρίνουμε ότι δεν είμαστε σε θέση να αποφασίσουμε εμείς. Το σημαντικότερο δε είναι ότι δεν στοχαζόμαστε για τους σκοπούς αλλά για τα μέσα που απαιτούνται να επιτύχουμε τους σκοπούς αυτούς. Ο ιατρός δεν στοχάζεται για το κατά πόσον πρέπει να θεραπεύσει τον ασθενή ή ο ρήτορας για το εάν πρέπει να πείσει το ακροατήριό του ή ο πολιτικός για το εάν πρέπει να εξασφαλίσει την ευνομία της πόλης του. Αντίθετα, ο ιατρός λαμβάνει ως δεδομένη την υγεία και στοχάζεται για τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει προκειμένου να επιτύχει τον σκοπό αυτόν. Το ίδιο και ο ρήτορας και ο πολιτικός. Και εάν θεωρεί ότι υπάρχουν πολλά μέσα, τότε θα πρέπει να εξετάσει ποιο από αυτά είναι το πιο κατάλληλο κατάλληλο για να επιτύχει τον σκοπό του. Με τον τρόπο αυτό, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οδηγούμεθα στο πρώτο αίτιο το οποίο κατά την αναζήτηση είναι το τελευταίο.

Ακολουθεί λογικά, επομένως, ότι ο άνθρωπος είναι η αρχή των πράξεών του.[18] Ο ρόλος δε της διαβούλευσης είναι να αποφασίσει ο άνθρωπος ποιές πράξεις είναι στη δύναμή του να επιτελέσει. Οι πράξεις δεν γίνονται για σκοπούς που είναι πέρα από αυτές τις ίδιες. Κατά συνέπεια, δεν βουλευόμεθα για τους σκοπούς αυτούς αλλά για τα μέσα που απαιτούνται για την επίτευξη των σκοπών αυτών. Το συμπέρασμα, επομένως, στο οποίο καταλήγει ο Αριστοτέλης είναι ότι το αντικείμενο του στοχασμού και το αντικείμενο της προαιρέσεως είναι το ίδιο, εκτός του ότι αυτό που έχει επιλεγεί έχει ήδη αποφασισθεί, αφού επιλέγουμε αυτό που αποφασίζουμε μετά από σκέψη. Διότι ο άνθρωπος παύει να στοχάζεται πώς θα πράξει, όταν αναγάγει την κινητήρια αρχή στον εαυτό του και μάλιστα στο κυρίαρχο μέρος αυτού, το ηγεμονικό· διότι αυτό είναι εκείνο που επιλέγει. 'Οπως γράφει χαρακτηριστικά:

παύεται γὰρ ἕκαστος ζητῶν πῶς πράξει ὅταν εἰς αὑτὸν ἀναγάγῃ τὴν ἀρχήν,

καὶ αὑτοῦ εἰς τὸ ἡγούμενον· τοῦτο γὰρ τὸ προαιρούμενον.[19]

Κατά συνέπειαν, ο Αριστοτέλης ορίζει την προαίρεσιν ως ακολούθως: αφού το αντικείμενο της επιλογής μας είναι κάτι εντός των δυνατοτήτων μας το οποίο επιθυμούμε μετά από στοχασμό, τότε

καὶ ἡ προαίρεσις ἂν εἲη βουλευτικὴ ὂρεξις τῶν ἐφ' ἡμῖν· ἐκ τοῦ βουλεύσασθαι

γὰρ κρίναντες ὀρεγόμεθα κατὰ τὴν βούλευσιν.[20]

'Οπως έχει καταστεί σαφές από τον ορισμό της προαιρέσεως τον οποίον μόλις δώσαμε, η προαίρεσις περιλαμβάνει επιλογή μετά από διαβούλευση κάποιας επιθυμίας που είναι εντός των δυνάμεών μας. Ο ορισμός της προαιρέσεως μέχρι στιγμής έχει διευκρινίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον παράγοντα διαβούλευση ο οποίος υπεισέρχεται σε αυτήν. Και στην ανάλυση η οποία προηγήθηκε τονίσαμε αρκετά προσεκτικά, νομίζω, ότι η προαίρεσις περιλαμβάνει τη διαβούλευση όχι των επιστημών εκείνων των οποίων οι αρχές είναι σταθερές και αμετάβλητες αλλά εκείνων των επιστημών των οποίων οι αρχές μεταβάλλονται.

Μέχρι το σημείο αυτό και με τη διευκρίνιση που κάνει της διαβούλευσης στο βαθμό που αυτή υπεισέρχεται στην προαίρεσιν, ο Αριστοτέλης κατά βάση υποδηλώνει τη διάκριση της ψυχής σε δύο μέρη την οποία κάνει κατ’ επανάληψη στο έργο του. Κατ’ αυτόν, η ψυχή διακρίνεται σε δύο μέρη, το λογικό και το άλογο.[21] Επιπλέον, το λογικό μέρος της ψυχής με τη σειρά του διαιρείται κι εκείνο σε δύο μέρη: το επιστημονικό και το υπολογιστικό. Με το πρώτο αποκτούμε θεωρητική γνώση των επιστημών εκείνων των οποίων οι αρχές είναι αμετάβλητες. Ενώ με το δεύτερο αποκτούμε γνώση των επιστημών εκείνων των οποίων οι αρχές μεταβάλλονται. Δεν υπάρχει αμφιβολία επομένως ότι η διαβούλευση ή ο στοχασμός που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της προαιρέσεως αποτελεί λειτουργία του υπολογιστικού μέρους του λογικού. Το επιβεβαιώνει ο Αριστοτέλης όταν γράφει:

τὸ γὰρ βουλεύεσθαι καὶ λογίζεσθαι ταὐτόν.[22]

Περαιτέρω, σε ό,τι αφορά τις πράξεις και την αλήθεια, τρία είναι τα στοιχεία της ψυχής τα οποία είναι σχετικά: η αίσθηση, ο νους και η επιθυμία. Και, ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τις πράξεις, δύο είναι τα στοιχεία της ψυχής τα οποία εμπλέκονται: ο νους και η επιθυμία. Ενώ σε σχέση με το νου, του οποίου η έδρα ευρίσκεται στο λογικό μέρος της ψυχής, τελούμε με όρους κατάφασης και άρνησης, σε σχέση με την επιθυμία, η οποία εδρεύει στο άλογο μέρος της ψυχής, τελούμε με όρους επιδίωξης και αποφυγής. Και αφού η ηθική αρετή είναι η σταθερή διάθεση της ψυχής με την οποία καθορίζεται η επιλογή των πράξεων, και η επιλογή είναι η επιθυμία στην οποία καταλήγουμε μετά από στοχασμό, ακολουθεί λογικά ότι και τα δύο πρέπει να ισχύουν προκειμένου η προαίρεσίς μας να είναι αγαθή: και ο λόγος να είναι αληθής και η επιθυμία ορθή. Επιπλέον, η επιθυμία πρέπει να επιδιώκει αυτά τα οποία καταφάσκει ο λόγος. Η επιδιωξη της επιθυμίας δηλαδή και η κατάφαση του λογικού θα πρέπει να ευρίσκονται σε πλήρη αρμονία. Κάτι που σημαίνει ότι στην περίπτωση της αγαθής ή «σπουδαίας» προαιρέσεως, όπως την αποκαλεί ο Αριστοτέλης, τα δύο μέρη της ψυχής, το λογικό και το άλογο, συνεργάζονται τέλεια.[23] 'Οπως διευκρινίζει, αυτό ισχύει για την περίπτωση της αλήθειας σε σχέση με την πράξη, ενώ στην περίπτωση του θεωρητικού στοχασμού μας ενδιαφέρει απλώς η επίτευξη της αλήθειας ή του ψεύδους.

Τώρα, νομίζω, μπορούμε να κατανοήσουμε ακριβέστερα ό,τι είπαμε στην αρχή του παρόντος άρθρου μας σε σχέση με τον ακρατή και τον εγκρατή.[24] Το πρόβλημα με τον αδύνατο ως προς τη βούληση είναι ότι δεν μπορεί να εναρμονίσει αυτό που καταφάσκει το λογικό του με εκείνο που επιδιώκει η επιθυμία του. Επομένως, το λογικό του ενδίδει, υποχωρεί ενώπιον αυτού το οποίο επιθυμεί. Ο εγκρατής, από την άλλη, είναι ο άνθρωπος ο οποίος επιθυμεί ακκριβώς εκείνο το οποίο το λογικό του καταφάσκει, εναρμονίζοντας με τον τρόπο αυτό τα δύο μέρη της ψυχής του.

Τέλος, ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι η αιτία της πράξης είναι η προαίρεσις και η αιτία της προαιρέσεως είναι η όρεξις και το λογικό που τείνει προς ένα σκοπό. Επομένως, η προαίρεσις περιλαμβάνει κατ’ ανάγκη και τα δύο, και το λογικό και την ψυχική διάθεση. Τόσο η καλή όσο και η κακή πράξη περιλαμβάνουν αναγκαία και το λογικό και τον χαρακτήρα (το ήθος). Κατά συνέπειαν, ο Αριστοτέλης τώρα ολοκληρώνει τον ορισμό της προαιρέσως ως ακολούθως:

διὸ ἢ ὀρεκτικὸς νοῦς ἡ προαίρεσις ἢ ὂρεξις διανοητική.[25]

Και ο άνθρωπος, ως εκείνος εντός του οποίου εναρμονίζεται η όρεξις με το λογικό, είναι η απώτατη αρχή της προαιρέσεως:

καὶ ἡ τοιαύτη ἀρχὴ ἄνθρωπος.[26]

Μέχρι του σημείου αυτού είναι πώς αντιλαμβάνομαι όσα ο Αριστοτέλης έχει να πει για την προαίρεσιν στα ΗΝ. Να υπογραμμίσουμε στο σημείο αυτό ότι η διεθνής βιβλιογραφία είναι απέραντη επί του θέματος αυτού. Οι φιλόσοφοι διαφωνούν μεταξύ τους ως προς τον τρόπο με τον οποίον ο καθένας συλλαμβάνει και ερμηνεύει την προαίρεσιν και, κατά συνέπεια, διαφωνούν επίσης ως προς τον τρόπο με τον οποίον ο καθένας από αυτούς μεταφράζει τον όρο αυτό στη γλώσσα του. Η μεγάλη αυτή διαφωνία είναι κατανοητή, αλλά σε ό,τι ακολουθεί θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί αυτό συμβαίνει.

Η ιδέα της προαιρέσεως στον Αριστοτέλη είναι μάλλον πολύπλοκη. Και τούτο διότι από ό,τι φαίνεται παίζει αρκετούς ρόλους στη φιλοσοφία του. Κατά πρώτον, ξεκινά ως μια έννοια-κλειδί στην ηθική του θεωρία. Η αρετή, να θυμίσουμε, ορίζεται ως «έξη προαιρετική της ψυχής που κατέχει θέση μεσότητας...».[27] Φαίνεται, επομένως, ότι η προαίρεσις, αυτή η σταθερή προδιάθεση της ψυχής να ακολουθεί το μέσον, είναι το χαρακτηριστικό που καθορίζει την αρετή. Αλλά αυτή η σταθερή προδιάθεση της ψυχής, όπως είδαμε, συνάγεται από και είναι το αποτέλεσμα της πλήρους συμφωνίας μεταξύ των δύο μερών της ψυχής, του λογικού και του αλόγου. 'Οπως είδαμε, η επιθυμία πρέπει να επιδιώκει αυτό που καταφάσκει η διάνοια, προκειμένου να είναι η προαίρεσις «σπουδαία» ή αγαθή. Η αιτία της πράξης, επομένως, όπως είδαμε, είναι η προαίρεσις. Και η αιτία της προαιρέσεως είναι η επιθυμία και ο νους σε πλήρη αρμονία, που τελικά είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.

Οι φιλόσοφοι στην προσπάθειά τους να δώσουν μια περιεκτική έκθεση της προαιρέσεως, υπογραμμίζουν πότε τη μια και πότε την άλλη σύλληψη της προαιρέσεως που υπάρχει στα αριστοτελικά κείμενα. Επικεντρώνονται στην προαίρεσιν είτε ως μια ηθική αρχή είτε ως μια ψυχολογική είτε ακόμη ως μια μεταφυσική αρχή. Με τον τρόπο αυτό όμως παραβλέπουν τις άλλες λειτουργίες που έχει η προαίρεσις στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Ας δώσω ένα παράδειγμα αυτού το οποίο εννοώ.

Στο άρθρο του με τίτλο, “The meaning of prohairesis in Aristotle’s ethics”, ο Charles Chamberlain συλλαμβάνει την προαίρεσιν ως ένα είδος διαδικασίας.[28] Υπογραμμίζει ότι όταν τα δύο μέρη της διμερούς ψυχής του Αριστοτέλη, η διάνοια και η όρεξις, λειτουργούν αρμονικά, τότε το αποτέλεσμα είναι η προαίρεσις.[29] Παραπέμπει τον Αριστοτέλη που γράφει:

Therefore prohairesis is either nous combined with desire or desire

combined with dianoia.[30]

Ο Chamberlain διακρίνει διαφορετικά στάδια στη διαδικασία της προαιρέσεως. 'Οπως εξηγεί, η προαίρεσις αρχίζει με τη διάνοια με την οποία καταφάσκουμε ή αρνούμεθα πραγματκές προτάσεις. Αφού επιβεβαιώσουμε την πρόταση, ακολούθως σκεπτόμεθα πως θα επιτύχουμε τον σκοπό και επιλέγουμε τα κατάλληλα μέσα. Και στο σημείο αυτό ακριβώς ολοκληρώνεται ο ρόλος του στοχασμού. Αλλά η προαίρεσις περιλαμβάνει και τα δύο: τη διάνοια και την όρεξη. Τώρα που τα κατάλληλα μέσα έχουν επιλεγεί, πρέπει να τροποποιήσουμε την όρεξή μας, να αλλάξουμε την επιθυμία μας. Πρέπει να κάνουμε την επιθυμία μας να συμφωνήσει με το λογικό ως προς τον συγκεκριμένο σκοπό. Κάτι τέτοιο μπορεί να μην είναι εύκολο να το επιτύχουμε και πολύ πιθανόν να απαιτήσει αρκετό χρόνο. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε τη σπουδαιότητα που έχει ο παράγων προσπάθεια.[31] 'Οπως υποδεικνύει ο Chamberlain, ο ακρατής ή αδύνατος ως προς τη βούληση άνθρωπος μπορεί να μην προσπαθήσει αρκετά και να ολισθήσει και, επομένως, να μην καταφέρει τίποτα παραπάνω.[32] Ο ακρατής είναι ακριβώς ο άνθρωπος εκείνος ο οποίος δεν μπορεί να κάνει την επιθυμία του να συμφωνήσει με το λογικό του.

Σύμφωνα με την ερμηνεία που δίνει ο Chamberlain, η προαίρεσις περιλαμβάνει διαφορετικά στάδια. Πρώτα από όλα, περιλαμβάνει ένα στάδιο «επιλογής» ή «πρόθεσης» κατά το οποίο τον κύριο λόγο έχει το λογικό. Στο πρώτο αυτό στάδιο, λέμε συνήθως, «'Εχω επιλέξει να σταματήσω το κάπνισμα» ή «σκοπεύω να σταματήσω το κάπνισμα».[33] Αλλά ευθύς ως ολοκληρωθεί το πρώτο στάδιο της προαιρέσεως, ακολουθεί το δεύτερο. Πρέπει να προχωρήσω και να προσπαθήσω να αλλάξω την επιθυμία μου, δηλαδή πρέπει να σταματήσω στην πραγματικότητα το κάπνισμα. Και το στάδιο αυτό απαιτεί τη δύναμη της βούλησής μας, τη δύναμη του χαρακτήρα μας, την προσπάθειά μας για να ολοκληρώσουμε τη διαδικασία της προαιρέσεώς μας. Στο στάδιο αυτό μιλάμε για τον «σκοπό μας» ή την «απόφασή μας» να αλλάξουμε την επιθυμία μας και να σταματήσουμε το κάπνισμα.[34]

Το ισχυρό σημείο του Chamberlain είναι ότι ορισμένοι φιλόσοφοι μεταφράζουν τον όρο «προαίρεσις» με τις λέξεις «επιλογή» ή «πρόθεση», τονίζοντας με τον τρόπο αυτό το πρώτο στάδιο της διαδικασίας της προαιρέσεως και παραβλέποντας το δεύτερο. 'Αλλοι πάλι μεταφράζουν την προαίρεσιν ως «βούληση», «σκοπό» ή «απόφαση» διαπράττοντας το ίδιο σφάλμα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ο ίδιος ο Chamberlain προτείνει τον όρο «δέσμευση» (“commitment” στα αγγλικά) ως τον πιο κατάλληλο όρο για τη μετάφραση της έννοιας «προαίρεσις».[35]

Κατά τη γνώμη μου, αν και αυτή είναι μια καλή προσπάθεια, εν τούτοις δεν αποδίδει επιτυχώς ούτε συλλαμβάνει επαρκώς τις διάφορες σημασίες που έχει ο όρος «προαίρεσις». Το πιο ενδιαφέρον δε είναι ότι στην ανάλυση που κάνει ο ίδιος του όρου «προαίρεσις» έχει υπαινιχθεί μια κατά πολύ ορθότερη ερμηνεία του όρου χωρίς να το έχει καν αντιληφθεί. 'Οπως υποδεικνύει στο άρθρο του, βασική αρχή της αριστοτελικής ηθικής είναι ότι «το κάθε μέρος της ψυχής χρειάζεται τη βοήθεια του άλλου προκειμένου να επιτύχει τη μέγιστη δυνατότητά του, δηλαδή την αρετή».[36] Κατά την πορεία της προς την ανθρώπινη αριστεία, σύμφωνα με τον Αριστοτελη, εξηγεί παρακάτω ο Chamberalin, η ψυχή δεν ακολουθεί μια γραμμική διαδικασία κατά την οποία η επιλογή απλώς επηρεάζει τη βούληση. 'Οπως ευφυώς παρατηρεί, η κίνηση που ακολουθεί η ψυχή είναι όπως αυτή του καβουριού, κατά την οποία πότε χρησιμοποιεί το λογικό μέρος και πότε το άλογο μέρος της ψυχής.[37] Στην παραπομπή που παραθέτει στο σημείο αυτό ο Chamberlain χαρακτηρίζει τη σχέση στην οποία ευρίσκονται τα δύο αυτά μέρη της ψυχής όσον αφορά την προαίρεσιν ως «αμοιβαιότητα» και υπογραμμίζει ότι η αμοιβαιότητα αυτή διαπερνά τα περισσότερα βιβλία των ΗΝ και κυρίως τα βιβλία Α' – Ε' και Ζ', κεφ. 12 και 13.[38] Μνημονεύει δε τον Αριστοτέλη ο οποίος στα ΗΝ, Ζ', 1144 a 7 – 9 γράφει:

ἡ μὲν γὰρ ἀρετὴ τὸν σκοπὸν ποιεῖ ὀρθὸν.[39]

Επομένως, δεν θα ήταν ορθό να συλλάβουμε την προαίρεσιν ως μια απλή γραμμική διαδικασία, όπως την εννοεί ο Chamberlain. Πρόκειται ασφαλώς για μια διαδικασία η οποία όμως δεν έχει σαφή και διακεκριμένα στάδια. 'Οπως άλλωστε ο ίδιος ο Chamberlain υπονοεί, η προαίρεσις θα ήταν καλύτερο να εκληφθεί ως μια διαλεκτική διαδικασία, αφού καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής η ψυχή χρησιμοποεί πότε το λογικό και πότε το άλογο τμήμα της. Η σύλληψη της προαιρέσεως ως μιας διαλεκτικής διαδικασίας είναι πολύ πιο κοντά στον τρόπο με τον οποίο την αναλύει και την παρουσιάζει ο Αριστοτέλης στις διάφορες πραγματείες του. Επιπλέον, μια τέτοια σύλληψη της προαιρέσεως είναι απολύτως συμβατή και μας παρέχει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε κατά ένα τρόπο συμβατό και τις άλλες εννοιολογικές αποχρώσεις της έννοιας αυτής που ομολογουμένως υπάρχουν στα αριστοτελικά κείμενα.

Η Μυρτώ Δραγώνα – Μονάχου, για παράδειγμα, θεωρεί εξ ίσου σημαντική και μια άλλη σημασία την οποία έχει όρος «προαίρεσις».[40] Μνημονεύει τον Αριστοτέλη ο οποίος γράφει στα Πολιτικά:

μηδὲ τοῦ ζῆν κατὰ προαίρεσιν.[41]

Την έκφραση «το ζην κατα προαιρεσιν» η Δραγώνα εκλαμβάνει ότι σημαίνει το να ζει κανείς σύμφωνα με τις ηθικές του αρχές, σύμφωνα με τη θελησή του, δηλαδή σύμφωνα με το σχέδιο της ζωής του ή σύμφωνα με την πρωταρχική του επιλογή, όπως θα την ονόμαζε ο Σαρτρ.[42] Κατά την άποψή της, αυτή η συγκεκριμένη σύλληψη της προαιρέσεως την οποία συναντούμε στα Πολιτικά, λαμβάνεται και αναπτύσσεται περαιτέρω από τον στωϊκό φιλόσοφο Επίκτητο.[43] Εκείνο που μας ενδιαφέρει όμως εν προκειμένω είναι ότι το σχέδιο ζωής δεν είναι απλώς μαι συγκεκριμένη επιλογή που κάναμε στη ζωή μας ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες εναλλακτικές πορείες δράσης. 'Οπως άλλωστε δηλώνει και η ίδια η έκφραση, το σχέδιο ζωής είναι μια επιλογή ζωής που κάνουμε, μια απόφαση που παίρνουμε, την οποία όμως θεωρούμε, αναθεωρούμε και τροποποιούμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας υπό το φως των νέων δεδομένων και κυρίως υπό την επίδραση των (νέων) επιθυμιών οι οποίες διαμορφώνονται συνέχεια. Το σχέδιο ζωής, επομένως, εάν το αντιλαμβάνομαι ορθά, είναι μια συνεχής και αδιάλειπτη διαδικασία η οποία ευρίσκεται σε εξέλιξη κάτω από τη συνεχή αλληλεπίδραση του λόγου με την επιθυμία, του λογικού με το άλογο μέρος της ψυχής. Από την άποψη αυτή, πρόκειται για μια επιλογή που διαρκεί όσο και η ίδια η ζωή μας και δεν μπορεί να αναλυθεί με όρους απλής διαδικασίας ή “commitment” όπως ισχυρίζεται ο Chamberlain.
------------------------
[1] Ιωάννης Σταματάκος, Λεξικὸν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης, τόμος πρώτος, εκδόσεις Π. Δημητράκου, Ἀθῆναι 1949, σ. 826. Καθ’ όλη τη διάρκεια του παρόντος άρθρου χρησιμοποιώ τον όρον «προαίρεσις» ως έχει στα αρχαία κείμενα.

[2] Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια, εισαγ. – μτφρ. σχόλια μεταφραστική ομάδα Κάκτου, Κάκτος Αθήνα 1993 (στο εξής ΗΝ), B', 1106 b 35 – 1107 a 2: «η αρετή είναι μια έξη επιλεκτική που κατέχει θέση μεσότητας νοούμενη σε σχέση μ’ εμάς, η οποία ορίζεται από τη λογική και όπως θα την όριζε ο φρόνιμος». Εδώ και σε όλα τα χωρία που ακολουθούν, εκτός αν δηλωθεί διαφορετικά, ακολουθώ τη μετάφραση των εκδόσεων Κάκτος με δικές μου τροποποιήσεις και βελτιώσεις.

[3] Αριστοτέλης, ΗΝ, Θ', 1157 b 28 – 31: «Η φιλική διάθεση μοιάζει με συναίσθημα και η φιλία με έξη, διότι η φιλική διάθεση δεν απευθύνεται λιγότερο στα άψυχα αντικείμενα, ενώ η αμοιβαία φιλία προϋποθέτει προαίρεση, η δε προαίρεση είναι προϊόν της έξης».

[4] Αριστοτέλης, ΗΝ, Ι', 1164 b 2: «Διότι η πρόθεση είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του αληθινού φίλου και της αρετής».

[5] Aristotle, Politics, μτφρ. στα αγγλικά H. Rackham, Loeb Classical Library, Heinemann and Harvard University Press, London, Cambridge – Massachusetts, 1972, III, 9, 1280 b 38 – 39: «Διότι η εσκεμμένη επιλογή του να ζει κανείς με κάποιον είναι φιλία». Η μετάφραση είναι δική μου.

[6] Αριστοτέλης, ΗΝ, Θ', 1163 a 22 – 23: «καθότι η πρόθεση είναι ο κύριος παράγων της αρετής και του χαρακτήρα του ανθρώπου».

[7] Αριστοτέλης, Ρητορική, εισαγ. – μτφρ. σχ. Ηλ. Ηλιού, Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων, Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα χχ., 1, 9, 1367 b 22 – 23: «και χαρακτηριστικόν του σοβαρού ανθρώπου είναι το να ενεργεί σύμφωνα με το πρόγραμα που προηγουμένως εχάραξε».

[8] Αριστοτέλης, ΗΝ, Η', 1148 a 15-19.

[9] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1109 b 30-32.

[10] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1109 b 35 – 1110 a 1.

[11] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1111 b 4 – 5.

[12] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1111 b 11 – 12: «οἱ δὲ λέγοντες αὐτὴν ἐπιθυμίαν ἢ θυμὸν ἢ βούλησιν ἢ τινα δόξαν οὐκ ἐοίκασιν ὀρθῶς λέγειν».

[13] Βλ. ανωτ., υποσημ. 8.

[14] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1111 b 18 -19.

[15] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1111 b 18 -19.

[16] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1111 b 30 κ.ε.

[17] Aristotle, Metaphysics, μτφρ. στα αγγλικά H. Tredennick, Loeb Classical Library, Heinemann and Harvard University Press, London, Harvard University Press 1933, 1025 b 18 – 28 όπου ο Αριστοτέλης κάνει τη διάκριση ανάμεσα στις θεωρητικές, στις παραγωγικές και στις πρακτικές επιστήμες. Να σημειωθεί ότι ο Αριστοτέλης αποκαλεί «χρηματιστική» την επιστήμη εκείνη που αποφέρει οικονομικό κέρδος.

[18] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1112 b 31 – 32: «ἂνθρωπος εἶναι ἀρχὴ τῶν πράξεων».

[19] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1113 a 5 – 8. Μιλώντας για το ηγούμενο ως το κυρίαρχο μέρος του εαυτού εδώ ο Αριστοτέλης προαναγγέλλει το «ἡγεμονικὸν» για το οποίο θα κάνουν λόγο αργότερα οι Στωϊκοί φιλόσοφοι.

[20] Αριστοτέλης, ΗΝ, Γ', 1113 a 11 – 14.

[21] Αριστοτέλης, ΗΝ, Ζ', 1139 a 4 κ.ε.

[22] Αριστοτέλης, ΗΝ, Ζ', 1139 a 13.

[23] Αριστοτέλης, ΗΝ, Ζ', 1139 a 25.

[24] Βλ. ανωτ., υποσημ. 8.

[25] Αριστοτέλης, ΗΝ, Ζ', 1139 b 4 – 5.

[26] Αριστοτέλης, ΗΝ, Ζ', 1139 b 5 - 6.

[27] Βλ. ανωτ., υποσημ. 2.

[28] Charles Chamberlain, “The meaning of prohairesis in Aristotle’s ethics”, Transactions of the American Philological Association, vol. 114 (1984), σσ. 147 – 157, σ. 151.

[29] Ibid., σ. 152.

[30] Ibid., σ. 152. Αριστοτέλης, ΗΝ, Ζ', 1139 β 5 – 6.

[31] Ibid., σ. 154.

[32] Ibid., σ. 153.

[33] Πρόκειται για το παράδειγμα που ο ίδιος ο Chamberlain δίνει, ibid., σ. 152.

[34] Ibid., σ. 154.

[35] Ibid., σ. 155.

[36] Ibid., σ. 150.

[37] Ο Chamberlain την ονομάζει “crabwise”, ibid., σ. 151.

[38] Ibid., σ. 151, υποσημ. 30.

[39] Ibid.

[40] Μυρτώ Δραγώνα – Μονάχου, «Η προαίρεσις στον Αριστοτέλη και στον Επίκτητο. Μια συσχέτιση με την έννοια της πρόθεσης στη φιλοσοφία της πράξης», Φιλοσοφία, τ. 8 – 9, (1978 – 9), σσ. 265 – 310, ειδικότερα σ. 295.

[41] Ibid., σ. 295. Aristotle, Politics, III, 5, 1280 a 34.

[42] Ibid., σ. 296.

[43] Ibid..

Ο Μεγάλος Θυμός

«Δεν πιστεύω όταν σ' έχει ενοχλήσει κάτι που σου είπε ή έκανε κάποιος να δείχνεις θυμωμένος ή πειραγμένος; Δεν θα δείξεις ποτέ πως θύμωσες. Όχι μόνο δεν θα σταματήσεις να μιλάς ή θα κρατάς μούτρα, αλλά, τότε είναι που θα κάνεις σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. Μη δώσεις ποτέ τέτοια χαρά και ειδικά σε κάποιον τρίτο. Αποστασιοποιήσου με ευγένεια και αν περιμένεις αρκετά στην όχθη του ποταμού, θα δεις τα πτώματα των εχθρών σου να περνούν επιπλέοντας από μπροστά σου».

Έχω παρατηρήσει πως οι πλέον συνηθισμένοι τρόποι έκφρασης του θυμού είναι δύο.

Ο ένας είναι αυτός που περιέγραψα παραπάνω και ο άλλος είναι η καθαρή ή η καλυμμένη επιθετικότητα.

Κάποιοι φωνάζουν, χειροδικούν, εκτοξεύουν πράγματα, βρίζουν, απειλούν. Άλλοι χρησιμοποιούν ειρωνεία, χιούμορ ή παθητικοεπιθετικά σχόλια, άλλοι τερματίζουν απότομα σχέσεις γιατί φοβούνται τη σύγκρουση και άλλοι γίνονται απόμακροι, σιωπηλοί, ψυχροί ή θλιμένοι ώστε να μπορέσουν να διατηρήσουν τη συγκρότηση του εαυτού τους.

Σε όλες αυτές τις συμπεριφορές υπάρχει κάτι κοινό. Ο φόβος ή οι ενοχές για το θυμό και το μπέρδεμα γύρω απ' αυτόν.

Ο θυμός είναι το πιο παρεξηγημένο, ενοχοποιημένο και το συναίσθημα που ανεχόμαστε λιγότερο απ' όλα.

Έχει την εικόνα κάτι του μεγάλου και ανεξέλεγκτου, που εάν το αφήσουμε ελεύθερο θα καταστρέψει τα πάντα. Κάτι που το κάνει ακόμα πιο μπερδεμένο είναι τα αντιφατικά μηνύματα που παίρνουμε από παιδιά. Μαθαίνουμε ότι δεν είναι αποδεκτό να θυμώνουμε, αλλά από την άλλη μεριά βιώνουμε την οργή ή τον θυμό από τους ενήλικους, είτε άμεσα είτε με την έμμεση μορφή της παγερής αποδοκιμασίας.

Ας φανταστούμε λοιπόν τι συμβαίνει εάν ένα παιδί στην προσπάθειά του να εκφράσει ένα συναίσθημα θυμού προς το γονιό έχει ν' αντιμετωπίσει αποδοκιμασία ή απόρριψη ή κάτι που θα βιώσει ως απώλεια αγάπης. Αρχίζει και καταγράφεται ως εμπειρία ότι η έκφραση του θυμού προκαλεί κινδύνους -ή να το πω πιο απλά, η "χασούρα" είναι μεγαλύτερη απ' το "κέρδος"-.

Όμως ο θυμός είναι σχεδόν αναπόφευκτος και έτσι έρχεται η στιγμή που πρέπει να πάρει μερικές αποφάσεις για το τι να κάνει όταν τον νιώθει. Συνήθως αποφασίζει να σπρώξει το συναίσθημα προς το κάτω, να το κρατήσει μέσα του.

Δεν είναι τυχαίο που τις περισσότερες φορές κάτω απ' τη θλίψη βρίσκεται θυμός που δεν έχει εκφραστεί και έχει αναστραφεί.

Έτσι ξεκινάει η παρέμβαση στην υγιή ανάπτυξη. Ο οργανισμός όμως επιδιώκει συνεχώς να φτάσει σε ομοιόσταση με το να εκφράζονται τα συναισθήματα για να μπορέσει να επιτευχθεί μια αίσθηση ικανοποίησης, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει την επόμενη ανάγκη του, συνεχίζοντας έτσι τον αέναο κύκλο της ανάπτυξής του. Η έκφραση του συναισθήματος θα γίνει με ή χωρίς τη συνεργασία της επίγνωσής μας.

Ο θυμός θα εκτονωθεί. Το παιδί -και αργότερα ως ενήλικας- μπορεί να αναστρέψει το θυμό του. Θα κάνει στον εαυτό του αυτό που θα ήθελε να κάνει στους άλλους.

Μπορεί να αυτοτραυματίζεται, να ξεριζώνει τούφες απ' τα μαλλιά του, να συσφίξει τους μυς προκαλώντας πονοκεφάλους κλπ. Κάποιος άλλος μπορεί να ανακλά το θυμό του χωρίς να εκφράζει το γνήσιο συναίσθημα σε καμία περίπτωση. Μετά από ένα διάστημα ξεχνά ακόμη και ποιο ήταν.

Όμως, η ενέργεια παραμένει και πρέπει να εκφραστεί. Γίνεται σωματικά επιθετικό και νιώθει καλά αλλά όχι για πολύ. Δοκιμάζει ξανά προσπαθώντας να αναδημιουργήσει την καλή αίσθηση. Υπάρχουν και παιδιά που θα εκφραστούν σωματικά είτε με επεισόδια νυχτερινής ενούρησης είτε με τη συγκράτηση των κενώσεων. Αρκετά συνηθισμένο είναι και το να προβάλλουμε το θυμό μας σε άλλους και να φανταζόμαστε πως οι άλλοι είναι θυμωμένοι μαζί μας.

Ο θυμός είναι το πιο δύσκολο συναίσθημα που χρειάζεται να εκφράσει ένα παιδί. Μπορεί να βρει τον τρόπο για να εκφράσει άλλα συναισθήματα όπως φόβο ή χαρά αφού αυτά τα ανέχονται εύκολα οι γονείς και η κουλτούρα μας. Έτσι, μεγαλώνει αντιμετωπίζοντας το θυμό ως κάτι κακό.

Τα καλά νέα είναι ότι οι άνθρωποι έχουμε τη δυνατότητα να ξεμάθουμε και να ξαναμάθουμε νομίζω τα πάντα. Για το πως εκφράζω το θυμό μου χωρίς να κακοποιώ ούτε εμένα ούτε τους άλλους, είμαι σίγουρη πως όλοι μπορούμε.

Ο λόγος που περιέγραψα τα παραπάνω είναι για να δούμε πόσο σημαντικό είναι να αποκτήσω επίγνωση για το τί κάνω και πώς το κάνω. Πότε θυμώνω, τι τον κάνω το θυμό μου; Είναι σημαντικό να δω πως ως παιδί δεν είχα επιλογές γιατί εξαρτιόμουν από άλλους. Όμως, στο σήμερα, ως ενήλικας έχω πολλές επιλογές.

Έχω την επιλογή να πω στον άλλον «όταν συμπεριφέρθηκες ή μου μίλησες μ' αυτόν τον τρόπο κλπ, εγώ θύμωσα και χρειάζομαι απόσταση ή να ακούσω συγγνώμη ή θέλω να το συζητήσουμε» Μοιράζεσαι το συναίσθημά σου και αυτό είναι σημαντικό γιατί έτσι όχι μόνο τοποθετείσαι σε μια σχέση, αλλά συμπεριλαμβάνεις και τον άλλον.

Το να έχω θυμώσει μαζί σου και να μη στο λέω, δεν έχει καθόλου το «μαζί», είμαστε και οι δυο μόνοι μας. Όταν ρωτάω τους ανθρώπους «τι πιστεύεις πως θα συμβεί εάν πεις στον άλλον πως θύμωσες;» Η απάντηση είναι πάντα η ίδια. «Φοβάμαι πως η σχέση θα διαλυθεί».

Αυτός ο φόβος είναι η καταγεγραμμένη εμπειρία που περιέγραψα παραπάνω. Εάν συνεχιστεί ο παλιός τρόπος, είναι βέβαιο πως η σχέση θα καταστραφεί.

Ξέρω πως ακούγεται δύσκολο γι' αυτό πάντα προτείνω στην αρχή να το κάνουν με ανθρώπους και σε σχέσεις που αισθάνονται ασφαλείς. Με κάποιο καλό φίλο, ίσως αδέρφια, τον θεραπευτή τους. Βοηθάει επίσης να είναι απόλυτα ξεκάθαρο πως ο θυμός είναι απλά ένα συναίσθημα όπως τα υπόλοιπα, δεν έχει να κάνει με επιθετικότητα η οποία είναι συμπεριφορά.

Ο καινούργιος τρόπος έχει μόνο χαρά, ενηλικίωση, φροντίδα για τον εαυτό μου, για τους άλλους, τη σχέση και κυρίως, δεν αφήνω ανοιχτούς λογαριασμούς που είναι ένας σίγουρος τρόπος για να παραμείνουμε ανικανοποίητοι και καθηλωμένοι.

Ομηρική Φθία

Η κοιλάδα του Σπερχειού και η ομηρική Φθία

Το ερώτημα που έχουν ν’ αντιμετωπίσουν όλοι οι αρχαιολόγοι που έρχονται σ’ επαφή με τα ευρήματα της κοιλάδας του Σπερχειού είναι ένα:

«Με ποιο μυκηναϊκό βασίλειο θα μπορούσε να ταυτιστεί η κοιλάδα του ποταμού Σπερχειού;»

«Είναι βάσιμο να υποθέσουμε ότι η ομηρική Φθία θα μπορούσε να βρίσκεται εκεί;»

Σήμερα αποτελεί αναντίρρητο γεγονός ότι η κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού έχει άμεση σχέση με την Ελληνική προϊστορία.

Η έρευνα της περιοχής, η αυτοψία των χώρων αλλά και αρκετές φιλολογικές παρατηρήσεις υποστηρίζουν την εκδοχή πως πράγματι η πατρίδα του ομηρικού Αχιλλέα μπορεί να τοποθετηθεί στην κοιλάδα του Σπερχειού:

1.Υπάρχουν πολλές άγνωστες και ανεξερεύνητες αρχαιολογικές θέσεις στις οποίες υπάρχει συνεχόμενη κατοίκηση από τους προϊστορικούς μέχρι τους νεότερους χρόνους.

2. Η κοιλάδα επειδή διέθετε τις κατάλληλες συνθήκες για μόνιμη εγκατάσταση όντως κατοικήθηκε από πολύ νωρίς γι’ αυτό και αρκετά ευρήματα παραπέμπουν στην μυκηναϊκή εποχή (τάφοι, κεραμικά θραύσματα, τειχοποιίες, φορητά αντικείμενα).

3. Η μακρά αμφικτιονική παράδοση της περιοχής έχει ιδιαίτερη σημασία για την εποχή που αναφερόμαστε και το βασίλειο του Αχιλλέα (Αμφικτύων, αδελφός του Έλληνα, Πυλαία Αμφικτιονία), διότι με βάση τις πηγές μόνον οι συμμετέχοντες στην αμφικτιονία των Δελφών ονομάζονταν «Έλληνες».

Όμως μόνο ο Αχιλλέας σχετίζεται από τον Όμηρο άμεσα με λαό που φέρει την ονομασία «Έλληνες», αυτός στο βασίλειό του έχει περιοχή που ονομάζεται «Ελλάς» και μόνο ο δικός του λαός, οι «Μυρμιδόνες» ονομάζονται «Έλληνες».

Το συγκεκριμένο Ελληνικό φύλο, μικρό κατά την μυκηναϊκή περίοδο φέρει ένα όνομα (Έλληνες), που ακούγεται μόνο δύο φορές στον Όμηρο, όμως η παρουσία του, όπως και η ονομασία του, παραπέμπει, λόγω των αμφικτιονιών, στην κοιλάδα του Σπερχειού, σε πολιτικές - στρατιωτικές ενώσεις, κοινές λατρείες και λατρευτικούς χώρους που είτε χάθηκαν είτε αγνοούνται.

Οι αναφερόμενοι από τον Όμηρο λαοί του βασιλείου του Αχιλλέα και οι μνημονευόμενες πόλεις – περιοχές: Άργος Πελασγικό, Άλος, Αλόπη, Τρηχίνα, Φθία – Ελλάς αποδεικνύουν ότι το βασίλειο του Πηλέα εκτείνεται εκατέρωθεν της κοίτης του Σπερχειού, όπου κατοικούσαν μικρά Ελληνικά φύλα με τις ονομασίες: Αχαιοί, Έλληνες, Μυρμιδόνες και Δόλοπες.

4. Η αναφερόμενη από τον Αχιλλέα απόσταση Τροίας – Φθίας, (το τριήμερο ταξίδι, Ι -363), εάν ελεγχθεί συγκριτικά προς τις υπόλοιπες αποστάσεις που ο Όμηρος αναφέρει στην Οδύσσεια κατά την επιστροφή των Ελλήνων βασιλέων αποδεικνύεται ότι ο ποιητής δεν εννοεί την άφιξη του ήρωα στον Παγασητικό κόλπο, αλλά σε κάποια άλλη θέση, που βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη!

5. Ο Σπερχειός*  ποταμός αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς του βασιλείου και γεωγραφικού προσδιορισμού του.

 
Ο Όμηρος συνδέει αποκλειστικά και μόνο τον ποταμό Σπερχειό με το βασίλειο και τον βασιλικό οίκο του Πηλέα:

 
-Ο Σπερχειός είναι ο τοπικός θεός – ποταμός του βασιλείου διότι είναι αυτός που γονιμοποιεί την εύφορη κοιλάδα του.

- Η κόρη του βασιλιά Πηλέα, η Πολυδώρα με τον θεό – ποταμό αποκτά γιο, τον Μενέσθιο, που βρίσκεται μαζί με τον Αχιλλέα στην Τροία. Η συνεύρεση Πολυδώρας- θεού Σπερχειού σημαίνει την στενή σχέση του βασιλικού οίκου με τον ντόπιο θεό – ποταμό και ότι μια νέα βασιλική γενιά «θεογένητη» μπορεί ν’ αρχίσει.

- Ο Όμηρος καταγράφει τον ποταμό Σπερχειό ως κέντρο του βασιλείου του Αχιλλέα παραθέτοντας τους τοπικούς μύθους ενώ αποφεύγει συστηματικά την σύνδεσή του Αχιλλέα με άλλους θεσσαλικούς ποταμούς που τους γνωρίζει καλά, όπως π.χ. τον ποταμό Ενιπέα που αναφέρει τον μύθο της συνεύρεσης του Ενιπέα με την Τυρώ, την γυναίκα του Κρηθέα (Λ-238Οδυσσεια).

- Στις πηγές του Σπερχειού ο Πηλέας, έχει τέμενος και βωμό, εκτελεί εκατόμβες και εκεί θα προσφέρει την κόμη του διαδόχου του βασιλικού θρόνου, Αχιλλέα, συνεπώς ελέγχει τις πηγές του και την εκεί τελετουργία προς τιμήν του θεού.

- Στην Τροία, μόνο ο Αχιλλέας επικαλείται τον Σπερχειό, ως τοπικό θεό –ποταμό του βασιλείου του και κανείς άλλος, διότι ελέγχει τις πηγές, έχει τον έλεγχο της ροής του, μπορεί να υπόσχεται και να εκτελεί θυσίες, και πιθανόν λόγω της εγγύτητας ανακτόρων - πηγών του ποταμού, έχει την ευχέρεια να οδηγήσει εκεί εκατόμβη, την οποία βέβαια θα ήταν αδύνατο να οδηγήσει εκεί από την Θεσσαλία, σ’ ένα μακρινό και επίπονο ταξίδι, εάν τα ανάκτορα του βασιλικού οίκου ήταν έξω από την κοιλάδα του Σπερχειού π.χ. κοντά στην Φάρσαλο, στον Ενιπέα, όπου φυσικά θα υπήρχε τοπικός θεός – ποταμός ο Ενιπέας.

6. Ο Όμηρος αναφέρει ότι το βασίλειο του Πηλέα περιελάμβανε δύο βασικές «περιοχές»: την Φθία και την Ελλάδα.

Είναι δεδομένο ότι η Φθία αποτελούσε μια ευρύτατη περιοχή που εντοπίζεται βορείως του Σπερχειού. Ανάμεσα στα πολλά το αποδεικνύει η επιβίωση εκεί, κατά τους ιστορικούς χρόνους του τοπωνυμίου «Αχαΐα Φθιώτιδα».

Ο ποιητής σ’ αυτόν τον χώρο, βορείως του Σπερχειού, κατανέμει γενικά οκτώ βασίλεια και μαζί με του Πηλέα γίνονται εννέα.

Οι στρατιώτες όμως του Αχιλλέα παρ’ ότι ένα μέρος τους προέρχεται από την Φθία του Πηλέα, ποτέ δεν ονομάζονται «Φθίοι», αλλά πάντοτε «Μυρμιδόνες - Έλληνες».

«Φθίοι » ονομάζονται από τον Όμηρο οι στρατιώτες του Πρωτεσιλάου, του Φιλοκτήτη και πιθανόν του Ευμήλου, οι οποίοι μάλιστα στην σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα δεν συμπαρατάσσονται ως όφειλαν με τον Αχιλλέα (που είναι Φθίος) αλλά με τον Αγαμέμνονα!

Άραγε η Φθία του Αχιλλέα ήταν μόνο ένα κομμάτι της συνολικής Φθίας, πιθανόν το 1/9, και είναι αυτό που έφτανε μέχρι την βόρεια όχθη του Σπερχειού, όπου πιθανόν να υπήρξε και η ομώνυμη πόλη – διοικητικό κέντρο του βασιλείου που ονομαζόταν Φθία.

Νοτίως του Σπερχειού πρέπει ν’ αναζητηθεί η δεύτερη μεγάλη περιοχή (ίσως και πόλη) του βασιλείου του Πηλέα που ονομαζόταν «Ελλάς».

Απόδειξη αποτελεί η αναφορά του Φοίνικα στην Ι ραψωδία ότι διέσχισε την Ελλάδα για να έρθει στην Φθία, φεύγοντας από τον Ελεώνα, τον οποίο ο Όμηρος (στον «κατάλογο νεών») τοποθετεί στην Βοιωτία.

Την ορθότητα της συγκεκριμένης άποψης επιβεβαιώνει το γεγονός ότι μόνο ο ποταμός Σπερχειός από τον 14ο αι και μετά καταγράφεται σε πάμπολλες μαρτυρίες με το όνομα «Ελλάς», Ρουσάνος,Castaldi, Μελέτιος, Lukas, Βελεστινλής, κάτι που υποψιάζει για μια μακραίωνη παράδοση (και δημοτικά τραγούδια).

Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και για ολόκληρη την περιοχή που βρίσκεται νοτίως του Σπερχειού η οποία κατονομάζεται και αυτή «Ελλάδα» σε πάμπολλες πηγές για αιώνες μετά, Προκόπιος, Χρονικά (Φραντζής).

Αυτή η σταθερή σύνδεση του ποταμού και της περιοχής (νοτίως εκείνου) με το τοπωνύμιο «Ελλάς» αποδεικνύει την παλαιότατη αλλά σταθερή σχέση ανάμεσά τους (Σπερχειός – Ελλάς ) όταν κανένα κείμενο δεν μνημονεύει την ονομασία «Ελλάς» σε κάποια περιοχή της Θεσσαλίας.

Υπάρχουν όμως και άλλα δεδομένα, τα οποία ενώ αποτελούν μια ειδική ταυτότητα της περιοχής του Σπερχειού αποκαλύπτουν και την πανάρχαια σχέση μαζί της, θ’ αναφέρω για παράδειγμα τη μακροχρόνια παράδοση των κατοίκων με την κεραμική και τα πάμπολλα εργαστήρια πηλού που συνεχώς ανευρίσκονται («κεραμαριά») και παραπέμπουν έμμεσα στον μυθικό «Πηλέα», αφού το όνομα θυμίζει επαγγελματική ιδιότητα, επίσης οι πολλές ιαματικές πηγές, ο ορυκτός πλούτος και τα αρχαία μεταλλεία (στοές – σκωρίες) θυμίζουν την ίαση του Αχιλλέα, τον πλούσιο ομηρικό Χάλκωνα (Ιλιάδα Π - 594) ή τον μεταλλευματικό πλούτο από χαλκό και χρυσάφι, που υπαινίσσεται ο Αχιλλέας ότι έχει στο παλάτι αποθησαυρισμένο ο Πηλέας, ενώ οι γνωστοί οδικοί άξονες προς την Θεσσαλία που φέρουν πανάρχαια χάραξη και χρήση καθώς οι γεφυρώσεις τους που χρησιμοποιήθηκαν μέχρι πρόσφατα (Αρχάνι) δείχνουν ότι μέσα στην κοιλάδα άκμασαν σημαντικά διοικητικά κέντρα, δεδομένο που υποστηρίζουν και οι αρχαιότατες αμυντικές οχυρώσεις (προϊστορικές) π.χ. στην Πάπα (1300π.Χ.) και σ’ ολόκληρη την Όθρυ οι οποίες προστάτευαν την περιοχή και τους δρόμους επικοινωνίας.

7. Το όνομα του ποταμού, «Σπερχειός», καταγράφεται πρώτη φορά στον Όμηρο και συνδέεται αποκλειστικά με το βασίλειο και τους στρατιώτες του Αχιλλέα, οι οποίοι ονομάζονται «Έλληνες»(μόνο αυτοί).

Το τοπωνύμιο «Σπερχειός» είναι νοηματικό και όπως φαίνεται του έχει αποδοθεί από Έλληνες κατοίκους, παρότι τα τοπωνύμια – υδρωνύμια στον Όμηρο είναι μυκηναϊκά και συχνά έχουν προελληνική προέλευση.

Η λέξη πράγματι απηχεί προς το ήδη χρησιμοποιούμενο από τον ποιητή επικό λεξιλόγιο, διότι ο ποιητής θα πει για τον Μηριόνη: «σπερχόμενος δ’ άρα Μηριόνης εξείρυσε χειρός τόξον» (Ψ -870) επίσης για τον Πρίαμο «σπερχόμενος δ’ ο γεραιός εού επεβήσετο δίφρου» (Ω 322), συνεπώς η ονομασία «Σπερχειός» προέρχεται από το «σπέρχω» που σημαίνει ορμώ, κινούμαι γρήγορα…

Η μεγαλύτερη όμως απόδειξη ότι η Ελλάς βρισκόταν νοτίως του Σπερχειού και ότι η Φθία του Αχιλλέα ήταν μικρή περιοχή βορείως του Σπερχειού όπου υπήρχε το παλάτι, αποτελεί η αποτυχία της αρχαιολογικής έρευνας να «εντοπίσει» σωστά τις δύο περιοχές, και κυρίως το ανάκτορο του Πηλέα, αποτυχία που οφείλεται στο ότι αγνόησε επιδεικτικά τον Όμηρο, ενώ αποδέχτηκε με μεγάλη ευκολία τις αναφορές του Φερεκύδη, του Ευριπίδη, του Παυσανία, και κάποιες πληροφορίες που διασώζει ο Στράβων…

-------------------------

*Σπερχειός

Ο Σπερχειός είναι το κύριο ποτάμι της πατρίδας του Αχιλλέα, γιος του πρωταρχικού ζεύγους των υδάτων, του Ωκεανού και της Τηθύος. Λέγεται πως ο θεός ποταμός ήταν πατέρας του Μενέσθιου από την κόρη του Πηλέα, Πολυδώρα, γαμπρός, επομένως, του Αχιλλέα (Όμ. Ιλ. Π 173-176). Ίσως και γι' αυτό να του έταξε την ξανθιά μπούκλα του Αχιλλέα σε περίπτωση που γυρνούσε σώος στη Φθία.

Ο Αχιλλέας στον Σπερχειό

Είναι η στιγμή που ο Αχιλλέας κόβει την ξανθήν του κόμην που εφύλαγε του ποταμού Σπερχειού, προσφορά στον νεκρό Πάτροκλο, λέγοντας:

Άλλα σου ευχήθη, ω Σπερχειέ, το στόμα του πατρός μου
όταν εκεί θα εγύριζα στην γην την πατρικήν μου,
να δώσει εσέ την κόμην μου και αγίαν εκατόμβην,
και αυτού στο κτήμα, στες πηγές, πόχεις βωμόν ευώδη
πεντήκοντ' αμουνούχιστα κριάρια να μου σφάξη.
(Όμ., Ιλ. Ψ 144-148)

Επίκουρος: πως να ξεχωρίζετε τις ψευδείς ειδήσεις

Δε γνωρίζω τι θα έκανε σήμερα αν ζούσε ο Επίκουρος. Μπορεί να ήταν διαχειριστής σ έναν μυθοκτονικό ιστότοπο ή οι μαθητές του στον Κήπο να ήταν ολημερίς μ ένα tablet στο χέρι και να κατέρριπταν- σύμφωνα με τις οδηγίες του- το πλήθος από τις ανοησίες που βλέπουμε στο διαδίκτυο. Όπως και να 'χει, σίγουρα, ο δυτικός πολιτισμός και η επιστήμη γενικότερα του οφείλουν τα μέγιστα (έστω κι αν δεν το ξέρουν), κι ευτυχώς για μας, έχει αφήσει παρακαταθήκη τα όπλα για ν αντιμετωπίσουμε τον ανορθολογισμό και την ανοησία που μας περιβάλλει.

Μα τι σχέση μπορεί να έχει η φιλοσοφία με τα hoax ίσως να ρωτήσετε.

Ζούμε σε μια εποχή που όλα τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία προσπαθούν να βρουν μια λύση στο πρόβλημα των ψευδών ειδήσεων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κι οι μεγάλοι οργανισμοί παλεύουν για ν αναπτύξουν κάποιο λογισμικό ή έναν αλγόριθμο που θα τους βοηθήσει σ αυτό. Ίσως όμως η λύση να βρίσκεται στα χέρια μας, γραμμένη κάπου 2 χιλιάδες και κάτι χρόνια πριν...

Γράφει ο Χ. Θεοδωρίδης, προλογίζοντας στο εξαιρετικό και πρωτοπόρο βιβλίο του "Επίκουρος - Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου"

«Αυτά που έχουν βάση προλήψεις, δεισιδαιμονίες, την αμάθεια γενικά, πρέπει να καταπολεμηθούν, και το μέσο γι' αυτό είναι η επιστήμη. Σωτήρας κι οδηγητής είναι η φιλοσοφία, φτάνει να μην τη θολώνουν μύθοι ή μωρολογήματα της μεταφυσικής. Τις σκιές αυτές που θόλωσαν το νου των ανθρώπων τις σκορπίζει το φως της επιστήμης. Επιστήμη για τον Επίκουρο είναι η ιωνική φυσική, όπως μορφώθηκε από τα παλαιότερα χρόνια και πήρε τον πλούσιο διάκοσμό του με το Δημόκριτο. Έτσι σπάνει η μακραίωνη, ρουτινιαρισμένη από ομαδική παράκρουση, αντίληψη του κόσμου. Η διανόηση του Επίκουρου παραμερίζει και ξεκαθαρίζει το νου από τις πολύμορφες πλάνες»

Γιατί ο Επίκουρος, όπως εμείς τον δικό μας, «βρήκε τον αγέρα του καιρού του» φορτωμένο από ψευτοσοφίες.

Κάνουμε λάθος να πιστεύουμε ότι οι σημερινές ανοικτές κοινωνίες, περισσότερο καταρτισμένες και όσο ποτέ άλλοτε ενημερωμένες, είναι ορθολογικότερες. Όταν έχει την επιλογή, ο σημερινός άνθρωπος δεν είναι ούτε πιο ορθολογικός ούτε πιο έντιμος πνευματικά από τον αντίστοιχο της προ-επιστημονικής εποχής.

«Εξήντα χιλιάδες επαναλήψεις κάνουν την αλήθεια» έγραφε ο Άλντους Χάξλει στον "Θαυμαστό καινούριο κόσμο" του. Σε αντίθεση με τον αλγόριθμο του Επίκουρου -που θ αναπτύξουμε- , ο αλγόριθμος της google, του facebook και των λοιπών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, παρόλο που φαινομενικά προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους, έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους (όπως είναι αναμενόμενο απ' όλες τις ιδιωτικές εταιρίες). Το κέρδος προέρχεται από τον διαφημιζόμενο, τον οποίο θα στηρίξουν ώστε η διαφήμιση να καταστεί αποτελεσματική και στοχευμένη. Και ποιος είναι ο καλύτερος; μα ο δημοφιλέστερος, αυτός που κάνει τα περισσότερα views, που έχει τα περισσότερα κλικ, share, like κτλ. Επομένως μια ψεύτικη είδηση που έχει μεγάλη απήχηση θα βγαίνει πάντα μπροστά, θα αναπαραχθεί από άλλα bots η σελίδες και θ αναπτυχθεί εκθετικά. Η διάψευση - αν ποτέ γίνει- θα χαθεί στα ψιλά.

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν; πως θα μας βοηθούσε σήμερα ο αρχαίος αυτός δάσκαλος; Πως ν αντιμετωπίσουμε αυτό τον καταιγισμό ψευδών ειδήσεων, αλλά και τους τσαρλατάνους, τις ψευδοεπιστήμες, την φαντασιοπληξία, τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες που μας περιβάλλουν; Ποια είναι τελικά αυτή η φιλοσοφία του Επίκουρου; τι πρέπει να γνωρίζουμε και τι θ αποκομίσουμε;

Πολύ επιγραμματικά, η φιλοσοφία του διακρίνεται, στη Φυσική, στην Ηθική και στον Κανόνα.

Στην προκειμένη μας ενδιαφέρει ο Κανόνας που αποτελεί τη σίγουρη μέθοδο για την απόκτηση γνώσης, αντιπροσωπεύοντας τη Λογική.

«ξεκαθαρίζοντας το έδαφος από το άχρηστο υλικό ο Επίκουρος περιόρισε την Διαλεκτική στους κανόνες που οδηγούν στον σχηματισμό σωστών κρίσεων, δηλαδή στο να ξεχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό. Το ξεκαθάρισμα αυτό ο ίδιος το είπε κριτήριο της Αλήθειας και το μέρος αυτό της φιλοσοφίας του το ονόμασε Κανονικόν ή Περι Κριτηρίου κι Αρχής.» Χ. Θεοδωρίδης

Ο Κανόνας λοιπόν, που θ αποτελέσει στο εξής ένα από τα μεγάλα όπλα μας, εμπεριέχει και τα εξής πυρομαχικά:

Δύο αρχές: 

α) Τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα. 

β) Την αρχή της πλήρους αναλογίας

Τέσσερα κριτήρια αληθείας: 

α) τις αισθήσεις. 

β) Τα πάθη (ηδονή και οδύνη) 

γ) τις προλήψεις (έννοιες) 

δ) Τις φανταστικές επιβολές της διανοίας.

 
Την εμπειρική μεθοδολογία επιμαρτύρησης και μη αμφισβήτησης και αντιμαρτύρησης και αμφισβήτησης.

Ο Επίκουρος συμβούλευε σε μια επιστολή του τον μαθητή του τον Πυθοκλή "Για την Επιστήμη και τη Σοφία":

Πρώτα απ’ όλα, να θεωρείς ότι ο σκοπός της γνώσης των ουράνιων φαινομένων -είτε σε συνδυασμό με άλλες διδασκαλίες είτε αυτοτελώς-, δεν είναι άλλος από την ψυχική αταραξία και την απόκτηση μιας σταθερής πεποίθησης, όπως ακριβώς συμβαίνει και με κάθε άλλο κλάδο έρευνας. Και ότι δεν πρέπει να βιάζουμε τα δεδομένα για να τα ταιριάξουμε με μια απίθανη ερμηνεία ούτε να υιοθετήσουμε μια μέθοδο έρευνας πανομοιότυπη μ’ εκείνη που χρησιμοποιούμε όταν κρίνουμε τρόπους ζωής ή όταν λύνουμε άλλα προβλήματα της φυσικής, όπως για παράδειγμα το ότι «το σύμπαν αποτελείται από ύλη και από άπιαστη ουσία» (κενό), ή ότι "τα βασικά στοιχεία είναι αδιαίρετα" (άτομα), και άλλα παρόμοια θεωρήματα που δέχονται μονάχα μία εξήγηση, εναρμονισμένη με τη μαρτυρία των αισθήσεων. Δεν ισχύει το ίδιο με τα ουράνια φαινόμενα τα γενεσιουργά αίτια των τελευταίων μπορεί να είναι περισσότερα από ένα, και η ουσία τους να επιβεβαιώνεται με πολλούς τρόπους οι οποίοι να βρίσκονται σε αρμονία με τις αισθήσεις μας. Βλέπεις, δεν πρέπει να μελετούμε τη φύση βασιζόμενοι σε κενές υποθέσεις και αυθαίρετους νόμους, μα σε συμφωνία με τις απαιτήσεις των φαινομένων. Γιατί η ζωή μας δεν έχει ανάγκη από υποκειμενισμούς κι από κενές δοξασίες, αλλά από ψυχική ηρεμία.

Τα πάντα παραμένουν ακλόνητα αν εξηγηθούν με τη μέθοδο των πολλαπλών αιτίων, σε συμφωνία πάντοτε με τα αντιληπτά φαινόμενα όταν αποδεχτούμε, όπως θα έπρεπε, μια εύλογη εξήγησή τους. Αν όμως αποδεχτούμε μια θεωρία και απορρίψουμε μίαν άλλη τη στιγμή που κι αυτή η άλλη επίσης συμφωνεί με τα φαινόμενα, είναι φανερό πως εγκαταλείπουμε τη σφαίρα της επιστημονικής έρευνας και κατρακυλούμε στη μυθολογία.

Όλα τούτα, Πυθοκλή, να τα κρατήσεις καλά στο μυαλό σου. Γιατί θα σε βοηθήσουν να ξεκόψεις μια και καλή από τους μύθους και να ανακαλύψεις κι άλλες αλήθειες πάνω σε τέτοιου είδους φαινόμενα. Και βάλε τα δυνατά σου να εμβαθύνεις στις πρώτες αρχές, στο θέμα της απειρότητας του σύμπαντος και στα σχετικά ζητήματα, κι ακόμη, στα κριτήρια της αλήθειας και στα πάθη της ψυχής, αλλά και στο τι επιζητούμε όταν τα στοχαζόμαστε αυτά. Διότι αν τα εξετάσεις διεξοδικά αυτά όλα μαζί, μετά θα μπορείς εύκολα να βλέπεις τις αιτίες των επιμέρους. Όσο για κείνους που δεν ικανοποιούνται μ’ αυτά, δεν θα είναι ικανοί να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα των πραγμάτων ούτε θα μπορέσουν να φτάσουν στο σκοπό που εξυπηρετούν αυτές οι μελέτες.

Η ορθολογική σκέψη είναι το μοναδικό εργαλείο που μας επιτρέπει να βάλουμε μια τάξη στο πλήθος των πληροφοριών και των γνώσεων. Και τα όπλα μας ενάντια στην πλάνη είναι η πληροφόρηση και η γνώση. Και για την κατάκτησή της γνώσης υπάρχει ένας μόνο δρόμος, ο δύσκολος δρόμος της επιστήμης

Αυτή και μόνο αυτή είναι η σίγουρη και σταθερή σου ελπίδα για την ανακάλυψη της αλήθειας, κι άλλη δεν υπάρχει' μόνη ελπίδα σου είναι η ικανότητα να κρίνεις και να ξεχωρίζεις το ψέμα από την αλήθεια, και σαν τους αργυραμοιβούς να καταλαβαίνεις ποια είναι τα άξια και τα ανόθευτα και ποια τα κίβδηλα. Κι αν τύχει ν’ αποκτήσεις τέτοια ικανότητα κι επιδεξιότητα, τότε προχωράς στον έλεγχο των όσων λέγονται. Ειδεμή, να ξέρεις πως τίποτα δεν θα εμποδίσει, να σε σέρνει ο καθένας από τη μύτη ή να τρέχεις σαν το πρόβατο πίσω από το βλαστάρι που θα σου τείνουν. Ή πιο σωστά, θα ’σαι σαν ένα υγρό χυμένο πάνω στο τραπέζι, κι όπου σε σπρώχνει ο καθένας με το δαχτυλάκι του, θα πηγαίνεις. Ή, μα τον Δία, σαν καλαμιά που φυτρώνει στην ακροποταμιά και γέρνει σε κάθε φύσημα του αέρα και σαλεύει ακόμα κι όταν η αύρα είναι ανεπαίσθητη. Λουκιανού Περί αιρέσεων

Η φιλοσοφία του Επίκουρου απορρίπτει όλες τις ιδεαλιστικές κατασκευές, απελευθερώνοντας από τις κοσμογονίες και τους μύθους που έχουν σχέση με τη Μοίρα και το Πεπρωμένο.

Πως όμως ο Επίκουρος συνέβαλε τα μέγιστα για ν αποδείξει την ελευθερία της βούλησης;

Ο Δημόκριτος είχε ανακαλύψει τα άτομα και υποστήριζε ότι με την κίνησή και τις αλληλοσυγκρούσεις τους προκύπτουν τα υλικά σώματα. Όμως υπήρχε ένα κενό. Ναι μεν υπήρχε το άπειρο κενό και τα άτομα ήταν προικισμένα με την ιδιότητα της βαρύτητας, αλλά αυτό εξηγεί μόνο την κίνηση των ατόμων προς μια κατεύθυνση: από πάνω προς τα κάτω. Άρα δεν αφήνει περιθώριο να συγκρουστούν, αφού όλα κινούνται ευθύγραμμα. Σ αυτό το ντετερμινιστικό σύστημα ο Επίκουρος βρήκε τον τρόπο και παρενέβει καταλυτικά με τη θεωρία της «κλίσης». Επινόησε μια δεύτερη κίνηση, σύμφωνα με την οποία τα άτομα έχουν την τάση να παρεκκλίνουν ελαφρώς της ευθύγραμμης, παράλληλης μεταξύ των κίνησης, κάτι που γεωμετρικά σίγουρα καταλήγει σε σύγκρουση(ο «αποπαλμός», η «αρχή της απροσδιοριστίας» που λέμε σήμερα). Έτσι οι κόσμοι και τα έμβια όντα δημιουργούνται από τυχαία γεγονότα λόγω αυτής της χαοτικής κίνησης των ατόμων.

«…κινείσθαι δε τα άτομα, ποτέ μεν κατά στάθμην, ποτέ δε κατά παρέγκλισιν, τα δε άνω κινούμενα κατά πληγήν, κατά παλμόν…»(Ψ/Πλούταρχος, Περί αρες. φιλ. ΧΙΙ) .

Αυτή την κίνηση είναι που ονόμασε «κλίση» (παρέγκλισις).

Γιατί όμως αυτό είναι τόσο σημαντικό;

Γιατί μ αυτό τον τρόπο ο Επίκουρος εξήγησε και απάλλαξε τον άνθρωπο από την αναγκαιότητα της μοίρας. Προεκτεινόμενος στα ανθρώπινα, ο ελεύθερος και αυθόρμητος τρόπος κίνησης των ατόμων στη φύση, προσδιορίζει μια ελευθερία βούλησης ικανή να απαλλάξει τον άνθρωπο από την αιτιοκρατία της φύσης, καθώς του επιτρέπει να συμμετάσχει στην συγκροτητική αρχή της φύσης (Chatelet: Η φιλοσοφία)

Έτσι δικαιολογήθηκε η θεωρία της ελεύθερης βούλησης του ατόμου κατά παρέκκλιση της άκαμπτης λογικής αλληλουχίας και του αιτιατού αλληλοκαθορισμού των γεγονότων.

Ας προσπαθήσουμε τώρα ν ακολουθήσουμε τις «οδηγίες» του εφαρμόζοντας τον «κανόνα» σαν ένα φίλτρο στην καθημερινή ζωή, στο διαδίκτυο και γενικότερα στα ΜΜΕ.

Πρώτα απ' όλα μας είπε ότι πάντα, πριν ξεκινήσουμε το οτιδήποτε, πρέπει να:
Ξεκαθαρίζουμε το νόημα των λέξεων αντί να ανατρέχουμε σε ορισμούς.

Η Επικούρεια φιλοσοφία υποστηρίζει ότι για τη μελέτη της φύσης χρειάζεται να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα που μεταχειρίζονται οι άνθρωποι για να δηλώσουν τα πράγματα. Ο λόγος του Επίκουρου είναι επιστημονικός, αποφεύγοντας τις λογοτεχνικές και ποιητικές εκφράσεις, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στη νοηματική σαφήνεια των λέξεων

«Και πολύ σωστά, Μητρόδωρε' γιατί φαντάζομαι πως θα ’χεις ν’ αναφέρεις ένα σωρό τέτοιες περιπτώσεις, ανθρώπων που παρατήρησες ότι προσλαμβάνουν με τρόπο κάπως γελοίο τις λέξεις, δίνοντάς τους οποιοδήποτε άλλο νόημα πέρα από αυτό που πραγματικά έχουν’ ενώ εμείς όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις δεν ξεφεύγουμε από το συμβατικό τους νόημα’ ούτε μεταβάλλουμε την ονομασία ενός ολοφάνερου πράγματος...» -Επίκουρος

Ξεκαθαρίζει λοιπόν ότι για κάθε λέξη που χρησιμοποιούμε πρέπει να φροντίσουμε πρώτα ν αποδίδεται η ίδια έννοια απ΄ όλους τους συνομιλητές, ειδάλλως οδηγούμαστε σε παρανοήσεις και δεν θα μπορέσουμε ποτέ να συνεννοηθούμε.

«Αν πρόκειται να διευκρινίσουμε το νόημα λέξεων που τις ξέρουν οι πάντες, θα πρέπει να τις ερμηνεύσουμε είτε όλες είτε ορισμένες. Αλλά το να τις ερμηνεύσουμε όλες είναι αδύνατο, και το να ερμηνεύσουμε μερικές δεν έχει νόημα. Διότι θα τις διευκρινίσουμε είτε με τη βοήθεια συνηθισμένων λέξεων είτε χρησιμοποιώντας λέξεις ασυνήθιστες» Ερωτιανός,Των παρ’ Ιπποκράττει λέξεων συναγωγή

Ας ορίσουμε καταρχήν τι είναι Ψευδοεπιστήμη: Είναι ένα σύνολο από ιδέες βασισμένες σε θεωρίες που προβάλλονται ως επιστημονικές ενώ δεν είναι

Και ξεκινάμε μ αυτό γιατί η ψευδοεπιστήμη μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη.

• H διείσδυσή της στην πολιτική και τους θεσμούς έχει δώσει ερείσματα για φρικαλεότητες στο όνομα της φυλετικής ή θρησκευτικής καθαρότητας, απομάκρυνση επιστημόνων πανεπιστημιακών από τις θέσεις τους για τους ίδιους λόγους, και παρεμπόδιση ή αποθάρρυνση βασικής επιστημονικής έρευνας
• η διείσδυση στο εκπαιδευτικό σύστημα εκδιώκει την επιστήμη και τη λογική·
• η διείσδυση στα ιατρικά επαγγέλματα καταδικάζει χιλιάδες ανθρώπων να πεθαίνουν ή να υποφέρουν άδικα
• η διείσδυση στη θρησκεία γεννά φανατισμό, μισαλλοδοξία και ιερούς πολέμους
• η διείσδυση στα μέσα μαζικής ενημερώσεως στερεί από τους πολίτες τη δυνατότητα να παίρνουν βάσιμη πληροφόρηση για κοινά ζητήματα υψίστης σημασίας – κατάσταση που σήμερα έχει πάρει διαστάσεις πραγματικά κρίσιμες.

Αν έχεις στην κατοχή σου αυτό το επαναστατικό επιστημονικό μυστικό, γιατί να μην το αποδείξεις και να δοξαστείς σαν τον νέο Νεύτωνα; Φυσικά, την απάντηση την ξέρουμε. Δεν μπορείς. Είσαι απατεώνας. —Richard Dawkins για τους ψευδοεπιστήμονες

Αντίθετα ας δούμε ποια είναι μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της επιστήμης; Με βάση την κατάταξη του Robert T. Carroll (λεξικό του σκεπτικιστή), η επιστήμη:

α) βασίζεται στην εμπειρική παρατήρηση και όχι στην αυθεντία κάποιου ιερού κειμένου,
β) ερμηνεύει ένα σύνολο εμπειρικών φαινομένων,
γ) ελέγχεται και δοκιμάζεται πειραματικά με βάση τις θέσεις ή τις προβλέψεις της
δ) επιβεβαιώνεται από την εμπειρία ή την αντιπαράθεση νέων γεγονότων και παρατηρήσεων,
ε) είναι απρόσωπη και μπορεί να ελεγχθεί από τον καθένα, άσχετα με τις πεποιθήσεις του,
στ) είναι δυναμική και γόνιμη, οδηγώντας σε νέες ανακαλύψεις και συσχετισμούς, και
ζ) ξεκινάει πάντα από την απορία και την αμφισβήτηση και ποτέ δεν εκφράζεται δογματικά

Και τι είναι μια θεωρία; Τόσο από γνωσιολογική όσο και από μεθοδολογική άποψη, «θεωρία» είναι η επαρκώς επιβεβαιωμένη εξήγηση ορισμένων φυσικών φαινομένων, η οποία βασίζεται σε εμπειρικά δεδομένα και παρατηρήσεις που ενισχύουν ή διαψεύδουν τις αρχικές υποθέσεις. Επομένως όταν οι επιστήμονες μιλάνε για την τάδε θεωρία δεν υπονοούν καθόλου ότι υπάρχουν επιφυλάξεις για την αλήθεια της.

Τέσσερα κύρια στοιχεία που πρέπει να έχει μία θεωρία:

1. πρέπει να προέρχεται και να υποστηρίζεται καλά από πειραματικά αποδεικτικά στοιχεία. Μη επίσημες ή μη επαρκώς εμπεριστατωμένες αναφορές δεν είναι δεκτές. Πρέπει να υποστηρίζεται από πολλές σειρές τεκμηρίων και να μην έχει μόνο ένα θεμέλιο. Θα βρείτε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες έχουν ένα μοναδικό θεμέλιο.
2. πρέπει να είναι τόσο ακριβής ώστε να είναι διαψεύσιμη με διάφορα τεστ. Αν δεν μπορεί να εξεταστεί, δοκιμαστεί ή διαψευσθεί τότε δεν μπορεί να αποκληθεί θεωρία. Αν κάτι είναι πραγματικά δυνατό να εξετασθεί τότε άλλοι πρέπει να μπορούν να επαναλάβουν τα τεστ και να βρουν τα ίδια αποτελέσματα. Θα βρείτε πως στις ψευδό-επιστήμες σπανίως είναι αυτό δυνατό. Γενικά κάνουν ισχυρισμούς ή κατασκευάζουν δικαιολογίες για το γιατί δεν μπορούν να γίνουν τεστ ή να τα επαναλάβουν τρίτοι.
3. πρέπει να κάνει συγκεκριμένες προβλέψεις, που μπορούν να εξεταστούν, για πράγματα που δεν έχουν ακόμα παρατηρηθεί.
4. πρέπει να αφήνει χώρο για αλλαγές βασισμένες στην ανακάλυψη νέων στοιχείων. Πρέπει να είναι δυναμική, δοκιμαστική και διορθώσιμη. Θα προσέξετε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες δεν αφήνουν χώρο για αλλαγή μέσω νέων ανακαλύψεων.

Το ψεύτικο δημοσίευμα λοιπόν θα ενδυθεί το μανδύα της επιστήμης την οποία θα διαστρεβλώσει στο βαθμό που θα εξυπηρετεί τους ισχυρισμούς του.

Επομένως στην πράξη όταν διαβάζουμε ένα δημοσίευμα πρέπει να προσέχουμε τα εξής:

• Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και σφαλερές αναλογίες Οι συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις χρησιμοποιούνται για να διεγείρουν το συναίσθημα και, συχνά, για να συσκοτίσουν τη λογική. Μπορεί να είναι θετικά φορτισμένες — μητρότητα, πατρίδα, ακεραιότητα, τιμιότητα. Ή μπορεί να είναι αρνητικά φορτισμένες — βιασμός, καρκίνος, κακό, αναρχικός. Με παρόμοιο τρόπο, νοηματικές μεταφορές και αναλογίες μπορεί να θολώσουν τη σκέψη με το συναίσθημα ή να μας παρασύρουν σε άσχετα πράγματα. Μεροληψία διαθεσιμότητας είναι η τάση των ατόμων να δίνουν μεγαλύτερες πιθανότητες (υπερσταθμίζουν) το πιο έντονο ή συναισθηματικά φορτισμένο ενδεχόμενο
• Ψευδοεπιστημονικές ορολογίες. Να δυσπιστούμε, όταν βλέπουμε ένα κείμενο να χρησιμοποιεί ψευδοεπιστημονική ορολογία ή να γράφει ψευδοεπιστημονικά για μεταφυσικά (άγγελοι , διάβολοι και το κακό συναπάντημα) ή για τεχνικά θέματα (codexalimentarius, haarp, obamacare). Να μην ξεχνάτε ότι ακόμη και η χρήση επιστημονικής ορολογίας από μόνη της δεν αρκεί για να συγκροτήσει επιστήμη
• Λέξεις που δείχνουν προχειροδουλειά. Αν διαπιστώσουμε προχειρότητες, πολλά τυπογραφικά, ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη, είναι μια προειδοποίηση που πρέπει να μας προβληματίσει.
• Μεταφράσεις. ακόμη χειρότερα αν δείχνει σαν κείμενο από αυτόματη μετάφραση, χωρίς νόημα. Σ αυτή την περίπτωση θα μπορούσατε ν αναζητήστε με τις κατάλληλες αγγλικές λέξεις κλειδιά το αρχικό κείμενο και την πηγή του για να το συγκρίνετε και να δείτε αν προέρχεται ή όχι από κάποια αξιόπιστη πηγή. Αν για παράδειγμα ένα άρθρο κατά των εμβολίων έχει πηγή ένα συνωμοσιολογικό blog η μια σελίδα που αναπαράγει τακτικά hoaxes, αυτό δεν αποτελεί αξιόπιστη πηγή. Μόλις ανακαλύψετε το αρχικό ξενόγλωσσο κείμενο απομονώστε μια φράση κλειδί και ερευνήστε για την αρχική πηγή (πολλές φορές θα διαπιστώσετε ότι είναι μια σατιρική σελίδα).
• Λογικά σφάλματα/ Αδικαιολόγητα λάθη. Επιπρόσθετα όταν διαπιστώνουμε λογικά σφάλματα είναι αυτονόητο ότι πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί (μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα και να περιέχει τιμές σε δολάρια Καναδά. Ή δεν μπορεί σε ένα άρθρο που αναφέρει ένα email απάντηση από μια εταιρία, το όνομα της εταιρίας να είναι γραμμένο λάθος από την ίδια την εταιρία!)

Ας προχωρήσουμε σ ένα ακόμη από τα βασικά όπλα του οπλοστασίου του Επίκουρου. Την προτροπή του:

Διαχωρίζουμε το πραγματικό από το φανταστικό.

Στην Επικούρεια φιλοσοφία ξεκινάς με τη γνώση για το ποια είναι αλήθεια και ποιο το ψέμα (τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό)

Όλο το γένος των ανθρώπων είναι λαίμαργο για μύθους και ιστορίες. Λουκρήτιος, Περί Φύσεως των Πραγμάτων

Ποια είναι η επιστημονική μεθοδολογία του Επίκουρου;

Άλλες γνώμες, λοιπόν, είναι αληθείς, άλλες ψευδείς: αληθείς είναι εκείνες που επιβεβαιώνονται και δεν αμφισβητούνται από το αυταπόδεικτο και ολοφάνερο' ψευδείς είναι εκείνες που αμφισβητούνται και δεν επιβεβαιώνονται από το ολοφάνερο. Σέξτος Εμπειρικός, Προς Λογικούς (παράθ. Επίκουρου)

Επομένως εφαρμόζοντας αυτές τις οδηγίες πρακτικά, μεγάλη προσοχή στα παρακάτω σημεία:

• Πηχυαίοι - Υπερβολικοί τίτλοι. Οι τίτλοι των άρθρων είναι γραμμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να προσελκύουν αναγνώστες. Όσο πιο εντυπωσιακός ένας τίτλος τόσο πιο επιφυλακτικοί πρέπει να είστε. Πολλές φορές θα διαπιστώσετε ότι δεν έχουν καν σχέση με το περιεχόμενο του κειμένου. Συχνά είτε υπεραπλουστεύουν τα αποτελέσματα είτε τα παρερμηνεύουν. Να θυμάστε ότι στα μεγάλα γεγονότα σπάνια υπάρχουν αποκλειστικές ειδήσεις (η είδηση είναι πια εδώ και καιρό προϊόν που πωλείται και αγοράζεται από μεγάλους οργανισμούς-πρακτορεία ειδήσεων). Ακόμα όμως και όταν υπάρχουν τέτοιες, την αποκλειστικότητα δύσκολα θα την έχει το ανυπόληπτο blog του Θανάση. Είναι σχεδόν αδύνατο ο Θανάσης να έχει αποκλειστική δήλωση του Ομπάμα.
• Λανθασμένη αντίληψη συσχετισμών. Συχνά παρανοούμε το πως λειτουργεί η τυχαιότητα. Τυχαία περιστατικά χαρακτηρίζονται ως συστηματικά και εφευρίσκεται τάξη ακόμη κι εκεί που δεν υπάρχει.
• Προτροπή διάδοσης/προώθησης. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγεται αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Τα hoaxes υπάρχουν και αναπαράγονται στο ίντερνετ ακριβώς μ΄ αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν το αναπαράγει, το hoax θα σβήσει. Εάν ένα γεγονός είναι πραγματικό, τότε πιθανότατα θα το καλύψουν και άλλα, μεγαλύτερα μέσα. Συγκρίνετε τις διάφορες πηγές ειδήσεων πριν καταλήξετε σε συμπεράσματα. Σου τάζει πράγματα, σου πετάει δόλωμα (θα κερδίσεις 5 ευρώ , ή ο τάδε που θα ευεργετήσεις…) Προσπαθεί να σε πιάσει στο φιλότιμο ή τις ευαίσθητες χορδές σου (το κοριτσάκι που έχει αυτή την αρρώστια, ο παππούς που είναι στον ουρανό
• Είδηση ή ιστορία; Μην πάρετε στα σοβαρά ειδήσεις που περιέχουν σχόλια και πολλούς επιθετικούς προσδιορισμούς. Η είδηση είναι γυμνή κι έτσι πρέπει να παρουσιάζεται. Πρέπει να διαχωρίζεται ο σχολιασμός και η ιστορία από την είδηση και πως παρουσιάζεται. Δεν πρέπει να υπάρχει συγκινησιακή διάσταση στην είδηση (δηλ. να προσπαθεί να διεγείρει φόβο, μίσος, αγάπη, ελπίδα), ούτε να λαϊκίζει . Μην ξεχνάτε ότι στο λαϊκισμό, κεντρική θέση κατέχει ο μανιχαϊσμός "Οι δυνάμεις του φωτός εναντίον των δυνάμεων του σκότους".
• Πικάντικα και πονηρά. Αν το κείμενο περιγράφει μια πικάντικη ιστορία, που φυσικά δεν θα περιέχει στοιχεία, για ευνόητους λόγους, μην την πιστέψετε. Διαβάστε τη αν είστε περίεργοι, αλλά μην την πιστέψετε. 99% αυτές οι ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψιμότητα της σελίδας κινώντας την περιέργεια των αναγνωστών.
• Απίστευτοι ισχυρισμοί. Οι εντυπωσιακές δηλώσεις δεν επαληθεύουν ισχυρισμούς. Όσο πιο απίστευτοι και τρελοί ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν. Αν δεν υπάρχουν τότε η ανάρτηση είναι προϊόν φαντασίας του αρθρογράφου. Θησαυροί στην Ελλάδα, μας ψεκάζουν, υδατάνθρακες , superfoods, σουπερ βραχιόλια, σουπερ συσκευές , γοργόνες, γίγαντες, ουφο, γενικά εξωπραγματικά κι αναπόδεικτα , εκτός επιστημονικών αντιλήψεων)
• Τρομολαγνία – τακτικές εκφοβισμού ή χρήση συγκεκαλυμμένων απειλών. Είναι τρομολαγνικό ή καταστροφολαγνικό (πχ τυφώνες, σεισμοί, λοιμοί, καταποντισμοί και ψεκασμοί!) Σε φοβίζει πως αν δεν το κάνεις θα σου συμβεί κάποιο κακό (πχ "ιός θα σου καταστρέψει το δίσκο", ή "θα σβηστούν οι φίλοι σου στο fb")
• Συνομωσιολογίες - Ο βολικός Κακός Άλλος. Μια συγκεκριμένη ρητορική θεωρεί ότι είμαστε όλοι αβοήθητα θύματα μιας κατ’ ουσίαν συνωμοσίας.. Το να βρίσκεις άλλους για να ρίχνεις το φταίξιμο υπήρξε ανέκαθεν προσφιλές τέχνασμα του ανθρώπινου ψυχισμού. Οι ψυχαναλυτές το ονομάζουν «προβολή», άρνηση των δικών μας λαθών και απόδοσή τους σε κάποιον -ή κάτι-έξω από μας.Ο Εκο έλεγε ότι αυτό που επιτρέπει στις θεωρίες συνωμοσίας να ευδοκιμούν είναι η παράνοια που τις περιβάλλει. Έτσι κι η παράνοια μιας παγκόσμιας συνομωσίας είναι πιο ισχυρή επειδή είναι αιώνια (σαν τις εκκλησίες;). Δεν μπορείς ποτέ να την ανακαλύψεις, επειδή δεν ξέρεις ποιος κρύβεται πίσω της.Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το ιδανικό μέρος για τους συνομωσιολόγους που θέλουν να ψαρέψουν οπαδούς. Να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί, ειδικά όταν διαβάζετε ισχυρισμούς χωρίς να υπάρχουν τρανταχτά στοιχεία ή δεν τα παραθέτουν για «ευνόητους» ή «άγνωστους» λόγους. Το πιθανότερο είναι ότι δεν υπάρχουν. Μυστικά, συγκαλύψεις από τεράστιο αριθμό ατόμων είναι κάτι που πρέπει να σας προβληματίζει (Ο Αποκωδικοποιητής Είναι Η Παγίδα Της Ψηφιακής Τηλεόρασης/ Γιατί η τρόικα και το μνημόνιο επιβάλλουν την ψηφιακή τηλεόραση;/ “Σε 3 μήνες πόλεμος” προβλέπει ο Γέροντας Παΐσιος / Hellenic Quest)

Έτοιμοι για τη μάχη απέναντι στην ανοησία απασφαλίζοντας ένα ακόμη από τα όπλα του κανόνα:
Δεχόμαστε πως τίποτε δεν προκύπτει από το τίποτε.

Ο Επίκουρος ενστερνίζεται μία από τις βασικές αρχές της φυσικής, αλλά και γενικότερα της Ελληνικής φιλοσοφίας ότι δηλαδή «τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα ούτε καταλήγει στο τίποτα».

"Η αρχή που θα χρησιμεύει από δω και πέρα για ξεκίνημα, είναι ότι τίποτα δε δημιουργήθηκε από το τίποτα, με θεϊκή θέληση. Πραγματικά, αν κάτι φοβίζει τους θνητούς, είναι που βλέπουν τόσα πολλά να συμβαίνουν στη γη και στα ουράνια και δεν μπορούν να διακρίνουν τις αιτίες. Και βάζουν με το νου τους ότι γίνονται με θεϊκή δύναμη. Γι' αυτό, ξέροντας πως τίποτα δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το τίποτα, είμαστε ήδη στο σωστό δρόμο γι' αυτό που αναζητούμε, ώστε να καταλάβουμε από ποια στοιχεία ξεφυτρώνουν τα πάντα και πως τίποτα δεν είναι έργο θεικό." Λουκρήτιος

Δεν έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα από τότε σ αυτόν τον τομέα. Πώς άλλωστε όταν η βασική ιδέα της ψευδοεπιστήμης είναι η απολυτοσύνη, ότι δεν περιέχει τίποτα μέσα της που να επιδέχεται αλλαγή ή βελτίωση. Γι αυτό ακριβώς τις βλέπουμε ίδιες κι απαράλλακτες σχεδόν μέσα στα χρόνια. Ίδιες οι πρακτικές του παλιού με του νέου κομπογιαννίτη!

Προσοχή λοιπόν στις μαγγανείες, στη μεταφυσική, στις μαγικές ανοησίες αυτού του τύπου, που ισχυρίζονται ότι παρακάμπτουν τους φυσικούς νόμους και δημιουργούν πράγματα και αποτελέσματα εκ του μηδενός.

Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από τα ομοιοπαθητικά προϊόντα. Αυτά παρασκευάζονται κατά κύριο λόγο από εκχυλίσματα βοτάνων και μεταλλικών στοιχείων (ενεργή ουσία). Στη συνέχεια, η ουσία αυτή διαλύεται και δυναμοποιείται («εκπνευματίζεται» η ύλη αποκτώντας μια πνευματοειδή φαρμακευτική δύναμη!). Στην πρώτη περίπτωση, η μια απειροελάχιστη ποσότητα της ουσίας, διαλύεται σε μεγάλη ποσότητα νερού, ξανά και ξανά, ώσπου στο τέλος καθίσταται μη ανιχνεύσιμη. Τα «καλά» ομοιοπαθητικά φάρμακα, έχουν διάλυση τουλάχιστον 30C. που μεταφράζεται σε 1 μόριο ενεργής ουσίας, σε 10 εις την 60η μόρια νερού. Μια απλή αναλογία, θα ήταν σαν να ρίχναμε ένα μόριο φαρμάκου σε ποσότητα νερού που ισούται με τον όγκο όλων των μορίων που απαρτίζουν το ηλιακό μας σύστημα! Υπάρχουν διαλύσεις που φτάνουν τα 400C! (Βλέπε Oscillococcinum). Η δυναμοποίηση είναι μια σειρά από βίαιες αναταράξεις (10 συνήθως αρκούν, ο Hahnemann έγραφε για 100), πάνω σε ένα ελαστικό σώμα (κρούσεις). Αυτή η διαδικασία μετατρέπει το αρχικό υλικό φάρμακο σε ολιστικό φάρμακο που δρα στο ενεργειακό επίπεδο του ανθρώπου. Πρόκειται για «επιστημονική» εξήγηση που δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα αυτές των αλχημιστών του μεσαίωνα. Και καλό θα ήταν να μη δοκιμάσετε ομοιοπαθητικό αντισυλληπτικό...

Βέβαια ο Τζιορντάνο Μπρούνο, το είχε γράψει από το 1584:
«Η άγνοια είναι η πιο ευχάριστη επιστήμη στον κόσμο, διότι αποκτάται χωρίς κόπο και κρατάει το μυαλό μακριά από τη μελαγχολία».

Η ψευδοϊατρική (αλλιώς γνωστή ως «εναλλακτική ιατρική») βασίζει εξ ολοκλήρου την επιβίωσή της στην υποκειμενική αποτίμηση. O κ. Γιάννης βάζει ζελέ στα μαλλιά του και του περνάει ο πονοκέφαλος. Για την ψευδοεπιστήμη συνεπάγεται ότι το ζελέ θεραπεύει τους πονοκεφάλους. Για την επιστήμη δεν συνεπάγεται τίποτα, αφού δεν έγινε κανένα πείραμα. Δυστυχώς στους κόλπους της αγυρτείας θα συναντήσουμε μερικές φορές και αλμπάνηδες γιατρούς, που ξέφυγαν από την επιστημονική σκέψη και μάλλον είχαν ξεχάσει να διαβάσουν το όρκο του Ιπποκράτη.

Το τεράστιο πρόβλημα με τις ψευδοθεραπείες δεν είναι η δαπάνη τους, αλλά ότι είναι επικίνδυνες. Η εναλλακτική «ιατρική» έρχεται σε αντίθεση με την επιστήμη γιατί: Πρεσβεύει ότι η ασθένεια ξεκινά από ένα υποτιθέμενο «ενεργειακό» επίπεδο και πρέπει να θεραπεύεται «ενεργειακά». Όταν λένε "ενέργεια" βέβαια μη φανταστείτε τη γνωστή ενέργεια που αναγνωρίζει η Φυσική, αλλά είναι μια υποθετική ή μεταφυσική ενέργεια η οποία δεν ανιχνεύεται επιστημονικά. Την υποθετική αυτή πνευματική ή συμπαντική ενέργεια -και τα ανυπόστατα ενεργειακά κέντρα ή σημεία- προσπαθούν να τα διαχειριστούν οι διάφοροι εναλλακτικοί «θεραπευτές» (ή new age μάγοι, σαμάνοι, τσαρλατάνοι) με τις "αρχαίες" μεταφυσικές πρακτικές τους. Εννοείτε ότι δεν δέχονται να ελεγχθούν πειραματικά γιατί κατέχουν την μια και μόνη αλήθεια, στην ουσία αποτελούν μια μεταμοντέρνα θρησκεία

Παρατηρούμε λοιπόν ότι μεγάλο ποσοστό απ αυτές τις "εξωτικές" ψευτοθεωρίες, έχουν προέλευση από τις χώρες της ανατολής (όπως η ινδικόφερτη αγιουβέρδα και η κινέζικη ιατρική με τα παρακλάδια τους), χωρίς να εξαιρούνται οι μπαγαπόντηδες ανατολικοευρωπαίοι (βλ.ιριδιολογία, μαιμού πτυχία κι οργανώσεις).

Γιατί ποιος σας είπε ότι δεν φωτοσυνθέτουν κι οι άνθρωποι; Μήπως έχετε ακουστά τους «ηλιοφάγους» (βλ. Ματθίλδη Μαγγίρα) «Sun Gazing» ή αλλιώς ηλιoθέαση. Αν το καταφέρεις μπορείς να τρέφεσαι για όλη την υπόλοιπη ζωή σου μ ένα τίποτα, απλά με ηλιακή ενέργεια. Ή τους "αναπνοϊστές"(ή πρανοφάγους) που επιβιώνουν χωρίς νερό και φαγητό, τρώγοντας "κοσμική ενέργεια";

Ανατολικός μυστικισμός λοιπόν, με διαφορετική αντίληψη της ελευθερίας: εδώ θ ακούστε λέξεις όπως γνωστικοί, θεοσοφία, μάστερ ρέικι, γιόγκα, διαλογισμός, Chi ή Qi και ζωτική ενέργεια, βιταλισμό, οστεοπαθητική, ρεφλεξιολογία, βελονισμός, Ρέικι, βιοσυντονισμός, κρυσταλοθεραπείες, χρωματοθεραπεία, φενγκ σούι, βοτανοθεραπείες, θεραπευτικό άγγιγμα, μαγνητοθεραπεία, ενεργειακά καθαρίσματα κτλ

Επίσης αρκετούς θ ακούσετε συχνά να μιλάνε για Γιουνγκ ή Πλωτίνο και Πλάτωνα, Πυθαγόρα ή ορφικούς, Όσσο και Τσόπρα αλλά και Βιλχεμ Ράιχ. Χρησιμοποιούν λέξεις όπως αρχέτυπα, ανώτερες διαστάσεις, λυτρώσεις, φωτίσεις, εναλλάξεις, οργονίτες (Η ομοιοπαθητική είναι βασισμένη στην Απόκρυφη Βιταλιστική φιλοσοφία).

Κι από την άλλη μήπως δεν είδαμε χιλιάδες να παίρνουν σοβαρά θεωρίες όπως το αεικίνητο του Σώρρα; Και πόσοι ακόμη συνεχίζουν ν αγοράζουν το νερό με όζον, ή τις κρέμες που υποτίθεται καταπολεμούν την κυτταρίτιδα, το μαγικό κολλαγόνο, τα μαγικά βραχιόλια και τα μαγνητικά γιλέκα; διάφορες μαγικές δίαιτες (ομάδα αίματος, μονάδων, Γκέρσον) διαυλιστές, εφευρέτες εναλλακτικών πηγών ενέργειας κι εξοικονόμησης που παρακάμπτουν τους βασικούς νόμους της θερμοδυναμικής (οι φήμες ότι δολοφονούν τους εφευρέτες που μετατρέπουν το νερό σε καύσιμο έχουν μείνει φήμες…)

Συνταγολόγια ευτυχίας για τον άνθρωπο της μη-κρίσης που δεν θέλει να κουραστεί με φιλοσοφίες

Βέβαια όλα αυτά δεν αποτελούν κάτι νέο:

Ο Φιλόδημος (Επικούρειος του 1ου π.Χ. αιώνα), γράφει ανήσυχος για τις ιδέες και τα έθιμα που κουβαλούσαν οι Ασιάτες: «Κοιμούνται σε ναούς, θεοπαρμένοι. Τους θεούς αυτούς τους έχουν γι’ αδέκαστους και αλύγιστους

Ενώ ο Θεοδωρίδης γράφει σχετικά: Η ανατολική θρησκοληψία και θεοσοφική διάθεση, διαμετρικά αντίθετες και ασυμβίβαστες με την ουσία του ελληνισμού, ήταν φυσικό να αγκιστρωθούν στον Πυθαγόρα και στον Πλάτωνα. Ο Ιουδαίος Φίλων, που έζησε στα χρόνια του Χριστού, υποστήριξε πως ο Πλάτων τη σοφία του την άντλησε από τα ιερά βιβλία των Εβραίων, ενώ εκείνα βαστούν από “θεϊκή” έμπνευση. Κανένα αιώνα αργότερα ο Νουμήνιος από την Απάμεια της Συρίας (γύρω στα 160 μ.Χ.) έλεγε πως ο Πλάτων είναι ο ίδιος ο Μωϋσής που μιλάει ελληνικά, “Μωϋσής αττικίζων”. Ο αραβικός και ο δυτικοευρωπαϊκός Μεσαίωνας αγιοποίησαν τον Αριστοτέλη σαν φύλακα άγγελο της μωαμεθανικής και της καθολικής ορθοδοξίας.»

Τοποθετούμε το κριτήριο του πραγματικού στις αισθήσεις.

Η Επικούρεια φιλοσοφία μας ζητάει να ακουμπήσουμε στα φαινόμενα, στα γεγονότα, στην πραγματικότητα. Και όχι σε κενές δόξες, δηλαδή σε λόγια του αέρα.

Ήταν ο πρώτος εμπειριστής φιλόσοφος, που δέχθηκε ως αληθές μόνο ό,τι μπορεί να παρατηρηθεί με τις αισθήσεις. Δεν είναι δυνατόν να απαλλαγεί από τους φόβους για τα σημαντικότερα ζητήματα κάποιος που δεν γνωρίζει την φύση του σύμπαντος, αλλά πιστεύει σε αυτά που αναφέρουν οι μύθοι. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να είμαστε ευδαίμονες χωρίς την επιστημονική μελέτη της Φύσης. Θεωρούσε ότι η κακοδαιμονία των ανθρώπων προέρχεται από την αμάθεια, τη δεισιδαιμονία, τις προλήψεις, τους φόβους και τις ελπίδες που γεννούν όλα αυτά στους ανθρώπους και επειδή θεωρούσε πως αιτία όλων αυτών είναι η άγνοια των φυσικών νόμων, πίστευε ότι μόνο μέσο θεραπείας είναι η ορθή γνώση των νόμων που διέπουν τη φύση και τον άνθρωπο.

Πρέπει με βάση τα ορατά να προχωρούμε σε συμπεράσματα για τα μη ορατά (τα άδηλα). Διογ. Λαερτ. Επικούρου βίος

"Δεν το δεχόμαστε πως τα μάτια ξεγελιούνται- γιατί η δουλειά τους είναι να βλέπουν πού βρίσκεται το φως και πού η σκιά. Το αν είναι το ίδιο φως ή όχι, και το αν είναι ίδια η σκιά που μόλις πριν λίγο ήταν εδώ και τώρα είναι εκεί, ή μάλλον, το αν συνέβη αυτό που μόλις είπαμε, αυτό είναι κάτι που θα το ξεκαθαρίσει ο λογισμός. Τα μάτια δεν μπορούν να γνωρίσουν τη φύση των πραγμάτων. Γι' αυτό, μη θελήσεις να επιρρίψεις στα μάτια ένα σφάλμα του μυαλού." Λουκρήτιος.

Ο Bertrand Russel που είναι ευθυγραμμισμένος στο θέμα αυτό με τη λογική του Επίκουρου συμβούλευε:

«Όταν μελετάς οποιοδήποτε θέμα, ή οποιαδήποτε ιδέα, ρώτα τον εαυτό σου μόνο το εξής: Ποια είναι τα δεδομένα, και ποια αλήθεια προκύπτει από αυτά τα δεδομένα. Μην αφήσεις ποτέ τον εαυτό σου να υποκύψει, είτε σε αυτό που θα ήθελες να πιστέψεις, είτε σε αυτό που πιστεύεις πως θα είχε θετικές επιδράσεις στην κοινωνία αν γινόταν πιστευτό, μονάχα κοίτα με σιγουριά ποια είναι τα δεδομένα.»

Όσο περισσότεροι οι τρόποι εξέτασης ενός πράγματος, τόσο μεγαλύτερη η ακρίβεια. Το ζήτημα δεν είναι ν απορρίπτουμε ορισμένες παρατηρήσεις για χάρη άλλων, αλλά να διευρύνουμε την εμβέλειά τους. Αν το δωμάτιο πχ, φαίνεται να στριφογυρίζει γύρω από το κεφάλι μας, μπορεί να συμπεράνουμε ότι «έχω ζάλη» κι όχι ότι «το δωμάτιό μου παρασύρθηκε σ έναν ανεμοστρόβιλο», επειδή παρ όλο που ίσως εγώ έπεσα στο δάπεδο, εγώ επίσης παρατηρώ πως καθετί άλλο μέσα στο δωμάτιο βρίσκεται στη θέση του, και δεν ακούω καθόλου θορύβους που να υποδηλώνουν κάποια θύελλα. Ωστόσο, αν απέρριπτα την ίδια την αίσθηση στροβιλισμού ως «ψευδή», τότε δεν θα μπορούσα να συμπεράνω ότι έχω ζάλη. Αναπόφευκτα, λοιπόν, καταφεύγουμε στις αισθήσεις μας για να καταλάβουμε τι συμβαίνει , μας πληροφορούν αληθινά πως κάτι συμβαίνει, αλλά εναπόκειται στο νου να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει.

Μια μικρή βοήθεια για ν ακολουθήσουμε την οδηγία αυτή του Επίκουρου είναι μια πολύ πρακτική θεωρία, ο κανόνας του Οκάμ. «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες». Όταν υπάρχουν δύο ανταγωνιστικές θεωρίες που μπορούν να εξηγήσουν ένα δεδομένο φαινόμενο, η απλούστερη είναι αυτή που προτιμάται (όταν βλέπουμε ένα πεσμένο δέντρο, θα πουμε ότι το έριξε ένας δράκος, ένας γίγαντας, ένας εξωγήινος ή μια θύελλα;).

Το ίδιο είπε κι ο Νεύτωνας με άλλα λόγια: Δεν αποδεχόμαστε περισσότερες αιτίες για φυσικά φαινόμενα από όσες είναι ταυτόχρονα αληθείς και επαρκείς όσον αφορά την δικαιολόγηση της ύπαρξής τους.

Αλλά κι ο Λεονάρντο ντα Βίντσι: Η απλότητα είναι η υπέρτατη επιτήδευση. (μοναδική εξαίρεση οι γυναίκες!)

Υπάρχει και μια ακόμη, πιο αμφιλεγόμενη, εφαρμογή που καθιστά το ξυράφι του Όκαμ κάτι περισσότερο από μια εμπειρική μέθοδο. Όπως το έθεσε ο φιλόσοφος Λούντβιχ Βιτγκενστάιν «Μια ρόδα που γυρίζει, εάν τίποτε δεν γυρίζει μαζί της, δεν είναι μέρος του μηχανισμού». Με άλλα λόγια, όταν κάτι δεν είναι αναγκαίο για την κατανόηση μιας δεδομένης διαδικασίας, μπορεί να υπάρξει ο ισχυρισμός ότι δεν παίζει ρόλο σ’ αυτή. Ο Επίκουρος όπως και οι δαρβινιστές πιστεύουν ότι η εξέλιξη παρέχει εξηγήσεις για την ύπαρξή μας και ότι το να αναφερόμαστε στην επιρροή του Θεού είναι σαν να εισάγουμε μια πλεονάζουσα οντότητα.

Προσοχή λοιπόν

Στους, αρωματοθεραπευτές, χειροπρακτικούς, νηστειοθεραπευτές, υδροθεραπευτές, σαμάνους, επικίνδυνους ισχυρισμούς ( ότι με το τάδε φρούτο/λαχανικό/ουσία δεν χρειάζονται χημειοθεραπείες). Αστρολογία αντί για αστρονομία. Κομπογιαννιτισμός αντί για ιατρική. Πωλητές βιβλίων, «εναλλακτικών» σκευασμάτων και κάθε λογής τσαρλατάνους. Διαγωνισμοί απάτες Θεωρίες ότι μας ψεκάζουν. Απαγωγές από εξωγήινους, αστικούς μύθους (το πείραμα της φιλαδέλφειας, το τρίγωνο των βερμούδων, δεν πατήσαμε στο φεγγάρι). Θεωρίες συνωμοσίας

Εφαρμόζουμε την αρχή της αναλογίας.

Η πλήρης αναλογία. Που σημαίνει, ότι για όλα τα σώματα στην φύση, ισχύουν οι ίδιοι φυσικοί νόμοι. Δηλαδή, οι ίδιοι νόμοι που ισχύουν για τα φανερά, κανονικά θα πρέπει να ισχύουν και για τα μη φανερά. Εφ' όσον όλα τα γνωστά επιμέρους στοιχεία δύο σωμάτων είναι όμοια, τότε και τα άγνωστα στοιχεία τους θα είναι όμοια.

Στο λεξικό της Φιλοσοφίας του Νου, η αναλογία αναγνωρίζεται ως «ένα σηµαντικό είδος σκέψης που συντελεί σε γνωστικές εργασίες όπως επεξήγηση, σχεδιασµό και λήψη αποφάσεων (Paul Thagard)»

Επομένως μην είστε ευκολόπιστοι: 

• Ότι συμβαίνει στην καθημερινότητά σας, ότι γνωρίζουμε δεν ανατρέπονται εύκολα. Συμφωνεί ο ισχυρισμός με όσα ξέρουμε για τον κόσμο; Μην πιστεύετε ότι κοινοποιώντας μια φωτογραφία ή ένα κείμενο, κάποια εταιρία θα εκταμιεύσει διάφορα ποσά για κάποιο λόγο. Συνήθως αυτά τα μηνύματα αναπαράγονται στο facebook και ισχυρίζονται ότι θα δοθεί ένα ποσό σε κάποια θεραπεία ή άλλο φιλανθρωπικό σκοπό.
• Δείτε τα υπόλοιπα άρθρα. Αν βλέπετε κι άλλα παράξενα (hoaxes), αυτό είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι δεν υπάρχει έλεγχος στην αρθρογραφία τους. Το ίδιο κι αν τα άλλα θέματα είναι ανοησίες. Ελέγξτε το μέσο μαζικής ενημέρωσης Το γνωρίζετε; Ψάξτε για πληροφορίες σχετικά με την ιστοσελίδα. Διασταυρώστε τις πληροφορίες που παρέχει με άλλες αξιόπιστες πηγές. Like farming
• Αναζήτηση άρθρων. Όταν βλέπουμε μπροστά μας μια σημαντική είδηση που δεν γνωρίζουμε αν ισχύει ή όχι, είμαστε σε θέση να την ελέγξουμε μόνοι μας, το διαδίκτυο σήμερα μας δίνει αυτή τη δυνατότητα. Διαβάζουμε: «Βρέθηκε το φάρμακο του καρκίνου». Μια τέτοια είδηση είναι αδύνατον να την γνωρίζει μόνο ένας. Είναι βέβαιο ότι, αν είναι πραγματική, κάνει ήδη το γύρο του κόσμου. Με μια γρήγορη αναζήτηση στο google (βάζοντας τις κατάλληλες λέξεις-κλειδιά) είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε αν το φάρμακο όντως βρέθηκε, ή βρέθηκε… στη φαντασία του «αρθρογράφου». Οι μεγάλοι ενημερωτικοί οργανισμοί (εφημερίδες με μια κάποια ιστορία-μεγάλα portals) αποφεύγουν το λάθος. Καλό είναι να ενημερωνόμαστε από αυτούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κάνουν, ούτε ότι δεν εξυπηρετούν, ενίοτε, σκοπιμότητες. Όμως ο ανταγωνισμός λειτουργεί με το μέρος του πολίτη. Δεν είναι δυνατόν η γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung να αποκρύψει (ή να παραποιήσει) μια δήλωση πχ του Έλληνα πρωθυπουργού, όταν ξέρει ότι αυτή θα παρουσιαστεί από το BBC και από άλλα 100 ΜΜΕ. (Μπορεί όμως να την σχολιάσει όπως θέλει).
• Φράσεις. Αντιγράψτε μια σημαντική φράση από το κείμενο της ανάρτησης που ερευνάτε και ψάξτε να δείτε τα αποτελέσματα. Αν την ανάρτηση τη βρήκατε μόνο σε αναξιόπιστες ή συνωμοσιολογικές σελίδες και σε καμιά αξιόπιστη, δεν είναι καθόλου καλό σημάδι.
• Πολλές διαφορετικές μορφές. Αν στην έρευνά σας συναντήσετε διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου κειμένου – άρθρου, και τη μια να μιλάει για Ιταλία και σε άλλη έκδοση να μιλάει για το Περού είναι σχεδόν σίγουρο ότι είναι hoax.
• Συλλογή στοιχείων. Ψάξτε και συλλέξτε στοιχεία για αυτό που σας ενδιαφέρει και το ερευνάτε, από αξιόπιστες σελίδες. Όσο περισσότερα τόσο καλύτερα. Θα αποκτήσετε μια καλή εικόνα και θα μπορέσετε να βγάλετε πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα.
• Δεν υπάρχουν στοιχεία. Στην έρευνά σας μπορεί να τύχει, να μην βρείτε κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Αυτό συμβαίνει γιατί απλά δεν υπάρχουν στοιχεία. Αυτό που ψάχνετε είναι 100% φαντασία, μια ιστορία που δεν έχει ίχνος πραγματικότητας.
• Άγνωστα/αντιφατικά. Αναφέρει πράγματα για κάποιον που είναι έξω από τη γνωστή φιλοσοφία του (ηθικοπλαστικές ρήσεις από δήθεν αρχαίους σοφούς)

Ανοησίες λοιπόν οι διάφορες δίαιτες εξπρές, μαγικοί ζωμοί, super foods, Δευτέρα παρουσία, άγιο φως, οστεολάτρες, άγνωστες ρήσεις κι αποφθέγματα

Ξεκινάμε από τις πρώτες αρχές, τη γενική εικόνα και προχωρούμε επαγωγικά.

Επαγωγή: Μέθοδος φιλοσοφική με την οποία οδηγούμαστε από το μερικό στο γενικό, από το γνωστό στο άγνωστο. Η επαγωγή είναι συλλογισμός που μεταβαίνει από έναν περιορισμένο αριθμό παρατηρήσεων σε ευρύτερες πιθανές γενικεύσεις.

Η «επαγωγική γενίκευση» είναι είδος εξαγωγής συμπεράσματος που βασίζεται σε συλλογισμό από τακτικές διαπιστώσεις του παρελθόντος σε τακτικές διαπιστώσεις για το μέλλον και προϋποθέτει πως η φύση χαρακτηρίζεται από ομοιομορφία (κλασικό παράδειγμα η ανατολή του ήλιου).

Η επαγωγική επιχειρηματολογία είναι σημαντική τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην ακαδημαϊκή και αποτελεί κύριο τρόπο σκέψης κάθε επιστημονικής έρευνας τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα. Οι επιστήμονες συνεχίζουν να διατυπώνουν ή να "επαληθεύουν" φυσικούς "νόμους" με επαγωγική διαδικασία, δηλαδή από μερικές περιπτώσεις να διατυπώνουν γενικές, καθολικές προτάσεις (στις επιστήμες βέβαια, όταν µια υπόθεση προκύπτει από την επαγωγή ή από κάποια άλλη μέθοδο, πρέπει οπωσδήποτε να υπόκειται σε πρότερα επίσημα πειραματικά τεστ. Οι γενικές επαγωγές προκύπτουν κατά την παρατήρηση μεμονωμένων περιστατικών που έχουν µια κοινή ιδιότητα και τη μετέπειτα γενίκευση και υπόθεση ότι όλα τα αντικείμενα ή γεγονότα της ίδιας κατηγορίας έχουν αυτή την ιδιότητα. Για παράδειγμα, αν όλα τα πρόβατα που έχει δει κάποιος είναι άσπρα, τότε μπορεί να συνάγει ότι όλα τα πρόβατα είναι άσπρα. Ένα τέτοιο συμπέρασμα μπορεί να αποδειχθεί λανθασμένο αν δει, για παράδειγμα, μαύρο πρόβατο).

Ο Αριστοτέλης είναι ο θεμελιωτής του ορθολογισμού που θέτει ως ανώτερη επιδίωξη την γνώση ως αυτοσκοπό, σε αντίθεση με τον Επίκουρο που την γνώση την θεωρεί σαν μέσο για να μην υποφέρει ο άνθρωπος από ανόητες και θρησκόληπτες σκέψεις επιτρέποντας στον δογματισμό να του καταστρέφει την ζωή.

Σήμερα βιώνουμε ως κοινωνία το αποτέλεσμα έλλειψης δομημένης και επαγωγικής σκέψης. Κι όλα ξεκινούν γιατί δυστυχώς στο σύστημα εκπαίδευσής μας προωθούμε την άκριτη αποστήθιση και όχι την κριτική και επιστημονική σκέψη.

Προσοχή λοιπόν σε:

Ραβδοσκόποι, γεωμάντες, ψευτοθαύματα, διαλογιστές. Υποψήφιους δολοφόνους αντιεμβολιαστές (το γεγονός ότι σήμερα δεν πεθαίνουν τα μισά παιδιά πριν την ενηλικίωση, ή μία στις δέκα γυναίκες στη γέννα, είναι προϊόν της επιστημονικής εξέλιξης της ανθρωπότητας)

Χρησιμοποιούμε τα τέσσερα κριτήρια της αλήθειας.

Από τις αισθήσεις μας, έλεγε ο Επίκουρος, γεννιούνται οι παραστάσεις, οι έννοιες δηλαδή που καταθέτονται στο νου (αυτές τις έλεγε προλήψεις). Είναι οι κοινώς λεγόμενες εντυπώσεις. Οι Προλήψεις, είναι όλα αυτά που αισθανθήκαμε, διδαχθήκαμε, εμπεδώσαμε από την ημέρα της γέννησής μας και που τα έχουμε αποθηκεύσει στην μνήμη μας.

Οι έννοιες λοιπόν μαζί με τα αισθήματα και τα συναισθήματα (πάθη) γεννούν στον άνθρωπο το κριτήριο της αλήθειας, αυτό δηλαδή που μας αποκαλύπτεται σαν πραγματικότητα και αποτελεί την βάση της επικούρειας γνωσιολογίας. Η γνώμη μας για τους θεούς λόγου χάρη δεν είναι πρόληψη αλλά ψευδής υπόληψη (ανεξακρίβωτη δοξασία). Είναι βεβιασμένη κρίση γιατί δεν υπάρχει φυσικό αίτιο και δε στηρίζεται πουθενά.

Οι προλήψεις είναι κριτήριο αλήθειας. Ο κόσμος δεν είναι δυνατόν να γνωσθεί με άλλον τρόπο. Αν κάνουμε λάθος το μόνο που φταίει είναι ο λαθεμένος συλλογισμός μας, ξεχωρίζοντας έτσι την υποκειμενική μας εντύπωση από την αντικειμενική αλήθεια. «Οι αισθήσεις ποτέ δε μας γελούν», έλεγε

Κατά τον Διογένη Λαέρτιο (10, 31), ο Επίκουρος όριζε την πρόληψη ως «κατάληψη η ορθή αντίληψη ή γενική και σταθερά διατηρουμένη έννοια ή δηλαδή μνήμη εκείνου το οποίο εμφανίζεται πολλές φορές στην ψυχή μετά από εξωτερικά ερεθίσματα». Η πρόληψη είναι λοιπόν η έννοια που προέκυψε από ομοειδείς παραστάσεις που παρέμειναν στον νου σαν αποταμίευμα. Προϋποθέτει την λειτουργία της μνήμης. Είναι η μνήμη ενός εξωτερικού πράγματος που μας έχει παρουσιαστεί επανειλημμένα όπως μας εξηγεί ο Διογένης ο Λαέρτιος.

Στην σύγχρονη φιλοσοφία μας ο Γερμανός υπαρξιστής Χάιντεγκερ χρησιμοποιεί ένα παρόμοιο όρο. Λέγει και αυτός ότι δεν προχωρούμε στην έρευνα των πραγμάτων απροκατάληπτα, αλλά σύμφωνα με κάποια προκαταβολική θεώρηση, με μία πρόληψη (φοργκρίφ», όπως λέγεται στα γερμανικά)

Ο Επίκουρος δέχθηκε ότι η βέβαιη γνώση θα πρέπει να βασίζεται στην αντικειμενική παρατήρηση της φύσης μέσω των αισθήσεων, αφού και οι αποθηκευμένες στο νου έννοιες προέρχονται αρχικά από τις αισθήσεις. Υποστήριξε ότι όταν δεν γνωρίζουμε την εξήγηση κάποιου φαινομένου είναι καλύτερο να διατυπώσουμε πολλές θεωρίες που εξηγούν το φαινόμενο και να θεωρήσουμε ως πιθανές εξ ίσου, έως ότου έχουμε περισσότερες πληροφορίες από τις αισθήσεις μας. Σήμερα, η Επιστήμη προχωρά με αυτή την μεθοδολογία. Προτείνονται διάφορες θεωρίες αλλά γίνεται αποδεκτή ως ορθή εκείνη η θεωρία που υποστηρίζεται από τα πειραματικά δεδομένα παρατήρησης των φαινομένων από τους επιστήμονες ή τα μηχανήματά τους (που αυξάνουν τα όρια των αισθήσεων).

Η αίσθησις αναφέρεται στην άμεση αισθητηριακή αντίληψη, σε ένα είδος φυσικής συμφωνίας ανάμεσα στα όργανα των αισθήσεων και στο αντικείμενο ή σώμα και τις ιδιότητές του (οι οποίες ονομάζονται συμπτώματα και συμβεβηκότα). Ο Επίκουρος επεξεργάζεται τις λεπτομέρειες του μηχανισμού της αισθητηριακής αντίληψης στη βάση της ατομικής θεωρίας. Σύμφωνα με την ατομική θεωρία, όχι μόνο τα αισθητήρια όργανα αλλά ακόμη και η ψυχή, που θεωρείται ως ένα είδος υλικού σώματος, παίζει κρίσιμο ρόλο στην καταγραφή και στην ερμηνεία των προσλαμβανόμενων μηνυμάτων. Η αισθητηριακή αντίληψη είναι το πρωταρχικό, μη αναγώγιμο και μη διαψεύσιμο πεδίο γνωσιολογικής αναφοράς και επαλήθευσης: παρέχει μαρτυρία για την ύπαρξη ενός υλικού/ατομικού κόσμου και εγγυάται την οντολογική ομογένεια του κόσμου αυτού.

Πολλοί, όπως ο Πλάτωνας, υποτιμούσαν κατάφωρα τις αισθήσεις ως πηγή γνώσης. Μιλούσε για μορφές μη αντιληπτές στην πραγματικότητα, κατανοητές μόνο θεωρητικά. Αυτό δημιουργεί σύγχυση στον άνθρωπο ανάμεσα σε αυτά που βλέπει και σ αυτά που τον πείθουν να πιστέψει, να πείσει τον άνθρωπο ότι αυτά που αυτός αντιλαμβάνεται δεν είναι η πραγματικότητα, να τον κάνει να φοβάται να αντιμετωπίσει την ζωή με τις δικές του δυνάμεις και κατά συνέπεια να δεχτεί ότι δεν είναι ικανός να σχεδιάσει και να προγραμματίσει ανεξάρτητος τη ζωή του. Ότι πρέπει να υπακούει σε αυτούς που καταλαβαίνουν καλύτερα από εκείνον τα πράγματα και σε κείνους που ξέρουν καλύτερα από εκείνον πώς να τα διαχειριστούν. Είναι κλασική λογική πίσω από κάθε ολοκληρωτική νοοτροπία, κάποιοι άλλοι πάντα είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα από το ίδιο το άτομο το δικό του καλό. Ο Επίκουρος στάθηκε απέναντι σ’ αυτές τις λογικές:

«Πρέπει να αναλογιζόμαστε τον αληθινό σκοπό της ζωής έχοντας κατά νου όλες εκείνες τις ολοφάνερες μαρτυρίες των αισθήσεων στις οποίες στηρίζουμε τις απόψεις μας. Ειδάλλως τα πάντα θα είναι γεμάτα αμφιβολία και σύγχυση.»

Αυτή την σύγχυση εκμεταλλεύεται για αιώνες κάθε σύστημα αξιών και πεποιθήσεων που θέλει να καταπνίξει την ανθρώπινη ανεξαρτησία και ελευθερία. Διότι στηρίζουν την αναγκαιότητά τους ακριβώς σε αυτήν την σύγχυση και την αμφιβολία. Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν έχει καμία ανάγκη να ρυθμίζει τη ζωή του με βάση τις επιταγές τους. Εκεί λοιπόν που δεν υπάρχει σύγχυση, αναλαμβάνουν να την δημιουργήσουν. Ένστικτα, αισθήματα, αποκαλύψεις, θείες ενοράσεις, διαλεκτικοί υλισμοί, όλα παίζουν το ίδιο παιχνίδι του εξουσιασμού. Φτάνει να λείπει ο ορθολογισμός και η παρατήρηση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Ή με χρήση όρων γενικόλογων, ασαφών και αφηρημένων όπως θεία πρόνοια, θεία χάρη, φυλετική υπεροχή, κοινωνική δικαιοσύνη κτλ που αντιμάχονται κάθε αυστηρή λογική τους ανάλυση

Στην εποχή μας τα πορίσματα των επιστημών μας επιτρέπουν όχι μόνο να κάνουμε την ζωή μας ευκολότερη, να βελτιώνουμε την παραγωγή μας κτλ αλλά να έχουμε πολύ καλύτερη αντίληψη της πραγματικότητας. Είναι πολύ δυσκολότερο για τον σύγχρονο ορθολογικά σκεπτόμενο άνθρωπο να πέσει θύμα των ίδιων πρακτικών που για χιλιετίες εξουσίαζαν την σκέψη του. Ο ορθολογικά σκεπτόμενος άνθρωπος όμως συνεχίζει να αποτελεί την εξαίρεση σε ένα κόσμο όπου φουντώνουν ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, οι φυλετικές διαφορές και ο εθνικιστικός παραλογισμός ενώ νεκρές ιδεολογίες συνεχίζουν να αντιστρατεύονται στην προσπάθεια για πρόοδο του ανθρώπου. Η καλύτερη μελέτη του Επίκουρου έχει ακόμα πάρα πολλά να προσφέρει.

Επειδή οι αρετές είναι μέσα, σε σχέση με την ηδονή, είναι απαραίτητο να οργανώσουμε ορθολογικά αυτά τα μέσα και να τα υπαγάγουμε με επιδεξιότητα στον επιθυμητό σκοπό. Αυτό είναι έργο της λογικής, είναι η υπόθεση της επιστήμης και της φρόνησης,

Το αιρετικό δεν είναι κατ’ ανάγκην σωστό

Ανεξήγητο δεν σημαίνει μη εξηγήσιμο

Δεχόμαστε τα πολλαπλά αίτια και τα πλείονα αποτελέσματα.

Γιατί δεν πρέπει να μελετάμε τη φύση, με κενές υποθέσεις και αυθαίρετους νόμους, αλλά όπως απαιτούν τα φαινόμενα. Γιατί ο βίος μας δεν έχει ανάγκη από παραλογισμούς και κενές δοξασίες αλλά από ζωή χωρίς ταραχές . Όλα λοιπόν τακτοποιούνται αν εξηγηθούν με τη μέθοδο των πολλαπλών αιτιών, σε συμφωνία πάντοτε με τα γεγονότα και αν προβάλλουμε εκείνο που σχετικά με αυτά είναι ευλογοφανές. Όταν όμως κάποιος άλλο αφήνει κι άλλο δεν απορρίπτει, παρ’ όλο που κατά τον ίδιο τρόπο συμφωνεί με τα φαινόμενα, αυτός είναι φανερό ότι βρίσκεται μακριά από κάθε μελέτη της φύσης και κατρακυλάει στον μύθο. Μερικά φαινόμενα που εμπίπτουν στην εμπειρία μας, μας παρέχουν ενδείξεις για την ερμηνεία αυτών που συντελούνται στα ουράνια φαινόμενα. Γιατί εδώ κοντά μας βλέπουμε πώς γίνονται τα φαινόμενα, ενώ δεν βλέπουμε πως λαμβάνουν χώρα τα ουράνια φαινόμενα και είναι ενδεχόμενο να οφείλονται σε πολλαπλά αίτια. Ωστόσο πρέπει να παρατηρούμε κάθε φαινόμενο όπως παρουσιάζεται και επιπλέον να διαχωρίζονται από όλα τα γεγονότα που παρουσιάζονται μαζί του, η γένεση των οποίων από ποικίλα αίτια δεν απορρίπτεται από τα γεγονότα που συμβαίνουν σ’ εμάς. (Επιστολή προς Πυθοκλή)

Η εμφάνιση προσώπου στη σελήνη μπορεί να προέρχεται από παραλλαγή των μερών της ή από κάποια παρεμβολή ή να γίνεται με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, ο οποίος φαίνεται να συμφωνεί με τα γεγονότα. (Επιστολή προς Πυθοκλή)

Είναι συχνό το φαινόμενο να βλέπουμε φωτογραφίες, κυρίως ουφολόγων αλλά και θρησκόληπτων ατόμων, που δήθεν απεικονίζουν πρόσωπα, ζώα ή κατασκευές εκεί που δεν θα 'πρεπε να υπάρχουν, δίνοντας μια μεταφυσική εξήγηση του γεγονότος (όπως το δήθεν πρόσωπο στον Άρη, το πρόσωπο του Ιησού στο τοστ κλπ). Το ψυχολογικό φαινόμενο του εγκεφάλου να βλέπει οικεία αντικείμενα ονομάζετε παρειδωλία. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου συμπληρώνει απλά τα κενά έστω κι εκεί που δεν υπάρχουν. Προφανώς στην εξελικτική πορεία του, αποδείχτηκε ότι είναι καλύτερο να έχει μια όραση που λανθάνει, παρά να δίνει σημασία στις λεπτομέρειες.

Όπως είπε κι ο Αριστοτέλης, «το άθροισμα των συμπτώσεων ισούται με βεβαιότητα». Ξεχνούμε τις περισσότερες ασήμαντες συμπτώσεις και θυμόμαστε αυτές που μπορεί να έχουν σημασία. Στην τάση μας να θυμόμαστε τις επιτυχίες και να ξεχνούμε τις αποτυχίες οφείλεται η άνθηση των παραψυχιστών, των προφητών και των κάθε λογής μάντεων

Επομένως προσέχουμε τα εξής:

• Συντάκτης/ποιος γράφει το κείμενο.το βασικότερο κριτήριο επιλογής είναι η επωνυμία των συγγραφέων και των συντακτών των υπό εξέταση ιστοσελίδων. Όσο πιο μεγάλης σημασίας ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο και περισσότερο σημαντικό είναι να υπάρχει συντάκτης και να μην είναι φανταστικό πρόσωπό. Η ταυτότητα ενός αξιόπιστου συντάκτη είναι εύκολο να πιστοποιηθεί. Εάν το όνομα του συντάκτη αποτελεί αποκύημα της φαντασίας, τότε το περιεχόμενο του άρθρου είναι πιθανό να είναι ψευδές.
• Ημερομηνία. Αν αντί για ημερομηνία το κείμενο μας δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα κτλ., αυτό είναι πολύ ύποπτο. Εκμεταλλευτείτε τα εργαλεία αναζήτησης της google και προσαρμόστε το εύρος χρόνου της αναζήτησης. Προχωρήστε με σταθερά βήματα προς τα πίσω (6μηνο) μέχρι να βρείτε τον χρόνο της πρώτης ανάρτησης. Ίσως πέσετε σε πρωταπριλιά και πολλές φορές θα βρείτε άρθρα και ειδήσεις που μιλάνε για κάτι νέο ενώ το άρθρο κυκλοφορεί πολλά χρόνια και σε άλλη μορφή.
• Πηγές. Να αμφισβητείτε τα πάντα. «Ποτέ μην έχετε εμπιστοσύνη σε καθιερωμένες πηγές», «Ποτέ μην υποθέτετε ότι επειδή κάποιος… είναι σεβαστός στον παραδοσιακό κόσμο των μέσων ενημέρωσης, αυτό που λέει είναι αλήθεια». Ελέγξτε ξανά το περιεχόμενό σας. Ελέγξτε την πηγή.( Mark Little ιδρυτής της Storyful). Κάθε δημοσίευμα για ένα γεγονός, οφείλει να έχει πηγή ή να είναι ενυπόγραφο από τον αρμόδιο συντάκτη. Εάν μία είδηση χρησιμοποιεί ανώνυμες ή καθόλου πηγές, ή κάνει έστω επίκληση μιας αξιόπιστης πηγής χωρίς ενεργό σύνδεσμο, τότε ενδέχεται να είναι ψευδές. Αν ο Πούτιν δήλωσε ότι «αγοράζω το χρέος της Ελλάδας», πρέπει να αναζητήσουμε το πού έκανε αυτή τη δήλωση. Με άλλα λόγια να βρούμε την πηγή της είδησης. Αν δεν υπάρχει, προσπερνάμε το δημοσίευμα. Αν υπάρχει, πολύ απλά επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο, ελέγχουμε την αξιοπιστία του και επιπλέον επιβεβαιώνουμε ότι έχει αναπαραχθεί από μεγάλα MME.
• «Με το κομμάτι»; Παρατηρήστε πόσα άρθρα ανεβάζουν οι διαχειριστές την ημέρα. Αν κάθε λίγο δημοσιεύεται και νέο άρθρο σ ένα μικρό μέσο ενημέρωσης που δεν απασχολεί επαρκές προσωπικό καταλαβαίνετε ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός έλεγχος. Ούτε καν, διαβάζουν αυτό που αναπαράγουν, αλλά λειτουργούν με την μέθοδο φασόν.
• Μη λειτουργικοί/ενεργοί σύνδεσμοι/παραπομπές. Σελίδες διαγράφονται καθημερινά από το διαδίκτυο και είναι πολύ πιθανό να συναντήσετε σε αρκετές αναρτήσεις κάποιο τέτοιο μη λειτουργικό λίνκ επειδή έχει διαγραφή η σελίδα ή από κάποιο λάθος. Όμως αν αυτό συνοδεύεται και με κάποια από τα παραπάνω ή υπάρχουν αρκετά μη ενεργά λινκ στην ανάρτηση, είναι μια ακόμη ένδειξη, ότι κάτι δεν πάει καλά.
• Μεθοδολογία. Εάν το κείμενο είναι ερευνητικό πρέπει απαραιτήτως να γίνεται αναφορά στη μεθοδολογία, στη δειγματοληψία και στις τεχνικές επεξεργασίας των δεδομένων.

Επιβεβαιώνουμε τα συμπεράσματα με την επιμαρτύρηση ή μη αντιμαρτύρηση της πραγματικότητας προς αυτά.

Η προσπάθεια διάψευσης μιας θεωρίας αφορά τους ίδιους τους υποστηρικτές της (και κατά Πόππερ). Για παράδειγμα, κάθε φορά που κάποιοι υποστηρίζουν ότι διαθέτουν υπερφυσικές ικανότητες (π.χ. εξωαισθητηριακή αντίληψη, τηλεπάθεια) δεν είναι υποχρεωμένοι οι υπόλοιποι επιστήμονες να δημοσιεύουν πειράματα που τους διαψεύδουν, αλλά αυτοί οι ίδιοι οφείλουν να αποδείξουν την ισχύ των ισχυρισμών τους

Ο διάσημος εξελικτικός βιολόγος Ντοκινς σ' ένα γράμμα που έγραψε κάποτε στη 10χρονη κόρη του τη συμβούλευε ακριβώς αυτό: " την επόμενη φορά που κάποιος θα σου πει ότι κάτι είναι αληθινό, ρώτησε τον: Τι αποδείξεις έχουμε γι' αυτό;" .

«Η απουσία αποδείξεων δεν αποτελεί απόδειξη της απουσίας!» προειδοποιούσε κι ο μεγάλος Καρλ Σαγκάν αναφερόμενος στη λογική πλάνη της προσφυγής στην άγνοια (η πλάνη κατά την οποία μια πρόταση θεωρείται αληθής ή ψευδής λόγω έλλειψης αποδείξεων). Η επιστήμη δεν θ αποδείξει την «μη ύπαρξη» του Ρα του Θωρ και του Δία. Αυτός που κάνει τον ισχυρισμό φέρει και το βάρος της απόδειξης.

Ο ίδιος (Καρλ Σάγκαν) στον «στοιχειωμένο κόσμο του» είχε γράψει για έναν «Μηχανισμό Εντοπισμού Σαχλαμάρας», για «μια εργαλειοθήκη για να ξεχωρίζει κανείς την επιστήμη από την ψευδό-επιστήμη». Μια λίστα οδηγιών για να βοηθήσει τον μέσο άνθρωπο να εντοπίσει σφάλματα λογικής και άλλες κοινές πλάνες και λάθη σε δημοφιλή ψευδό-επιστημονικούς ισχυρισμούς. Κάποιες απ αυτά είναι ενδεικτικά:

• Καλύπτει ο ισχυρισμός τις προϋποθέσεις για μία θεωρία;
• Ο ισχυρισμός βασίζεται σε αρχαία γνώση;
• Πρώτα ανακοινώθηκε μέσα από τα ΜΜΕ ή από επιστημονικά μέσα;
• Βασίζεται ο ισχυρισμός στην ύπαρξη κάποιας άγνωστης μορφής ¨ενέργειας¨ ή σε άλλο παραφυσικό φαινόμενο;
• Δηλώνουν οι υποστηρικτές πως ο ισχυρισμός τους καταστέλλεται από τις αρχές;
• Ακούγετε ο ισχυρισμός παρατραβηγμένος ή πολύ καλός για να είναι αληθινός;
• Πόσο καλή είναι η ποιότητα των τεκμηρίων υπέρ του ισχυρισμού.
• Έχουν οι ισχυριζόμενοι αυθεντικά-σύννομα διαπιστευτήρια.
• Είναι ¨Φυσικό¨;

Επομένως:

• Η υπέρτατη αρχή: Αμφισβητούμε ! Ότι δεν μας αρέσει, ότι δεν μας κάθεται καλά, δεν χρειάζεται να το χάφτουμε, πιθανώς να μην είναι σωστό
• Μην παρασύρεστε από συναισθηματισμούς
• Μην κάνετε βιαστικές γενικεύσεις
• Να σκέφτεστε και το περίφημο «ποιος ωφελείτε» των ντετέκτιβ.
• H ευθύνη της απόδειξης
• Οι αποσπασματικές μαρτυρίες δεν συγκροτούν επιστήμη
• Σχέση αίτιου και αιτιατού. Προσοχή. Το γεγονός πως δύο γεγονότα συνδέονται δεν σημαίνει πως έχουν σχέση αίτιου και αιτιατού, δηλαδή πως το ένα προκάλεσε το άλλο. Το νούμερο των παπουτσιών των παιδιών μεγαλώνει ταυτόχρονα με τον δείκτη νοημοσύνης τους. Το να πούμε όμως πως η αύξηση μεγέθους παπουτσιού προκαλεί αύξηση του δείκτη νοημοσύνης, είναι ένδειξη πως η δική μας νοημοσύνη είναι υπανάπτυκτη.
• Ονόματα. Αν στο άρθρο, υπάρχουν κάποια ονόματα, ψάξτε να βρείτε αν είναι υπαρκτά και αν ναι το ιστορικό τους. Δεν θα είναι λίγες οι περιπτώσεις που θα βγάλετε λαβράκι. Συνήθως αυτό συμβαίνει περισσότερο σε άρθρα που έχουν θέμα, θεραπεία/ες για ανίατες ασθένειες. Αν το κείμενο που διαβάζετε, μιλάει για τη μικρή Μαρία, τον Γιωργάκη και την θεία Καλλιόπη στο χωριό αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Η θεία Καλλιόπη, ο Γιωργάκης, η μικρή Μαρία και οποιοδήποτε άλλο όνομα, δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα. Αν μάλιστα, αυτά που περιγράφουν είναι πολύ πολύ σημαντικά αυτό να σας υποψιάσει διπλά
• Έρευνες/βαριά ονόματα και προσφυγή στην αυθεντία ως λογική πλάνη. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα/ες χωρίς να την παρουσιάζει ή να υπάρχει σύνδεσμος για να τη διαβάσετε, αυτό θα πρέπει να σας προβληματίσει. Παραφουσκωμένα στοιχεία, προκατειλημμένες έρευνες, ανυπόληπτες μελέτες που κανείς δεν ξέρει Αν χρησιμοποιεί αναφορές σε ειδικούς, είναι αυτοί υπαρκτά πρόσωπα και πράγματι η θεματολογία του κειμένου σχετίζεται με το γνωστικό αντικείμενο του συγγραφέα; Η αναφορά σε ανύπαρκτες ή ανυπόληπτες έρευνες, γίνεται για να ανεβάσει την αξιοπιστία του άρθρου ώστε να το πιστέψετε.Μην δείχνετε υπερβολική εμπιστοσύνη στις αυθεντίες
• Φωτογραφίες. Αν το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες άσχετες με το θέμα, ή αν το θέμα της ανάρτησης, είναι η φωτογραφία/ες και αυτή/ες έχουν άθλια ανάλυση είναι μια καλή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την αναζήτηση google ή το tineye

Τώρα νομίζω είστε πλήρης, καλό βόλι στο κυνήγι της ανοησίας! ΧΑΙΡΕΤΕ ΚΑΙ ΜΕΜΝΗΣΘΕ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ