ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (23.123-23.180)

Τὸν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·

«αὐτὸς ταῦτά γε λεῦσσε, πάτερ φίλε· σὴν γὰρ ἀρίστην
125 μῆτιν ἐπ᾽ ἀνθρώπους φάσ᾽ ἔμμεναι, οὐδέ κέ τίς τοι
ἄλλος ἀνὴρ ἐρίσειε καταθνητῶν ἀνθρώπων.
ἡμεῖς δ᾽ ἐμμεμαῶτες ἅμ᾽ ἑψόμεθ᾽, οὐδέ τί φημι
ἀλκῆς δευήσεσθαι, ὅση δύναμίς γε πάρεστιν.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
130 «τοιγὰρ ἐγὼν ἐρέω ὥς μοι δοκεῖ εἶναι ἄριστα.
πρῶτα μὲν ἂρ λούσασθε καὶ ἀμφιέσασθε χιτῶνας,
δμῳὰς δ᾽ ἐν μεγάροισιν ἀνώγετε εἵμαθ᾽ ἑλέσθαι·
αὐτὰρ θεῖος ἀοιδὸς ἔχων φόρμιγγα λίγειαν
ὑμῖν ἡγείσθω πολυπαίγμονος ὀρχηθμοῖο,
135 ὥς κέν τις φαίη γάμον ἔμμεναι ἐκτὸς ἀκούων,
ἢ ἀν᾽ ὁδὸν στείχων ἢ οἳ περιναιετάουσι·
μὴ πρόσθε κλέος εὐρὺ φόνου κατὰ ἄστυ γένηται
ἀνδρῶν μνηστήρων, πρίν γ᾽ ἡμέας ἐλθέμεν ἔξω
ἀγρὸν ἐς ἡμέτερον πολυδένδρεον. ἔνθα δ᾽ ἔπειτα
140 φρασσόμεθ᾽ ὅττι κε κέρδος Ὀλύμπιος ἐγγυαλίξῃ.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρα τοῦ μάλα μὲν κλύον ἠδ᾽ ἐπίθοντο.
πρῶτα μὲν οὖν λούσαντο καὶ ἀμφιέσαντο χιτῶνας,
ὅπλισθεν δὲ γυναῖκες· ὁ δ᾽ εἵλετο θεῖος ἀοιδὸς
φόρμιγγα γλαφυρήν, ἐν δέ σφισιν ἵμερον ὦρσε
145 μολπῆς τε γλυκερῆς καὶ ἀμύμονος ὀρχηθμοῖο.
τοῖσιν δὲ μέγα δῶμα περιστεναχίζετο ποσσὶν
ἀνδρῶν παιζόντων καλλιζώνων τε γυναικῶν.
ὧδε δέ τις εἴπεσκε δόμων ἔκτοσθεν ἀκούων·
«ἦ μάλα δή τις ἔγημε πολυμνήστην βασίλειαν·
150 σχετλίη, οὐδ᾽ ἔτλη πόσιος οὗ κουριδίοιο
εἴρυσθαι μέγα δῶμα διαμπερές, ἧος ἵκοιτο.»
Ὣς ἄρα τις εἴπεσκε, τὰ δ᾽ οὐ ἴσαν ὡς ἐτέτυκτο.
αὐτὰρ Ὀδυσσῆα μεγαλήτορα ᾧ ἐνὶ οἴκῳ
Εὐρυνόμη ταμίη λοῦσεν καὶ χρῖσεν ἐλαίῳ,
155 ἀμφὶ δέ μιν φᾶρος καλὸν βάλεν ἠδὲ χιτῶνα·
αὐτὰρ κὰκ κεφαλῆς χεῦεν πολὺ κάλλος Ἀθήνη
μείζονά τ᾽ εἰσιδέειν καὶ πάσσονα· κὰδ δὲ κάρητος
οὔλας ἧκε κόμας, ὑακινθίνῳ ἄνθει ὁμοίας.
ὡς δ᾽ ὅτε τις χρυσὸν περιχεύεται ἀργύρῳ ἀνὴρ
160 ἴδρις, ὃν Ἥφαιστος δέδαεν καὶ Παλλὰς Ἀθήνη
τέχνην παντοίην, χαρίεντα δὲ ἔργα τελείει,
ὣς μὲν τῷ κατέχευε χάριν κεφαλῇ τε καὶ ὤμοις.
ἐκ δ᾽ ἀσαμίνθου βῆ δέμας ἀθανάτοισιν ὁμοῖος·
ἂψ δ᾽ αὖτις κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐπὶ θρόνου ἔνθεν ἀνέστη,
165 ἀντίον ἧς ἀλόχου, καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπε·
«δαιμονίη, περὶ σοί γε γυναικῶν θηλυτεράων
κῆρ ἀτέραμνον ἔθηκαν Ὀλύμπια δώματ᾽ ἔχοντες·
οὐ μέν κ᾽ ἄλλη γ᾽ ὧδε γυνὴ τετληότι θυμῷ
ἀνδρὸς ἀφεσταίη, ὅς οἱ κακὰ πολλὰ μογήσας
170 ἔλθοι ἐεικοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι, μαῖα, στόρεσον λέχος, ὄφρα καὶ αὐτὸς
λέξομαι· ἦ γὰρ τῇ γε σιδήρεον ἐν φρεσὶν ἦτορ.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
«δαιμόνι᾽, οὐτ᾽ ἄρ τι μεγαλίζομαι οὐδ᾽ ἀθερίζω
175 οὐδὲ λίην ἄγαμαι, μάλα δ᾽ εὖ οἶδ᾽ οἷος ἔησθα
ἐξ Ἰθάκης ἐπὶ νηὸς ἰὼν δολιχηρέτμοιο.
ἀλλ᾽ ἄγε οἱ στόρεσον πυκινὸν λέχος, Εὐρύκλεια,
ἐκτὸς ἐϋσταθέος θαλάμου, τόν ῥ᾽ αὐτὸς ἐποίει·
ἔνθα οἱ ἐκθεῖσαι πυκινὸν λέχος ἐμβάλετ᾽ εὐνήν,
180 κώεα καὶ χλαίνας καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα.»

***
Ο φρόνιμος Τηλέμαχος αμέσως αποκρίθηκε:
«Εσύ, πατέρα αγαπημένε, δες μόνος κι αποφάσισε — το λέει ο κόσμος,
η γνώμη σου παντού και πάντοτε αριστεύει,
άλλος κανείς απ᾽ τους θνητούς ανθρώπους δεν αποτόλμησε
να μετρηθεί μαζί σου.
Εμείς ορμητικοί σ᾽ ακολουθούμε, και δεν νομίζω πως θα λείψει
η τόλμη, όσο κι η δύναμη που σφύζει μέσα μας.»
Πήρε τον λόγο πάλι μιλώντας ο Οδυσσέας πολύγνωμος:
130 «Εγώ θα πω ό,τι μου φαίνεται το πιο σωστό·
λουστείτε πρώτα και φορέστε καθαρούς χιτώνες,
πείτε στου παλατιού τις δούλες να βάλουν τα καλά τους,
κι ο θείος αοιδός, με την ψιλόφωνη κιθάρα του στο χέρι,
ας παίξει τον σκοπό στον παιχνιδιάρικο χορό σας.
Έτσι που κάποιος ακούγοντας απέξω να πει:
“Γίνεται γάμος” — περαστικός στον δρόμο
αλλά κι οι γύρω γείτονες.
Να μην κυκλοφορήσει κι απλωθεί στην πόλη η φήμη
του μεγάλου φονικού με τους μνηστήρες, προτού βρεθούμε εμείς
πέρα στο χτήμα το πολύδεντρο — εκεί θα στοχαστούμε
140 ό,τι καλύτερο ο Ολύμπιος μας χαρίσει.»
Ακούγοντας τα λόγια του, πρόθυμα εκείνοι τον υπάκουσαν·
λούστηκαν πρώτα και φορούνε καθαρούς χιτώνες, στολίστηκαν
οι δούλες, μετά ο θείος αοιδός τη βαθουλή κιθάρα κράτησε
στο χέρι και τους ανάβει πόθο για γλυκό τραγούδι
κι άψογο χορό.
Τότε ένα γύρο αντηχούσε το μεγάλο δώμα, καθώς χορεύοντας
τα πόδια τους χτυπούσαν οι άντρες και καλλίζωνες γυναίκες.
Απέξω ακούγοντας, έλεγαν μεταξύ τους οι περαστικοί:
«Α, ναι, κάποιος παντρεύτηκε την περιζήτητη βασίλισσα —
150 η άπονη δεν άντεξε το μέγα αρχοντικό του αντρός της
να το φυλάξει τελικώς, ωσότου εκείνος επιστρέψει.»
Τέτοια λογάκια αντάλλαξαν, αλλά δεν ήξεραν τι συντελέστηκε.
Στο μεταξύ τον μεγαλόψυχο Οδυσσέα, μέσα στο σπίτι του,
η Ευρυνόμη επήρε να τον λούζει, τον άλειψε με λάδι, του φόρεσε
χλαμύδα ωραία και χιτώνα, κι η Αθηνά τον περιέβαλε
με εξαίσια ομορφιά, από την κεφαλή ως τα πόδια·
τον έκανε να φαίνεται σαν πιο ψηλός και στιβαρός, κι απ᾽ το κεφάλι του
να πέφτουν τα μαλλιά σγουρά σαν άνθη ζουμπουλιάς.
Πώς πάνω στο ασήμι χύνει μάλαμα ο επιδέξιος τεχνίτης —
160 του έμαθαν την τέλεια τέχνη ο Ήφαιστος κι η Αθηνά Παλλάδα,
κι αυτός τα έργα του αποτελειώνει τώρα ωραία·
τόση ομορφιά χύνει στην κεφαλή του και στους ώμους.
Ύστερα βγήκε απ᾽ τον λουτρό, πανέμορφος στην όψη σαν θεός,
και κάθησε στον ίδιο θρόνο από όπου είχε σηκωθεί,
αντίκρυ στη γυναίκα του. Μετά της μίλησε:
«Παράξενη πολύ! Από τις άλλες τις ωραίες γυναίκες μόνο σ᾽ εσένα
έβαλαν καρδιά ανελέητη οι Ολύμπιοι.
Άλλη καμιά γυναίκα δεν θα μπορούσε να το αντέξει,
να στέκει τόσην ώρα από τον άντρα της μακριά, όταν,
μετά από τόσα βάσανα και πάθη, γυρίζει πάλι στην πατρική του γη
170 κι έχουν περάσει είκοσι χρόνια ολόκληρα.
Αλλά, καλή γερόντισσα, έλα και στρώσε μου τώρα την κλίνη,
μόνος μου να πλαγιάσω — αυτή μέσα στα στήθη της
κρύβει καρδιά από σίδερο.»
Του αντιμίλησε με λογική και φρόνηση η Πηνελόπη:
«Παράξενος κι εσύ! Μήτε ψηλώνει ο νους μου μήτε περιφρονώ κανένα,
αλλά και δεν θαμπώνομαι — ξέρω καλά πώς ήσουν, όταν το αποφάσισες
να φύγεις από την Ιθάκη μ᾽ εκείνο το μακρόκουπο καράβι.
Έλα, τώρα, Ευρύκλεια, φέρε και στρώσε του τη στέρεη κλίνη
έξω από την καλοχτισμένη κάμαρή μας, που μόνος του την έφτιαξε·
τραβήξτε το γερό κρεβάτι εκεί και βάλτε πάνω του στρωσίδια,
180 προβιές, φλοκάτες, σεντόνια πεντακάθαρα που λάμπουν.»

Να μη φοβάστε τη μοναξιά αλλά τις αδιάφορες σχέσεις

Το να ανοίγετε κάθε βράδυ την πόρτα σ’ ένα σπίτι στο οποίο δε σας περιμένει κανείς, τουλάχιστον άνθρωπος, δεν είναι και τόσο τρομακτικό τελικά. Για σκεφτείτε το λίγο. Πιο τρομακτικό θα ήταν αν σας περίμενε ένας άνθρωπος τον οποίο πια δεν αντέχετε ή κάποιος που θα σας έλεγε ένα αδιάφορο “καλησπέρα” χωρίς καν να σας κοιτάξει.

Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι επιλέγουν στις μέρες μας να μείνουν σε μία σχέση που πια δεν τους γεμίζει είτε για οικονομικούς λόγους, είτε για τα παιδιά τους, είτε γιατί φοβούνται να μείνουν μόνοι, είτε γιατί βαριούνται τη διαδικασία του χωρισμού και τις κριτικές των άλλων.

Για να χωρίζεις όταν πια είσαι δυστυχισμένος, χρειάζεται αρχικά να αποδεχθείς την αποτυχία της σχέσης και κατά δεύτερον να βρεις την ψυχική δύναμη που χρειάζεται για να προχωρήσεις μόνος.

Είναι, όμως, πραγματικά μόνος όποιος ζει single; Ακόμη πιο μόνοι νιώθουν και πολλοί άνθρωποι που συζούν ή έχουν μια σχέση. Εξάλλου, υπάρχει ζωή και για τους single ανθρώπους. Υπάρχουν οι φίλοι, η οικογένεια και τα χόμπι τους.

Το να είστε σε μία σχέση που σας πληγώνει ή που δε σας γεμίζει ή χειρότερα που σας κάνει να νιώθετε άσχημα με τον εαυτό σας, είναι σίγουρα χειρότερο από το να επιλέξετε τη μοναχικότητα. Εξάλλου, πώς θα γνωρίσετε την πραγματική αγάπη αν συνεχώς επιλέγετε να μένετε δίπλα από ανθρώπους που σας ρουφάνε το αίμα αργά, σιωπηλά και οδυνηρά.

Ο χρόνος περνάει και κανέναν δεν περιμένει. Κι όταν επιτέλους αποφασίσετε ν’ αγαπήσετε τον εαυτό σας και να του δώσετε όσα αξίζει, ίσως να είναι πια αργά.

Για να δώσετε στον εαυτό σας, λοιπόν, αυτό που πραγματικά θα τον κάνει ευτυχισμένο, απαντήστε σε αυτές τις ερωτήσεις:

– Τι φοβάστε περισσότερο; Να είστε κύριοι του εαυτού σας ή να είστε με κάποιον που δε σας αφήνει να είστε ο εαυτός σας;

– Τι προτιμάτε; Να περνάτε κάποιο χρόνο μόνοι ή να περνάτε το χρόνο σας με τη λάθος, βαρετή ή εκνευριστική παρέα;

– Φοβάστε να κάνετε οι ίδιοι λάθη ή να είστε με τον λάθος άνθρωπο;

– Φοβάστε περισσότερο να μην κάνετε έρωτα ή να κάνετε έρωτα κάθε βράδυ ενώ δε νιώθετε τίποτα;

– Φοβάστε το ότι δε θα έχετε κάποιον για να μιλήσετε ή να μιλάτε σε κάποιον που δε σας καταλαβαίνει ή δε σας ακούει καν πραγματικά;

– Φοβάστε ότι κάποια βράδια θα κλαίτε επειδή είστε μόνοι ή φοβάστε περισσότερο να κλαίτε επειδή σας πληγώνουν;

– Και τέλος, φοβάστε πιο πολύ να είστε μόνοι ή να είστε σε μία αδιάφορη σχέση;

Ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε μία υγιή σχέση όπου νιώθουν ασφαλείς, γεμάτοι και αγαπιούνται όπως είναι.

Ένας άνθρωπος που δεν έχει όρεξη ή χρόνο να κάνει έρωτα μαζί σας αντί για σεξ, που δεν έχει χρόνο να σας ακούσει, να παίξει μαζί σας, να χαρεί με τα επιτεύγματά σας και γενικά να σας αγαπήσει, δεν είναι ο άνθρωπός σας. Γι’ αυτό, μη φοβάστε να είστε μόνοι αν δεν έχετε βρει τον άνθρωπό σας. Θα είστε σίγουρα καλύτερα με τον εαυτό σας παρά με τον λάθος άνθρωπο.

Το όνομα μου Αλήθεια και υπάρχω

Το όνομα μου είναι Αλήθεια, έχω ένα όνομα βαρύ και αδιαπέραστο. Προσπαθούν να μου ρίξουν οξύ και να με αλλοιώσουν, να με εξαφανίσουν, να με παραποιήσουν. Αλλά πάντοτε, ως σημαία, κραταιά υψώνομαι και λάμπω στο τέλος.

Οι περισσότεροι με φοβούνται, μου φοράνε μάσκες, λες και βρίσκομαι σε αποκριάτικο πάρτι. Με καμουφλάρουν, προσπαθούν να με χωρέσουν στα παπούτσια τους, επειδή τους φαντάζω ασήκωτη και ανηλεής. Αλλά δεν είμαι σκληρή, την πραγματικότητα απλώς περιγράφω, δεν ευθύνομαι εγώ για τις επιλογές, τις πράξεις, τα συναισθήματα των άλλων. Εγώ απλώς τα φανερώνω. Και η αξία του ανθρώπου, όπως έλεγε ο Νίτσε, φαίνεται στο πόση αλήθεια μπορεί να σηκώσει ο καθένας από εμάς.

Προτίμησε σε μία σειρά να σταθείς όπου περιμένουν να ακούσουν τα άτομα μία πικρή αλήθεια. Είναι πιο λίγα από εκείνα που στέκονται ουρά ατελείωτη πίσω από μία σειρά με παρήγορα ψέματα. Μην αφήσεις την αλήθεια που θα σε φωτίσει να σε αποθαρρύνει, να σε φοβίσει το περιεχόμενη και η ουσία της. Ένα ψέμα μπορεί να σε παρηγορήσει, αλλά στο τέλος θα σε πληγώσει περισσότερο. Διότι η εκκωφαντική σιωπή του ψέματος γίνεται κραυγή στο τέλος. Η αλήθεια στην αρχή σε πληγώνει επειδή είναι αληθινή και δε φοράει ρούχο ψεύτικο και φθαρτό.

Καλύτερα να πληγωθείς στην αρχή, παρά να αφεθείς σε ένα ψέμα που θα σε οδηγήσει στο να χάσεις χρόνια από τη ζωή σου. Δεν κουκουλώνομαι, μπορεί να τρέξεις και να κρυφτείς από εμένα, αλλά στο τέλος μπροστά στα μάτια σου θα αποκαλυφθώ.

Το όνομά μου είναι Αλήθεια και υπάρχω. Υπάρχω πάντα, ακόμα και αν κρυφτώ. Ακόμα και αν τα ίχνη μου για λίγο σβήσου, θα βρω πάλι το φως και το δρόμο για τη διέξοδο προς την επιφάνεια.

Κοίταξέ με κατάματα, όσο δυσάρεστη και αν φαίνομαι. Θα σε προστατέψει αυτό περισσότερο από όσο πιστεύεις. Από σχέσεις κακές, από δράματα, από πόνους, από προσπάθειες που στο τέλος θα αποδειχθούν άκαρπες.

Το όνομά μου είναι Αλήθεια και υπάρχω, το όνομά μου είναι Αλήθεια και δε με σβήνει ποτέ κανείς και τίποτα..

Ο ώριμος εαυτό σου

Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι η δημιουργία αρχίζει και τελειώνει με τη γέννηση ενός παιδιού.

Ζευγάρια που δεν κατάφεραν να φέρουν στον κόσμο ένα παιδί, δοκιμάζονται στη σχέση τους, πολλές φορές ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους, βιώνοντας την μη απόκτηση απογόνου ως προσωπική αποτυχία.

Η αναπαραγωγή ενός κοινωνικού μοντέλου/προτύπου που θέλει τους ανθρώπους ενταγμένους στο κοινωνικό ανήκειν ως “πετυχημένους” οικογενειάρχες και όχι μόνο, καλά κρατεί.

Αναρωτιέμαι με τόσα που ακούμε, διαβάζουμε και δυστυχώς βιώνουμε σ’ αυτή την κοινωνία που ζούμε στο σήμερα, πόσοι από τους συνανθρώπους μας που σκοπεύουν να γίνουν γονείς, είναι ώριμοι και συνειδητοποιημένοι να αναλάβουν την ευθύνη αυτού του ρόλου.

Το θέμα δεν είναι αν θέλει κάποιος να γίνει γονιός, το θέμα είναι γιατί θέλει να γίνει γονιός.

Ας αναλογιστεί ο καθένας μέσα του το λόγο για τον οποίο θα ήθελε να φέρει ένα παιδί στον κόσμο.

Ας σκεφτούμε ότι τα παιδιά δεν μας ανήκουν, είναι του Θεού.

Δεν είναι προέκταση του εαυτού μας, είναι ανεξάρτητες και αυτόνομες οντότητες.

Δεν εξυπηρετούν τις δικές μας ανάγκες, επιθυμίες και όνειρα που δεν πραγματοποιήσαμε εμείς.

Είναι επικίνδυνα εγωιστικό να θέλουμε να κάνουμε ένα παιδί που θα είναι η συνέχειά μας… δηλώνει το υπαρξιακό μας κενό αυτή η επιθυμία.

Ας παραδεχτούμε την ανεπάρκειά μας, ας μπούμε λίγο μέσα μας να συναντήσουμε την ανωριμότητά μας πριν πάρουμε την απόφαση.

Είναι γνωστό εξάλλου ότι ανώριμοι γονείς, γεννούν ανώριμα παιδιά.

Δε φτάνουν τόσα κακοποιημένα, εγκαταλελειμμένα και στερημένα αγάπης παιδιά;

Αν θέλεις σώνει και ντε να δημιουργήσεις κάτι, ξεκίνα πρώτα να δημιουργείς… τον ώριμο εαυτό σου

Η Βιολογία της Πεποίθησης: Οι σκέψεις μας νικούν τα γονίδιά μας

«Αν δεν κληρονομούσα τον ευέξαπτο χαρακτήρα της μητέρας μου, θα ήμουν πιο ευτυχισμένος», «Αποφεύγω όσο μπορώ τα γλυκά αλλά με την οικογενειακή προδιάθεση που έχουμε δύσκολα θα ξεφύγω από τον διαβήτη», Οι γονείς μου πέρασαν ένα πολύ άσχημο διαζύγιο και φοβάμαι πως οποιαδήποτε προσπάθειά μου για ουσιαστική δέσμευση θα πέσει στο κενό».

Σας θυμίζουν κάτι οι παραπάνω δηλώσεις; Είμαστε άραγε έρμαια των γονίδιών μας και, συνεπώς, ισοβίως καταδικασμένοι να ακολουθούμε παθητικά το προκαθορισμένο μας πεπρωμένο ή μήπως υπάρχει ένας άλλος, περισσότερο ποιοτικός τρόπος να ζούμε;

Το DNA δεν διαφεντεύει την ύπαρξη μας

Η επικρατούσα αντίληψη ότι ισοδυναμούμε με εύθραυστες βιοχημικές μηχανές που ελέγχονται εξολοκλήρου από τη γενετική τους προδιάθεση, εισάγοντάς μας, μέσω και της άρτιας επιστημονικής τεκμηρίωσης, σε ένα διαφορετικό επίπεδο ύπαρξης. Ο κυτταρικός βιολόγος, πρωτοπόρος στη γεφύρωση της επιστήμης και της πνευματικότητας, μας ξεναγεί σε έναν κόσμο απύθμενων δυνατοτήτων και φωτεινών προοπτικών και μας ωθεί στη βαθιά συνειδητοποίηση ότι είμαστε οι απόλυτοι δημιουργοί της πραγματικότητάς μας.

Πώς, όμως, θα ανακτήσουμε τον έλεγχο της πορείας μας και θα οδεύσουμε προς τη ευτυχία και την υγεία που αξίζουμε; Αναμφισβήτητα, το DNA μοιάζει να διαφεντεύει την ύπαρξή μας, αφού ενώ αρχικά θεωρούταν υπεύθυνο μονάχα για τα φυσικά μας χαρακτηριστικά, στη συνέχεια καταλήξαμε να πιστεύουμε ότι ρυθμίζει εξίσου το συναίσθημα και τις εκδηλώσεις της συμπεριφορά μας. Είμαστε άραγε όντως γεννημένοι με ελαττωματικά γονίδια που μας στερούν την ευτυχία;

Η ζωή ενός κυττάρου ελέγχεται θεμελιωδώς από το φυσικό και ενεργειακό του περιβάλλον, με μια μικρή μόνο συνεισφορά από τα γονίδια. Καθώς λοιπόν ο άνθρωπος αποτελείται από 50 τρισεκατομμύρια κύτταρα, ο χαρακτήρας του βίου μας καθορίζεται έντονα και από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος.

Καταλυτικός ο ρόλος του περιβάλλοντος στην πυροδότηση των γενετικών τάσεων

Χαρακτηριστικό είναι πως ενώ οι διαταραχές της υγείας που οφείλονται σε ένα μόνο γονίδιο επηρεάζουν λιγότερο από το 2% του πληθυσμού, ασθένειες όπως ο διαβήτης, ο καρκίνος και τα καρδιαγγειακά νοσήματα που ισοδυναμούν με τις μάστιγες της σύγχρονης εποχής εμφανίζονται ως συνέπεια περίπλοκων διασυνδέσεων μεταξύ πολλαπλών γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων. Εάν λοιπόν μέχρι σήμερα δηλώναμε βέβαιοι πως τα γονίδια καθορίζουν την πορεία μας, ίσως έφτασε η στιγμή να αναθεωρήσουμε τις αντιλήψεις μας παύοντας να θεωρούμε τον εαυτό μας θύμα της κληρονομικότητας.

Για παράδειγμα, γίνεται πολύς λόγος για τα γονίδια BR CAI και BR CA2 του καρκίνου του μαστού αλλά δεν εστιάζουμε αρκετά στο υπόλοιπο 95% των περιπτώσεων της συγκεκριμένης ασθένειας, που συνδέεται με περιβαλλοντικές προκλήσεις. Και έπειτα γνωρίζουμε ότι ο διάσημος επιστήμων και γιατρός Ντιν Όρνις αλλάζοντας τη δίαιτα και τον τρόπο ζωής των ασθενών με καρκίνο του προστάτη για 90 ημέρες κατάφερε να μεταβάλλει τη δράση 5000 γονιδίων τους; Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι το εξής: Αμφισβητώντας το γενετικό μας πεπρωμένο, αναλαμβάνουμε την ευθύνη της εξέλιξής μας. Αν υποθέσουμε εξάλλου πως το γονίδιο αποτελεί το κλειδί του αυτοκινήτου μας, χωρίς το πρόσωπο που γυρίζει το κλειδί στον διακόπτη- δηλαδή χωρίς εμάς- πώς είναι δυνατόν να πυροδοτηθούν οι γενετικές τάσεις;

Το υποσυνείδητο δημιουργεί την πραγματικότητά μας

Η σύνδεση της βιολογίας με την πεποίθηση αποδεικνύεται πανίσχυρη. Γινόμαστε πράγματι αυτό που περιμένουμε και, συνεπώς, διαθέτουμε τη δύναμη να επιδράσουμε στο σώμα μας μέσω των ίδιων των συλλογισμών μας. Η θετική σκέψη όμως δεν λειτουργεί ως πανάκεια, καθώς δεν αρκεί να επιθυμούμε κάτι αλλά χρειάζεται να εκτυπώσουμε το μήνυμα στο υποσυνείδητο μας.

Ίσως θέλουμε να ανακτήσουμε την υγεία μας, εάν όμως τροφοδοτούμε συνεχώς το νου μας με εικόνες αρρώστιας, πιθανότατα δεν θα προσελκύσουμε αυτό που επιθυμούμε αλλά εκείνο που φοβόμαστε. Το ενθαρρυντικό, βέβαια, είναι πως ακόμη και αν στην παιδική ηλικία εμφυτεύτηκε σε εμάς η πεποίθηση πως δεν αξίζουμε την ευτυχία, έχουμε τη δυνατότητα να παρέμβουμε στον προγραμματισμό μας αντικαθιστώντας τις περιοριστικές μας αντιλήψεις με νέες, περισσότερο δημιουργικές.

Η Βιολογία της Πεποίθησης απελευθερώνει την απεριόριστη δύναμη του νου μας. Παραθέτοντας τα πρωτοποριακά συμπεράσματα των πολυετών ερευνών αλλά και εκείνα κορυφαίων επιστημόνων της επιγενετικής, ο συγγραφέας μετασχηματίζει ριζικά στον τρόπο που κατανοούμε τον κόσμο ωθώντας μας στην σπουδαιότερη ανακάλυψη: Το σώμα μας αλλάζει μόλις αλλάξουμε τις σκέψεις μας.

Τι περιμένουμε λοιπόν; Εάν οι πεποιθήσεις μας δρουν σαν φίλτρα κάμερας γιατί δεν επιλέγουμε ένα φίλτρο που μας πλημμυρίζει από χαρά και ευεξία; Μπορούμε σήμερα κιόλας να αντικαταστήσουμε τις αρνητικές υποβολές που υπονομεύουν την υγεία μας με άλλες που την προάγουν. Γιατί ενώ ασφαλώς και δεν έχουμε τη δυνατότητα να παρέμβουμε άμεσα στους κώδικές των γενετικών μας σχεδίων, είμαστε απολύτως ικανοί να μεταβάλλουμε τον νου μας, προσαρμόζοντας τη βιολογία στις νέες μας πεποιθήσεις.

Η γονεϊκή συνειδητότητα και η ευθύνη του εαυτού μας

Ας εξετάσουμε προσεκτικά ποιοι φόβοι παρακωλύουν την ανάπτυξή μας. Ποια είναι η πηγή της προέλευσής τους και κατά πόσο η προσκόλλησή μας σε αυτούς συμβάλλει στην ολοκληρωμένη ζωή που ονειρευόμαστε; Έφτασε η στιγμή να αποτινάξουμε τις σκιές, επιλέγοντας το φως της αγάπης, αφού η δημιουργία στοργικών δεσμών διαβεβαιώνει τον νου μας πως ακόμη και όταν απειλούμαστε θα υπάρχει κάποιος εκεί κοντά έτοιμος να μας σώσει.

Μας κάνει να αναρωτιόμαστε: Εάν το περιβάλλον πυροδοτεί τα γονίδιά μας, κατά πόσο εμείς κατανοούμε την ευθύνη που μας αναλογεί σε ό,τι αφορά την αποτελεσματική διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς; Μυώντας μας στην τέχνη της γονεϊκής συνειδητότητας, να εξασφαλίσουμε στα παιδιά μας τις συνθήκες που θα τους επιτρέψουν να καλλιεργήσουν στο μέγιστο τις δυνατότητές τους.

Μια ριζοσπαστική θεώρηση του κόσμου μας περιμένει να την εξερευνήσουμε και ένα σύνολο πρωτοποριακών ανακαλύψεων μας παρέχει τα εργαλεία που χρειαζόμαστε προκειμένου να ανακτήσουμε την κυριαρχία της ζωής μας και να αναδειχθούμε θριαμβευτές του πεπρωμένου μας. Είμαστε πρόθυμοι να αναλάβουμε την πλήρη ευθύνη του εαυτού μας;

Tο πρώτο σπίτι για τον πλανήτη Άρη, είναι έτοιμο

Έχετε σκεφτεί πως θα είναι η ζωή μας στον Άρη; Την απάντηση δίνει ένα σπίτι που βρίσκεται στο Μπρίστολ, στη Βρετανία. Οι αρχιτέκτονες που βρίσκονται πίσω από τον βρετανικό σταθμό Antarctic Survey, όταν έβγαλαν πολεοδομική άδεια κατασκεύασαν ένα διώροφο χρυσό φουσκωτό «αρειανό» σπίτι, με κουζινάκι, υδροπονικό κήπο και «αρειανή» τουαλέτα, όπου τοποθετήθηκε στο λιμάνι του Μπρίστολ Το σπίτι έχει σχεδιαστεί για να «προβάλλει τις δυνατότητες για ανθρώπινη ζωή στον Άρη».

Η υλοποίηση του πρότζεκτ έγινε από το γραφείο Hugh Broughton Architects, ενός πενταετούς έργου με επικεφαλής τους καλλιτέχνες Ella Good και Nicki Kent.

Στο σπίτι του πλανήτη Άρη για να ολοκληρωθεί εργάστηκαν πολλές ειδικότητες όπως καλλιτέχνες, επιστήμονες, αρχιτέκτονες, μηχανικούς και το κοινό. Η Κεντ είπε ότι είχαν συνεργαστεί με όλους, από παιδιά σχολικής ηλικίας μέχρι επιστήμονες πυραύλων.

«Όταν ξεκινήσαμε το έργο σκεφτήκαμε ότι μπορεί να φτιάχναμε κάτι στον πίσω κήπο μας οι δυο μας», είπε. «Αλλά ο κόσμος ενθουσιάστηκε πολύ και θέλησε να μας βοηθήσει με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε μεγαλύτερη και πιο συναρπαστική εκδοχή αυτού που ελπίζαμε».Παρά το γεγονός ότι λειτουργεί με ένα «κλάσμα του προϋπολογισμού της NASA», η διώροφη κατοικία διαθέτει ένα υδροπονικό σαλόνι - γεμάτο φυτά - ευέλικτο, ιδιωτικό χώρο διαβίωσης και δωμάτια εικονικής πραγματικότητας.

Το επάνω επίπεδο, σχεδιασμένο έτσι για να σταθεί σε ένα αρειανό τοπίο, για να είναι ελαφρύ κατασκευάστηκε από φουσκωτό φύλλο με επικάλυψη χρυσού, για να παρέχει προστασία από την ακτινοβολία.

Κάτω από το έδαφος έχει χτιστεί το ο χαμηλότερο για προστασία από την ακτινοβολία. Στο πρωτότυπο που έχει στηθεί στο Μπρίστολ και ήταν επισκέψιμο μέχρι τις 16 Οκτωβρίου 2022, η βάση έχει τοποθετηθεί υπέργεια και η επιφάνειά της έχει ζωγραφιστεί με σχέδια που εξηγούν την εσωτερική διαρρύθμιση.

Το σπίτι σχεδιάστηκε για να αντέχει στο σκληρό κλίμα του Άρη (μέση θερμοκρασία -80 βαθμοί και υψηλή κοσμική ακτινοβολία), αλλά δεν θα είναι ανθεκτικό για τον Άρη, σύμφωνα με τα κριτήρια της NASA.

Σίγουρα υπάρχουν τεχνικά κενά, αλλά στόχος είναι να αναπαραστήσει, όσο το δυνατόν καλύτερα, πώς θα ήταν ένα σπίτι στον Άρη και να προκαλέσει ερωτήματα σχετικά με τη δική μας ζωή στη Γη.

Κρίσνα: Η διδασκαλία των μυημένων

Ο Κρίσνα αναγνωρίστηκε από τους αναχωρητές σαν ο αναμενόμενος και διαλεγμένος από την μοίρα διάδοχος του Βασίστα. Έκανε μέσα στο δάσος τη σράντα ή επικήδεια τελετή του άγιου γέροντα και ο γιος της Δεβάκη αφού εκτέλεσε μπροστά στους γεροντότερους αναχωρητές αυτούς που ξέρουν απ έξω τις τρεις Βέδες, τη θυσία της φωτιάς, πήρε το ραβδί με τους επτά κόμπους, σύμβολο αρχηγίας. Μετά αποτραβήχτηκε στο όρος Μερού για να διαλογιστεί εκεί τη διδασκαλία του και την οδό σωτηρίας των ανθρώπων. Οι διαλογισμοί του και οι σκληραγωγίες του κράτησαν εφτά χρόνια. Αντιλήφθηκε τότε πως είχε δαμάσει τη γήινη φύση του με τη Θεία φύση του και πως είχε ταυτιστεί γιος του Θεού. Τότε μονάχα κάλεσε κοντά του τους αναχωρητές και τους νέους και τους παλιούς για να τους αποκαλύψει τη διδασκαλία του. Εκείνοι βρήκαν τον Κρίσνα εξαγνισμένο και μεγαλωμένο. 

Ο ήρωας είχε μεταμορφωθεί σε Άγιο, δεν είχε χάσει τη δύναμη του λιονταριού, είχε όμως αποκτήσει και την γλυκύτητα των περιστεριών. Ανάμεσα σε αυτούς που έτρεξαν από τους πρώτους ήταν και ο Αρτζούνα, ένας απόγονος των ηλιακών βασιλιάδων, ένας από τους Παντάβας που εκθρόνισαν οι κουράβας ή απόγονοι της σελήνης βασιλιάδες. Ο νεαρός Αρτζούνα ήταν όλο φωτιά, εύκολα όμως αποθαρρυνόταν και τον καταλάμβανε η αμφιβολία. Προσκολλήθηκε με πάθος στον Κρίσνα. Καθισμένος κάτω από τους κέδρους του όρους Μερού, μπροστά στο Χιμαβάτ, ο Κρίσνα άρχισε να μιλάει στους μαθητές του για τις αλήθειες τις απρόσιτες στους ανθρώπους που ζουν αιχμάλωτοι των αισθήσεων.

Δίδαξε το δόγμα της αθάνατης ψυχής, των αναγεννήσεών της και της μυστικής της ένωσης με τον Θεό. Το σώμα, έλεγε, περικάλυμμα της ψυχής που το χρησιμοποιεί για κατοικία της, είναι κάτι πρόσκαιρο. Η ψυχή όμως που κατοικεί μέσα του είναι αόρατη, αστάθμητη, αδιάφορη, αιώνια.

Ο γήινος άνθρωπος είναι τριπλός σαν την Θεότητα που αντικατοπτρίζει: νους, ψυχή και σώμα. Αν ενωθεί η ψυχή με τον νου, κερδίζει την Σάτβα την σοφία και την γαλήνη. Αν ταλαντεύεται ανάμεσα στο νου και στο σώμα, κυριαρχείται από τη Ράγια, το πάθος και τριγυρίζει από το ένα πράγμα στο άλλο μέσα σε ένα μοιραίο κύκλο. Και αν εγκαταλειφθεί στο σώμα, πέφτει στην Τάμα, σαν παραλογισμό, την άγνοια και τον πρόσκαιρο θάνατο. Να τι μπορεί να παρατηρήσει ο κάθε άνθρωπος μέσα στον εαυτό του και γύρω του. –Μα ποια είναι η ψυχή της ψυχής ύστερα από τον Θάνατο; Ρώτησε ο Αρτζούνα. Υπακούει πάντα στον ίδιο νόμο ή μπορεί να του ξεφύγει; Δεν του ξεφεύγει ποτέ και πάντα υπακούει σε αυτόν, απάντησε ο Κρίσνα. Εδώ έγκειται το μυστήριο των αναγεννήσεών της. Όπως ανοίγονται τα βάθη του ουρανού με τις ακτίνες των άστρων, έτσι φωτίζονται και τα βάθη της ζωής με το φως της αλήθειας αυτής. Όπου το σώμα διαλύεται όταν επικρατεί η Σάτβα (η σοφία) η ψυχή πετάει προς τις σφαίρες των αγνών εκείνων όντων που έχουν τη γνώση του Υψίστου. Όταν το σώμα υφίσταται τη διάλυση αυτή ενώ κυριαρχεί η Ράγια (το πάθος) η ψυχή γυρίζει για να κατοικήσει ανάμεσα σε αυτούς που είναι προσκολλημένοι στα πράγματα της γης. Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν καταστρέφεται το σώμα ενώ υπερτερεί η Τάμα (η άγνοια) η ψυχή αμαυρώνεται από την ύλη και τραβιέται πάλι από κάποια μήτρα των άλογων όντων.

-Αυτό δεν είναι σωστό, είπε ο Αρτζούνα. Τώρα όμως διδαξέ μας τι απογίνονται στη διαδρομή των αιώνων, εκείνοι που ακολούθησαν τη σοφία και θα κατοικήσουν ύστερα από τον θάνατό τους στους θείους κόσμους.

-Ο άνθρωπος που πεθαίνει μέσα στην ευλάβεια, απάντησε ο Κρίσνα, αφού για πολλούς αιώνες χαρεί στις ανώτερες σφαίρες τις οφειλόμενες στις αρετές του αμοιβές, τελικά ξανάρχεται να κατοικήσει σε ένα σώμα μιας άγιας και σεβάσμιας οικογένειας.

-Αυτό όμως το είδος της αναγέννησης σε τέτοια ζωή το πετυχαίνει κανείς πολύ δύσκολα. Ο άνθρωπος που γεννιέται έτσι, βρίσκεται στον ίδιο βαθμό προσαρμογής και ανάπτυξης που βρισκόταν στο πρώτο του σώμα και αρχίζει πάλι να εργάζεται για να τελειοποιηθεί σε ευλάβεια.

-Ετσι, ακόμα και οι καλοί είναι υποχρεωμένοι να ξαναγεννηθούν και να ξαναρχίσουν τη ζωή του σώματος! Είπε ο Αρτζούνα. Μάθε μας όμως, ω κύριε της ζωής! Δεν υπάρχει κανένα τέρμα στις αιώνιες αναγεννήσεις γι αυτόν που ακολουθεί τη σοφία;

-Ακούστε λοιπόν ένα πολύ μεγάλο και βαθύ μυστικό, είπε ο Κρίσνα, το υπέρτατο, το ανώτατο και αγνό μυστήριο, Για να φτάσει κανείς στην τελειότητα πρέπει να φτάσει ως την επιστήμη της ενότητας που βρίσκεται πάνω από τη σοφία. Πρέπει να υψωθεί ως το Θείο ον που βρίσκεται απάνω από την ψυχή, πιο πάνω και από την διάνοια ακόμα. Αυτό λοιπόν το Θείο ον, αυτός ο υπέρτατος φίλος, βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Γιατί ο Θεός κατοικεί μέσα στο εσωτερικό όλων των ανθρώπων, λίγοι όμως ξέρουν να τον ανακαλύψουν. Να λοιπόν η οδός της σωτηρίας. Μια και θα χεις αντιληφθεί το τέλειο ον που βρίσκεται απάνω από τον κόσμο και μέσα στον εαυτό σου, φρόντισε να εγκαταλείψεις τον εχθρό που παίρνει τη μορφή επιθυμίας. Δαμάζετε τα πάθη σας. Οι ηδονές που προξενούν οι αισθήσεις μοιάζουν με τις μήτρες των μελλοντικών. Μη κάνετε μόνο το καλό, να είστε και καλοί. Το κίνητρο ας βρίσκεται στην πράξη και όχι στους καρπούς της. Ας παραιτείστε από τον καρπό των έργων σας, κάθε μια όμως από τις πράξεις σας ας είναι μια προσφορά για το υπέρτατο ον. 

Ο άνθρωπος που θυσιάζει τις επιθυμίες του και τα έργα του στο ον από το οποίο πηγάζουν οι αρχές όλων των πραγμάτων και από το οποίο σχηματίστηκε το σύμπαν, πετυχαίνει με τη θυσία την τελειοποίηση. Ενωμένος πνευματικά, φτάνει στην πνευματική εκείνη σοφία που βρίσκεται πάνω από την λατρεία των προσφορών και νιώθει μεγάλη ευδαιμονία. Γιατί αυτός που βρίσκει μέσα του την ευτυχία του, τη χαρά του και μέσα του επίσης το φως του, είναι ένα με το Θεό. Μάθε λοιπόν πως η ψυχή που βρήκε το Θεό είναι φυτρωμένη απ το ξαναγέννημα και από τον θάνατο, απο τα γηρατειά και από τον πόνο και πίνει το νερό της αθανασίας. Έτσι εξηγούσε ο Κρίσνα τη διδασκαλία του στους μαθητές του και με την εσωτερική μελέτη τους ανέβαζε σιγά σιγά προς τις υπέρτατες αλήθειες που είχαν αποκαλυφθεί στον ίδιο με την αστραπή του οράματός του..

Μιλώντας για τον Μαχαντέβα, η φωνή του γινόταν σοβαρότερη και τα χαρακτηριστικά του φωτίζονταν. Μια μέρα ο Αρζούνα, γεμάτος περιέργεια και τόλμη, του είπε:

-Κάνε μας να δούμε τον Μαχαντέβα στη θεία του μορφή. Δεν μπορούν να τον θαυμάσουν τα μάτια μας;

Ο Κρίσνα τότε σηκώθηκε και άρχισε να μιλάει για το ον που αναπνέει μέσα σε όλα τα όντα, το ον με τις εκατό χιλιάδες μορφές, με τα αναρίθμητα μάτια, με τα πρόσωπα τα γυρισμένα προς όλες τις πλευρές, που τα ξεπερνάει όμως με όλο το μεγαλείο του απείρου. Για το ον που περικλείει μέσα στο ακίνητο και ατέλειωτο σώμα του όλο το κινούμενο σύμπαν με όλες τις υποδιαιρέσεις του. «Αν ξέσπαγε στους ουρανούς η ταυτόχρονη λάμψη χίλιων ηλίων, είπε ο Κρίσνα, μόλις και θα μοιαζε με τη λάμψη του μοναδικού Παντοδύναμου». Ενώ μίλαγε έτσι για τον Μαχαντέβα ξεπήδησε από τα μάτια του Κρίσνα μια τέτοια ακτίνα, που οι μαθητές του δεν μπόρεσαν να αντέξουν τη λάμψη και γονάτισαν. Τα μαλλιά του Αρτζούνα σηώθηκαν στητά στο κεφάλι του και σκύβοντας είπε ενώνοντας τα χέρια: «Διδάσκαλε τα λόγια σου μας τρομάζουν και δεν μπορούμε να αντέξουμε τη θέα του μεγάλου Όντος που επικαλείσαι μπροστά στα μάτια μας. Μας κεραυνώνει».

Ο Κρίσνα ξανάρχισε: «Ακούστε αυτά που σας λέει το στόμα μου: εγώ και εσείς γεννηθήκαμε πολλές φορές. Οι δικές μου γεννήσεις δεν είναι γνωστές παρά μόνο σε μένα, εσείς όμως δεν γνωρίζετε ούτε τις δικές σας. Αν και από τη φύση μου δεν υπόκειμαι στη γέννηση ή στο θάνατο, αν και είμαι κύριος όλων των πλασμάτων, επειδή όμως κυριαρχώ στη φύση μου, γίνομαι ορατός με τη δική μου δύναμη και κάθε φορά που η αρετή υποχωρεί στον κόσμο και η κακία και η αδικία υπερισχύουν, τότε φανερώνομαι πάλι, και έτσι παρουσιάζομαι σε διάφορες εποχές για την υπερίσχυση του δικαίου, την καταστροφή του κακού και την αποκατάσταση της αρετής. Αυτός που πραγματικά γνωρίζει τη φύση μου και το θείο μου έργο, όταν εγκαταλείπει το σώμα του δεν ξαναγυρίζει πια σε μια καινούργια γέννηση, μα έρχεται προς εμένα”

Καθώς μίλαγε έτσι ο Κρίσνα, κοίταξε τους μαθητές του με γλύκα και καλοσύνη. Ο Αρτζούνα φώναξε:

-Κύριε είσαι ο δάσκαλός μας, είσαι ο γιος του Μαχαντέβα. Το βλέπω από την καλοσύνη σου, απ την μεγάλη χάρη σου και από την τρομερή σου λάμψη. Δε σε αναζητούν και δεν σε επιθυμούν οι Ντέβα μέσα στους ιλίγγους του απείρου, σε αγαπούν και σε λατρεύουν με την ανθρώπινη μορφή σου. Ούτε η μετάνοια, ούτε η ελεημοσύνη, ούτε οι Βέδες, ούτε οι θυσίες δεν αγγίζουν και ένα μονάχα σου βλέμμα. Είσαι η αλήθεια. Οδήγησέ μας στον αγώνα, στον πόλεμο, στον θάνατο. Θα σε ακολουθήσουμε όπου να ναι!

Οι μαθητές μαζεύτηκαν γύρω από τον Κρίσνα χαμογελαστοί και γοητευμένοι λέγοντας:

-Πώς δε σε είχαμε γνωρίσει νωρίτερα; Ο Μαχαντέβα μιλάει με το στόμα σου.

Εκείνος απάντησε:

-Τα μάτια σας δεν ήταν ανοιχτά. Σας αποκάλυψα το μεγάλο μυστικό. Μη το λέτε παρά μόνο σε εκείνους που μπορούν να το καταλάβουν. Είστε οι εκλεκτοί μου, βλέπετε το τέρμα. Το μεγάλο πλήθος δε βλέπει παρά μια άκρη του δρόμου. Και τώρα ας πορευτούμε να διδάξουμε στο λαό την οδό της σωτηρίας.

Σε μια σχολική αίθουσα αν ο δάσκαλος συγκρίνει ένα αγόρι με ένα άλλο και πει, «Δεν είσαι τόσο έξυπνος όσο ο άλλος», τους καταστρέφει και τους δύο

Αυτό που συμβαίνει στον κόσμο είναι ότι όλοι μάχονται κάποιον. Ο ένας είναι χειρότερος του άλλου. Δίχως αγάπη, δίχως σεβασμό, δίχως σκέψη. Κάθε άνθρωπος θέλει να γίνει κάποιος. Ο βουλευτής θέλει να γίνει επικεφαλής του κοινοβουλίου, να γίνει πρωθυπουργός και τα λοιπά και τα λοιπά και τα λοιπά. Μαίνεται μια αδιάκοπη μάχη, και η κοινωνία μας είναι μια συνεχής πάλη του ενός με τον άλλον, και τούτη η πάλη ονομάζεται «φιλοδοξία για εξέλιξη». Οι μεγαλύτεροι σας ενθαρρύνουν προς αυτό. Πρέπει να είστε φιλόδοξοι, πρέπει να είστε κάτι, πρέπει να παντρευτείτε έναν πλούσιο άντρα ή μια πλούσια γυναίκα, πρέπει να έχετε τους κατάλληλους φίλους. Επομένως, η μεγαλύτερη γενιά, αυτή που φοβάται, αυτή που είναι άσχημη στην καρδιά, προσπαθεί να σας κάνει να της μοιάσετε, κι εσείς, απ’ την άλλη, θέλετε να της μοιάσετε διότι βλέπετε μια αίγλη σε όλο αυτό. Άλλωστε, μπροστά σε έναν κυβερνήτη όλοι σκύβουν το κεφάλι…

Γι’ αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να βρείτε την έφεσή σας σε κάτι. Ξέρετε τι σημαίνει έφεση: Κάτι που θα αγαπάτε να κάνετε, που είναι στη φύση σας. Άλλωστε, αυτός είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης, ενός τέτοιου σχολείου, να σας βοηθήσει να μεγαλώσετε ανεξάρτητοι, ώστε να μην είστε φιλόδοξοι, αλλά να μπορείτε να βρείτε την αληθινή έφεσή σας. Οι φιλόδοξοι άνθρωποι δεν βρίσκουν την αληθινή έφεσή τους…

Δεν είναι φιλοδοξία το να κάνεις κάτι με τρόπο υπέροχο, με τρόπο που ταιριάζει απόλυτα, αληθινά, με αυτό που σκέφτεσαι δεν είναι φιλοδοξία αυτό, δεν κρύβει φόβο αυτό.

Συγκρίνουμε μονίμως τους εαυτούς μας με κάποιον άλλον. Αν είμαι αργόστροφος, θέλω να γίνω πιο έξυπνος. Αν είμαι ρηχός, θέλω να γίνω βαθυστόχαστος. Αν είμαι αδαής, θέλω να γίνω πιο έξυπνος, πιο ειδήμων. Συγκρίνω μονίμως τον εαυτό μου, μετρώ τις δυνάμεις μου απέναντι στους άλλους – καλύτερο αυτοκίνητο, καλύτερο φαγητό, καλύτερο σπίτι, καλύτερος τρόπος σκέψης. Η σύγκριση γεννά τη σύγκρουση. Και μήπως κατανοείτε τίποτα μέσω της σύγκρισης; Όταν συγκρίνετε δύο πίνακες, δυο μουσικά κομμάτια, δυο ηλιοβασιλέματα, όταν συγκρίνετε εκείνο το δέντρο με το άλλο, κατανοείτε έστω το ένα από τα δύο; Ή μήπως κατανοείτε κάτι μόνο όταν δεν το συγκρίνετε καθόλου;

Άραγε, είναι δυνατόν να ζείτε δίχως συγκρίσεις, δίχως να μεταφράζετε τον εαυτό σας σε σύγκριση με έναν άλλον, ή με μια ιδέα, ή με έναν ήρωα, ή με ένα υπόδειγμα; Διότι όταν συγκρίνετε, όταν μετράτε τον εαυτό σας με «αυτό που θα έπρεπε να είναι» ή με «αυτό που ήταν», δεν βλέπετε αυτό που είναι. Σας παρακαλώ, ακούστε με. Είναι πολύ απλό και γι’ αυτό μάλλον εσείς, που είστε έξυπνοι, πανούργοι, δεν θα το συλλάβετε. Διερωτόμαστε αν είναι δυνατόν να ζούμε σε τούτον τον κόσμο δίχως συγκρίσεις. Μη μου λέτε όχι. Δεν το δοκιμάσατε ποτέ, Μη λέτε, «Δεν μπορώ να το κάνω είναι αδύνατον διότι είμαι μαθημένος να συγκρίνω». Σε μια σχολική αίθουσα αν ο δάσκαλος συγκρίνει ένα αγόρι με ένα άλλο και πει, «Δεν είσαι τόσο έξυπνος όσο ο άλλος», τους καταστρέφει και τους δύο. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται για μια ζωή.

Προμηθέας εναντίον Δία

Πώς έγινε η μοιρασιά ανάμεσα στους θεούς και στους ανθρώπους; Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η χρήση ωμής βίας ήταν αδιανόητη. Οι άνθρωποι είναι πολύ αδύναμοι, τους αγγίζεις και γίνονται σκόνη. Επιπλέον, οι αθάνατοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν με τους θνητούς σε ισότιμη βάση. Επιβάλλεται λοιπόν μια λύση η οποία δε θα προκύψει ούτε από το δίκαιο του ισχυροτέρου ούτε από μια συνεννόηση μεταξύ ίσων. Για να βάλει σε εφαρμογή την αναγκαστικά μεσοβέζικη, παράδοξη αυτή διαδικασία, ο Δίας καλεί ένα πρόσωπο που ονομάζεται Προμηθέας. Αυτός έχει επίσης κάποια σχέση με τον αλλόκοτο τρόπο με τον οποίο θεοί και άνθρωποι θα ξεχωρίσουν και θα διευθετηθεί ο μεταξύ τους ανταγωνισμός. Γιατί ο Προμηθέας είναι το κατάλληλο πρόσωπο; Διότι η θέση του στον κόσμο των θεών είναι διφορούμενη, απροσδιόριστη, παράδοξη. Τον ονομάζουν Τιτάνα. Στην πραγματικότητα είναι γιος του Ιαπετού, του αδελφού του Κρόνου. 

Ο Προμηθέας λοιπόν δεν είναι ο ίδιος Τιτάνας, δεν είναι όμως και ολύμπιος θεός, διότι ανήκει σε διαφορετική γενιά. Είναι σπορά των Τιτάνων, όπως και ο αδελφός του ο Άτλας, τον οποίο επίσης θα τιμωρήσει ο Δίας.Ο Προμηθέας είναι πνεύμα αντιλογίας, πονηρός και απείθαρχος, έτοιμος πάντα για κριτική. Γιατί ο Δίας του αναθέτει να διευθετήσει την υπόθεση αυτή; Διότι όντας Τιτάνας χωρίς να είναι ακριβώς Τιτάνας, ο Προμηθέας δεν πολέμησε στο πλευρό των Τιτάνων ενάντια στον Δία. Κράτησε ουδέτερη στάση, δεν έλαβε μέρος στη μάχη. Πολλές παραδόσεις μάλιστα αναφέρουν ότι ο Προμηθέας βοήθησε τον Δία και ότι χωρίς τις συμβουλές που του έδωσε —όντας πολυμήχανος και πανούργος— ο Δίας δε θα τα είχε καταφέρει. Σύμμαχος αλλά όχι οπαδός: δεν έχει προσχωρήσει στο στρατόπεδο του Δία, είναι αυτόνομος, ενεργεί για λογαριασμό του και μόνο. 

Ο Δίας και ο Προμηθέας έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά σε επίπεδο ευφυΐας και πνεύματος. Χαρακτηριστικό και των δύο είναι η οξύνοια και η διορατικότητα, είναι πολυμήχανοι, μια ιδιότητα την οποία στους θεούς συμβολίζει η Αθηνά και στους θνητούς ο Οδυσσέας. 0 πολυμήχανος άνθρωπος καταφέρνει και γλιτώνει ακόμα και στις πιο απελπιστικές καταστάσεις, βρίσκει λύση όταν τα πράγματα φτάνουν σε αδιέξοδο και, για να υλοποιήσει τα σχέδιά του, δε διστάζει να πει ψέματα, να στήσει παγίδες στον αντίπαλο και να χρησιμοποιήσει κάθε λογής πονηριά. Έχουν το κοινό αυτό χαρακτηριστικό. Και την ίδια στιγμή τους χωρίζει μια άβυσσος. Ο Δίας είναι ο βασιλιάς, ο κυρίαρχος που συγκεντρώνει στα χέρια του όλη την εξουσία. Στο πεδίο αυτό, ο Προμηθέας δεν ανταγωνίζεται διόλου το Δία. Οι Τιτάνες ήταν οι αντίπαλοι των Ολυμπίων και ο Κρόνος ο αντίπαλος του Δία, ο οποίος επιθυμούσε να διατηρήσει την εξουσία του όταν ο Δίας επεδίωκε να του πάρει τη θέση. Του Προμηθέα ούτε του πέρασε ποτέ από το νου να γίνει βασιλιάς, επ’ ουδενί δεν ανταγωνίζεται το Δία. 

Ο Προμηθέας ανήκει βεβαίως στον κόσμο που δημιούργησε ο Δίας, τον κόσμο της μοιρασιάς, έναν κόσμο ιεραρχημένο, διαστρωματωμένο με βάση τις διάφορες θέσεις και τιμές· η θέση του όμως δεν είναι προσδιορισμένη με σαφήνεια. Και θα γίνει ακόμα πιο πολύπλοκη όταν ο Δίας θα τον καταδικάσει και θα τον αλυσοδέσει, προτού τον ελευθερώσει και συμφιλιωθεί μαζί του. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια ταλάντευση στο προσωπικό του πεπρωμένο, μια παλινδρόμηση ανάμεσα στην εχθρότητα και την ομόνοια. Θα μπορούσαμε με δυο λόγια να πούμε ότι ο Προμηθέας εκφράζει, μέσα στο συγκροτημένο αυτό σύμπαν, την εσωτερική αμφισβήτηση. Δε θέλει να πάρει τη θέση του Δία, αλλά, μέσα στην τάξη που αυτός έχει εγκαθιδρύσει, είναι μια χαμηλόφωνη αμφισβήτηση, κάτι σαν Μάης του ’68 στον Όλυμπο, στους κόλπους του θεϊκού κόσμου.Η σχέση του Προμηθέα με τους ανθρώπους είναι σχέση συνενοχής, η φύση τους είναι κοινή. Η θέση του προσεγγίζει τη θέση των ανθρώπων, οι οποίοι επίσης είναι αμφίσημα πλάσματα, η μια πλευρά τους είναι θεϊκή —μοιράζονταν αρχικά την ύπαρξή τους με τους θεούς— και η άλλη ζωώδης, κτηνώδης. Και οι άνθρωποι και ο Προμηθέας έχουν λοιπόν κάποιες αντιφατικές πλευρές.

Ας δούμε λοιπόν τη σκηνή. Ως συνήθως, συγκεντρώνονται οι θεοί και οι άνθρωποι. Ο Δίας κάθεται στην πρώτη σειρά και αναθέτει τη μοιρασιά στον Προμηθέα. Τι πρόκειται να κάνει εκείνος; Φέρνει ένα μεγάλο βόδι, έναν υπέροχο ταύρο, τον σφάζει και στη συνέχεια τον τεμαχίζει. Χωρίζει τα κομμάτια του σε δύο και όχι σε τρία μέρη. Το καθένα, έτσι όπως το έχει ετοιμάσει ο Προμηθέας, εκφράζει τη θέση των θεών και των ανθρώπων αντίστοιχα. Στα όρια του διαχωρισμού αυτού θα χαραχτεί, δηλαδή, η γραμμή που θα χωρίζει τους ανθρώπους από τους θεούς.Τι κάνει ο Προμηθέας; Ακολουθεί τη συνήθη διαδικασία της ελληνικής θυσίας: σφάζουμε το ζώο, το γδέρνουμε, και μετά αρχίζουμε να το τεμαχίζουμε. Ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουμε ειδικότερα είναι ότι ξεχωρίζουμε τα μακριά κόκαλα, τα κόκαλα των πίσω και των μπροστινών ποδιών, τα λευκά οστέα, και τα καθαρίζουμε εντελώς από το κρέας. Αφού τελείωσε αυτή τη δουλειά, ο Προμηθέας μάζεψε όλα τα λευκά οστά του ζώου. Τα έκανε ένα σωρό και τύλιξε το μερίδιο αυτό με ένα λεπτό, λευκό στρώμα λαχταριστό ξίγκι. Έχει φτιάξει λοιπόν το πρώτο δέμα. 

Στη συνέχεια ο Προμηθέας φτιάχνει και το δεύτερο, όπου βάζει όλα τα κρέα, τις σάρκες, όλα τα κομμάτια του ζώου που τρώγονται. Αυτό το δέμα, μαζί με την πέτσα που περιβάλλει κάθε φαγώσιμο κομμάτι του ζώου, το βάζει στη συνέχεια μέσα στη γαστέρα του ζώου, στο στομάχι του, στη γλοιώδη, άσχημη, αποκρουστική στην όψη βοϊδοκοιλιά. Έχουμε λοιπόν την εξής μοιρασιά: το λευκό, λαχταριστό ξίγκι καλύπτει απλώς κόκαλα λευκά, χωρίς καθόλου κρέας, και η ελάχιστα ορεκτική βοϊδοκοιλιά περιέχει όλα τα κομμάτια του ζώου που τρώγονται. Ο Προμηθέας φέρνει τα δυο δέματα στο τραπέζι, μπροστά στο Δία. Αναλόγως με τη δική του επιλογή, θα χαραχτεί το όριο μεταξύ ανθρώπων και θεών. Ο Δίας κοιτάζει τις δυο μερίδες και λέει: «Προμηθέα δόλιε και παμπόνηρε, η μοιρασιά σου είναι άνιση!». 

Ο Προμηθέας τον κοιτάζει υπομειδιώντας. Ο Δίας, φυσικά, διέβλεψε εξαρχής την πονηριά, αποδέχεται όμως τους κανόνες του παιχνιδιού. Του προτείνουν να διαλέξει πρώτος και δέχεται. Με ύφος απόλυτα ικανοποιημένο παίρνει λοιπόν την πιο όμορφη μερίδα, το δέμα με το λευκό, λαχταριστό ξίγκι. Όλος ο κόσμος τον κοιτάζει, εκείνος ανοίγει το δέμα και ανακαλύπτει τα λευκά οστά, χωρίς καθόλου κρέας πάνω τους. Τότε λοιπόν τον Δία τον πιάνει λύσσα φοβερή ενάντια σ’ αυτόν που πήγε να τον γελάσει.Έτσι τελειώνει η πρώτη πράξη της ιστορίας αυτής, η οποία περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις. Με το τέλος του συγκεκριμένου επεισοδίου, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται με τους θεούς έχει καθοριστεί, είναι η θυσία, σαν αυτήν που τέλεσε ο Προμηθέας τεμαχίζοντας το ζώο. Στο βωμό, έξω από το ναό, καίγονται θυμιάματα που βγάζουν ευωδιαστό καπνό, και στη συνέχεια πάνω τους τοποθετούνται τα λευκά οστά. Το μερίδιο των θεών είναι τα λευκά οστά, τυλιγμένα μέσα σε ξίγκι γυαλιστερό, και ανεβαίνουν, ως καπνός, στον ουρανό. 

Οι άνθρωποι, από την άλλη, παίρνουν το υπόλοιπο ζώο, το ψήνουν ή το βράζουν και το τρώνε. Περνάνε σε μακριές σιδερένιες ή χάλκινες σούβλες κομμάτια κρέας, ειδικά το συκώτι του ζώου και άλλα λαχταριστά κομμάτια, και τα ψήνουν στη φωτιά. Κάποια άλλα κομμάτια, πάλι, τα βάζουν σε μεγάλα καζάνια και τα βράζουν. Άλλα κομμάτια λοιπόν τα ψήνουν, άλλα τα βράζουν: οι άνθρωποι θα πρέπει να τρώνε από δω και πέρα το κρέας των ζώων που θυσιάζουν και να στέλνουν στους θεούς το δικό τους μερίδιο, δηλαδή τον ευωδιαστό καπνό.Η ιστορία αυτή είναι εκπληκτική, αφού δείχνει, όπως φαίνεται, ότι ο Προμηθέας μπόρεσε να γελάσει το Δία, δίνοντας στους ανθρώπους το καλύτερο μερίδιο του σφάγιου. Ο Προμηθέας προσφέρει στους ανθρώπους το κομμάτι του ζώου που τρώγεται, συγκαλυμμένο, κρυμμένο, ώστε να μοιάζει μη βρώσιμο, κάτω από μια όψη αποκρουστική και στους θεούς εκείνο το μέρος που δεν τρώγεται, τυλιγμένο, κρυμμένο, καλυμμένο από ένα στρώμα λαχταριστού και γυαλιστερού λίπους. Η μοιρασιά που κάνει δεν είναι τίμια, αφού τα φαινόμενα απατούν. Το καλό κρύβεται μέσα στην ασχήμια και το κακό παρουσιάζεται ως όμορφο. Έδωσε όμως στα αλήθεια στους ανθρώπους το καλύτερο μερίδιο; Και ως προς αυτό, επικρατεί αμφισημία. Είναι βέβαιο ότι οι άνθρωποι παίρνουν το βρώσιμο μέρος του ζώου, επειδή όμως είναι θνητοί και έχουν ανάγκη την τροφή. 

Η μοίρα τους είναι η αντίθετη από τη μοίρα των θεών, ζουν μόνο στο βαθμό που διαρκώς τρέφονται. Οι άνθρωποι δεν είναι αυτάρκεις, είναι αναγκασμένοι να αντλούν την ενέργεια που χρειάζονται από τον περιβάλλοντα κόσμο, διαφορετικά πεθαίνουν. Οι άνθρωποι προσδιορίζονται από το γεγονός ότι τρέφονται με ψωμί και με το κρέας των θυσιών και πίνουν το κρασί που βγαίνει από το αμπέλι. Οι θεοί δεν έχουν ανάγκη την τροφή. Το ψωμί, το κρασί, η σάρκα των σφαγίων, όλα αυτά τούς είναι άγνωστα. Ζούνε χωρίς να τρέφονται, καταναλώνοντας μόνο κάποιες ψευδοτροφές, όπως το νέκταρ και η αμβροσία, η τροφή των αθανάτων. Η ζωτικότητα των θεών είναι λοιπόν διαφορετικής υφής από των ανθρώπων. Η ανθρώπινη ζωτικότητα είναι κατώτερη, το ίδιο και η ύπαρξη και η δύναμή τους: μια ενέργεια με διακυμάνσεις. Πρέπει συνεχώς να τη συντηρούν. Ένα ανθρώπινο πλάσμα, μόλις καταβάλει μια προσπάθεια, αισθάνεται κούραση, εξάντληση, πείνα. Με άλλα λόγια, στη μοιρασιά που έκανε ο Προμηθέας, το καλύτερο μερίδιο τελικά είναι αυτό που κρύβει κάτω από μια όψη λαχταριστή, τα γυμνά κόκαλα. Πράγματι, τα λευκά οστά συμβολίζουν ό,τι πραγματικά πολύτιμο, μη θνητό διαθέτει το ζώο ή το ανθρώπινο πλάσμα τα κόκαλα δε λιώνουν, συγκροτούν την αρχιτεκτονική του σώματος. Η σάρκα διαλύεται, αποσυντίθεται, ενώ ο σκελετός αποτελεί το σταθερό στοιχείο. Είναι το μέρος του ζώου που δεν τρώγεται, το κομμάτι του που δεν είναι θνητό, που παραμένει αμετάβλητο, που προσεγγίζει, συνεπώς, περισσότερο τη θεϊκή φύση. 

Αυτοί που έπλασαν τις ιστορίες αυτές θεωρούσαν τα κόκαλα εξαιρετικά σημαντικά για έναν ακόμη λόγο, επειδή περιέχουν το μεδούλι, το υγρό αυτό που οι Έλληνες πιστεύουν ότι σχετίζεται με τον εγκέφαλο, όπως επίσης και με το σπέρμα του άντρα. Το μεδούλι εκφράζει τη συνέχεια της ζωτικότητας ενός ζώου μέσα από τη διαδοχή των γενεών, διασφαλίζει τη γονιμότητα και την ύπαρξη απογόνων. Αποτελεί σημάδι ότι κάποιος δεν είναι μόνος και έρημος αλλά έχει τέκνα.Με όλο αυτό το θέατρο που επινόησε ο Προμηθέας, στους θεούς προσφέρεται τελικά η ζωτικότητα του ζώου, ενώ οι άνθρωποι παίρνουν το κρέας, το νεκρό ζώο δηλαδή. Οι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να τρέφονται με κομμάτια νεκρού ζώου με τη μοιρασιά αυτή, η θνητότητα σφραγίζει καταλυτικά τη μοίρα τους. Οι άνθρωποι από δω και μπρος θα είναι θνητοί, εφήμεροι, σε αντίθεση με τους θεούς, που δεν είναι θνητοί. Η συγκεκριμένη μοιρασιά της τροφής έθεσε τη σφραγίδα της θνητότητας στους ανθρώπους και, αντίστοιχα, τη σφραγίδα της αθανασίας στους θεούς. 

Όπως πολύ σωστά είχε διαβλέψει ο Δίας.Αν ο Προμηθέας είχε μοιράσει απλώς το ζώο στα δύο και έβαζε από τη μια μεριά τα κόκαλα και από την άλλη το κρέας, τότε ο Δίας θα μπορούσε να επιλέξει τα κόκαλα και τη ζωή του ζώου. Έτσι όμως που ήταν όλα παραπλανητικά, κάτω από μια απατηλή όψη, καθώς δηλαδή ήταν το κρέας κρυμμένο μέσα στη γαστέρα, στην κοιλιά του ζώου, και τα κόκαλα ήταν σκεπασμένα με γυαλιστερό λίπος, ο Δίας είδε ότι ο Προμηθέας πήγαινε να τον γελάσει. Και αποφάσισε να τον τιμωρήσει. Φυσικά, στη μάχη αυτή των τεχνασμάτων ανάμεσα στο Δία και τον Τιτάνα, ο ένας προσπαθεί να εξαπατήσει τον άλλον, είναι αντίπαλοι όπως σε μια παρτίδα σκάκι, ο καθένας παίζει μπαμπέσικα για να φέρει τον άλλον σε δύσκολη θέση και να κάνει ρουά και ματ. Στη σύγκρουση αυτή, νικητής βγαίνει τελικά ο Δίας· τουλάχιστον, όμως, ο Τιτάνας, με τις πονηριές του, τον έχει κλονίσει.

Το βαθύ πρόβλημα το έχει ο θύτης. Τι να κάνετε αν το παιδί σας κάνει bullying σε άλλα παιδιά

Μήπως μεγαλώνετε ένα παιδί που κάνει bullying;

Πως θα καταλάβετε ότι το παιδί σας κάνει εκφοβισμό και τι πρέπει να κάνετε.

Το θέμα του εκφοβισμού, ή αλλιώς bullying, έχει απασχολήσει πολύ και την ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια. Όμως στις περισσότερες περιπτώσεις ασχολούμαστε με την έννοια του όρου και με τα θύματα του εκφοβισμού. Τι συμβαίνει όμως από την πλευρά του θύτη; Πώς ένα παιδί γίνεται bully, δηλαδή είναι εκείνο που κάνει τον εκφοβισμό; Και πώς ο γονιός ή ο δάσκαλος μπορεί να το καταλάβει; Ποια είναι τα αίτια μιας τέτοιας συμπεριφοράς και τι πρέπει να κάνουμε;

Τα σημάδια

Υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που δείχνουν ότι ένα παιδί μπορεί να εκφοβίζει άλλα παιδιά, να είναι ο «νταής»:

Συνήθως είναι παιδιά παρορμητικά, τα οποία δείχνουν να έχουν ισχυρή αυτοπεποίθηση.

Δεν πειθαρχούν εύκολα σε κανόνες.

Είναι παιδιά που θέλουν να επιβάλλονται.

Έχουν απότομο τρόπο έκφρασης.

Θεωρούν -και αυτό είναι πολύ σημαντικό- τη βία κοινωνικά αποδεκτή.

Θυμώνουν εύκολα.

Δυσκολεύονται να δεχτούν την ματαίωση των επιθυμιών τους, το «όχι».

Συχνά αισθάνονται ότι οι άλλοι είναι επιθετικοί απέναντι τους.

Καταφεύγουν πολλές φορές στη βία και τον εκφοβισμό για να επιλύουν τις διαφορές τους.

Έχουν την τάση να εξαιρούν παιδιά από την παρέα.

Επιχειρούν αυτόκλητα να είναι οι αρχηγοί της παρέας.

Έχουν την τάση να φτιάχνουν κλίκες.

Δεν είναι απαραίτητα μεγαλόσωμα παιδιά, αλλά έχουν την ικανότητα να επιβάλλονται, κυρίως λόγω της προσωπικότητά τους και όχι λόγω της σωματικής τους υπεροχής.

Κάποιες μελέτες δίνουν ότι πίσω από τους επιθετικούς μαθητές, πολλές φορές υπάρχει μία μεταμφιεσμένη κατάθλιψη, ή κάποια άλλη διαταραχή, η οποία παραμένει αδιάγνωστη.

Η αίσθηση υπεροχής που τους δίνει η επιβολή στα θύματα μπορεί να αντισταθμίζει τα κενά που βιώνουν αυτά τα παιδιά στη ζωή τους, αλλά και την αδυναμία τους να κάνουν τη ζωή τους καλύτερη και να νιώσουν πιο ωραία τα ίδια.

Γιατί τα παιδιά κάνουν bullying

Συμβάλλουν πολλοί παράγοντες στο να υιοθετήσει ένα παιδί τέτοιες συμπεριφορές.

Ένας παράγοντας είναι η ίδια η οικογένεια. «Πολλές φορές τα παιδιά αυτά προέρχονται από γονείς οι οποίοι έχουν και οι ίδιοι συμπεριφορά αυταρχική, αυστηρή, είναι απαιτητικοί γονείς σε σχέση με τα παιδιά τους, είναι οικογένειες στις οποίες ενδεχομένως να υπάρχουν εντάσεις, υπάρχει απουσία ή πλημμελής παρουσία του γονέα, ή και σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Πολλές φορές η επιθετικότητα εκφράζεται και μέσα στην οικογένεια, είναι ένα μοντέλο, μία πατέντα που την εισπράττει το παιδί και εν τέλει την υιοθετεί».

Από θύμα, θύτης

Άλλοι παράγοντες μπορεί να είναι η παρέα του συγκεκριμένου παιδιού με επιθετικά παιδιά, η πολύωρη ενασχόλησή του με βίαια παιχνίδια στον υπολογιστή, ή η χαλαρή στάση ακόμα και των εκπαιδευτικών σε αυτά τα θέματα. Επίσης υπάρχουν και περιπτώσεις παιδιών που είναι σήμερα νταήδες, επειδή έχουν υποστεί τα ίδια bullying παλαιότερα.

“Ένα παιδί δεν γεννιέται επιθετικό. Γίνεται. Υπάρχουν λόγοι που το ωθούν να αντιδρά με αυτόν τον τρόπο. Είναι ένα μήνυμα προς το περιβάλλον. Μας λέει «δες με. Κάτι γίνεται εδώ. Κοίταξέ με λίγο καλύτερα»”

Οι «παρατηρητές»

Μια σημαντική –και επικίνδυνη- παράμετρος του φαινομένου του εκφοβισμού, που συχνά παραβλέπουμε, είναι και οι παρατηρητές: τα παιδιά που βρίσκονται γύρω από το περιβάλλον του νταή, παρακολουθούν και δεν λένε τίποτα. Οπότε η δράση του παιδιού-θύτη, του νταή, ενισχύεται από την σιωπηλή ανοχή και αποδοχή των άλλων.

«Αρκετά παιδιά παρατηρητές, παρότι διαφωνούν, δεν αντιστέκονται σε αυτό που διαδραματίζεται, γιατί φοβούνται. Αυτή η διστακτικότητα όμως, ερμηνεύεται από τον νταή σαν αποδοχή ή στήριξη της δράσης του στα ανυπεράσπιστα παιδιά, τα παιδιά-θύματα. Σε αρκετές περιπτώσεις έχει διαπιστωθεί επίσης ότι οι παρατηρητές καταλήγουν να μιμούνται τη συμπεριφορά των νταήδων και με τη σειρά τους –και αυτό είναι το δραματικό στην ιστορία αυτή– να ενοχλούν τελικά και τα ίδια το παιδί θύμα. Ή μαζί με τον νταή να ενεργούν σαν όχλος -που έχει πολύ μαγική δύναμη. Πολλές φορές επίσης οι παρατηρητές μπορεί να αισθάνονται ανακούφιση, γιατί δεν βρίσκονται οι ίδιοι στη θέση του παιδιού-θύματος, δηλαδή δεν αποτελούν τα ίδια στόχο. Και σκέφτονται ότι όσο οι νταήδες επιτίθονται σε κάποιον άλλον, γλιτώνουν οι ίδιοι. Άλλες φορές μπορεί να νιώθουν ακόμη και χαρά, γιατί το στοχοποιημένο παιδί ενδέχεται να είναι αντιπαθές και στους ίδιους. Έχει αποδειχθεί επίσης ότι τα παιδιά υιοθετούν την άποψη ότι ο καθένας παίρνει ό,τι του αξίζει, ότι έτσι είναι η ζωή, με αποτέλεσμα να προσπερνάνε με αυτόν τον τρόπο τις αδικίες στις οποίες οι ίδιοι είναι μάρτυρες. Και αυτό για μένα είναι το πιο επικίνδυνο».

Η λάθος αντιμετώπιση του γονέα

Αυτά τα παιδιά συνήθως παρουσιάζουν από νωρίς στοιχεία ή ψήγματα επιθετική συμπεριφοράς, τα οποία περνούν απαρατήρητα από τους γονείς. Ή πολλές φορές οι γονείς μπορεί να αισθάνονται ικανοποίηση που το παιδί τους είναι «αντράκι», «δεν μασάει». «Έτσι λοιπόν, άθελά τους, μπορεί να ενθαρρύνουν τέτοιες συμπεριφορές».

Ένα παράδειγμα λάθος αντιμετώπισης μιας τέτοιας κατάστασης είναι όταν ο γονιός του παιδιού που έχει υποστεί bullying και βία, λέει στο παιδί του να αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο («αν σε ξαναχτυπήσει, να τον χτυπήσεις κι εσύ»).

«Είναι εντελώς λάθος αντίδραση για ένα παιδί, γιατί κάτι τέτοιο ενισχύει αυτή ακριβώς τη συμπεριφορά και το παιδί που σήμερα είναι θύμα, αύριο μπορεί να γίνει θύτης».

Επίσης, πολύ σημαντικό είναι να μην περιθωριοποιηθεί το παιδί, μόλις γίνει αντιληπτό ότι εκφοβίζει.

“Ο εκφοβισμός ξεκινά από την οικογένεια, προχωράει στο σχολείο και μετά πηγαίνει στη ζωή, στον σύντροφό μας, στους συνεργάτες μας.”

Ένα παιδί δεν γεννιέται επιθετικό. Γίνεται. Υπάρχουν λόγοι που το ωθούν να αντιδρά με αυτόν τον τρόπο. Είναι ένα μήνυμα προς το περιβάλλον. Μας λέει ”δες με. Κάτι γίνεται εδώ. Κοίταξέ με λίγο καλύτερα”. Γι’ αυτό θα πρέπει εμείς να σταθούμε και να το δούμε. Το πρώτο και βασικό λοιπόν είναι να μην περιθωριοποιήσουμε το παιδί. Να μην το απορρίψουν. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Γιατί πολλές φορές οι γονείς παρασύρονται από το θυμό και την ντροπή τους γι’ αυτό που έχει κάνει το παιδί τους, αισθάνονται βαθιά προσβεβλημένοι, με συνέπεια να αποδίδουν στο παιδί τους ένα τεράστιο κατηγορητήριο, το οποίο δεν βοηθάει πουθενά. Αντίθετα είναι σημαντικό να συζητήσουν ανοιχτά με το παιδί τους για τα συναισθήματά του, για τον θυμό του, να βρουν τι προκαλεί αυτή τη συμπεριφορά. Είναι βασικό να το βοηθήσουμε να μάθει να ελέγχει τον θυμό του και να βρεις άλλους τρόπους επίλυσης των συγκρούσεων και των διαφόρων του, αν υπάρχουν διαφορές. Τα κηρύγματα και η τιμωρία δεν το βοηθούν, αντίθετα το διδάσκουν το αντίθετο, αυτό που θέλουμε να σταματήσει, τη βία. Γιατί η τιμωρία αυτό διδάσκει στην πραγματικότητα σε ένα παιδί, τη βία. 

Επίσης είναι σημαντικό να διαβεβαιώσουμε το παιδί μας ότι το αγαπάμε, αλλά ότι αυτές οι συμπεριφορές μας βρίσκουν απολύτως αντιθέτως. Αυτό φυσικά σημαίνει και προϋποθέτει ότι κι εμείς οι ίδιοι θα πρέπει να αλλάξουμε τη στάση μας, γιατί ενδεχομένως αυτό το μοντέλο έχουμε υιοθετήσει στην οικογένειά μας. Εάν υπάρχουν προβλήματα στην οικογένεια, είναι σημαντικό να τα κρατήσουμε μακριά από το παιδί. Είναι βασικό επίσης να ελέγξουμε τη δική μας στάση. Γιατί αποτελούμε μοντέλο μιμήσεις, πρότυπο. Δεν πρέπει να νομίζουμε ότι επειδή το παιδί παίζει δίπλα, κι εμείς σαν γονείς μιλάμε άσχημα ο ένας στον άλλον, ότι το παιδί δεν το παρακολουθεί. Παρακολουθεί και μιμείται αυτό το οποίο βιώνει.

Ο ρόλος του σχολείου

Το ίδιο ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς. Δεν πρέπει να μετατρέψουμε το παιδί σε αποδιοπομπαίο τράγο. Πρέπει και οι εκπαιδευτικοί να το πλησιάσουν και σε συνεργασία με τους γονείς, να δουν για ποιο λόγο το παιδί λειτουργεί έτσι.

Δεν είναι χαμένο ένα παιδί επειδή λειτούργησε με αυτό τον τρόπο. Είναι ένα παιδί που αναζητά βοήθεια, και αυτό θα πρέπει να το καταλάβουμε. Δεν υποφέρει μόνο το θύμα, υποφέρει και ο θύτης. Με έναν άλλο τρόπο όμως, ψυχικό. Και την οδύνη του την εκφράζει με αυτόν τον επιθετικό και απεχθή προς όλους μας τρόπο.

Ο ρόλος του σχολείου είναι πάρα πολύ σημαντικός. Γιατί πολλές φορές, όπως μας λέει, δεν ξέρουν οι εκπαιδευτικοί τα διαχειριστούν και να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα αυτά. Ωστόσο η βοήθειά τους είναι καθοριστικής σημασίας. «Όταν οι εκπαιδευτικοί είναι ξεκάθαροι και μαθαίνουν τα παιδιά από νωρίς το αίσθημα συνεργασίας και ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν είναι αποδεκτές, πιστέψτε με, βάσει ερευνών, το φαινόμενο μειώνεται σημαντικά. Και ο εκπαιδευτικός πρέπει να παρατηρεί. Γιατί ένα παιδί είναι μόνο του στο προαύλιο; Πώς πάει η προσαρμογή ενός παιδιού που έρχεται πρώτη φορά στο σχολείο; Γιατί γελάνε οι συμμαθητές του όταν ένα παιδί σηκώνεται για μάθημα; Τι γίνεται στις τουαλέτες; Τι γίνεται στο προαύλιο; Όλα αυτά είναι σημαντικά κομμάτια πρόληψης έτσι ώστε να σταματάει το κακό από νωρίς. Γιατί το θέμα με τον εκφοβισμό δεν σταματά στο σχολείο. Ο εκφοβισμός ξεκινά από την οικογένεια, προχωράει στο σχολείο και μετά πήγαινε στη ζωή, στον σύντροφό μας, στους συνεργάτες μας. Είναι πολύ βασικό λοιπόν από νωρίς να εμβολιάσουμε τα παιδιά μας κατά της βίας και του εκφοβισμού».

Jean-Jacques Rousseau: Η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής μου

Οι ονειροπολήσεις είναι το αγαπημένο έργο του Ρουσό. Πάλλεται από την ηθική διαύγεια και την ώριμη σοφία ενός άντρα ο οποίος, αφού εκδιώχθηκε, λιθοβολήθηκε και γελοιοποιήθηκε, δε δίνει πλέον δεκάρα. Στο έργο αυτό δε συναντάμε τον Ρουσό ως πνεύμα αντιλογίας, ούτε ως εξομολογητή, ούτε καν ως μεταρρυθμιστή. Συναντάμε τον Ρουσό σε κατάσταση ηρεμίας. Το βιβλίο είναι οργανωμένο σε μια σειρά από δέκα περιπάτους ή ονειροπολήσεις. Σε καθεμία, ο Ρουσό ξεκινά για μια βόλτα, η οποία ωστόσο χρησιμεύει ως μέσο για το πραγματικό θέμα του βιβλίου: τις αναμνήσεις. Πώς ανασύρουμε τις γλυκές αναμνήσεις της ζωής – και έχουν γεύση γλυκιά ή γλυκύτερη όταν τις ξαναθυμόμαστε;

Στον πέμπτο περίπατο, ο Ρουσό θυμάται την εποχή που έζησε σε ένα μικρό νησί ονόματι Σεν Πιερ, όπου βρήκε καταφύγιο μετά τον λιθοβολισμό του στο Μοτιέ. Ήταν ο παράδεισός του. «Η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής μου», θυμάται.

Καθώς διαβάζω αυτές τις λέξεις, παραλίγο να πνιγώ με το σαρντονέ μου. Ο Ρουσό, γνώστης των παθολογιών του, δεν ήταν ακριβώς ο τύπος που βίωνε την ευτυχία. Θέλω να δω αυτό το νησί με τα μάτια μου.

Περπατώ προς τον σιδηροδρομικό σταθμό.

Το τρένο σταματά σε έναν μικρό σταθμό, ο οποίος απέχει λίγο από το Σεν Πιερ με το λεωφορείο. Πρόκειται για ένα νησί γεμάτο εκπλήξεις. Κατ’ αρχάς, δεν είναι πλέον νησί. Από την εποχή του Ρουσό, έχει σχηματιστεί μια μικρή γλώσσα γης, η οποία το συνδέει με την ξηρά. Τα πάντα ρει.

Κατεβαίνω στο νησί που δεν είναι πλέον νησί και καταλαβαίνω γιατί το αγαπούσε τόσο ο Ρουσό. Είναι ειδυλλιακό με ανεπιτήδευτο τρόπο, πλούσιο αλλά όχι θελκτικό, πράσινο αλλά όχι υπερβολικά πράσινο. Από σχεδόν κάθε πλεονεκτική θέση βλέπει κανείς τη λίμνη Μπιεν. Η θέα αυτή απεικονίζει τη φύση στα καλύτερά της, αυτό που ο ποιητής Φίλιπ Λάρκιν απο- κάλεσε «σοβαρή γη».

Ακολουθώ το μονοπάτι, σταματώντας περιστασιακά για να χαζέψω τη λίμνη ή τα αραιά σύννεφα. Κάποια στιγμή, βρίσκω το μικρό δωμάτιο όπου κατοικούσε ο Ρουσό. Είναι ένας απλός χώρος με ένα κρεβάτι με ουρανό, ένα λιτό καθιστικό και, σε μια γωνία, μια ξύλινη καταπακτή απ’ όπου ο Ρουσό συνήθιζε να το σκάει, όταν θαυμαστές ή εχθροί τον εντόπιζαν.

Εδώ βρίσκεται και το φυτολόγιό του: αποξηραμένα και συμπιεσμένα φυτά, μακριοί λεπτεπίλεπτοι μίσχοι παγωμένοι στον χρόνο. Μια μικρή πλακέτα αναφέρεται στην «αντιφατική» προσωπικότητα του Ρουσό και, κατά την άποψή μου, λίγα λέει.

Έντονη αίσθηση προκαλεί η απουσία βιβλίων. Ο Ρουσό έφυγε τόσο βιαστικά από το Μοτιέ, ώστε δεν είχε χρόνο να πάρει μαζί του τη σημαντική συλλογή του από βιβλία. Στις Ονειροπολήσεις αποκαλεί την έλλειψη αναγνωστικού υλικού «μία από τις μεγαλύτερες απολαύσεις μου». Το σχόλιο αυτό μοιάζει ιδιαίτερα παράξενο για έναν άντρα που πέρασε όλη τη ζωή του διαβάζοντας και γράφοντας βιβλία. Σε κάποιο άλλο σημείο, ο Ρουσό περιγράφει τον περίπατό του μέχρι ένα απομονωμέν να σημείο στην άκρη της λίμνης, όπου άκουγε τη ρυθμική κίνηση του νερού «να χαϊδεύει τα αυτιά και τα μάτια μου… κι αυτό ήταν αρκετό για να συνειδητοποιήσω ευχάριστα την ύπαρξή μου χωρίς να ταλαιπωρώ τον εαυτό μου με σκέψεις». Εντάξει, πρώτα να διαβάζει και τώρα σταμάτησε να σκέφτεται. Είχε παραιτηθεί – ή μήπως κάτι ετοίμαζε,

Ο Ρουσό, όπως και ο Σωκράτης, ήταν ένα είδος αντιφιλόσοφου. Δεν είχε υπομονή για να ασχολείται με «κενά παιχνίδια με λέξεις» ή να κάνει «μεταφυσικές αναλύσεις που διυλίζουν τον κώνωπα». Του άρεσε να στοχάζεται, αλλά όχι να το παρακάνει. Ο Ρουσό γνώριζε ότι το αγαπημένο του όργανο, η καρδιά, είχε τη δική της ευφυΐα, στην οποία μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση όχι συνοφρυωμένος και με σφιγμένο σαγόνι, αλλά με χαλαρά πόδια και ανάλαφρα χέρια.

Γνώθι σ' αυτόν

«Γνώθι σ' αυτόν», ήταν το αρχαίο απόφθεγμα που αποδίδεται στον Χείλωνα Δαμαλήγου του Λακεδαίμονος, έναν από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, που είχε ακμάσει κατά τον 6ο π.κ.ε. αιώνα.

Κατά τον Πλούταρχο του Χαιρωνέα, μύστη, ιερέα και επόπτη του Δελφικού ιερού, το «γνώθι σ' αυτόν» προερχόταν από τον ίδιο το Θεό Απόλλωνα και ήταν γραμμένο σε πολλά σημεία στα Δελφικά ιερά. Παραλήφθηκε στην συνέχεια από τους σοφούς και θιασώτες μυστηριακών οργανώσεων και προβαλλόταν ως πρωταρχικός όρος αυτοσυνειδησίας, αυτοκάθαρσης, προσπάθειας πνευματικής ανόδου και ηθικής τελειοποιήσεως.

Η φιλοσοφία και η σύγχρονη ψυχολογία ασχολήθηκαν με το θέμα της ανάγκης να γνωρίσει ο άνθρωπος τον εαυτό του. Ο Ηράκλειτος ήταν ο πρώτος από τους φιλοσόφους που έθεσαν την αυτογνωσία στο κέντρο της φιλοσοφίας, μάλιστα είχε εκφράσει την ιδέα της αυτογνωσίας, όταν είχε πει πως «ερεύνησε τον εαυτό του κι έμαθε τα πάντα από τον εαυτό του».

Με τον Καντ η αυτογνωσία, ορίστηκε ως η ύψιστη αρχή της αυτονομίας του ανθρώπου φέρνοντας την φιλοσοφία του Ηράκλειτου και στην σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη.

Ο Πορφύριος, στο βιβλίο του “περί του γνῶθι σ' αυτόν” αναρωτιέται για το νόημα και την προέλευση αυτής της επιγραφής. Ο Διογένης Λαέρτιος στο έργο του “Βίοι Φιλοσόφων” γράφει για τον Θαλή τον Μιλήσιο τα εξής: “Δικό του είναι το Γνώθι σ' αυτόν, που ο Αντισθένης στις Διαδοχές του λέει πως ήταν της Φημονόης (πρώτη προμάντιδα του Δελφικού Μαντείου), που όμως το ιδιοποιήθηκε ο Χίλων.”

Στο έργο του Προμηθεὺς Δεσμώτης – ο Αἰσχύλος χρησιμοποίει “γίγνωσκε σαυτὸν”

“γίγνωσκε σαυτὸν καὶ μεθάρμοσαι τρόπους
νέους, νέος γὰρ καὶ τύραννος ἐν Θεοῖς.”

Τον εαυτό σου γνώρισε κι άλλαξε τρόπους
σύμφωνους με τους νέους καιρούς, αφού και νέος
άρχοντας μέσα στους Θεούς ορίζει τώρα.

Ωστόσο, σύγχρονοι συγγραφείς θεωρούν ότι τα τρία παραγγέλματα ήταν πιθανότατα δημοφιλείς παροιμίες, που αργότερα αποδόθηκαν σε συγκεκριμένους σοφούς.

Ο Χέγκελ βλέπει το “γνῶθι σ' αυτόν” ως σημάδι μιας σημαντικής στροφής στην ιστορία του πνεύματος.

Και το περίφημο κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσό σ’ αυτήν την αυτονομία στηρίζεται.

Επίσης και το δικαίωμα του ανθρώπου στην ελεύθερη διαμόρφωση του «σχεδίου ζωής» είναι από τα βασικά θέματα της φιλοσοφίας του Rawls, που θεωρείται στην εποχή μας ο μεγάλος συνεχιστής των θεωριών του «κοινωνικού συμβολαίου».

Αναμφισβήτητα σε όλα αυτά υπάρχει αντίλογος και κριτική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αυτογνωσία και η αυτονομία της βούλησης του ανθρώπου δεν παραμένουν οι ύψιστες αρχές και τα θεμέλια της ελευθερίας του.

Στην εποχή μας, σ’ έναν άλλο σύγχρονο ναό, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 1980, με την έναρξη του ακαδημαϊκού έτους, ένας μεγάλος της επιστήμης, ο Daniel Bell, αρχίζοντας τα μαθήματά του, μετά από ένα τυπικό χαιρετισμό και καλωσόρισμα των νέων φοιτητών του είπε: «The first thing one has to know is how to sell himself»

Ειλικρινά είναι όνειρο ζωής ν’ ακούμε αυτόν τον καθηγητή της κοινωνιολογίας, ισάξιο του Talcot Parsons, του κορυφαίου αυτού κοινωνιολόγου του 20ού αιώνα. Όμως ο Daniel Bell ήταν από τότε κάτι παραπάνω. Η επιστημονική σκέψη του είχε ανοίξει νέους δρόμους στην Κοινωνιολογία και την Πολιτική Επιστήμη, ιδιαίτερα με τα προφητικά βιβλία του «Το τέλος της ιδεολογίας» (The End of Ideology, 1965) και το βιβλίο του «Ο ερχομός της Μεταβιομηχανικής Κοινωνίας» (The Coming of Post-Industrial Society,του 1973).

Οι πρωτοποριακές αυτές θέσεις τους επαληθεύθηκαν από τις εξελίξεις που ακολούθησαν στον πολιτικό – ιδεολογικό τομέα, αλλά και στην οργάνωση της οικονομίας. Συνδέονται άμεσα με τις μορφές οργάνωσης της παραγωγής, βιομηχανικής μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα και μεταβιομηχανικής σήμερα. Αυτοί ακριβώς οι τύποι οργάνωσης της οικονομικής κατά βάση παραγωγής δεν άφησαν έξω από την επίδρασή τους την σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο και τις σύγχρονες κοινωνίες.

Κύριο οργανωτικό γνώρισμα αυτής της νέας εξέλιξης υπήρξε η ανατροπή της γενικευμένης γραφειοκρατικής δομής. Και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, άλλωστε, οφείλεται σ’ αυτή την εξέλιξη, στις νέες μορφές επικοινωνίας, που έθεσαν, σε μεγάλο βαθμό, στο περιθώριο την έννοια του χώρου, ως σταθερού σημείου αναφοράς, τον οποίον αντικατέστησαν με «αόρατα» κέντρα εξουσίας και δύναμης, οικονομικής και πολιτικής, που δίκαια ταυτίζονται με λαβύρινθους.

Σ’ αυτό ακριβώς το πνεύμα και η φιλοσοφική σκέψη, αδυνατώντας να βρει σταθερούς άξονες, μιλάει για μεταμοντέρνα περίοδο, ή μετανεωτερική εποχή (postmodern era), που στο βάθος εκφράζει κυρίως την υποχώρηση, αν όχι την διάλυση των μεγάλων φιλοσοφικών μύθων του παρελθόντος.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, που απλά σκιαγραφήθηκε, η κατά κυριολεκτικά αξιωματικό τρόπο συμβουλή του Daniel Bell, μπορεί να αντιπαρατεθεί στο αρχαίο απόφθεγμα του «γνώθι σ' αυτόν». Κατ’ αρχήν ο αγγλικός όρος «sell» έχει και άλλες έννοιες πέραν από την έννοια του πουλώ = ανταλλάσσω κατά κανόνα με χρήμα.

Σημαίνει, επίσης, «προωθώ», «πρακτορεύω». Αλλά και «αποδοχή», «κερδίζω την αποδοχή».

Και αυτήν ακριβώς την έννοια της επίτευξης της αποδοχής της προσωπικότητάς μας από τους άλλους, είχε η παραίνεση αυτού του δασκάλου προς τους φοιτητές του. Και το πώς κερδίζεται η αποδοχή, και η αναγνώριση της προσωπικότητάς μας, είναι ένα τεράστιο θέμα.

Ασφαλώς, κάθε εποχή έχει τα δικά της πρότυπα και κανόνες αποδοχής. Πρότυπα που εκφράζουν συμπεριφορές, τύπους εξωτερικής εμφάνισης. Και όσο προχωρούμε προς τα πίσω, τόσο περισσότερο τυποποιημένες μορφές συμπεριφοράς και εξωτερικής εμφάνισης συναντούμε. Πρότυπα που πέρασαν στον άνθρωπο κάθε κοινωνίας, μέσα από τις δομές κοινωνικοποίησής του. Ο «τζέντλεμαν», η «κυρία», η «δεσποινίς», ο «νέος», ο «ηλικιωμένος» και η «ηλικιωμένη». Από την δεκαετία του ’80, όπως φαίνεται από έρευνες, η «youth culture» έχει περάσει σε όλους ανεξαιρέτως, με πολλές επιπτώσεις: Επαναστατικότητα, γελοιοποίηση, παλιμπαιδισμός;

Η επανάσταση των μαζών, του Ortega y Gasset, (The Revolt of the Masses) του 1936, ήταν από τα πιο προφητικά βιβλία της νέας εποχής, που άρχιζε μόλις τότε να διαφαίνεται στον ορίζοντα. Σήμερα αυτό πλέον είναι μια πραγματικότητα. Όχι μόνο στους δρόμους, αλλά και σε δημόσιους χώρους, σε χώρους θεάματος που άλλοτε «έβαζες τα καλά σου για να πας». Σήμερα, ακόμα κι’ εκεί, εμφανίζονται με το μπλου τζιν, και μάλιστα ξεσκισμένο. Και αυτό όχι από την σκληρή χειρωνακτική εργασία, αλλά είναι «μοντελάκι», που πουλιέται πανάκριβα και μάλιστα σε καταστήματα πολυτελείας. Πού να φαντάζονταν οι εργάτες των ορυχείων, του λιμανιού ή του δρόμου ότι το τραχύ ντύσιμό τους θα γίνονταν μόδα!

Όσο για τις γυναίκες, εδώ το θέμα είναι ακόμα σοβαρότερο. Το «whore look» έγινε μόδα! Και διαμαρτύρονται όταν υπάρχει κατακραυγή από συντηρητικά κέντρα. Και η αντίδραση παίρνει μεγάλη δημοσιότητα! Και αυτοί οι τύποι ένδυσης είναι συνήθεις ακόμη και σε δημόσιες υπηρεσίες στην χώρα μας. Θεωρείται ένδειξη ελευθερίας. Απουσία καταπίεσης! Καμιά υπαλληλική δεοντολογία. Δεν αναφερόμαστε στους «χαρτογιακάδες» και τις «ποδιές» του παρελθόντος, που κατέπνιγαν την προσωπικότητα. Και, δυστυχώς, την εξωτερική αυτή εμφάνιση συνοδεύει και μια ανάλογη συμπεριφορά, που ευτελίζει κάθε έννοια ευγένειας και σεβασμού προς τον άλλον και προς τον εαυτό.

Αντίθετα με το αρχαίο ρητό που είχε μια παθητική έννοια, η συμβουλή του Bell είναι ενεργητική. Δεν είχε καμιά σχέση με κήρυγμα θρησκευτικό, ηθικό, καθωσπρεπισμού ή σεμνοτυφίας. Δεν ήταν παραίνεση συντηρητισμού. Ήταν βαθιά κοινωνιολογική. Ήταν ουσιαστικά μία παρότρυνση προς νέους επιστήμονες να διαμορφώσουν αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς αντάξια της επιστημονικής τους κατάρτισης και παιδείας, τα οποία θα τους επιτρέψουν να επιδιώξουν, επίσης αντάξια, την θέση τους στην κοινωνία. Εδώ μπαίνουμε στο μεγάλο πρόβλημα.

Σε ποια κοινωνία; Με ποιόν Εταίρο θα συναλλαγώ;

Αυτό που υπάρχει γύρω μου και μου ζητά να ενταχθώ είναι η ΑΓΟΡΑ, ο μεγάλος εργοδότης. Με τα μέσα που διαθέτει και κυρίως τα ΜΜΕ, πνίγει προσωπικότητες και όνειρα. Διαπερνά ή ακόμα ακυρώνει θεσμικούς κανόνες-πλαίσια. Επιβάλλει τους δικούς της κανόνες συναλλαγής. Αλλά και όταν η εκπαίδευση (κι όχι παιδεία) που έλαβα ήταν ανεπαρκής, επειδή όχι μόνο δεν μου έδωσε πρότυπα, αλλά με έσπρωξε σε μια αγοραία συναλλαγή, πόση αξία μπορεί να έχει η μεγάλη αυτή παραίνεση του Daniel Bell. Ιδιαίτερα σήμερα, στην εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης και κρίσης αξιών, που βιώνουμε ως χώρα αλλά και ως Ευρώπη, όπου η ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους; Σ’ αυτό το πλαίσιο ποιά είναι η ευθύνη όλων μας: πολιτείας, γονιών, δασκάλων, πολιτικών ηγεσιών, εκπροσώπων του πολιτισμού; Και οι δύο αυτές σοφές παραινέσεις, η αρχαία και η νεώτερη πρέπει να συγκεραστούν. Και οι δύο είναι ουσιώδεις για το σημερινό άνθρωπο.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ακόμα και την εποχή της αρχαίας Ελλάδας, όπου ο Φιλοσοφικός τρόπος σκέψης βρισκόταν στο αποκορύφωμά του, κάποιος που θα εισερχόταν στον ναό του Θεού Απόλλωνα στους Δελφούς, παρόλο που θα ερχόταν υποχρεωτικά σε επαφή με το Γνώθι Σ' αυτόν δεν ήταν δεδομένο ότι θα έδειχνε την απαιτούμενη προσοχή, όπως συνέβη χαρακτηριστικά με την περίπτωση του Ευθύδημου.

Θα πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε, ότι ο άνθρωπος εκείνος που θα αισθανθεί την ανάγκη να βελτιώσει την καθημερινότητά του και να ακολουθήσει μία κατάλληλη εξελικτική πορεία στην ζωή του, τέτοια που θα τον οδηγήσει στην αυτογνωσία, έχει κάθε δικαίωμα και δυνατότητα να το κάνει ανεξαρτήτως εποχής και χρόνου.

Αρκεί να πάρουμε την ζωή μας στα χέρια μας και να προσπαθήσουμε με όλη την δύναμη της ψυχής μας να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι!

Να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.

Όπως σχολίασε το κείμενο αυτό μια φίλη στο fb: «Σήμερα αυτό που έχει αξία είναι αυτό το οποίο προβάλλουμε ως εικόνα για τον εαυτό μας να ανταποκρίνεται όσο το δυνατόν περισσότερο στην πραγματικότητα. Αυτό που προβάλλουμε, αυτό να είμαστε. Τότε μόνο είμαστε αυθεντικοί και αληθινοί προς τον εαυτό μας και τα πιστεύω μας. Τότε μόνο μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν χάσαμε πολύτιμο χρόνο στην ζωή μας και καταφέραμε να προσεγγίσουμε την αυτοπραγμάτωση, με την έννοια της επιτυχίας ως μοχλού αμφίδρομης αλληλεγγύης και ουσιαστικής προσφοράς κι αλληλεπίδρασης στο περιβάλλον μας.»

Θεομαχία – Η Αθεΐα στον Αρχαίο Κόσμο

«Ζούμε σε έναν πολυθεϊστικό κόσμο σήμερα, απλά δεν το αποδέχονται αυτό αρκετοί άνθρωποι» Tim Whitmarsh.

«Η ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι ένα κατά βάση θρησκευόμενο ον είναι τόσο πειστική όσο και η ιδέα ότι τα μήλα είναι κατά βάση κόκκινα» γράφει μεταξύ άλλων ο Tim Whitmarsh σχετικά με τον στερεοτυπικό τρόπο που αντιμετωπίζουμε την θρησκευτικότητα. Κατά τη μεγαλύτερη περίοδο της αρχαιότητας, αν ρωτούσες κάποιον: «ποιοι είναι οι άθεοι;», θα σου απαντούσε αμέσως: «οι επικούρειοι!». Η σημερινή λέξη στα εβραϊκά για τον άθεο, apikoros, μαρτυρά την διάρκεια του εν λόγω συσχετισμού.

Γύρω στο 360 π.κ.ε. ο Επίκουρος (το όνομά του σημαίνει «βοηθός») πήγε από το νησί της Σάμου στην Αθήνα, όπου και αγόρασε ένα κομμάτι γης έξω ακριβώς από τα τείχη της πόλης, όχι πολύ μακριά από την Ακαδημία του Πλάτωνα. Το κομμάτι αυτό γης θα γινόταν γνωστό ως Κήπος, και έγινε σύμβολο της φιλοσοφίας του Επίκουρου. Στόχος του επικουρισμού ήταν να αφαιρέσει από τις ζωές των ανθρώπων την ψυχική ενόχληση και να επιτύχει την αταραξία.

Οι επικούρειοι δεν επεδίωκαν την σωματική ηδονή, όπως δηλώνει σήμερα η αγγλική λέξη epicurean, αν και πολλοί από τους εχθρούς τους στην αρχαιότητα τους κατηγορούσαν ακριβώς γι’ αυτό. Αντιθέτως, επεδίωκαν να αποφεύγουν κάθε δραστηριότητα που επέφερε άγχος και οδηγούσε στην σύγκρουση –λάθε βιώσας– καθώς και να προσαρμόζουν τις συνήθειές τους ώστε να απομακρύνουν κάθε είδους όχληση και φόβο. Οι έγνοιες και τα άγχη, όπως δίδασκε ο Επίκουρος, είχαν ως πηγή τους τις κενοδοξίες, (εγωπάθεια) τις κενές ουσίας αντιλήψεις μας για τον κόσμο.

Κεντρική θέση ανάμεσα σε αυτές τις λαθεμένες απόψεις έχουν για τον Επίκουρο οι εσφαλμένες αντιλήψεις για το υπερφυσικό. Οι επικούρειοι ήταν αυστηρά προσκολλημένοι σε φυσικές αρχές. Αναπτύσσοντας τα διδάγματα των ατομικών φιλοσόφων του 5ου αιώνα π.κ.ε. Λεύκιππου και Δημόκριτου, διατείνονταν ότι τα πάντα στο σύμπαν αποτελούνται από έναν άπειρο αριθμό άφθαρτων και αδιάσπαστων σωματιδίων, τα άτομα, τα οποία βρίσκονται συνεχώς σε κίνηση -αν και η κίνηση αυτή δεν μπορεί πάντοτε να προβλεφθεί -εξαιτίας της γνωστής αρχής της «παρέκκλισης»- καθώς και από άπειρο κενό. Δεν υπάρχει κάτι πέραν του σύμπαντος -καθώς το σύμπαν δεν γνωρίζει όρια. Η ανθρώπινη ψυχή, επίσης, αποτελείται από άτομα, λεπτεπίλεπτα σωματίδια που μοιάζουν με φωτιά κι αέρα. Όταν πεθαίνουμε, οι ψυχές μας αποσυντίθενται κατευθείαν, όπως και το σώμα μας με τον καιρό. Επομένως, δεν υπάρχει μετά θάνατον ζωή.

Η συγκεκριμένη θεωρία της ύλης συνδέεται με τον ευρύτερο στόχο του επικουρισμού να εξασφαλίσει αταραξία, καθώς οι παρανοήσεις των ανθρώπων σε ό,τι αφορά την φύση του θανάτου αποτελούν την μεγαλύτερη πηγή άγχους στην ζωή μας. «Ο θάνατος δεν μας αφορά» έγραψε ο Επίκουρος «καθώς ό,τι αποσυντίθεται παύει να αισθάνεται, και αυτό που παύει να αισθάνεται δεν μας αφορά». Ο θάνατος δεν προκαλεί πόνο, εφόσον οι νεκροί δεν είναι σε θέση να αισθανθούν τίποτε. Ο θάνατος είναι απλώς η αποσύνθεση ενός συγκεκριμένου συνόλου ατόμων.

Ο Διομήδης επιτίθεται στον Θεό Αρη. Οι Ελληνες είναι Θεοκτόνοι.

Και τι συμβαίνει με τους Θεούς;

Εκ πρώτης όψεως, η επικούρεια αντίληψη του κόσμου δεν έχει ανάγκη από την έννοια κάποιας Θεότητας, καθώς τα πάντα μπορούν να εξηγηθούν με απόλυτα υλιστικούς όρους. Παρ’ όλα αυτά, ο Επίκουρος επέμενε ότι οι Θεοί υπάρχουν και ασκούσε δριμεία κριτική στους άθεους. «Πρώτα απ’ όλα, να έχεις στον νου σου ότι ο Θεός είναι μία άφθαρτη και ευτυχισμένη οντότητα… μην του αποδίδεις καμιά ιδιότητα που αντιφάσκει με τις έννοιες της αφθαρσίας και της ευτυχίας. Οι Θεοί δεν είναι αυτό που οι περισσότεροι νομίζουν. Ουσιαστικά, είναι περισσότερο ασεβές να πιστεύει κανείς στους Θεούς της λαϊκής παράδοσης από το να αρνείται την ύπαρξή τους. Η πλέον καταστροφική παρανόηση έχει να κάνει με την πεποίθηση ότι οι Θεοί αναμειγνύονται στις υποθέσεις των ανθρώπων. Δεν ήταν οι Θεοί αυτοί που δημιούργησαν το σύμπαν και αυτοί που το κυβερνούν. Μπορούμε να καταλάβουμε την φύση μόνο εφόσον αντιληφθούμε τους φυσικούς νόμους που διέπουν τον κόσμο. Και όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι περνούν τη ζωή τους, θα πρέπει να αναλαμβάνουμε την αποκλειστική ευθύνη των επιλογών που κάνουμε, χωρίς να κρυβόμαστε πίσω από την δικαιολογία ότι μία εξωτερική δύναμη ήταν αυτή που μας ανάγκασε να δράσουμε όπως δράσαμε. Οι Θεοί ζουν μακριά μας και δεν έχουν το παραμικρό ενδιαφέρον για τη ζωή μας.» Ο Κήπος του Επίκουρου

Ο Επίκουρος δίδασκε ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας είναι ακριβής. Οι αισθήσεις μας οφείλονται στην ροή ατόμων που καταλήγουν στα αισθητηριακά μας όργανα και τα άτομα, μαζί με το κενό, συνιστούν την πραγματικότητα.

Η απώλεια βασικών έργων του Επίκουρου καθιστά δύσκολη οποιαδήποτε βεβαιότητα σχετικά με τις διδασκαλίες του. Από τα πολλά γραπτά του, τα μόνα που διασώζονται είναι τρεις συνοπτικές επιστολές και ένα εγχειρίδιο «βασικών αρχών» (κύριαι δόξαι), καθώς και παραθέματα και αναφορές σε ύστερους συγγραφείς. Ακόμη κι έτσι, μας σώζεται αρκετός Επίκουρος για να μπορέσουμε να ανασυγκροτήσουμε μία γενική εικόνα των απόψεων του. Σίγουρα δίδασκε ότι οι συμβατικές θρησκευτικές τελετουργίες είναι χάσιμο χρόνου. Η λατρεία των Θεών, η προσευχή, το να ορκίζεσαι στο όνομά τους και να τους κάνεις αγάλματα δεν οδηγούσαν πουθενά. Πρέπει να τα κάνουμε αυτά τα πράγματα διότι, εν μέρει, η ευτυχία μας εξαρτάται από την αγαστή συνύπαρξη με τους συμπολίτες μας, αλλά δεν πρέπει να ξοδεύουμε πάρα πολλή από την πολύτιμη συναισθηματική μας ενέργεια γι’ αυτά τα ζητήματα. Ο Επίκουρος, επομένως, φαίνεται να πίστευε ότι οι λαϊκές δοξασίες περί Θείου είναι ακίνδυνες, αν και εσφαλμένες. Οι σοφότεροι από εμάς, λέει, έχουν κατακτήσει την πραγματική αλήθεια για τους Θεούς.

Η συμβατική θρησκεία είναι εσφαλμένη, αλλά πρέπει να την ακολουθούμε. Πρέπει να πιστεύουμε στους Θεούς, αλλά όχι έτσι όπως τους εννοούν οι πολλοί. Οι Θεοί υπάρχουν αλλά όχι στον φυσικό κόσμο, έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε. Παραμένει, επομένως, μυστήριο ο λόγος για τον οποίο ο Επίκουρος επιμένει να διατείνεται ότι οι Θεοί υπάρχουν, την στιγμή που οι θεωρίες του για την πραγματικότητα όχι μόνο δεν τους έχουν ανάγκη, αλλά δυσκολεύονται κιόλας να τους εντάξουν στο σύστημά τους. [απόλυτα κατανοητό γιά όποιον έχει Ελληνική σκέψη, αλλά όχι για κάποιον μη Ελληνα και γι' αυτό ο συγγραφέας το θεωρεί ακατανόητο.]

Μέρος της εξήγησης μπορεί να σχετίζεται με το πολιτισμικό πλαίσιο. Ακόμη και έναν αιώνα μετά, η δίκη του Σωκράτη δεν είχε ξεχαστεί. Η κατηγορία της «μη πίστης στους θεούς» θα μπορούσε να βλάψει έναν φιλόσοφο, όπως διαπίστωσε και ο Θεόδωρος από την Κυρήνη όταν εξορίστηκε από την Αθήνα προς τα τέλη του 4ου αιώνα π.κ.ε. Ίσως να είναι τόσο απλό: διακρίνοντας τις πιθανές θεολογικές επιπτώσεις του υλιστικού μοντέλου του για τον κόσμο, ο Επίκουρος διαπίστωσε ότι θα ήταν καλύτερο να προστατεύσει τον εαυτό του από αντιδράσεις όπως αυτές που είχαν προηγουμένως εξοντώσει στοχαστές όπως ο Διαγόρας από την Μήλο και ο Σωκράτης. [Είναι θέμα αυτοπροστασίας, ..για μίλα σήμερα ενάντια στην δικτατορία του “πολιτικώς ορθού” ή μίλα εναντίον του Ολοκαυτώματος και θα ζήσεις αυτοστιγμή τι σημαίνει καταδίωξη σαν αυτή που υπέστησαν όλοι οι αληθινά μεγάλοι άνθρωποι ανά τους αιώνες της τυραννίας μας από τον Μιαρό.]

Οι ιστορικοί της κλασικής φιλοσοφίας έχουν την τάση να απορρίπτουν εξηγήσεις αυτού του είδους, εν μέρει επειδή παραμένουν υποθετικές και δεν σχετίζονται ιδιαιτέρως με διανοητικά κίνητρα και εν μέρει επειδή υπονοούν ότι η πεζή πολιτική πραγματικότητα είχε μολύνει τον κόσμο του πνεύματος. Οι κλασικοί φιλόλογοι έχουν επενδύσει πολύ στην ιδέα ότι τα κείμενα που εξετάζουν είναι προϊόντα καθαρής σκέψης και ότι οι αρχαίες πόλεις αποτελούσαν χώρους “ελεύθερης διακίνησης ιδεών” (sic). Ακούγεται πολύ παράταιρο σε αυτό το πλαίσιο να υποστηρίξει κανείς ότι ο μεγάλος Επίκουρος μπορεί και να είχε ως κίνητρό του τον φόβο της δίωξης, αλλά αυτό δεν αποτελεί λόγο να αποκλείσουμε αυτήν την πιθανότητα. [Ναι, αυτό ακριβώς συνέβει σε όλους τους Έλληνες φιλοσόφους]

Υπήρχαν αρκετά σημεία στη σκέψη του Επίκουρου που τον κατέστησαν διάσημο κατά την αρχαιότητα για την αθεΐα του. Όπως ο Σαλμονέας και ο Κήυκας στον επικό Κατάλογο γυναικών, ή ο Βελλεροφόντης στο δράμα του Ευριπίδη, ο Επίκουρος θεωρούνταν θεομάχος, «πολεμιστής ενάντια στους Θεούς».

Πουθενά δεν εμφανίζεται περισσότερο έντονα με αυτήν του την ιδιότητα απ’ ό,τι στο μεγάλο έργο του Λουκρήτιου “Περί της φύσεως των πραγμάτων”. Γραμμένο στην Ρώμη την εποχή των εμφυλίων πολέμων του 1ου αιώνα π.κ.ε. το έργο αυτό αποτελεί το πιο πρώιμο, πλήρως σωζόμενο επικό ποίημα που γράφτηκε στα λατινικά (επικό με την έννοια ότι ο Λουκρήτιος κάνει χρήση του εξάμετρου στίχου). Άσκησε τεράστια επιρροή, ήδη από την αρχαιότητα, όχι μόνο εξαιτίας της υψηλής ποιητικής του τέχνης, αλλά και για το πώς ενσωματώνει τα διδάγματα της επικούρειας φιλοσοφίας.

Ο Stephen Greenblatt έχει κάνει την περίφημη δήλωση ότι η ανάκτηση του χειρογράφου του ποιήματος είναι υπεύθυνη για την εκκοσμίκευση και την Αναγέννηση στην Ευρώπη. Κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα αναγνωριζόταν ως ο θεμέλιος λίθος της ευρωπαϊκής διανοητικής παράδοσης, καθώς στηριζόταν στην επιστήμη και στην παρατήρηση και όχι σε προτάγματα θεοκρατικού χαρακτήρα. Ο Επίκουρος κάνει μία εντυπωσιακή είσοδο στο ποίημα του Λουκρήτιου, και περιγράφεται με τρόπο που θα έκανε τους παλμούς κάθε ανθρωπιστή αναγνώστη να ανέβουν:

Ενώ η ανθρώπινη ζωή σερνόταν άθλια πάνω στη γη
μπροστά στα μάτια όλων,
τσακισμένη από το βάρος της θρησκείας
που έδειχνε το πρόσωπό της πάνω από τον ουρανό
με όψη φριχτή και απειλούσε τους θνητούς,
τότε πρώτος ένας Έλληνας τόλμησε να της αντισταθεί.

Δεν τον σταμάτησαν ούτε οι θρύλοι των θεών,
ούτε οι βροντές, ούτε ο ουρανός με το απειλητικό του μούγκρισμα.

Αντίθετα, δυνάμωσαν το θάρρος της ψυχής του,
ώστε να επιθυμήσει να παραβιάσει, πρώτος αυτός,
κλειδαριές από τις θύρες της φύσης.

Έτσι η ζωντανή δύναμη του πνεύματός του
νίκησε και προχώρησε μακριά,
πέρα από τα φλεγόμενα τείχη του ουρανού,
και με το πνεύμα και τη σκέψη διέσχισε το απέραντο σύμπαν.

Από εκεί επέστρεψε νικητής,
για να μας πει τι μπορεί να γεννηθεί,
τι δεν μπορεί, τέλος, με ποιον τρόπο καθορίζεται
η δύναμη στο καθετί και τα ακλόνητα όριά του.

Έτσι, η θρησκεία, με τη σειρά της, ποδοπατημένη συντρίβεται,
κι εμάς η νίκη μάς ανεβάζει στον ουρανό.

Όπως ακριβώς ο Βελλεροφόντης του Ευριπίδη, ο Λουκρήτιος φαντάζεται τον Επίκουρο να ηγείται μίας στρατιωτικής επίθεσης κατά της θρησκείας. Η εικονοποιία σε αυτό το σημείο στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε έργα σχετικά με την πολιορκητική τέχνη. Στο πρώτο μισό του κειμένου, η θρησκεία περιγράφεται να ορθώνεται πάνω από την καταπιεσμένη ανθρωπότητα, σαν ένα τρομακτικό οχυρό, όπως αυτά που έχτιζαν οι Ρωμαίοι για να εμπνεύσουν φόβο στους υποτελείς τους. Τα όπλα που χρησιμοποιεί για να κρατήσει τους ανθρώπους υπό τον έλεγχό της είναι οι μύθοι, τα τελετουργικά και οι συμβάσεις. Σε αυτό το σημείο η εικόνα αντιστρέφεται και ο Επίκουρος απεικονίζεται όχι σαν επιτιθέμενος αλλά σαν πολιορκούμενος, που ηγείται της απόδρασης από τα «στενά όρια» και προελαύνει πέρα από τα «φλεγόμενα τείχη του κόσμου».

Τι εννοεί ο Λουκρήτιος με τη λατινική λέξη religio;

Σίγουρα όχι την θρησκεία όπως την εννοούμε εμείς, δηλαδή το θεσμικό πλαίσιο μέσα από το οποίο προάγεται ένας συγκεκριμένος τρόπος λατρείας των θεών. Η σημασία της λέξης φαίνεται να έχει να κάνει περισσότερο με την έννοια της αφοσίωσης, μιας ηθικής ποιότητας. Ο Λουκρήτιος θεωρεί ότι ο εχθρός της ανθρώπινης ελευθερίας είναι τα ψυχολογικά δεσμά. (Η λέξη δεσμά πράγματι αρμόζει στα συμφραζόμενα: σε άλλο σημείο, ο Λουκρήτιος κάνει λόγο για την «απελευθέρωση του μυαλού από τα πιεστικά δεσμά της θρησκείας», υπαινισσόμενος ότι το religio προέρχεται από το religare, «δένω».)

Ο Επίκουρος του Λουκρήτιου δεν είναι τόσο ένας σταυροφόρος ενάντια στις τελετουργίες και στους κρατικούς θεσμούς, όσο ενάντια στις εσφαλμένες θρησκευτικές αντιλήψεις που μας καταπιέζουν με τον φόβο του θανάτου, την τιμωρία, και την μετά θάνατον ζωή. Η απελευθέρωση από αυτόν τον φόβο δεν θα προκύψει, από την απόρριψη της οργανωμένης θρησκείας [κανείς επικούρειος δεν ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο από την πιθανότητα να θανατωθεί και μόνον] αλλά από την άρνηση της παραδεδομένης, μυθικής αντίληψης για πράγματα που δεν ασκούν απολύτως καμία επιρροή στις ζωές μας.

Ο πόλεμος του Επίκουρου ενάντια στη θρησκεία δεν είχε στόχο να προωθήσει την εκκοσμίκευση σε κρατικό επίπεδο. Αλλά, ακόμη κι έτσι, η οξυδέρκεια του είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι συχνά του αναγνωρίζεται. Η άρνηση της έννοιας της θρησκευτικής αλήθειας έχει βαθιές και σημαντικές συνέπειες. Ο Λουκρήτιος, μετά την περιγραφή του Επίκουρου, συνεχίζει με ένα παράδειγμα των καταστροφικών συνεπειών που μπορεί να έχουν αυτού του είδους οι θρησκευτικές αντιλήψεις. «Η θρησκεία στάθηκε η αφορμή για εγκληματικές και ανόσιες πράξεις».

Ως παράδειγμα χρησιμοποιεί την μυθολογική ιστορία του Αγαμέμνονα και της θυσίας της κόρης του Ιφιάνασσας (Ιφιγένεια) προς τιμή της Άρτεμης στην Αυλίδα. Σύμφωνα με τον μύθο, ο στόλος του είχε καθηλωθεί από την άπνοια -τιμωρία που είχε επιβληθεί στον Αγαμέμνονα επειδή είχε σκοτώσει ένα ελάφι σε έναν χώρο αφιερωμένο στην Θεά Άρτεμη. «Τόσο μεγάλη ήταν η επιρροή της θρησκείας σε πράξεις φριχτές» καταλήγει ο Λουκρήτιος: Tantum religio potuit suadere malorum, ένας από τους πιο διάσημους στίχους του ποιητή (ο Βολταίρος, για παράδειγμα, τον έστειλε στον Φρειδερίκο Β’ της Πρωσίας το 1737 για να τονίσει την ανάγκη για εκκοσμίκευση).

Αυτό που θέλει να τονίσει ο Λουκρήτιος είναι ότι η εσφαλμένη αντίληψη μας για την μεταβαλλόμενη φύση του ανέμου (την οποία εξηγεί σε άλλο σημείο με καθαρά υλιστικούς όρους) δεν είναι απλώς ένα λάθος. Όταν αποτυγχάνουμε να αντιληφθούμε την αλήθεια για την φύση, και πιο συγκεκριμένα όταν υποκαθιστούμε την επιστημονική με την θρησκευτική εξήγηση, αυτό μπορεί να έχει τρομερές συνέπειες. Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό ότι ο Λουκρήτιος επιλέγει ως παράδειγμά του μία θυσία – το βασικό συστατικό του θρησκευτικού τελετουργικού στην αρχαιότητα: αν και φυσικά η απεχθής διάσταση της συγκεκριμένης θυσίας έχει να κάνει με το ότι το θύμα είναι άνθρωπος, οι επιπρόσθετες συνδηλώσεις είναι ότι οποιοδήποτε είδος αιματηρής θυσίας δεν είναι απλώς αναποτελεσματική αλλά επίσης προκαλεί σωματικό και ψυχικό πόνο. Χωρίς να το λέει ξεκάθαρα, ο Λουκρήτιος αφήνει να φανεί ότι καταστροφικές πράξεις που επιτελούνται στο όνομα των Θεών θα ήταν ολωσδιόλου καταδικαστέες σε άλλες εκφάνσεις της ζωής μας.

Επομένως, το διακύβευμα των ορθών και των εσφαλμένων αντιλήψεων δεν περιορίζεται στον ψυχολογικό πόνο. Οι εσφαλμένες αντιλήψεις έχουν συνέπειες, μερικές φορές αιματηρές. Ο Λουκρήτιος γνωρίζει καλά ότι με το να επισημαίνει την ασέβεια που χαρακτηρίζει τις συμβατικές δοξασίες περί Θεών αντιπαραθέτει την δική του αλήθεια, με τρόπο δυναμικό, απέναντι σε μία εδραιωμένη θεολογία. Καθώς απευθύνεται στον αποδέκτη του ποιήματος του Μέμμιο, προβλέπει ότι:

Θα έρθει μια μέρα που κι εσύ ο ίδιος,
επηρεασμένος από τα τρομακτικά λόγια των ιερέων,
θα ζητήσεις να αποσυρθείς από την κοινότητά μας.

Γιατί, πραγματικά, πολλές ονειροφαντασίες
μπορούν να επινοήσουν, ικανές να ανατρέψουν
τον ρυθμό της ζωής σου και να ταράξουν με τον φόβο
κάθε σου ευτυχία. Και δικαιολογημένα.

Γιατί αν οι άνθρωποι έβλεπαν πως υπάρχει ένα καθορισμένο τέλος
στα βάσανά τους, θα είχαν τη δύναμη να αντισταθούν
με κάποιον τρόπο στις προβλέψεις και στις απειλές των ιερέων.

Το διακύβευμα εδώ είναι ποιος μπορεί να μιλάει με εγκυρότητα για τους Θεούς. [και ποιούς Θεούς;] Ποιος λέει την αλήθεια, οι ιερείς ή οι φιλόσοφοι; Η λέξη ιερέας (vates) στα λατινικά καλύπτει σημασιολογικά ως όρος τόσο εκείνους που εξειδικεύονται σε μια συγκεκριμένη λατρεία όσο και τους παραδοσιακούς ποιητές. Η επίθεση του Λουκρήτιου, επομένως, έχει ως στόχο τόσο τις εδραιωμένες δομές της κρατικής θρησκείας όσο και το σύνολο των παραδοσιακών μύθων. Οι ιστορίες είναι όπλα που «απειλούν τις θρησκευτικές δοξασίες» στις οποίες ο αληθινός φιλόσοφος πρέπει να εναντιώνεται. Ο Λουκρήτιος εδώ ακούγεται πιο μοντέρνος από ποτέ, καθώς παρουσιάζει τον επιστημονικό υλισμό ως μία πιο ακριβή και περισσότερο ανοιχτόμυαλη από κοινωνική άποψη εναλλακτική σε σύγκριση με τα όνειρα που επινοεί η παραδοσιακή θρησκεία.

Ο Λουκρήτιος ήταν διάσημος στην αρχαιότητα για τις μεγαλειώδεις αποτυπώσεις της επιβλητικής δύναμης της φύσης (όπως αυτές του Turner), αλλά αυτό που βρίσκει κανείς σε αυτά τα φανταχτερά αποσπάσματα δεν είναι απλώς μία ζωηρή επίδειξη των ποιητικών του ικανοτήτων: ήθελε με τον στίχο του να συλλάβει την μαγεία του κόσμου γύρω μας και να μας διδάξει ότι πρέπει να αναζητήσουμε το «θείο» στην ύλη και όχι σε κάποιον φανταστικό Θεό όποιας συστημικής θρησκείας.

Ήταν άθεοι οι επικούρειοι, όπως τους θεωρούσαν οι αντίπαλοί τους; Σίγουρα η αθεΐα αποτελούσε την λογική εξέλιξη της κοσμοθεωρίας τους και σίγουρα αντιλαμβάνονταν ότι βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με την συμβατική θρησκεία και αδυνατούσαν να απελευθερωθούν πλήρως από τα δεσμά της … [χωρίς ταυτόχρονα να αποχωριστούν το κεφάλι τους].

«Οι οπαδοί των νεράιδων δεν χτυπάνε την πόρτα σου για να σε προσηλυτίσουν. Δεν απαιτούν να διδάσκεται η ψευτοεπιστήμη τους στα σχολεία. Δεν καταδικάζουν σε θάνατο οπαδούς άλλων νεράιδων. Δεν ισχυρίζονται ότι οι ηθικοί κανόνες βγαίνουν από τις τελετές των νεράιδων και ότι χωρίς νεράιδες θα είχαμε συνουσίες στους δρόμους, καθώς και την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Δεν λένε ότι οι νεράιδες έφτιαξαν τον κόσμο και ως εκ τούτου πρέπει να κλίνουμε το γόνυ στον Μεγάλο Αδελφό των νεράιδων. Ούτε λένε ότι η νεράιδα θα σε διατάξει να σκοτώσεις την αδελφή σου, αν την δουν να κυκλοφορεί δημόσια με κάποιον που δεν είναι ο αδελφός της. Νομίζω λοιπόν ότι ισχύει αυτό που ο ποιητής Σέλλεϋ αποκαλούσε αναγκαιότητα του αθεϊσμού. Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να πάρεις θέση. Είτε αποδίδεις την παρουσία σου εδώ στους νόμους της βιολογίας και της φυσικής είτε την αποδίδεις σε ένα θείο σχέδιο. (Μπορείς να διακρίνεις τον φίλο από τον εχθρό από το πως απαντούν σε αυτό το αναπόδραστο ερώτημα και από το πώς αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις του.) Ωστόσο, όπως και οι πιστοί, άπαξ και αποφασίσουμε, έχουμε ακόμη πολλή δουλειά μπροστά μας».
Κρίστοφερ Χίτσενς «Η Βίβλος του Αθεου»

Νίτσε: Εμείς οι αεροναύτες του πνεύματος

Όλα αυτά τα παρά­τολμα πουλιά που πετούν για μακρινούς, ολοένα πιο μακρι­νούς τόπους, – θα έρθει σίγουρα η στιγμή που δεν θα μπορούν πια να πάνε μακρύτερα, που θα κουρνιάσουν πάνω σε ένα κα­τάρτι ή σε κάποιο άγονο βράχο – πολύ ευτυχισμένα μάλιστα που βρήκαν αυτό το άθλιο καταφύγιο!

Αλλά ποιος θα είχε το δικαίωμα να συμπεράνει ότι δεν υπάρχει μπροστά τους ένας δρόμος ελεύθερος και δίχως τέλος, και ότι έχουν πετάξει τόσο μακριά όσο μπορεί κανείς να πετάξει;

Όλοι οι μεγάλοι μας δάσκαλοι και όλοι οι προάγγελοί μας στο τέλος σταμάτησαν κάπου, και δεν αποτελεί την πιο ευγενική ούτε την πιο χαριτω­μένη στάση να σε σταματά κάπου η κούραση.

Το ίδιο θα συμ­βεί σε σένα και σε μένα!

Όμως, τι σημασία έχει αυτό για σένα και για μένα!

Άλλα πουλιά θα πετάξουν ακόμη πιο μακριά!

Αυτή η δική μας σκέψη, η δική μας πίστη φτερουγίζουν εφάμιλλα μ’ εκείνα, ολοένα πιο μακριά, πιο ψηλά, τινάζονται ίσια στον αγέρα, πάνω από το κεφάλι μας και από την αδυνα­μία της και από εκεί ψηλά στον ουρανό, βλέπουν τα μάκρη των τόπων, προβλέπουν σμήνη πολύ πιο δυνατών πουλιών από μας, που ορμούν εκεί όπου ορμούσαμε κι εμείς, και όπου τα πάντα είναι ακόμη πελάγη, πελάγη, πελάγη!-

Και πού θέλουμε να πάμε λοιπόν;

Θέλουμε να διαβούμε τη θάλασσα;

Πού μας παρασύρει αυτή η ακατανίκητη επιθυμία που κυριαρχεί για μας πάνω σε κάθε άλλο πάθος;

Γιατί αυτό το ταραγμένο πέταγμα σ’ αυτή την κατεύθυνση προς το σημείο όπου έδυσαν κι έσβησαν ως τώρα όλοι οι ήλιοι;

Άραγε, θα μας πει κανείς κάποτε ότι, κι εμείς καθώς κατευθυνόμαστε στα δυτικά, ελπίζαμε να φτάσουμε σε μια Ινδία,-αλλά ότι το πεπρωμένο μας ήταν να εξοκείλουμε στο άπειρο;

Ή μήπως, αδέλφια μου; Ή μήπως;…

Νίτσε: Αυγή, Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις

Ο Απόστολος Ανδρέας

Βιβλικές πηγές

Ο Απόστολος Ανδρέας (Ανδρεύς ή Ανδρείας), ο επονομαζόμενος και πρωτόκλητος, αποτέλεσε ένα εκ των δώδεκα μαθητών και αποστόλων του Ιησού Χριστού. Φέρων Ελληνικό όνομα, όντας αδελφός του Αποστόλου Πέτρου και μαθητής του Ιωάννη του βαπτιστή, ήταν ο πρώτος μαθητής που κλήθηκε από τον Κύριο. Ανήκε στο στενό κύκλο των μαθητών και διήγαγε δραστήριο αποστολικό βίο, όπου κατέληξε κατά την ψευδή παράδοση σε μαρτυρικό θάνατο στην πόλη της Πάτρας. Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε από τα ευαγγέλια για το βίο του είναι πενιχρές, ενώ η παράδοση και η απόκρυφη γραμματεία είναι πλούσιες σε αναφορές. Ο Ανδρέας -σύμφωνα με τις πράξεις των Αποστόλων- κήρυξε στη Σκυθία και απέθανε ειρηνικά στην Ιερουσαλήμ.

Ο Απόστολος Ανδρέας καταγόταν από την Ελληνιστική πόλη Βηθσαϊδά (Ιω. 1,44), εξού και έλαβε ένα καθαρά Ελληνικό όνομα. Υπήρξε ο πρωτόκλητος μαθητής του Ιησού και ήταν αδελφός του Αποστόλου Πέτρου. Μαζί με τον αδελφό του εξασκούσαν το επάγγελμα του ψαρά. Οι γραμματικές γνώσεις του επίσης, δεν φαίνεται να ήταν πολλές.

Εξωγραφικές (απόκρυφες) πηγές

Για την ιεραποστολική δράση του Αποστόλου Ανδρέα και το μαρτύριο υπάρχουν αρκετά απόκρυφα κείμενα. Τέτοια είναι οι "Πράξεις και μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέα", που γράφτηκε πιθανώς από το αιρετικό γνωστικό Μανιχαϊστή Λεύκιο το 2ο αιώνα. Επίσης υπάρχει το "Πράξεις Ανδρέου και Ματθία εις την πόλιν των ανθρωποφάγων", που επίσης αποδίδεται στο Λεύκιο, το "Περί του βίου, των πράξεων και της τελευτής του Αγίου Ανδρέου του πρωτοκλήτου", του μοναχού Επιφανίου (10ος αιώνας), οι "Πράξεις και περίοδοι του Αγίου αποστόλου και πανευφήμου Ανδρέου εγκωμίω συμπεπλεγμέναι" και το "Μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέου", καθώς και του επίσης  Μανιχαϊστή Λούκιου Χαρίνου (4ος αιώνας) "Πράξεις Πέτρου και Ανδρέου" με τις περιπέτειές τους στην Σκυθία.

Επίσης υπάρχουν και μαρτυρίες από αρχαίους συγγραφείς όπως του Ευσεβίου και του Ωριγένη. Ο Ωριγένης μας πληροφορεί πως ο Ανδρέας κήρυξε στην Σκυθία, όπως και ο Ευσέβιος (Εκκλησιαστική Ιστορία 5, 1). Ο Ωριγένης που τον 2ο αιώνα επισκέφτηκε την Πάτρα ΔΕΝ αναφέρει τίποτα για την επίσκεψη του Ανδρέα, τα θαύματά του, το μαρτύριο του και τον θάνατό του εκεί!

Η κατά παράδοση ψευδή πορεία του

Ο Ανδρέας μαζί με τους άλλους Αποστόλους κήρυξε στη Σινώπη του Πόντου έχοντας ως ορμητήριο μία νησίδα κοντά στη Σινώπη. Μαζί με Ματθία και άλλους μαθητές κατευθύνθηκαν προς την Αμισό (Σαμψούντα), όπου ίδρυσαν εκκλησία. Περιήλθε συνάμα την περιοχή της Ιβηρίας (Γεωργία), την Παρθυαία και επέστρεψε στα Ιεροσόλυμα. Μετά από λίγο διάστημα πραγματοποίησε και δεύτερη περιοδεία όπου ακολούθησε την πορεία Αντιόχεια, Έφεσο, Λαοδίκεια Φρυγίας, Οδυσσούπολη Μυσίας, Νίκαια, Βιθυνία, Νικομήδεια, Χαλκηδόνα, Άμαστρη για να καταλήξει στη Σινώπη. Λίγο αργότερα επισκέφτηκε τη Σαμψούντα, τους Αλανούς, τους Ζήκχους, τους Βοσπορινούς και τους Χερσονήτες. Εν συνεχεία πέρασε από το Βυζάντιο, την Ηράκλεια της Θράκης, τη Μακεδονία και την Πελοπόννησο με τελικό σταθμό την Πάτρα, όπου το κήρυγμα και τα θαύματά του είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην τοπική κοινωνία.

Στην πόλη της Πάτρας και το ψευδο-μαρτύριό του

Την εποχή που βρέθηκε στην πόλη της Πάτρας ανθύπατος ήταν ο Αιγεάτης. Ο Αιγεάτης όμως μαινόμενος κατά του Αποστόλου εξαιτίας της μεταστροφής της γυναικός του, τον θανάτωσε με σταυρικό θάνατο, αν και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί[1]. Σύμφωνα με την παράδοση και τις "Πράξεις του Αποστόλου Ανδρέα", έργο γνωστό στον Γρηγόριο Τουρώνης, ο ίδιος σταυρώθηκε δεμένος και όχι καρφωμένος σε παρόμοιο σταυρό με αυτόν που ο Κύριος σταυρώθηκε. Πρέπει να τονιστεί ότι η παράδοση για σταυρικό μαρτύριο σε χιαστό Σταυρό (Crux decussata) κατά το θέλημα του ιδίου λόγω αναξιότητας, ανέρχεται σε λατινικές παραδόσεις του 12ου με 13ο αιώνα. 

Οστά, πτωματολατρεία και ψευδο-παραδόσεις

Τα δήθεν λείψανά του από την πόλη της Πάτρας, μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη από τον Κωνστάντιο, το γιο του Μεγάλου Κωνσταντίνου και τοποθετήθηκαν στο ναό των Αγίων Αποστόλων στις 3 Μαρτίου του 357. Το 550 κατατέθηκαν, χωρίς την κάρα, στην Αγία Τράπεζα του νέου ναού των Αγίων Αποστόλων, που ανήγειρε ο Ιουστινιανός. Παλιά δυτική παράδοση, η οποία με βάση τα ιστορικά στοιχεία παρουσιάζεται απίθανη [2], δέχεται ότι τα λείψανα του Αγίου μεταφέρθηκαν την εποχή του αυτοκράτορα Κωνστάντιου ή του Θεοδοσίου Β΄ στη Σκωτία (408-450) ή ακόμα και τον 9ο αιώνα. Στη Σκωτία μάλιστα υπάρχει πόλη Άγιος Ανδρέας, μητροπολιτική εκκλησία προς τιμήν του, τάγμα ιπποτικό ενώ η σημαία των Πίκτων και των Σκώτων είναι αφιερωμένη στον Απόστολο, γι' αυτό και φέρει χιαστό σταυρό. Ύστερα μάλιστα με την ένωση με την Αγγλία φέρει και η Αγγλική σημαία[3]. Οι Λατίνοι το 1204 άρπαξαν τα λείψανα του Αποστόλου και τα κατέθεσαν 4 έτη αργότερα στον ναό του Αγίου Ανδρέα Αμάλφης.

Σύμφωνα με μία άλλη είδηση, μαθαίνουμε ότι η κάρα του Αγίου, που βρισκόταν στην Πάτρα από την εποχή του Αυτοκράτορα Βασιλείου του Μακεδόνος (867-884) μεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1460 από τον επίσκοπο Θωμά Παλαιολόγο, υπό την απειλή της πτώσης των Πατρών στους Τούρκους. Η κάρα μεταφέρθηκε στην πόλη Νάρνια το 1461 και την επόμενη χρονιά στη Ρώμη, καταλήγοντας στο ναό του Αγίου Πέτρου το 1464. Το 1964 ο Πάπας Παύλος Στ΄, την επέστρεψε στην εκκλησία των Πατρών. Στις 19 Ιανουαρίου του 1980 ο Αρχιεπίσκοπος Μασσαλίας Ρογήρος Ετσεγκαραί μετέφερε στην Πάτρα το Σταυρό του Αποστόλου, που είχε μετακινηθεί από την Κων/πολη το 1250.

Η μνήμη του σύμφωνα με τις διασωθείσες απόκρυφες πηγές εορτάζεται στις 30 Νοεμβρίου. Την ψευδοπαράδοση καλλιέργησαν μετά τον 4ο αιώνα άρχοντες της Αχαΐας για την ενίσχυση του γοήτρου και των ταμείων τους ...μέχρι και σήμερα!

Στη θέση του παλαιού ναού του Αγ. Ανδρέα που οικοδομήθηκε στο διάστημα 1836-1843 στη θέση όπου υποτίθεται μαρτύρησε σταυρικά ο Απόστολος Ανδρέας προϋπήρχε η ιαματική πηγή της θεάς Εύνοστου Δήμητρας στην οποία λειτουργούσε και μαντείο για αρρώστους, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Η στοά και η πηγή της θεάς Δήμητρας διατηρούνται και μέχρι σήμερα δίπλα στον παλαιό ναό του Αγ. Ανδρέα όπου το χριστιανικό ιερατείο την εκμεταλλεύεται και πλουτίζει πουλώντας το για δήθεν αγίασμα. Η λατρεία του Αγ. Ανδρέα συσχετίστηκε με την λατρεία της θεάς Δήμητρας.

---------------------

1.  Π. Τρεμπέλας, Ο Απόστολος Ανδρέας, σελ. 76

2. Απόστολος Γλαβίνας, Οι δώδεκα Απόστολοι, σελ. 90

3. Γλαβίνας, ενθ.αν., σελ. 54