Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους είναι πολύ σηµαντικό καθώς συµβάλλει στη νοητική, κοινωνική και αισθησιοκινητική ανάπτυξη των παιδιών. Παρά τη µεγάλη του σηµασία, όµως, τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως τα παιδιά παίζουν έξω όλο και λιγότερο. Κάποιοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η µείωση του παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους, και ιδιαίτερα στη φύση, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών.
Τα παιδιά περνούν πολύ χρόνο µπροστά σε οθόνες και σε κλειστούς χώρους, εν µέρει επειδή δεν επιτρέπεται να παίζουν ελεύθερα σε εξωτερικούς χώρους. Όταν τους επιτρέπεται, συχνά δεν βρίσκουν κατάλληλους χώρους και οµάδες άλλων παιδιών για να παίξουν. Σε πρόσφατη διεθνή έρευνα (Dorothy, 2009), το 54% των µητέρων κατέταξαν το να παίζουν έξω, σε µια παιδική χαρά ή το πάρκο, µεταξύ των δραστηριοτήτων που έκαναν τα παιδιά τους πιο ευτυχισµένα. Το εξωτερικό παιχνίδι ξεπέρασε όλες τις άλλες δραστηριότητες, συµπεριλαµβανοµένης της τηλεόρασης (41%) και της χρήσης ηλεκτρονικών παιχνιδιών (19%). Μια άλλη έρευνα (Clarke, 2010) έδειξε ότι το 89% των παιδιών προτιµάει το υπαίθριο παιχνίδι µε τους φίλους του παρά την τηλεόραση.
Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνουν αυτό που οι περισσότεροι γνωρίζουµε ενστικτωδώς, πως τα παιδιά έχουν τη διάθεση και την επιθυµία να παίζουν σε εξωτερικούς χώρους. Έρευνες δείχνουν, όµως, πως πέρα από τον περιορισµό των κατάλληλων εξωτερικών χώρων παιχνιδιού, κυρίως στις πόλεις, το παιχνίδι έξω έχει µειωθεί και λόγω κάποιων δυσλειτουργικών αντιλήψεων των ενηλίκων. Σύµφωνα µε τους Sutterby και Frost (2002) πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί, πολιτικοί και γονείς πιστεύουν ότι το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο παίρνει πολύ χρόνο σε σχέση µε τις ακαδηµαϊκές δραστηριότητες. Έτσι το διάλειµµα και το µάθηµα της φυσικής αγωγής σε πολλά σχολεία έχει περιοριστεί ή έχει εντελώς εξαλειφθεί. Επίσης, συχνά οι ενήλικες αποφεύγουν να εκθέτουν τα παιδιά σε παιχνίδι έξω λόγω φόβων πως τα παιδιά θα κρυώσουν, θα λερωθούν, θα χτυπήσουν ή θα εκτεθούν σε µικρόβια.
Παιχνίδι σε φυσικό και διαµορφωµένο εξωτερικό περιβάλλον
Υπάρχουν δυο διαφορετικά ήδη εξωτερικών χώρων για παιχνίδι: το φυσικό περιβάλλον και το διαµορφωµένο περιβάλλον. Σίγουρα υπάρχουν διάφορες σε αυτά τα δύο περιβάλλοντα, αλλά και τα δύο µε τον τρόπο τους συµβάλλουν στην ανάπτυξη του παιδιού, καθώς η ποικιλοµορφία του εξωτερικού περιβάλλοντος επιδρά στη συµπεριφορά και ενισχύει τις ευκαιρίες για δηµιουργικότητα, για µάθηση και για ανάπτυξη. Έρευνες στη Νορβηγία (Fjortoft and Sageie, 2000) κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η δοµή του εξωτερικού περιβάλλοντος έχει άµεση σχέση µε τον τύπο του παιχνιδιού που θα επιλέξουν τα παιδιά.
Παιχνίδι στο φυσικό περιβάλλον
Το παιχνίδι στο φυσικό περιβάλλον είναι το λιγότερο διερευνηµένο. Αφορά χώρους που δεν έχουν διαµορφωθεί από ανθρώπους, δηλαδή δάση, λιβάδια, παραλίες, ποτάµια, λίµνες κ.λπ. Οι ειδικοί δεν εστιάζονται την έκταση του χώρου, άρα µπορεί να είναι από ένα µικρό ρέµα, µέχρι η πλαγιά ενός βουνού.
Ο τρόπος που οι ενήλικες και τα παιδιά αντιλαµβάνονται το φυσικό περιβάλλον είναι διαφορετικός.Οι ενήλικες «βλέπουν» το περιβάλλον πιο µακροσκοπικά ενώ τα παιδιά πιο µικροσκοπικά. Για παράδειγµα, ο ενήλικας µπορεί να επιλέξει ένα σηµείο χάρη στην όµορφη θέα ή στην ποικιλία του τοπίου, ενώ τα παιδιά µπορεί να εστιαστούν σε πολύ συγκεκριµένο σηµείο του περιβάλλοντος, για παράδειγµα σε µια µυρµηγκοφωλιά, σε έναν κορµό δέντρου ή σε µια λακκούβα µε νερό. Τα παιδιά αντιλαµβάνονται το περιβάλλον πιο λειτουργικά, ως χώρο για παιχνίδι, ενώ οι ενήλικες το βλέπουν πιο πολύ από την αισθητική οπτική. Αυτό πρέπει να το έχουµε υπόψη µας, όταν είµαστε µε τα παιδιά στη φύση ή όταν σχεδιάζουµε µια γωνιά παιχνιδιού.
Ο Richard Louv στο βιβλιο του Last Child in the Woods: Saving Our Children from Nature-Deficit Disorder υποστηρίζει ότι είναι σηµαντικό τα παιδιά να παίζουν σε εξωτερικούς χώρους και υποστηρίζει ότι η µείωση του παιχνιδιού στο φυσικό περιβάλλον έχει αρνητικές επιπτώσεις στην την υγεία των παιδιών, χρησιµοποιώντας µάλιστα τον όρο «διαταραχές εξαιτίας της αποµάκρυνσης από τη φύση». Υποστηρίζει ότι τα παιδιά στη φύση βρίσκουν ελευθερία, φαντασία και ιδιωτικότητα, φτιάχνουν έναν κόσµο που ξεχωριστός από τον κόσµο των ενηλίκων και πολλές φορές φαντασιακό. Η ποικιλία των αισθητηριακών ερεθισµάτων που υπάρχει στη φύση δεν µπορεί να αναπαραχθεί ή να αντιγραφεί σε κατασκευασµένα περιβάλλοντα.
Παιχνίδι σε διαµορφωµένο εξωτερικό περιβάλλον
Οι Bixler και Floyd (1997) υποστηρίζουν ότι µερικές φορές η φύση µπορεί να είναι «άβολη» για αρκετούς ενήλικες και παιδιά που έχουν συνηθίσει τη ζωή στη πόλη και οι τοποθεσίες µε κατασκευασµένο εξωτερικό περιβάλλον δίνουν στα παιδιά την δυνατότητα να παίξουν έξω µε περισσότερη «ασφάλεια» από ό,τι σε ένα δάσος ή σε ένα λιβάδι. Για να ισχύει κάτι τέτοιο, όµως, το περιβάλλον πρέπει να έχει διαµορφωθεί έτσι ώστε να προσφέρει παρόµοιες ευκαιρίες µε τον φυσικό χώρο, κάτι που, δυστυχώς, τις περισσότερες φορές δεν συµβαίνει.
Για τα παιδιά, ο χώρος της αυλής, του παιδικού σταθµού ή και του σχολείου αποτελεί τον πιο σηµαντικό εξωτερικό και διαµορφωµένο χώρο για παιχνίδι.
Είναι σηµαντικό να συµπεριλαµβάνουµε και φυσικά στοιχεία στους διαµορφωµένους εξωτερικούς χώρους. Έχει παρατηρηθεί ότι οι αυλές µε πράσινο ενισχύουν το συνεργατικό παιχνίδι έναντι του ανταγωνιστικού. Σύµφωνα µε τους Dyment and Bell’s «οι αυλές έγιναν πιο ειρηνικές και αρµονικές όταν προστέθηκαν τέτοια στοιχεία πρασίνου».
Αυτά τα στοιχεία «πρασίνου» µπορεί να είναι κάτι σχετικά απλό, όπως κάποια δέντρα, ένα µικρό παρτέρι, γλάστρες ή κάτι πιο πολύπλοκο.
Εισάγοντας στοιχεία «πρασίνου» τα παιδιά έχουνε περισσότερες επιλογές για δραστηριότητες, ανάλογα µε τις ανάγκες τους και τα ενδιαφέροντα τους. Άλλα παιδιά µπορεί να σκαλίζουν, αλλά να ποτίζουν, άλλα να φυτεύουν κ.λπ.
Η αξία του παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους
Ένα σηµαντικό πρόβληµα είναι, όπως έχει προαναφερθεί, η διαφορετική στάση που έχουν οι ενήλικες και τα παιδιά για τη σηµασία του παιχνιδιού. Όλοι συµφωνούν ότι τα παιδιά πρέπει να παίζουν έξω, όµως συχνά η πραγµατικότητα απέχει από τη θεωρία. Το παιχνίδι στον εξωτερικό χώρο, είτε στη φύση είτε σε διαµορφωµένους χώρους, είναι όµως θεµελιώδες για την ανάπτυξη των παιδιών.
Το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο προσφέρει στα παιδιά ποικιλία περιβαλλοντικών ερεθισµάτων, που συµβάλλουν στην καλύτερη υγεία τους, την αύξηση της φυσικής τους δραστηριότητας, την ανάπτυξη της αισθητηριακής τους επεξεργασίας, τη βελτίωση των κινητικών τους δεξιοτήτων, τη ρύθµιση της διέγερσής τους, την ανάπτυξη του πειραµατισµού, καθώς και την κοινωνικότητά τους.
Το εξωτερικό περιβάλλον, είτε αυτό είναι κατασκευασµένο είτε φυσικό, είναι σηµαντικό για την ανάπτυξη των παιδιών και αυτό θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη στον προγραµµατισµό και το σχεδιασµό, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο.
Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους, ειδικά για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, είναι πολύ σηµαντικό καθώς βοηθάει στην ανάπτυξη τοµέων όπως:
η περιέργεια
η εξερεύνηση
η ανάληψη ρίσκου και η αξιολόγησή του
ο συντονισµός των αδρών και λεπτών κινήσεων
η αισθητηριακή επεξεργασία
η συγκέντρωση
η αυτορρύθµιση
η ικανότητα απορρόφησης πληροφοριών
η κοινωνικοποίηση
Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους και ιδιαίτερα στη φύση προσφέρει:
Σωµατική υγεία
Βοηθάει στην καλή σωµατική υγεία και πιο ειδικά στην καταπολέµηση της παιδικής παχυσαρκίας και την πρόληψη του διαβήτη και των καρδιαγγειακών παθήσεων. Επίσης το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους λειτουργεί προληπτικά για δυσκολίες όρασης, όπως η µυωπία.
Ψυχική υγεία
Ειδικοί συνδέουν το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους, και ιδιαίτερα στη φύση, µε βελτίωση της διάθεσης και της συµπεριφοράς των παιδιών, για παράδειγµα σε παιδιά µε δυσκολίες προσοχής και υπερκινητικότητας.
Χαρά και ευχαρίστηση
Όπως έχει πει και ο Nuffield (στο Warlde, 2003) «η καλύτερη προετοιµασία για την ενήλικη ζωή είναι να έχουµε µια γεµάτη και ευχάριστη παιδική ηλικία». Οι περισσότερες χαρούµενες αναµνήσεις που έχουµε από την παιδική µας ηλικία είναι συνήθως από παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους.
Γνωριµία µε τον κόσµο
Η µάθηση στο εξωτερικό περιβάλλον είναι πιο αποτελεσµατική και πιο διασκεδαστική. Τα παιδιά µπορούν να µάθουν αριθµητική, γλώσσα, φυσική, χηµεία, οικολογία και πολλά άλλα, ενώ έρχονται σε επαφή µε τη φύση. Τα παιδιά έτσι µαθαίνουν µε βιωµατικό τρόπο, συγκεντρώνονται καλύτερα και µπορούν να θυµούνται περισσότερες πληροφορίες, επειδή µαθαίνουν µε τρόπο που έχει νόηµα.
Μάθηση για τον εαυτό τους και το περιβάλλον
Μαθαίνουν για τις συναισθηµατικές τους ικανότητες και τις σωµατικές τους ικανότητες. (Πόσο ψηλά µπορώ να ανέβω; Τι θα γίνει άµα πέσω;) Μαθαίνουν για την αξία του φυσικού περιβάλλοντος και για τη θέση του ανθρώπου στο περιβάλλον.
Ενίσχυση διαφορετικών ειδών παιχνιδιού
Κινητικό παιχνίδι.
Ιδιαίτερα για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας πρέπει να υπάρχει δυνατότητα να εµπλακούν σε κινητικές δραστηριότητες, όπως το να κυλιστούν στο έδαφος, να συρθούν, να τρέξουν, να αναρριχηθούν και να αιωρηθούν σε κούνιες.
Κοινωνικό παιχνίδι
Τα παιδιά χρειάζονται πολλές ευκαιρίες σε εξωτερικό χώρο για να εξασκήσουν και να βελτιώσουν την κοινωνικές τους δεξιότητες και ικανότητες, όπως να σπρώχνουν κάποιον στη κούνια, να µοιράζονται τα παιχνίδια στην αµµοδόχο, να συναποφασίζουν τους κανόνες σε ένα παιχνίδι. ∆ραστηριότητες όπως η κηπουρική, η παρατήρηση του καιρού, ένα πικνίκ στην αυλή είναι δραστηριότητες που βοηθούν στο κοινωνικό παιχνίδι.
Παιχνίδι φαντασίας
Η αυλή είναι καλό να περιλαµβάνει κατασκευές που τα παιδιά θα µπορούν να αλλάξουν, να προσαρµόσουν και να τις κάνουν όπως θέλουν, σύµφωνα µε ό,τι έχουν φανταστεί. Αυτές οι κατασκευές ενισχύουν το πλούσιο φανταστικό παιχνίδι των παιδιών. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε απλά, χωρίς κόστος υλικά, όπως χαρτόκουτα, µονωτική ταινία, µπογιές, υφάσµατα κ.λπ., για να φτιάξουν τα παιδιά ένα σπίτι, ένα κάστρο ή έναν πύραυλο.
Παιχνίδι µε κανόνες
Παιχνίδια όπως το κυνηγητό, το κρυφτό, τα παιχνίδια µε µπάλα είναι σχεδιασµένα για εξωτερικούς χώρους. Παιχνίδια όπως το κουτσό ή το λάστιχο, που µπορούν να παιχτούν και σε περιορισµένους εξωτερικούς χώρους. Να επιτρέπουµε στα παιδιά να είναι παιδιά Να κάνουν αυτά που τους αρέσουν, να πηδάνε, να τρέχουν, να φωνάζουν, να κρύβονται, να πετάνε πράγµατα Οι παραπάνω δραστηριότητες δεν µπορούν να γίνουν σε κλειστούς χώρους. Το παιχνίδι έξω καλύπτει τις βασικές ανάγκες των παιδιών για ελευθερία, περιπέτεια, πειραµατισµό, ανάληψη ρίσκου κ.λπ. (Greenman, 1993).
Καλές πρακτικές για γονείς:
• Οργανώνετε τακτικές επισκέψεις σε εξωτερικούς χώρους για να παίξουν τα παιδιά.
• Γνωρίστε εξωτερικούς και ασφαλείς χώρους στη γειτονιά σας.
• Βγάζετε τακτικά τα παιδιά έξω για παιχνίδι, όλες τις εποχές του χρόνου.
• Προσπαθήστε τα παιδιά να έχουν τουλάχιστον 30 λεπτά εξωτερικού παιχνιδιού κάθε µέρα.
• Περιορίστε τη χρήση της τηλεόρασης και των ηλεκτρονικών συσκευών.
• Σκεφτείτε τα πολλαπλά πλεονεκτήµατα του παιχνιδιού στη φύση.
• ∆ηµιουργήστε ένα χώρο στο µπαλόνι ή στην αυλή, που να είναι για τα παιδιά. Αυτό µπορεί να είναι κάτι µικρό, όπως µια γλάστρα, ένα παρτέρι, µία λεκάνη µε νερό, όπου θα µπορούν να παίξουν και να εξερευνήσουν τα παιδιά.
• Το καλοκαίρι χρησιµοποιήστε το στοιχείο του νερού, µε διάφορους τρόπους. Για παράδειγµα, µπορείτε να γεµίσετε έναν κουβά µε νερό για να παίξετε, χρησιµοποιώντας πλαστικά ποτήρια, χωνιά, νεροφατσούλες, ψαράκια κ.λπ.
ΧΟ. ‹χαίρετε,› χαίρετ᾽ ἐν αἰσιμίαισι πλούτου. [στρ. γ]
